Otwarte fundusze inwestycyjne typu indeksowego na rynku polskim

Transkrypt

1 ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SK ODOWSKA LUBLIN POLONIA VOL. XLVI, 4 SECTIO H 2012 Uniwersytet ódzki, Zak ad Bankowo ci Centralnej i Rynku Pieni nego MACIEJ DYKTO Otwarte fundusze inwestycyjne typu indeksowego na rynku polskim Index open-ended investment funds on the Polish market S owa kluczowe: fundusze inwestycyjne Key words: investment funds Wst p W Polsce od wielu lat rozwija si rynek funduszy inwestycyjnych. Sta y si one popularn form inwestowania oszcz dno ci. Przyczynami tego s niezbyt wysokie oprocentowanie lokat bankowych oraz niska rentowno obligacji skarbowych. Inwestorzy oczekuj cy wysokich zysków lokuj rodki w funduszach akcyjnych, które w d u szym okresie powinny osi gn lepsze wyniki od bezpiecznych lokat bankowych czy obligacji skarbowych, oczywi cie przy znacznie wy szym poziomie ryzyka. W gronie funduszy akcyjnych wyró nia si indeksowe, których celem jest na ladowanie zmian wybranego indeksu gie dowego. Ich powstanie wi e si z tym, e typowe fundusze akcyjne zarz dzane aktywnie cz sto nie s w stanie wypracowa wyników lepszych ni zachowanie indeksu. Fundusz indeksowy z za o enia nie ma na celu pokonania indeksu, wystarczy, e nie b dzie gorszy. Celem niniejszego artyku u jest prezentacja otwartych funduszy inwestycyjnych typu indeksowego zarz dzanych przez towarzystwa funduszy inwestycyjnych z siedzib w Polsce i odwzorowuj cych indeksy Gie dy Papierów Warto ciowych w Warszawie. Ocenione zostan wyniki tych funduszy w porównaniu z odpowiednimi indeksami

2 96 MACIEJ DYKTO gie dowymi. Analizie b d te poddane op aty obci aj ce uczestników funduszy. Przedmiotem bada nie s obj te fundusze typu ETF (Exchange-Traded Funds), ze wzgl du na odmienn od funduszy otwartych konstrukcj. 1. Istota funduszy indeksowych Fundusze indeksowe w literaturze s zwykle definiowane do podobnie. Wed ug M. Boja czyka 1 celem funduszy indeksowych jest osi gni cie jak najwi kszej korelacji mi dzy stop zwrotu z inwestycji w jednostki uczestnictwa a stop zmian warto ci indeksu gie dowego. D. Dawidowicz 2 zauwa a, e w funduszach indeksowych sk ad portfela inwestycyjnego stanowi lokaty ci le odzwierciedlaj ce sk ad okre lonego indeksu rynku akcji. K. Gabryelczyk 3 przyjmuje, i s to fundusze zarz dzane pasywnie, które w swoich lokatach odzwierciedlaj okre lony indeks rynku. D. Krupa 4 zalicza fundusze indeksowe do funduszy zarz dzanych pasywnie, w których strategi funduszu jest powi zanie z wybranym indeksem gie dowym. W. Nawrot 5 podaje, e fundusze tego typu lokuj rodki w akcje wchodz ce w sk ad wybranego indeksu gie dowego w proporcjach idealnie odzwierciedlaj cych konstrukcj tego indeksu. Autorzy powy szych definicji fundusze indeksowe zaliczaj zazwyczaj do funduszy akcyjnych, gdy najcz ciej odwzorowuj one indeksy rynku akcji. Z kolei wed ug Izby Zarz dzaj cych Funduszami i Aktywami fundusz indeksowy nale y do funduszy akcyjnych i d y do odwzorowania, cis ego lub przybli onego, zmian okre lonego indeksu rynku akcji, okre lonej krotno ci tego indeksu lub zmian odwrotnych do zmian tego indeksu 6. Fundusze indeksowe staj si popularn alternatyw dla funduszy akcyjnych zarz dzanych aktywnie z kilku powodów. Podstawowym z nich jest fakt, e fundusze zarz dzane aktywnie, statystycznie rzecz ujmuj c, nie s w stanie wypracowa lepszych wyników ni indeks gie dowy. Ciekawego przegl du bada, dowodz cych, e fundusze zarz dzane aktywnie zazwyczaj nie osi gaj ponadprzeci tnych stóp zwrotu, a zatem nie wypracowuj wyników lepszych ni tzw. benchmark (którym 1 M. Boja czyk, Fundusze inwestycyjne jako uczestnicy rynku kapita owego, SGH, Warszawa 2005, s D. Dawidowicz, Fundusze inwestycyjne. Rodzaje, typy, metody pomiaru i ocena efektywno ci, CeDe- Wu, Warszawa 2008, s K. Gabryelczyk, Fundusze inwestycyjne. Rodzaje, zasady funkcjonowania, efektywno, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006, s D. Krupa, Zamkni te fundusze inwestycyjne, CeDeWu, Warszawa 2008, s W. Nawrot, Exchange-Traded Funds (ETF). Nowe produkty na rynku funduszy inwestycyjnych, Ce- DeWu, Warszawa 2007, s Klasyfikacja funduszy inwestycyjnych, Izba Zarz dzaj cych Funduszami i Aktywami,

