Subwencje wyrównawcze w Europie: wyrównywanie pionowe i poziome

Transkrypt

1 Subwencje wyrównawcze w Europie: wyrównywanie pionowe i poziome Paweł Swianiewicz Zakład Rozwoju i Polityki Lokalnej Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytet Warszawski

2 Systemy subwencji w Europie Wyrównywanie poziome rzadsze od pionowego, ale pojawia się w wielu krajach Wyrównywanie Bazy dochodowej (nie dochodów) Ze względu na różnice potrzeb wydatkowych Ze względu na obiektywne czynniki wpływające na koszty jednostkowe Polski system niemal wyłącznie koncentruje się na pierwszym czynniku (niezbyt udane wyjątki np. subwencja oświatowa) Różny stopień komplikacji algorytmu wyrównywania Wyrafinowane ( perfekcjonistyczne) np. brytyjski Standard Spending Assessment i Revenue Support Grant, systemy skandynawskie, holenderski Uproszczone np. dla gmin hiszpańskich Związek komplikacji algorytmu z zakresem decentralizacji funkcjonalnej

3 Wyrównywanie poziome w Europie - przykłady Skandynawia (Dania, Szwecja, Norwegia) do niedawna niemal całkowicie poziome systemy, obecnie mieszane Niemcy, Szwajcaria, Austria wyrównywanie między landami/ kantonami, systemu międzygminne zależne od kantonu Hiszpania miedzy regionami autonomicznymi Także w niektórych krajach Europy Wschodniej np. Ukraina Rola wyrównywania poziomego w systemach subwencji Wybrane kraje europejskie Polska (2013) Szwajcaria ok. 20% Szwecja ok. 15% Hiszpania ok. 15% Niemcy ok. 15% Województwa 28% Powiaty 6% Miasta na prawach powiatu 5% Gminy 1,5%

4 Wyrównywanie poziome zagadnienia dyskusyjne Nigdzie nie udało się wypracować systemu nie budzącego kontrowersji tak politycznych jak i o charakterze technicznym Spory przez Trybunałem Konstytucyjnym nie tylko w Polsce por. sprawa niemiecka w 2003 r. Zagadnienie wyrównywania nierozwiązywalne na gruncie ekonometrii i rozważań eksperckich. Jego istotą jest pojęcie solidarności mające charakter normatywny etyczny i polityczny

5 Dania Norwegia kryterium Waga (%) kryterium Waga(%) Grupy wiekowe 0-6 lat 7-16 lat lat lata lata lat lat lat lata 85 i więcej 9,8 21,2 1,1 2,0 5,4 2,9 11,7 4,2 5,6 4,8 Grupy wiekowe 0-5 lat 6-15 lat lat lat lat 90 i więcej 2,3 30,8 12,0 8,5 13,3 4,9

6 Dania Norwegia kryterium Waga (%) kryterium Waga(%) Czas dojazdów do pracy Bezrobotni lat Ludność lat bez wykszt. zawodowego 1,4 5,4 5,2 Rozwiedzeni lat Bezrobotni lat 3,8 1,1 Wynajmowane mieszkania 1,5 Czas dojazdów do pracy 1,5 Leczeni psychiatrycznie Rodziny w niektórych rodzajach mieszkań Dzieci rodziców z niskim poziomem wykształcenia 1,5 4,5 4,5 Śmiertelność Samotni pow.67 lat Imigranci 2,5 2,5 0,5 Samotni pow. 65 lat Ludność z niskimi dochodami Niepełnosprawni Imigranci 0,7 3,0 1,5 0,7 Niepełnosprawni psychicznie: - pow. 16 lat - do 16 lat Wskaźnik urbanizacji 6,6 0,4 4,2 Obszary depopulacyjne 0,7 Obszary wiejskie 0,5

7 Wyrównywanie bazy podatkowej Luka czasowa Czynniki dotyczące potrzeb Maksymalna krańcowa stawka Janosikowego Minimalna gwarantowana wysokość dochodów jako % średniej krajowej wydatkowych Niemcy 80% 80% Brak. Bieżące rozliczenia wpływów podatkowych Szwajcaria 85% Dane historyczne, ale średnie z kilku lat dla złagodzenia wahań cyklicznych Dania 45% 81% Rozliczenia wg prognoz dochodów z końcowym wyrównaniem po zakończeniu roku Norwegia 60% 91% Złożone indeksy odwołujące się do różnic demograficznych, społecznogospodarczych i geograficznych Szwecja 95% (obecnie 85%) 95% Dane sprzed 2 lat Polska gminy 40% 77% Dane sprzed 2 lat Brak w subwencji wyrównawczej Polska 98% 88% powiaty Polska - 95% 70% województwa i po stronie podatkowej w subwencji równoważącej. Śladowe i wątpliwe metodycznie uwzględnienie po stronie dochodowej subwencji równoważącej.

8 Doświadczenia europejskie dla Polski Odwołanie nie tylko do wyrównywania dochodowego ale także zróżnicowania potrzeb wydatkowych Wielkie miasta Tereny rzadko zaludnione Wskaźniki sytuacji społecznej (np. stopa bezrobocia) Które z dochodów brać pod uwagę w systemach wyrównawczych? Celowość versus ogólny charakter kwot przekazywanych słabszym jednostkom Argumenty za ogólnym charakterem transferów teoretyczne i wyprowadzane z EKST Prawo do wyrównywania a stymulacja zachowań pro-rozwojowych Nie-całkowite wyrównywanie Rozsądna stopa opodatkowania nadwyżki dochodów korzyść krańcowa nie może być bliska 0

9 Doświadczenia europejskie dla Polski c.d. Co zrobić z luką czasową groźną zwłaszcza w okresach dekoniunktury? Problem mniej drastyczny przy umiarkowanej stawce podatku Średnie kilkuletnie łagodzą wpływ wahań cyklicznych Rozliczenia na podstawie bieżących dochodów z końcowym wyrównaniem Możliwość posłużenia się własnymi prognozami wraz z końcowym wyrównaniem Integracja systemów wyrównawczych pionowego i poziomego? System monitoringu i okresowego przeglądu wartości wag (np. ze względu na zmieniającą się strukturę wydatków) Przelewy powrotne Janosikowego problem specyficznie polski