PRZYGOTOWANIE SZKOŁY DO EWALUACJI ZEWNĘTRZNEJ

Transkrypt

1 1 PRZYGOTOWANIE SZKOŁY DO EWALUACJI ZEWNĘTRZNEJ 1. Czym jest ewaluacja zewnętrzna? Odpowiedź na to pytanie warto rozpocząć od analizy podstawowych form nadzoru pedagogicznego. Pierwsza z nich to kontrola, która odpowiada na pytanie czy..? podjęte działanie, procedura, dokument jest zgodny z prawem zewnętrznym lub wewnętrznym. Stresujący charakter kontroli wynika z tego, że dotyczy ona przeszłości, a tę najczęściej można zbadać na podstawie szeroko rozumianych archiwaliów. Celem kontroli doraźnej będącej reakcją np. na pisemną skargę jest doprowadzenie określonej praktyki do stanu zgodnego z prawem. Kontrole wynikają również z planów nadzoru i wówczas ich oddziaływanie można określić jako profilaktyczne. Wcześniejsze ogłoszenie celów i zakresu kontroli powoduje, że szkoły starają dostosować do obowiązujących regulacji prawnych. 2. rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2015 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o: 4) kontroli - należy przez to rozumieć działania organu sprawującego nadzór pedagogiczny prowadzone w szkole lub placówce w celu oceny stanu przestrzegania przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki Kolejną formą nadzoru pedagogicznego jest monitorowanie różnorodnych działań realizowanych w ramach poszczególnych szkół i placówek. Istotą monitoringu jest porównanie, czy realizacja szeroko rozumianego procesu kształcenia jest adekwatna do ustalonych kryteriów jego jakości. Zebrane w ten sposób informacje oraz ich analiza są podstawą do wdrożenia korekty tych działań, modyfikowania ich na bieżąco. Informacje te dają pewność, że realizacja jest zgodna z założeniami. 2. rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2015 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o: 11) monitorowaniu - należy przez to rozumieć działania prowadzone w szkole lub placówce obejmujące zbieranie i analizę informacji o działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki I wreszcie ewaluacja. Słowa kluczowe charakteryzujące ewaluację to: zbieranie i analizowanie danych, komunikowanie informacji, użyteczność skoncentrowana na jakości procesów zachodzących w szkole i ich efektach. Ewaluacja odpowiada na pytania jak? w jakim stopniu? a jej celem są wnioski na przyszłość wyciągane na podstawie analizy teraźniejszości. Mocno podkreślić należy, że z definicji ewaluacji znajdującej się w aktualnym rozporządzeniu w sprawie nadzoru pedagogicznego zniknęło stwierdzenie, że ewaluacja zewnętrzna jest badaniem oceniającym. Punkt ciężkości został przeniesiony z oceny poziomu spełnienia wymagań ewaluacyjnych na refleksję nad wynikami i wykorzystanie ich do doskonalenia pracy szkoły.

2 2 2. rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2015 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o: 4) ewaluacji - należy przez to rozumieć proces gromadzenia, analizowania i komunikowania informacji na temat wartości działań podejmowanych przez szkołę lub placówkę; wyniki ewaluacji są wykorzystywane w procesie podejmowania decyzji skierowanych na zapewnienie wysokiej jakości organizacji procesów kształcenia, wychowania i opieki oraz ich efektów w szkole lub placówce 2. Jakie zmiany wynikają ze zmian prawa dotyczącego nadzoru pedagogicznego? Podstawową zmianą w aktach prawnych dotyczących nadzoru pedagogicznego jest rozdzielenie opisu zasad sprawowania zewnętrznego nadzoru pedagogicznego i nadzoru sprawowanego przez dyrektora szkoły od wymagań stawianych szkołom i placówką, będących treścią ewaluacji zewnętrznej. W związku z tym formalną podstawę działań realizowanych w ramach ewaluacji zewnętrznej stanowi rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2015 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego, a podstawę merytoryczną rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 sierpnia 2015 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek. Kolejna modyfikacja dotyczy treści 8 z 12 wymagań opisujących funkcjonowanie szkół i placówek. Niektóre z tych zmian mają charakter kosmetyczny, polegający np. na zmianie miejsca danego wskaźnika w opisie, inne są bardziej radykalne, ponieważ wprowadzają inne wskaźniki. Nowe rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego wprowadziło możliwość przerwania działań ewaluacyjnych, o ile pojawią się informacje o działaniach szkoły mających wpływ na wiarygodność wyników ewaluacji. Konsekwencją takiej sytuacji jest ewaluacja zewnętrzna. Szczegółowy opis znajduje się w 11. rozporządzenia oraz w części dotyczącej uprawnień i powinności szkoły związanych z ewaluacją zewnętrzną. Zmieniono także zakres wymagań, których niespełnienie skutkuje obowiązkiem wdrożenia programu i harmonogramu poprawy efektywności kształcenia lub wychowania. W obecnym stanie prawnym są to wymagania 2-7: 2. Procesy edukacyjne są zorganizowane w sposób sprzyjający uczeniu się 3. Uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej 4. Uczniowie są aktywni 5. Kształtowane są postawy i respektowane normy społeczne 6. Szkoła lub placówka wspomaga rozwój uczniów z uwzględnieniem ich indywidualnej sytuacji 7. Nauczyciele współpracują w planowaniu i realizowaniu procesów edukacyjnych Jednak największą jakościowo zmianą jest zlikwidowanie liter, które określały stopień danego wymagania. Litery utożsamiane były z ocenami, którymi w istocie były również z mocy prawa ( ewaluacja zewnętrzna definiowana była jako badanie oceniające) i wywoływały wśród dyrektorów i nauczycieli opór i strach przed badaniami ewaluacyjnymi. Często utożsamiano je z kontrolą lub wizytacją. W miejsce liter pojawiła się konkluzja

