Tłumaczenie nieoficjalne

Transkrypt

1 Tłumaczenie nieoficjalne Komisja Europejska ZALECENIA KOMISJI z dnia 10 lipca 2003 r. w sprawie wytycznych wdrażania Rozporządzenia Rady i Parlamentu Unii Europejskiej Nr 761/2001 z dnia 19 marca 2001 r. w sprawie umożliwienia dobrowolnego uczestnictwa organizacji w Systemie Eko-Zarządzania i Audytowania Wspólnoty (EMAS) w zakresie doboru i stosowania wskaźników efektywności działań środowiskowych (2003/532/EC) KOMISJA EUROPEJSKA mając na względzie Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, a w szczególności drugi akapit Artykułu 21, tegoż Traktatu, zważywszy, że: (1) Rozporządzenie Rady i Parlamentu Unii Europejskiej nr 761/2001 z dnia 19 marca 2001 r. w sprawie umożliwienia dobrowolnego uczestnictwa organizacji w systemie Eko-Zarządzania i Audytowania Wspólnoty (EMAS) określa zasadnicze wymagania dla uczestnictwa organizacji w systemie EMAS; (2) Rozporządzenie nr 761/2001 zobowiązuje Komisję do promowania jednorodnego stosowania wymagań EMAS; (3) Jednorodność ta może być wzmocniona przez przedstawienie zarówno organizacjom jak i weryfikatorom środowiskowym wytycznych w sprawie opracowania deklaracji środowiskowej zgodnie z Artykułem 3(2)(c) Rozporządzenia nr 761/2001; (4) Zgodnie z Załącznikiem III p. 3.3 do Rozporządzenia nr 761/2001 organizacje wdrażające EMAS mogą stosować wskaźniki efektywności działań środowiskowych, aby zwiększyć przejrzystość i porównywalność informacji przedstawianych przez organizację (5) Dobór i stosowanie wskaźników efektywności działań środowiskowych może także pomóc organizacjom w lepszym zrozumieniu i doskonaleniu ich własnego systemu zarządzania środowiskowego a także poprawie wyników działań środowiskowych; 1. (6)Wytyczne w sprawie deklaracji środowiskowej zgodnej z wymaganiami EMAS zawarte w Załączniku I.3 to Zalecenia Nr 2001/680/EC (2) zawierają informację, że Komisja opracuje wytyczne w sprawie doboru i stosowania wskaźników efektywności środowiskowej. (6) Dobór i stosowanie wskaźników efektywności środowiskowej powinien być efektywny ekonomicznie i dostosowany do wielkości i rodzaju organizacji, jej potrzeb i priorytetów. (7) Wytyczne zawarte w niniejszym Zaleceniu są zgodne z opinią Komitetu powołanego w myśl Artykułu 14 Rozporządzenia nr 761/2001, NINIEJSZYM ZALECA: 1. W celu przygotowania deklaracji środowiskowej zgodnej z wymaganiami EMAS organizacje mogą stosować wskaźniki efektywności działań środowiskowych opisane w Załączniku I. 2. Niniejsze Zalecenie jest kierowane do Państw członkowskich Unii Europejskiej Bruksela, 10 lipca 2003 r. Za Komisję Margot WALLSTRÖM Członek Komisji 1

