Sposoby określania liczebności wilków (Canis lupus L.)

Transkrypt

1 Sposoby określania liczebności wilków (Canis lupus L.) Sękocin Stary, 9 czerwca 2016 r. Autor wystąpienia: Jacek Sagan

2 Po co inwentaryzować wilki? Wiedza o wielkości populacji gatunku - znajomość liczebności i trendu zmian Określenie terytoriów i centrów występowania Śledzenie fluktuacji w organizacji przestrzennej i strukturze socjalnej Określenie wpływu na gatunki potencjalnych ofiar Konflikt ze społeczeństwem Wpływ na gospodarkę leśną i łowiecką Właściwa ochrona gatunkowa Racjonalne gospodarowanie 2

3 3 Strategia gospodarowania populacją wilka

4 Metody monitoringu Badania genetyczne Całoroczne obserwacje Tropienia zimowe na śniegu Stymulacja wokalna Telemetria, GSM/GPS Fotopułapki i kamery Fot. Adam Gełdon 4

5 Morfologia wilka Wilk podobnie jak wszyscy przedstawiciele psowatych stąpa na palcach stóp, a nie na całej ich powierzchni. Kończyny przednie zakończone są pięcioma palcami (jeden z nich nie dotyka powierzchni gruntu), a tylne czterema. Każda stopa ma rozległą poduszkę piętową. Wielkość odcisku łapy wilka zależy od wieku, płci oraz indywidualnych cech poszczególnych osobników. U dorosłych wilków wynosi ona 10-13,7 cm długości i 8-9 cm szerokości. Długość odcisku łapy osobników młodych wynosi około 8 cm, a szerokość 6-7 cm 5

6 6 Trop wilka

7 Fot. Adam Gełdon Fot. Adam Gełdon Fot. Archiwum Nadleśnictwa Strzałowo Fot. Adam Gełdon Fot. Ryszard Karabin 7

8 Liniowy ciąg tropów Fot. Adam Gełdon Fot. Archiwum Nadleśnictwa Mrągowo 8

9 Ofiary 9

10 Inne ślady Fot. Adam Gełdon drapanie Fot. Romuald Mikusek, znakowanie moczem 10

11 Ekologia wilka W trakcie wędrówek, kiedy śnieg jest głęboki, wilki często wykorzystują przetarte ścieżki innych zwierząt, drogi leśne, linie oddziałowe, tory kolejowe, zamarznięte jeziora, rzeki, strumienie, a nawet kanały melioracyjne. W ciągu doby wilk może przebyć ponad 70 km. Badania telemetryczne przeprowadzone na terenie Puszczy Białowieskiej wykazały, że najdłuższą przebytą odległością był dystans 38 km. Wilki mogą dojrzewać płciowo już w 10. miesiącu życia i rodzić potomstwo w wieku jednego roku, ale większość nie rozmnaża się przynajmniej do 22 miesiąca życia. Na terenie naszego kraju, cieczka u wilków ma miejsce na przełomie lutego-marca. Ciąża trwa dni. Przeciętna wielkość miotu to 4-6 szczeniąt. 11

12 Czy wilk zjadł czerwonego kapturka?? Podstawą diety wilków są duże ssaki kopytne, tak dzikie jak i domowe Wilki często kilkakrotnie wracają do pozostałości starych ofiar, gryzą i żują kości, na których nie ma już nawet resztek mięsa. Wielkość konsumpcji, według badań nad wilkami w niewoli wynosi 1-2 kg mięsa dziennie. W warunkach naturalnych wilki mają jednak znacznie wyższe zapotrzebowanie pokarmowe. W celu utrzymania stałej masy wilków, ich konsumpcja w naturze jest 2-4 krotnie większa niż w niewoli. Na 1 kg masy ciała wilka przypada od 0,1 kg do 0,21 kg zjedzonego mięsa 12

13 Metoda genetyczna 13

14 Fot. Adam Gełdon Koszt 400 złotych za próbkę z uwzględnieniem kosztów preselekcji qpcr 14

15 Całoroczne obserwacje Każdorazowo zapisujemy uzyskane wyniki potwierdzające występowanie wilków w karcie obserwacji. 15

