To nie sam stres jest dla człowieka niebezpieczny, ale to jak na stres reagujemy. Bardzo często stres jest wywoływany poprzez negatywne myślenie.

Transkrypt

1 STRES Stres stanowi bardzo powaŝny problem i dotyka większości mieszkańców naszego kraju: W ostatnich 10 latach zuŝycie leków uspokajających zwiększyło się w Polsce prawie 10-krotnie! Z najnowszych badań wynika, Ŝe aŝ 89% badanych Polaków odczuwa lęk i narzeka na stres. Połowa dotkniętych podejmuje próby samobójcze, a 15% odbiera sobie Ŝycie. Stres jest naturalną reakcją biologiczną kaŝdego organizmu i normalnym fizjologicznym zjawiskiem. Stanowi reakcję na codzienne wyzwania i Ŝyciowe zmiany - nie tylko negatywne, ale i pozytywne. To nie sam stres jest dla człowieka niebezpieczny, ale to jak na stres reagujemy. Bardzo często stres jest wywoływany poprzez negatywne myślenie. Pewien optymalny poziom stresu jest niezbędny dla efektywnego funkcjonowania człowieka. Zbyt niski poziom stresu powoduje spadek motywacji, apatię i znudzenie. Zbyt wysoki - napięcie, trudności z koncentracją, lęk i zamęt w głowie, fizyczne zmęczenie, zwolnienie refleksu. Negatywny jest dopiero taki stres, który przekracza pewną granicę naszej indywidualnej wytrzymałości. Najbardziej groźny dla naszego organizmu jest długotrwały stres, który wyczerpuje nasze pokłady energetyczne i destrukcyjnie wpływa na organy - zwłaszcza mózg oraz bardzo osłabia układ obronny. Stres to naturalna reakcja organizmu na stresor. Pierwszym, błyskawicznym etapem jest uwolnienie duŝej ilości hormonów stresu (adrenaliny i kortyzonu), czego wynikiem jest: skurcz naczyń krwionośnych i organów wewnętrznych, wysoki poziom cukru we krwi, wzrost napięcia mięśni, podwyŝszone ciśnienie krwi, wytęŝona praca mięśnia sercowego itp. Wszystko to ma na celu przygotowanie organizmu do walki lub ucieczki, co czasami faktycznie jest bardzo potrzebne a nawet zbawienne. Jeśli sytuacja taka ma miejsce sporadycznie wówczas naszemu zdrowiu nie zagraŝa większe niebezpieczeństwo, ale jeŝeli stresujemy się często wtedy wynikający z tego faktu nadmiar adrenaliny i kortyzonu oraz nagromadzenie się wolnych rodników tlenowych prowadzi do wielu problemów zdrowotnych i niszczy nasze Ŝycie. Wbrew pozorom stres moŝe stanowić ogromne zagroŝenie dla naszego zdrowia i Ŝycia, gdyŝ wywiera szczególnie destrukcyjny wpływ na sprawność funkcjonowania systemu immunologicznego, co z kolei znacznie zwiększa ryzyko zachorowania m.in. na raka Jak wynika z badań, 86% sytuacji, których się obawiamy nie zdarza się wcale a na kolejne 8% nie mamy wpływu. Oznacza to, Ŝe tak faktycznie w ogromnej większości przypadków stresujemy się niepotrzebnie, stale wytwarzając zabójcze wolne rodniki praz szkodliwe w nadmiarze hormony (adrenalinę i kortyzon), co prowadzi do chorób i przedwczesnej śmierci.

2 Nadmierny stres oraz paraliŝujący siły obronne organizmu ponury klimat, jaki często panuje w ludzkim umyśle jest jedną z przyczyn zachorowań na raka: Stan naszego umysłu ma o wiele większy wpływ na nasze zdrowie niŝ nam się wydaje. Wiele chorób, na które cierpią ludzie są wynikiem umysłowej depresji. Smutek, niepokój, niezadowolenie, wyrzuty sumienia, poczucie winy, nieufność, wszystko to prowadzi do rozbicia sił Ŝyciowych a następnie do chorób i śmierci. Choroba jest często powodowana a następnie pogłębiana przez wyobraźnię. Wielu przewlekle chorych ludzi mogłoby długo Ŝyć i czuć się dobrze, gdyby nie myśleli wciąŝ o swojej chorobie. Wielu cierpi, a nawet umiera z powodu choroby, której przyczyną jest wyobraźnia (E. White, Ministry of Healing, p. 192). Współczesna wiedza medyczna w zupełności potwierdza prawdziwość tych napisanych dawno temu słów. UwaŜa się obecnie, Ŝe jedną z głównych przyczyn większości chorób, w tym nowotworowych, jest stres, przygnębienie, lęk, narzekanie, depresja i nadpobudliwość nerwowa, gdyŝ taki stan psychiki oraz ducha powoduje powaŝne osłabienie sił obronnych ludzkiego organizmu. Prof. Julian Aleksandrowicz powiedział, Ŝe W wyniku stresu kora nadnerczy wytwarza kortyzon, który powoduje zanik grasicy i poraŝenie immunologiczne. Oznacza to, Ŝe czynniki psychiczne i stres mogą doprowadzić organizm do utraty odporności a to z kolei do wielu chorób, m.in. nowotworowych. Dr J. Balch w ksiąŝce Eencyklopedia zdrowego Ŝywienia (s.128) napisał, Ŝe powszechnie uwaŝa się, iŝ stwardnienie rozsiane jest chorobą autoimmunologiczną, w przypadku której krwinki białe atakują osłonki mielinowe, uznając je za substancje obce. Chorobę często poprzedza stres i niewłaściwe odŝywianie (tłuszcze nasycone, cholesterol, uŝywki itp.). Stres powoduje powstawanie w organizmie większych ilości wolnych rodników tlenowych, które przyczyniają się nie tylko do rozwoju chorób nowotworowych, ale teŝ chorób układu krąŝenia: Podczas badań na Uniwersytecie Johna Hopkinsa, wykazano, Ŝe stres i depresja są waŝnym czynnikiem powodującym choroby serca. W Anglii stwierdzono, Ŝe choroby serca najszybciej rozwijają się u ludzi, którzy stale są zatroskani i przygnębieni (Dr David C. Nieman, Adwentystyczny Styl Zdrowego śycia, str. 97). Stres powoduje powstawanie duŝych ilości wolnych rodników tlenowych, które uszkadzają wewnętrzną błonę tętnic sprawiając, Ŝe cholesterol ma łatwy punkt zaczepienia, dzięki czemu moŝe się szybko odkładać prowadząc do śmierci z powodu zawału serca bądź udaru mózgu. PowyŜsze dane świadczą o tym, Ŝe stres nie dotyka jedynie naszego systemu nerwowego, ale wywiera negatywny wpływ na cały nasz organizm, znacznie zwiększając ryzyko przedwczesnego zgonu. Z tego powodu warto bardzo powaŝnie potraktować to zagadnienie i uwaŝnie czytając poniŝsze informacje i zalecenia uczynić wszystko, aby zamienić je w czyn. Nieumiejętność radzenia sobie ze stresem moŝe mieć związek z nieodpowiednim poziomem związków chemicznych w mózgu (np. niedoborem serotoniny lub melatoniny), z hipoglikemią (niskim poziomem cukru we krwi), niewłaściwym funkcjonowaniem grasicy, niezdrową dietą i stylem Ŝycia, nadmiernym spoŝyciem rafinowanego cukru, czekolady, kawy, alkoholu, mononukleozą, brakiem ruchu, endometriozą, niedoczynnością tarczycy, zatruciem metalami cięŝkimi itp.

