Ocena świadomości żywieniowej osób z chorobą nowotworową

Transkrypt

1 Surwiłło Probl Hig A, Epidemiol Wawrzyniak 2014, A. 95(1): Ocena świadomości żywieniowej osób z chorobą nowotworową 75 Ocena świadomości żywieniowej osób z chorobą nowotworową Assessment of nutritional awareness in cancer patients Agnieszka Surwiłło, Agata Wawrzyniak Zakład Oceny Żywienia, Katedra Żywienia Człowieka, Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Wprowadzenie. Błędy w sposobie żywienia oraz nieprawidłowy stan odżywienia osób cierpiących na chorobę nowotworową jest jedną z przyczyn gorszej odpowiedzi na zastosowane leczenie przeciwnowotworowe, wzrostu częstotliwości występowania jego skutków ubocznych oraz obniżonej jakości życia chorego. Prawidłowa dieta oraz odpowiedni styl życia odgrywają wspomagającą rolę w leczeniu choroby nowotworowej oraz w powrocie do zdrowia. Cel badań. Ocena świadomości żywieniowej osób z chorobą nowotworową piersi, płuc oraz kości i tkanek. Materiał i metoda. W badaniu wzięło udział 100 osób z chorobą nowotworową piersi, płuc oraz kości i tkanek. Badanie przeprowadzono w okresie od września do grudnia 2011 roku. Wyniki uzyskano przy użyciu autorskiej ankiety. Wyniki. Ponad 80% pacjentów onkologicznych uważało, że edukacja żywieniowa ma znaczny wpływ na stan zdrowia człowieka. Sześćdziesiąt trzy procent chorych deklarowało chęć poszerzenia wiedzy na temat prawidłowego żywienia. Tylko 11% badanych otrzymało poradę dotyczącą prawidłowego żywienia od specjalisty, w miejscu, w którym byli poddawani leczeniu. Średnio 67% pacjentów wprowadziło zmiany w swoim sposobie żywienia od momentu diagnozy. Najczęściej był to wzrost spożycia owoców (56%) oraz warzyw (56%), a także ryb (31%). Wnioski. Istnieje potrzeba rozwoju poradnictwa żywieniowego w ośrodkach onkologicznych ze względu na zapotrzebowanie pacjentów na konsultacje żywieniowe, chęć poszerzania przez nich wiedzy żywieniowej oraz wprowadzania zmian w sposobie żywienia. Introduction. Dietary errors and improper nutritional status of cancer patients are one of the reasons of poorer response to anticancer treatment, increased frequency of treatment side effects and lower quality of life. A well-balanced diet and a healthy lifestyle play a supportive role in the treatment of cancer and recovery. Aim. To evaluate the nutritional awareness in patients with breast, lung, bone and soft tissue cancer. Material & method. The study involved 100 patients with breast, lung, bone and soft tissue cancer. The study was conducted from September to December The results were obtained using the author s questionnaire. Results. Over 80% of the cancer patients thought that nutritional education had a significant impact on human health. Sixty-three percent of the patients wanted to learn more about proper nutrition. Only 11% of the patients received dietary consultations from a specialist in the medical facility providing the treatment. On the average, 67% of the patients made changes in their diet from the moment of diagnosis. Most of them increased consumption of fruit (56%), vegetables (56%) and fish ( 31%). Conclusions. Cancer patients need nutritional consultations and want to broaden their knowledge as well as make changes in their diet. Therefore we need to develop nutritional counseling system in the area of public health. Key words: cancer, nutrition, nutritional awareness Słowa kluczowe: nowotwory, choroba nowotworowa, żywienie, świadomość żywieniowa Probl Hig Epidemiol 2014, 95(1): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence dr hab. Agata Wawrzyniak, prof. SGGW Zakład Oceny Żywienia, Katedra Żywienia Człowieka, SGGW ul. Nowoursynowska 159C, Warszawa, tel , agata_wawrzyniak@sggw.pl Wstęp Nowotwory złośliwe to jeden z najważniejszych problemów zdrowotnych na świecie. W Polsce stanowią one drugą, zaraz po chorobach układu krążenia przyczynę zgonów, powodując ponad 26% zgonów u mężczyzn i 23% u kobiet. Z przygotowanego przez Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej- Curie w Warszawie raportu wynika, że w 2009 roku w Polsce u około 156 tysięcy osób zdiagnozowano chorobę nowotworową, a ponad 320 tysięcy żyło z rozpoznanym nowotworem. Niepokojący jest fakt, że zachorowalność na nowotwory złośliwe zwiększa się z roku na rok. W 2009 r. odnotowano wzrost o 2100 nowych przypadków w porównaniu do roku poprzedniego [1].