16 16 Wywiad środowiskowy

17 Całoroczne obserwacje Wilki nagrane na fotopułapkę w Nadleśnictwie Spychowo Fragment nagranego na fotopułapkę filmu z wilkiem na terenie Nadleśnictwie Łuków. Fot. obrazująca dwa wilki w okolicy Zalewu Zegrzyńskiego wykonana przez Krzysztofa Lewandowskiego w październiku 2015 r. 17

18 Liczenia zimowe Ważnym elementem jest skoordynowanie prac inwentaryzacyjnych na dużym obszarze. Prowadzona inwentaryzacja wymaga zaangażowania większej liczby osób, które zostały wcześniej odpowiednio przeszkolone. 18

19 Metodyka Szkolenia z zakresu metodyki prowadzenia prac terenowych Zbiór danych z ostatniego kwartału danego roku do dnia tropień; Dwukrotne tropienia na transektach; Analiza danych Fot. Archiwum Nadleśnictwa Jedwabno 19

20 20 Mapa z transektami przykładowego nadleśnictwa

21 Zasady organizacji prac Tropienia wilków należy prowadzić jednocześnie, 1-2 razy w ciągu zimy, tego samego dnia we wszystkich nadleśnictwach danego kompleksu leśnego (i ewentualnie w sąsiadującym parku narodowym), najlepiej w pierwszej połowie zimy (grudzień-styczeń). Tropienia mogą być wykonane tylko w ciągu pierwszej doby po świeżym opadzie śniegu, najlepiej kilkanaście godzin po ponowie. Później, duża ilość tropów i nakładanie się tras przejścia drapieżników z kolejnych nocy uniemożliwiają rozróżnienie watah wilków lub poszczególnych osobników rysi. Najlepsze warunki są wtedy, gdy śnieg przestanie padać wieczorem, a inwentaryzacja prowadzona jest następnego dnia rano. Tropieniami zimowymi w ramach całego kompleksu leśnego steruje wyznaczony przez RDLP koordynator. Koordynator oraz osoby odpowiedzialne za zbieranie danych w nadleśnictwach i parkach narodowych wcześniej wytyczają tzw. transekty, czyli trasy przejazdu samochodów i przejścia pieszych obserwatorów, wzdłuż leśnych dróg i linii oddziałowych. Trasy te powinny tworzyć zamkniętą sieć, o odległości pomiędzy sąsiednimi transektami od 2 do 4 km, równomiernie rozłożoną w całym rejonie inwentaryzacyjnym. W górach transekty przechodzić będą po drogach stokowych, przypotokowych, szlakach turystycznych i granicznych. Transekty te powinny tworzyć pętle otaczające doliny, przechodzące przez różne strefy wysokościowe. W każdym nadleśnictwie i parku do przeprowadzenia tropień na transektach powinno się wyznaczyć od jednej do kilku osób dobrze rozpoznających tropy. 21

22 22

23 Przeprowadzenie tropień Samochody i piesi obserwatorzy ze wszystkich nadleśnictw i parków danego rejonu inwentaryzacyjnego wyruszają tego samego dnia rano (około godz. 7-8) i poruszają się po przydzielonych im do sprawdzenia transektach. Na mapki nanoszą oni wszystkie napotkane świeże tropy wilków i rysi, liczbę osobników w grupie i kierunek przemieszczania się drapieżników. Ważne jest dokładne naszkicowanie tropów przecinających transekt, lub wchodzących i schodzących z transektu. Aby zwiększyć dokładność oceny liczby osobników w grupie wilków, wskazane jest przejście około m za tropem, gdy wchodzi on w las. Głównym celem tropienia ma być wykrycie i rozróżnienie wszystkich watah wilków oraz pojedynczych osobników i grup rodzinnych rysi bytujących w danym kompleksie leśnym, a także ustalenie wielkości tych watah i grup. Odnalezione tropy naniesione na mapy będą podstawą do wyrysowania tras przejścia poszczególnych drapieżników w kompleksie leśnym i zdefiniowania, które tropy pozostawił ten sam/te same drapieżniki, a które należą do różnych osobników/grup. Wilki można tropić w czasie tego samego wyjazdu, ale należy zwracać uwagę na specyfikę obu tych gatunków. 23