3 Nieumiejętność radzenia sobie ze stresem moŝe teŝ wynikać z nadmiernego spoŝycia białka pochodzenia zwierzęcego (szczególnie pokarmów mięsnych oraz nabiałowych). Niestety przeciętny mieszkaniec krajów rozwiniętych spoŝywa o wiele za duŝo pokarmów bogatych w białko. Jest to niebezpieczne, dlatego Ŝe nadmiar białka w przeciwieństwie do nadmiaru węglowodanów czy tłuszczu nie moŝe być magazynowany w organizmie człowieka. Z tego powodu nadwyŝka białka musi być zamieniona na węglowodany lub tłuszcze. W wyniku jednak tej przemiany, powstają w ustroju niebezpieczne ilości bardzo toksycznego amoniaku, który jak wykazały badania powoduje szybszy wzrost komórek oraz zmiany w strukturze DNA komórek m.in. nerwowych prowadząc do wadliwego funkcjonowania komórek nerwowych. Białko zwierzęce naleŝy zastąpić roślinnym, np. zamiast mleka krowiego moŝna spoŝywać mleko sojowe lub ryŝowe czy owsiane. Zamiast kotletów mięsnych moŝna spoŝywać kotlety sojowe itp. Wiele osób ma obniŝony poziom cukru we krwi, co równieŝ znacznie zmniejsza odporność organizmu na stres. Hipoglikemia zaś jest wynikiem niezdrowego stylu Ŝycia, a szczególnie niezdrowej diety, która prowadzi do utrzymywania się nienormalnie niskiego poziomu cukru we krwi (hipoglikemia). Przyczyny oraz postępowanie w tym przypadku omówione zostały szczegółowo w temacie HIPOGLIKEMIA. Nieumiejętność radzenia sobie ze stresem ma takŝe związek z niedoborem magnezu oraz wit. B3 (niacyny). Dlatego, naleŝy spoŝywać przetwory z razowej mąki a nie białej, jeść brązowy ryŝ zamiast rafinowanego, spoŝywać orzechy, nasiona, rośliny strączkowe i unikać słodyczy, nadmiaru cukru rafinowanego. Brak cynku takŝe spowodować uszkodzenie szyszynki, której do właściwego funkcjonowania potrzebne są duŝe ilości cynku. To z kolei moŝe doprowadzić do niedoboru melatoniny hormonu, który ma działanie antystresowe. O znaczeniu cynku moŝe teŝ świadczyć fakt nasilania się objawów depresji w czasie zimy, a właśnie w tym okresie zmniejsza się przyswajalność cynku w organizmie. Skoro cynk odgrywa tak waŝną rolę w kontroli stresu, musimy wyjaśnić główne czynniki mogące powodować jego niedobór. NajwaŜniejsze przyczyny braku cynku w organizmie to niewątpliwie niewłaściwa dieta (spoŝywanie przetworów z białej mąki, cukru, słodyczy i unikanie orzechów, nasion, przetworów z razowej mąki czy kasz). Według dr-a P. Holforda do niedoboru cynku prowadzi stres, picie alkoholu, palenie papierosów i zbyt częste uprawianie seksu (szczególnie zagroŝeni są męŝczyźni, gdyŝ duŝa ilość tego pierwiastka występuje w spermie) (Dr P. Holford, SMAK ZDROWIA, 71). Okazuje się, Ŝe "ilość cynku w spermie jest tak duŝa, Ŝe jeden orgazm moŝe pochłonąć całą dzienną dawkę cynku, jaka zostaje dostarczona organizmowi wraz z poŝywieniem. I jeśli ta utracona ilość nie zostanie potem uzupełniona odpowiednią dietą i suplementami, wówczas częste uprawianie seksu (np. masturbacja) moŝe doprowadzić do bardzo duŝych niedoborów cynku, i co z tego wynika róŝnych powaŝnych problemów zdrowotnych, włącznie z impotencją" (David F. Horrobin, M.D., Ph.D., Zinc, p. 8). Niedobór zatem cynku spowodowany nie tylko stosowaniem uŝywek, nadmiernym stresem, niewłaściwą dietą, ale i zbyt częstym uprawianiem seksu moŝe stanowić jedną z głównych powodów róŝnych problemów emocjonalnych, włącznie z depresją: "Biorąc pod uwagę znaczenie cynku dla mózgu, moŝliwe jest, Ŝe 19-wieczni

4 moraliści mieli rację twierdząc, Ŝe masturbacja moŝe wywołać nawet problemy natury umysłowej (Carl C. Pfeiffer, Ph.D., M.D., Zinc and Other Micro-Nutrients, p. 45). Walka ze stresem powinno polegać na wytrwałym dąŝeniu do usunięcia ewentualnych przyczyn niewłaściwego funkcjonowania sytemu nerwowego. Koniecznie trzeba unikać pobudzających uŝywek (kawa, herbata, cola, czekolada itp.) i spoŝywać nierafinowane produkty zboŝowe, rośliny strączkowe, trochę orzechów, słonecznika, a mniej pokarmów pochodzenia zwierzęcego i oczywiście słodyczy, które ograbiają organizm z tak bardzo potrzebnych w tym przypadku witamin i minerałów. Bardzo waŝne jest, aby unikać sztucznych słodzików: ASPARTAM zawiera trzy składniki: AMINOKWAS FENYLOALANINĘ, KWAS ASPARGINOWY i METANOL, który - jak wiadomo - jest trujący, nawet jeśli spoŝywany jest w stosunkowo małych ilościach. Zaburzenia