Nauka o organizacji wykład

Transkrypt

1 Nauka o organizacji wykład Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 2013/2014 I Wstęp 1. Struktura nauki o organizacji 2. Otoczenie kontekstowe II Ontologia organizacji (przedmiot poznania) 1. Cechy ontyczne organizacji 2. Organizacja w sieci 3. Typy i rodzaje organizacji 4. Wirtualizacja organizacji (organizacja wirtualna) III Epistemologia organizacji 1. Definiowanie organizacji 2. Organizacja jako zbiór zasobów 3. Organizacja jako zbiór procesów 4. Organizacje jako struktura 5. Organizacja jako system społeczny 6. Struktura organizacji i jej cechy użytkowe 7. Oddziaływanie organizacji z otoczeniem IV Metodologia nauk o organizacji 1. Teorie funkcjonowania organizacji 2. Człowiek w organizacji 3. Zarządzanie i administrowanie 4. Kreowanie wartości (łańcuch wartości) V Metody i dobre praktyki organizacyjne, 1. Równowaga mikro-makro (TBL i Zrównoważony rozwój) 2. Optymalność i optymalizacja 3. Innowacyjność i przedsiębiorczość 4. Systemy organizacyjne VI Aksjologia organizacji 1. Co to znaczy dobra organizacja 2. Jak budować kryteria oceny organizacji VII Spektakularne przykłady organizacji Struktura wykładu Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 2 1

2 ONTOLOGIA Co istnieje? EPISTEMOLOGIA Co wiemy? AKSJOLOGIA Jak ocenić? METODOLOGIA Jak postępować? Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 3 Struktura nauki o organizacji Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 4 2

3 Globalny łańcuch dostaw Organizacja w otoczeniu T. Gospodarek, M.B. Neace Global Supply Chains as Multi-category, Intertwined Systems; B&ESI Conference Split, Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 5 Ontologia organizacji Makroskopowy opis organizacji Uzasadnienie ontologiczne bytu Zrozumieć kontekst Cechy ontyczne organizacji Jak organizacja bytuje? 3

4 Czy organizację można uznać za byt? Aby organizację można było uznać za byt w sensie ontologicznym, konieczne jest udzielenie odpowiedzi na następujące pytania: Jak właściwości organizacji odnoszą się do niej samej? Czy organizacja jest obiektem fizycznym czy nie? Jakie funkcje organizacji wyróżniają ją jako wyizolowany byt? Jak organizacja istnieje (bytuje)? Jakie uposażenie można przypisać organizacji jako bytowi? Jaki jest zbiór desygnatów istnienia organizacji? Jak można uzasadnić, że organizacja istnieje? Kiedy organizacja przestaje istnieć, w odróżnieniu od jej zmian? Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 7 Zbiór własności odnoszący się do niej samej Organizacja jest: inteligentnym i samorefleksyjnym systemem społecznoekonomicznym, adaptatywnym kreatorem wartości, zarządzaną strukturą relacyjną wartościowych zasobów i kluczowych kompetencji, miejscem zorganizowanej pracy ludzkiej i wykorzystania zasobów do dyspozycji, zbiorem użytecznych procesów, relacji i oddziaływań z otoczeniem. właścicielem i dysponentem kapitałów, zasobów oraz kluczowych kompetencji, miejscem powstawania wiedzy i przetwarzania informacji, miejscem powstawania zjawisk przedsiębiorczości i innowacyjności. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 8 4

5 Funkcje wyróżniające organizację Organizacja tworzy wartość w otoczeniu, tworzy i wykorzystuje wartościowe zasoby, tworzy relacje wewnętrzne i zewnętrzne, tworzy struktury władzy, realizuje użyteczne procesy, realizuje interesy swoich interesariuszy, podejmuje ryzyko działalności, generuje łańcuch wartości, generuje łańcuch dostaw, zarządza i dysponuje kapitałem, zarządza zasobami do dyspozycji, zarządza zasobem ludzkim i pracą, zarządza wiedzą i informacją. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 9 Jak organizacja bytuje? Podejmuje działania gospodarcze lub społeczne i ryzyko działalności w swoim otoczeniu biznesowym. Kreuje i realizuje użyteczne procesy generujące wartość. Oddziaływuje z otoczeniem tworząc relacje i powiązania w formie łańcuchów dostaw. Podporządkowuje się ograniczeniom formalnym, prawnym i normatywnym określonym w otoczeniu biznesowym. Tworzy adaptatywne do warunków struktury organizacyjne, optymalizuje je i zarządza nimi w formie łańcucha wartości. Buduje wartościowe zasoby, kluczowe kompetencje i wiedzę (know-how, know-what i know-where) oraz zarządza nimi. Używa zasobów środowiska naturalnego realizując zasady 3P. Wykorzystuje pracę ludzką oraz kapitał, zarządzając zasobami pracy, czasem oraz kosztami. Prowadzi działania przedsiębiorcze, innowacyjne oraz stabilizujące pozycję rynkową i ekonomiczną. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 10 5

6 Jakie uposażenie ontyczne posiada organizacja? Każda organizacja posiada: zbiór wartościowych zasobów, strukturę logiczną, zbiór oddziaływań z otoczeniem, zbiór relacji wewnętrznych i zewnętrznych, zbiór interesariuszy i interesów, zbiór procesów, wiedzę know-how, know-what i know-where, reprezentacje formalne oraz relacyjne, kapitał swobodny i związany, wizję, misję, cele i funkcje celu, zdefiniowany łańcuch wartości, zarząd i system zarządu, zdolność do zachowań inteligentnych, zdolność do samorefleksji. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 11 Desygnaty istnienia organizacji Firma, Marka, Dokumenty rejestracyjne, Dokumenty ewidencji działalności, Wiadomości w mediach, Siedziba, Produkty lub usługi, Ludzie związani z organizacją, Świadectwa osób, Reklama, Zbiór interesariuszy Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 12 6

7 Jak uzasadnić, że organizacja istnieje? Istnieją dokumenty świadczące o ciągłości działania (CIDG, faktury, rachunki do zapłacenia ). Można znaleźć osoby potwierdzające istnienie organizacji. Istnieje siedziba i ludzie identyfikujący się z organizacją. Istnieją produkty lub usługi datowane aktualną datą. Informacje z internetu. Istnieje łańcuch dostaw, który można zidentyfikować. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 13 Kiedy organizacja przestaje istnieć? Kiedy organizacja trwale traci zdolność do generowania wartości (bankructwo). Kiedy struktura zostaje podzielona w sposób uniemożliwiający identyfikację zasadniczego podmiotu (rozpad korporacji). Kiedy kończy się proces likwidacji podmiotu gospodarczego w postępowaniu. Kiedy syndyk masy upadłościowej kończy proces sprzedaży majątku. Kiedy organizacja zostaje zlikwidowana na drodze wrogiego przejęcia. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 14 7