3 3 odnosząca się do danego wymagania i stwierdzająca czy jest ono spełnione czy też niespełnione. Należy oczekiwać, że ta zmiana skieruje większą uwagę szkół na opis wyników i wnioski ewaluacyjne oraz ich wykorzystanie do doskonalenia procesów edukacyjnych. 6. rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2015 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego 3. Szkoła lub placówka spełnia badane wymagania, jeżeli realizuje każde z tych wymagań co najmniej na poziomie podstawowym. 3. Jakie są uprawnienia i powinności szkoły związane z ewaluacją zewnętrzną? Uprawnienia szkoły związane z ewaluacją zewnętrzną przedstawione są poniżej wraz z podstawą prawną wynikającą z rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2015 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego. Uprawnienia dotyczą:! informacji o terminie, zakresie i harmonogramie ewaluacji zewnętrznej Organ sprawujący nadzór pedagogiczny opracowuje na każdy rok szkolny plan nadzoru pedagogicznego, z uwzględnieniem wniosków z nadzoru pedagogicznego sprawowanego w poprzednim roku szkolnym. 2. Plan nadzoru, o którym mowa w ust. 1, zawiera: 1) liczbę ewaluacji całościowych oraz liczbę i zakres ewaluacji problemowych, planowanych w poszczególnych typach szkół i rodzajach placówek; 2) liczbę i tematykę kontroli planowanych w poszczególnych typach szkół i rodzajach placówek. 3. Organ sprawujący nadzór pedagogiczny podaje do publicznej wiadomości plan nadzoru, o którym mowa w ust. 1, w terminie do dnia 31 sierpnia roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, którego dotyczy ten plan Organ sprawujący nadzór pedagogiczny zawiadamia, w terminie co najmniej 30 dni przed planowanym rozpoczęciem ewaluacji, dyrektora szkoły lub placówki oraz organ prowadzący szkołę lub placówkę o zamiarze przeprowadzenia ewaluacji zewnętrznej, jej terminie i zakresie. 2. W przypadku zaistnienia okoliczności uniemożliwiających rozpoczęcie ewaluacji zewnętrznej w terminie określonym w zawiadomieniu, o którym mowa w ust. 1, ewaluacja może rozpocząć się w terminie 14 dni od dnia upływu terminu określonego w zawiadomieniu. Organ sprawujący nadzór pedagogiczny niezwłocznie zawiadamia dyrektora szkoły lub placówki oraz organ prowadzący szkołę lub placówkę o zmianie terminu ewaluacji zewnętrznej Zespół lub osoba wyznaczeni do przeprowadzenia ewaluacji zewnętrznej przedstawiają na zebraniu rady pedagogicznej, a w przypadku szkoły lub placówki, w której nie tworzy się rady pedagogicznej - na zebraniu z udziałem dyrektora, nauczycieli i osób niebędących nauczycielami, które realizują zadania statutowe szkoły lub placówki - zakres i harmonogram ewaluacji.

4 4! udziału w ustalaniu harmonogramu badań ewaluacyjnych Zespół lub osoba wyznaczeni do przeprowadzenia ewaluacji zewnętrznej: 1) uzgadniają z dyrektorem szkoły lub placówki przebieg ewaluacji i podejmowane w jej ramach czynności! przedstawienia informacji o pracy szkoły Zespół lub osoba wyznaczeni do przeprowadzenia ewaluacji zewnętrznej: 2) uzyskują od dyrektora szkoły lub placówki informacje o pracy szkoły lub placówki;! niezakłóconego prowadzenia zajęć dydaktycznych Przeprowadzenie w szkole lub placówce czynności ewaluacji zewnętrznej nie może zakłócać pracy szkoły lub placówki.! zapoznania się z wynikami badań ewaluacyjnych i wstępnymi wnioskami Zespół lub osoba, którzy przeprowadzają ewaluację zewnętrzną, przed sporządzeniem raportu, o którym mowa w ust. 2, przedstawiają wyniki i wstępne wnioski z ewaluacji na zebraniu rady pedagogicznej, a w przypadku szkoły lub placówki, w której nie tworzy się rady pedagogicznej - na zebraniu z udziałem dyrektora, nauczycieli i osób niebędących nauczycielami, które realizują zadania statutowe szkoły lub placówki.! terminu otrzymania raportu Raport z ewaluacji sporządza się w terminie 25 dni roboczych, licząc od dnia rozpoczęcia w szkole lub placówce czynności ewaluacji zewnętrznej. 4. Organ sprawujący nadzór pedagogiczny, a w przypadku, o którym mowa w 7 ust. 2 - kurator oświaty, przekazuje raport z ewaluacji dyrektorowi szkoły lub placówki oraz organowi prowadzącemu szkołę lub placówkę, w terminie 7 dni roboczych od dnia sporządzenia raportu.! możliwości zgłoszenia zastrzeżeń do raportu Dyrektor szkoły lub placówki, w terminie 7 dni roboczych od dnia otrzymania raportu z ewaluacji, może zgłosić do organu sprawującego nadzór pedagogiczny, a w przypadku, o którym mowa w 7 ust. 2 - do organu sprawującego nadzór pedagogiczny i do kuratora oświaty, pisemne, umotywowane zastrzeżenia dotyczące raportu. 9. W przypadku zgłoszenia zastrzeżeń organ sprawujący nadzór pedagogiczny, a w przypadku, o którym mowa w 7 ust. 2 - wspólnie organ sprawujący nadzór pedagogiczny i kurator oświaty, zajmują pisemne stanowisko wobec zastrzeżeń i przekazują je dyrektorowi szkoły lub placówki oraz organowi prowadzącemu szkołę lub placówkę, w terminie 14 dni roboczych od dnia ich otrzymania. 10. W przypadku stwierdzenia zasadności zgłoszonych zastrzeżeń, organ sprawujący nadzór pedagogiczny, a w przypadku, o którym mowa w 7 ust. 2 - wspólnie organ sprawujący nadzór pedagogiczny i kurator oświaty, dokonują zmian w raporcie z ewaluacji i przekazują go dyrektorowi szkoły lub placówki oraz organowi prowadzącemu szkołę lub placówkę. Przepis ust. 7 stosuje się odpowiednio.