spowodowane metanolem, którego niewielka ilość jest silnie toksyczna, obejmują ślepotę, obrzęk mózgu, zapalenie trzustki i mięśnia sercowego, nagłe zmiany nastroju, zaburzenia snu i utratę pamięci (Dr J. Balch, ENCYKLOPEDIA ZDROWEGO śywienia, s. 21). Kolejna istotna zasada polega na unikaniu poŝywienia bogatego w nasycone tłuszcze, spoŝywania smaŝonych produktów, hamburgerów, pączków i frytek. PoŜywienie to powoduje, Ŝe arterie oraz małe naczynia krwionośne blokują się, komórki krwi stają się lepkie i mają tendencję do zlepiania się, powodując upośledzenie krąŝenia krwi oraz ograniczony jej dopływ do mózgu. Unikaj wszelkich rodzajów cukru. Ludzki organizm reaguje szybciej na obecność cukru niŝ na obecność węglowodanów złoŝonych. PodwyŜszona energia spowodowana przez proste węglowodany (cukry) jest następnie kompensowana przez zmęczenie i nadpobudliwość nerwową. Wszelkiego rodzaju uŝywki (alkohol, kawa, napoje typu cola, czekolada itp.) równieŝ negatywnie wpływają na system nerwowy. W celu poprawienia zdolności do kontroli stresu dobrym rozwiązaniem jest jednoczesne stosowanie niŝej wymienionych nieszkodliwych środków: Lecytyna (1200 mg) 2 x dziennie 1 po jedzeniu. Magnez z wit. B6-3 x dziennie ok. 100 mg po jedzeniu. Special Two - 2 razy dziennie 1 tabletkę popijając wodą. Cynk (b. waŝny) - nie więcej niŝ 100 mg dziennie, najlepiej ok. 50 do 80 mg dziennie. Boracelle (olej z ogórecznika lekarskiego) 2 razy dziennie 1 po jedzeniu. Selen - poprawia nastrój i zmniejsza nieco uczucie niepokoju. Skutki działania tego pierwiastka są bardziej zauwaŝalne u osób, które miały obniŝony poziom selenu, wynikający z ich dotychczasowej diety.

5 Oddzielnie dobrze jest zaŝywać wit. B6 i B3 (Niacyna, kwas nikotynowy) po 100 mg dziennie. Te dwie witaminy są bardzo waŝne, poniewaŝ (wraz z magnezem) biorą udział w wytwarzaniu w mózgu neurotransmitera serotoniny. Tryptofan (aminokwas) niezwykle waŝny w produkcji serotoniny. Pokarmy roślinne bogate w ten aminokwas to: banany, suszone daktyle, orzeszki ziemne oraz rośliny strączkowe (soja, fasola, soczewica), ryŝ brązowy. Wapń - u osób cierpiących z powodu stresu często występuje jego niedobór. B12 depresja powoduje zwiększone zapotrzebowanie na tę witaminę. UWAGA: Wszystkie w/w witaminy, minerały oraz aminokwasy, spirulina, tryptofan itp. występują w preparacie Special Two. Dodatkowo moŝna teŝ zaŝywać ziołowe tabletki uspokajające, które dostępne są w sklepach zielarskich pod róŝnymi nazwami. W ciągu dnia, oprócz tych tabletek, miedzy posiłkami moŝna pić herbaty z melisy i chmielu. Indyjscy uczeni odkryli w owsie pewien związek o właściwościach uspokajających, dlatego warto spoŝywać w ciągu dnia przynajmniej jedno danie z płatków owsianych, ewentualnie dodawać do posiłków otręby z owsa. Wieczorem wskazana jest kąpiel w letniej wodzie. Intensywne ćwiczenia fizyczne są niezwykle skutecznym środkiem antystresowym. Ćwiczenia takie powinny trwać przynajmniej 1 godzinę dziennie. MoŜe to być lekki bieg, szybki spacer, aerobik itp. Jest to jedna z najwaŝniejszych zasad w kontroli stresu, gdyŝ dzięki ćwiczeniom fizycznym mózg wytwarza silne uspokajające związki i hormony szczęścia, takie jak endorfiny czy enkefaliny, które działają w mózgu jako naturalne opioidy. Tak samo waŝny jest kontakt z przyroda, odpowiedni dobór programów w telewizji oraz muzyki. UwaŜa się obecnie, Ŝe jednym z głównych powodów nieumiejętności radzenia sobie ze stresem moŝe być niedobór w organizmie niektórych neuroprzekaźników, np. serotoniny. Bardzo duŝe znaczenie wydają się mieć takŝe niektóre hormony, jak endorfina czy melatonina. Na przykład endorfina (zwana hormonem szczęścia) - zwiększa odporność na ból, ma silne właściwości uspokajające i antydepresyjne sprawia, Ŝe jesteśmy radośni i pozytywnie nastawieni do Ŝycia, a dodatkowo wywiera szczególnie pozytywny wpływ nie tylko na system nerwowy, ale i obronny. Najlepszym sposobem na pobudzenie przysadki mózgowej do wytwarzania endorfiny jest śmiech, radość, śpiew, podziwianie piękna przyrody, spacery i jakiekolwiek energiczne ćwiczenia fizyczne. To właśnie dlatego u długodystansowych biegaczy stwierdza się, Ŝe po wysiłku fizycznym poziom tego hormonu jest tak wysoki, Ŝe często śmieją się oni aŝ do przesady, wręcz jak "pijani".