8 Co jest zmianą organizacji? Zmianą organizacji w odróżnieniu od jej unicestwienia jako bytu są różnice pojawiające się po czasie jej cech ontycznych, uposażenia, funkcjonalności, powodujące zmiany jej użyteczności ale bez zaniku zdolności do generowania wartości, np.: redefinicja łańcucha wartości, modernizacja struktury zasobów, zmiany układu władzy i relacji, zmiany układu interesariuszy, zmiany struktury procesów, zmiany formy własności nie powodujące utraty tożsamości. rebranding oraz zmiana nazwy. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 15 Rodzaje organizacji Rodzaj działalności Komercyjne Społeczne Rządowe Pozarządowe Wyznaniowe Edukacyjne Wojskowe Organizacje kultury Typ struktury Systemowe Rządowe i władzy Franczyzowe Licencyjne Jednopodmiotowe Spółki handlowe Przedsiębiorcy Stowarzyszenia Związki Fundacje Wielopodmiotowe Korporacje Związki Stowarzyszenia Sieciowe Łańcuch dostaw Sieć korporacyjna Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 16 8

9 Wnioski Nie istnieje ani jedyny uniwersalny rodzaj ani typ organizacji, odpowiadający dowolnym potrzebom społeczno-ekonomicznym. Nie istnieje organizacja, która nie posiada wartościowych zasobów i kluczowych kompetencji. Nie istnieje organizacja, która nie generuje wartości lub nie jest użyteczna społecznie. Nie istnieje organizacja, która nie jest zarządzana. Nie istnieje organizacja, która nie wymienia kapitału z otoczeniem. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 17 Kontekst społecznoekonomiczny organizacji Zasada optymalności Równowaga mikro-makro Optimum Pareto Zasada LeChâteliera Równowaga rynkowa Ograniczenia Potrzeby i ich struktura Użyteczność i wartość 9

10 Optymalność Najogólniejszą, najbardziej powszechną, głęboką i wyrazistą przyczyną wszystkiego jest optymalność. W niej zawiera się cały ogrom wiedzy o świecie Pogorzelski W., O filozofii badań systemowych, Wyd. Nauk. Scholar, Warszawa 2002, s. 47 Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 19 Globalny łańcuch dostaw Organizacja w otoczeniu T. Gospodarek, M.B. Neace Global Supply Chains as Multi-category, Intertwined Systems; B&ESI Conference Split, Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 20 10

11 Równowaga ogólna (G.Debreu) Założenia Można skonsumować tylko tyle ile zostanie wyprodukowane. W przestrzeni dóbr konsument może swobodnie dokonywać wyborów (preferencje konsumenta) W przestrzeni produktów, każdy producent ma swobodny dostęp do rynku. Występuje idealna konkurencja oraz pełny dostęp do informacji. Wówczas Istnieje równowaga ogólna na rynku. Model mikroekonomiczny Arrowa-Debreu-McKenzie (ADM) ma zastosowanie. Zaburzenie któregoś z założeń powoduje wystąpienie lokalnych odchyleń od położenia równowagi ogólnej. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 21 Kontekst makro Równowaga makroekonomiczna Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 22 11

12 Zasada LeChatêliera Atak Negatywna ocena skutku Obrona Organizacja wraz z otoczeniem stanowi pewien układ społeczno-ekonomiczny pozostający w stanie równowagi dynamicznej. Na każde wychwianie z położenia równowagi, system reaguje tak, aby zmniejszyć w jak największym stopniu skutki zaistniałego zaburzenia. Zasada LeChatêliera stanowi przykład sprzężenia zwrotnego ujemnego, które jest najbardziej podstawową funkcjonalnością optymalizacji każdego systemu. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 23 Zasady minimum Organizacja w swojej działalności stosuje zawsze określone zasady minimum, wynikające z ogólnego prawa optymalności działania w przyrodzie, np.: Minimum kosztów Minimum nakładu pracy Minimum strat materiałowych Minimum zużycia zasobów Przy tym równocześnie stara się maksymalizować swoją funkcję celu. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 24 12

13 Równowaga mikro-makro Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 25 Równowaga Pareto Stan równowagi, w którym nie da się już zmienić sytuacji żadnego z agentów bez pogarszania sytuacji pozostałych nazywamy optimum Pareto Jeżeli prawdziwa jest hipoteza, że: stan optimum Pareto można osiągnąć dla użyteczności zasobów, wówczas zarządzanie można rozpatrywać w ujęciu zmian użyteczności zasobów. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 26 13

14 Równowaga rynkowa Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 27 Ograniczenia Normy etyczne i moralne Ograniczenia prawne Regulacje, koncesje, Interwencjonizm, Podatki, opłaty, Ograniczenia środowiskowe, Ograniczenia społeczne, Bariery wiedzy, Problemy ekonomiczne regionu, Bariery infrastrukturalne. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 28 14

15 Paradoks zarządzania Menedżerowie zawsze starają się maksymalizować zyski okazjonalne, niezależnie od przyszłych korzyści, jakie można czerpać z utrzymywania stabilnej równowagi mikro-makro. Odwrotnie, racjonalność utrzymania długoterminowej stabilności sugeruje odrzucenie wielu okazji i utrzymanie zewnętrznych granic równowagi mikro-makro (realizacji zasad zrównoważonego rozwoju lub postępowanie według kryteriów TBL). Tymczasowe korzyści i preferencje managerów prowadzą do zwiększenia liczby niesymetrycznych interakcji pomiędzy organizacjami i ich otoczeniem, aż do wystąpienia punktu krytycznego, w którym mogą się pojawić procesy katastroficzne. [T. Gospodarek] T. Gospodarek, The Balance Paradox Of Management and the Economic Crisis ; China-Usa Business Review, 2011, Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 29 Wnioski Organizacja prowadzi grę przeciwko otoczeniu, której wynikiem jest określona alokacja wartości tworzonej na rynku (w otoczeniu) i wymiana kapitału. Otoczenie poprzez zarządzanie makro tworzy reguły gry i warunki funkcjonowania organizacji (mikro). W swoim ekosystemie społeczno-ekonomicznym organizacja pozostaje w stanie równowagi dynamicznej, dzięki zarządzaniu mikro. Oddziaływując z otoczeniem organizacja stosuje zasady optymalności i autoadaptacji. Najbardziej pożądanym stanem stabilności organizacji jest optimum w sensie Pareto. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 30 15

16 Użyteczność i wartość Najistotniejszym elementem procesów biznesowych oraz sensu istnienia organizacji jest jej użyteczność dla interesariuszy i generowanie wartości. Hierarchia potrzeb wg Maslowa Każdy poziom potrzeb jest w jakimś sensie powiązany z organizacjami Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 32 16