24 24

25 Na terenach nizinnych, gdzie możliwe jest wykorzystanie do tego celu samochodów, zwykle wystarczy (w zależności od wielkości nadleśnictwa) zaangażowanie 2-3 osób, chociaż pomocna jest większa liczba tropicieli. W górach, gdy objazd wszystkich transektów samochodem nie jest możliwy, dodatkowo należy zaangażować pieszych tropicieli. Wskazane jest by osoby tropiące wyposażone były w środki łączności radiowej lub telefonicznej, w celu wzajemnego przekazywania informacji o znalezionych tropach i ich kierunku. Każdy tropiciel powinien posiadać po dwie mapki sprawdzanego obszaru (osobno na informacje o wilkach, osobno o rysiach) oraz formularze inwentaryzacyjne. Przydatna jest także linijka i ew. kompas. 25

26 Wokalistyka Wolf 26

27 Wokalistyka Metoda stymulacji głosowej była w przeszłości jednym ze sposobów polowań (tzw. polowanie na wab). Jako metodę naukową wykorzystano ją po raz pierwszy w latach 60. na terenie Algonquin National Park w Kanadzie. W Polsce jako pierwsza, metodę tą wykorzystała na przełomie lat Sabina Nowak, prowadząc badania nad populacją wilka w Puszczy Białowieskiej. Metoda ta polega na emitowaniu przez człowieka głosu naśladującego wycie wilka. Dzięki zainicjowaniu rozmowy z wilkami można skutecznie i właściwie lokalizować miejsca bytowania wilków i ciągle śledzić ich przemieszczanie się. Łatwiej można było odnajdywać ofiary, a często niewielkie ich resztki, będące efektem aktywności wilków. 27

28 Wykonanie Kierunek nadawany obrotem głowy o 180 Upodobnienie swojego wycia do wycia wilczego (częstotliwości i natężenia) Maksymalne wykorzystanie mięśnia oddechowego (przepony) oraz rezonatorów ciała (piersiowego i czołowego) Wykorzystanie topografii terenu (wzniesienia, brak barier ograniczających nośność dźwięku) Odpowiednie warunki atmosferyczne (brak opadów, wiatru,mróz) 28

29 Wokalistyka (efekt nagrań- sonogram) Amplituda (db) Czas (s) Częstotliwość (Hz) Wykres wyjącego dorosłego wilka 29

30 Wilcze rozmowy Częstotliwość: Hz czas : 1-14 sekund (3-7s) rozkład natężenia w pojedynczym tonie, najwyższa wartość: początkowej i środkowej fazie Pojedynczy wilk do 9 minut z przerwami Duże zróżnicowanie charakteru wycia wilków zmienność modulacji i czasie trwania. Zasięg: 1-2 km, 4-5 km 30

31 Częstotliwość wyjących (Hz) WILK Łukasz Adam Maria Katarzyna Magda minimum maksimum 31

32 Sonogramy wyjących: WILK Adam Katarzyna Magda Łukasz Maria 32

33 Zdobyte doświadczenia i uwagi Skuteczność wabienia podczas obozów wynosi ok. 33% i jest zależna od doświadczenia osób wabiących Duża zależność od czynników atmosferycznych. Odpowiedzi z obszarów buforowych -większą aktywność wokalną związaną z terytorializmem. Stymulacja głosowa powinna być usprawniana i stosowana jako metoda pomocnicza w kompleksowej metodzie inwentaryzacji wilków obok tropień, obserwacji, badań genetycznych i telemetrycznych. 33

34 Wabienie 34

35 Only a mountain has lived long enough to listen objectively to the howl of a wolf. Aldo Leopold 35

36 Dziękuję za uwagę Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Warszawie ul. Grochowska Warszawa rdlp@warszawa.lasy.gov.pl tel , fax jacek.sagan@warszawa.lasy.gov.pl 36