6 Kolejnym antystresowym hormonem, który z pewnością moŝe być przydatny w zwalczaniu depresji jest niewątpliwie wytwarzana przez szyszynkę melatonina, która zmniejsza podatność na stresy, poprawia kondycję psychofizyczną, zapewnia spokojny, fizjologiczny sen i neutralizuje wolne rodniki tlenowe. Największa ilość melatoniny wytwarzana jest w nocy. U dorosłych - około 45 roku Ŝycia poziom melatoniny we krwi gwałtownie spada (zaczyna się proces starzenia). Melatonina zaś jest najsilniejszym przeciwutleniaczem i skutecznie neutralizuje wolne rodniki tlenowe, które stale powstają w ciele człowieka. JeŜeli nie zostaną zneutralizowane, zaburzają strukturę atomową komórek, powodując ich uszkodzenia. Melatonina działa przeciwutleniająco ponad dwukrotnie silniej, niŝ witamina E i pięciokrotnie silniej niŝ glutation. Osoby naraŝone na stres mają w późniejszym okresie Ŝycia ubytki w tkance mózgowej, czego powodem jest nadmiar kortyzolu (hormon stresu wytwarzany w nadnerczach), który moŝe przyczyniać się do uszkodzenia waŝnych obszarów mózgu. Melatonina skutecznie przeciwdziała temu procesowi, co świadczy o tym, Ŝe jest ona takŝe doskonałym środkiem przeciwdepresyjnym. Ustalono, iŝ synteza melatoniny w szyszynce ma ścisły związek z natęŝeniem światła docierającego do naszych oczu. Jaskrawe sztuczne światło w późnych godzinach wieczornych powoduje zahamowanie produkcji tego hormonu. Z tego powodu wskazane jest w miarę wcześnie udawać się na nocny spoczynek, gdyŝ przesiadywanie przy sztucznym świetle do późnych godzin nocnych powoduje, Ŝe następnego dnia zabraknie nam tego waŝnego hormonu. Jednak, choć do wytwarzania melatoniny niezbędna jest ciemność, to zbyt słabe światło w ciągu dnia moŝe być przyczyną zmniejszonej syntezy nocą. Niedobór hormonu występuje więc zarówno u osób pracujących na nocną zmianę (brak ciemności), jak i pracujących cały dzień w słabo oświetlonych pomieszczeniach, które po wyjściu z pracy zastaje zmrok. W przypadku osób pracujących na nocną zmianę, miejsce pracy nocnej powinno być bardzo dobrze oświetlone, natomiast warunki stworzone po powrocie do domu powinny naśladować noc (zasłonięcie okien, załoŝenie na czas snu opaski na oczy, cisza). W przypadku zaś osób pracujących w dzień przy sztucznym oświetleniu, usprawnienie wytwarzania melatoniny moŝliwe jest przez poprawienie oświetlenia w pracy i częste i jak najdłuŝsze przebywanie na zewnątrz pomieszczeń, bowiem światło naturalne, nawet w pochmurny dzień, jest o tysiące razy silniejsze od sztucznego oświetlenia. Badania wykazały, Ŝe osoby wystawiane w ciągu dnia na wpływ światła słonecznego miały wyraźnie większa ilość nie tylko melatoniny, ale i serotoniny we krwi, dzięki czemu ustępowały objawy, np. bezsenności czy depresji. Wiele dowodów przemawia za tym, iŝ melatonina jest najsilniejszym spośród znanych antyutleniaczy, które najlepiej niwelują szkodliwy wpływ wolnych rodników tlenowych. Jednak, chociaŝ melatonina moŝe faktycznie dać wiele korzyści, to naleŝy zachować daleko idącą ostroŝność, jeśli chodzi o zaŝywanie jej w formie kapsułek, gdyŝ moŝna wówczas doprowadzić do jej nadmiaru. Na przykład, wykazano, Ŝe wzrost komórek nowotworu piersi był hamowany przez melatoninę nawet o 75%, ale tylko przy takim zakresie jej stęŝenia we krwi, jakie stwierdza się w nocy u ludzi zdrowych. JeŜeli jej stęŝenie znacznie wzrastało, wtedy nie wywoływała ona Ŝadnego wpływu na nowotwór. Inne badania wykazały teŝ, Ŝe melatonina powinna być zaŝywana jedynie wieczorem, bo tylko wtedy wywiera pozytywne działanie, jeśli zaś zaŝywana była w ciągu dnia mogła nawet przyspieszyć rozwój raka.

7 Poza tym, takie nieustanne dostarczanie melatoniny organizmowi w formie suplementu moŝe sprawiać, Ŝe geny w komórkach szyszynki odpowiedzialne za wytwarzanie tego hormonu w ogóle przestaną go produkować, gdyŝ "dojdą do wniosku", Ŝe są "niepotrzebne", gdyŝ organizm czerpie melatoninę z jakiegoś innego źródła. A zatem najlepiej jest po prostu w miarę wcześnie kłaść się spać, regularnie ćwiczyć fizycznie, częściej w ciągu dnia przebywać na słońcu, spoŝywać pokarm z duŝą zawartością tryptofanu (aminokwas wchodzący w skład białka), a wtedy szyszynka sama będzie wytwarzać odpowiednie ilości tego hormonu, zaŝywanie zaś melatoniny w kapsułkach usprawiedliwione jest, jeśli stosowana jest ona w umiarkowanych dawkach i tylko przez pewien okres czasu w takich przypadkach, jak depresja, choroby autoimmunologiczne, bezsenność itp. Najbardziej jednak poŝądanym w przypadku nadmiernego stresu hormonem zdaje się być serotonina. Jedna z jej ról polega na kontrolowaniu emocji i osądu oraz apetytu. Badania prowadzone na zwierzętach wykazały, Ŝe niski poziom serotoniny ma związek z impulsywnym, agresywnym i ryzykownym zachowaniem. Małpy, które wykonywały zbyt ryzykowne skoki z drzewa na drzewo miały niski poziom serotoniny. Inni uczeni stwierdzili, Ŝe szczury z niskim poziomem serotoniny wolały wybrać małą nagrodę, którą mogły otrzymać szybko niŝ duŝą nagrodę, na którą musiały czekać nieco dłuŝej. Naukowcy badali teŝ poziom serotoniny róŝnych osób i okazało się, Ŝe np. więźniowie, którzy popełnili morderstwo mieli nienormalnie niski poziom tego hormonu. Istnieje równieŝ przypuszczenie, Ŝe brak serotoniny moŝe mieć związek z samobójczymi myślami oraz wieloma przypadkami samobójstw. Osoby, które pod wpływem depresji popełniają samobójstwo mają bardzo niski poziom tego hormonu. Dodatkowo u tych samych osób stwierdzono przed śmiercią, skłonności do przejadania się lub braku apetytu oraz impulsywnych zachowań. Na szczęście moŝemy na wiele róŝnych sposobów wpływać na to, Ŝe organizm będzie wytwarzał więcej tego niezwykle waŝnego hormonu, który jest bardzo pomocny w kontroli stresu. Steroidy i doustne środki antykoncepcyjne powodują, Ŝe poziom serotoniny w mózgu moŝe ulec obniŝeniu. Wiadomo teŝ, Ŝe bardzo duŝy wpływ na poziom serotoniny w naszym organizmie mają róŝne kolory, które widzimy w ciągu dnia. Najsilniejsze właściwości stymulujące wytwarzanie serotoniny ma kolor niebieski oraz zielony. Dzięki temu odkryciu, w końcu znajdujemy odpowiedź na pytanie, dlaczego w przyrodzie dominują właśnie te dwa kolory. Nasz Stwórca wiedział o tym, jak bardzo potrzebna będzie nam serotonina, więc sprawił, Ŝe w przyrodzie przewaŝającym kolorem jest błękit (niebo) oraz zieleń (drzewa, trawa itp.). Jednak, gdy stale spędzamy czas siedząc w domu i nie wychodząc na łono przyrody, nie widząc błękitnego i zielonego koloru, wtedy poziom serotoniny jest niski i moŝemy mieć tendencje do tego, by wpadać w depresję, stajemy się przygnębieni i niespokojni. To właśnie między innymi dlatego, jak napisała Ellen White, kontakt człowieka z przyrodą jest tak waŝny dla naszego zdrowia: "Chorzy, którzy większość czasu muszą spędzać zamknięci w czterech ścianach nie widzą błękitu nieba, światła słonecznego, trawy, kwiatów i drzew (zieleni), tylko domy, bruk uliczny i śpieszący się tłum. W taki sposób dręczą się swoimi zmartwieniami i stają się niewolnikami swoich myśli. Przyroda jest BoŜym lekarstwem. Czyste powietrze, światło słoneczne, kwiaty i drzewa, a takŝe ruch na wolnym powietrzu obdarzą zdrowiem. Wystarczy spojrzeć, by podziwiać wspaniałą zieleń liści. Zupełnie nieświadomie umysł uspokaja się wtedy". PoniewaŜ poprzez kolory przyrody Stwórca pragnie nas uspokoić, sprawca

8 zła robi wszystko, aby trzymać nas z dala od łona natury i stara się wzbudzić w nas niepokój, lęk, nerwowość czy przygnębienie otaczając nas szarymi i ciemnymi kolorami, które dominują w miastach. Innym sposobem na podniesienie tego najbardziej uspokajającego hormonu jest - podobnie jak w przypadku melatoniny - dostarczenie odpowiednich ilości tryptofanu (jednego z aminokwasów wchodzących w skład białka) oraz magnezu, witaminy B6 i B3 (niacyny, kwasu nikotynowego), które są niezbędne do produkcji serotoniny. Dr Agatha Trash wyjaśnia, Ŝe "serotonina, to neurotransmiter odpowiedzialny za utrzymywanie pozytywnego myślenia, produkowany jest w organizmie z tryptofanu. Pokarm z niską zawartością tryptofanu moŝe wpływać na obniŝenie poziomu serotoniny i sprzyjać powstawaniu depresji" (Dr Agatha Trash, Alergia Pokarmowa, str. 77). Warto zatem wiedzieć, jakie produkty spoŝywcze zawierają duŝe ilości tryptofanu, gdyŝ z niego m.in. wytwarzana jest serotonina. DuŜe ilości tryptofanu znajdują się wprawdzie w mleku, ale ze względu na to, Ŝe mleko zawiera związki, które mogą wywoływać reakcję autoimmunologiczną, w tym przypadku nie jest wskazane. Najlepszym zatem źródłem tryptofanu są niewątpliwie pokarmy pochodzenia roślinnego bogate w to białko, jak np. soja oraz inne rośliny strączkowe, ryŝ brązowy i orzeszki ziemne. Bardzo pomocne w wytwarzaniu serotoniny są teŝ węglowodany, a szczególnie te, które występują w bananach oraz suszonych owocach (rodzynki, figi, daktyle itp.). Doskonały wpływ na podniesienie tego niezwykle waŝnego hormonu wywierają takŝe nieocenione ćwiczenia fizyczne oraz właściwe korzystanie ze słońca. Zimą znacznie więcej ludzi popada w depresję, poniewaŝ o tej porze roku światła słonecznego jest znacznie mniej. Szczególnie kobiety są bardzo wraŝliwe na brak słońca. Stwierdzono, Ŝe w północnych obszarach Stanów Zjednoczonych o wiele więcej ludzi cierpi z powodu depresji niŝ w stanach południowych. Depresję coraz powszechniej uznaje się za jedną z chorób okresowych związanych z porą roku, poniewaŝ według najnowszych odkryć nie ma wątpliwości, Ŝe jedną z podstawowych przyczyn depresji jest brak słońca. Uczeni prowadzą doświadczenia, by lepiej poznać to zagadnienie. Wystawiają pacjentów na wpływ światła, które jest odpowiednikiem światła słonecznego. Codziennie wcześnie rano ok. godziny 5 budzą swoich pacjentów i wystawiają ich na wpływ tego światła i objawy depresji ustępują. Dzieje się tak dlatego, Ŝe światło to stymuluje ich ciała do produkcji serotoniny. W nocy podczas snu wydzielana jest melatonina, a w dzień serotonina. Melatonina powoduje senność, ospałość i zmęczenie. Jest to waŝny hormon, ale potrzebny w nocy. Serotonina zaś, choć działa uspokajająco, to nie powoduje senności wtedy, gdy nie jest to potrzebne, ale wręcz przeciwnie działa nawet orzeźwiająco na organizm. Uczeni jednak odkryli, Ŝe jeśli tej kuracji przy pomocy światła pacjenci chorzy na depresję nie są poddawani wcześnie rano, ale wieczorem, to wtedy objawy depresji nie ustępują. Niestety osoby chore na depresję nie chcą wstawać rano, a właśnie o tej porze - skoro świt - organizm moŝe wyprodukować najwięcej serotoniny. Słońce rano to wielkie błogosławieństwo dla systemu nerwowego. śeby się jednak wcześnie wstawać koniecznie trzeba się wcześnie kłaść spać. W celu uzdolnienia organizmu do kontroli stresu nie moŝe polegać wyłącznie na stosowaniu jedynie zdrowej diety, róŝnych naturalnych środków, wodolecznictwa czy ćwiczeń. Trwałej umiejętności kontrolowania stresu moŝna spodziewać się dopiero

9 wówczas, gdy wszystkie te waŝne elementy kuracji będą współdziałały z najwaŝniejszym i niestety często pomijanym czynnikiem, jakim jest wewnętrzny pokój i wyzbycie się lęku oraz pesymizmu. To zaś moŝna uzyskać wyłącznie przez poznanie i akceptację objawionej w Biblii BoŜej miłości. Z tego powodu głęboko wierzące osoby o wiele lepiej radzą sobie ze stresem: Wzrasta liczba badań medycznych dowodzących, Ŝe ludzie obdarzeni silną wiarą religijną są zdrowsi i Ŝyją dłuŝej od ateistów, częściej przeŝywają pomyślnie operacje serca i mają większe szanse wyleczenia się z depresji (o ile w ogóle na nią zapadną) ( Wiedza i śycie, 4, 1999). W przypadku kaŝdej choroby, postępowanie powinno polegać na łączeniu prawdy i naukowo udowodnionych faktów oraz zdrowego stylu Ŝycia z autentyczna miłością, która zgodnie z tym, co napisał Apostoł Paweł "przewyŝsza wszelkie poznanie" (Efez. 3:19). Jeśli współczesna medycyna mówi, Ŝe wyleczenie się z niektórych chorób nie jest moŝliwe, to jest tak dlatego, Ŝe bierze ona pod uwagę wyłącznie suche fakty, pomijając energię prawdziwej miłości, która jest dzisiaj największą potrzebą chorej ludzkości. Na szczęście coraz większe grono uczonych dostrzega ten fakt, o czym świadczą liczne wypowiedzi. Przykładem tego moŝe być cytat z ksiąŝki, której autorem jest dr B. Siegel: "Dr Coe z Uniwersytetu Stanford wykazał, Ŝe oddzielenie malutkich małpek od matek blokuje ich system odpornościowy. Dowiódł teŝ, Ŝe małe dzieci, które nie są otaczane miłością, umierają nawet w najlepszych warunkach sanitarnych i Ŝywieniowych" ("MIŁOŚĆ MEDYCYNA I CUDA", s. 284). Przygnębienie, pesymizm, lęk i nieumiejętność radzenia sobie ze stresem są często największą przeszkodą w walce z chorobą. Wszystko to wywiera destrukcyjny wpływ na funkcjonowanie całego organizmu, a szczególnie systemu nerwowego, obronnego oraz układu hormonalnego. "Stan naszego umysłu ma o wiele większy wpływ na nasze zdrowie niŝ nam się wydaje. Często choroby, na które cierpią ludzie są wynikiem umysłowej depresji. Smutek, niepokój, niezadowolenie, poczucie winy, nieufność i wyrzuty sumienia prowadzą do rozbicia sił Ŝyciowych a następnie do chorób i śmierci. Radość natomiast, nadzieja, wiara i miłość poprawiają zdrowie i przedłuŝają Ŝycie" (E. White, "Ministry of Healing", s. 192). Warto więc pamiętać o starej biblijnej prawdzie podanej przez króla Salomona w Księdze Przypowieści: "Wesołe serce jest najlepszym lekarstwem, lecz przygnębiony duch wysusza ciało". W jaki jednak sposób, te bezcenne i mające ogromny wpływ na nasze zdrowie wartości: radość, pokój i bezpieczeństwo, mogą stać się udziałem człowieka Ŝyjącego w pełnym smutków, obaw, niebezpieczeństw, i stresu świecie? Jedynym źródłem, które moŝe udzielić odpowiedzi na to pytanie jest Pismo Święte: "GdyŜ Bóg daje człowiekowi, który mu jest miły, mądrość, wiedzę i radość" (Kazn. 2:26); "Łaska i pokój niech się wam rozmnoŝą przez poznanie Boga i Pana naszego, Jezusa Chrystusa" (2 Piotr. 1:2); "Strach do upadku prowadzi człowieka, bezpieczny jest ten, kto zaufał Panu" (Przyp. Sal. 29:25); "Usprawiedliwieni tedy z wiary, pokój mamy z Bogiem przez Pana naszego, Jezusa Chrystusa" (Rzym. 5:1); "Pokój zostawiam wam, mój pokój daję wam; nie jak świat daje, Ja wam daję. Niech się nie trwoŝy serce wasze i niech się nie lęka" (Jan. 14:27). Wszystkie te natchnione i najbardziej godne zaufania słowa, świadczą o tym, Ŝe autentyczną radość, wewnętrzny pokój oraz prawdziwe bezpieczeństwo moŝemy znaleźć jedynie w Bogu, codziennie powierzając Mu w modlitwach swoje Ŝycie, ufając Mu, coraz lepiej poznając Go dzięki systematycznej lekturze Pisma Świętego oraz niezachwianie wierząc w Jego Syna i

10 akceptując Go jako swojego Zbawiciela, który w naszym imieniu pokonał grzech i śmierć. Przychodząc do Chrystusa w modlitwie ze skruszonym sercem, zawsze otrzymamy od Niego przebaczenie, pokój oraz siłę do tego, by móc podąŝać Jego śladami i pokonać złe przyzwyczajenia oraz słabości, których wcześniej nie byliśmy w stanie przezwycięŝyć o własnych siłach. Cały ten niezwykły proces nawrócenia, począwszy od uznania swojej bezsilności aŝ do dokonanej BoŜą mocą wewnętrznej metamorfozy, we wspaniały sposób przedstawia Ellen White w popularnej ksiąŝce "Droga Do Chrystusa": "Jesteście moralnie słabi, kontrolowani przez zwyczaje waszego Ŝycia. Wasze postanowienia są jak bicz z piasku. Jednak nie musicie wpadać w rozpacz. Nie potrafisz zmienić swego serca, ale moŝesz poddać swoją wolę Bogu, a wówczas On będzie w tobie działał. Przez nieustanne oddawanie się Bogu będziesz mógł Ŝyć nowym Ŝyciem. W ten sposób cała twoja natura zostanie poddana kontroli Ducha Chrystusowego. Pragnienia dobra i świętości są słuszne, gdy jednak poprzestaniemy tylko na nich, staną się one bezwartościowe. Wielu ludzi zginie na wieki chociaŝ mieli nadzieję i chęć stania się chrześcijanami. Nie dokonali ostatecznego wyboru, by poddać swą wolę Bogu. Dzięki właściwemu ćwiczeniu woli moŝe nastąpić całkowita zmiana w twoim Ŝyciu. Przez poddanie twojej woli Chrystusowi łączysz się z potęgą przewyŝszającą wszelkie moce. Uzyskujesz wówczas siłę z wysokości, aby mocno stać. Przez nieustanne oddawanie się Bogu będziesz mógł Ŝyć nowym Ŝyciem... Potrzebujesz niebiańskiego pokoju, przebaczenia, spokoju ducha i miłości. Nie kupisz tego za pieniądze, nie zdobędziesz rozumem, nie osiągniesz mądrością i nie ma nadziei, byś swoim własnym staraniem zapewnił to sobie. A Bóg ofiaruje nam to jako dar bez pieniędzy i bez płacenia (Iz. 55,1). Staną się one twoim udziałem, jeśli tylko wyciągniesz rękę i uchwycisz je. Chodźcie i spór ze Mną wiedźcie! - mówi Pan - Choćby wasze grzechy były jak szkarłat, jak śnieg wybieleją; choćby czerwone jak purpura, staną się jak wełna (Iz. 1,18). I dam wam serce nowe i ducha nowego tchnę do waszego wnętrza (Ezech. 