3 OTWARTE FUNDUSZE INWESTYCYJNE TYPU INDEKSOWEGO NA RYNKU POLSKIM 97 jest zazwyczaj wybrany indeks gie dowy), dokona a K. Gabryelczyk 7. Podobne porównanie sporz dzi równie D. Dawidowicz 8. Badania dotycz ce ca ej gamy funduszy nie zaprzeczaj oczywi cie tezie, e pojedyncze fundusze mog osi gn ponadprzeci tne wyniki: problemem jest jednak wskazanie ex ante instytucji, która mo e pokona benchmark. Badania dotycz ce wp ywu historycznych stóp zwrotu na przysz e wyniki funduszu nie s jednoznaczne: niektórzy badacze obserwowali s ab korelacj pomi dzy historycznymi i oczekiwanymi stopami zwrotu, inni takiej zale no ci nie byli w stanie stwierdzi 9. Czynnikiem t umacz cym niemo no pokonania rynku przez fundusz jest teoria efektywno ci rynków kapita owych: zgodnie z ni papiery warto ciowe s zawsze dobrze wycenione (w ich cenach s odzwierciedlone wszelkie dost pne informacje wp ywaj ce na wycen aktywów finansowych), a zatem zarz dzaj cy funduszem nie mog znale instrumentów, dzi ki którym osi gn ponadprzeci tne wyniki 10. Inn przyczyn, dla której fundusze zarz dzane aktywnie nie s w stanie pokona rynku, stanowi znaczne koszty funkcjonowania tych instytucji, w szczególno ci wysoka op ata za zarz dzanie. Fundusze indeksowe wykazuj tutaj swoj przewag : ze wzgl du na pasywny sposób zarz dzania ponoszone op aty i prowizje s zwykle ni sze ni w typowych funduszach 11. Ni sze koszty wynikaj z atwo ci zarz dzania funduszem: w najprostszej sytuacji u o enie portfela polega na zakupie akcji w proporcjach takich samych jak w indeksie gie dowym. Poza tym w funduszu indeksowym rzadko dochodzi do modyfikacji w sk adzie portfela: zwykle wtedy, gdy zmienia si sk ad indeksu dzi ki temu tak e prowizje maklerskie nie generuj wysokich kosztów. Powy sze czynniki sprawiaj, e fundusze indeksowe staj si powa n alternatyw dla standardowych funduszy akcji. 2. Analiza funduszy indeksowych w Polsce W niniejszym punkcie zostanie przeprowadzona analiza funkcjonowania funduszy indeksowych na rynku polskim. Wed ug klasyfikacji Izby Zarz dzaj cych Funduszami i Aktywami do tej kategorii w marcu 2012 r. w Polsce zalicza y si tylko trzy fundusze 12. By y to: Ipopema m-indeks Fundusz Inwestycyjny Otwarty, Quercus lev oraz Quercus short, które zostan kolejno zaprezentowane. 7 K. Gabryelczyk, op. cit., ss D. Dawidowicz, op. cit., ss K. Gabryelczyk, op. cit., ss W. D bski, Rynek finansowy i jego mechanizmy. Podstawy teorii i praktyki, PWN, Warszawa 2001, s W. Nawrot, op. cit., s Aktywa funduszy inwestycyjnych , Izba Zarz dzaj cych Funduszami i Aktywami,