5 5! wspomagania 20. Organ sprawujący nadzór pedagogiczny wspomaga szkoły i placówki w szczególności przez: 1) przygotowywanie i podawanie do publicznej wiadomości na stronie internetowej organu analiz wyników sprawowanego nadzoru pedagogicznego, w tym wniosków z ewaluacji zewnętrznych i kontroli; 2) promowanie wykorzystania ewaluacji w procesie doskonalenia jakości działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki. Powinności szkoły związane z ewaluacją zewnętrzną dotyczą:! dbałości o wiarygodność wyników badań Organ sprawujący nadzór pedagogiczny może przerwać ewaluację zewnętrzną w przypadku powzięcia informacji o działaniach szkoły lub placówki mających wpływ na wiarygodność wyników ewaluacji. 2. W przypadku przerwania ewaluacji zewnętrznej organ sprawujący nadzór pedagogiczny niezwłocznie przekazuje dyrektorowi szkoły lub placówki oraz organowi prowadzącemu szkołę lub placówkę pisemne powiadomienie o przerwaniu ewaluacji zewnętrznej i jego przyczynach. 3. Dyrektor szkoły lub placówki, w terminie 7 dni od dnia otrzymania powiadomienia, o którym mowa w ust. 2, może przekazać organowi sprawującemu nadzór pedagogiczny oraz organowi prowadzącemu szkołę lub placówkę pisemne stanowisko wobec przyczyn przerwania ewaluacji zewnętrznej. 4. W przypadku przerwania ewaluacji całościowej organ sprawujący nadzór pedagogiczny przeprowadza w szkole lub placówce ewaluację całościową w innym terminie. 5. W przypadku przerwania ewaluacji problemowej organ sprawujący nadzór pedagogiczny przeprowadza w szkole lub placówce ewaluację całościową.! współpracy w ustalaniu harmonogramu działań ewaluacyjnych Zespół lub osoba wyznaczeni do przeprowadzenia ewaluacji zewnętrznej: 1) uzgadniają z dyrektorem szkoły lub placówki przebieg ewaluacji i podejmowane w jej ramach czynności! udostępnienia raportu z ewaluacji społecznym organom szkoły (samorząd uczniowski, rada rodziców, rada szkoły) Dyrektor szkoły lub placówki informuje radę rodziców, samorząd uczniowski i radę szkoły, jeżeli rada taka została utworzona, o zakończeniu ewaluacji zewnętrznej i możliwości zapoznania się z raportem z ewaluacji, w terminie 3 dni roboczych od dnia otrzymania raportu.! opracowanie programu i harmonogramu poprawy jakości pracy szkoły w przypadku niespełnienia przynajmniej jednego z wymagań (2 7) 13. W przypadku ustalenia w wyniku ewaluacji zewnętrznej, że szkoła lub placówka nie spełnia wymagań określonych w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 sierpnia 2015 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek w: 2) pkt 2-7 części II. Wymagania wobec szkół podstawowych, gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół artystycznych, placówek kształcenia ustawicznego, placówek kształcenia praktycznego oraz ośrodków dokształcania i doskonalenia zawodowego, - organ sprawujący nadzór pedagogiczny poleca dyrektorowi szkoły lub placówki opracowanie programu i harmonogramu poprawy efektywności kształcenia lub wychowania, zgodnie z art. 34 ust. 2 ustawy, i wyznacza termin realizacji tego polecenia.