2 76 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(1): Choroba nowotworowa stanowi istotny problem nie tylko w starszych grupach wiekowych, ale jest także przyczyną przedwczesnej umieralności przed 65 rokiem życia, co negatywnie wyróżnia Polskę na tle innych krajów europejskich. Obserwowane trendy, które zachodzą w częstości zachorowań i zgonów wynikają ze zmian w strukturze wieku, ze zwiększonej ekspozycji na czynniki kancerogenne oraz upowszechniania się zachowań sprzyjających rozwojowi choroby nowotworowej, takich jak palenie tytoniu, spożywanie alkoholu, nieprawidłowe odżywianie, mała aktywność fizyczna oraz stres [2, 3]. Nieprawidłowości w sposobie żywienia oraz w stanie odżywienia osób chorych są jedną z przyczyn gorszej odpowiedzi na zastosowane leczenie przeciwnowotworowe, wzrostu częstotliwości występowania jego skutków ubocznych oraz obniżonej jakości życia chorego. Prawidłowa dieta oraz odpowiedni styl życia odgrywają wspomagającą rolę w leczeniu choroby nowotworowej oraz w powrocie do zdrowia [4]. Cel badań Ocena świadomości żywieniowej osób z chorobą nowotworową piersi, płuc oraz kości i tkanek. Osoby badane i metody Badanie przeprowadzono w okresie od września do grudnia 2011 r. wśród pacjentów jednego ze szpitali. W badaniu wzięło udział 100 osób. Kryterium włączenia pacjentów do badania było zdiagnozowanie choroby nowotworowej, rozpoczęcie leczenia w szpitalu, a także samodzielne odżywianie się. Kryterium wyłączenia z badania było stosowanie leczenia żywieniowego (np. dojelitowego, pozajelitowego) oraz zdiagnozowanie choroby nowotworowe w obrębie przewodu pokarmowego. Przeciętny okres od zdiagnozowania choroby wynosił pół roku. Badanych podzielono na trzy grupy w zależności od umiejscowienia nowotworu. Do pierwszej grupy zakwalifikowano 34 kobiety z nowotworem piersi. Do drugiej 16 kobiet i 17 mężczyzn leczących się z powodu nowotworu płuc, a do trzeciej 19 kobiet i 14 mężczyzn ze zdiagnozowanym nowotworem kości lub tkanek. Wyżej wymienione 3 rodzaje nowotworów objęto badaniami ze względu na fakt, że nie są one zlokalizowane w obrębie przewodu pokarmowego, ponieważ tacy pacjenci często nie mogą żywić się samodzielnie, a także ze względu na ograniczoną ilość badań wśród osób z chorobą nowotworową płuc oraz kości i tkanek. Ponadto choroba nowotworowa piersi, płuc oraz kości i tkanek znajduje się w obrębie szczególnych zainteresowań autorek. Badanie przeprowadzono za pomocą autorskiej ankiety, w której pytano m.in. o płeć, wiek, wzrost, masę ciała, miejsce zamieszkania, wykształcenie, stosowanie specjalistycznej diety, o autoocenę zmian sposobu żywienia po zdiagnozowaniu choroby, subiektywną ocenę własnego stanu wiedzy żywieniowej, chęć poszerzenia wiedzy na temat prawidłowego żywienia, a także o funkcjonowanie systemu poradnictwa żywieniowego w szpitalu oraz o źródła, w których pacjenci poszukiwali wiedzy na temat prawidłowego odżywiania. Do analizy statystycznej wykorzystano program Statistica ver. 10. Do oceny zebranych danych zastosowano test χ 2, test Kruskala-Wallisa oraz współczynnik korelacji liniowej Pearsona. We wszystkich przypadkach przyjęto poziom istotności α=0,05. Wyniki i dyskusja Średnia wieku badanych osób wynosiła 52±15 lat (19-75 lat), w tym wśród badanych 69% stanowiły kobiety, a 31% mężczyźni. Największa ilość osób pochodziła z miasta powyżej 100 tysięcy mieszkańców, tj. 39%, z miasta w granicach tysięcy mieszkańców pochodziło 29% respondentów, z miasteczka 11%, a ze wsi 21% badanych. 