4 98 MACIEJ DYKTO 2.1. Ipopema m-indeks Fundusz Inwestycyjny Otwarty Ipopema m-indeks Fundusz Inwestycyjny Otwarty jest zarz dzany przez Ipopema TFI SA. Fundusz prowadzi polityk inwestycyjn funduszu indeksowego, d c do wiernego odwzorowania sk adu oraz proporcji teoretycznego portfela spó ek uczestnicz cych w indeksie mwig40 obliczanego i publikowanego przez Gie d Papierów Warto ciowych w Warszawie SA. Stopie odzwierciedlenia indeksu mwig40 mo e ulec odchyleniu, w szczególno ci w wyniku konieczno ci stosowania limitów inwestycyjnych przewidzianych w ustawie dla funduszu inwestycyjnego otwartego, ograniczonej p ynno ci poszczególnych spó ek lub naby i umorze jednostek uczestnictwa. Fundusz lokuje aktywa funduszu w akcje spó ek wchodz cych w sk ad Warszawskiego Indeksu Gie dowego rednich Spó ek mwig40 (indeks mwig40), a tak e w instrumenty pochodne, dla których indeks mwig40 stanowi baz 13. Indeks mwig40 stanowi kontynuacj indeksu MIDWIG, jest obliczany od 31 grudnia 1997 r. i obejmuje 40 rednich spó ek notowanych na G ównym Rynku GPW. Warto pocz tkowa indeksu wynosi a 1000 pkt. mwig40 jest indeksem typu cenowego, co oznacza, e przy jego obliczaniu bierze si pod uwag jedynie ceny zawartych w nim transakcji, a nie uwzgl dnia si dochodów z tytu u dywidend. W mwig40 nie uczestnicz spó ki z indeksów WIG20 i swig80 oraz spó ki zagraniczne notowane jednocze nie na GPW i innych rynkach o warto ci rynkowej powy ej 1 mld euro w dniu rankingu 14. Fundusz funkcjonuje od maja 2010 r. Emituje jednostki dwóch typów (A i B), ró ni ce si m.in. pobieranymi op atami. W wypadku jednostek typu A op ata za zarz dzanie wynosi 1,5% p.a., za w wypadku jednostek typu B 0,8% p.a. op aty te s zatem znacznie ni sze ni pobierane przez typowe fundusze akcyjne (w funduszach akcyjnych aktywnie zarz dzanych taka op ata wynosi ok. 4%). Jednostki typu A s dost pne od wrze nia 2010 r. Minimalna pierwsza wp ata do funduszu przy jednostkach A wynosi 100 PLN, przy jednostkach B 200 tys. PLN. Wyniki osi gni te przez fundusz s podane w tabelach 1 3. Jak wynika z poni szych wylicze, wyniki funduszu s zazwyczaj gorsze, ni wynika oby to ze zmian indeksu. W wypadku okresów kwartalnych stopy zwrotu potrafi by o ponad 1 pkt procentowy ni sze ni dla indeksu, chocia w okresie czerwiec wrzesie ró nica pomi dzy stopami zwrotu funduszu i indeksu by a znikoma. Z kolei w okresie czerwiec wrzesie 2010 r. stopa zwrotu dla funduszu by a o 1 pkt procentowy wy sza ni dla indeksu. W wypadku danych obejmuj cych poszczególne lata kalendarzowe (niepe ne ze wzgl du na krótki czas dzia ania funduszu) stopy zwrotu funduszu by y zwykle ni sze indeksu o 1 pkt procentowy. 13 Prospekt informacyjny Ipopema m-indeks Fundusz Inwestycyjny Otwarty. 14

5 OTWARTE FUNDUSZE INWESTYCYJNE TYPU INDEKSOWEGO NA RYNKU POLSKIM 99 W konsekwencji od pocz tku dzia alno ci fundusz wypracowa stop zwrotu ni sz od indeksu o 2,16 pkt procentowego dla jednostek typu B oraz 4,15 pkt dla jednostek typu A. Tabela 1. Kwartalne stopy zwrotu Ipopema m-indeks FIO na tle indeksu mwig40 Badany okres dla jednostek typu A dla jednostek typu B dla indeksu ,83% 11,78% ,38% 4,56% 5,72% ,70% 2,88% 3,82% ,67% 2,50% 2,13% ,74% 23,60% 23,89% ,82% 0,64% 0,20% ,15% 14,34% 15,17% Tabela 2. Roczne stopy zwrotu Ipopema m-indeks FIO na tle indeksu mwig40 Badany okres dla jednostek typu A dla jednostek typu B dla indeksu ,61% 13,91% ,92% 10,68% ,39% 23,86% 22,5% ,74% 10,00% 11,19% Tabela 3. Ipopema m-indeks FIO na tle indeksu mwig40 od pocz tku funkcjonowania Badany okres dla jednostek typu A dla jednostek typu B dla indeksu ,01% 1,85% ,79% 4,64%

6 100 MACIEJ DYKTO 2.2. Quercus lev Quercus lev jest subfunduszem Quercus Parasolowy SFIO zarz dzanym przez Quercus TFI SA. Subfundusz ten na laduje zachowanie indeksu WIG20lev, który jest dla niego benchmarkiem. Subfundusz realizuje swoj polityk inwestycyjn poprzez lokowanie rodków g ównie w kontrakty terminowe na indeks WIG20. Cz aktywów, która nie jest wykorzystana do inwestowania w kontrakty terminowe, mo e by inwestowana w instrumenty d u ne. W celu osi gni cia dodatkowych przychodów do 20% aktywów subfunduszu mo e by ulokowane w akcje, w tym spó ek notowanych na GPW w Warszawie i na innych gie dach Nowej Europy. Nie jest to zatem typowy fundusz zarz dzany ca kiem pasywnie, ze wzgl du na mo liwo zmian struktury portfela dokonywan przez zarz dzaj cych 15. Indeks WIG20lev jest obliczany od 4 maja 2009 r. WIG20lev to indeks pochodny wobec indeksu WIG20, poniewa jego warto ci zale od zachowania indeksu WIG20. Warto ci historyczne indeksu zosta y przeliczone od daty bazowej indeksu, czyli od 31 grudnia 2005 r. Pierwsza warto indeksu wynosi a 2654,65 pkt. i jest równa warto ci zamkni cia indeksu WIG20 w tym dniu. Indeks WIG20lev stanowi d wigni w stosunku do indeksu WIG20: pod a zgodnie z kierunkiem WIG20, ale z dwukrotnie wi ksz si, tj. wzrost WIG20 o 10 pkt. powoduje wzrost WIG20lev o 20 pkt., i odwrotnie 16. Fundusz Quercus lev funkcjonuje od maja 2010 r. Minimalna pierwsza wp ata wynosi 200 tys. PLN. Op ata za zarz dzanie wynosi 3,8% p.a. i nie jest tym samym znacz co ni sza od op at pobieranych przez typowe fundusze akcyjne. Stopy zwrotu dla funduszu zosta y podane w tabelach 4 6. Tabela 4. Kwartalne stopy zwrotu Quercus lev na tle indeksu WIG20lev ,95% 30,84% ,63% 8,77% ,89% 4,00% ,97% 2,34% ,23% 41,69% ,14% 6,79% ,82% 11,83% 15 Prospekt Informacyjny Quercus Parasolowy SFIO. 16