6 6 4. Jakie zasady obowiązują w związku z ewaluacją zewnętrzną? Normy postępowania obowiązujące wszystkich uczestników ewaluacji zewnętrznej zostały sformułowane w rozporządzeniu w sprawie nadzoru pedagogicznego. Natomiast zasady dotyczące procesu ewaluacji (niezależnie od tego czy jest to ewaluacja wewnętrzna czy zewnętrzna) wynikają między innymi z bardzo silnego wpływu tego badania na wszystkich, którzy w nim uczestniczą. Stosowanie poniższych zasad przez zespół ewaluacyjny i przez szkołę skłania do dialogu i refleksji dotyczącej pracy edukacyjnej, motywuje, dowartościowuje pracę nauczycieli, a także mobilizuje ich do podejmowania wysiłku wprowadzania zmian.! Jawność realizowana jest poprzez informacje wynikające z planu nadzoru pedagogicznego CEA, w którym wskazany jest rodzaj ewaluacji (całościowa czy problemowa), ich zakres (wymaganie 2,3,11 w roku szkolnym 2015/2016), typ szkół, w których będą prowadzone ( szkoły muzyczne II stopnia w roku szkolnym 2015/2016). Dostępne dla wszystkich zainteresowanych są także narzędzia badań ewaluacyjnych. Jawność obowiązuje również szkołę, której podstawową powinnością jest co najmniej poinformowanie samorządu uczniowski, rady rodziców i rady szkoły o tym, że można zapoznać się z raportem. Byłoby świetnie, gdyby rozszerzyć tę powinność na dialog nauczycieli z uczniami i rodzicami na temat wyników i wniosków znajdujących się w raporcie z ewaluacji zewnętrznej i sposobu ich wykorzystania.! Wiarygodność zależy od szkoły i członków zespołu ewaluacyjnego. Szkoła powinna zapewnić wiarygodność dostarczanych informacji np. poprzez umożliwienie swobodnej wypowiedzi w ankietach oraz podczas wywiadów. Zrozumiałe jest, że podczas ewaluacji szkoła stara się dostarczyć jak najwięcej pozytywnych informacji o swojej pracy, jednak malowanie trawy na zielono powoduje, że jej obraz nie jest zgodny z rzeczywistością. Pamiętać należy, że zespół ewaluacyjny dysponuje w zasadzie tylko tymi informacjami, jakich dostarczy szkoła. Wiarygodność ewaluacji zależy w bardzo dużym stopniu od ewaluatorów, między innymi od tego czy stosują zasadę triangulacji zbierając informacje z różnych źródeł i różnymi metodami. Kolejnym elementem jest opis wyników, w którym powinny znaleźć się jedynie informacje adekwatne do zagadnienia, które jest badane. Zadaniem zespołu ewaluacyjnego jest więc selekcja informacji i szkoła nie powinna być zaskoczona, jeśli nie wszystkie dane, których dostarczyła znajdą się w opisie wyników. W raporcie z ewaluacji zewnętrznej znajdują się również wnioski, które powinny uogólniać opis wyników, wskazywać na istotne dla szkoły zagadnienia, inspirować do refleksji i działania. Każdy rzetelny wniosek powinien mieć oparcie w zebranych informacjach, nie powinien natomiast wynikać z hipotez, doświadczeń, intuicji jego autorów.! Partnerstwo budowane jest przez wszystkich uczestników ewaluacji zewnętrznej. Podczas badań jednakową wagę przywiązuje się do wszystkich udzielających informacji. Tak samo ważne są wypowiedzi nauczycieli i dyrektora szkoła, jak i rodziców oraz uczniów, a dane pochodzące z dokumentacji nie służą sprawdzeniu prawdomówności nauczycieli, lecz pozyskaniu informacji o danym zagadnieniu.

7 7 Działanie, dla którego podstawą jest partnerstwo to zaprezentowanie przez zespół ewaluacyjny nauczycielom wyników badań i propozycji wniosków. Nie są one ostateczne, ponieważ kształtują się podczas dyskusji rady pedagogicznej i zespołu ewaluacyjnego. Kolejna płaszczyzna dyskusji, porozumienia i partnerstwa istnieje wewnątrz szkoły. W raporcie znajdują się wnioski, które powinny uogólniać opis wyników, wskazywać na istotne dla szkoły zagadnienia, inspirować do refleksji i działania. Nie powinny zawierać rekomendacji do dalszej pracy zaleceń, informacji o tzw. mocnych i słabych stronach szkoły. Ich sformułowanie to zadanie dla dyrektora, rady pedagogicznej oraz zaproszonych do takich działań uczniów i rodziców, którzy mogą wówczas stać się autentycznymi partnerami szkoły. Nauczyciele, dyrektor, rodzice i uczniowie znają najlepiej szkołę i wiedzą, jakie zmiany mogą dać najlepsze efekty.! Użyteczność ewaluacji wiąże się ze sposobem wykorzystania wyników i wniosków znajdujących się w raporcie. Mogą one służyć diagnozie - pokazaniu jaka jest szkoła. Jest też perspektywa związana z budowaniem zaufania do szkoły, ale najważniejsza jest perspektywa związana z doskonaleniem pracy szkoły. Ważne jest by raport nie utknął w segregatorze lub szufladzie, lecz wspierał szkołę w ustaleniu jej mocnych stronfundamentów działania i wskazaniu kierunków zmian.! Bezpieczeństwo wszystkich uczestników ewaluacji (podmiotów szkoły i zespołu ewaluacyjnego) buduje się poprzez stworzenie warunków do autentycznego i autonomicznego wyrażania swoich opinii. Szkoła powinna umożliwić, o czym już była mowa, swobodną wypowiedź uczniów, rodziców i nauczycieli podczas wywiadów i ankiet, a także powściągnąć pojawiającą się niekiedy skłonność do tropienia autorów kontrowersyjnych wypowiedzi. Jednak najważniejsze jest obiektywne i spokojne przedstawienie uczniom, rodzicom i nauczycielom, czym jest ewaluacja zewnętrzna. Jest to zadanie dla dyrektora, w którym może pomóc mu niniejsze opracowanie. W tworzeniu bezpiecznej atmosfery badań ewaluacyjnych ogromne znaczenie ma postawa i działania członków zespołu ewaluacyjnego. Oni również powinni przedstawić cele ewaluacji podkreślając, że nie jest to badanie oceniające oraz przedstawić zasady bezpiecznego udzielania informacji np. podczas wywiadów i je respektować. Tu ważne jest podkreślenie zasady anonimowości zarówno osób udzielających informacji, jak i tych których ta informacja dotyczy. W trakcie badań ewaluacyjnych i w raporcie nie używa się personaliów.! Kontekstualność to zasada obowiązująca głównie członków zespołu ewaluacyjnego, a dotycząca uwzględnienia warunków zwłaszcza środowiskowych, w których realizowany jest proces kształcenia i powstają szeroko rozumiane efekty edukacyjne. 5. Gdzie znajdują się informacje o ewaluacji zewnętrznej?! Akty prawa zewnętrznego Podstawowe i obowiązujące wszystkich uczestników informacje oraz wynikające z nich normy i zasady, a także wymagania stawiane przez Państwo Polskie wszystkim instytucjom funkcjonującym w systemie edukacji zawarte są w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2015 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego ( i%20narodowej%20z%20dnia%2027%20sierpnia%202015%20w%20sprawie%20nadzoru%2