36,26). Wyznałeś swoje grzechy i z całego serca je odrzuciłeś. Postanowiłeś oddać się Bogu i teraz moŝesz przyjść do Niego i prosić, by zmył twoje grzechy i odnowił twoje serce. Wówczas wierz, Ŝe Bóg to uczyni, poniewaŝ to obiecał. Tego nauczał Jezus, gdy był tu na ziemi. Jeśli uwierzymy, dar przez Boga obiecany stanie się naszą własnością. Nie potrafimy wyrazić prawdziwego Ŝalu za dawne grzechy ani zmienić serca lub stać się świętymi. Ale Bóg przyrzeka uczynić to wszystko dla nas przez Chrystusa. Uwierz tej obietnicy. Wyznaj swoje grzechy i oddaj się Bogu. Zdecyduj się Mu słuŝyć. A gdy tylko to uczynimy, Bóg spełni swoje słowo wobec nas. Jeśli wierzymy obietnicy i uwierzymy, Ŝe stało się to faktem dokonanym dzięki Bogu, wtedy Jezus uzdrowi nas, tak jak uleczył paralityka. Nie czekajmy aŝ odczujemy uzdrowienie, lecz powiedzmy: Wierzę nie dlatego, Ŝe czuję się uzdrowionym, ale dlatego, Ŝe Bóg obiecał. Jezus powiedział: Wszystko, o co w modlitwie prosicie, stanie się wam, tylko wierzcie, Ŝe otrzymacie (Mar. 11,24). Ta obietnica spełni się tylko pod tym warunkiem, Ŝe prosić będziemy zgodnie z Jego wolą. A Bóg przecieŝ chce oczyścić nas z grzechu, uczynić swymi dziećmi i przysposobić do świętego Ŝycia. O te błogosławieństwa moŝemy więc prosić i wierzyć, Ŝe je otrzymamy. Jednocześnie z góry dziękujmy Bogu, Ŝe je otrzymaliśmy. Jest naszym przywilejem to, Ŝe moŝemy przyjść do Jezusa i być oczyszczonymi. Potem moŝemy stanąć przed prawem bez wstydu i wyrzutów sumienia. Teraz jednak dla tych, którzy są w Chrystusie Jezusie nie ma juŝ potępienia (Rzym. 8,1)... Są tacy, którzy poznali przebaczającą miłość Chrystusa i szczerze pragną być dziećmi BoŜymi, ale zorientowali się, Ŝe ich charaktery są niedoskonałe, a Ŝycie pełne błędów, i gotowi są zwątpić w to, Ŝe ich serca zostały odnowione przez Ducha Świętego. Nie moŝna

11 ponownie pogrąŝać się w rozpaczy. Często z powodu naszych niedoskonałości i błędów powinniśmy schylać czoła i płakać u stóp Chrystusa. Nie powinniśmy się jednak nigdy zniechęcać. Choćby się nieprzyjacielowi udało chwilowo nas pokonać, nie jesteśmy przez Boga odrzuceni i zapomniani. Nie, Chrystus siedzi po prawicy Ojca, by się wstawiać za nami. Pisze o tym umiłowany uczeń Jezusa: Dzieci moje, piszę wam to dlatego, Ŝebyście nie grzeszyli. Jeśliby nawet kto zgrzeszył, mamy Rzecznika wobec Ojca - Jezusa Chrystusa sprawiedliwego (I Jana 2,1)... Niech twoją pierwszą myślą kaŝdego ranka będzie poświęcenie się Bogu. Niech twoją modlitwą będzie: Przyjmij mnie, Panie, na własność. Wszystkie moje plany składam u Twoich stóp. Wykorzystaj mnie dzisiaj do swojej słuŝby. Pozostań ze mną i pozwól mi Twoją mocą wykonywać moje obowiązki. Niechaj to będzie naszą codzienną czynnością. Poświęć się Panu kaŝdego poranka na nowo. Jemu powierz wszystkie swoje zamierzenia, by mogły być zrealizowane lub zaniechane według Jego wskazującej Opatrzności. MoŜesz więc kaŝdego dnia powierzać swoje Ŝycie w ręce Boga, a będzie ono z dnia na dzień bardziej odzwierciedlało Ŝycie Jezusa... Przyjąwszy na siebie człowieczeństwo, Jezus związał ze sobą ludzkość tak mocno węzłem miłości, Ŝe Ŝadna siła nie potrafi go rozwiązać, tylko człowiek z własnego wyboru. Szatan będzie nas ustawicznie nakłaniał do zerwania tego związku, do oderwania się od Chrystusa. Dlatego właśnie musimy stale czuwać, modlić się, walczyć, by nic nie skusiło nas do oddania się innemu panu. Zawsze bowiem moŝemy to uczynić. Skoncentrujmy nasz wzrok na Chrystusie, a On nas uratuje. Patrząc na Jezusa jesteśmy bezpieczni. Nic nie moŝe nas wyrwać z Jego rąk. Przez nieustanne wpatrywanie się w Niego za sprawą Ducha Pańskiego, coraz bardziej jaśniejąc, upodabniamy się do Jego obrazu (II Kor. 3,18)" (E. White, Droga Do Chrystusa). Często największą potrzebą chorego człowieka jest uzyskanie przebaczenia i uwolnienie się od wyrzutów sumienia, ponurych myśli i lęku. "Istnieją dziś tysiące fizycznie chorych, którzy pragną usłyszeć słowa odpuszczone są tobie grzechy twoje. Brzemię grzechu jest podstawą ich chorób. Ludzie ci nie znajdą ratunku dopóki nie przyjdą do Uzdrowiciela duszy. Spokój, którego tylko On moŝe udzielić, da siłę umysłowi i zdrowie ciału" (E. White, Śladami Wielkiego Lekarza, s. 240). Aby uzyskać przebaczenie i spokój sumienia, wystarczy w modlitwie przyjść do Zbawiciela, niezachwianie ufając obietnicom zawartym w Jego Słowie: "A modlitwa płynąca z wiary uzdrowi chorego i Pan go podźwignie; jeŝeli zaś dopuścił się grzechów, będą mu odpuszczone" (Jak. 5:15); "Na tym polega miłość, Ŝe nie myśmy umiłowali Boga, lecz Ŝe On nas umiłował i posłał Syna swego jako ubłaganie za grzechy nasze" (1 Jan. 4:10). Dopóki dotknięty chorobą