17 Użyteczność - definicja W języku naturalnym użyteczność można określić jako zdolność wybranego dobra do zaspokojenia potrzeb agenta. Określa ona subiektywną korzyść, rozumianą jako odczucie, np. przyjemności zadowolenia albo w formie innego pożytku z konsumpcji dobra. Miara użyteczności umożliwia subiektywną ocenę wielkości zadowolenia dostarczonego konsumentowi z konsumowanych przez niego dóbr. Użyteczność stanowi wielkość rzeczywistą, tzn. może również przyjmować wartości ujemne (konsumpcja sprawia przykrość). Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 33 Użyteczność a wartość Aby stać się towarem, produkt musi przejść drogą wymiany do rąk tego, komu służy jako wartość użytkowa. Wreszcie żadna rzecz nie może być wartością, jeżeli nie jest przedmiotem użytecznym. Jeżeli jest bezużyteczna, to i praca w niej zawarta jest bezużyteczna, nie wchodzi w ogóle w rachubę jako praca i dlatego nie stwarza wartości. [K. Marks] W samym stosunku wymiennym towarów ich wartość wymienna ukazała się nam jako coś zgoła niezależnego od ich wartości użytkowych. Jeżeli więc istotnie abstrahujemy od wartości użytkowej produktów pracy, otrzymujemy ich wartość, zgodnie z podanym właśnie określeniem. To wspólne, co znajduje wyraz w stosunku wymiennym, czyli w wartości wymiennej towarów, jest więc ich wartością.] [K. Marks] Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 34 17

18 Użyteczność i wartość c.d. Towar jest tyle wart, ile można za niego otrzymać (rynkowa postać równowagi podaży-popytu, stanowiąca parafrazę Marksa a jednocześnie metafory niewidzialnej ręki rynku A.Smitha) Cena jest tym, co płacisz. Wartość tym, co otrzymujesz. [W. Buffet] Należy zauważyć, że filozoficzne rozumienie wartości nie jest tożsamym ze znaczeniem ekonomicznym. Warto również odnotować, że wartość generowana przez organizację objawia się w otoczeniu. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 35 Łańcuch wartości organizacji Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 36 18

19 Pewne obserwacje Każda organizacja tworzy swój własny łańcuch wartości. Każda organizacja definiuje tworzoną w otoczeniu wartość na swój sposób, która jest mierzalna zwykle w jednostkach kapitału. Nie ma jednej jednoznacznej postaci łańcucha wartości, umożliwiającej danej organizacji tworzenie wartości w otoczeniu. Dany rezultat w otoczeniu organizacja może osiągnąć na wiele sposobów. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 37 Wnioski Organizacja rozumiana jako system społecznoekonomiczny jest użyteczną strukturą zasobów. Organizacje są tworzone po to by zaspokajać potrzeby swoich interesariuszy. Organizacja ma za zadanie tworzyć wartość w otoczeniu, realizując procesy biznesowe i stosując zasady optymalności. Organizacja ma na celu trwanie w czasie i utrzymanie równowagi dynamicznej mikro-makro. Nie istnieje jedyny uniwersalny rodzaj ani typ organizacji, odpowiadający dowolnej użyteczności Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 38 19

20 Epistemologia organizacji Definiowanie organizacji Organizacja jako zbiór zasobów Organizacja jako zbiór procesów Organizacje jako struktura relacyjna Organizacja jako system władzy Co możemy wiedzieć o organizacji? Oddziaływanie organizacji z otoczeniem Skąd możemy pozyskać wiedzę o organizacji? Co jest prawdą na temat organizacji? Jaki jest zakres wiedzy o organizacji (teorie). Struktura nauki o organizacji Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 40 20

21 Funkcje organizacji punkt wyjścia do definicji organizacji Organizacja tworzy wartość w otoczeniu, tworzy i wykorzystuje wartościowe zasoby, tworzy relacje wewnętrzne i zewnętrzne, tworzy struktury władzy, realizuje użyteczne procesy, realizuje interesy swoich interesariuszy, podejmuje ryzyko działalności, generuje łańcuch wartości, generuje łańcuch dostaw, zarządza i dysponuje kapitałem, zarządza zasobami do dyspozycji, zarządza zasobem ludzkim i pracą, zarządza wiedzą i informacją. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 41 Organizacja definicja wg Business Dictionary Jest ustrukturyzowaną jednostką społeczną pewnej grupy ludzi zarządzaną tak, żeby spełnić potrzeby tej grupy lub osiągnąć założone cele zbiorowe. Każda organizacja posiada strukturę zarządzaną, w której określono relacje pomiędzy różnymi aktywnościami oraz członkami i przydzielono role, odpowiedzialność oraz władzę w celu wykonania różnych zadań. Organizacje są systemami otwartymi, które wpływają na środowisko i na które to środowisko wpływa (wzajemne oddziaływanie). Business dictionary: Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 42 21

22 Organizacja - definicja socjologiczna wg. Katz i Kahn Organizacja jest podklasą (podsystemem) systemów społecznych, w której istnieje podsystem scalający, podtrzymujący cykliczne, niezakłócone działania całego systemu i jego transformacje w czasie. Organizacja osiąga swe cele dzięki kształtowaniu zachowań organizacyjnych zasobu ludzkiego, związanych głównie z wykonywaniem zadań prowadzących do założonych rezultatów. Zachowania organizacyjne są komplementarne względem globalnego rezultatu, wzajemnie zależne, powiązane, powtarzalne i względnie stałe. [1]Katz D., Kahn R. L. Społeczna psychologia organizacji, Warszawa: PWN, Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 43 Organizacja definicja systemowa wg. T. Gospodarka Organizacja jest inteligentnym i samorefleksyjnym systemem społeczno-ekonomicznym z funkcją zarządzania, której celem jest zoptymalizowane kreowanie wartości w otoczeniu, przy równoczesnym zaspokojeniu interesów jej interesariuszy, oraz utrzymywaniu stanu równowagi dynamicznej z otoczeniem w sensie Pareto optymalnym. Definicja powyższa zawiera w sobie większość istniejących w literaturze i sugeruje zasadę, że równowaga mikro-makro stanowi fundament trwałości w czasie jako wynik działania systemu (zgodnie z teorią ogólną systemów). Gospodarek T., Aspekty złożoności i filozofii nauki w zarządzaniu, Wydawnictwo WWSZiP, Wałbrzych 2012 Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 44 22