8 8 0pedagogicznego.pdf) i rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 sierpnia 2015 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek ( %206%20sierpnia%20w%20sprawie%20wymagan.pdf ). Warto przy okazji zapoznać się z uzasadnieniami do tych rozporządzeń ( %20w%20sprawie%20zasad%20sprawowania%20nadzoru%20pedagogicznego.pdf ); ( %20w%20sprawie%20wymagan%20wobec%20szkol%20i%20placowek.pdf )! Materiały dotyczące systemu szkolnictwa artystycznego Informacje o ewaluacji zewnętrznej skierowane do szkół artystycznych znajdują się między innymi w planie nadzoru pedagogicznego CEA na dany rok szkolny. Z tego planu wynika rodzaj i liczba planowanych ewaluacji zewnętrznych oraz typy szkół, które będą uczestniczyć w ewaluacjach zewnętrznych. ( ) Aby zrealizować postulat dotyczący promowania ewaluacji, jako narzędzia doskonalenia pracy szkół, zawarty w rozporządzeniu w sprawie zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego powołana została witryna Ewaluacja ( ) na stronie internetowej Centrum Edukacji Artystycznej. Znajdują się tam raporty zbiorcze z ewaluacji zewnętrznych, prowadzonych od roku 2011/2012. Zawarte w nich informacje, opisy badań jakościowych i ilościowych oraz wnioski mogą stanowić cenne informacje dla wszystkich szkół artystycznych, nie tylko tych które uczestnicząc w ewaluacjach dostarczyły informacji do raportów. Dla pozostałych mogą one stanowić tło, do którego mogą się porównać. Są tam też przykłady dobrych praktyk edukacyjnych, które mogą stać się inspiracją dla innych szkół artystycznych. W witrynie ewaluacja znajdują się również narzędzia badań ewaluacyjnych na bieżąco aktualizowane i dostosowywane do zmian w zewnętrznych wymaganiach. 6. Jakie wymagania stawiane są szkole? Poniżej przedstawione wymagania są przedmiotem ewaluacji zewnętrznej w roku szkolnym 2015/2016. W kolejnych latach zewnętrzna ewaluacja problemowa może dotyczyć innych zagadnień. II. WYMAGANIA WOBEC SZKÓŁ PODSTAWOWYCH, GIMNAZJÓW, SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH, SZKÓŁ ARTYSTYCZNYCH, PLACÓWEK KSZTAŁCENIA USTAWICZNEGO, PLACÓWEK KSZTAŁCENIA PRAKTYCZNEGO ORAZ OŚRODKÓW DOKSZTAŁCANIA I DOSKONALENIA ZAWODOWEGO Wymaganie 2. Procesy edukacyjne są zorganizowane w sposób sprzyjający uczeniu się Charakterystyka wymagania na poziomie podstawowym Planowanie procesów edukacyjnych w szkole lub placówce służy rozwojowi uczniów. Uczniowie znają stawiane przed nimi cele uczenia się i formułowane wobec nich oczekiwania. Informowanie ucznia o jego postępach w nauce oraz ocenianie pomagają Charakterystyka wymagania na poziomie wysokim Organizacja procesów edukacyjnych umożliwia uczniom powiązanie różnych dziedzin wiedzy i jej wykorzystanie. Uczniowie mają wpływ na sposób organizowania i przebieg procesu uczenia się. Uczniowie uczą się od siebie nawzajem.

9 9 3. Uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej 11. Szkoła lub placówka, organizując procesy edukacyjne, uwzględnia wnioski z analizy wyników sprawdzianu, egzaminu gimnazjalnego, egzaminu maturalnego i egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie oraz innych badań zewnętrznych i wewnętrznych uczniom uczyć się i planować indywidualny rozwój. Nauczyciele motywują uczniów do aktywnego uczenia się i wspierają ich w trudnych sytuacjach, tworząc atmosferę sprzyjającą uczeniu się. Nauczyciele stosują różne metody pracy dostosowane do potrzeb ucznia, grupy i oddziału. Nauczyciele kształtują u uczniów umiejętność uczenia się. W szkole lub placówce realizuje się podstawę programową z uwzględnieniem osiągnięć uczniów z poprzedniego etapu edukacyjnego. Uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej i wykorzystują je podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów. Podstawa programowa jest realizowana z wykorzystaniem zalecanych warunków i sposobów jej realizacji. W szkole lub placówce monitoruje się i analizuje osiągnięcia każdego ucznia, z uwzględnieniem jego możliwości rozwojowych, formułuje się i wdraża wnioski z tych analiz. W szkole lub placówce analizuje się wyniki sprawdzianu i egzaminów oraz wyniki ewaluacji zewnętrznej i wewnętrznej. Analizy prowadzą do formułowania wniosków i rekomendacji, na podstawie których nauczyciele planują i podejmują działania służące podnoszeniu jakości procesów edukacyjnych. Działania te są monitorowane i analizowane, a w razie potrzeb modyfikowane. Uczniowie czują się odpowiedzialni za własny rozwój. W szkole lub placówce stosuje się nowatorskie rozwiązania służące rozwojowi uczniów. Wdrażane wnioski z monitorowania i analizowania osiągnięć uczniów przyczyniają się do wzrostu efektów uczenia się i osiągania różnorodnych sukcesów edukacyjnych uczniów. Wyniki analizy osiągnięć uczniów, w tym uczniów, którzy ukończyli dany etap edukacyjny, potwierdzają skuteczność podejmowanych działań dydaktyczno-wychowawczych. W szkole lub placówce wykorzystuje się wyniki badań zewnętrznych innych niż wyniki sprawdzianu i egzaminów i prowadzi badania wewnętrzne, odpowiednio do potrzeb szkoły lub placówki, w tym badania osiągnięć uczniów i losów absolwentów. Wymagania warto analizować nie tylko jako kryteria ewaluacji zewnętrznej, po otrzymaniu informacji o jej prowadzeniu w danej szkole, ale również jako przesłanki do zmian, plany doskonalenia lub nawet jako inspiracje do modyfikowania koncepcji pracy szkoły. Pomocne

10 10 w tym mogą być materiały zawierające charakterystykę poszczególnych wymagań i ich uzasadnienia. Warto przystępując do takiej analizy zadać sobie i nauczycielom poniższe pytania:! Jak jest w naszej szkole?! Jakie działania realizujemy lub zrealizowaliśmy w ciągu ostatnich trzech lat?! Jakie efekty to przyniosło?! Jak weryfikujemy skuteczność naszych działań?! Jak modyfikujemy naszą pracę? Wymaganie 2 - Planowanie procesów edukacyjnych w szkole lub placówce służy rozwojowi uczniów. 1 Dlaczego to wymaganie jest ważne? Najtrudniejsze dzieło świata od łatwego trzeba rozpocząć, a największe dokonania od drobiazgów Lao Tsy Jednym z ważniejszych zadań instytucji oświatowych jest wyposażenie uczących się w zdolność do pozyskiwania wiedzy i nabywania umiejętności. Jakość uczenia się uczniów zależy w dużym stopniu od organizacji procesu nauczania. Dobra organizacja to połowa sukcesu. Stanowi nieodzowny warunek skuteczności każdego działania dydaktycznego, zapobiega przypadkowości i chaosowi w realizacji celów, umożliwia monitorowanie procesów, ich modyfikowanie i doskonalenie. Pozwala równomiernie rozłożyć zajęcia i dostosować je do możliwości uczących się. Warto przy tym pamiętać, że w społeczeństwie wiedzy uczniowie na wszystkich etapach edukacji nie tylko przyswajają przydatną wiedzę i nabywają umiejętności, ale również aktywnie uczestniczą w tworzeniu tej wiedzy oraz w decydowaniu o procesie uczenia się. Dlatego warto w taki sposób organizować procesy zachodzące w szkole, aby nie ograniczać roli szkoły tylko do przekazywania wiedzy, lecz by była także miejscem tworzenia informacji i ich krytycznej analizy. Wymaganie wskazuje, w jaki sposób tworzyć atrakcyjne środowisko uczenia się, angażujące uczniów do samokontroli i odpowiedzialności za własny rozwój. Co mieści się w wymaganiu?! Podkreślenie służebnej roli planowania procesów wobec rozwoju uczących się.! Określenie warunków koniecznych do efektywnego uczenia się.! Upodmiotowienie uczniów, którzy mają być współautorami procesów edukacyjnych.! Wskazanie na potrzebę tworzenia przez nauczyciela warunków zapewniających koncentrację na uczeniu się.! Nastawienie na zdobywanie przez uczniów kompetencji kluczowych oraz holistyczne postrzeganie świata na szukanie związków pomiędzy przedmiotowymi treściami nauczania.! Zwrócenie uwagi na potrzebę dostarczania uczniom informacji o postępie, jaki się dokonuje w ich rozwoju intelektualnym, społecznym i fizycznym.! Tworzenie pozytywnego szkolnego etosu, z którego wynika, że warto się uczyć, że uczenie się jest interesujące. Podkreślenie znaczenia zdobyczy nauki dla doskonalenia procesów edukacyjnych. Jak moja szkoła spełnia to wymaganie?.. Jakie działania należy podjąć, aby możliwie najlepiej spełnić to wymaganie?

11 11 Wymaganie 3 Uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej Dlaczego to wymaganie jest ważne? Niewiedza to noc umysłu, ale noc bez gwiazd i księżyca Konfucjusz Zmiany w zewnętrznym świecie, na rynku pracy, w gospodarce, polityce, kulturze czy nawet relacjach międzyludzkich (wynikające z procesów globalizacji i przemian demograficznych) wymuszają konieczność nabywania wiedzy i umiejętności, których poprzednie pokolenia nie potrzebowały w takim stopniu, jak wchodzące dzisiaj w dorosłe życie. Ma to duży wpływ na projektowanie systemów edukacyjnych, co widać na przykład w obowiązującej podstawie programowej. Jej twórcy próbowali odnieść się do stojących przed edukacją nowych zadań, takich jak zapewnienie dziecku ciągłości rozwoju na kolejnych etapach edukacyjnych i osiągania skuteczności podejmowanych działań dydaktyczno-wychowawczych. Realizacja podstawy programowej pozwala na wspomaganie procesu rozwoju uczniów i kształtowanie postaw sprzyjających ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu. Co mieści się w wymaganiu 3! Odnoszenie się w codziennej pracy z uczniami do elementów podstawy programowej i uwzględnianie w tym zakresie zadań szkoły, celów ogólnych, umiejętności i wiedzy przedmiotowej, zalecanych warunków i sposobów realizacji! Monitorowanie podstawy programowej w perspektywie każdego ucznia! Współpraca nauczycieli i uczniów w procesie uczenia się! Budowanie u uczniów odpowiedzialności za proces uczenia się i własny rozwój! Konstruktywizm- znajomość podstawy programowej poprzednich i następnych etapów kształcenia i nabudowywanie wiedzy i umiejętności na istniejących już fundamentach! Interdyscyplinarność! Szukanie powiązań pomiędzy treściami przedmiotowymi różnych zajęć edukacyjnych! Odpowiedzialność zespołu nauczycieli za realizację całości podstawy programowej i efekty kształcenia! Skuteczność działań dydaktyczno- wychowawczych podejmowanych wobec każdego ucznia Jak moja szkoła spełnia to wymaganie?.. Jakie działania należy podjąć, aby możliwie najlepiej spełnić to wymaganie? Wymaganie 11 Szkoła organizując procesy edukacyjne uwzględnia wnioski z analizy wyników egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie ( egzamin dyplomowy) oraz innych badań zewnętrznych i wewnętrznych Dlaczego to wymaganie jest ważne? Połowa zmartwień tego świata wywoływana jest przez ludzi, którzy próbują podejmować decyzje, nim zdobędą wystarczającą wiedzę, by móc te decyzje podejmować Herbert E. Hawkes W szkołach, które działają tak, aby spełniać stawiane im wymagania, decyzje podejmuje się na podstawie pozyskiwanych informacji na temat swojej działalności, a refleksja nad jej efektywnością stanowi punkt wyjścia do planowania skutecznych działań. Badania i dane mówiące o różnych aspektach funkcjonowania szkół i innych placówek są niezbędnym elementem zarządzania na poziomie organizacji, jak również prowadzenia polityki