człowiek nie zdoła zapanować nad negatywnymi uczuciami, szanse na powrót do zdrowia są bardzo nikłe. Jedyna skuteczna metoda gwarantująca rozwiązanie tego problemu zawarta jest w słowach samego Jezusa Chrystusa: "JeŜeli wytrwacie w słowie moim, prawdziwie uczniami moimi będziecie i poznacie prawdę, a prawda was wyswobodzi" (Jan 8,31). Wytrwała, poparta szczerą wiarą i modlitwą lektura Słowa BoŜego zawsze prowadzi do "poznania prawdy". Poznanie zaś i akceptacja prawdy o tym, czego w świętej historii swojego Ŝycia i śmierci dokonał Syn BoŜy dla kaŝdego grzesznego człowieka sprawi, Ŝe zostanie on "wyswobodzony" od grzechu, kary za grzech czyli wiecznej śmierci oraz lęku przed tą śmiercią i zapewni sobie wewnętrzny pokój oraz nowe, nigdy nie kończące się, wolne od chorób i cierpienia Ŝycie: "Zaprawdę, zaprawę, powiadam wam, kto słucha

12 słowa mego i wierzy temu, który mnie posłał, ma Ŝywot wieczny i nie stanie przed sądem, lecz przeszedł z śmierci do Ŝywota" (Jan 5,24). Lekturę Pisma Świętego najlepiej rozpocząć od poznania treści czterech ewangelii, zwracając szczególną uwagę na objawioną w Ŝyciu i śmierci Chrystusa niezwykłą miłość BoŜą do grzesznego człowieka oraz opisy dokonanych przez niego uzdrowień. W ten sposób w umyśle chorego zrodzi się przeświadczenie o istnieniu Kogoś, kto bardzo kocha, troszczy się i jest w stanie wyleczyć kaŝdą chorobę. TakŜe stosunek takiego człowieka do śmierci będzie wówczas doskonale harmonizował ze słowami ap. Pawła: "Albowiem dla mnie Ŝyciem jest Chrystus, a śmierć zyskiem" (Fil. 1,21). Owocem zaś nawiązania takiej bliskiej więzi ze Zbawicielem będą te wszystkie bezcenne wartości, których bez Chrystusa nikt nie jest w stanie uzyskać, i których posiadanie stanowi jeden z niezbędnych i najwaŝniejszych warunków gwarantujących powrót do zdrowia. Z tego właśnie powodu współczesna medycyna coraz częściej dostrzega ścisłą zaleŝność między duchową kondycją człowieka a jego fizycznym i psychicznym aspektem zdrowia. Według popularnego czasopisma Rider's Digest "Religia i medycyna są nierozerwalnie ze sobą związane... Wyniki badań naukowych potwierdzające związek wiary ze zdrowiem sprawiają, Ŝe sceptyczne środowisko medyczne zaczyna powoli wracać do źródeł... Chodzenie do kościoła jest związane z niŝszym wskaźnikiem depresji i stanów lękowych wykazało badanie blisko 4000 osób przeprowadzone przez uniwersytet Duke w 1999 roku" ("Rider's Digest", edycja polska, wrzesień 2001, str. 63, 64). W przypadku nadmiernego stresu, niewątpliwie tym, co najbardziej potrzebne jest szczególna więź z Bogiem poprzez codzienne studium Słowa BoŜego oraz gorliwe modlitwy, ale wypowiadane własnymi słowami ze świadomością, Ŝe zanoszone są one do Istoty, która "jest miłością" (1Jan 5:20), która jest wszechmogąca, i która moŝe oraz pragnie obdarzyć zdrowiem, kaŝdego kto to zdrowie utracił i prosi o uzdrowienie okazując skruchę i porzucając to wszystko, co wcześniej doprowadziło do pojawienia się choroby. ChociaŜ nie jesteśmy w stanie uniknąć stresów, moŝemy im skutecznie stawić czoło i cieszyć się nimi, poznając mechanizm stresu i dostosowując do niego swoje Ŝycie (Dr Hans Selye, STRES OKIEŁZNANY, s. 30). Sławomir Gromadzki zielarz@nadzieja.pl UWAGA! Informacje o wymienionych w opracowaniu ziołolekach oraz sposób ich zaŝywania znajdują się w dziale ARTYKUŁY w temacie ZIOLOŁEKI. Środki te moŝna nabyć w niektórych sklepach zielarskich bądź zamówić za pobraniem pocztowym (płatne przy odbiorze) w sklepie zielarsko-medycznym "Leki z BoŜej Apteki" (Szczecin): sklep.zielarski@onet.eu TEL:

13 Aby leczenie opisanej tutaj dolegliwości było kompletne naleŝy koniecznie dodatkowo przeczytać treść wszystkich opracowań na temat zdrowia (znajdujących się w dziale ARTYKUŁY) a przynajmniej artykuł pt. ZASADY ZDROWIA, gdyŝ realizując podane tam zalecenia oraz odŝywiając się wyłącznie według zawartych tam przepisów kulinarnych z czasem usunięta zostanie prawdziwa przyczyna dolegliwości a nie jedynie jej objawy. Nie mniej istotne jest uwaŝne wysłuchanie znajdujących się równieŝ na tej stronie cyklu wszystkich wykładów (audio) na temat zdrowia, gdyŝ w wyniku ich wysłuchania oraz zastosowania podanych podczas tych prelekcji zaleceń wiele osób uwolniło się od roŝnych - często opornych na wcześniejsze próby leczenia - dolegliwości. Zachęcam do uwaŝnego wysłuchania wszystkich tych wykładów bez względu na temat, gdyŝ w kaŝdym z nich znajduje się wiele cennych informacji dotyczących zdrowia. Niezwykle waŝne jest codziennie powierzanie swojego Ŝycia i zdrowia Bogu, który jest w stanie dokonać o wiele więcej niŝ jakiekolwiek kuracje. Szczegóły na ten temat wyjaśnia we wspaniały sposób ksiąŝeczka Droga do Chrystusa, którą gorąco polecam, i którą moŝna znaleźć pod niŝej podanym adresem internetowym: Serdecznie zachęcam do uwaŝnej lektury tej ksiąŝki, gdyŝ właściwe zrozumienie i akceptacja przedstawionych tam prawd doprowadzi do nowonarodzenia, a tym samym do uzyskania odpowiedniej motywacji oraz sił niezbędnych do przeprowadzenia radykalnych zmian w stylu Ŝycia, co jest podstawą, bez której nie ma mowy o trwałym uwolnieniu się od chorób. Serdecznie zachęcam takŝe do zapoznania się z lekturą ksiąŝki Wielki Bój, po przeczytaniu której w moim Ŝyciu doszło do nowonarodzenia i przemian, których wcześniej o własnych silach nie byłem w stanie osiągnąć: