Biologia i systematyka muchówek

Transkrypt

1 1 IX Konferencja Dipterologiczna Polskiego Towarzystwa Entomologicznego Biologia i systematyka muchówek oraz XXXV Zjazd Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego Materiały konferencyjne Sponsorzy konferencji: Instytut Badawczy Leśnictwa Polskie Towarzystwo Entomologiczne Sękocin Stary, kwietnia 2016 r.

2 2

3 3 Program Zjazdu Piątek, 15 kwietnia 2016 r. do godz przyjazd uczestników, rejestracja godz obiad godz otwarcie Zjazdu, powitanie gości, prezentacja Instytutu Badawczego Leśnictwa godz I sesja referatowa godz przerwa na kawę godz I sesja referatowa cd. godz kolacja (ognisko) i rozmowy kuluarowe połączone z warsztatami dipterologicznymi oraz prezentacje podróżnicze Sobota, 16 kwietnia 2016 r. godz śniadanie godz wycieczka terenowa do rezerwatu Modrzewina k. Grójca godz obiad godz II sesja referatowa godz przerwa na kawę godz II sesja referatowa cd. godz wybory przewodniczącego Sekcji Dipterologicznej PTE godz kolacja i rozmowy kuluarowe połączone z warsztatami dipterologicznymi oraz prezentacje podróżnicze Niedziela, 17 kwietnia 2016 r. godz śniadanie godz III sesja referatowa od godz pożegnanie i wyjazd uczestników Uprzejmie prosimy uczestników Konferencji o przywiezienie posiadanych odbitek prac lub plików PDF w celu wymiany z koleżankami i kolegami. Z dipterologicznym pozdrowieniem Mucha fruwa organizatorzy Zjazdu Cezary Bystrowski i Andrzej Grzywacz

4 4 IX Konferencja Dipterologiczna oraz XXXV Zjazd Sekcji Dipterologicznej PTE MATERIAŁY KONFERENCYJNE HARMONOGRAM ZJAZDU Piątek, 15 kwietnia 2016 r. do godz przyjazd uczestników, rejestracja godz obiad godz otwarcie Zjazdu, powitanie gości, prezentacja Instytutu Badawczego Leśnictwa godz I sesja referatowa godz przerwa na kawę godz I sesja referatowa cd. godz kolacja (ognisko) i rozmowy kuluarowe połączone z warsztatami dipterologicznymi oraz prezentacje podróżnicze I sesja referatowa (referaty 15 min. + 5 min. dyskusji) prowadzący: prof. Ryszard Szadziewski Piotr Tykarski Projekt Mapa Bioróżnorodności i inicjatywa Diptera Poloniae, czyli o możliwościach usprawnienia dostępu do informacji o muchówkach Polski. Cezary Bystrowski, Alicja Sierpińska, Grzegorz Tarwacki Dexia rustica (Fabricius, 1775) (Diptera: Tachinidae) parazytoid pędraków chrabąszczy z rodzaju Melolontha spp. Sylwia Chomicka Rączyce (Tachinidae) jako parazytoidy rusałek (Nymphalidae) związanych z pokrzywą zwyczajną (Urtica dioica). Magdalena Cielniak, Katarzyna Pochrząst, Tadeusz Zatwarnicki Filogeneza plemienia Discocerinini (Diptera: Ephydridae). Piotr Gadawski Taksonomia integratywna w badaniach bogatych gatunkowo i masowo występujących taksonów różnorodność i wzorce filogenetyczne rozmieszczenia ochotkowatych (Chironomidae) w ekologicznie młodym jeziorze i związanym z nim starym systemie źródeł. Marcin Piwczyński, Krzysztof Szpila, Andrzej Grzywacz Rekonstrukcja filogenezy Sarcophagidae i Muscidae (Diptera) problemy i kierunki rozwoju. Anna Janicka, Maria Grochowska Wstępna analiza stopnia porażenia źdźbeł trzciny pospolitej Phragmites australis (Cav. ex Steud.) przez muchówki z rodzaju Lipara (Diptera, Chloropidae) na Wyżynie Lubelskiej. Cezary Bystrowski Rezerwat Modrzewina w Małej Wsi koło Grójca.

5 IX Konferencja Dipterologiczna oraz XXXV Zjazd Sekcji Dipterologicznej PTE 5 godz śniadanie Sobota, 16 kwietnia 2016 r. godz wycieczka terenowa do rezerwatu Modrzewina k. Grójca godz obiad godz II sesja referatowa godz przerwa na kawę godz II sesja referatowa cd. godz wybory przewodniczącego sekcji dipterologicznej godz kolacja i rozmowy kuluarowe połączone z warsztatami dipterologicznymi oraz prezentacje podróżnicze II sesja referatowa (referaty 15 min. + 5 min. dyskusji) prowadzący: dr Andrzej J. Woźnica 1. Anna Klasa Polskie gatunki z rodzaju Chaetorellia (Tephritidae: Terelliini). 2. Katarzyna Kopeć, Iwona Kania, Wiesław Krzemiński Nowe gatunki Limoniidae z bursztynu dominikańskiego i meksykańskiego. 3. Ewa Krzemińska, Ouafaa Driauach, Boutaïna Belqat Jedno oko na Maroko czyli Trichocera na południowych rubieżach Palearktyki (Diptera: Trichoceridae). 4. Maciej Krzyżyński Zmiany w użyłkowaniu skrzydeł u łowikowatych (Diptera: Asilidae) Torunia i okolic. 5. Łukasz Emil Mielczarek, Adam Tofilski Rozpoznawanie podrodzin i plemion bzygowatych (Diptera: Syrphidae) na podstawie pomiarów skrzydeł. 6. Krzysztof Szpila, Kamran Akbarzadeh, Marcin Piwczyński Miltogramminae (Diptera: Sarcophagidae) Iranu stan poznania i potencjalne perspektywy badań. 7. Kornelia Skibińska Nowe znaleziska przedstawicieli rodziny Tanyderidae (Diptera) w bursztynie bałtyckim. 8. Iwona Słowińska, Andrzej Palaczyk Przegląd gatunków z grupy Wiedemannia braueri (Empididae, Clinocerinae).

6 6 IX Konferencja Dipterologiczna oraz XXXV Zjazd Sekcji Dipterologicznej PTE Niedziela, 17 kwietnia 2016 r. godz śniadanie godz III sesja referatowa od godz pożegnanie i wyjazd uczestników III sesja referatowa (referaty 15 min. + 5 min. dyskusji) prowadzący: prof. Krzysztof Szpila 1. Agnieszka Soszyńska-Maj, Andrzej J. Woźnica Stan poznania zimnolubnych muchówek z rodziny błotniszkowatych (Heleomyzidae) w Polsce i Europie. 2. Ryszard Szadziewski, Larisa V. Golovatyuk, Elżbieta Sontag, Aleksandra Urbanek, Tatiana D. Zinchenko Morfologia i ekologia stadiów rozwojowych palearktycznego kuczmana Palpomyia schmidti (Diptera: Ceratopogonidae). 3. Andrzej Grzywacz Wpływ temperatury otoczenia na tempo rozwoju Fannia canicularis (Linnaeus) (Diptera: Fanniidae). 4. Andrzej J. Woźnica, Agnieszka Soszyńska-Maj Przegląd krajowych gatunków muchówek grupy gatunkowej lurida rodzaju Suillia R.-D., 1830 (Diptera: Heleomyzidae). 5. Dominika Wyborska Wykorzystanie metod taksonomii molekularnej w identyfikacji muchówek nekrofagicznych. 6. Robert Żóralski Dasysyrphus Enderlein 1938 (Diptera: Syrphidae) rodzaj trudny taksonomicznie.

7 7 XXXV Zjazd Sekcji Dipterologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego Sękocin Stary, kwietnia 2016 r.