12 12 oświatowej przez samorządy i organ centralny. Wymaganie postulujące uwzględnianie wniosków z analizy danych pochodzących z różnych źródeł podczas organizowania procesów edukacyjnych wywodzi się z przekonania, że można działać lepiej, a kształcenie może być bardziej efektywne, jeśli przy podejmowaniu decyzji będziemy się kierować dowodami na temat skuteczności poziomu poszczególnych działań. Wykorzystywanie danych dotyczących efektywności własnej działalności jest przejawem wysokiego profesjonalizmu i chęci rozwoju, a także jedną z podstawowych cech organizacji uczącej się w społeczeństwie wiedzy. Co mieści się w wymaganiu? Dbałość o efektywne kształcenie poprzez:! wykorzystywanie różnego rodzaju badań edukacyjnych do podnoszenia własnych kompetencji,! promowanie wewnętrznych badań i tworzenie kultury refleksji,! stosowanie różnorodnych metod do prowadzenia celowych analiz,! właściwe wnioskowanie i planowanie działań,! wykorzystywanie wyników badań zewnętrznych do doskonalenia procesu nauczania-uczenia się w szkole oraz indywidualnej apracy nauczyciela,! monitorowanie wdrażanych działań na podstawie wniosków z prowadzonych analiz. 1 Jak moja szkoła spełnia to wymaganie?. Jakie działania należy podjąć, aby możliwie najlepiej spełnić to wymaganie? 7. Jak współpracować z zespołem ewaluacyjnym w organizacji działań ewaluacyjnych? Działania ewaluacyjne Centrum Edukacji Artystycznej prowadzone są w dużej części na platformie elektronicznej, uwzględniającej specyfikę szkolnictwa artystycznego. Najczęściej też realizowane są od poniedziałku do piątku danego tygodnia. W związku z tym szkoła wraz z zespołem ewaluacyjnym ustalają terminy tych działań na podstawie poniższego harmonogramu. Bardzo dużą pomocą dla zespołu ewaluacyjnego jest przygotowanie przez szkołę sprzętu niezbędnego do prowadzenia wywiadów fokusowych i zebrania rady pedagogicznej, poświęconego prezentacji wyników i projektów wniosków ewaluacyjnych. Są to materiały biurowe oraz sprzęt, taki jak rzutnik multimedialny i komputery. Wszystkie te kwestie ustalane są w trakcie rozmowy z zespołem ewaluacyjnym, która powinna się odbyć najpóźniej 10 dni przed rozpoczęciem działań ewaluacyjnych, ale najczęściej jest ona prowadzona wcześniej. Kolejna kwestia to badania ankietowe, w których uczestniczą uczniowie, rodzice i nauczyciele. Platforma umożliwia przeprowadzenie ich online z każdego urządzenia mającego łączność z internetem. Zespół ewaluacyjny przesyła więc do szkoły kody dla wszystkich, umożliwiające jednokrotne zalogowanie się na platformie i udzielenie odpowiedzi na pytania. Zadaniem szkoły jest przekazanie tych kodów wszystkim rodzicom, uczniom i nauczycielom zgodnie z ustalonym z zespołem ewaluacyjnym sposobem i terminem. Warto też ( gdy jest taka potrzeba) umożliwić osobom nie mającym dostępu do internetu skorzystanie z urządzeń szkolnych.