2 ZAŁĄCZNIK 1 WYTYCZNE DOBORU I STOSOWANIA WSKAŹNIKÓW EFEKTYWNOŚCI DZIAŁAŃ ŚRODOWISKOWYCH ZGODNIE Z ROZPORZĄDZENIEM EMAS 1. Wprowadzenie W Aneksie III 3.3. do Rozporządzenia EMAS uczestniczące organizacje są zachęcane do stosowania, tam gdzie to właściwe, wskaźników efektywności działań środowiskowych. Zastosowanie takich wskaźników ułatwia przedstawianie w deklaracji środowiskowej działań środowiskowych poprzez przetworzenie danych źródłowych w informacje, które mogą zostać łatwo zrozumiane przez odbiorców. Wskaźniki efektywności działań środowiskowych pozwalają sprowadzić rozbudowane dane środowiskowe do ograniczonej ilości informacji kluczowych. Stosowanie wskaźników pomaga organizacjom w kwantyfikowaniu i raportowaniu wyników działań na rzecz środowiska. Inną ważną funkcją wskaźników środowiskowych jest wspomaganie organizacji w zarządzaniu ich aspektami środowiskowymi i oddziaływaniami na środowisko. Ponadto organizacje takie jak agencje rankingowe i firmy doradztwa finansowego są w coraz większym stopniu zainteresowane wynikami działań w zakresie ochrony środowiska. Generowanie informacji środowiskowej może być kosztowne i czasochłonne. Dlatego też stosowane wskaźniki efektywności działań środowiskowych powinny być uzasadnione ekonomicznie i odpowiadać wielkości i rodzajowi organizacji, a także wychodzić naprzeciw jej potrzebom i priorytetom. Powinny odnosić się przede wszystkim do tych oddziaływań na środowisko, które są najbardziej znaczące i na które organizacja może wpłynąć poprzez swoje działania, zarządzanie, produkty i usługi. Powinny one także charakteryzować się taką wrażliwością, aby odzwierciedlać znaczące zmiany w oddziaływaniu na środowisko. Ponadto organizacje powinny optymalizować wykorzystanie zbieranych informacji. Wskaźniki powinny spełniać dwa cele: pomoc kierownictwu organizacji oraz dostarczenie informacji zainteresowanym stronom. W zależności od możliwości i dostępnych środków, zakres stosowania wskaźników efektywności działań środowiskowych może początkowo być ograniczony do aspektów uznawanych za najbardziej istotne a następnie poszerzany. W dalszej części niniejszych wytycznych znajdują się przykłady wskaźników i stosowanych jednostek miary. W załączniku II wymieniono kilkanaście publikacji i standardów, które mogą pomóc organizacjom w stosowaniu wskaźników efektywności działań środowiskowych. Podstawowe założenia systemu wskaźników środowiskowych są następujące: - porównywalność: wskaźniki powinny pozwalać na porównanie i wykazywać zmiany w wynikach działań środowiskowych, - zachowanie równowagi pomiędzy informacjami pozytywnymi i negatywnymi - ciągłość: wskaźniki powinny opierać się na jednakowych kryteriach i powinny być określane w porównywalnych okresach czasu lub jednostkach, - aktualność: wskaźniki powinny być aktualizowane na tyle często, aby umożliwić podjęcie odpowiednich działań, - czytelność: wskaźniki powinny być czytelne i zrozumiałe. 2. Rodzaje wskaźników efektywności działań środowiskowych Zwykle definiuje się trzy rodzaje wskaźników środowiskowych dla oceny i raportowania wyników działań środowiskowych organizacji 1 : 1 Trzy podstawowe rodzaje wskaźników oraz większość podrodzajów bezpośrednio odpowiadają rodzajom wymienionym w normie EN/ISO 14001:1999. Podrodzaje produkty wspomagające działania organizacji, transport, zaangażowanie pracowników, administracja i planowanie, zakupy i inwestycje oraz zdrowie i bezpieczeństwo są specyficzne dla EMAS 2

3 Wskaźniki osiągnięć operacyjnych (WOO) Wskaźniki danych na wejściu Materiały Energia Usługi wspomagające działania organizacji Produkty wspomagające działania organizacji Wskaźniki dotyczące budynków i wyposażenia Technologia wykonania Instalacje Procesy i operacje Konserwacja i utrzymanie Wykorzystanie terenu Transport Wskaźniki danych na wyjściu Produkty dostarczane przez organizację Usługi świadczone przez organizację Odpady Emisje Wskaźniki osiągnięć zarządczych (WOZ) Wskaźniki systemowe Wdrażanie polityki i programów Zgodność z wymaganiami Wyniki finansowe Zaangażowanie pracowników Wskaźniki dotyczące obszarów funkcjonalnych Administracja i planowanie Zakupy i inwestycje Zdrowie i bezpieczeństwo Relacje ze społeczeństwem Wskaźniki warunków środowiskowych (WWS) Wskaźniki mediów środowiskowych Powietrze Woda Teren Wskaźniki bio- i antroposfery Flora Fauna Ludzie Aspekty estetyczne i histotrycznokulturowe Wskaźniki osiągnięć operacyjnych (WOO): koncentrują się na aspektach związanych z funkcjonowaniem organizacji, włączając działania, produkty lub usługi, i mogą odzwierciedlać takie zagadnienia jak emisja zanieczyszczeń, recykling produktów i surowców, zużycie paliw przez pojazdy lub zużycie energii. Wskaźniki osiągnięć operacyjnych mogą być podzielone na wskaźniki danych na wejściu, wskaźniki dotyczące budynków i wyposażenia oraz wskaźniki danych na wyjściu. Koncentrują się one na planowaniu, nadzorze i monitorowaniu oddziaływań organizacji na środowisko. Wskaźniki osiągnięć operacyjnych są także narzędziem do komunikowania danych środowiskowych poprzez raporty i deklaracje środowiskowe zgodne z Rozporządzeniem EMAS. Poprzez uwzględnienie aspektów kosztowych stanowią również podstawę zarządzania kosztami środowiskowymi. Wskaźniki osiągnięć zarządczych (WOZ): koncentrują się na wysiłkach kierownictwa dotyczących zapewnienia infrastruktury dla skutecznego zarządzania środowiskowego i mogą obejmować m.in. programy środowiskowe, cele i zadania, szkolenia, systemy motywacyjne, częstość auditów, inspekcje w zakładzie, relacje z administracją i lokalną społecznością. Wskaźniki te służą przede wszystkim jako narzędzie wewnętrznej kontroli i źródło informacji, ale samodzielnie nie odzwierciedlają w pełni działań środowiskowych organizacji. Wskaźniki Warunków Środowiskowych (WWS) : informują o jakości środowiska otaczającego organizację lub o stanie środowiska w znaczeniu lokalnym, regionalnym lub globalnym. Przykładowo: jakość wody w jeziorze sąsiadującym z terenem, na którym organizacja prowadzi działalność, jakość powietrza w regionie, stężenie gazów cieplarnianych lub stężenie pewnych zanieczyszczeń w gruncie. Ponieważ dane dotyczące stanu środowiska mogą być dość obszerne, wskaźniki powinny umożliwić skoncentrowanie się na aspektach środowiskowych związanych ze znaczącymi oddziaływaniami na środowisko. Stan komponentów środowiska (powietrza, wody, ziemi) i problemy środowiskowe pojawiające się w związku z nimi zależą od wielu czynników. Przykładem mogą być emisje zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych, gospodarstw domowych lub transportu. Dane o stanie komponentów środowiska są zazwyczaj mierzone i rejestrowane przez organy administracji. Te dane są używane do tworzenia specjalnych systemów wskaźników dotyczących głównych problemów środowiskowych. W powiązaniu 3