8 8 KOMITET ORGANIZACYJNY Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Stary Dr Cezary Bystrowski Katedra Ekologii i Biogeografii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Dr Andrzej Grzywacz Redakcja Dr Andrzej J. Woźnica (Instytut Biologii, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu) Dr Cezary Bystrowski (Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Stary) Dr Andrzej Grzywacz (Katedra Ekologii i Biogeografii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) Copyright by Dipteron-online, Wrocław 2016

9 I sesja referatowa (piątek) 9 Piotr Tykarski Zakład Ekologii, Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski ptyk@biol.uw.edu.pl Projekt Mapa Bioróżnorodności i inicjatywa Diptera Poloniae, czyli o możliwościach usprawnienia dostępu do informacji o muchówkach Polski Mapa Bioróżnorodności to projekt mający na celu integrację danych o gatunkach, wliczając w to taksonomię, występowanie i źródła bibliografię i kolekcje przyrodnicze. Dotychczasowe prace koncentrowały się na chrząszczach, pluskwiakach i motylach. Od pewnego czasu baza zawiera wykaz prostoskrzydłych, a trwają także działania w zakresie krajowego wykazu muchówek. W roku 2015 powstała inicjatywa naukowa Diptera Poloniae, której celem jest integracja wiedzy o Diptera w ramach Krajowej Sieci Informacji o Bioróżnorodności i z wykorzystaniem możliwości, jakie daje Mapa Bioróżnorodności. Przedstawione będzie podsumowanie stanu dotychczasowych prac, zasady działania bazy danych i możliwości współpracy w realizacji celów Diptera Poloniae.

10 10 I sesja referatowa (piątek) Cezary Bystrowski*, Alicja Sierpińska, Grzegorz Tarwacki Instytut Badawczy Leśnictwa, Zakład Ochrony Lasu, Sękocin Stary ul. Braci Leśnej 3, Raszyn * C. Bystrowski@ibles.waw.pl lub cbystrowski@yahoo.com Dexia rustica (Fabricius, 1775) (Diptera: Tachinidae) parazytoid pędraków chrabąszczy z rodzaju Melolontha spp. Dexia rustica jest znanym parazytoidem larw chrabąszczowatych z rodzaju Melolontha spp. Jej rozwój stwierdzano również na larwach guniaka czerwczyka (Amphimallon solstitiale), niekiedy muchówka ta była wykazywana z Phylloperta horicola, Rhizotrogus spp. (Walker 1943, Herting 1960; Tschorsnig & Herting 1994). D. rustica pojawia się w jednym pokoleniu w roku. Rozciągnięty pojaw trawa od końca maja do połowy sierpnia. Samice po odbyciu rójki żyją jeszcze od 3 do 4 tygodni i składają około 600 jaj. W jednym miejscu składanych jest najczęściej kilka jaj, które umieszczane są na powierzchni gleby. Z jaj natychmiast wylegają się larwy, które penetrują w głąb substratu glebowego w poszukiwaniu żywicieli pędraków chrabąszczowatych. Samice przemieszczając się po powierzchni gleby wyczuwają obecności larw żywiciela i składają jaja w bezpośrednim sąsiedztwie miejsca ich żerowania. Pojedynczy pędrak może być zasiedlony jednocześnie nawet przez kilka larw D. rustica, co wpływa na zróżnicowanie wielkości muchówek. Zróżnicowanie imagines może być również kształtowane przez wielkość zasiedlanego pędraka, co ostatecznie również wpływa na zmienność wielkości imagines tej rączycy. Dymorfizm płciowy zaznacza się głównie w ubarwieniu odwłoka. Samiec ma odwłok pomarańczowo-żółty z ciemniejszą pręgą środkową, natomiast samica posiada odwłok popielatoszary, podobny barwą do wysuszonej gleby. Zimują larwy pierwszego lub drugiego stadium wewnątrz ciała żywiciela (Walker 1943). Larwy rączycy po przezimowaniu kontynuują rozwój i ostatecznie powodują śmierć żywiciela, następnie opuszczają martwą larwę i zamieniają się w glebie w bobówkę. Gatunek jest szeroko rozsiedlony w Palearktyce a ponadto był introdukowany w połowie XX wieku jako antagonista larw pędraków do USA i na wyspę Mauritius (Walker 1943). Brak jest jednak informacji czy populacje występują obecnie w miejscach introdukcji. Doniesienia o wielkości spasożytowania populacji żywicieli przez larwy D. rustica są różne. Dane z Anglii podane przez Walker a (1943) na podstawie niepublikowanych materiałów Jepsona świadczą o średnim zasiedleniu w granicach 10-15%, maksymalnie do 50%. Podobnie, wysokie zasiedlenie larw pędraków (47,3%) podaje Hanson (1949). W wielu jednak przypadkach liczby zasiedlonych larw w populacji są niższe i wahają się od kilku do kilkunastu procent (Walker 1943: ). W latach na kilku stanowiskach w nadleśnictwach Opoczno, Kozienice, Brzeziny i Ostrowiec Świętokrzyski, przeprowadzano kilkukrotny zbiór pędraków. Próby pędraków były pobierane zarówno w drzewostanach starszych klas wieku jak i w miejscach, gdzie prowadzono odnowienie lasu różnymi metodami tj. na zrębach i gniazdach. Uzyskane wyniki spasożytowania pędraków były zaskakująco niskie i nie przekraczały 1%.

11 IX Konferencja Dipterologiczna oraz XXXV Zjazd Sekcji Dipterologicznej PTE 11 Mimo jednak stwierdzonego relatywnie niskiego zasiedlenia trzeba zauważyć, że skumulowane oddziaływanie w trakcie trzech lub czterech lat rozwoju pędraków może sumarycznie przekraczać kilka procent. Należy również mieć na uwadze, że samice muchówek mogą w naturalny sposób być wektorami zarodników chorobotwórczych grzybów, np. z rodzaju Beauveria i z tego też względu wydają się być ważnym elementem naturalnego oporu środowiska w odniesieniu do pędraków chrabąszczowatych. Literatura Hanson, H.S Entomology. Great Britain Forestry Commission, Report on Forest Research, London : Herting, B Biologie der westpaläarktischen Raupenfliegen (Dipt: Tachinidae). Monogr. angew. Ent., Hamburg, Berlin, 16: Tschorsnig, H.-P., Herting, B Die Raupenfliegen (Diptera: Tachinidae) Mitteleuropas: Bestimmungstabellen und Angaben zur Verbreitung und Ökologie der einzelnen Arten. Stuttgarter Beiträge zur Naturkunde, Serie A (Biologie) 506: Walker, M.G Notes on Biology of Dexia rustica F., a Dipterous Parasite of Melolontha melolontha L. Proceedings of the Zoological Society of London. (A) 113:

12 12 I sesja referatowa (piątek) Sylwia Chomicka Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Biologiczno-Chemiczny Instytut Biologii, Zakład Zoologii Bezkręgowców ul. K. Ciołkowskiego 1J, Białystok sylwia.chom@wp.pl Rączyce (Tachinidae) jako parazytoidy rusałek (Nymphalidae) związanych z pokrzywą zwyczajną (Urtica dioica) Rączyce (Tachinidae) są jedną z największych i najbardziej różnorodnych rodzin muchówek (Diptera). Szacuje się, że na całym świecie występuje około gatunków, a w Polsce 484. Rodzina podzielona jest na 4 duże podrodziny: Phasiinae, Dexiinae, Exoristinae i Tachininae. Parazytoidy motyli (Lepidoptera) rekrutują się z trzech ostatnich podrodzin, natomiast tylko z Exoristinae opisano parazytoidy regularnie atakujące larwy motyli dziennych. Wszystkie rączyce są parazytoidami wewnętrznymi (endoparazytoidami) rozwijającymi się we wnętrzu swoich żywicieli. W większości przypadków, bo w około 70% w larwach motyli. Mogą jednak również porażać przedstawicieli wielu innych stawonogów. Rączyce zasiedlające motyle dzienne atakują wyłącznie stadia larwalne. Po zakończeniu rozwoju najczęściej opuszczają martwą gąsienicę i zamieniają się w bobówkę w glebie, lub opuszczają dopiero stadium poczwarki. Obok błonkówek (Hymenoptera) odgrywają ważną rolę w środowisku naturalnym, przyczyniając się istotnie do utrzymania równowagi ekologicznej. Liczne gatunki rączyc charakteryzują się bardzo szerokim zakresem gospodarzy. Niestety jeszcze w dużym stopniu nie do końca poznanym. Celem pracy było poznanie składu gatunkowego parazytoidów porażających trzy gatunki rusałek (Nymphalidae), których larwy żerują na pokrzywie zwyczajnej (Urtica dioica): rusałki pawika (Inachis io), rusałki kratnika (Araschnia levana) i rusałki pokrzywnika (Aglais urticae). Obserwacje prowadzono w sezonie na gąsienicach zebranych z różnych stanowisk w województwie podlaskim. W wyniku hodowli uzyskano 6 gatunków rączyc, które wychodziły zarówno z larw, jak i poczwarek. Stopień porażenia przez rączyce był różny i w dużym stopniu zależał od gatunku żywiciela, ale także od pokolenia i stadium zebranych gąsienic. Obserwowano również różnice w składzie gatunkowym wyhodowanych muchówek. Dominującym parazytoidem larw była Pelatachina tibialis, która występowała w obu pokoleniach rusałki pokrzywnika i tylko w jednym pokoleniu rusałki pawika, natomiast nie została stwierdzona w trakcie tych badań u rusałki kratnika. Rączyca Sturmia bella dominowała wśród gatunków wychodzących z żywiciela w stadium poczwarki. Porażała wszystkie 3 badane rusałki podobnie jak Compsilura concinnata. Znacznie rzadziej uzyskiwano rączyce Phryxe vulgaris i Blondelia nigripes. Z kolei Huebneria affinis była wyhodowana tylko raz z larwy rusałki pokrzywnika. Poza wymienionymi gatunkami muchówek, w wyniku hodowli, uzyskano również parazytoidy należące do błonkówek.

13 IX Konferencja Dipterologiczna oraz XXXV Zjazd Sekcji Dipterologicznej PTE 13 Magdalena Cielniak, Katarzyna Pochrząst, Tadeusz Zatwarnicki Katedra Biosystematyki, Uniwersytet Opolski ul. Oleska 22, Opole Filogeneza plemienia Discocerinini (Diptera: Ephydridae) Plemię Discocerinini liczy 13 rodzajów, z których jeden opisano jako nowy a dwa zostały podzielone na podrodzaje. Cechy ryjka: budowa cibarium i pseudotchawek pozwoliły na zweryfikowanie koncepcji Zatwarnickiego i Mathisa (2001) i ponowną rekonstrukcję filogenezy grupy. Okazało się, że najważniejsze tendencje w plemieniu to zmiana budowy cibarium, zwiększenie lub zmniejszenie liczby pseudotchawek, zwiększenie liczby szczecin na twarzy i modyfikacje hypopygium. Podzielono plemię na cztery grupy: Gymnoclasiopa (1 rodzaj), Diclasiopa (4 rodzaje), Lamproclasiopa (3 rodzaje) i Discocerina (5 rodzajów).

14 14 I sesja referatowa (piątek) Piotr Gadawski Uniwersytet Łódzki, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Katedra Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii gadawski@biol.uni.lodz.pl Taksonomia integratywna w badaniach bogatych gatunkowo i masowo występujących taksonów różnorodność i wzorce filogenetyczne rozmieszczenia ochotkowatych (Chironomidae) w ekologicznie młodym jeziorze i związanym z nim starym systemie źródeł Podstawowym celem badań jest oszacowanie różnorodności i stopnia endemizmu Chironomidae (Insecta, Diptera) Jeziora Szkoderskiego i związanego z nim systemu źródeł, na poziomie morfologicznym i molekularnym, przy wykorzystaniu stadiów larwalnych, wylinek poczwarkowych oraz postaci dorosłych. Dodatkowym celem jest określenie powiązań biogeograficznych i filogenetycznych pomiędzy gatunkami zamieszkującymi jezioro oraz inne rejony Europy. Chironomidae to jedna z najliczniejszych w gatunki rodzin zwierząt na świecie opisano dotychczas ponad gatunków tych owadów. Zasiedlają one rozmaite siedliska słodkowodne, takie jak: strumienie, rzeki, stawy, jeziora, zbiorniki zaporowe oraz, w znacznie mniejszym stopniu, wody słonawe i siedliska telmatyczne. Ze względu na obfitość występowania ochotki pełnią podstawową rolę w przepływie energii w ekosystemach słodkowodnych. Owady dorosłe są stadium dyspersyjnym, dzięki któremu ochotki w bardzo szybkim tempie kolonizują nowe siedliska. Ochotkowate sprawiają wiele problemów podczas klasycznej identyfikacji taksonomicznej. Współczesna taksonomia i systematyka Chironomidae spotyka się z szeregiem wyzwań. Próby zawierają zwykle dużą liczbę osobników a okazy rzadkich gatunków gubią się w próbach przepełnionych setkami osobników z gatunków występujących masowo. Obecnie brakuje badań łączących instrumenty nowoczesnych technik molekularnych i metod opartych o cechy morfologiczne z wykorzystaniem więcej niż jednego stadium rozwojowego. Skutkiem braku precyzji w rozróżnianiu gatunków jest sztuczne zawężanie lub rozszerzanie ich zasięgów, co wyraźnie dotyczy bogatej w gatunki rodziny Chironomidae. Do niedawna uważane za geologicznie stare Jezioro Szkoderskie okazało się zaskakująco młode. Jego powstanie poprzez zalanie pola krasowego obfitującego w źródła i mokradła na skutek naturalnej zmiany biegu rzeki Drin datuje się na lat temu (Mazzini et al. 2014). Leży ono w południowo-zachodniej części Półwyspu Bałkańskiego i jest największym jeziorem na Bałkanach. Około 2/3 powierzchni jeziora (tj. 229 km 2 ) przynależy do Czarnogóry a pozostała jego część (142 km 2 ) do Albanii. Jezioro połączone jest z Morzem Adriatyckim rzeką Bojana a z Jeziorem Ohrydzkim (Macedonia) rzeką Drin Cechą charakterystyczną bilansu wodnego Jeziora Szkoderskiego jest wysoki napływ wody z wielu stałych jak i okresowych źródeł, z których część usytuowana jest pod powierzchnią jeziora. Południowe i południowo -zachodnie brzegi są kamieniste, strome i jałowe z licznymi zatokami, w których znajdują się wspomniane podpowierzchniowe źródła. Zlewnia Jeziora Szkoderskiego znana jest jako

15 IX Konferencja Dipterologiczna oraz XXXV Zjazd Sekcji Dipterologicznej PTE 15 hotspot bioróżnorodności oraz miejsce występowania wielu gatunków endemicznych. Mimo to, fauna Jeziora i związanego z nim systemu źródeł jest wciąż słabo zbadana a wiedza na temat Chironomidae tego obszaru jest szczątkowa. To bardzo młode jezioro zasilane jest przez stary geologicznie system źródeł, który swoje początki miał już w pliocenie. Dzięki temu jest to bardzo interesujący układ modelowy umożliwiający testowanie różnych założeń dotyczących biogeografii i filogenezy ochotek. Przeprowadzona analiza na podstawie zestawu markerów molekularnych dostarczy znaczącej wiedzy na temat powiązania gatunków zamieszkujących młode Jezioro Szkoderskie i stary geologicznie system zasilających je źródeł z gatunkami pochodzącymi z różnych regionów Europy. Co więcej, wyniki mogą wykazać obecność w jeziorze szeroko rozprzestrzenionych linii filogenetycznych, a w źródłach linii lokalnych, lecz bardziej zróżnicowanych. Dodatkowo, proponowane badania pozwolą odnieść otrzymane wyniki do danych uzyskanych na podstawie internetowych baz sekwencji. Umożliwi to rozszerzenie poglądu o gatunki rozmieszczone na całym Półwyspie Bałkańskim a nawet kontynencie europejskim. Proponowane badania umożliwią nie tylko oszacowanie lokalnej różnorodności Chironomidae, ale poprzez włączenie do analiz filogenetycznych okazów i sekwencji DNA referencyjnych pochodzących z innych rejonów Półwyspu Bałkańskiego, pozwolą na szersze wnioskowanie dotyczące biogeografii, dyspersji i ewolucji form endemicznych owadów wodnych w Europie. Temat ten obecnie rzadko pojawia się w literaturze. Obecnie brakuje badań łączących instrumenty nowoczesnych technik molekularnych i metod opartych o cechy morfologiczne z wykorzystaniem więcej niż jednego stadium rozwojowego. Skutkiem braku precyzji w rozróżnianiu gatunków jest sztuczne zawężanie lub rozszerzanie ich zasięgów, co wyraźnie dotyczy bogatej w gatunki rodziny Chironomidae. W przypadku wykrycia różnorodności kryptycznej w obrębie morfogatunków, podjęte zostaną próby przypisania im diagnostycznych markerów morfologicznych i ultrastrukturalnych (SEM), czego wynikiem będą opisy gatunków nowych dla nauki. Dane takie mogą posłużyć do przygotowania nowych kluczy identyfikacyjnych oraz pomóc w zrozumieniu geograficznego rozmieszczenia gatunków. Co więcej, mogą w przyszłości być przydatne do tworzenia modeli występowania i przewidywania wpływu zakłóceń i zmian klimatu na zmiany w ich rozmieszczeniu.

16 16 I sesja referatowa (piątek) Marcin Piwczyński, Krzysztof Szpila, Andrzej Grzywacz Katedra Ekologii i Biogeografii, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, ul. Lwowska 1, Toruń piwczyn@umk.pl Rekonstrukcja filogenezy Sarcophagidae i Muscidae (Diptera) problemy i kierunki rozwoju W ostatnich dwóch dekadach rozwój filogenetyki molekularnej zrewolucjonizował taksonomię oraz wiele innych dziedzin biologii jak biologię ewolucyjną czy ekologię. Pomimo niekwestionowanych sukcesów filogenetyki molekularnej nadal wiele problemów pozostaje nierozwiązanych. Jednym z nich jest rekonstrukcja pokrewieństw w obrębie grup, które relatywnie niedawno lub współcześnie podlegają szybkiej radiacji. W takich przypadkach sygnał filogenetyczny zachowujący się w sekwencjach z okresu szybkiej dywersyfikacji jest bardzo niski. Jest to widoczne najczęściej na rekonstruowanym drzewie jako politomie lub węzły o niskim statystycznym wsparciu. Dobrą ilustracją problemu jest próba rekonstrukcji filogenezy dwóch dużych rodzin muchówek wyższych: ścierwicowatych (Sarcophagidae) oraz muchowatych (Muscidae). W pierwszym przypadku nasze badania pokazały, że rekonstrukcja filogenezy oparta na wykorzystaniu powszechnie używanych genów mitochondrialnych i jądrowych posiada wysokie wsparcie tylko na zewnętrznych i głęboko położonych na drzewie węzłach. Węzły znajdujące się pomiędzy nimi mają niskie lub zerowe wsparcie. Dodatkowe analizy wskazują ponadto, że słabo wsparte węzły reprezentują pewien stały okres czasowy w radiacji ścierwicowatych. Podobny wynik otrzymaliśmy rekonstruując filogenezę w obrębie rodziny Muscidae. W tym przypadku dodatkowym interesującym wynikiem była niezgodność drzew otrzymanych parametrycznymi metodami rekonstrukcji filogenezy. Drzewa zbudowane metodami bayesowskimi i przy różnym partycjonowaniu danych różniły się grupami posiadającymi wysokie wsparcie. Różnice obserwowano także pomiędzy drzewami zbudowanymi wyłącznie na sekwencjach genów mitochondrialnych lub jądrowych. Natomiast drzewa filogenetyczne wnioskowane z wykorzystaniem metody największej wiarygodności były między sobą zgodne. Problem ten, nazywany star tree paradox pojawia się przy niskim sygnale filogenetycznym. W takich przypadkach metody bayesowskie błędnie rekonstruują pokrewieństwa i nadają im wysokie wsparcie statystyczne. Dlatego też wnioskowanie taksonomiczne powinno bazować na tych kladach, które we wszystkich wykorzystanych metodach rekonstrukcji posiadają wysokie wsparcie. Wymienione problemy skłaniają do szukania nowych narzędzi i technik w celu rekonstrukcji filogenezy muchówek wyższych. Jednym z nich jest wykorzystanie technik sekwencjonowania nowej generacji (Next Generation Sequencing, NGS). Szczególnie obiecujące są trzy metody: genotypowanie przez sekwencjonowanie (RADseq), celowe wzbogacanie (target enrichment) oraz płytkie sekwencjonowanie (genome skimming). W wyniku sekwencjonowania tymi metodami otrzymuje się tysiące fragmentów genomu, które niosą ze sobą różne informacje dotyczące historii ewolucyjnej danej grupy organizmów i mogą w sposób istotny poprawić naszą znajomość filogenezy w porównaniu z analizami kilku pojedynczych genów.

17 IX Konferencja Dipterologiczna oraz XXXV Zjazd Sekcji Dipterologicznej PTE 17 Anna Janicka*, Maria Grochowska** Zakład Zoologii, Instytut Biologii i Biochemii, UMCS, ul. Akademicka 19, Lublin * aniaki19@op.pl, ** amgroch@ interia.pl Wstępna analiza stopnia porażenia źdźbeł trzciny pospolitej Phragmites australis (Cav. ex Steud.) przez muchówki z rodzaju Lipara (Diptera, Chloropidae) na Wyżynie Lubelskiej Phragmites australis jest gatunkiem kosmopolitycznym. Należy do rodziny Poaceae, gromady Magnoliophyta (Clevering & Lissner 1999). Roślina ta ze względu na duże rozmiary, a także małe wymagania siedliskowe jest jedną z najczęściej zasiedlanych przez stawonogi (około 200 gatunków) (Nartshuk 1996). Wśród nich są muchówki należące do rodzaju Lipara z rodziny Chloropidae, podrzędu Brachycera. Na świecie znanych jest jedenaście gatunków, na terenie Polski występują cztery: L. lucens (Meigen, 1830), L. similis (Schiner, 1854), L. rufitarsis (Loew, 1858) i L. pullitarsis (Doskocil & Chvála, 1971). Muchówki z rodzaju Lipara przechodzą rozwój zupełny, który obejmuje jajo, trzy stadia larwalne, poczwarkę i imago. Najdłużej trwającym stadium rozwojowym jest larwa trzeciego stadium. Identyfikuje się ją na podstawie liczby wyrostków w przednich przetchlinkach. Najwięcej wyrostków posiadają przetchlinki larwy L. lucens, a najmniej larwy L. pullitarsis. Osobniki dorosłe poszczególnych gatunków różnią się między sobą barwą opylenia na tułowiu, szerokością klina twarzowego, rozmiarami ciała oraz budową przysadek płciowych samców (najbardziej przydatną pod tym względem cechą jest kształt cerci) (Chvála i in. 1974). Wszystkie gatunki z rodzaju Lipara są monofagami trzciny pospolitej i wpływają destrukcyjnie na źdźbło. Niszczą wierzchołek wzrostu rośliny doprowadzając do skrócenia i zagęszczenia międzywęźli w części wierzchołkowej, czego następstwem jest mniej lub bardziej widoczny galas. Wewnątrz galasów, oprócz głównych ich twórców, występują inkwiliny. Celem badań było poznanie stopnia porażenia źdźbeł trzciny pospolitej przez muchówki z rodzaju Lipara na wybranych stanowiskach Wyżyny Lubelskiej. Materiał zgromadzono w okresie jesienno-zimowym w latach z 13 stanowisk. Jedną próbę badawczą stanowiły źdźbła trzciny pobrane z kwadratu o powierzchni 0,5 m 2. Kryterium wyboru miejsca, skąd pobierano próby, była obecność przynajmniej trzech źdźbeł pozbawionych kwiatostanu z widocznymi deformacjami. Z wyznaczonej powierzchni wycinano wszystkie źdźbła trzciny (uszkodzone i zdrowe). Na każdym stanowisku pobrano 15 prób. Zebrane w terenie źdźbła dzielono na grupy w laboratorium. W jednej z nich były źdźbła z kwiatostanem, w drugiej pozbawione widocznego na zewnątrz kwiatostanu. Te ostatnie poddawano bardziej szczegółowej analizie, która polegała na wykonaniu pomiarów długości i średnicy każdego z nich, opisie pokroju zewnętrznego zniekształcenia oraz przeprowadzeniu sekcji części wierzchołkowej przy użyciu mikroskopu stereoskopowego. Uzyskane podczas analizy źdźbeł stadia przedimaginalne muchówek z rodzaju Lipara determinowano i konserwowano w 75% alkoholu z dodatkiem gliceryny. Larwy i poczwarki gatunków towarzyszących hodowano w celu ustalenia ich składu gatunkowego.

18 18 I sesja referatowa (piątek) Na badanym terenie wystąpiły wszystkie znane z terenu Polski gatunki: L. lucens, L. similis, L. rufitarsis i L. pullitarsis. Częstotliwość ich występowania była zróżnicowana w zależności od charakteru stanowiska, na którym występowały. Na badanym terenie wyraźnie dominował gatunek L. pullitarsis. Kolejnym pod względem liczebności był L. similis. Najmniej licznie wystąpił L. rufitarsis. Muchówkom z rodzaju Lipara w wytworzonych przez nie galasach towarzyszyły owady należące do rzędu Diptera (Chloropidae: Cryptonevra, Incertella, Anthomyzidae oraz Cecidomyiidae), Orthoptera, Lepidoptera i Hymenoptera. Bardzo ważnym kryterium oceny destrukcyjnego oddziaływania tych owadów na roślinę żywicielską jest długość i średnica źdźbeł. Wszystkie źdźbła zaatakowane przez Lipara były niższe od zdrowych, a wśród nich największą długość osiągnęły źdźbła porażone przez L. pullitarsis (średnia wartość 142,6 cm). W źdźbłach o średniej długości 98,4 cm wystąpiły larwy L. lucens. Wysokości źdźbeł zasiedlonych przez pozostałe dwa gatunki przyjmowały zbliżone wartości i mieściły się w przedziale od 116,9 do 124,7 cm. Średnica źdźbeł z larwami L. pullitarsis była zbliżona do średnicy źdźbeł zdrowych. Źdźbła opanowane przez pozostałe trzy gatunki miały średnicę zdecydowanie mniejszą niż źdźbła zdrowe. W najwyższym stopniu były porażone źdźbła porastające szuwary trzcinowe na łące a w najmniejszym źdźbła występujące w strefie przybrzeżnej zbiorników wodnych. Literatura Chvála, M., Doskocil, J., Mook, J.H. & Pokorny, V The genus Lipara Meigen (Diptera, Chloropidae), systematics, morphology, behavior and ecology. Tijdschrift voor Entomologie, 117: Clevering, O.A & Lissner, J Taxonomy, chromosome number, clonaldiversity and population dynamics of Phragmites australis. Aquatic botany, 64: Nartshusk, E.P Sistema rastenie-fitofag na promere trostnika i ego konsumentov. Zhurnal obshchei biologii, 57(5): (in Russian).

19 IX Konferencja Dipterologiczna oraz XXXV Zjazd Sekcji Dipterologicznej PTE 19 Cezary Bystrowski Instytut Badawczy Leśnictwa, Zakład Ochrony Lasu, Sękocin Stary ul. Braci Leśnej 3, Raszyn lub Rezerwat Modrzewina w Małej Wsi koło Grójca Rezerwat Modrzewina to niewielki, ponad trzystuhektarowy, izolowany sadami i polami, kompleks leśny, na terenie którego w roku 1959 utworzono rezerwat przyrody. Powstał on na gruntach miejscowości Mała Wieś położonej w gminie Belsk Duży w Nadleśnictwie Grójec. Celem utworzenia rezerwatu było zachowanie na Wysoczyźnie Rawskiej najdalej na północ wysuniętego, naturalnego stanowiska modrzewia europejskiego (podgatunku modrzew polski), które oceniono jako cenne ze względów przyrodniczych i naukowych. Źródła historyczne donoszą, że w dniu 21 lipca 1787 r. tutejsze modrzewie podziwiał król Stanisław August Poniatowski. Samo uroczysko leśne, w którym znajduje się rezerwat jest związane z pobliskim majątkiem Mała Wieś, należącym do dóbr Zdzisława Lubomirskiego. W roku 1927, na gruntach prywatnych i za zgodą właścicieli, utworzono obszar ochrony modrzewi na powierzchni 7.44 ha, w oddziale: 15a, b, c. W okresie II wojny światowej udało się kompleks leśny uratować przed wycięciem, nawet władze okupacyjne zwiększyły powierzchnię ochrony do 67 ha, uznając tutejsze modrzewie za znaczące dla Rzeszy Niemieckiej. Po II wojnie światowej, jak już wspomniano, w roku 1959 powołano rezerwat przyrody na powierzchni 336,15 ha (Zarządzenie nr 157 Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia r.) a w pierwszej dekadzie XXI wieku skorygowano jego powierzchnię do 332,15 ha w wyniku zarządzeń Wojewody Mazowieckiego (nr 274 z dnia r. oraz nr 60 z dnia r.) Wydaje się, że najstarszą pracą na temat tego obiektu przyrodniczego jest publikacja Romana Kobendzy, która ukazała się w Lesie Polskim w roku Autor w latach 20 XX wieku wielokrotnie odwiedzał Modrzewinę, prowadził obserwacje modrzewi oraz innych roślin drzewiastych i zielnych, co szczegółowo opisał we wspomnianej pracy. Naturalne pochodzenie tego obiektu nie budziło już wtedy żadnych wątpliwości, o czym świadczyć miały ogromne okazy modrzewi, których wiek ocenił Kobendza na 100 do 400 lat. O najstarszym z nich pisząc: senjorem wszystkich modrzewi będzie najstarszy okaz zwany powszechnie wojewodą, rosnący na brzegu lasu z prawej strony drogi z Małej Wsi. Widać na nim resztki ściętych i zeschniętych konarów, które wystają nisko na pniu. Kobendza pomierzył senjora, który miał wówczas u podstawy 4,4 m a na wysokości 1 m nad ziemią 3,8 m, jego wiek oszacował na ok. 400 lat. Wojewoda zniszczony został podczas działań wojennych w roku 1945, a szczątki tego drzewa są ciągle jeszcze widoczne w centralnej części rezerwatu przy ścieżce dydaktycznej. Wycieczka uczestników IX Konferencji Dipterologicznej do rezerwatu Modrzewina zaplanowana jest na 16 kwietnia 2016 roku, w jej trakcie obejrzymy najcenniejsze fragmenty

20 20 I sesja referatowa (piątek) drzewostanów rezerwatu. Ponadto dzięki uzyskanemu pozwoleniu Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie (WPN-I SB) i jeśli dopisze pogoda, będziemy mieli możliwość legalnego odławiania muchówek na terenie wizytowanego obiektu. Celem prac jest sporządzenie spisu gatunków należących do rzędu Diptera występujących w Modrzewinie, dlatego też zachęcam uczestników do wzięcia aktywnego udziału zarówno w wycieczce jak i w odłowach muchówek na terenie rezerwatu.

21 IX Konferencja Dipterologiczna II sesja referatowa oraz XXXV (sobota) Zjazd Sekcji Dipterologicznej PTE 21 Anna Klasa Ojcowski Park Narodowy, Ojców 9 anna_klasa@wp.pl Polskie gatunki z rodzaju Chaetorellia (Tephritidae: Terelliini) Chaetorellia Hendel to niewielki rodzaj nasionnicowatych (Tephritidae) należący do plemienia Terelliini. W rodzaju tym opisano dotychczas 10 morfologicznie bardzo podobnych gatunków, rozróżnialnych głównie na podstawie budowy pokładełek samic. Dziewięć z nich występuje w zachodniej i centralnej Palearktyce, a ze wschodniej części tego regionu (Mongolia i północne Chiny) znany jest dotąd tylko jeden (Korneyev 2004). Rozwijają się one w koszyczkach roślin należących do trzech rodzajów z plemienia Cardueae (Centaureinae): Centaurea, Carthamus i Chartolepis. Pierwszy klucz do oznaczania gatunków tego rodzaju został opracowany przez Hendla (1927), 10 lat później przez Heringa (1937), a następnie przez Dirblek & Dirblekova (1974) i Richter (1970). Ze względu na błędne interpretacje części taksonów, wyżej wymienione opracowania nie nadają się do oznaczania gatunków. Korneyev (1985) w obrębie omawianego rodzaju wyróżnił dwie grupy gatunkowe: jaceae i loricata [Chaetorellia jacea species group, Chaetorellia loricata species group] w oparciu o budowę aedagusa i ubarwienie tułowia. White & Marquardt (1989) opublikowali rewizję rodzaju Chaetorellia, opartą w dużej mierze na hodowli osobników z różnych gatunków chabrów Centaurea. Autorzy opisują w niej nowy gatunek (Ch. acrolophi), ustalają synonimikę kilku innych opartą na analizie okazów typowych oraz uzupełniają listę gatunków i podają nowe cechy dla wyróżnionych przez Korneyeva (1985) grup gatunkowych; dotyczą one kształtu pokładełka i budowy skrzydła. Zebrali również okazy i uzupełnili dane o stadiach rozwojowych gatunków należących do tego rodzaju. Dane o polskich gatunkach Chaetorellia są dość skąpe i niejasne. W Wykazie zwierząt Polski, Nowakowski (1991) podał dwa gatunki Chaetorellia jaceae (Robineau-Desvoidy) i Ch. haxachaeta (Loew) wyłącznie na podstawie piśmiennictwa, ponieważ brak było okazów z terenu Polski w krajowych kolekcjach. Pierwsze notowania Chaetorellia jaceae oparte o rodzime okazy dowodowe zostały zebrane w Puszczy Białowieskiej (Klasa 2013). Ch. hexachaeta został opisany z terenu Polski (z okolic Poznania i ze Śląska), ale weryfikacja typów przeprowadzona przez White & Marquardt (1989) wykazała, że część okazów z serii typowej w kolekcji Loewa uległa zniszczeniu i nie nadawała się do oznaczenia, a inne nie należały do tego gatunku; być może doszło do zamiany etykiet. Z tego powodu podnieśli oni podgatunek opisany przez Heringa (1940) pod nazwą Ch. haxachaeta australis do rangi

22 22 II sesja referatowa (sobota) gatunku Ch. australis. Na tej podstawie podano Ch. australis w dwóch kolejnych wykazach nasionnicowatych Polski (Klasa 2001, 2007). Jednak z uwagi na brak potwierdzenia tego gatunku okazami dowodowymi z naszego kraju należy go wykreślić z listy muchówek Polski. Jakkolwiek jego znalezienie w naszym kraju jest możliwe, ponieważ jedną z jego roślin żywicielskich jest pospolity w Polsce chaber bławatek Centaurea cyanus. Kolejny gatunek Ch. acrolophi został podany ostatnio z Wicka na terenie Wolińskiego Parku Narodowego (Klasa i in. 2011) oraz z Siemianówki w rejonie Białowieży (Klasa 2013). Obecne opracowanie oparto na prawie 200 okazach nasionnic z rodzaju Chaetorelia zdeponowanych w polskich kolekcjach (Muzeum Ojcowskiego Parku Narodowego, Instytucie Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie oraz w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu). Większość z nich została zebrana w latach podczas badań muchówek prowadzonych w południowej i wschodniej części naszego kraju. Część muchówek pochodzi z hodowli koszyczków kwiatowych chabrów Centaurea stoebe i C. scabiosa. W pracy wymieniono nowe stanowiska Ch. acrolophi z Pojezierza Suwalskiego, Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej, Polesia i Wyżyny Małopolskiej oraz Ch. jaceae z Beskidu Niskiego, Bieszczadów i Tatr. Podano również informacje o nowym dla fauny Polski gatunku Ch. loricata stwierdzonym na Pojezierzu Suwalskim, Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, Wyżynie Małopolskiej, Roztoczu i Wołyniu Zachodnim. Aktualnie z Polski znane są trzy gatunki z rodzaju Chaetorellia potwierdzone okazami dowodowymi. Literatura Dirblek, J., Dirblekova, O Vorkommen der Bohrfliegen aus der Gattung Chaetorellia (Diptera, Trypetidae) in der CSSR. Folia Fac. Scient. Nat. Univ. Purkynianae Brunensis. 15. Biol. 43: Hendel, F Trypetidae. Fliegen palaearkt. Reg. 5(1), 221 pp. Hering, M Neue Bohrfliegen aus der Beckerschen Sammlung (Dipt.). Mitt. zool. Mus. Berl. 22: Kinel, J., Krasucki, A., Noskiewicz, J Owady krajowe. Przewodnik do określania rzędów, rodzin i rodzajów. Lwów Warszawa Kraków z. 1. Klasa, A Nasionnicowate (Diptera; Tephritidae) polskiej części Puszczy Białowieskiej. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 32(2): Klasa, A., Kaczorowska, E., Soszyński, B Fruit flies (Diptera: Tephritidae) of the Polish Baltic Coast. Polskie Pismo entomol. 80(3): Korneyev, V.A Fruit flies of the tribe Terelliini Hendel, 1927 (Diptera, Tephritidae) of the fauna of the USSR. Revue d Entomologie de I URSS, LXIV, 3: Korneyev, V.A Muhi Tefritoidalnego kompleksu (Diptera, Platystomatidae, Pyrgotidae, Tephritidae) Palearktihi. dodatok A, Kiev: Loew, H Die europaischen Bohrfliegen. Erlautert durch photographische Flugel-Abbildungen auf 26 Tafeln, pp IV Rikhter, V.A Tephritidae (Trypetidae) pisktrokrylki. [In:] Bienko G. Ya. Bei (ed.) Key to the insect of the European part of the USSR. Opredelitel nasekomyh Faune SSSR, t.5, cz. II: White, Ian M., Marquardt, K., A revision of the genus Chaetorellia Hendel (Diptera; Taphritidae) including a new species associated with spotted knapweed, Centaurea maculosa Lam. (Asteraceae). Bull. ent. Res. 79:

23 IX Konferencja Dipterologiczna oraz XXXV Zjazd Sekcji Dipterologicznej PTE 23 Katarzyna Kopeć*, Iwona Kania**, Wiesław Krzemiński*** *Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt, Polska Akademia Nauk Sławkowska 17, Kraków, kopec@muzeum.pan.krakow.pl **Department of Environmental Biology, University of Rzeszów Zelwerowicza 4, Rzeszów ikania@univ.rzeszow.pl ***Instytut Biologii, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Podbrzezie 3, Kraków krzeminski@muzeum.pan.krakow.pl Nowe gatunki Limoniidae z bursztynu dominikańskiego i meksykańskiego Praca powstała po opracowaniu materiałów ze zbiorów Smithsonian Institution z kolekcji: Brodzinsky / Lopez Penha Collection (4 próbki). Zawiera opisy trzech nowych gatunków, przedstawicieli dwóch różnych rodzajów z Limoniidae: Helius i Toxorhina, należących do podrodziny Limoniinae. Są to: Helius (Helius) neali n. sp. i Helius (Helius) oosterbroeki n. sp. z bursztynu dominikańskiego oraz jeden nowy gatunek Toxorhina (Ceratocheilus) mexicana n. sp. z bursztynu meksykańskiego. Zarówno bursztyn dominikański jak i meksykański należą do kopalnych żywic Ameryki Środkowej. Wiek bursztynu dominikańskiego szacuje się na mln lat (wczesny miocen). Określenie wieku bursztynu meksykańskiego było sprawą dyskusyjną. Poinar w 1992 oszacował go na mln lat (późny oligocen), ale ostatnie dane pozwoliły na przypisanie tego rodzaju żywicy do środkowego miocenu ok. 20 mln lat (Solórzano Kraemer 2007). Nowy gatunek Toxorhina należący do podrodzaju Ceratocheilus charakteryzuje się typowym dla tego podrodzaju bardzo wydłużonym aparatem gębowym, znacznie dłuższym niż połowa długości ciała i częściowo zredukowanymi głaszczkami. Przedstawiciele rodzaju Helius charakteryzują się mniej lub bardziej wydłużonym aparatem gębowym, a także wydłużonym ostatnim segmentem głaszczek; atrofią poprzecznej żyłki r-r (R 2 ) oraz charakterystyczną morfologią aparatu kopulacyjnego (hypopygium). Wydłużony aparat gębowy (rostrum) jest charakterystyczny dla tej grupy Limoniidae, co pozwala łatwo odróżnić je od innych rodzajów z tej rodziny.

24 24 II sesja referatowa (sobota) Ewa Krzemińska*, Ouafaa Driauach**, Boutaïna Belqat** *Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt, Polska Akademia Nauk ul. Sławkowska 17; Kraków, Poland. ekrzeminska9@gmail.com **Laboratory «Ecology, Biodiversity and Environment», Department of Biology, Faculty of Sciences, University Abdelmalek Essaâdi, Tétouan, 93030, Morocco Jedno oko na Maroko, czyli Trichocera na południowych rubieżach Palearktyki (Diptera: Trichoceridae) Rodzaj Trichocera występuje w Holarktyce, w strefie umiarkowanej aż do arktycznej (poza kilkoma gatunkami zawleczonymi przez człowieka na półkulę południową, w rejon Antarktyki). W rodzimej Holarktyce ogólnie im bardziej na południe, tym mniejsza jest różnorodność gatunków. Z północnej Afryki znane były dotąd dwa doniesienia: o Trichocera annulata Meigen (Edwards 1923) w Algierii oraz o Trichocera hiemalis (Pierre 1922) w Libanie. Poza tymi starymi danymi, przyczółki wysunięte najdalej na południe Palearktyki to rejon śródziemnomorski i Wyspy Kanaryjskie oraz Himalaje. Trichocera w Europie reprezentowana jest przez 1-3 gatunków. Dzięki badaniom doktorantki z Maroka (Ouafaa Driauach) i jej promotor udało się zidentyfikować na obszarze tego kraju siedem gatunków, z których jeden jest nowy dla nauki. Gatunki te reprezentują dwa z trzech podrodzajów Trichocera i są to: nowy gatunek Trichocera (Trichocera) marocana i jednocześnie jedyny przedstawiciel nominalnego podrodzaju oraz sześć gatunków podrodzaju Saltrichocera (saltator, sardiniensis, pappi, annulata, regelationis, rufescens). W tej grupie uderza szczególnie duży udział gatunków z tzw. grupy regelationis (trzy ostatnie wymienione), która wydaje się szczególnie uodporniona na wyższe temperatury. Wspomniane gatunki przesuwają rozsiedlenie rodzaju oraz rodziny aż do skrajnie południowych rubieży zachodniej Palearktyki. Tereny, z których zebrano okazy, to pasma górskie Rif, Środkowy Atlas i Beni Snassen, gdzie Trichoceridae latały od listopada do maja, czyli prawie tak, jak w strefie umiarkowanej z tą różnicą, że temperatury dochodziły tam do 20ºC! Okazy łapano siatką i pułapką Malaise a w sezonach Stanowiska znajdują się na wysokości m, wszystkie w bliskości wody. Okazy wykazują oznaki typowe dla populacji z terenów granicznych rozsiedlenia: częsta asymetria użyłkowania skrzydeł, nietypowe okazy mogące stanowić mieszańce międzygatunkowe.

25 IX Konferencja Dipterologiczna oraz XXXV Zjazd Sekcji Dipterologicznej PTE 25 Maciej Krzyżyński Katedra Ekologii i Biogeografii, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu m_krzy@doktorant.umk.pl Zmiany w użyłkowaniu skrzydeł u łowikowatych (Diptera: Asilidae) Torunia i okolic Występujące na skrzydłach owadów użyłkowanie stanowi rusztowanie wzmacniające strukturę skrzydła, a układ żyłek jest istotną cechą taksonomiczną. Uwarunkowania środowiskowe bądź genetyczne są w stanie przyczynić się do zmiany układu żyłek, a także kształtu i rozmiarów samych skrzydeł. To z kolei może mieć wpływ na sprawność lotu. Osobniki doskonale symetryczne charakteryzują się najsprawniejszym lotem, co w przypadku muchówek aktywnie polujących, jakimi są łowikowate (Asilidae), ma duże znaczenie. W czasie prowadzonych w 2011 i 2012 roku badań faunistycznych nad Asilidae Torunia stwierdzono nietypowe, w większości przypadków asymetryczne, użyłkowanie skrzydeł u 32 ze 197 odłowionych osobników. Zaobserwowane zmiany dotyczyły zaniku żyłek bądź ich fragmentów, a także wystąpienia wyrostków na żyłkach czy też pojawienia się nowych żyłek. Wystąpieniu nowych żyłek w części przypadków towarzyszyło również utworzenie dodatkowych komórek. Skrzydła obarczone aberracjami sfotografowano przy użyciu zestawu mikroskopu i aparatu Leica M205C, a następnie sporządzono szkice użyłkowania zmienionych obszarów, korzystając z programu CorelDRAW X4. Wszystkie zilustrowane zmiany przyporządkowano do czterech podrodzin Asilidae, u których przedstawicieli zaobserwowano aberracje: Leptogasterinae, Asilinae, Stichopogoninae i Stenopogoninae. U żadnego z przedstawicieli podrodziny Laphriinae zmian nie stwierdzono. Nazewnictwo gałęzi i komórek przyjęto za Dikowem (2009). W przypadku gatunków, których większa liczba osobników posiadała aberracje w użyłkowaniu stwierdzono specyficzne obszary skrzydeł, w których omawiane zmiany zachodzą najczęściej. Poniżej lista gatunków, u których zaobserwowano punkty, w których aberracje wystąpiły co najmniej trzykrotnie. Philonicus albiceps (Meigen, 1820) (Asilinae): pojawienie się dodatkowej gałęzi odchodzącej od żyłki M1, po skrzyżowaniu z podstawą żyłki M2. Echthistus rufinervis (Wiedemann, 1817) (Asilinae): zanik połączonych żyłek CuA1 i M3 przy krawędzi skrzydła. Lasiopogon cinctus (Fabricius, 1781) (Stichopogoninae): pojawienie się dodatkowej gałęzi oderwanej od żyłki R4 bądź też połączonej z nią przewężeniem niedaleko połączenia z żyłką R5. Holopogon priscus (Meigen, 1820) (Stenopogoninae): pojawienie się żyłki łączącej gałęzie R4 i R5 tuż za ich spojeniem skutkujące powstaniem nowej komórki w obrębie pola r4. U pozostałych gatunków zaobserwowano zbyt małą liczbę powtarzających się aberracji, by móc uznać je za specyficzne. Część aberracji u przedstawicieli podrodziny Asilinae upodabnia

26 26 II sesja referatowa (sobota) układ żyłek do tego, który występuje u osobników należących do innych rodzajów w obrębie tej podrodziny. Przedłużenie żyłki R4, w pobliżu jej połączenia z gałęzią R5 spotkane pojedynczo u Dysmachus trigonus, Echthistus rufinervis i Philonicus albiceps jest charakterystyczne dla gatunków z nearktycznego rodzaju Pogonioefferia, zaś zanik żyłek przy tylnej krawędzi skrzydła napotkany u E. rufinervis, Machimus arthriticus, Neoepitriptus setosulus i Tolmerus pyrarga można zaobserwować u osobników z rodzaju Megaphorus. Charakter zmian użyłkowania skrzydeł może więc wskazywać stopień pokrewieństwa w obrębie podrodziny. Powyższe badania są przyczynkiem do poznania charakteru i przyczyn występowania zmian w użyłkowaniu u muchówek z rodziny Asilidae.

27 IX Konferencja Dipterologiczna oraz XXXV Zjazd Sekcji Dipterologicznej PTE 27 Łukasz Emil Mielczarek, Adam Tofilski Katedra Sadownictwa i Pszczelnictwa, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie al. 29 listopada 54, Kraków lukasz@insects.pl Rozpoznawanie podrodzin i plemion bzygowatych (Diptera: Syrphidae) na podstawie pomiarów skrzydeł Bzygowate należą do najbardziej zróżnicowanej i bogatej w gatunki grupy muchówek. Dotychczas na świecie znanych jest około 6 tys. gatunków tych owadów grupowanych w 4 podrodziny (Eristalinae, Microdontinae, Pipizinae, Syrphinae) oraz 16 plemion. W Europie grupa ta jest reprezentowana przez ponad 800 gatunków, a w Polsce przez ponad 400. Ze względu na duże zróżnicowanie poprawna identyfikacja tych owadów wymaga specjalistycznej wiedzy. Celem badania było poznanie różnorodności kształtu skrzydeł na poziomie podrodzin i plemion oraz sprawdzenie czy możliwa jest ich poprawna identyfikacja na podstawie kształtu samego skrzydła. Badania przeprowadzono na skrzydłach 175 gatunków należących do 51 rodzajów. W analizowanym materiale reprezentowane są gatunki należące do wszystkich czterech podrodzin oraz 11 plemion: Bacchini, Brachyopini, Eristalini, Eumerini, Microdontini, Paragini, Pipizini, Rhingiini, Syrphini, Volucellini, Xylotini. Obraz skrzydeł badanych osobników został pobrany przy użyciu skanera lub kamery. W miejscach połączenia się żyłek oznaczono 13 homologicznych punktów. Współrzędne tych punktów przeanalizowano metodami morfometrii geometrycznej. Do rozróżniania wykorzystano analizę dyskryminacyjną w programie PAST, a wyniki poddano sprawdzianowi krzyżowemu. Procent osobników poprawnie zaklasyfikowanych do podrodzin wynosił: 94,9% Eristalinae, 100% Microdontinae, 97,9% Pipizinae, 98,9% Syrphinae. Na poziomie plemion procent poprawnie zaklasyfikowanych osobników przedstawił się następująco: Bacchini 100%, Brachyopini 87,1%, Eristalini 94,6%, Eumerini 89,4%, Microdontini 96,1%, Rhingiini 93,8%, Paragini 100%, Pipizini 90,7%, Volucellini 98,8%, Xylotini 95,8%, Syrphini 96,6%. Uzyskane wyniki wskazują, iż pomimo dużego zróżnicowania kształtu skrzydeł w obrębie badanych taksonów błąd rozróżniania podrodzin i plemion jest stosunkowo mały.

28 28 II sesja referatowa (sobota) Krzysztof Szpila*, Kamran Akbarzadeh**, Marcin Piwczyński* *Katedra Ekologii i Biogeografii, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, ul. Lwowska 1, Toruń, szpila@umk.pl **Department of Medical Entomology & Vector Control, School of Public Health Tehran University of Medical Science, Tehran P.O.Box: 14155/6446 Miltogramminae (Diptera: Sarcophagidae) Iranu stan poznania i potencjalne perspektywy badań Podrodzina Miltogramminae jest taksonem należącym do rodziny ścierwicowatych (Sarcophagidae) i obejmuje ponad 600 znanych gatunków. Zdecydowana większość z nich to pasożyty gniazdowe samotnie żyjących błonkówek z nadrodzin Apoidea i Vespoidea. Znacznie rzadziej reprezentowane są inne strategie życiowe takie jak pasożytnictwo postaci dorosłych innych owadów, żerowanie na jajach gadów lub szarańczaków a także nekrofagia. Miltogramminae największą różnorodność osiągają na obszarach pustyń i półpustyń Starego Świata. Szczególnie preferowanym typem środowiska są pokryte skąpą roślinnością brzegi koryt okresowych cieków wodnych. Stopień zbadania fauny Miltogramminae jest nierówny i obok terenów stosunkowo dobrze zbadanych (Europa, państwa dawnej radzieckiej Azji Centralnej, Mongolia), wiele obszarów o potencjalnie wysokiej liczbie gatunków pozostaje niemal całkowicie niezbadanych. Należą do nich z pewnością kraje Bliskiego Wschodu, gdzie na szczególną uwagę zasługuje Iran. Irańska fauna Miltogramminae obejmuje obecnie 33 gatunki reprezentujące 13 rodzajów (systematyka zgodnie z koncepcją przedstawioną w światowym katalogu Sarcophagidae). Jej stan zbadania jest z pewnością szczątkowy i opiera się głównie na publikacjach o charakterze przyczynkowym, bądź danych z szerszych opracowań dotyczących całej fauny palearktycznej. Iran jest krajem z wysokim endemizmem roślin i zwierząt. Mimo słabego stopnia zbadania można stwierdzić, że dotyczy to także irańskich Miltogramminae dla 24 z 33 wykazywanych gatunków kraj ten stanowi miejsce typowe (locus typicus). Całkowita liczba gatunków Miltogramminae Iranu jest z pewnością znacznie wyższa. Istotną rolę w tym przypadku odgrywają warunki geograficzne takie jak klimat i ukształtowanie terenu. Obszar Iranu znajduje się w strefie klimatów zwrotnikowego i podzwrotnikowego, co warunkuje obecności licznych pustyń i półpustyń. Obszary te są poprzecinane lub otoczone licznymi pasmami i masywami górskimi, co korzystnie wpływa na poziom endemizmu. Ponadto Iran leży na styku trzech krain zoogeograficznych (palearktycznej, orientalnej i etiopskiej), co także ma duży wpływ na ogólną bioróżnorodność. Przedstawione przypuszczenia dotyczące bogactwa gatunkowego Miltogramminae Iranu znalazły potwierdzenie w materiałach zebranych podczas dwóch wypraw naukowych zorganizowanych w latach 2014 i 2015, w ramach projektu NCN 2012/07/B/NZ8/ Podczas pierwszego wyjazdu eksplorowano głównie obszar wokół miast Jajarm i Bojnord leżących w prowincji Chorasan Północny. W czasie drugiego wyjazdu odłowy prowadzono przede