23 Skoro organizacja jest systemem to Podlega zasadzie ciągłości funkcjonowania w czasie. Reakcje na aktualne i przyszłe zdarzenia są zwykle efektem poprzednich zachowań, a rozwiązania problemów wynikają z istniejących zasobów wiedzy, doświadczeń oraz różnorodności działania. Podlega działaniu reguły przekory (organizacja jest elastyczna). Dla każdego działania ze strony otoczenia, w organizacji zaist-nieje stosowne przeciwdziałanie. Posiada ona uśredniona stabilność w czasie. Organizacja pozostaje stabilna w czasie o ile zbiór jej charakterystyk nie zmienia się w sposób istotny, a krótkotrwałe polepszenia jednego, lokalnego parametru może prowadzić do długotrwałych problemów w okresach przyszłych. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 45 Skoro organizacja jest systemem to Wykazuje ograniczoną stabilność. Zarządzanie charakteryzuje się ograniczoną zdolnością reakcji na zaburzenia zewnętrzne ze względu na następujące kryteria: Stopień różnorodności organizacji (im większa jest jej komplikacja i złożoność procesów, tym mniejszą możliwość kontroli i sterowania posiada zarządzający). Zakres dopuszczalnej zmienności parametrów sterujących (im organizacja jest bardziej elastyczna, tym większe możliwości pozostania stabilną w czasie przejawia). Wielkość zaburzenia i czas jego trwania, (im większe jest zaburzenie działania organizacji i dłuższy czas jego trwania, tym mniejsze są szanse na zachowanie stabilności). Występuje złożoność procesów, które musi realizować. Ujęcie systemowe może okazać się trudniejsze i gorsze jakościowo, niż inne, dostępne. Przy tym zachowania inteligentne organizacji powodują, że łatwe rozwiązanie systemowe problemu może nie istnieć wcale. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 46 23

24 Skoro organizacja jest systemem to Wystąpi zwłoka czasowa w odpowiedzi organizacji. Szybkie rozwiązanie problemu przez organizację, generowane na poziomie obserwacji lub niepełnych informacji, często tworzy nowe problemy. Pojawia się relacyjność przyczynowo-skutkowa. Przyczyna i skutek oddziaływania organizacji z otoczeniem niekoniecznie muszą być ze sobą bezpośrednio związane w czasie i przestrzeni. Realizowane są zasady minimum działania. Każda organizacja wykorzystuje pewną formę minimum działania w relacji do otoczenia dla osiągnięcia celu. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 47 Struktura organizacji i jej cechy użytkowe 1. Organizacja jako struktura zasobowa. 2. Organizacja jako zbiór procesów biznesowych. 3. Organizacja jako społeczność. 4. Ujęcie strukturalne organizacji. 24

25 Zasoby organizacji Niektórzy postmoderniści uważają, że sam kapitał ludzki i wiedza mogą przenosić góry. Ale to nie wiedza i idee, a maszyny budowlane zmieniają fizycznie rzeczywistość, a ludzie poprzez pomysły jedynie wskazują, jakich zasobów użyć i gdzie. Pierwszą powinnością i nieustającym obowiązkiem managera przedsiębiorstwa jest dążenie do najlepszych, możliwych do osiągnięcia wyników ekonomicznych przy wykorzystaniu aktualnie zaangażowanych i dostępnych zasobów. [ P. Drucker ]. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 49 Przykład zasobów organizacji. Zasoby informacyjne. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 50 25

26 Organizacja jako zbiór zasobów Niech będzie dana jakakolwiek struktura S = [U,O,R] określona na zbiorze obiektów ekonomicznych (zasobów)u zawierająca: 1. niepusty zbiór U obiektów, nazywany zasobem S, 2. uporządkowany zbiór O dozwolonych działań w zbiorze U, 3. niepusty zbiór R relacji określonych dla zbioru U wówczas: Zbiór S stanowi organizację ekonomiczną o zdefiniowanym w danej chwili stanie użyteczności zasobów. Zarządzanie polega na zmianie użyteczności zasobów w czasie, w zakresie dozwolonych działań oraz relacji określonych w S. Oddziaływanie polega na wymianie kapitału lub zasobów pomiędzy strukturą S a jej otoczeniem ekonomicznym. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 51 Ujęcie RBV (Resource Based View) RBV stanowi metodologię w zarządzaniu organizacją, umożliwiającą ustalenie i stworzenie wartościowych zasobów strategicznych dostępnych dla organizacji. Fundamentalną zasadą jest stwierdzenie, że: Podstawą przewagi konkurencyjnej firmy jest elastyczne stosowanie określonych kombinacji zasobów pozostających do dyspozycji. Przekształcenie chwilowej przewagi konkurencyjnej do trwałej wymaga heterogeniczności tych zasobów i ograniczonej ich transferowalności poza organizację. W ten sposób po określonym czasie tworzy się unikatowy zasób trudny do imitacji, skopiowania lub zastąpienia bez znacznego nakładu. Jeżeli warunki oddziaływania zasobu są utrzymane w dłuższym przedziale czasowym, powstaje równowaga unikatowej kolekcji zasobów z otoczeniem gwarantująca stabilny, średni wynik ekonomiczny w dłuższym horyzoncie czasowym. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 52 26

27 Zasób VRIN (Valuable, Rare, In-Imitable, Non-substitutable) VALUABLE Zasoby muszą umożliwić wdrożenie strategii kreującej wartość, albo poprzez przewagę konkurencyjną albo redukcję słabości. Istotnym jest że inwestycja w zasoby musi być niższa niż NPV po określonym czasie, a IRR musi być większa niż zakładane dyskonto. RARE Unikatowość zasobu wartościowana jego cechą rynkową, jako generującego stosowny NPV oraz pozycję rynkową. Taka unikatowość jest szczególnie widoczna przez zewnętrznego obserwatora (wycena akcji). IN-IMITABLE - Jeżeli jakiś zasób kontrolowany przez organizację stanowi źródło jej przewagi konkurencyjnej, wówczas ta przewaga będzie trwała do momentu do którego konkurenci nie będą w stanie wytworzyć imitacji zasobu. (Czasami trudno jest ustalić skąd pochodzi przewaga, zwłaszcza gdy wymiana kapitałowa organizacji oparta jest na wiedzy). NON-SUBSTITUTABLE Nawet jeżeli zasób unikatowy nie jest imitowalny, istnieje zawsze ryzyko znalezienia rozwiązań alternatywnych i możliwość zastąpienia go. Stąd utrudnienia naśladownictwa przez konkurencję stanowią istotny aspekt funkcjonowania organizacji. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 53 Użyteczność zasobów W teorii wartości Debreu użyteczność danego zasobu wynika wyłącznie z preferencji konsumenta na rynku swobodnym i możliwości dokonania dowolnego wyboru. (Ekonomia otwarta jest wyidealizowanym modelem). W przypadku zastosowania modelu RBV wspieranego przez teorię behawioralną, użyteczność zasobu stanowi wynik relacji i oddziaływań struktury zasobowej z otoczeniem. Można próbować ustalić użyteczność równowagową mikro-makro dla danego zasobu. W przypadku braku takiej równowagi, nie można mówić o użyteczności optymalnej zasobu, albowiem jego zdolność kreowania wartości jest różna od popytu rynkowego. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 54 27