13 13 Harmonogram działań ewaluacyjnych Co? Kiedy? Uwagi 1. Posiedzenie rady pedagogicznej informujące o zakresie i harmonogramie ewaluacji. 3 Wywiad z nauczycielami W przypadku wywiadu fokusowego 6 grup 4 Badanie ankietowe dyrektora Wypełnianie ankiet dotyczy wszystkich 5 Badania ankietowe uczniów uczniów, nauczycieli, rodziców 6 Badania ankietowe rodziców i dyrekcję szkoły. Ankiety będą 7 Badania ankietowe nauczycieli dostępne online. Każda osoba wypełniająca ankietę otrzyma swój kod dostępu do ankiety. 8 Analiza dokumentacji Dokumentacja wskazana przez dyrektora szkoły, w której znajdują się informacje o działaniach szkoły według zagadnień wskazanych w arkuszu analizy dokumentacji 9 Wywiad z uczniami W wywiadzie fokusowym uczestniczą 4 grupy uczniów 10 Wywiad z rodzicami 11 Wywiad z dyrektorem 12 Obserwacja zajęć dydaktycznych wybranych nauczycieli 13 Analiza danych; opracowanie wyników i wniosków 14 Przedstawienie wyników i wniosków radzie pedagogicznej 8. Jak przygotować informacje o szkole? Dużym i obciążającym najczęściej kierownictwo szkoły zadaniem jest przygotowanie informacji o szkole. Jest ono postrzegane jako biurokratyczne, ponieważ wiąże się w dużej mierze z dokumentacją szkolną. Warto więc podkreślić aspekty tego zadania, minimalizujące postrzeganie ewaluacji zewnętrznej jako badania biurokratycznego, przytłaczającego szkołę, odrywającego nauczycieli od tego co najważniejsze, a mianowicie od pracy z uczniem:! Ewaluacja zewnętrzna obejmuje ostatnie 3 lata szkolne, ważne jest więc by informacje dotyczyły głównie tego okresu.! Przygotowanie informacji o szkole dotyczy nie tylko przygotowania szeroko rozumianej dokumentacji szkolnej, ale także wypełnienia ankiety przez dyrektora szkoły jeszcze przed rozpoczęciem właściwych działań ewaluacyjnych. To także możliwość przygotowania się dyrektora szkoły do wywiadu, na podstawie narzędzi znajdujących się na stronie

14 14 Ważne jest by dyrektor odniósł się do przykładów działań, adekwatnych do zagadnień wskazanych w pytaniach. Informacja o szkole to nie tylko katalog jej sukcesów mierzonych wynikami konkursów, przesłuchań i przeglądów, ale głównie opis działań na rzecz rozwoju i osiągnięć uczniów.! Jednym z badań w ramach ewaluacji zewnętrznej jest analiza dokumentarna, utożsamiana najczęściej z przeglądem dokumentacji szkolnej. Warto jednak podkreślić, że jest to poszukiwanie informacji o zrealizowanych już działaniach szkoły w tzw. archiwaliach, którymi są nie tylko dzienniki szkolne, arkusze ocen, protokoły zebrań rady pedagogicznej, zarządzenia dyrektora szkoły oraz dokumenty programowe takie jak: statut szkoły, szkolny zestaw programów nauczania lub szkolny plan nauczania. To także gabloty szkolne, prace uczniowskie, nagrania audio i video, zdjęcia, kroniki szkolne, strona internetowa szkoły, notatki, sprawozdania nieformalne itd. Zasadą ewaluacji zewnętrznej jest to, aby to szkoła wskazała w jakich archiwaliach znajdują się informacje o swoich działaniach, ponieważ to ona najlepiej wie gdzie one się znajdują. Warto poukładać dokumenty i zaznaczyć w nich istotne dla badań dane ( np. poprzez kolorowe zakładki z tytułem pytania) w oparciu o arkusz analizy dokumentacji, którego przykład zamieszczony jest poniżej. Warto także pamiętać, że dokumentacja jest tylko jednym ze źródeł informacji, a nie sprawdzeniem prawdomówności nauczycieli, uczniów, rodziców i dyrektora, że jeśli opisu jakiegoś działania nie ma w dokumentacji nie ma, to nie znaczy, że nie zostało ono zrealizowane. Nie warto więc w pośpiechu uzupełniać dokumentów lub co gorsze, tworzyć ich od nowa. Dyspozycje do analizy dokumentów Wymaganie 3. Uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej Sposoby diagnozowania osiągnięć uczniów z poprzedniego etapu edukacyjnego Odsetek osób rezygnujących ze szkoły ze względu na trudności w opanowaniu wiedzy i umiejętności zgodnych z podstawą programową Przykłady monitorowania realizacji podstawy programowej Monitorowanie osiągnięć uczniów (sposoby i częstotliwość) Analizowanie osiągnięć uczniów (zakresy, częstotliwość) Sposoby wdrażania wniosków z analiz osiągnięć uczniów Efekty przeprowadzonych zmian (wynikające z wdrożenia wniosków z analiz) sukcesy uczniów Odsetek uczniów podejmujących kształcenie na wyższych poziomach w szkołach artystycznych. Wnioski z przeprowadzanego badania losów absolwentów 9. W jaki sposób zadbać o wiarygodność zbieranych informacji? Podstawową i już opisywaną zasadą prowadzenia badań ewaluacyjnych jest dbałość szkoły o wiarygodność zebranych informacji. Aby ją zagwarantować warto, aby dyrektor lub upoważnione osoby:

15 15! przekazały uczniom, rodzicom i nauczycielom obiektywne i spokojne, pozbawione niepokoju informacje o tym, czym jest ewaluacja zewnętrzna, podkreślając znaczenie tego badania dla rozwoju szkoły.! poinformowały uczniów, rodziców i nauczycieli, że ich zadaniem będzie wypełnienie ankiet i udział części z nich w wywiadach! wskazały uczniom, rodzicom i nauczycielom czego dotyczyć będą badania, prosząc ewentualnie o refleksję! zdecydowanie unikały przygotowywania uczniów, rodziców i nauczycieli do wypełniania ankiet i udziału w wywiadzie, sugerując odpowiedzi! zapewniły warunki do autonomicznych i swobodnych odpowiedzi na pytania znajdujące się w ankietach! współpracowały z zespołem ewaluacyjnym w zapewnieniu jak największego udziału wszystkich respondentów w badaniach ankietowych opracowanie Jolanta Bedner