4 z celami polityki środowiskowej, mogą one być używane przez organizacje jako punkt odniesienia przy ustalaniu własnych priorytetów, wskaźników i celów. Szczególnie jest to przydatne w przypadku, kiedy działalność organizacji jest jednym z głównych źródeł problemów w środowisku, przykładem mogą być: wpływ hałasu z lotniska na jego otoczenie lub wpływ ścieków odprowadzanych do gruntu lub do wód na jakość wody w okolicy. W takich przypadkach wskaźniki WWS umożliwiają pomiar oddziaływania organizacji na środowisko. Podział na wymienione trzy kategorie wskaźników środowiskowych jest ogólnie akceptowany i organizacje powinny wziąć pod uwagę zastosowanie ich kombinacji, aby móc wykazać, że: - rozumieją wpływ na środowisko związany z ich działalnością, produktami i usługami (WWS) - podejmują stosowne działania, aby wdrożyć odpowiedni sposób zarządzania aspektami środowiskowymi uwzględniając wpływ, jaki wywierają na środowisko (WOZ), oraz - rezultaty właściwego zarządzania aspektami środowiskowymi poprawiły wyniki ich działań na rzecz środowiska (WOO). Uznaje się jednak, że dla organizacji charakteryzujących się mniej znaczącym wpływem na środowisko i mniej złożonym systemem zarządzania środowiskowego, największe zastosowanie mają wskaźniki wyników operacyjnych. 3. Wytyczne Przy wyborze wskaźników efektywności działań środowiskowych dla poszczególnych aspektów środowiskowych organizacja powinna postawić sobie następujące pytania: - jakie są główne aspekty i oddziaływania na środowisko organizacji? - w którym miejscu można dokonać najistotniejszej poprawy? - w którym miejscu poprawa działań środowiskowych będzie prowadzić także do obniżenia kosztów? Wybrane wskaźniki środowiskowe powinny współgrać z priorytetami polityki środowiskowej: - jaki jest wpływ organizacji na realizację przyjętych lokalnie lub w regionie polityk w zakresie ochrony środowiska? - jakie problemy środowiskowe dominują w bieżących dyskusjach politycznych? - jakie zewnętrzne wymogi, na przykład ze strony zainteresowanych stron, wpływają na funkcjonowanie organizacji? Czy aspekt środowiskowy jest znaczący? NIE Raportowanie zbędne TAK Jaki/e wskaźnik/i są potrzebne dla efektywnego zarządzania tym aspektem? Weryfikacja systemu zarządzania danymi Czy ten/te aspekty mogą być przedstawione w raporcie w zrozumiały i niedwuznaczny sposób? TAK NIE NIE Czy można wybrać inny wskaźnik? Schemat procesu decyzyjnego przy wyborze wskaźników działań środowiskowych Można zawrzeć dane w raporcie środowiskowym TAK 4

5 Organizacje powinny wybrać wskaźniki, które poprawią efektywność ich zarządzania. Wskaźniki, które nie wnoszą niczego nowego do zarządzania organizacją, nie będą przecież wykorzystywane do codziennego zarządzania i skutkiem tego nie wpłyną znacząco na poprawę działań. Krótko mówiąc, tylko te wskaźniki, które pozwolą pracownikom i kierownictwu wykonywać lepiej ich zadania, są najwłaściwsze dla organizacji. W podpunktach (a)-(e) rozpatrywane jest każde z kryteriów opisanych w Aneksie III 3.3 do Rozporządzenia EMAS, co powinno pomóc organizacjom w doborze odpowiednich wskaźników. a) Wskaźniki powinny przekazywać precyzyjną ocenę realizacji zadań organizacji Istotne jest, aby organizacja prawidłowo oceniała realizację swoich działań na rzecz środowiska. Wskaźniki powinny przedstawiać realizację tych działań tak dokładnie jak to możliwe, dostarczając wiarygodnego obrazu jej aspektów środowiskowych i wpływów na środowisko. Dla przykładu, jeśli organizacja zmniejsza emisję zanieczyszczeń do powietrza i wody, ale w wyniku tego wytwarza więcej odpadów przeznaczonych do składowania, powinna wziąć to pod uwagę i przygotować raport na temat wszystkich związanych z tym zysków i strat dla środowiska. Będzie miało to także skutki finansowe, jako że koszt zagospodarowania odpadów będzie uwzględniony w oszacowaniu kosztów takiego przedsięwzięcia przez kierownictwo organizacji. W przedstawionych niżej przykładach podane są wskaźniki i jednostki miary do zastosowania w deklaracjach środowiskowych EMAS. Odnoszą się one do różnych kategorii i podkategorii wskaźników. Oprócz bezwzględnych wartości opisujących oddziaływanie na środowisko, zastosowane wskaźniki mogą także przedstawiać wpływ na środowisko względem jednostki produktu lub usługi, a także względem obrotu, sprzedaży brutto lub wartości dodanej brutto (tzw. wskaźnik eko-wydajności) lub wpływ na środowisko na jednego zatrudnionego pracownika 1. WSKAŹNIKI OSIĄGNIĘĆ OPERACYJNYCH: WSKAŹNIKI DANYCH NA WEJŚCIU Kategoria wskaźnika Przykłady wskaźników Przykłady jednostek miary Materiały Surowce, materiały eksploatacyjne i pomocnicze, wody gruntowe, wody powierzchniowe, paliwa kopalniane, drewno itp. tony na rok tony na tony produktu na rok tony niebezpiecznych/szkodliwych substancji na rok tony niebezpiecznych/szkodliwych substancji na tony produktu na rok metry sześcienne na rok metry sześcienne na tony produktu Energia Produkty (należy skoordynować z obszarem,,zaopatrzenie i inwestycje ) Energia elektryczna, gaz, olej, surowce odnawialne itp. Półprodukty, produkty pomocnicze i biurowe itp.. megawatogodziny na rok kilowatogodziny na tony produktu tony na rok kilogramy niebezpiecznych/szkodliwych materiałów na tony produktów ilość/udział procentowy produktów oznaczonych ekoetykietą (na rok) Usługi (należy skoordynować z obszarem,,zaopatrzenie i inwestycje ) Sprzątanie, odbiór odpadów, ogrodnictwo, gastronomia, komunikacja, usługi biurowe, transport, podróże, edukacja, tony na rok kilogramy niebezpiecznych/szkodliwych materiałów na jednostkową usługę (i rok) ilość/udział procentowy usług oznaczonych ekoetykietą (na rok) 1 Użycie wskaźników dotyczących zatrudnienia powinno być traktowane z ostrożnością, jako że wartość takich wskaźników zależy nieraz w dużym stopniu od rodzaju prowadzonej działalności. 5

6 planowanie administracyjne, usługi finansowe itp. WSKAŹNIKI OSIĄGNIĘĆ OPERACYJNYCH: WSKAŹNIKI DOTYCZĄCE BUDYNKÓW I WYPOSAŻENIA Kategoria Przykłady wskaźników Przykłady jednostek miary wskaźnika Technologia wykonania Instalacja Procesy i operacje Utrzymanie i konserwacja Użytkowanie terenu Transport Budynki, urządzenia, wyposażenie, etc. Budynki, urządzenia, wyposażenie, etc. Budynki, urządzenia, wyposażenie, etc. Budynki, urządzenia, wyposażenie, transport samochodowy itp. naturalne siedliska, obszary zielone, obszary zurbanizowane itp. Zużycie paliwa, emisja spalin samochodowych, podróże służbowe ze wzgl. na środki transportu (samolot, samochód, autobus, pociąg) itp. straty ciepła budynków w watach na metry kwadratowe (w/m³) i stopień Kelvina udział procentowy wyposażenia z częściami możliwymi do odzysku (na rok) udział procentowy części maszyn możliwych do odzysku (na rok) udział procentowy lub liczba urządzeń oznaczonych eko-etykietą lub deklaracją środowiskową (na rok) godziny pracy poszczególnych urządzeń lub wyposażenia na rok tony substancji, materiałów lub produktów zużytych w czasie pracy na rok godziny poświęcone koniecznej konserwacji poszczególnych urządzeń lub wyposażenia na rok tony substancji, materiałów lub produktów zużytych do utrzymania i konserwacji. kilometry kwadratowe (km²) na rok zużycie paliwa przez środki transportu w tonach na rok emisja gazów cieplarnianych przez środki transportu w tonach na rok osobokilometry na rok WSKAŹNIKI OSIĄGNIĘĆ OPERACYJNYCH : WSKAŹNIKI DANYCH NA WYJŚCIU Kategoria wskaźnika Przykłady wskaźników Przykłady jednostek miary Emisje Emisje gazów takich jak: gazy cieplarniane, lotne związki organiczne, pyły itp. Ścieki zawierające substancje niebezpieczne, ścieki technologiczne, wody chłodnicze itp. Odpady: odpady niebezpieczne 2, odpady inne niż niebezpieczne, osady, Ciepło odpadowe, hałas itp, etc. tony na rok kilogramy na tony produktu metry sześcienne na rok metry sześcienne na tony produktu kilogramy substancji na metry sześcienne ścieków udział procentowy produktów do odzysku na rok megadżule na rok megadżule na tony produktu decybele (w określonym miejscu) Produkty (projektowanie, rozwój, pakowanie, Substancje w produktach, materiały przeznaczone na opakowania, zużycie tony niebezpiecznych/szkodliwych materiałów na rok (i jednostkę produktu) masowy procent części produktów do ponownego 2 Dane dotyczące różnych rodzajów odpadów powinny być przedstawiane osobno, szczególnie w przypadku odpadów niebezpiecznych. Dane powinny być opatrzone odpowiednim opisem i kodem z katalogu odpadów. 6

7 użytkowanie, odzyskiwanie, usuwanie) Usługi (projektowanie, rozwój, wykonawstwo) energii przez urządzenia itp. Sprzątanie, zagospodarowanie odpadów, ogrodnictwo, gastronomia, komunikacja, usługi biurowe, transport, podróże, szkolenia, planowanie administracyjne, usługi finansowe, etc. wykorzystania na rok ilość/udział procentowy produktów oznaczonych ekoetykietą 3 (na rok) tony materiałów na opakowania na rok tony lub kilogramy niebezpiecznych/szkodliwych substancji zużytych na jednostkową usługę i rok zużycie paliwa w litrach na jednostkową usługę i rok ilość i udział procentowy usług oznaczonych ekoetykietą (na rok) WSKAŹNIKI OSIĄGNIĘĆ ZARZĄDCZYCH: WSKAŹNIKI SYSTEMOWE Kategoria wskaźnika Przykłady wskaźników Przykłady jednostek miary Wdrażanie polityki i programów Zgodność z wymaganiami Wynik finansowy Zaangażowanie pracowników Cele i zadania środowiskowe, warunki w miejscu pracy, zarządzanie danymi itp.. Audity zgodność z dobrowolnymi zobowiązaniami środowiskowymi itp. Zaoszczędzone środki pieniężne itp. Szkolenia środowiskowe, konsultacje pracownicze, propozycje ulepszeń przedstawiane przez pracowników itp. udział procentowy osiągniętych celów i zadań na rok udział procentowy komórek /miejsc pracy, dla których określono wymagania środowiskowe (na rok) udział procentowy komórek/miejsc pracy, dla których prowadzi się pomiary środowiskowe i zapisy (na rok) udział procentowy auditowanych komórek/miejsc pracy na rok liczba osiągniętych celów zgodnych z dobrowolnymi zobowiązaniami środowiskowymi (na rok) euro na rok liczba dni szkoleń na pracownika na rok udział szkoleń środowiskowych we wszystkich szkoleniach liczba spotkań z pracownikiem/przedstawicielami pracowników na rok liczba wysuwanych propozycji na pracownika na rok liczba/udział procentowy wdrożonych propozycji na rok 3 W niniejszym dokumencie i w odniesieniu do Rozporządzenia EMAS, zaleca się stosowanie eko-etykiety Unii Europejskiej lub eko-etykiet stosowanych w poszczególnych Państwach członkowskich. Więcej szczegółów na stronie internetowej: 7

8 OSIĄGNIĘCIA ZARZĄDCZE: WSKAŹNIKI OBSZARU DZIAŁANIA Kategoria wskaźnika Przykłady wskaźników Przykłady jednostek miary Administracja i planowanie Pośrednie i bezpośrednie aspekty środowiskowe oraz wpływ decyzji, polityk, planów zagospodarowania terenu, zaangażowanie w rynki ekologiczne itp. ilość/udział przedsięwzięć, dla których wykonano ocenę oddziaływania na środowisko (na rok) udział procentowy obszarów, wobec których planuje się pozostawienie ich w stanie niezmienionym lub utworzenie na ich obszarze naturalnych siedlisk lub terenów zielonych (na rok) całkowita wartość w euro lub udział procentowy produktów sprzedanych na rynkach ekologicznych Zakupy i inwestycje (w koordynacji ze wskaźnikami na wejściu w odniesieniu do produktów i usług) Bezpieczeństwo i higiena pracy Relacje ze społeczeństwem Osiągnięcia środowiskowe dostawców i podwykonawców itp. Inwestycje w projekty środowiskowe itp. Wypadki, zachorowania, jakość powietrza i wody w miejscu pracy, hałas itp. Rozmowy z zainteresowanymi stronami (spotkania, aktywne uczestnictwo w wydarzeniach) itp. Prośby z zewnątrz o raporty środowiskowe itp. ilość/udział procentowy dostawców i podwykonawców mających politykę środowiskową lub systemy zarządzania całkowita wartość w euro lub udział procentowy inwestycji kapitałowych w projekty środowiskowe na rok ilość wypadków pracowników na rok ilość dni zwolnień lekarskich na pracownika na rok stężenia szkodliwych substancji w miligramach na litr lub częściach na milion poziom hałasu na stanowisku pracy w decybelach ilość dyskusji w osobodniach na rok ilość zapytań z zewnątrz na rok ilość odsłon strony internetowej rocznie WSKAŹNIKI WARUNKÓW ŚRODOWISKOWYCHWSKAŹNIKI MEDIÓW SRODOWISKOWYCH Kategoria wskaźnika Przykłady wskaźników Przykłady jednostek miary Powietrze Substancje zanieczyszczające w miligramy na litr części na milion (ppm) powietrzu takie jak siarka i tlenki azotu, ozon, lotne związki organiczne, pyły itp. Woda Substancje zanieczyszczające w rzekach, jeziorach, wodach gruntowych takie jak substancje biogeniczne, oznaczonych eko-etykietą metale ciężkie, związki organiczne itp. miligramy na litr Ziemia Naturalne siedliska, obszary chronione Zanieczyszczenia gruntu przez metale ciężkie, pestycydy, nawozy itp. udział procentowy powierzchni (na rok) zmiany w km² na rok m²/m³ zanieczyszczonej gleby na m³ (na rok) 8

9 WSKAŹNIKI WARUNKÓW ŚRODOWISKOWYCH: WSKAŹNIKI BIO I ANTROPOSFERYCZNE Kategoria wskaźnika Przykłady wskaźników Przykłady jednostek miary Flora Gatunki, które wyginęły lub którym grozi ilość/udział procentowy w porównaniu z warunkami naturalnymi wyginięcie Fauna Gatunki, które wyginęły i którym grozi wyginięcie ilość/udział procentowy w porównaniu z warunkami naturalnymi Ludzie Estetyka, dziedzictwo historyczne i kultura Średnia długość życia mieszkańców, choroby mieszkańców wynikające z zanieczyszczenia środowiska, stężenie zanieczyszczeń we krwi mieszkańców (ołów itp.) Pomniki przyrody średnia długość życia w latach udział procentowy mieszkańców z specyficznymi (chronicznymi)chorobami miligramy zanieczyszczeń na litr km² UWAGA: Częstokroć elementy środowiska lokalnego i lokalne ekosystemy są najbardziej właściwe przy określaniu wskaźników stanu środowiska (WWS). Jednakże, w pewnych przypadkach takich jak emisja gazów cieplarnianych właściwe może być rozpatrywanie stanu środowiska w skali globalnej. Jeśli WWS nie odzwierciedlają w pierwszym rzędzie wpływu na środowisko zarejestrowanej organizacji, a raczej wpływ innych organizacji bądź nieznanych źródeł, powinno być to jasno zaznaczone w informacji dla zainteresowanych stron. Poniżej przedstawionych jest kilka przykładów wskaźników osiągnięć środowiskowych w postaci diagramów. W wielu przypadkach korzystne jest przedstawienie informacji nie tylko z minionego roku, ale także z kilku ostatnich lat ton żużle z produkcji pierwotnej i wtórnej zgary z produkcji pierwotnej i wtórnej pyły z gazów odlotowych lata Rysunek 1. Wytwarzanie trzech różnych typów odpadów niebezpiecznych w tysiącach ton na rok w latach : żużle z produkcji pierwotnej i wtórnej ( ), zgary z produkcji pierwotnej i wtórnej ( ), pyły z gazów odlotowych ( ) (1) 4 4 Kody w nawiasach odpowiadają oznaczeniom w katalogu odpadów. 9

10 Jeśli organizacja opracowuje raport na temat wskaźników zarządczych (np. dotyczących szkoleń), korzystne jest wiedzieć jaka część wszystkich szkoleń poświęcona jest zagadnieniom ochrony środowiska lub udział auditów środowiskowych we wszystkich prowadzonych auditach. Pozwoli to organizacji lepiej oszacować koszty ponoszone na zarządzanie środowiskowe. Jakość Higiena pracy Bezpieczeństwo Rysunek 2. Proporcje godzin szkolenia nt. bezpieczeństwa, środowiska i jakości przypadających na pracownika w 2002 r. W przypadku, gdy organizacja chce przedstawić w raporcie swoje działania w odniesieniu do warunków środowiskowych, korzystna będzie znajomość rzeczywistego wpływu organizacji na środowisko. Tak więc, jeśli organizacja przygotowuje informacje na temat stanu zanieczyszczenia lokalnej rzeki, korzystne będzie oszacowanie jej wpływu na ten stan. Pozwoli to na właściwe nakierowanie swoich działań. (b) Wskaźniki powinny być zrozumiałe i jednoznaczne Ze względu na wiarygodność jak i właściwy nadzór ważne jest, aby wskaźniki nie tworzyły fałszywego wyobrażenia lub nie wprowadzały w błąd zainteresowanych stron. Wskaźniki powinny być spójne i skoncentrowane na zasadniczych danych. Dla celów sprawozdawczych dane są często agregowane lub normalizowane. Pozwala to na zwięzłą prezentację, ale ważne jest też, aby końcowy wynik był zrozumiały. Na przykład np. przedstawienie informacji dotyczącego recyklingu odpadów w formie specyficznego wskaźnika może nie być zrozumiałe, jeśli metoda zastosowana do generowania tego wskaźnika nie jest wyjaśniona. Normalizowanie danych w odniesieniu do roku bazowego może pozwolić na porównanie poszczególnych lat, ale może nie odzwierciedlić wszystkich aspektów działań środowiskowych. Na przykład ważne jest, aby skutki nabycia lub odsprzedaży nieruchomości były wyjaśnione, tak aby zainteresowane strony były w stanie zrozumieć bezwzględną wielkość opisywanego aspektu. (c) Wskaźniki powinny umożliwić coroczne dokonanie porównań Ten aspekt służy łatwemu śledzeniu wyników działań środowiskowych w organizacji. Kluczową sprawą może być prawidłowy wybór wskaźników na wstępie procesu przygotowania raportu umożliwiający coroczne porównanie wyników. Jeśli dokonuje się zmian mierzonych parametrów dla danego aspektu środowiskowego, trudno przedstawić zaistniałą poprawę. Na przykład, jeśli energia jest raportowana w jednym roku jako całkowite zużycie a w kolejnym jako zużycie energii na tonę produktu, porównanie obu lat nie będzie możliwe. Dlatego też organizacje powinny dobrać takie wskaźniki, aby można było je porównywać przez wiele lat. Aby uniknąć nieporozumień prezentowanym wskaźnikom powinny towarzyszyć wartości bezwzględne. Przykład przedstawiono w tabeli poniżej. 10

11 Przykład tabeli pozwalającej na coroczne dokonanie porównań 5 (1) Wskaźnik Jednostka Pracownicy Osoba Obrót Milion 87,6 78,5 74,2 Produkcja Tony Zużycie energii MWh Zużycie KWh/kg 21,9 22,2 23,7 energii/ilość przetworzonej bawełny Zużycie wody M³ Zużycie wody/ L/kg - 62,9 64,7 ilość przetworzonej bawełny Udział wyrobów % przetestowanych na zgodność z wymaganiami MST/Okotex Farbowanie bez % 35,2 35,3 40 metali ciężkich Odpady kg Organizacje powinny także być świadome, że aby oddać ścisły roczny zmian w wynikach, powinny przedstawić bezwzględne roczne średnie i jeśli to konieczne, także ich rozbieżności. Jeśli nie jest to właściwe, należy przyjąć jako punkt odniesienia średni rok lub średnią długoterminową. Rekordowe lata nie są odpowiednim punktem odniesienia. Czasami konieczna jest zmiana sposobu, w jaki przedstawiany jest aspekt środowiskowy. W takim przypadku organizacja powinna dążyć do stworzenia możliwości dokonania porównań z poprzednimi latami, na przykład poprzez rekalkulację danych z lat poprzednich zgodnie z nową metodą. (d) Wskaźniki powinny pozwalać na porównania ze wskaźnikami z sektora, kraju lub regionu Jednym z głównych wymogów dla porównania wskaźników jest zasada generowania ich zawsze w taki sam sposób, aby uniknąć porównywania jabłek i gruszek. Na przykład w przypadku zużycia energii należy rozważyć czy przedstawiać w raporcie zużycie energii pierwotnej czy wtórnej. Organizacja powinna zadbać o zastosowanie wspólnych standardów przy tworzeniu swoich wskaźników. Te wspólne standardy są ustalane w pewnych przypadkach przez instytuty badawcze, stowarzyszenia branżowe, organizacje pozarządowe, a także władze lokalne, krajowe bądź regionalne. Organizacje powinny upewnić się, że są świadome tych standardów i dla określonych aspektów przyjmować standardowe wskaźniki pozwalające na porównanie z innymi. Aby uniknąć przedstawiania w raportach zbyt dużej liczby wskaźników, do raportu należy wybrać najbardziej istotne dla swego sektora. 5 Rauberger (1998) 6 M.S.T. skrót od Markenzeichen schadsoffgeprufter Textillien (etykieta dla materiałów sprawdzonych pod kątem zawartości substancji szkodliwych) wydawana przez Verein fur verbraucher- und umweltfreundliche Textilien - VvuT (Stowarzyszenie konsumentów na rzecz tekstyliów przyjaznych środowisku). Okotext jest odpowiednikiem Oko-Tex Standard 100 (zob. strona internetowa 11

12 Przykład tabeli, która pozwala na porównanie z innymi organizacjami 7 (1) Wskaźnik (jednostka) Minimum Średnia Maksimum Bank Koloński Energia elektryczna 4,3 5 6,8 6,8 (MWh) na jednego zatrudnionego Ogrzewanie (GJ) na 18,2 24,6 29,8 26,3 jednego zatrudnionego Zużycie wody (l) na jednego zatrudnionego na dobę Zużycie papieru(kg) na jednego zatrudnionego Zużycie papieru do kserokopiarek(liczba arkuszy) na jednego zatrudnionego Podróże (km) na jednego zatrudnionego (e) Wskaźniki powinny pozwolić na porównanie zgodności z wymaganiami prawa Zarówno dla właściwego zarządzania jak i zewnętrznej wiarygodności, organizacje powinny być w stanie zademonstrować, na ile działają w zgodzie z wymaganiami prawa. Jeśli istnieją wymagania prawne dla aspektu, który ma być przedstawiony w raporcie, organizacje ująć te wymagania do tej samej tabeli lub na właściwym wykresie. mg/l lata Stężenie (mg/l) wartość dopuszczalna ( Rysunek 3. Przykład wykresu pozwalającego na porównanie z istniejącymi wymaganiami prawnymi 7 Rauberger (1998) 12

13 4. Podsumowanie Przed podjęciem decyzji o rodzaju wskaźnika, który ma być użyty dla prześledzenia aspektów środowiskowych, organizacja powinna zadać sobie następujące pytania: (a) Czy zebrane dane przedstawiają oddziaływanie organizacji na środowisko? (b) Czy wskaźniki umożliwiają określenie ilościowe celów środowiskowych? (c) Czy dane wspomagają proces zarządzania organizacją? (d) Czy dane są zrozumiałe bez skomplikowanych wyjaśnień? (e) Czy dane w takiej formie będą możliwe do uzyskania corocznie? (f) Czy istnieją jakiekolwiek limity prawne dla tego aspektu? (g) Czy dane mogą być porównane ze standardowymi wskaźnikami dla danego aspektu? Jeśli odpowiedź na którekolwiek z powyższych pytań brzmi NIE, organizacja powinna rozważyć przydatność danego wskaźnika środowiskowego. Wskaźniki powinny być regularnie weryfikowane, aby zapewnić, że są właściwe i uwzględniają nowe informacje lub zmiany. 13

14 ZAŁĄCZNIK II Wybór publikacji dotyczących wskaźników środowiskowych 1. ANPA National Agency for the Protection of the Environment (1998): Manuale per l'attuazione del Sistema Comunitario di Ecogestione ed Audit (Manual for the Implementation of the European Eco-Management and Audit Scheme) (EMAS),CD-ROM Sezione Banca Dati Indicatori (Section Database of Environmental Indicators), Roma, Internet: 2. Association for Environmental Management in Banks;Savings Banks and Insurance Companies (VfU) and German Federal Environment Ministry (1997): Time to act environmental management in financial institutions A survey of recent developments including principles and guidelines for in-house eco-balances of financial service providers, Bonn, Internet: 3. Business in the Community (2000): Winning With Integrity, London, Internet: 4. Business in the Community (2001): A Measure of Progress, London, Internet: 5. FORGE Group (2000): Guidelines on Environmental Management and Reporting for the Financial Services Sector, Internet: 6. German Federal Environment Ministry and Federal Environmental Agency (ed.)(1997): A Guide to Corporate Environmental Indicators, Bonn/Berlin, Internet: 7. German Federal Environmental Agency (1999): Leitfaden betriebliche Umweltauswirkungen Ihre Erfassung und Bewertung im Rahmen des Umweltmanagements. (Guideline of Operational Environmental Impacts Collection and Evaluation in the Framework of Environmental Management),Berlin, Internet: 8. Global reporting initiative (2002): Sustainability reporting guidelines, Boston, USA, Internet: 9. EN/ISO 14031:1999 Environmental management Environmental performance evaluation Guidelines, Geneva, Internet: ISO/TR 14032:1999 Environmental management Examples of environmental performance evaluation (EPE),Geneva, Internet: Jasch,C. and Rauberger,R.(1998): Leitfaden Kennzahlen zur Messung der betrieblichen Umweltleistung (Guideline Indicators for the Measurement of Operational Environmental Performance) edited by the Austrian Federal Ministry for the Environment, Youth and Family Affairs, Vienna, IÖW Wien Publications No 25/1998, Internet: Rauberger,R.(1998): Erweitertes betriebliches Umweltcontrolling (Extended Operational Environmental Controlling), in Praxishandbuch Umweltschutz Management,edited by Hans-Peter Wruk and Horst Ellringmann, Cologne, Deutscher Wirtschaftsdienst, Internet: UK Association of Certified and Chartered Accountants and Certified Accountants Educational Trust (2001): An Introduction to Environmental Reporting, London, Internet: UK Department for the Environment, Food and Rural Affairs (2000): Environmental Reporting Guidelines for Company Reporting on Waste, London, DEFRA Publications, Internet: UK Department for the Environment, Food and Rural Affairs (2000): Environmental Reporting Guidelines for Company Reporting on Water, London, DEFRA Publications, Internet: UK Department for the Environment, Food and Rural Affairs (2001): Environmental Reporting General Guidelines, London, DEFRA Publications, Internet: UK Department for the Environment, Food and Rural Affairs (2001): Guidelines for Company Reporting on Greenhouse Gas Emissions, London, DEFRA Publications, Internet: 14

15 18. United Nations Division for Sustainable Development (2001): Environmental Management Accounting, Procedures and Principles, United Nations publication, Economic and Social Affairs Series, Internet: VDI Verein Deutscher Ingenieure (ed.)(2001): Betriebliche Kennzahlen für das Umweltmanagement Leitfaden zu Aufbau, Einführung und Nutzung (Operational Indicators for Environmental Management Guideline for Setup, Introduction and Use), VDI Richtline Nr.4050, Duesseldorf, Internet: World Business Council for Sustainable Development (2000): Measuring eco-efficiency a guide to reporting company performance, Geneva, Internet: 15