41% osób badanych posiadało wyższe wykształcenie, 36% średnie, 16% zawodowe, a 7% podstawowe. Wskaźnik masy ciała (BMI) badanych osób wahał się w przedziale 16,3 38,5 kg/m 2. Największy odsetek badanych 55% wykazywał nadwagę, prawidłowa masę ciała stwierdzono u 39%, a niedowagę u 6% badanych. Wśród osób, które wzięły udział w badaniu 90% stosowało normalną dietę, 4% osób zadeklarowało stosowanie diety wątrobowej, 2% cukrzycowej, kolejne 2% stosowało dietę lekkostrawną, a po 1% badanych dietę bezglutenową oraz bezmleczną. Wiele osób cierpiących na chorobę nowotworową jest silnie zmotywowanych do poszukiwania informacji na temat prawidłowego żywienia, stosowania suplementów, oraz terapii wspomagających i poprawiających odpowiedź na leczenie, redukujących ryzyko nawrotu choroby oraz podnoszących jakość życia. Po zdiagnozowaniu nowotworu wiele osób staje przed dylematem zmiany stylu życia, dla części z nich jest to nieodłączny element terapii, ale dla niektórych może stanowić ogromne wyzwanie. Osoby te szukają informacji na temat tego co powinny jeść, jakiej żywności unikać oraz jakie suplementy lub zioła przyjmować. Niestety bardzo często są to sprzeczne informacje oraz informacje, które nie są oparte na dowodach naukowych. Z punktu widzenia medycyny najważniejszym celem terapii żywieniowej jest zapobieganie stanom niedoboru składników pokarmowych oraz minimalizowanie objawów ubocznych takich jak spadek apetytu, nudności, wymioty czy zaburzenia w odczuwaniu smaku i węchu. W badaniu własnym 67% osób (tab. I) deklarowało zmiany w sposobie żywienia od momentu zdiag-

3 Surwiłło A, Wawrzyniak A. Ocena świadomości żywieniowej osób z chorobą nowotworową 77 nozowania choroby. Zaobserwowano słabą korelację pomiędzy wprowadzeniem zmian w sposobie żywienia od momentu diagnozy a wiekiem (r=0,2; p 0,05). Jak twierdzą autorzy metaanalizy od 30 60% pacjentów, u których zdiagnozowano chorobę nowotworową przyznaje się do wprowadzenia zmian w sposobie żywienia. W badaniu własnym, najczęściej o takiej zmianie informowały kobiety z nowotworem piersi (71%). Natomiast Beagan i wsp. [5] szacują, że około 50% kobiet z nowotworem piersi wprowadziło zmiany w sposobie żywienia od momentu diagnozy. Kobiety, które uważały, że istnieje związek pomiędzy dietą a chorobą były bardziej podatne na wprowadzanie zmian. Autorzy uważają, że kobiety z nowotworem piersi są silnie zmotywowane do wprowadzania zmian w sposobie żywienia [5, 6]. W badaniu własnym wśród zmian wprowadzonych w sposobie żywienia najczęściej wymieniano wzrost spożycia owoców i warzyw (ryc. 1), którą zadeklarowała ponad połowa badanych. Wzrost spożycia warzyw i owoców w diecie odnotowano u wszystkich pacjentów z nowotworem kości i tkanek deklarujących zmianę w sposobie żywienia. Analiza statystyczna nie wykazała istotnych różnic między grupami odnośnie wzrostu spożycia warzyw, owoców oraz ryb. Zaobserwowano dodatnią, słabą korelację pomiędzy wykształceniem a deklaracją na temat zwracania uwagi na grupy produktów spożywczych, które były spożywane od momentu diagnozy (r=0,2; p 0,05). Ponad połowa osób badanych ograniczyła spożycie cukru. Najczęściej taką deklarację składały kobiety z nowotworem piersi, a najrzadziej osoby z nowotworem płuc (p=0,03). Zmianę spożycia soli odnotowano u 32% badanych, w największym stopniu u badanych cierpiących na nowotwór piersi, a najmniej u osób z nowotworem płuc. Niektórzy z pacjentów deklarowali ponadto spadek spożycia czerwonego mięsa, żywności wysokoprzetworzonej oraz słodyczy. W badaniu przeprowadzonym przez Wayne i wsp. [7] 39% kobiet z nowotworem piersi deklarowało wzrost spożycia warzyw i owoców, natomiast 55% kobiet deklarowało spadek spożycia tłuszczu. Młodsze kobiety wykazywały większą tendencję do wprowadzania wyżej opisanych zmian. Także w badaniu Skeie i wsp. [8] osoby cierpiące na nowotwór piersi orz nowotwór jelita grubego spożywały większe ilości warzyw i owoców oraz ograniczyły spożycie kawy. Zmiany te były bardziej restrykcyjne w porównaniu do zmian wprowadzonych przez osoby zdrowe. Natomiast Beagan i wsp. [5] zanotowali wzrost spożycia warzyw, owoców, produktów z pełnego ziarna, organicznej żywności, a spadek spożycia mięsa, tłuszczu, cukru, soli oraz zmianę technik przyrządzania potraw. W badaniu tym zaobserwowano także bardziej restrykcyjne zmiany, Tabela I. Zmiany w sposobie odżywiania od momentu zdiagnozowania choroby Table I. Changes in nutrition from the moment of cancer diagnosis Osoby badane Zmiany rodzaj nowotworu w sposobie kości i tkanek żywienia piersi płuc n=100 n=34 n=33 n=33 nie nastąpiły 33 (33%) 10 (29%) 12 (36%) 11 (33%) były niewielkie 53 (53%) 17 (50%) 19 (58%) 17 (52%) były znaczące 14 (14%) 7 (21%) 2 (6%) 5 (15%) *wartość dla testu χ 2, NS wartości nie różnią się istotnie statystycznie (p>0,05) % owoce warzywa ryby piersi płuc kości i tkanek Ryc.1. Procent osób, które zadeklarowały wzrost udziału poszczególnych produktów w diecie od momentu zdiagnozowania choroby Fig. 1. Percentage of people declaring the increase of various products in diet from the moment of cancer diagnosis które zostały wprowadzone do diety przez niektóre kobiety z nowotworem piersi. Kilka z nich spożywało tylko surową żywność, a jedna ograniczyła swoją dietę do produktów należących do tzw. powerhouse, spożywając od 12 do 16 porcji warzyw i owoców dziennie. W badaniu własnym nie odnotowano tak skrajnych zmian w sposobie żywienia wśród badanych. Chociaż istnieje przekonanie, że stosunek ludzi do żywności jest stały, to w ciągu całego życia człowieka mogą pojawić się pewne krytyczne sytuacje jak np. diagnoza nowotworu, które skłaniają go do zmiany przekonań. Zmiany w sposobie żywienia wydają się być dla osoby chorej proste do wprowadzenia i kontrolowania i bardzo często są silną i natychmiastową reakcją na kryzys zdrowotny. Pacjenci wierzący, że dzięki wprowadzeniu zmian w stylu życia przyśpieszą proces powrotu do zdrowia, bardzo często w ten sposób podświadomie uzyskują poczucie kontroli nad swoją życiową sytuacją. Pacjenci bardzo często poszukują informacji na temat schorzenia, na które cierpią, korzystając przy tym z różnych źródeł. Blisko dwie trzecie (64%) (ryc. 2) osób badanych zadeklarowała, że od momentu zdiagnozowania choroby poszerzała swoją wiedzę na temat prawidłowego żywienia. Największy p* NS

4 78 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(1): odsetek badanych, którzy poszerzali swoją wiedzę były to kobiety ze zdiagnozowanym nowotworem piersi, natomiast najmniejszy to grupa osób leczących się z powodu nowotworu płuc. Najpopularniejszym źródłem wiedzy na temat prawidłowego żywienia dla pacjentów onkologicznych był Internet (tab. II). Wśród badanych grup zdecydowanie najczęściej korzystały z niego osoby z nowotworem kości i tkanek. Kolejnym co do popularności źródłem pozyskiwania wiedzy były książki. Najczęściej z tego źródła korzystały osoby z nowotworem piersi. Osoby badane wymieniały następujące pozycje literaturowe: Antyrak, Żywienie w chorobie nowotworowej, Dieta oczyszczająca, Dieta Dukana, Dieta Montignaca, Kuchnia 5 przemian, Żywienie według grup krwi oraz książki na temat zasad prawidłowego odżywiania. Znacznie mniejsza ilość osób (19%) w celu poszerzenia wiedzy żywieniowej wybrała czasopisma. Tylko dwie osoby skorzystały z czasopism naukowych ( Medycyna praktyczna ), kolejne dwie wybrały broszurki dostępne w miejscu leczenia, natomiast pozostałe zaczerpnęły wiedzy z czasopism kobiecych. Natomiast w badaniu Salminen i wsp. 31% oraz 43% (odpowiednio dla grupy kobiet z Finlandii oraz Australii) osób z chorobą nowotworową wybrało mass media jako źródło wiedzy żywieniowej [9]. Tylko 9,4% pacjentów z chorobą nowotworową zdecydowało się skorzystać z profesjonalnej porady żywieniowej (jako źródło wiedzy na temat prawidłowego żywienia) prywatnie, niezależnie od konsultacji otrzymanych w ośrodku onkologicznym. Trzy osoby z nowotworem piersi skorzystały z porady dietetyka. Z grupy osób z nowotworem płuc jedna osoba zaczerpnęła opinii onkologa, a druga osoba gastrologa. Natomiast wśród pacjentów z nowotworem kości i tkanek tylko jedna osoba zdecydowała się na taką formę poszerzania wiedzy i skorzystała z porady dietetyka. W badaniu innych autorów odpowiednio 6,8% oraz 10,5% pacjentek z chorobą nowotworową skorzystało z porady dietetyka, a 17,8% oraz 21% z porady lekarza lub pielęgniarki [7]. Niepokojący wydaje się być fakt, że znaczna większość pacjentów z chorobą nowotworową wybiera mniej wiarygodne źródła, jak internet, prasa czy książki, które nie są literaturą naukową. Informacje zawarte w takich źródłach są często nierzetelne i nie opierają się na dowodach naukowych. W badaniu własnym zaobserwowano dodatnią korelację między deklaracją poszerzania wiedzy na temat prawidłowego żywienia a wykształceniem (r=0,4 korelacja przeciętna, p 0,01) oraz opinią badanych na temat wpływu edukacji na stan zdrowia człowieka (r=0,3 korelacja przeciętna, p 0,01). Analiza statystyczna nie wykazała istotnych różnic między grupami odnośnie deklaracji poszerzania wiedzy na temat prawidłowego żywienia od momentu diagnozy. Tabela II. Źródła, w których osoby badane szukały wiedzy na temat prawidłowego żywienia Table II. Sources of knowledge about proper nutrition Źródła wiedzy Osoby badane (% badanych w grupie) rodzaj nowotworu kości i tkanek piersi płuc n= 64 (64%) n=25 (74%) n=18 (54%) n=21 (64%) książki 43% 48% 33% 48% internet 49% 36% 44% 67% czasopisma 19% 16% 28% 14% opinia specjalisty 9% 12% 11% 5% *wartość dla testu χ 2, NS wartości nie różnią się istotnie statystycznie (p>0,05) % tak nie piersi płuc kości i tkanek Ryc. 2. Procentowy udział osób deklarujących poszerzanie wiedzy żywieniowej po zdiagnozowaniu choroby Fig. 2. Percentage of people declaring broadening of their nutritional knowledge after cancer diagnosis Jak wynika z badań własnych prawie połowa badanych (45%) zadeklarowała, że posiada wiedzę na temat produktów, których spożywanie jest korzystne dla zdrowia w chorobie nowotworowej. Najczęściej taką deklarację składały osoby z nowotworem kości i tkanek, a zdecydowanie najrzadziej osoby cierpiące na nowotwór płuc. Pacjenci najczęściej wymieniali jako korzystne spożycie warzyw i owoców, niektórzy z nich precyzowali warzywa krzyżowe, buraki, pomidory, winogrona, owoce jagodowe. Tylko 10 osób potrafiło uargumentować swój wybór wskazując na rolę antyoksydantów, witaminy C, selenu czy błonnika. Pacjenci wymieniali także wśród produktów zalecanych olej lniany, ryby (jedna z osób potrafiła uzasadnić, że ze względu na wysoką zawartość kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3), białe mięso, siemię lniane, produkty ekologiczne, nabiał oraz zieloną herbatę. Z technik kulinarnych wymieniano gotowanie oraz przyrządzanie potraw lekkostrawnych. Zaobserwowano dodatnią korelację pomiędzy deklarowaniem posiadania wiedzy na temat produktów, które są korzystne dla zdrowia w chorobie nowotworowej a wykształceniem (r=0,3; p 0,01). p* NS

5 Surwiłło A, Wawrzyniak A. Ocena świadomości żywieniowej osób z chorobą nowotworową 79 W przypadku deklarowania wiedzy na temat produktów niekorzystnych zaobserwowano podobny trend. Najczęściej deklarację o posiadaniu wiedzy na ten temat składali pacjenci z nowotworem kości i tkanek, a najrzadziej pacjenci z nowotworem płuc. Wśród produktów niekorzystnych dla zdrowia pacjenci najczęściej wymieniali czerwone mięso, tłuszcz zwierzęcy, słodycze, cukier, sól, alkohol, produkty wysokoprzetworzone i fast foody, z technik kulinarnych wymieniano smażenie oraz przygotowywanie potraw ciężkostrawnych. Tylko jedna osoba uzasadniła swoją odpowiedź tłumacząc, że spożywanie cukru jest niekorzystne ze względu na glukozozależność komórek nowotworowych. W badaniu Beagan i wsp. kobiety, które deklarowały, że dieta ma związek z rozwojem choroby jako produkty wspomagające wymieniały warzywa, owoce oraz żywność organiczną, natomiast w przypadku żywności niekorzystnej dla zdrowia wymieniano tłuszcz, mleko, mięso, cukier, kawę, alkohol, przetworzoną żywność, oraz pestycydy i konserwanty zawarte w produktach żywnościowych [5]. Najnowsze badania potwierdzają pozytywny wpływ konsultacji dietetycznych przeprowadzanych w ośrodkach onkologicznych na poprawę sposobu żywienia pacjentów, zminimalizowanie efektów ubocznych zastosowanej terapii oraz poprawę jakości życia pacjentów z chorobą nowotworową. Osoby po leczeniu antynowotworowym znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka wielu chorób, w tym chorób serca i osteoporozy. Ze względu na doniesienia dotyczące roli utrzymania prawidłowej masy ciała i wpływu pewnych składników żywności na rozwój choroby nowotworowej wydaje się być uzasadnione wprowadzanie konsultacji na szeroką skalę. Jak wynika z badania przeprowadzonego przez Bauer i wsp. [10] interwencje żywieniowe prowadzone przez dietetyka pozytywnie wpłynęły na poprawę spożycia składników pokarmowych, stan odżywienia, masę ciała, poziom beztłuszczowej masę ciała oraz jakość życia pacjentów prezentujących objawy kacheksji. Jak wynika z badań innych autorów osoby objęte programem konsultacji dietetycznych wykazywały wzrost spożycia warzyw, owoców oraz zmniejszenie spożycia energii oraz tłuszczu [4]. W badaniu własnym tylko 11% pacjentów (ryc. 3) otrzymało zalecenia żywieniowe od momentu rozpoczęcia leczenia w szpitalu. Jedna osoba () uzyskała poradę od dietetyka, natomiast 10 pozostałych od lekarza. Dwóm osobom przekazano informację w postaci broszurki, a pozostałe otrzymały je w formie ustnego zalecenia. Zalecenia te przypadku 4 osób ograniczały się do zaproponowania stosowania diety lekkostrawnej, jedna osoba dostała zalecenie stosowania diety bezglutenowej. Pozostałym osobom zalecono spożywanie większej ilości warzyw, owoców, chudego mięsa, oraz ograniczenie spożywania słodyczy, soli, tłustych i smażonych potraw. Siedmioro pacjentów zadeklarowało dobry stopień zastosowania się do otrzymanych zaleceń, trzech oceniło go jako średni, natomiast jedna osoba w ogóle się do nich nie zastosowała. Analiza statystyczna nie wykazała istotnych różnic między grupami odnośnie otrzymania zaleceń na temat prawidłowego żywienia od momentu rozpoczęcia leczenia w szpitalu. Natomiast z badań Demark-Wahnefried wynika, że 20% pacjentów otrzymało taką poradę [6]. Salminen i wsp. [9] stwierdzili, że pacjenci z chorobą nowotworową nie otrzymują niezbędnych porad i konsultacji dietetycznych w miejscach, w których poddawani są leczeniu. Powyższe obserwacje są zbieżne z tymi płynącymi z badania własnego. W odpowiedzi na prawie całkowity brak konsultacji dietetycznych, aż 81% pacjentów w badaniu własnym zadeklarowało, że edukacja żywieniowa ich zdaniem ma wpływ na stan zdrowia, a 63% chciało poszerzyć wiedzę na temat prawidłowego żywienia. Zdecydowanie najwięcej osób, które należały do tej grupy to osoby z nowotworem piersi, a najmniejszy odsetek stanowiły osoby z nowotworem płuc, w których grupie ponad połowa osób nie chciała poszerzyć wiedzy na temat prawidłowego żywienia. Zaobserwowano istotnie dodatnią korelację między deklarowaną chęcią poszerzania wiedzy na temat prawidłowego żywienia a wykształceniem (r=0,1; p 0,05). W badaniu innych autorów [9] około 1/3 osób z chorobą nowotworową deklarowało chęć pozyskania większej ilości informacji na temat prawidłowego żywienia. Natomiast Wayne i wsp. [7] uważają, że osoby cierpiące na nowotwór, które posiadają taką wiedzę są bardziej chętne do wprowadzania zmian w sposobie żywienia % tak nie piersi płuc kości i tkanek Ryc. 3. Procent osób, które otrzymały zalecenie odnośnie żywienia od momentu rozpoczęcia leczenia w szpitalu Fig. 3. Percentage of people who received nutritional consultation from the moment of diagnosis

6 80 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(1): Wnioski 1. Sześćdziesiąt trzy procent osób z chorobą nowotworową deklarowało chęć poszerzania wiedzy na temat prawidłowego żywienia. 2. Większość pacjentów (90%) nie otrzymała porady dietetycznej od momentu rozpoczęcia leczenia w szpitalu, co może negatywnie wpływać na ich sposób żywienia. Biorąc pod uwagę zapotrzebowanie pacjentów na konsultacje żywieniowe oraz chęć poszerzania przez nich wiedzy, a także chęć wprowadzania zmian w sposobie żywienia funkcjonowanie poradnictwa żywieniowego w szpitalu wymaga modyfikacji. 3. Ze względu zwiększający się z roku na rok trend zachorowalności na nowotwory złośliwe (a także ze względu na ograniczoną ilość badań wśród osób z chorobą nowotworową, szczególnie kości i tkanek ) kontrolowanie sposobu żywienia oraz funkcjonowania poradnictwa żywieniowego w szpitalach wymaga dalszej oceny. Piśmiennictwo / References 1. Didkowska J, Wojciechowska U, Zatoński W. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2009 roku. Centrum Onkologii Instytut, Warszawa Khan N, Afag F, Mukhtar H. Lifestyle as risk factor for cancer: Evidence from human studies. Cancer Lett 2010, 293: World Cancer Research Fund/ American Institute for Cancer Research (WCRF/AICR). Food, nutrition, physical activity, and the prevention of cancer: a global perspective. American Institute for Cancer Research, Washington Krawczyk J, Świeboda-Sadlej A. Interwencje żywieniowe u chorych na nowotwory złośliwe. Współcz Onkol 2010, 14: Beagan B, Chapman G. Eating after breast cancer: influences on Women s Actions. J Nutr Educ Behav 2004, 36: Demark-Wahnefried W, Aziz N, Rowland J, et al. Riding the crest of the teachable moment: promoting long-term health after the diagnosis of cancer. J Clin Onc 2005, 23: Wayne S, Lopez S, Butler L, et al. Changes in dietary intake after diagnosis of breast cancer. J Am Diet Assoc 2004, 104: Skeie G, Hjartaker A, Braaten T, et al. Dietary change among breast and colorectal cancer survivors and cancer-free women in the Norwegian Women and Cancer cohort study. Cancer Cause Control 2009, 20: Salminen E, Bishop M, Poussa T, et al. Breast cancer patients have unmet needs for dietary advice. Breast 2002, 11: Bauer J, Capra S. Nutrition intervention improves outcomes in patients with cancer cachexia receiving chemotherapy a pilot study. Support Care Cancer 2005, 13: