Rekomendacje dotyczące podejścia do zagadnienia konsultacji społecznych w przypadku wystąpienia syndromu NIMBY (Not In My BackYard)

Transkrypt

1 Rekomendacje dotyczące podejścia do zagadnienia konsultacji społecznych w przypadku wystąpienia syndromu NIMBY (Not In My BackYard) Opracowano na podstawie wniosków uczestników warsztatów strategicznych organizowanych przez Green Cross Poland i PIGEO. Celem niniejszego dokumentu jest przedstawienie potencjalnym inwestorom, planującym budowę biogazowni, tematu NIMBY, oraz zaprezentowanie modelowego podejścia do zagadnienia konsultacji społecznych i możliwego sposobu działania w celu zminimalizowania ryzyka wystąpienia ewentualnych protestów społeczności lokalnych.

2 I. Co to jest syndrom NIMBY? I.1- Krótki wstęp teoretyczny, podstawowe informacje. Konflikt NIMBY można zdefiniować jako zorganizowany opór lokalnej społeczności wobec realizacji inwestycji najczęściej mającej służyć ponadlokalnym celom. NIMBY może dotyczyć zarówno lokalizacji niechcianej infrastruktury (np. wysypiska śmieci, biogazowni, oczyszczalni ścieków), usług (np. hospicjum), jak też grupy społecznej (np. bezdomnych). Syndrom ten najczęściej 1 oznacza generalną zgodę co do społecznej potrzeby realizacji danej inwestycji, ale opozycję wobec jej bliskiej lokalizacji. Sprzeciw jest związany z postrzeganiem zmiany jako niesprawiedliwej (dlaczego u nas?), negatywnej oraz zagrażającej (dostrzeganie przede wszystkim negatywnych dla siebie konsekwencji zdrowotnych, finansowych czy społecznych). Syndrom NIMBY często, poza brakiem rzetelnej wiedzy, wiąże się poczuciem braku kontroli nad sytuacją, szczególnie w przypadku nieprzejrzystego procesu konsultacji społecznych. Mieszkańcy mają poczucie, że decyzja została podjęta poza nimi, bez ich zgody i wiedzy, co skutkuje niepewnością dotyczącą rozwoju inwestycji i poczuciem braku możliwości społecznego wpływu na przebieg procesu inwestycyjnego. Poczuciu braku sprawiedliwości towarzyszy przekonanie, że możemy na to wpłynąć, mieszkańcy tworzą grupy i koalicje zapewniając sobie wsparcie społeczne i często jako jedyną skuteczną strategię postrzegają aktywny protest przeciw inwestycji i całkowitą blokadę jej realizacji. I.2 - Przykładowe społeczne problemy lokalizacji biogazowni): Niewiedza społeczeństwa, Niewiedza mediów, Uczciwość inwestora, Obawa przed zmianą, opór społeczności lokalnej, Postrzeganie działania inwestora, jako nagłe wtargnięcie, Brak wzajemnego szacunku między aktorami konfliktu, Kłopotliwe zapisy prawne, Obawa społeczności lokalnej przed zagrożeniem sanitarnym, Niedostateczna wiedza inwestora o społeczności lokalnej, Brak stabilności samorządów, Poczucie zagrożenia jakości życia, Brak dobrych praktyk. 1 Wolsink zwraca uwagę na wypadki, w których te warunki nie występują, np. dane rozwiązanie technologiczne nie cieszy się generalnym poparciem społecznym, wtedy należałoby wg. autora raczej mówić o NIAMBY (Not in any Backyard) i nie traktować lokalnego protestu jako opozycji wobec «dobra wspólnego».

3 II. Poznaj swojego lokalnego partnera, czyli Diagnoza społeczna w procesie przygotowania inwestycji. Czego warto się dowiedzieć o społecznych cechach wybranej lokalizacji? Na początkowym etapie procesu inwestycyjnego powinno się rozpocząć prace zmierzające do zebrania szeregu kompleksowych informacji na temat lokalnej społeczności, które będą stanowiły podstawę do dalszego działania w zakresie dialogu społecznego. Odpowiednio szczegółowy zasób wiedzy pozwoli inwestorowi na właściwe podejście do tematu konsultacji, co w konsekwencji przełoży się na zwiększenie szansy udanego dialogu ze społecznością lokalną i zakończenia z sukcesem budowy konkretnej instalacji. Desk research Najprostszym i najszybszym sposobem zdobycia podstawowych informacji o danej gminie, obszarze jest zbieranie publicznie dostępnych informacji i ich analiza na przykład wszystko, czego można dowiedzieć się na temat gminy z Internetu, publikacji, prasy lokalnej, forów internetowych itd. deep-dive Badanie typu deep-dive (tzw. pogłębiona analiza), pozwoli inwestorowi planującemu wybudowanie instalacji - nie rzadko budzącej sprzeciw lokalnej społeczności, uzyskać szereg informacji a następnie zidentyfikować potencjalne obszary krytyczne, na które trzeba będzie szczególnie zwrócić uwagę i odpowiednio do sytuacji zareagować. Jeśli inwestor jest przedsiębiorcą lokalnym posiada już na starcie konkretną wiedzę na temat tego, jak wygląda w danej gminie, w urzędzie sytuacja pod kątem możliwości inwestowania, jak jest postrzegany przez mieszkańców i czy panuje sprzyjający klimat w miejscu potencjalnej lokalizacji obiektu i jego okolicach. Jeśli inwestorem jest firma, która dopiero zaczyna inwestować na nowym dla siebie obszarze powinien przeprowadzić badania wśród lokalnej społeczności, tak aby po ich zakończeniu mógł uzyskać odpowiedziedź na pytania dotyczące społeczności danego obszaru, np.: 1. Jak długo mieszkańcy żyją w danym miejscu? Czy jest to ludność miejscowa z dziada pradziada czy może raczej większość stanowią rodziny nowoprzybyłe? 2. Jakie mają wykształcenie? Czy są rolnikami? Dlaczego mogliby być potencjalnie zainteresowani naszą inwestycją? Co może stanąć na przeszkodzie w nawiązaniu współpracy? 3. Jaka jest struktura zatrudnienia ile osób pracuje na miejscu, ile dojeżdża do swojej pracy, jak wielu jest bezrobotnych? 4. Jaka jest struktura wykształcenia? Gdzie kształcą się mieszkańcy danej społeczności? Czy możemy do nich dotrzeć przez edukowanie dzieci? 5. Czy lokalna społeczność wie już o biogazowniach? Jeśli tak, to jakie są ich odczucia w tym temacie? 6. Analiza innych zakładów czy inne uciążliwe inwestycje istnieją/istniały w okolicy? Czy znajduje się w okolicy zakład zatrudniający większą ilość mieszkańców (przez co mogący mieć wpływ na ich decyzję)? 7. Czy mieli okazję być np. w Liszkowie lub wizytować inną biogazownie? 8. Czy w miejscu gdzie chcemy inwestować były już wcześniej protesty? 9. Czy istnieje władza nieformalna? Jeśli tak to kim są nieformalni liderzy w społeczności lokalnej (na przykład gosposia na plebanii, sklepikarz, proboszcz, koła gospodyń wiejskich, kółka rolnicze, inne zorganizowane grupy, straż pożarna, policja, listonosz. Kto może być naszym agentem zmiany? 10. Do kogo warto udać się, aby porozmawiać o inwestycji i w ten sposób zyskać poparcie większej ilości osób?

4 11. Jakie poparcie ma w danej społeczności lokalna władza? 12. Jakie media są najbardziej popularne w okolicy? 13. Skąd mieszkańcy czerpią swoją wiedzę, czy są to rzetelne źródła, czy jest możliwość popularyzacji inwestycji za ich pośrednictwem, czy też na odwrót? 14. Co mieszkańcy wiedzą na temat inwestora? Mieli już z nim styczność, jaki jest ich stosunek do niego? 15. Jakie są potrzeby mieszkańców? Wstępną analizę społeczną powinien przeprowadzić nie sam inwestor, ale wynajęci w tym celu rzetelni specjaliści, którzy dysponują odpowiednimi narzędziami oraz umiejętnościami i mogą pozostać incognito. Analiza posłuży do właściwego podejścia w trakcie następnego etapu przygotowania inwestycji tj. dialogu ze społecznością lokalną. III. Info-promo, czyli Działania informacyjne i konsultacyjne w procesie inwestycyjnym, czyli kiedy zaczynamy świadome działania informacyjne? Jakie są formy pracy ze społecznością lokalną? Jakie są podstawowe zasady efektywnej komunikacji? Co można zrobić, aby uzyskać satysfakcję psychologiczną u lokalnej społeczności, która została lub może zostać dotknięta konfliktem NIMBY? Kontakt ze społecznością lokalną należy rozpocząć jak najwcześniej to możliwe. W miarę możliwości pierwsze spotkanie powinno odbyć się zanim mieszkańcy wyrobią sobie zdanie o biogazowni. Warto, aby rozpocząć go od jakiejś innej inwestycji w społeczność lokalną, czy będzie to zakup kilku komputerów do szkoły, czy organizacja jakiegoś lokalnego wydarzenia. Wszelkiego rodzaju spotkania dotyczące budowy obiektu powinny wychodzić z inicjatywy inwestora, a nie mieszkańców. Zarówno specjaliści, jak i sam inwestor pojawiając się w społeczności powinien dostosować swój wizerunek (styl wypowiedzi, wygląd, zachowanie) do osób, z którymi będzie miał styczność zniwelować różnicę pomiędzy przedstawicielami inwestora, a społecznością lokalną. Bardzo ważną działalnością powinno być również edukowanie lokalnych mediów i współpraca z nimi. Ponadto należy: Odpowiednio przygotować informację o spotkaniu zrezygnować z oficjalnego pisma, zastąpić je imiennym zaproszeniem, odpowiednio dostosować język zaproszenia; Dobrać odpowiednio miejsce spotkania- powinien być to teren neutralny, na przykład siedziba gminy lub wynajęta od szkoły sala; Na spotkaniu można np. przedstawić np.prezentacje multimedialne (obrazy, proste komunikatywne treści), rozdać ulotki informacyjne (kolorowe, każdy może je zabrać do domu i na spokojnie przejrzeć); W trakcie rozmowy stosować odpowiednie rytuały, takie jak podziękowanie za przybycie, zwracanie uwagi na pojedyncze osoby, dbałość o ich fizyczny komfort, można przygotować jakiś poczęstunek; Wybrać odpowiedni termin, zarówno porę dnia jak i roku, zależny od godzin pracy czy okresu w cyklu agrarnym odciąganie ludzi od ich obowiązków może powodować ich niechęć i niezadowolenie; W trakcie spotkania okazywać zainteresowanie i doceniać ich inicjatywę ( używać zwrotów takich jak: zadał/a Pan/Pani bardzo dobre pytanie, poruszył/a Pan/Pani ciekawa kwestię itp.);

5 Dać mieszkańcom wpływ na decyzje o inwestycji: zamiast od razu przedstawić gotowy plan działania, dopięty na ostatni guzik zainteresować się obawami mieszkańców i odpowiedzieć na nie; można przygotować np. dwa rozwiązania alternatywne i pozwolić mieszkańcom zdecydować się na jedno; zapewnić możliwość wyrażenia własnego zdania uczestników. Przekazać odpowiedzialność za prowadzenie konsultacji lokalnemu liderowi, może być to nieoficjalny lider społeczności, jak np., sklepikarz, ale też najzacieklejszy przedstawiciel przeciwników inwestycji pozwolić osobom się wykazać; Wyznaczyć dedykowany kontakt(y) np. numer telefonu strona internetowa, na której można zdobyć czytelne informacje (np. w formie pytań i odpowiedzi); Osoba wyznaczona do kontaktu powinna być kompetentna w zakresie wiedzy o inwestycji i zagadnieniu (może być niezależnym ekspertem, tak aby nie wzbudzić podejrzeń o stronniczość. Oddzielić inwestycję od lokalnej polityki i postaci z nią związanych (np. nie afiszować się z przedstawicielami władzy lokalnej; Współpracować z lokalnymi mediami w zakresie publikacji artykułów informacyjnych, promocyjnych dotyczących np. energii (gdzie jest używana, ile się jej zużywa, jak to wpływa na środowisko?) energii odnawialnej (gdzie jest używana, ile się jej zużywa, jak to wpływa na środowisko?) Poinformować lokalne media i społeczeństwo publikacje Po co w ogóle to robimy? Podkreślać pozytywne aspekty inwestycji i je nagłaśniać medialnie, w celu wywołania w mieszkańcach dumy z partycypacji w takim przedsięwzięciu; Włączyć się w życie społeczności, pokazać im, że inwestor nie jest przybyszem z zewnątrz dbającym jedynie o własny interes; Zorganizować wizytację funkcjonujących instalacji (dobre praktyki, zobaczyć coś na własne oczy) Zorganizować szkolenia dla rolników np. Jak można zarobić na biogazie? Dać mieszkańcom finansową świadomość pewnego jutra w prosty, dla każdego zrozumiały sposób przedstawić im korzyści, jakie odniesie gmina z planowanej inwestycji. Powyższe działania powinny brać pod uwagę zaspokojenie potrzeby satysfakcji: rzeczowej (wymierne korzyści dla mieszkańców), proceduralnej (działania prowadzone zgodnie z obowiązującymi zasadami), psychologicznej (zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i zadowolenia w obliczu planowanej inwestycji obydwu stronom przedsięwzięcia).

6 Przykładowe potencjalne rzeczowe korzyści płynące z lokalizacji inwestycji : Korzyści finansowe dla: Gminy (wpływy z podatków), Dostawców substratów (gwarancja stabilnego dochodu!), Lokalnych rolników (odbiór pofermentu), Pracowników najemnych w biogazowni, Lokalnych firm usługowych (usługi dla biogazowni), Lokalnych odbiorców energii/ciepła, m.in. instytucje publiczne np. szkoły; tańsza energia i ciepło). Poprawa jakości i czystości lokalnego środowiska (gleby, wody, powietrza np. poprzez dezodoryzację Istniejących ferm/zakładów. Wzrost wartości gruntów w okolicach ferm, a nawet biogazowni. Wsparcie dla lokalnego systemu zagospodarowania odpadów np. poprzez przyciągnięcie potencjalnych inwestorów mających problemy z zagospodarowaniem odpadów. Potencjalny wzrost ilości nowoutworzonych miejsc pracy. Zapewnienie lokalnej stabilności i bezpieczeństwa energetycznego poprzez dostawę energii i ciepła, niezależność w pozyskiwaniu energii. Korzystne relacje na linii inwestor społeczność lokalna. Prospołeczne inwestycje m.in. w infrastrukturę, chodniki, wyposażenie szkół (np. oddawanie niepotrzebnych, a działających komputerów firmowych do szkoły). Wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców np. poprzez prowadzone akcje edukacyjne w zakresie biogazowni, OZE itp. Gmina jako symbol innowacyjności. Jest tylko kilka biogazowni w Polsce, stąd wybudowana instalacja może stać się obiektem odwiedzanym przez przedstawicieli innych polskich gmin. Na NIMBY można spojrzeć jako na zachowanie nieobywatelskie i egoistyczne lub jako na głośno wyrażaną potrzebę partycypacji w decyzjach dotyczących miejsca, z którym mieszkańcy czują się związani. Patrząc z innej strony - NIMBY jest wynikiem braku adekwatnych strategii informacyjnych i/lub zaufania do lokalnych władz i sankcjonowanych przez nie rozwiązań. Zgodnie z taką perspektywą, efektywne rozwiązanie konfliktu opiera się na przywróceniu sprawiedliwości procesu podejmowania decyzji np. możliwości podmiotowego uczestniczenia w decyzjach dotyczących miejsca. Umożliwienie osobom zainteresowanym uczestnictwa w tym procesie pozwoli na zaspokojenie zdobycia niezbędnej wiedzy a przy właściwym merytorycznym podejściu do dialogu społecznego efekt NIMBY można w bardzo znaczącym stopniu zminimalizować, tak aby z sukcesem poprowadzić i zakończyć planowaną inwestycję.