28 Użyteczność zasobów 2 Obserwator wewnętrzny definiuje użyteczność zasobu jako zdolność do realizacji procesów generujących wartość i przynoszących w rezultacie określony poziom wyniku ekonomicznego, mierzonego np. za pomocą dochodu brutto. Kategoriami składającymi się wówczas na wektor użyteczności są: wartość sprzedana, koszty operacyjne zasobu, rozpraszany przez ten zasób kapitał, wartość rezydualna zasobu, czas produktywny i bezproduktywny, koszty zastąpienia zasobu, czas życia zasobu, itp. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 55 Użyteczność zasobów 3 Dla obserwatora zewnętrznego zasób stanowi strukturalnie czarną skrzynkę, która w wyniku oddziaływania ekonomicznego z otoczeniem dostarcza pożądanego dobra, dającego się wymienić na kapitał swobodny. Dla niego istotnymi parametrami użyteczności będą takie wielkości, jak NPV zasobu, ROI, ROE, nadwyżka wartości akcji nad wyceną księgową, koszty eliminacji zasobu, czas życia produktu tworzonego przez zasób. W rezultatcie rozpatruje on zasób jako towar posiadający określoną przez rynek wartość. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 56 28

29 O równowadze użyteczności Użyteczność wewnętrzna u int i zewnętrzna u ext powinny być bezwymiarowe i mierzone w skali 0-1, co wynika z faktu, że prawdopodobieństwo tworzenia wartości oraz posiadania wartości przez jakikolwiek zasób zarządzanej organizacji jest niezerowe i nie przekracza wartości 1. Zdolność do tworzenia wartości dodanej przez zasób określona jest wskaźnikiem EBITDA, mierzonym w jednostkach kapitałowych. Przy czym możliwa wartość EBITDA jest do obliczenia ex-post dokładnie za pomocą metod rachunkowości, a ocena ex-ante jest możliwa do oszacowania wyłącznie w sposób przybliżony, przy zastosowaniu metod symulacyjnych. Wartość rynkowa zasobu wyceniana jest np. poprzez giełdę ale może być również określona jako wskaźnik NPV (a w przypadku organizacji non profit ENPV) w danej chwili czasu. Oszacowanie ex-ante podlega mechanizmom wyceny rynkowej i nie ma charakteru deterministycznego, tym niemniej można szacować NPV w przybliżeniu. Powinien istnieć niezbyt złożony związek pomiędzy EBITDA oraz NPV dla układu generującego wartość w otoczeniu, stanowiącego zbiór zasobów klasy VRIN. Manager powinien mieć możliwość zmian użyteczności wewnętrznej oraz wpływ na kreowanie użyteczności zewnętrznej, co wyraża się dostępnością parametrów sterujących układem i definiowania cech użyteczności. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 57 Dwa nurty w ujęciu zasobowym 1. Teoria użyteczności zasobów, Debreu, Arrow, Hurwicz. 2. Koncepcja RBV w opisie organizacji. Penrose, Wernerfelt, Barney. VRIO/VRIN klasyczne RBV Extended RBV VRIO-Pareto Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 58 29

30 Paradygmat równowagi użyteczności W danym otoczeniu tworzy się równowaga pomiędzy użytecznością mikro zasobu oddziaływującego i użytecznością makro wszystkich zasobów dostępnych w tym otoczeniu. w = k RBV *(u int /u ext )*c gdzie: k RBV charakterystyczna stała zasobowa danego zasobu gdy uint=uext. u int użyteczność wewnętrzna, określająca produktywność zasobu. u ext użyteczność zewnętrzna, określająca szacunkową wartość organizacji. c produktywność wyrażona przez EBITDA (zależnie od typu organizacji). w oszacowanie zewnętrzne wartości zasobu jako NPV. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 59 Ujęcie procesowe Organizacja jako zbiór użytecznych procesów biznesowych 30

31 Procesy biznesowe Proces biznesowy jest zestawem wzajemnie powiązanych czynności, polegających na transformacji stanu wejścia do stanu wyjścia np. przez dodanie określonej wartości dodanej bezpośrednio lub pośrednio. Można wyróżnić następujące typy procesów biznesowych: 1. Procesy dotyczące zarządzania i wykonywania władzy (w tym zarządzania strategicznego i korporacyjnego). 2. Procesy operacyjne (kreują pierwotny strumień przychodu, stanowiąc rdzeń biznesowy) np. sprzedaż, produkcja, zakupy. 3. Procesy wspomagające procesy główne (księgowość, rekrutacja, wspomaganie IT, kontrola jakości). 4. Procesy przetwarzania, wymiany informacji i wirtualizacji biznesu. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 61 7 Cech procesu biznesowego Definiowalność - Muszą być jasno określone stany wejścia i wyjścia, warunki brzegowe i ograniczenia. Porządek Musi zostać określony harmonogram czasowo-zadaniowy czynności zarówno w układzie czasoprzestrzennym, jaki i kompetencyjnym. Klient (odbiorca) Każdy proces musi mieć określonego odbiorcę stanu wyjściowego, będącego klientem. Wartość dodana Transformacja mająca miejsce w procesie, musi dodawać wartość dla odbiorcy wprost lub pośrednio. Relacja inkluzji Proces nie może istnieć sam dla siebie, musi być zawarty relacyjnie w strukturze organizacji Relacja przynależności - Proces powinien mieć zdefiniowanego właścicie-la procesu, odpowiadającego za jego przebieg, rozwój i monitoring. Uniwersalność Proces zasadniczo, ale niekoniecznie, powinien obejmować kilka czynności. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 62 31

32 Recepcja Mistrz Magazyn kontrahent zamówienie na części lub WU pojazd rodzaj naprawy czynności RW lub WZ zlecenie Schemat logiczny wymiany dokumentów pomiędzy uczestnikami procesu rozliczenia usługi Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 63 Organizacja jako zbiór procesów Teatr Polski we Wrocławiu Określenie procesów i Relacji biznesowych Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 64 32

33 Organizacja jako zbiór procesów Niech będzie dana struktura S zasobów, o zdefiniowanym stanie Φ(t) w danej chwili czasu t. Jakakolwiek zmiana stanu Φ(t), zachodząca wskutek zamierzonych przekształceń struktury S, prowadząca do nowego stanu Φ (t 1 ), takiego że Φ(t) Φ (t 1 ), dla t t 1 jest procesem. Stan struktury jest jej charakterystyką, poprzez cechy ontyczne dla niej zdefiniowane (ilość, wartość, użyteczność ). Procesy umożliwiają generowanie przez strukturę S wartości w otoczeniu, objawiającą się poprawą parametrów stanu zgodnie z założoną funkcją celu. Nie istnieją procesy bez zmiany stanu zasobów. W szczególności, nie istnieją procesy, w których wyłączną zmianą jest zwiększenie kapitału. Nie istnieją procesy, w których nie następuje rozproszenie części użyteczności zasobu S (w szczególności kapitału). Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 65 Ujęcie społeczno - relacyjne Organizacja: układ społeczny, zarządzany, tworzący system władzy oraz relacji. 33

34 Organizacja jako konstrukt społeczny Organizacja jest podklasą (podsystemem) systemów społecznych, w której istnieje podsystem scalający, podtrzymujący cykliczne, niezakłócone działania całego systemu i jego transformacje w czasie. Organizacja osiąga swe cele dzięki kształtowaniu zachowań organizacyjnych zasobu ludzkiego, związanych głównie z wykonywaniem zadań prowadzących do założonych rezultatów. Zachowania organizacyjne są komplementarne względem globalnego rezultatu, wzajemnie zależne, powiązane, powtarzalne i względnie stałe. Katz D., Kahn R. L. Społeczna psychologia organizacji, Warszawa: PWN, 1979 Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 67 Warunki funkcjonowania organizacji Istnienie wartościowych zasobów logicznie powiązanych z procesami. Istnienie łańcucha wartości organizacji. Istnienie zdefiniowanych procesów kreowania wartości. Istnienie zorganizowanej i zarządzanej struktury społecznej w organizacji. Istnienie celu oraz zbioru interesariuszy. Istnienie układu władzy i zarządu. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 68 34

35 Relacje w ujęciu systemowym Teatr Narodowy Relacje tworzone pomiędzy grupami artystycznymi, uczestniczącymi w realizacji premiery teatralnej. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 69 Wewnętrzni Właściciele, Zarząd, Pracownicy, Stowarzyszeni (umowa zlecenie). Zewnętrzni Uczestnicy łańcucha dostaw, Gestorzy informacji, Dysponenci zasobów, Odbiorcy wartości. Obserwatorzy Władze podatkowe, Władze lokalne, Regulatorzy i kontrolerzy, Korporacja, Akcjonariusze. Interesariusze Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 70 35

36 Mapa interesariuszy systemu edukacji w powiecie wałbrzyskim Z pracy doktorskiej J. Sempryk, Zarządzanie strategiczne systemem edukacji na poziomie podstawowych jednostek samorządu terytorialnego UE Wrocław, 2013 Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 71 Globalny łańcuch dostaw stanowi szkielet mapy interesariuszy zewnętrznych organizacji Przykład układu relacji Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 72 36

37 Ujęcie strukturalne Organizacja jako sformalizowana struktura Organizacja jako zbiór zasobów Niech będzie dana jakakolwiek struktura S = [U,O,R] określona na zbiorze obiektów ekonomicznych (zasobów)u zawierająca: 1. niepusty zbiór U obiektów, nazywany zasobem S, 2. uporządkowany zbiór O dozwolonych działań w zbiorze U, 3. niepusty zbiór R relacji określonych dla zbioru U wówczas: Zbiór S stanowi organizację ekonomiczną o zdefiniowanym w danej chwili stanie użyteczności zasobów. Zarządzanie polega na zmianie użyteczności zasobów w czasie, w zakresie dozwolonych działań oraz relacji określonych w S. Oddziaływanie polega na wymianie kapitału lub zasobów pomiędzy strukturą S a jej otoczeniem ekonomicznym. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 74 37

38 Organizacja jako zbiór procesów Niech będzie dana struktura S zasobów, o zdefiniowanym stanie Φ(t) w danej chwili czasu t. Jakakolwiek zmiana stanu Φ(t), zachodząca wskutek zamierzonych przekształceń struktury S, prowadząca do nowego stanu Φ (t 1 ), takiego że Φ(t) Φ (t 1 ), dla t t 1 jest procesem. Stan struktury jest jej charakterystyką, poprzez cechy ontyczne dla niej zdefiniowane (ilość, wartość, użyteczność ). Procesy umożliwiają generowanie przez strukturę S wartości w otoczeniu, objawiającą się poprawą parametrów stanu zgodnie z założoną funkcją celu. Nie istnieją procesy bez zmiany stanu zasobów. W szczególności, nie istnieją procesy, w których wyłączną zmianą jest zwiększenie kapitału. Nie istnieją procesy, w których nie następuje rozproszenie części użyteczności zasobu S (w szczególności kapitału). Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 75 Wewnętrzni Właściciele, Zarząd, Pracownicy, Stowarzyszeni (umowy). Zewnętrzni Uczestnicy łańcucha dostaw, Gestorzy informacji, Dysponenci zasobów, Odbiorcy wartości. Obserwatorzy Władze podatkowe, Władze lokalne, Regulatorzy i kontrolerzy, Korporacja, Akcjonariusze. Organizacja jako zbiór interesariuszy i ich interesów Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 76 38

39 Organizacja jako układ władzy Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 77 Ujęcie reprezentatywne Modele formalne Reprezentacje konceptualne Metaforyczne koncepcje kognitywne Skąd wziąć wiedzę o organizacji? Program badawczy Zarządzanie reprezentatywne 39

40 Reprezentacje organizacji Organizacja jest modelem koncepcyjnym, który zakłada istnienie reprezentacji abstrakcyjnych struktury, zachowań oraz procesów. Reprezentacjami struktury są: obiegi dokumentów, hierarchia stanowisk w formie graficznej, plan rozmieszczenia środków trwałych, mapy relacji, itp. Reprezentacjami procesów są: procedury, decyzje, przepływy informacji, dokumentacje techniczne, instrukcje obsługi, itp. Reprezentacjami zachowań są: polityki, strategie, dokumenty planistyczne, itp. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 79 Polityka rachunkowości. System obiegu dokumentów. System przetwarzania informacji. System rachunkowości. Strategia podatkowa. Polityka biznesowa. Strategia rozwoju. Strategia marketingu. Polityka korporacji. Polityka jakości. Polityka zarządzania. System kontrolingu Plany operacyjne (budżet). Strategia informatyzacji. Struktura kompetencyjna i decyzyjna. Polityka kadrowo - płacowa. Polityka zatrudnienia. Układ zbiorowy płacy. Regulamin pracy i płacy. System szkoleń i rozwoju kadr. Formalne ujęcie organizacji Niebieska księga organizacji Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 80 40

41 Metaforyczne ujęcia organizacji Metafora Rozumienie organizacji Charakterystyka maszyna organizm mózg Organizacja stanowi zespół dobrze spasowanych ze sobą części o ściśle określonych rolach i zadaniach. Organizacja jako ontologia podatna na upływ czasu (narodziny, rozwój, dojrzałość, starzenie się, śmierć), działająca w otoczeniu i od niego zależna Organizacja jest tworem świadomie działającym, samorefleksyjnym, uczącym się. Nadrzędnym celem jest sprawność, wydajność oraz optymalność. Człowiek jest elementem mechanizmu (trybikiem maszyny) a jego działania określają zadania. Nacisk na adaptatywność do warunków zewnętznych i otoczenia. Organizacja jako system, elastycznie dostosowuje się do otoczenia i zaspokaja własne potrzeby. Nacisk na zdolność uczenia się. Ludzie stanowią najważniejszy zasób organizacji kultura Organizacja jako system z symbolicznym sposobem porozumiewania się i działaniem, odmiennym od działania innych. Nacisk na indywidualizację charakteru organizacji rozpoznawalnej w otoczeniu oraz unikatowość kreowanej wartości. system polityczny więzienie psychiczne Przepływ i transformacja instrument dominacji Organizacja jako system społeczny działający razem w celu osiągnięcia indywidualnych celów Organizacja jako narzędzie ucisku i zniewolenia, ograniczająca indywidualność jednostki. Organizacja jako zmienny układ relacji z otoczeniem, wpływający w sposób ciągły na jego zmiany i odwrotnie. Organizacja jako sposób wyzysku, stale kontrolująca postępowanie i postawy jednostek nią związanych Władza ustala cele, reaguje na konflikty oraz zapobiega sprzecznym działaniom. Korporacyjne ograniczanie wolności jednostki poprzez narzucanie pożądanych postaw i zachowań grupowych. Zmienność strategiczna. Wykorzystanie okazji i scenariuszy do świadomego ustalania własnej pozycji w otoczeniu. Kontrolę i dominacja organizacji nad ludźmi, wykorzystywanie wszelkich możliwości do osiągania najlepszych wyników Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 81 Historyczne ujęcia teoretyczne Przedsiębiorca jako innowator Teorie menedżerskie Teorie behawioralne Teorie socjologiczne Teorie instytucjonalne przedsiębiorstwa 41

42 Przedsiębiorca Innowator a organizacja A.J. Schumpeter 1. Przedsiębiorca motor i dusza przedsiębiorstwa - poszukując zysku nadzwyczajnego wprowadza innowacje i zaburza równowagę statyczną mikro makro (organizacja-otoczenie). 2. Innowacje należy rozumieć w szerszym znaczeniu jako kombinacje produkcyjno-strukturalno-handlowe. Innowacją jest dowolna zmiana, która: zmienia unikatowość czynników produkcji zwiększa użyteczność towarów istniejących tworzy nową użyteczność 3. Schumpeter: Raczej kierownictwo ma tutaj znaczenie, a nie własność. Konsekwencje: 1. Osłabienie paradygmatu równowagi statycznej między popytem i podażą na rynku oraz ceną dobra i wielkością produkcji. 2. Przedsiębiorczość staje się koniecznym składnikiem mechanizmu rynkowego 3. Przedsiębiorca nadaje ruch całemu systemowi kreowania wartości (jest to podstawą teorii rozwoju) 4. Zysk powstaje w warunkach dynamicznych procesów gospodarczych. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 83 Teorie managerskie Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 84 42

43 Teorie behawioralne Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 85 Teorie socjologiczne Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 86 43

44 Teorie instytucjonalne Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 87 Modelowanie organizacji wg teorii kontyngencji Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 88 44

45 Skąd posiąść wiedzę o organizacji? Narzędzia Metodologia nauk Paradygmaty i teorie Kryteria dla wiedzy pewnej Prawdziwość sądów na temat organizacji Sądy o faktach (struktura poziomów uprawdopodobnienia) Poziom 0 komunikaty postrzeżeniowe, wypowiadane w pierwszej osobie, typu tu i teraz, np. Mam przed sobą pismo z urzędu, Poziom 1 jednostkowe sądy o obserwowalnych przedmiotach lub zdarzeniach, rachunek który mam zapłacić, jest nieprawidłowy. Poziom 2 empiryczne uogólnienia, wynikające z prawidłowości pojawiających się w obserwowanych przedmiotach lub zdarzeniach, np. Napływ kapitału powoduje wzrost zamożności. Poziom 3 ścisłe prawa doświadczalne, dotyczące mierzalnych wielkości fizycznych, np. Prawo malejącej użyteczności krańcowej. Poziom 4 teorie naukowe, które są nie tylko ścisłe i ogólne, ale zakładają istnienie wielkości abstrakcyjnych, nieobserwowalnych, np. Teoria gier, zakładająca istnienia równowagi Nasha. Należy również rozważać dodatkowy poziom prognostyczny: Poziom 5 przewidywania i prognozy, które dotyczą przyszłości podmiotu, weryfikowalne eksperymentalnie po czasie, którego dotyczą. Zdania te nie są sądami o faktach w sensie ścisłym ale wyobrażeniami o przyszłych faktach z określonym prawdopodobieństwem warunkowym prawdziwości. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 90 45

46 Potrzebne są narzędzia Metodologia naukowa metoda naukowa Kryterium demarkacji Istnienie miary lub minimum Filtr problemów program badawczy Lakatosa Kryterium prawdy John Watkins (akceptowalna) Paradygmaty programu (trzeba je sformułować) Kryterium racjonalności wyboru Larry Laudan Zdania bazowe struktury naukowej formalizm Dobra heurystyka Kompromis heurystyczny Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 91 metoda obserwacyjna metoda monograficzna metoda badania dokumentów metoda indywidualnych przypadków metoda analizy i krytyki piśmiennictwa metoda sondażu diagnostycznego metoda statystyczna metoda heurystyczna metoda eksperymentalna metoda symulacji komputerowej metoda zgodności metoda różnicy metoda towarzyszących zmian + Falsyfikacjonizm (fundamentalny, naiwny, wyrafinowany) albo Potwierdzenie (koroboracja) (probabilistyczne, dedukcyjne ) Metoda naukowa Metoda naukowa jest to procedura, która powinna być stosowana w procesie pozyskiwania lub tworzenia rzetelnej wiedzy naukowej. Metoda naukowa jest zbiorem zasad, na podstawie których przyjmuje się lub odrzuca analizowane hipotezy lub opisy zjawisk. Przykładanie miary tych zasad do określonych teorii czy opisów decyduje o tym, czy zostaną one uznane za rzetelną wiedzę naukową, naukę z przymróżeniem oka czy też czystą metafizykę. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 92 46

47 Kompromis heurystyczny Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 93 Paradygmat izomorfizmu reprezentatywnego Niech będzie dana jakakolwiek struktura S = [U,O,R] określona na zbiorze obiektów ekonomicznych U, zawierająca: niepusty zbiór U obiektów, nazywany zasobem S wówczas: uporządkowany zbiór O dozwolonych działań w zbiorze U niepusty, uporządkowany zbiór R relacji określonych w zbiorze U 1. Zbiór S stanowi organizację ekonomiczną w ujęciu zasobowym o zdefiniowanym w danej chwili czasu stanie zasobów. 2. Zarządzanie polega na zmianie stanu zasobów w czasie, w obrębie dozwolonych działań oraz relacji dopuszczalnych w zbiorze S. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 94 47

48 Paradygmat efektywnego oddziaływania Układ organizacja-otoczenie ekonomiczne oddziaływuje wzajemnie w sposób który polega na: Transferze określonego kapitału swobodnego z otoczenia do organizacji lub odwrotnie. Zmianie stanu zasobów organizacji. Zachodzi wówczas co następuje: 1. Nie istnieje oddziaływanie, którego jedynym skutkiem jest transfer pewnego kapitału z organizacji do otoczenia lub odwrotnie. 2. Pewien kapitał jest ciągle rozpraszany dla utrzymania ustalonego stanu zasobu organizacji w czasie. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 95 Paradygmat racjonalnego zarządzania Jeżeli zarządzanie organizacją wiąże się z podejmowaniem decyzji opartych na wykorzystaniu jakiejkolwiek zasady minimum, to: Organizacja pozostaje w równowadze ekonomicznej, a zarządzanie można określić jako racjonalne. Układ podejmowanych decyzji zarządczych jest zawsze optymalny z punktu widzenia zarządzających, Istnieje akceptowalne funkcja celu umożliwiająca ocenę racjonalności i optymalności procesów zarządzania. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 96 48

49 Paradygmat optymalnej topologii Każda organizacja w wyniku procesów zarządzania dąży do osiągnięcia optymalnej topologii zasobów. Optymalna topologia zasobów stanowi najbardziej zrównoważoną strukturę, umożliwiającą najbardziej efektywne oddziaływanie ekonomiczne z otoczeniem. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 97 Konstrukcja programu badawczego Zarządzanie reprezentatywne wraz z układem paradygmatów twardego rdzenia. Gospodarek T., Representative Management as a Rational Research Program in Kuhn-Lakatos-Laudan Sense, Int. J of Economics and Business Research, vol. 1 No. 4, 2009, Gospodarek T., Paradygmat reprezentatywny w naukach o zarządzaniu, [w] R. Krupski red. Zarządzanie strategiczne podstawowe problemy, Prace Naukowe Wałbrzyskiej Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości, Wałbrzych 2008, Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 98 str

50 Metodologia nauki o organizacji Cel i funkcja celu organizacji Stan organizacji Optymalizacja organizacji Model warstw logicznych Oceny ilościowe i kryteria Struktura nauki o organizacji Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek

51 Gra przeciwko otoczeniu Czym jest gra? Elementy gry (gracze, zasady, strategie, wypłata) Gracze Gracz 1 organizacja Gracz 2 - otoczenie Zasady gry Gracz 1 próbuje coś wyprodukować i sprzedać Gracz 2 stara się ograniczyć wejście na rynek Wynikiem jest alokacja określonej wartości w otoczeniu i następuje koniec gry. Strategie (czyste, mieszane, ) Funkcja wypłaty (macierz wypłaty) Wypłata Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 101 Cel ekonomiczny istnienia organizacji Pierwszą powinnością i nieustającym obowiązkiem managera przedsiębiorstwa jest dążenie do najlepszych, możliwych do osiągnięcia wyników ekonomicznych przy wykorzystaniu aktualnie zaangażowanych i dostępnych zasobów. [ P. Drucker ]. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek

52 Stan organizacji w danej chwili Oceny księgowe ex post Oceny analityczne czasu bieżącego Prognoza stanu organizacji Zysk i koszty Głównym celem prowadzenia działalności gospodarczej jest osiąganie zysku. Zyskiem nazywamy dodatnią różnicę między przychodami a kosztami ich uzyskania. Jeżeli ta różnica jest ujemna mówimy wówczas o stracie. Dochód z działalności (zysk) podatek 1 brutto straty nadzwyczajne z y s k n e t t o przychód ze sprzedaży koszty uzyskania przychodu zyski nadzwyczajne podatek Dochód 2 z działalności (zysk) brutto przychód koszty + zyski nadzw. straty nadzw.= zysk brutto zysk brutto podatek 1 podatek 2 podatek 3 = zysk netto Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek

53 Spotkaliśmy się z następującymi pojęciami, które potrafimy zdefiniować i wyliczyć: przychód dochód zysk koszty podatek wynik finansowy Oceniamy naszą organizację Okazuje się, że dla oceny naszego przedsięwzięcia te dane nie są wystarczające. O ile dla skarbówki i ZUS tak, to dla banku, czy inwestora zewnętrznego nie. Potrzebne są dodatkowe analizy i wskaźniki 1. Ile warte jest nasze przedsięwzięcie? 2. Ile kosztuje 1 godzina pracy naszej firmy? 3. Jaka jest rentowność naszej firmy? 4. Jaka jest efektywność kapitału włożonego? 5. Jaka jest rotacyjność kapitału? 6. Jakie są przepływy finansowe w okresie? 7. Jaka jest efektywność zatrudnienia? 8. Jaka jest efektywność środków trwałych? 9. Jaki jest wskaźnik raklamacji? 10. Jaki jest poziom zyskowności? Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 105 Model warstwowy oceny stanu ekonomicznego Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek

54 Organizacja jako struktura warstw logicznych Każda organizacja ze względów operacyjnych może zostać podzielona na układ warstw logicznych, w obrębie których przebiegają procesy biznesowe charakteryztyczne dla danej warstwy. Front office Middle office Back office Virtual office Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek 107 Front Office Działy odpowiedzialne za oddziaływanie z otoczeniem zewnętrznym (kontrahentem, prezentacja na zewnątrz). Relacje warstwy to: klient organizacja dokument. Tu powstaje układ raportów operacyjnych, związanych z zarządzaniem poziomu średniego. Oprogramowaniem charakterystycznym dla warstwy jest CRM, który musi być zasilany on-line informacjami z bazy kontrahentów, finansowo - księgowej, etc. pochodzących z warstwy middle-office Funkcje Obiegi dokumentów finansowych dla każdego procesu front-office. Raporty operacyjne. Procedury kontrolne ksiąg pomocniczych działów front-office. Procedury kontrolne procesów biznesowych działu. Procedury zabezpieczenia danych działu. Informacje wymieniane z Back Office. Informacje wymieniane z Virtual Office. Informacje wymieniane z Middle Office. Formaty prezentacji danych (raporty, formularze) Interfejsy użytkownika (formularze, bazy danych) Protokoły warstwy sieciowej LAN/WAN Algorytmy aplikacji wykorzystywanych przez front-office. Nauka o organizacji Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek