Gimnazjum im. Powstańców Wielkopolskich (I) Lwówek ul. Gimnazjalna 1 tel. (0-61) Nauczyciel pomagający: Pani Anna Loba

Transkrypt

1 Gimnazjum im. Powstańców Wielkopolskich (I) Lwówek ul. Gimnazjalna 1 tel. (0-61) Nauczyciel pomagający: Pani Anna Loba

2 Chrzest Polski to tradycyjna nazwa chrztu księcia Polan Mieszka I, który zapoczątkował proces chrystianizacji ziem polskich, który zakończono w XIIIw. rozbudową sieci parafii. Niekiedy uważa się go również za symboliczne wydarzenie, które było początkiem państwa polskiego i polskiego Kościoła katolickiego. Datuje się go zazwyczaj na rok 966, chociaż nie jest to pewne, gdyż źródła średniowieczne różnią się zarówno w opisie okoliczności, w jakich doszło do chrztu, jak też podają różne daty tego wydarzenia.,,zaprowadzenie chrześcijaństwa to obraz olejny Jana Matejki z 1889 roku.

3 Według kronikarza Galla Anonima Mieszko I był szóstym przedstawicielem rodu Piastów: 1. Chościsko 2. Piast 3. Siemowit 4. Lestek 5. Siemomysł Poważnie traktujemy opis postrzyżyn syna Piasta - jego uczty wydanej przez ubogiego oracza na przedmieściu Gniezna. Z postrzyżyn jedynaka organizowanych przez Piasta czyni on opowieść o tym jak ród Piastów stał się wybranym do rządzenia w Polsce. Pierwszym władcą historycznym był Mieszko, który przez pierwsze siedem lat był ślepy tak jak Polska była ślepa i została oświecona i wywyższona miara chrześcijańską. Dopiero w wieku siedmiu lat Mieszko znowu powrócił do normalnego życia i stał się godnym następcą na tronie książęcym. To jest legenda dynastyczna, która miała z jednej strony gloryfikować dzieje rodu i pokazywać jego znaczenie, ale z drugiej strony nosi wszelkie znamiona prawdopodobieństwa w rożnych szczegółach.

4 Legenda dynastyczna

5 Z przekazów dotyczących chrystianizacji można wnioskować, że Polanie nie czcili antropomorficznych bogów - nie budowali świątyń. Otaczali kultem naturę ciała niebieskie, zjawiska atmosferyczne, drzewa, góry, zbiorniki wodne itp. Obok natury czcili również duchy przodków. Elementem tych wierzeń była magia i demonologia. Łowmiański nie wykluczał, że w połowie X wieku pojawiły się wśród Polan pewne elementy politeizmu (najprawdopodobniej w formie prototeizmu), jednakże były one odpowiedzią na pierwsze kontakty z chrześcijaństwem. Wśród obrzędów, których ślady można odnaleźć w źródłach jest zabijanie zwierząt ofiarnych na cześć sił natury lub przodków, grzebanie zmarłych w lasach i na polach otoczonych kultem, ceremonie urządzane na rozstajach dróg dla uspokojenia dusz zmarłych, procedury magiczne i wróżebne (rzucanie losów, używanie amuletów itp.) Największe zaniepokojenie wywoływały objawy magii pogańskiej między innymi czarownice, które wręczały amulety i przepowiadały przyszłość z ognia, wody lub lotu ptaków.

6 Przyczyny chrztu Polski Państwo powstałe ze zjednoczenia wielu plemion w jedno scentralizowane państwo było różnorodne wewnętrznie, a poddani wyznawali wcześniej wymienione różne pogańskie religie. Jedna wiara - chrześcijaństwo, głosząca posłuszeństwa wobec władcy, sprzyjałaby zjednoczeniu kraju. Przybyli duchowni staliby się nową, wykształconą elitą państwa. Umieli pisać i czytać oraz znali języki obce, w tym łacinę. Ich obecność wpłynąć mogła na rozwój kulturalny Polski. Mieszko uniezależniłby się bardziej od możnowładztwa, które w przypadku kryzysów bywało kłopotliwe. Książe nieustannie prowadził wojny. Pozwalały mu na to dobre zorganizowanie własnego państwa, duże zasoby naturalne kraju i silna armia.

7 Przyczyny chrztu Polski W 963 r. polski władca opanował plemię Lubuszan i zagrażał Pomorzu, dostając się w strefę wpływów cesarza. Wywołało to reakcję niemieckich elit i kilkuletnie wojny. W toku walk Mieszko musiał uznać zależność lenną od cesarza niemieckiego. Dążył jednak do uzyskania autonomii. Książę wiedział, że Rzesza miała plany podporządkowania obszarów leżących na wschodzie Europy. Drogą ku temu miało być ustanowienie biskupstwa w Magdeburgu, którego wschodnie granice nie zostały jasno określone. Aby zapobiec niemieckim dążeniom, Mieszko musiał przyjąć chrzest, ale nie od Niemiec. Okazję do tego stwarzał sojusz z południowym sąsiadem kraju Piastów - schrystianizowanymi już Czechami.

8

9 Rozmowy między Polską i Czechami - trwały być może już od 963 r. W 965 r. postanowiono, że Mieszko porzuci wszelkie pogańskie zwyczaje, poślubi córkę władcy Czech - Dobrawę oraz razem ze swoim orszakiem ochrzci się. Porzucenie pogańskich praktyk nie przyszło Mieszkowi łatwo. Władca Polski, mimo licznych prawdopodobnych korzyści, długo wzbraniał się przed przyjęciem wiary chrześcijańskiej razem ze wszystkimi obowiązkami. Tym możemy tłumaczyć to, że od ślubu z Dobrawą (965 r.) minął dopiero rok, zanim księżniczka czeska ostatecznie przekonała Mieszka do pełnej chrystianizacji, a ten ochrzcił się.

10 Według zwyczaju ceremonia przyjęcia wiary odbywała się najczęściej w Wielką Sobotę. W 966 r. przypadała ona 14 kwietnia. Data ta jest prawdopodobną datą chrztu Mieszka. Nie wiadomo, gdzie ten chrzest się odbył. Być może była to Ratyzbona lub Rzym. Bardzo prawdopodobne jest również ochrzczenie władcy Polski w stolicy państwa - Gnieźnie, w Poznaniu lub w Ostrowie Lednickim, w którym odkryto baptysterium, datowane na II połowę X w. Przygotowania Mieszka do chrztu rozpoczęły się ok. 3 tygodnie wcześniej. Na początku wiosny 966 r. wyruszył książę do stolicy biskupiej. Towarzyszyły mu: rodzina, orszak rycerstwa i możnowładztwa. Na miejscu ojciec chrzestny polskiego władcy przedstawiał go jako człowieka, który pragnie zostać chrześcijaninem. Później miał miejsce około piętnastodniowy okres intensywnych nauk, w trakcie których Mieszko poznawał podstawy wiary, uczestniczył w Mszach i uczył się najważniejszych modlitw.

11 Wcześnie rano książę zjawił się razem ze swoim orszakiem przed wejściem do katedry. Po otworzeniu się drzwi świątyni rozpoczęły się "ceremonie wstępne". Podczas nich wyrzekali się pogańskich wierzeń, Szatana i zła. Następnie chór księży odśpiewał litanie - ceremonia przeniosła się do wnętrza kościoła. Mieszko razem z innymi kandydatami złożyli wyznanie wiary i odmówili modlitwę Ojcze nasz. Śpiewając przeszli do znajdującej się w pobliżu katedry chrzcielnicy. Do baptysterium weszli wszyscy biorący udział w ceremonii mężczyźni. Odmówiono modlitwę. Potem biskup dokonał poświęcenia wody i przystąpił do udzielania chrztu. Kandydaci zdjęli szaty i po kolei wchodzili do sadzawki. Jako pierwszy ochrzczony został Mieszko. Zanurzył się on trzykrotnie w wodzie, a biskup wypowiedział nad nim formułkę chrzcielną. Następnie biskup namaścił księcia olejem i nałożył na niego ręce w celu udzielenia mu darów Ducha Świętego. W ten sposób dokonała się ceremonia chrztu w obrządku rzymskim.

12 Jako pierwszy imię chrzestne Mieszka podał Jan Długosz, które twierdził, że brzmiało ono Mieczysław. W XX wieku odrzucono tę tezę jako bezpodstawną i wysunięto wiele hipotez, które wywołały dyskusje i spory. Trudno wśród niezliczonych pomysłów, koncepcji i hipotez wskazać te najbardziej prawdopodobne. Najczęściej dowodzono, że imię chrzestne Mieszka to Dagobert. Hipoteza ta opiera się na zapisie z tzw. Dagome iudex. Natomiast Jerzy Dowiat uważał, że ojcem chrzestnym był biskup Ratyzbony Michał, stąd imię chrzestne księcia brzmiało Michał, a Mieszko to jego zniekształcona forma. Wszystkie hipotezy krytycznie omówił Gerard Labuda, który doszedł do wniosku, że pierwszy historyczny władca Polski nosił tylko jedno imię a znaczenia tego imienia nie udało się nikomu przekonywająco wyjaśnić. Dlatego z dużą ostrożnością należy traktować nie tylko kolejne próby tłumaczenia znaczenia imienia Mieszko, ale również kwestię dwuimienności księcia.

13 Po chrzcie Mieszka i przybyciu pierwszych misjonarzy do konfrontacji dwóch systemów religijnych. Wspólna obu systemom była wiara w istnienie świata nadprzyrodzonego i możliwość utrzymywania z tym światem użytecznych stosunków. O pierwszych latach działalności misjonarzy wiadomo niewiele. Biskup Jordan przybył do państwa Polan w 968 roku. Wcześniej działali zapewne inni duchowni, ale nic konkretnego o nich nie wiadomo. Między chrztem księcia a przybyciem biskupa ochrzczono najbliższe otoczenie władcy, drużynę i częściowo przedstawicieli monarchy w terenie. Przybycie Jordana dało początek szerszej akcji misyjnej pod egidą władcy, którego pomoc materialna i organizacyjna była konieczna, gwarantowała bowiem skuteczność misji oraz szybkość jej działania. Bez pomocy Mieszka oraz aparatu państwowego misja miałaby niewielkie szanse powodzenia. Thietmar stwierdził o Polanach stereotypowo, że Jordan ciężką miał z nimi pracę, zanim, niezmordowany w wysiłkach, nakłonił ich słowem i czynem do uprawiania winnicy Pańskiej. Jednym z pierwszych działań Jordana stało się wybudowanie katedry oraz powstanie biskupstwa w Poznaniu.

14 Na przełomie lat 996 i 997 do Polski przybył z Czech biskup Wojciech. Jego celem było przeprowadzenie chrystianizacji pogańskiego plemienia Prusów, którzy zamieszkiwali na terenie Sambii. W trakcie akcji misyjnej wśród Prusów biskup poniósł śmierć. Jego ciało zostało wykupione przez Bolesława Chrobrego i złożone w katedrze w Gnieźnie. Biskup Wojciech został kanonizowany przez papieża i stał się patronem państwa polskiego i Kościoła. W marcu 1000 r. odbyła się pielgrzymka cesarza niemieckiego Ottona III do Gniezna do grobu św. Wojciecha. W trakcie tej pielgrzymki cesarz spotkał się z polskim władcą Bolesławem Chrobrym. Ustalono, że w Gnieźnie powstanie arcybiskupstwo. Miało ono obejmować cztery biskupstwa. Ustanowiono również diecezje w Kołobrzegu, Krakowie i Wrocławiu. W trakcie zjazdu w Gnieźnie cesarz przekazał polskiemu władcy prawo inwestytury. XI wiek przyniósł w Polsce rozwój kościelnej organizacji. Jej rozwój został zahamowany wraz z wydarzeniami związanymi z wybuchem pogańskiej rewolucji. W 1075 r. zostało założone biskupstwo płockie. Metropolia liczyła już pięć biskupstw. W XII wieku nastąpił dalszy rozwój struktury polskiego Kościoła. Przeprowadzona został chrystianizacja Pomorza, a na tym terenie powołano do życia diecezję kruszwicką.

15 W 1125 r. założone zostało biskupstwo we Włocławku. Ziemie położone nad środkową Odrą objęła diecezja z siedzibą w Lubuszu. W 1140 r. powstała diecezja na terenie Pomorza Zachodniego, której siedziba znajdowała się w Wolnie, a od 1176 r. w Kamieniu Pomorskim. Struktura polskiej organizacji kościelnej, która została ustalona za panowania ostatecznie za panowania Bolesława Krzywoustego, przetrwała kilka kolejnych wieków. Obejmowała ona biskupstwa w Gnieźnie, Poznaniu, Wrocławiu, Krakowie, Płocku, Włocławku i Lubuszu (do XIV wieku). Wraz z rozwojem sieci biskupstw wzrastała liczba klasztorów i zakonów. Najwcześniej w Polsce, zresztą podobnie jak w innych państwach europejskich powstały zakony benedyktynów w Tyńcu, Trzemesznie czy Mogilnie. W połowie XII wieku do Polski przybyły zakony cystersów, a w kolejnym wieku pojawili się franciszkanie i dominikanie. Już w X wieku dało się zauważyć powiązanie Kościoła katolickiego z władzą państwową. Kościół w Polsce miał charakter państwowy. Stosunki polskiego Kościoła ze stolicą apostolską były regulowane na podstawie dokumentu wystawionego przez Mieszka I w 990 r. Mowa tutaj o dokumencie Dagome iudex. Zgodnie z zapisem w tym dokumencie państwo polskie zostało objęte zwierzchnością ze strony papiestwa. Z taką sytuacją związany był w średniowieczu obowiązek płacenia przez Polskę świętopietrza stolicy apostolskiej.

16 Szkolnictwo w średniowieczu podporządkowane było Kościołowi. Funkcjonowały trzy typy szkół: Szkoły parafialne najniższy stopień szkół uczono łaciny: gramatyki, czytania i pisania Szkoły klasztorne powstawały w pierwszych wiekach średniowiecza, głównie przy klasztorach benedyktynów i cystersów dbały o wychowanie religijne, wychowankowie trafiali do stanu duchownego Szkoły katedralne szkoły pod patronatem biskupów diecezjalnych nauczano siedmiu przedmiotów (tzw. siedem sztuk wyzwolonych) podzielonych na dwie grupy: Trivium Gramatyka Logika Retoryka Quadrivium Geometria Arytmetyka Astronomia Muzyka W XIII wieku w Polsce było około 14 szkół kolegiackich i 13 szkół katedralnych. W XV wieku było już 17 szkół kolegiackich i ok. 30 katedralnych. W 1364 roku król Kazimierz założył Akademię Krakowską dzięki wcześniejszej chrystianizacji Polski, która przyczyniła się do rozwoju szkolnictwa.

17 To wejście w krąg kultury chrześcijańskiej i wielkiej cywilizacji europejskiej oraz odebranie pretekstu do akcji misyjnej i podbojów przez sąsiadów z południa i zachodu. To postawienie na wyższym poziomie administracji tworzenia środków kancelaryjnych, piśmienniczych i skryptoriów. To podwyższenie standardu funkcjonowania państwa, ale legitymizacja tej władzy, dodanie jej prestiżu i uzasadnienie sprawowania władzy przez dynastie Piastów. Jako władca zarządzający tak wielkim terytorium Mieszko musiał uzasadniać swoje polecenia i swoja pozycje wobec władców lokalnych, zarządców regionalnych, książąt, władców opolnych i panów grodowych.

18 Jednolita ideologia i organizacja kościelna, uzasadniały stworzenie i funkcjonowanie ośrodka centralnego w Gnieździe. Już od 968 roku Polska ma biskupa Jordana i to jest zanotowane w rocznikach kapituły gnieździeńskiej. Pierwsi biskupi urzędowali w Poznaniu - tak możemy sądzić z przekazów historycznych. Decyzja o przyjęciu chrztu to decyzja polityczna, mająca ogromne konsekwencje - nie tylko w najbliższych dziesięcioleciach, ale stuleciach. W pierwszym procesie chrystianizacja objęła państwo gnieździeńskie, a prowincje i regiony podbijane przez Piastów były terenami misyjnymi. To dotyczyło Śląska, pogranicza z Małopolską, Pomorza czy ziemi Lubuskiej.

19

20 Budownictwo sakralne przyczyniło się do wzrostu zapotrzebowania na architekturę, rzeźbę i malarstwo, z czym wiązać możemy szybkie rozprzestrzenienie się w kraju Piastów stylów - romańskiego i gotyckiego. Duchowni rozpowszechnili również w Polsce: system melioracji podmokłych terenów, nowe narzędzia oraz nowe metody uprawy roli, w tym dwupolówkę. Poprzez szerokie akcje charytatywne ulżyli biednym warstwom społeczeństwa. Przyjęcie chrześcijaństwa miało bardzo pozytywne skutki dla kraju Piastów, i to w różnych dziedzinach - począwszy od wiary i polityki, a skończywszy na kulturze, sztuce i rolnictwie.

21 Autor tekstu: Marek Borucki - seria Zbigniewa Czerwińskiego:,,OD MIESZKA I DO JANA PAWŁA II Warszawa 2006,,Nowa Encyklopedia Podręczna PWN Warszawa