7 OTWARTE FUNDUSZE INWESTYCYJNE TYPU INDEKSOWEGO NA RYNKU POLSKIM 101 Tabela 5. Roczne stopy zwrotu Quercus lev na tle indeksu WIG20lev ,39% 23,89% ,90% 44,80% ,69% 6,73% Tabela 6. Quercus lev na tle indeksu WIG20lev od pocz tku funkcjonowania ,85% 27,03% Jak wynika z powy szych danych, kwartalne stopy zwrotu by y zawsze ni sze od benchmarku i to nieraz nawet o 2 3 pkt procentowe. W wypadku danych rocznych (lata kalendarzowe niepe ne ze wzgl du na krótki okres dzia alno ci) fundusz osi gn z kolei znacznie wy szy ni indeks wynik w roku 2010, co wynika z bardzo dobrego w porównaniu z indeksem zachowania w pierwszym miesi cu funkcjonowania (indeks spad wówczas o 12,96%, za fundusz straci tylko 4,10%). W kolejnych latach wyniki by y gorsze. w ca ym okresie dzia alno ci jest wy sza ni dla indeksu, ale tylko ze wzgl dy na dobry wynik pierwszego miesi ca Quercus short Quercus short jest subfunduszem Quercus Parasolowy SFIO zarz dzanym przez Quercus TFI SA. Subfundusz ten na laduje zachowanie indeksu WIG20short, który jest dla niego benchmarkiem. Subfundusz realizuje swoj polityk inwestycyjn poprzez lokowanie rodków g ównie w kontrakty terminowe na indeks WIG20. Cz aktywów, niewykorzystana do inwestowania w kontrakty terminowe, mo e by inwestowana w instrumenty d u ne. W celu osi gni cia dodatkowych przychodów do 20% aktywów subfunduszu mo e by ulokowane w akcje, w tym spó ek notowanych na GPW w Warszawie i na innych gie dach Nowej Europy. Subfundusz powinien by wykorzystywany w okresach, gdy wyst puje wysokie prawdopodobie stwo spadku indeksów gie dowych, a inwestor oczekuje mo liwo ci zarabiania na tych spadkach lub zabezpieczania pozycji. W po czeniu z subfunduszem Quercus lev daje mo liwo uzyskania dowolnej ekspozycji na rynek akcji du ych polskich spó ek w zakresie od 100% do +200% WIG20. Podobnie jak Quercus lev nie jest to zatem typowy fundusz

8 102 MACIEJ DYKTO zarz dzany ca kiem pasywnie, ze wzgl du na mo liwo zmian struktury portfela dokonywan przez zarz dzaj cych 17. Indeks WIG20short oblicza si od 4 maja 2009 r. WIG20short jest indeksem pochodnym wzgl dem indeksu WIG20, poniewa jego warto ci zale od warto ci indeksu WIG20. Warto ci historyczne indeksu zosta y przeliczone od daty bazowej indeksu, czyli od 31 grudnia 2005 r. Pierwsza warto indeksu wynosi a 2654,65 pkt i jest równa warto ci zamkni cia indeksu WIG20 w tym dniu. Indeks WIG20short kszta tuje si symetrycznie do indeksu WIG20, tzn. przy spadku WIG20 o 10 pkt WIG20short ro nie o 10 pkt 18. Fundusz Quercus short funkcjonuje od maja 2010 r. Minimalna pierwsza wp ata wynosi 200 tys. PLN. Op ata za zarz dzanie wynosi 3,8% p.a. i nie jest tym samym znacz co ni sza od op at pobieranych przez typowe fundusze akcyjne. Stopy zwrotu fundusz podano w tabelach 7 9. Tabela 7. Kwartalne stopy zwrotu Quercus short na tle indeksu WIG20short ,06% 12,42% ,13% 3,75% ,04% 1,51% ,13% 2,03% ,29% 26,65% ,51% 2,28% ,09% 4,75% Tabela 8. Roczne stopy zwrotu Quercus short na tle indeksu WIG20short ,20% 9,69% ,30% 30,16% ,15% 2,30% 17 Prospekt Informacyjny Quercus Parasolowy SFIO. 18

9 OTWARTE FUNDUSZE INWESTYCYJNE TYPU INDEKSOWEGO NA RYNKU POLSKIM 103 Tabela 9. Quercus short na tle indeksu WIG20short od pocz tku funkcjonowania ,03% 14,85% ród o: opracowanie w asne Jak wynika z powy szych danych, stopy zwrotu dla funduszu w ka dym (sic!) badanym okresie by y ni sze od benchmarku. W wypadku danych kwartalnych odchylenia w dó wynosi y nawet 3 pkt procentowe. W wypadku danych rocznych bardzo z y by rok 2011, kiedy odchylenie wynios o niemal 10 pkt procentowych. W konsekwencji od pocz tku dzia alno ci wynik funduszu jest o niemal 15 pkt procentowych gorszy od indeksu. Zako czenie Jak wynika z przeprowadzonych bada, rynek funduszy indeksowych w Polsce jest w pocz tkowej fazie rozwoju. Na rynku funkcjonuj tylko trzy fundusze tego typu: Ipopema m-indeks Fundusz Inwestycyjny Otwarty, Quercus lev oraz Quercus short, których czas dzia alno ci do kwietnia 2012 r. nie przekroczy dwóch lat. Fundusze te na laduj mniej popularne indeksy GPW w Warszawie (mwig40, WIG20lev, WIG20short), brakuje natomiast funduszy imituj cych g ówne indeksy, czyli WIG i WIG20. Fundusze s przeznaczone przede wszystkim dla zamo niejszych inwestorów (minimalna wp ata 200 tys. PLN), jedynie Ipopema ma ni szy limit wp at w jednostkach typu A (wystarczy 100 PLN). Wyników funduszy nie mo na oceni zbyt pozytywnie. Tylko w Ipopemie nie odbiegaj znacz co od benchmarku, tym niemniej s to odchylenia w dó. W wypadku funduszu Quercus lev odchylenia s znacznie wi ksze i ró nokierunkowe. Ze wzgl du na dobry pocz tkowy miesi c dzia alno ci d ugoterminowe wyniki funduszu s lepsze ni indeksu, co mo e cieszy inwestorów, ale jest niezgodne z ide funduszu indeksowego. Wyniki funduszu Quercus short s najgorsze z badanych, konsekwentnie znacz co gorsze od indeksu. Nale y te zauwa y, e op aty za zarz dzanie tylko w funduszu Ipopema s wyra nie ni sze ni w typowym funduszu akcyjnym. Fundusze Quercus pobieraj wysok op at nieró ni c si zbytnio od funduszy aktywnie zarz dzanych, co nie przyczynia si do poprawy wyników funduszy. Podsumowuj c, mo na stwierdzi, e oferta dotychczas dost pnych w Polsce funduszy indeksowych jest bardzo uboga, a ich wynik s niezadowalaj ce.

10 104 MACIEJ DYKTO Bibliografia: 1. Aktywa funduszy inwestycyjnych , Izba Zarz dzaj cych Funduszami i Aktywami, www. izfa.pl. 2. Boja czyk M., Fundusze inwestycyjne jako uczestnicy rynku kapita owego, SGH, Warszawa Dawidowicz D., Fundusze inwestycyjne. Rodzaje, typy, metody pomiaru i ocena efektywno ci, CeDeWu, Warszawa D bski W., Rynek finansowy i jego mechanizmy. Podstawy teorii i praktyki, PWN, Warszawa Gabryelczyk K., Fundusze inwestycyjne. Rodzaje, zasady funkcjonowania, efektywno, Oficyna Ekonomiczna, Kraków Klasyfikacja funduszy inwestycyjnych, Izba Zarz dzaj cych Funduszami i Aktywami, 7. Krupa D., Zamkni te fundusze inwestycyjne, CeDeWu, Warszawa Nawrot W., Exchange-Traded Funds (ETF). Nowe produkty na rynku funduszy inwestycyjnych, CeDeWu, Warszawa Prospekt informacyjny Ipopema m-indeks Fundusz Inwestycyjny Otwarty. 10. Prospekt informacyjny Quercus Parasolowy SFIO Index open-ended investment funds on the Polish market The main purpose of the paper is to examine index open-ended investment funds on the Polish market. At the moment (April 2012) there are only 3 index funds: Ipopema m-indeks Fundusz Inwestycyjny Otwarty, Quercus lev and Quercus short. They cover mwig40, WIG20lev, WIG20short indices. There is no fund that would mirror more important indices: WIG20 or WIG. The funds do not follow closely indices: they usually underperform markets by several percent points.