Analiza warunków przetwarzania odpadów opakowaniowych po środkach niebezpiecznych oraz odpadów po opakowaniach wielomateriałowych w Polsce

Transkrypt

1 Analiza warunków przetwarzania odpadów opakowaniowych po środkach niebezpiecznych oraz odpadów po opakowaniach wielomateriałowych w Polsce Praca wykonana na zlecenie Departamentu Gospodarki Odpadami Ministerstwa Środowiska sfinansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie Warszawa

2 Autorzy opracowania: Dr Wojciech Piontek (Kierownik projektu) Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej Dr inż. Sebastian Jarzębowski Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 2

3 Spis treści Wstęp... 4 Część I Analiza rynku opakowań wielomateriałowych wraz z określeniem kierunków rozwoju rynku w kolejnych latach Opakowania wielomateriałowe wprowadzone na rynek. Kierunki rozwoju rynku Realizacja obowiązku odzysku i recyklingu opakowań wielomateriałowych Instalacje przetwarzania odpadów po opakowaniach wielomateriałowych Charakterystyka instalacji odzysku i recyklingu odpadów opakowań wielomateriałowych w Polsce Moce przerobowe instalacji niezbędne w celu zapewnienia realizacji obowiązków ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz. U. poz. 888) Kierunki ewolucji systemu, analiza celowości działań i zmian legislacyjnych, rozwój technologii odzysku i recyklingu Propozycje zmian legislacyjnych Propozycja poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych wielomateriałowych w poszczególnych latach do roku 2020 i w latach następnych, z uwzględnieniem aktualnych i potencjalnych możliwości przetwórczych tych odpadów Analiza celowości i możliwości wprowadzania i stosowania technologii przetwarzania odpadów opakowań wielomateriałowych Część II Realizacja obowiązku odzysku i recyklingu opakowań po środkach niebezpiecznych Ogólna charakterystyka systemu Charakterystyka instalacji odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych po środkach niebezpiecznych Kierunki ewolucji systemu, analiza celowości działań i zmian legislacyjnych Propozycje zmian legislacyjnych odnoszących się do odpadów opakowań po środkach niebezpiecznych Propozycja zmian poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych po środkach niebezpiecznych w poszczególnych latach do roku 2020 i w latach następnych, z uwzględnieniem aktualnych i potencjalnych możliwości przetwórczych tych odpadów Zakończenie Spis tabel Spis schematów Załącznik

4 Wstęp Ustawa o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi 1 od 1 stycznia 2014 roku przewiduje rozliczanie obowiązku odzysku i recyklingu opakowań wielomateriałowych oraz opakowań po środkach niebezpiecznych. Na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie minimalnych rocznych poziomów odzysku i recyklingu dla opakowań wielomateriałowych oraz dla opakowań po środkach niebezpiecznych, w poszczególnych latach, poniżej których nie mogą zostać określone poziomy w porozumieniu zawieranym z marszałkiem województwa ustalone zostały minimalne poziomy odzysku i recyklingu jakie przedsiębiorcy wprowadzający opakowania mają osiągać w kolejnych latach do 2020 roku. Wskazane podstawy prawne istotnie zmieniają uwarunkowania prowadzenia recyklingu odpadów opakowań wielomateriałowych i opakowań po środkach niebezpiecznych. Uzasadnione jest zatem zbadanie i przeprowadzenie analizy stanu zagospodarowania odpadów ze wskazanych rodzajów opakowań, w tym zbierania odpadów, potencjału przetwórczego i możliwości realizacji obowiązku odzysku i recyklingu. Szczególną uwagę należy skupić na kartonach do żywności płynnej stanowiących dominujący strumień opakowań wielomateriałowych, jak również na opakowaniach po środkach niebezpiecznych innych niż środki ochrony roślin. Praca ma na celu dokonanie przeglądu istniejącego w kraju potencjału przetwórczego opakowań wielomateriałowych i opakowań po środkach niebezpiecznych, a także zbadanie istniejącego potencjału rynku w zakresie zbierania odpadów z tych opakowań oraz określenie możliwości i kierunków jego dalszego rozwoju, w tym propozycji zmian legislacyjnych. Praca obejmuje: 1. Analizę obecnego stanu: a. rynku opakowań wielomateriałowych i opakowań środków niebezpiecznych, wraz z określeniem rozwoju rynku w kolejnych latach, b. istniejących instalacji i stosowanych obecnie sposobów przetwarzania odpadów po opakowaniach wielomateriałowych i po opakowaniach środków niebezpiecznych w Polsce według rodzaju zastosowanego materiału, w tym określa moce przerobowe funkcjonujących już instalacji oraz określa wymagane moce w celu zapewnienia 1 Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, Dz.U.2013 poz

5 realizacji obowiązków ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. 2. Wskazanie preferowanych technologii przetwarzania odpadów opakowań wielomateriałowych i po środkach niebezpiecznych. 3. Analizę celowości i możliwości wprowadzania i stosowania odpowiednich technologii przetwarzania odpadów opakowaniowych po środkach niebezpiecznych oraz odpadów opakowań wielomateriałowych w Polsce. 4. Wskazania konieczne zdaniem autorów i podmiotów, z którymi prowadzono konsultacje - kierunków działań, uwzględniające analizę celowości oraz kierunki zmian legislacyjnych. Określa możliwe warianty, a także mocne i słabe strony zaproponowanych rozwiązań. 5. Wskazania wysokości niezbędnych środków finansowych na inwestycje w sektorze zagospodarowania odpadów opakowaniowych w kontekście określonych celów, wariantów działania i ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. 6. Propozycję poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych wielomateriałowych i opakowań po środkach niebezpiecznych w poszczególnych latach do roku 2020 i w latach następnych, z uwzględnieniem aktualnych i potencjalnych możliwości przetwórczych tych odpadów. Treść pracy ujęta została w dwóch częściach poświęconych odpowiednio opakowaniom wielomateriałowym i opakowaniom po środkach niebezpiecznych. W ramach badań konsultacje przeprowadzone zostały z: Mondi Świecie SA, Fabryka Papieru i Tektury Beskidy SA Wadowice, PMP Recykl w Ćmielowie, Veolia - SARPI Dąbrowa Górnicza, Sanator-Bis s.c. w Rąbieniu, Izba Przemysłowo-Handlowa Inwestorów w Polsce, Polska Izba Ekologii, Krajowa Izba Gospodarcza Przemysłu Spożywczego i Opakowań, Polska Izba Gospodarcza Ekorozwój, Polska Izba Odzysku i Recyklingu Opakowań, Tetra Pak Polska, SIG COMBIBLOC Sp. z o.o. oraz Remondis Sp. z o.o. Pracę wykonano na podstawie umowy z Ministerstwem Środowiska, finansowanej przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. 5

6 Część I OPAKOWANIA WIELOMATERIAŁOWE 6

7 1. Analiza rynku opakowań wielomateriałowych wraz z określeniem kierunków rozwoju rynku w kolejnych latach 1.1 Opakowania wielomateriałowe wprowadzone na rynek. Kierunki rozwoju rynku Przeprowadzona w niniejszym opracowaniu analiza strumienia opakowań wielomateriałowych wprowadzanych na rynek, strumieni odpadów opakowaniowych, a także poziomów zrealizowanego recyklingu została przeprowadzona w oparciu o oficjalną statystykę Ministerstwa Środowiska (na podstawie składanych sprawozdań OŚ-OP1, OŚ- OP2, sprawozdań porozumień) oraz danych szacunkowych udostępnionych przez organizacje branżowe, zarządzających porozumieniami. Masę wprowadzanych na rynek opakowań wielomateriałowych szacuje się na około 80 tys. Mg 90 tys. Mg. Tym samym opakowania wielomateriałowe stanowią 1,62% całkowitej masy opakowań wprowadzanych na rynek (zgodnie z OŚ-OP2 w 2014 r. całkowita masa opakowań wprowadzonych na rynek wyniosła 4.9 mln Mg). Masę i strukturę opakowań wielomateriałowych, ze względu na tworzywo dominujące, wprowadzonych na rynek w latach przedstawia tabela 1. Tabela 1 Masa opakowań wielomateriałowych wprowadzonych na rynek w latach Rodzaj opakowania z którego powstał odpad Opakowania z tworzyw sztucznych Masa wprowadzonych na rynek opakowań w Mg: ogółem wielomateriałowe ogółem wielomateriałowe ogółem wielomateriałowe ogółem wielomateriałowe bd bd Opakowania z aluminium bd bd Opakowania ze stali, w tym z blachy stalowej bd bd Opakowania z papieru i tektury bd bd Opakowania ze szkła gospodarczego (poza ampułkami) , ,1 bd bd Opakowania z materiałów naturalnych (drewna i tekstyliów) bd bd RAZEM Źródło: opracowanie na podstawie OŚ-OP2. 7

8 Przedstawione dane obciążone są bardzo istotnym błędem wykluczającym prowadzenie rzetelnych analiz. Z powyższego powodu bardziej szczegółowe rozważania nie będą prowadzone. Problem wiarygodności danych zawartych w oficjalnej statystyce podnoszony jest od 2001 roku i pomimo upływu 15 lat nie udało się go rozwiązać. W rozważanym przykładzie opakowań wielomateriałowych szczególną uwagę zwraca 2014 rok, w którym to zadeklarowana masa opakowań wielomateriałowych wprowadzonych na rynek wzrosła ponad czterokrotnie w stosunku do 2013 roku. W sprawozdaniach przekazanych przez izby gospodarcze realizujące porozumienia, całkowita masa opakowań wielomateriałowych wprowadzonych na rynek w 2014 roku określona została na 90 tys. Mg, w tym opakowań wielomateriałowych o dominującym udziale papieru i tektury 67 tys. Mg, o dominującym udziale tworzywa sztucznego 21 tys. Mg, aluminium 1,3 tys. Mg, blachy 0,6 tys. Mg, szkła 0,15 tys. Mg i drewna 9 ton (schemat 1). 2 Schemat 1 Masa i struktura opakowań wielomateriałowych wprowadzonych na rynek w 2014 roku zgodnie z raportami izb gospodarczych realizujących porozumienia Mg , , Wielomateriałowe z przewagą tworzywa sztucznego 1368, ,419 Wielomateriałowe z przewagą aluminium Wielomateriałowe z przewagą stali Wielomateriałowe z przewagą papieru i tektury 159,796 8,66 Wielomateriałowe z przewagą szkła Wielomateriałowe z przewagą drewna Źródło: opracowanie własne na podstawie: Zbiorcze zestawienie informacji dotyczących funkcjonowania porozumień pomiędzy izbami gospodarczymi a marszałkami województw, ych_funkcjonowania_porozumien_pomiedzy_izbami_gospdoarczymi_a_marszalkami_wojewodztw_za_2014_r. html 2 Zbiorcze zestawienie informacji dotyczących funkcjonowania porozumień pomiędzy izbami gospodarczymi a marszałkami województw, zacych_funkcjonowania_porozumien_pomiedzy_izbami_gospdoarczymi_a_marszalkami_wojewodztw_za_201 4_r.html 8

9 Problemy z identyfikacją strumienia wprowadzonych na rynek opakowań pogłębia analiza sprawozdań o masie wytworzonych opakowań (OPAK-1), masie przywiezionych z zagranicy opakowań (OPAK-2) i masie wywiezionych za granicę opakowań (OPAK-3). Zgodnie z danymi zawartymi w sprawozdaniach w 2013 roku wytworzonych zostało 65 tys. Mg opakowań wielomateriałowych, z zagranicy przywieziono 229 tys. Mg opakowań i wyeksportowano opakowania zawierające produkty i opakowania nie zawierające produktów o masie 112 tys. Mg (schemat 2). Zbilansowanie powyższych danych wskazuje, iż w Polsce pozostało ponad 181 tys. Mg opakowań wielomateriałowych. Na rynek zaś zgodnie ze sprawozdaniem OŚ-OP-2 wprowadzono jedynie 19 tys. Mg. Schemat 2 Masa opakowań wielomateriałowych wytworzonych, importowanych i wyeksportowanych w 2013 roku w Mg OPAK 1 OPAK 2 OPAK 3 Bilans Legenda: OPAK-1 dotyczy wytwórcy opakowań, informuje o masie wytworzonych opakowań - "puste" opakowania OPAK-2 dotyczy importera opakowań oraz firm dokonujących wewnątrzwspólnotowego nabycia opakowań, informuje o masie opakowań przywiezionych z zagranicy - "puste" opakowania OPAK-3 dotyczy eksportera opakowań i produktów w opakowaniach oraz firm dokonujących wewnątrzwspólnotowej dostawy opakowań oraz produktów w opakowaniach, informuje o masie wywiezionych opakowań za granicę - "puste" opakowania + opakowania wraz z produktem Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań OPAK za rok Jak można wnioskować znaczące różnice pomiędzy sprawozdaniami OŚ-OP1 i sprawozdaniami OPAK wynikają w istotnym zakresie z błędnego klasyfikowania opakowań przez wprowadzających, tj. kwalifikowania opakowań wielomateriałowych jako monomateriałowe. Działania te mają charakter zarówno nieświadomych błędów, jak i 9

10 celowego działania motywowanego różnicami w kosztach wykonania obowiązku odzysku i recyklingu. Podstawowymi opakowaniami wielomateriałowym wprowadzanym w Polsce na rynek są opakowania o dominującym udziale papieru i tektury (tj. kartony do żywności płynnej). Ich udział w strumieniu opakowań wielomateriałowych wynosi około 82%. Drugą pod względem wielkości strumienia kategorię opakowań stanowią opakowania o dominującym udziale tworzyw sztucznych. Masę pozostałych kategorii opakowań szacować można na poziomie do kilkuset ton rocznie. Przeważający udział dwóch kategorii opakowań w strumieniu opakowań wielomateriałowych sprawia, iż powinny one stanowić podstawowy obszar działań legislacyjnych w zakresie obowiązku odzysku i recyklingu. Tworzenie rozwiązań prawnych i organizacyjnych dla opakowań wielomateriałowych o dominującym udziale stali, aluminium, szkła i drewna powinno odbywać się w oparciu o zasadę jak najniższego kosztu. Trudno dopatrzyć się racjonalności w tworzeniu regulacji prawnych wymuszających rozwój zaawansowanego potencjału przetwórczego dla opakowań wielomateriałowych wprowadzanych na rynek w ilości kilkuset ton rocznie. W dalszej części opracowania analizom szczegółowym poddane zostaną opakowania wielomateriałowe o dominującym udziale tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury. Prognozy wzrostu masy wprowadzanych na rynek opakowań stanowią fundament dla dalszej analizy możliwości realizacji obowiązku recyklingu w kolejnych latach, jak również niezbędnego potencjały przetwórczego. Ze względu na brak danych dotyczących zmian strumienia wprowadzanych na rynek opakowań wielomateriałowych o dominującym udziale tworzyw sztucznych w ostatnich latach (dane obciążone są istotnym błędem), jak również braku dostępu do prognoz sporządzanych przez przedsiębiorców przyjęto trzy scenariusze zmian wielkości strumienia: a) scenariusz constans (WCTW) masa opakowań wprowadzanych na rynek utrzymuje się na stałym poziomie z 2014 roku, b) scenariusz 1% wzrostu (W1TW) masa opakowań wprowadzanych na rynek wzrasta w tempie 1% rocznie do 2025 roku, c) scenariusz 2% wzrostu (W2TW) masa opakowań wprowadzanych na rynek wzrasta w tempie 2% rocznie do 2025 roku. Masę opakowań wielomateriałowych o dominującym udziale tworzyw sztucznych wprowadzanych na rynek w przyjętych wariantach przedstawia schemat 3. Zgodnie z przyjętymi założeniami w wariancie W1TW masa wprowadzanych na rynek opakowań do 2020 roku wzrośnie do 22 tys. Mg (wzrost o 1,3 tys. Mg) i do 2025 roku do 23,2 tys. Mg 10

11 (wzrost o 2,4 tys. Mg). W wariancie W2TW masa strumienia w 2020 roku wyniesie 23,4 tys. Mg i w 2025 roku 25,8 tys. Mg. Schemat 3 Prognoza masy opakowań wielomateriałowych o dominującym udziale tworzyw sztucznych do 2025 roku Mg WCTW W1TW W2TW Źródło: opracowanie własne. W strumieniu opakowań wielomateriałowych o dominującym udziale papieru i tektury dominującym opakowaniem są kartony do żywności płynnej (szacowany udział ponad 95%). Wielkość wprowadzanego na rynek strumienia kartonów do żywności płynnej charakteryzuje się stałym trendem wzrostowym (schemat 4). Wzrost ten pozostaje zgodny z prognozami sporządzanymi w 2005 roku i wynosi około 2% rocznie. W opracowaniu sporządzonym w 2006 na zlecenie Departamentu Gospodarki Odpadami Ministerstwa Środowiska prognozowano masę wprowadzanych na rynek kartonów do żywności płynnej w 2014 rok na 61 tys. Mg. 3 Rzeczywista masa wprowadzonych na rynek kartonów w 2014 roku wyniosła 66 tys. Mg. Stabilny trend wzrostowy masy wprowadzanych na rynek kartonów do żywności płynnej pozwala sporządzić wiarygodne prognozy na lata następne. Zgodnie z deklaracjami przedsiębiorców - zebranymi podczas konsultacji z producentami opakowań - oczekiwany wzrost w kolejnych latach będzie utrzymywał się na poziomie 2 3 % rocznie. 3 Poskrobko B., Piontek W., Sidorczuk E. i in., Przegląd i analiza systemu zbiórki odpadów z opakowań wielomateriałowych w kraju oraz ocena możliwości jego rozwoju, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku, Białystok 2006, KLIENT: Departament Polityki Ekologicznej Ministerstwo Środowiska. 11

12 Schemat 4 Masa wprowadzanych na rynek kartonów do żywności płynnej tys. Mg Źródło: opracowanie własne na podstawie: Poskrobko B., Piontek W., Sidorczuk E. i in., Przegląd i analiza systemu zbiórki odpadów z opakowań wielomateriałowych w kraju oraz ocena możliwości jego rozwoju, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku, Białystok 2006, KLIENT: Departament Polityki Ekologicznej Ministerstwo Środowiska oraz dane Ministerstwa Środowiska za 2014 rok. W celu oszacowania masy wprowadzanych na rynek kartonów do żywności płynnej w kolejnych latach, przyjęto trzy scenariusze zmian wielkości strumienia: a) scenariusz constans (WCPT) masa opakowań wprowadzanych na rynek utrzymuje się na stałym poziomie z 2014 roku, b) scenariusz 2% wzrostu (W2PT) masa opakowań wprowadzanych na rynek wzrasta w tempie 2% rocznie do 2025 roku, c) scenariusz 3% wzrostu (W3PT) masa opakowań wprowadzanych na rynek wzrasta w tempie 2% rocznie do 2025 roku. Masę kartonów do żywności płynnej wprowadzanych na rynek do 2025 roku w przyjętych wariantach przedstawia schemat 5. 12

13 Schemat 5 Prognoza masy kartonów do żywności płynnej wprowadzanych na rynek do 2025 roku Mg WCPT W2PT W3PT Źródło: opracowanie własne. Przy przyjętych założeniach masa odpadów opakowaniowych z kartonów do żywności płynnej w 2020 roku będzie się kształtowała w przedziale od 66 do 79 tyś. Mg i w 2025 roku w przedziale od 66 do 92 tys. Mg. Spośród przyjętych wariantów wariantem najbardziej prawdopodobnym jest wariant W2PT. Należy zwrócić także uwagę na obserwowane zjawisko rezygnacji z kartonów do żywności płynnej przez coraz większą grupę producentów żywności. Można wnioskować, iż jest ono także powodowane obecnymi regulacjami w zakresie realizacji obowiązku recyklingu odpadów opakowaniowych, w szczególności zaś wielokrotnie wyższym kosztem wykonania obowiązku w relacji do opakowań monomateriałowych. Kartony do żywności płynnej zastępowane są monomateriałowymi opakowaniami typu PET. Potencjalne nasilenie się w następnych latach zjawiska rezygnacji z opakowań wielomateriałowych przez wprowadzających uprawdopodobni scenariusz WCPT. Zjawisko rezygnacji z kartonów do żywności płynnej obserwowane jest w Niemczech od ponad 10 lat (schemat 6). Ograniczaniu masy wprowadzanych na rynek kartonów towarzyszy stała ilość kartonów poddawanych recyklingowi, co skutkuje wzrostem osiąganego poziomu recyklingu, który w 2012 roku kształtował się na poziomie 76,6%. Jak można wnioskować zjawisko to jest następstwem wysokiego zdyscyplinowania społeczeństwa w zakresie selektywnego zbierania odpadów. 13

14 Schemat 6 Masa kartonów do żywności płynnej wprowadzona na rynek i poddana recyklingowi w Niemczech w latach Mg % % % % % Źródło: Destatis sprzedane recykling % - recykling Należy oczekiwać, iż spadek masy wprowadzanych na rynek kartonów do żywności płynnej w Polsce stanie się istotnym czynnikiem ograniczającym możliwość realizacji obowiązku recyklingu dla całej kategorii opakowań wielomateriałowych. Kartony aktualnie są jedynym opakowaniem posiadającym potencjał recyklingowy. Jednocześnie zgodnie z obowiązującymi przepisami mogą być wykorzystywane do realizacji obowiązku pozostałych opakowań wielomateriałowych. Należy oczekiwać, iż ograniczenie masy kartonów wprowadzanych na rynek ograniczy podaż DPR pochodzących z ich recyklingu, co z kolei doprowadzi do wzrostu ich cen. Tym samym pojawią się problemy z realizacją obowiązku recyklingu całej kategorii opakowań. Wskazany proces negatywnie wpłynie na efektywność ekonomiczną działających przetwórców odpadów z kartonów do żywności płynnej, w skrajnej sytuacji ze względu na brak surowca - prowadząc do zmiany profilu działalności, co w jeszcze większym stopniu pogłębi kryzys. 14

15 1.2 Realizacja obowiązku odzysku i recyklingu opakowań wielomateriałowych Rozpoczynając analizę realizacji obowiązku odzysku i recyklingu odpadów opakowań wielomateriałowych należy wskazać, iż ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi przywraca stan rozwiązań prawnych odnoszących się do opakowań wielomateriałowych do stanu sprzed 1 kwietnia 2005 roku i ponownie zrównuje je w zakresie obowiązku odzysku i recyklingu z opakowaniami monomateriałowymi. O likwidacji ustawowej kategorii odpadów z opakowań wielomateriałowych i nadaniu im odrębnego statusu prawnego w 2005 roku zadecydowały cztery przesłanki: 1. Brak odrębnego poziomu recyklingu dla opakowań wielomateriałowych w regulacjach wspólnotowych. 2. Niejednolitość kategorii opakowań wielomateriałowych, która z samego założenia była i jest sztuczną. Kategorię tworzy kilkadziesiąt różnego typu opakowań, których identyfikacja i ewidencja są praktycznie niemożliwe. Opakowań tworzących grupę w praktyce nic nie łączyło i nie łączy. Nie istnieją wspólne metody ich zbierania, jak i recyklingu. 3. Relatywnie mała masa odpadów z opakowań wielomateriałowych nadających się do recyklingu. Recyklingowi mogą być poddawane ze względów technologicznych, jak i ekonomicznych tylko niektóre z opakowań wielomateriałowych, przede wszystkim kartony do żywności płynnej. 4. Dyskryminująca opakowania wielomateriałowe wysokość opłaty produktowej. Poziom stawki opłaty produktowej od opakowań wielomateriałowych umożliwiał recyklerom podjęcie działań na rzecz realizacji dodatkowych zysków. Przejawem tego było żądanie zapłaty za przyjęcie kartonów do recyklingu, co nie we wszystkich przypadkach było podyktowane rachunkiem efektywności. Poziom ceny za usługę nie miał związku z rzeczywistymi kosztami recyklingu opakowań wielomateriałowych, które były poddawane recyklingowi (w tym kartonów do płynnej żywności). 4 W następstwie nowelizacji ustawy z 2005 roku przyjęto zasadę przynależności opakowań wielomateriałowych do pozostałych kategorii zgodnie z kryterium materiału dominującego i możliwość rozliczania obowiązku odzysku i recyklingu dowolnymi odpadami 4 Poskrobko B., Piontek W., Sidorczuk E. i in., Przegląd i analiza systemu zbiórki odpadów z opakowań wielomateriałowych w kraju oraz ocena możliwości jego rozwoju, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku, Białystok 2006, KLIENT: Departament Polityki Ekologicznej Ministerstwo Środowiska 15

16 z danej grupy. Jednocześnie Ministerstwo Środowiska wystąpiło z inicjatywą zawierania dobrowolnych porozumień na rzecz rozwoju odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych po kartonach do płynnej żywności. Przesłanki wprowadzenia szczególnych rozwiązań w 2013 roku w większości nie straciły na aktualności, pomimo to na mocy ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi ponownie zrównany został stan prawny opakowań monomateriałowych i wielomateriałowych. Szczególny charakter opakowań wielomteriałowych wyraża się ich bardzo dużym zróżnicowaniem rodzajowym, jak również relatywnie niską masą opakowań wprowadzanych na rynek. Konsekwencją powyższego jest brak w aktualnych uwarunkowaniach rynkowych ekonomicznej efektywności selektywnego pozyskiwania odpadów, które wymaga rozróżniania dziesiątek różnych typów opakowań i dostosowywania do nich systemu selektywnego pozyskiwania odpadu (tj. zbierania u źródła lub stanowisk sortowniczych). Uwarunkowania powyższe sprawiają, iż przedsiębiorcy wprowadzający produkty w opakowaniach wielomateriałowych na rynek będą zmuszeni uiszczać opłatę produktową. Zgodnie z ustawą o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi wprowadzający produkty w opakowaniach zobowiązany jest zapewniać odzysk, w tym recykling odpadów opakowaniowych takiego samego rodzaju jak odpady opakowaniowe powstałe z tego samego rodzaju opakowań jak opakowania, w których wprowadził produkty. Obowiązek powyższy wprowadzający realizuje samodzielnie albo poprzez przystąpienie do porozumienia samorządu gospodarczego zawartego z właściwym marszałkiem województwa. Obowiązek odzysku i recyklingu został skonkretyzowany poprzez wyznaczenie minimalnych poziomów odzysku i recyklingu, do osiągnięcia których corocznie są zobowiązani wprowadzający produkty w opakowaniach (tabela 2). Wymagany poziom recyklingu dla odpadów wielomateriałowych ustalany jest zgodnie z kryterium materiału dominującego w opakowaniu. 16

17 Tabela 2 Docelowe poziomy odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych załącznik 1 do ustawy Wyszczególnienie Wymagany poziom odzysku w % Wymagany poziom recyklingu w % Opakowania razem Opakowania z tworzyw sztucznych - 23,5 Opakowania z aluminium - 51 Opakowania ze stali - 51 Opakowania z papieru i tektury - 61 Opakowania ze szkła - 61 Opakowania z drewna - 16 Opakowania wielomateriałowe - Poziom według materiału dominującego w opakowaniu Inne rodzaje opakowań - - Źródło: Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, Dz.U poz Przedsiębiorca realizujący obowiązek samodzielnie jest zobowiązany poddawać odzyskowi i recyklingowi wyłącznie odpady opakowaniowe wytworzone przez siebie lub odpady opakowaniowe zebrane od innych posiadaczy odpadów, takiego samego rodzaju i w takiej samej masie jak odpady opakowaniowe powstałe z wprowadzonych przez niego do obrotu produktów w opakowaniach (w konsekwencji osiągnąć 100% poziom odzysku). W konsekwencji jedyną realną formą realizacji obowiązku jest przystępowanie do porozumień samorządu gospodarczego. Dla realizacji obowiązku poprzez porozumienia ustawodawca określa minimalne poziomy odzysku i recyklingu opakowań wielomateriałowych, do osiągnięcia których organizacje przedsiębiorców zawierające porozumienie są zobowiązane (tabela 3). W perspektywie 2020 roku poziomy te zostają zrównane z poziomami dla opakowań monomateriałowych. 17

18 Tabela 3 Minimalne roczne poziomy odzysku i recyklingu dla opakowań wielomateriałowych, poniżej których nie mogą zostać określone poziomy w porozumieniu Rodzaj opakowania wielomateriałowego według rodzaju materiału przeważającego O R O R O [%] [%] [%] [%] [%] R O R O R O [%] [%] [%] [%] [%] [%] R [%] Tworzywo sztuczne ,5 Aluminium Stal Papier i tektura Szkło Drewno Źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie minimalnych rocznych poziomów odzysku i recyklingu dla opakowań wielomateriałowych oraz dla opakowań po środkach niebezpiecznych, w poszczególnych latach, poniżej których nie mogą zostać określone poziomy w porozumieniu zawieranym z marszałkiem województwa, Dz.U poz Odnosząc się do podnoszonych zarzutów wobec powyższego rozwiązania należy stwierdzić, iż rozwiązanie to służy interesom przedsiębiorców wprowadzających towary w opakowaniach. W odróżnieniu do organizacji odzysku (z wyłączeniem organizacji powołanych przez wprowadzających, przykładowo Rekopol) organizacje samorządu gospodarczego działają tylko i wyłącznie w interesie ich członków. Twierdzenia takiego nie można sformułować przykładowo wobec organizacji odzysku założonych przez prywatny kapitał krajowy i zagraniczny, których podstawowym celem jest maksymalizacja zysku właścicieli. Aktualnie zawartych jest 10 porozumień samorządu gospodarczego realizujących obowiązek odzysku i recyklingu wobec opakowań wielomateriałowych. Porozumienia wyszczególnione zostały w tabeli 4. 18

19 Tabela 4 Porozumienia samorządu gospodarczego zawarte w trybie artykułu 25 ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi realizujące obowiązek odzysku i recyklingu odpadów opakowań wielomateriałowych Lp. Marszałek województwa Organizacja samorządu gospodarczego Numer porozumienia/ data zawarcia 1 łódzkie Polska Izba Odzysku i Recyklingu Opakowań Łódź, Al. Piłsudskiego 8 Współpraca: INTERSEROH 2 mazowieckiego Krajowa Izba Gospodarcza Przemysłu Spożywczego i Opakowań Warszawa, Aleja Wilanowska 97E Współpraca: REKOPOL 3 mazowieckiego Krajowa Izba Gospodarcza Warszawa, ul. Trębacka 4 Współpraca: INTERSEROH 4 mazowieckie Polska Izba Gospodarcza "Ekorozwój" Warszawa, Krakowskie Przedmieście 6/12 Współpraca: CCR REPACK 5 mazowieckie Izba Przemysłowo Handlowa Inwestorów w Polsce Warszawa, ul. Pańska 73 Współpraca: Eko-Punkt 6 mazowieckie Związek Pracodawców "Izba Recyklingu i Odzysku Odpadów" Piaseczno, ul. 11 Listopada 35 Współpraca: Reeko 7 śląskie Polska Izba Ekologii Katowice, ul. Warszawska 6 Współpraca: PSR 8 śląskie Izba Gospodarcza Metali Nieżelaznych i Recyklingu Katowice, ul. Graniczna 29/61 Współpraca: KOBA 1/2014, zw.: /2014, zw.: /2014, zw.: /2014, zw.: /2014, zw.: /2015, zw.: /OS/2014, zw.: /OS/2014, zw.: zachodniopomors kie Północna Izba Gospodarcza w Szczecinie Szczecin, Al. Wojska Polskiego 86 Współpraca: TOM 1/2014, zw.: małopolskie Ogólnopolska Izba Gospodarcza Ochrony Środowiska Kraków, ul. Wodna 4 Współpraca: Biosystem S.A. 1/2015, zw.: Źródło: opracowanie na podstawie danych urzędów marszałkowskich. Dla dalszej analizy zawartych porozumień istotne znaczenie ma pojęcie organizacji samorządu gospodarczego. Aktualnie w prawie polskim pojęcie to nie zostało bezpośrednio 19

20 zdefiniowane. Korzystając z definicji literaturowych samorządem gospodarczym są dobrowolne zrzeszenia przedsiębiorców reprezentujące interesy podmiotów w nich zrzeszonych. Zgodnie z ustawą o izbach gospodarczych 5 status organizacji samorządu gospodarczego przysługuje izbom gospodarczym, zaś w świetle ustawy o rzemiośle 6 organizacjom samorządu gospodarczego rzemiosła jakimi są cechy, izby rzemieślnicze oraz Związek Rzemiosła Polskiego. Status organizacji samorządu gospodarczego nie przysługuje podmiotom tworzonym w oparciu o ustawę o organizacjach pracodawców 7. W konsekwencji istotne wątpliwości budzi fakt zawarcia porozumienia przez wojewodę mazowieckiego ze Związkiem Pracodawców "Izba Recyklingu i Odzysku Odpadów". Odpowiedź Urzędu Marszałkowskiego na pytanie o podstawy prawne zawarcia niniejszego, a także konsekwencje dla podmiotów przystępujących do porozumienia zawiera załącznik1. W ramach prowadzonych badań do organizacji samorządu gospodarczego, które zawarły porozumienia została skierowana ankieta mająca na celu uzyskanie odpowiedzi na pytania dotyczące: a) masy opakowań jaką wprowadzili przedsiębiorcy przystępujący do porozumień, b) typu instalacji, w których realizowany jest odzysk i recykling, c) oceny istniejącego potencjału przetwórczego, d) ograniczeń i barier rozwoju systemu, e) sposobu wykonania powierzanego obowiązku. Odpowiedzi na przesłaną ankietę udzieliło pięć organizacji samorządu gospodarczego, w szczególności: Izba Przemysłowo Handlowa Inwestorów w Polsce, Polska Izba Ekologii, Krajowa Izba Gospodarcza Przemysłu Spożywczego i Opakowań, Polska Izba Gospodarcza Ekorozwój, Polska Izba Odzysku i Recyklingu Opakowań. Szczegółowe odpowiedzi wymienionych izb na zadane pytania przedstawia tabela 5. Przedstawione odpowiedzi nie zostały poddane jakimkolwiek zmianom, z wyłączeniem zmian edycyjnych. 5 Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 maja 2009 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o izbach gospodarczy, Dz.U nr 84 poz Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o rzemiośle, Dz.U poz Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców, Dz.U nr 55 poz

21 Tabela 5 Ankieta organizacji samorządu gospodarczego w zakresie realizacji porozumień zawartych w trybie art. 25 ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (odpowiedzi przedsiębiorców autorzy opracowania nie wprowadzili żadnych zmian) 1. Nazwa i adres organizacji samorządu gospodarczego 2. Masa opakowań jaką wprowadzili do obrotu partnerzy Waszej organizacji IZBA PRZEMYSŁOWO- HANDLOWA INWESTORÓW W POLSCE Warszawa, ul. Pańska ,690 Mg a) z przewagą tworzywa sztucznego 2 092,012 Mg b) z przewagą aluminium 8,913 Mg c) z przewagą stali, w tym blachy stalowej 26,289 Mg d) z przewagą papieru i tektury 1 705,118 Mg e) z przewagą szkła 0 f) z przewagą drewna 0,358 Mg 3. Typ instalacji, w której odpady są poddawane odzyskowi lub recyklingowi 4. Jak Pan/Pani ocenia potencjał przetwarzania wielomateriałowych odpadów opakowaniowych ze względu na materiał dominujący 5. Możliwe inwestycje powiększające recykling wielomateriałowych odpadów opakowaniowych 6. Ograniczenia i bariery rozwoju odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych wielomateriałowych 7. Jakimi dokumentami Izba potwierdza wykonanie recyklingu i odzysku? 8. Czy Izba prowadzi samodzielnie działalność operacyjną w pozyskiwaniu odpadów opakowaniowych? 9. Czy Izba współpracuje z Organizacjami Odzysku Opakowań i w jakim zakresie? 10 Jak Pan/Pani ocenia rozporządzenie dotyczące poziomów odzysku i recyklingu opakowań wielomateriałowych? Czy poziomy są realne do osiągnięcia? Papiernie W przypadku opakowań z papieru i tektury wystarczająco; w pozostałych grupach brak instalacji i tym samym brak potencjału Wskazane Brak odpowiedniej (jednolitej) selektywnej zbiórki odpadów, brak egzekucji prawa m.in. w tym zakresie, niestabilność prawa, etc. DPR/DPO/ KPO NIE TAK Umowa generalnego wykonawstwa TAK 21

22 1. Nazwa i adres organizacji samorządu gospodarczego POLSKA IZBA EKOLOGII (PIE) ul. WARSZAWSKA Katowice, ul. Warszawska 3 2. Masa opakowań jaką wprowadzili do obrotu partnerzy organizacji a) z przewagą tworzywa sztucznego Mg b) z przewagą aluminium 116 Mg c) z przewagą stali, w tym blachy stalowej 60 Mg d) z przewagą papieru i tektury Mg e) z przewagą szkła 0 f) z przewagą drewna 0 3. Typ instalacji, w której odpady są poddawane odzyskowi lub recyklingowi 4. Jak Pan/Pani ocenia potencjał przetwarzania wielomateriałowych odpadów opakowaniowych ze względu na materiał dominujący 5. Możliwe inwestycje powiększające recykling wielomateriałowych odpadów opakowaniowych 6. Ograniczenia i bariery rozwoju odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych wielomateriałowych 7. Jakimi dokumentami Izba potwierdza wykonanie recyklingu i odzysku? 8. Czy Izba prowadzi samodzielnie działalność operacyjną w pozyskiwaniu odpadów opakowaniowych? 9. Czy Izba współpracuje z Organizacjami Odzysku Opakowań i w jakim zakresie? 10 Jak Pan/Pani ocenia rozporządzenie dotyczące poziomów odzysku i recyklingu opakowań wielomateriałowych? Czy poziomy są realne do osiągnięcia? PIE współpracuje z firmami zbierającymi kartony po płynnej żywności, które następnie są przetwarzane w procesie R3 w papierni W obecnym systemie obowiązek recyklingu wykonują głównie papiernie dodając kartony do płynnej żywności do procesu produkcji papieru. Obowiązek odzysku prowadzony jest również jako współspalanie odpadów. Trwają teraz prace nad innymi instalacjami recyklingu, np. produkcja płyt do branży budowlanej j.w. Istnieje możliwość uruchomienia linii dedykowanej do przetwarzania opakowań po płynnej żywności warunkiem jest większy pozysk surowca do recyklingu Dokument Potwierdzający Recykling PIE współpracuje z organizacją odzysku opakowań, która prowadzi działalność operacyjną zapewniającą prawidłowe wykonanie ustawowych obowiązków przez wprowadzających PIE współpracuje z Organizacją Odzysku Opakowań jest ona operatorem systemu. Mając kontakt z firmami wprowadzającymi opakowania wielomateriałowe jak i podmiotami zajmującymi się zbiórką i recyklingiem tego typu opakowań koordynuje prawidłową realizację ustawowych obowiązków Przy odpowiednim dofinansowaniu systemu przez wprowadzających opakowania wielomateriałowe będzie możliwość zwiększenia zbiórki oraz mocy przerobowych recyklerów a co za tym idzie wywiązania się z poziomów założonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska. 22

23 1. Nazwa i adres organizacji samorządu gospodarczego 2. Masa opakowań jaką wprowadzili do obrotu partnerzy Waszej organizacji w 2014 r. Krajowa Izba Gospodarcza Przemysłu Spożywczego i Opakowań Aleja Wilanowska 97E, Warszawa Mg a) z przewagą tworzywa sztucznego Mg b) z przewagą aluminium 267 Mg c) z przewagą stali, w tym blachy stalowej 262 Mg d) z przewagą papieru i tektury Mg e) z przewagą szkła 25 Mg f) z przewagą drewna 0 Mg 3. Typ instalacji, w której odpady są poddawane odzyskowi lub recyklingowi 4. Jak Pan/Pani ocenia potencjał przetwarzania wielomateriałowych odpadów opakowaniowych ze względu na materiał dominujący 5. Możliwe inwestycje powiększające recykling wielomateriałowych odpadów opakowaniowych 6. Ograniczenia i bariery rozwoju odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych wielomateriałowych 7. Jakimi dokumentami Izba potwierdza wykonanie recyklingu i odzysku? recykling; zakłady papiernicze (makulaturownia, wykorzystanie włókien celulozowych do produkcji papieru) recykling; zakłady produkujące płyty wykorzystywane w budownictwie odzysk; cementownie (składnik paliw RDF) obecnie w Polsce recyklingowi poddawane są w przeważającej mierze opakowania wielomateriałowe z przewagą papieru i tektury (kartoniki po żywności płynnej), a potencjał ich przetwarzania wynosi ok Mg/rok możliwy recykling opakowań wielomateriałowych z przewagą szkła budowa i rozbudowa instalacji do recyklingu odpadów opakowaniowych wielomateriałowych poszukiwanie nowych zakładów papierniczych zainteresowanych przetwarzaniem opakowań wielomateriałowych z przewagą papieru i tektury (kartoniki po żywności płynnej) rozważenia wymaga inwestycja w rozwłókniacz poziomy o zdolności recyklingu tys. Mg/rok dla zagospodarowania kartoników po żywności płynnej z rynku Europy Środkowo-Wschodniej (Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Litwa, Łotwa, Estonia). To rozwiązanie powinno być połączone z nałożeniem obowiązków w zakresie odzysku i recyklingu wielomateriałowych odpadów opakowaniowych w nowej dyrektywie opakowaniowej brak instalacji do recyklingu opakowań innych niż z przewagą papieru i tektury obawa przed, nie do końca wiarygodnymi, dokumentami potwierdzającymi recykling Dokumenty potwierdzające odzysk i recykling wystawiane są przez recyklera na przedsiębiorcę 23

24 wprowadzającego produkty do obrotu. Karta przekazania odpadów pomiędzy firmą zbierającą odpady opakowaniowe a recyklerem 8. Czy Izba prowadzi samodzielnie działalność operacyjną w pozyskiwaniu odpadów opakowaniowych? 9. Czy Izba współpracuje z Organizacjami Odzysku Opakowań i w jakim zakresie? 10 Jak Pan/Pani ocenia rozporządzenie dotyczące poziomów odzysku i recyklingu opakowań wielomateriałowych? Czy poziomy są realne do osiągnięcia? TAK, prowadzimy samodzielnie działalność operacyjną w pozyskiwaniu odpadów opakowaniowych i przekazujemy je do recyklera. Nie korzystamy z pośredników TAK, w zakresie prowadzenia publicznych kampanii edukacyjnych rozporządzenie powinno określać poziomy recyklingu tylko dla opakowań wielomateriałowych z przewagą papieru i tektury oraz szkła. Poziomy te powinny być podobne do poziomów obowiązujących dla opakowań monomateriałowych z tworzyw sztucznych. Jedne i drugie opakowania są stosowane w konfekcjonowaniu takich samych produktów (żywność płynna) dla pozostałych opakowań wielomateriałowych, ze względu na brak instalacji do ich recyklingu. rozporządzenie powinno określać jedynie poziomy odzysku 24

25 1. Nazwa i adres organizacji samorządu gospodarczego Polska Izba Gospodarcza Ekorozwój ul. Krakowskie Przedmieście 6/12, Warszawa 2. Masa opakowań jaką wprowadzili do obrotu partnerzy Waszej organizacji 992,121 Mg (łącznie) a) z przewagą tworzywa sztucznego 376,725 Mg b) z przewagą aluminium 48,913 Mg c) z przewagą stali, w tym blachy stalowej 8,136 Mg d) z przewagą papieru i tektury 556,673 Mg e) z przewagą szkła 0 Mg f) z przewagą drewna 1,674 Mg 3. Typ instalacji, w której odpady są poddawane odzyskowi lub recyklingowi Papiernia (recykling), cementownia (odzysk) 4. Jak Pan/Pani ocenia potencjał przetwarzania wielomateriałowych odpadów opakowaniowych ze względu na materiał dominujący 5. Możliwe inwestycje powiększające recykling wielomateriałowych odpadów opakowaniowych 6. Ograniczenia i bariery rozwoju odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych wielomateriałowych 7. Jakimi dokumentami Izba potwierdza wykonanie recyklingu i odzysku? 8. Czy Izba prowadzi samodzielnie działalność operacyjną w pozyskiwaniu odpadów opakowaniowych? 9. Czy Izba współpracuje z Organizacjami Odzysku Opakowań i w jakim zakresie? 10 Jak Pan/Pani ocenia rozporządzenie dotyczące poziomów odzysku i recyklingu opakowań wielomateriałowych? Czy poziomy są realne do osiągnięcia? Znikomy obecnie możliwy jedynie w przypadku papieru i tektury; w przypadku pozostałych frakcji możliwy wyłącznie odzysk (spalanie z odzyskiem energii) brak instalacji do recyklingu Budowa instalacji do przetwarzania w procesach recyklingu Brak instalacji recyklingu innych odpadów poza papierem, niewystarczająca liczba instalacji odzysku Dokument potwierdzający recykling (DPR) oraz dokument potwierdzający odzysk (DPO) wydane na wprowadzającego produkty w opakowaniach Nie Tak - organizacja odzysku jako podwykonawca współpracuje z podmiotami przetwarzającymi odpady i organizuje system zbiórki i przetwarzania odpadów Poziomy możliwe do osiągnięcia wyłącznie przy założeniu, że obowiązek można realizować dowolną frakcją materiału 25

26 1. Nazwa i adres organizacji samorządu gospodarczego Polska Izba Odzysku i Recyklingu Opakowań ul. Zachodnia 70 lok. 308, Łódź 2. Masa opakowań jaką wprowadzili do obrotu partnerzy Waszej organizacji a) z przewagą tworzywa sztucznego b) z przewagą aluminium c) z przewagą stali, w tym blachy stalowej d) z przewagą papieru i tektury e) z przewagą szkła f) z przewagą drewna 3. Typ instalacji, w której odpady są poddawane odzyskowi lub recyklingowi Spalarnie odpadów z odzyskiem energii oraz papiernie. 4. Jak Pan/Pani ocenia potencjał przetwarzania wielomateriałowych odpadów opakowaniowych ze względu na materiał dominujący Brak dostępnych racjonalnych do wykorzystania technologii recyklingu opakowań wielomateriałowych z innym materiałem dominujący jak papier umożliwiających późniejsze bezpieczne wykorzystanie wytwarzanych produktów. 5. Możliwe inwestycje powiększające recykling wielomateriałowych odpadów opakowaniowych 6. Ograniczenia i bariery rozwoju odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych wielomateriałowych 7. Jakimi dokumentami Izba potwierdza wykonanie recyklingu i odzysku? 8. Czy Izba prowadzi samodzielnie działalność operacyjną w pozyskiwaniu odpadów opakowaniowych? 9. Czy Izba współpracuje z Organizacjami Odzysku Opakowań i w jakim zakresie? 10 Jak Pan/Pani ocenia rozporządzenie dotyczące poziomów odzysku i recyklingu opakowań wielomateriałowych? Czy poziomy są realne do osiągnięcia? Brak racjonalnych technologii recyklingu opakowań wielomateriałowych z materiałem dominującym innych niż papier. Małe masy opakowań wielomateriałowych z przeważającą masą tworzywa sztucznego i olbrzymie koszty zbiórki takich odpadów w przeliczeniu na kg. DPO/DPR/EDPO/EDPR/KPO NIE. Korzysta z podwykonawców posiadających stosowne pozwolenia. Tak. W zależności od potrzeb. Docelowe poziomy są niemożliwe do osiągnięcia przy zachowaniu racjonalności działań. Koszty zbiórki małych i lekkich opakowań wielomateriałowych wielokrotnie przekraczają ich wartość handlową. Racjonalna jest zbiórka opakowań po płynnej żywności. Źródło: ankiety organizacji samorządu gospodarczego. 26

27 Przedstawione ankiety stanowią cenne źródło informacji w zakresie diagnozowanych przez przedsiębiorców nieścisłości prawa, problemów w realizacji obowiązku oraz oceny możliwości realizacji obowiązku odzysku i recyklingu opakowań wielomateriałowych w przyszłości. W szczególności przedsiębiorcy wskazują uwagę na: a) brak instalacji recyklingu odpadów opakowań wielomateriałowych innych niż opakowania o dominującym udziale papieru i tektury, a w konsekwencji na oczekiwane problemy z realizacją w kolejnych latach poziomów recyklingu, b) niezwłoczną konieczność podjęcia działań inwestycyjnych w zakresie rozwoju potencjału przetwórczego, c) konieczność doprecyzowania prawa i konieczność weryfikacji poziomów recyklingu opakowań wielomateriałowych w kolejnych latach, d) zagrożenie pojawieniem się na rynku fikcyjnych DPR. W pierwszym roku obowiązywania ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi obowiązek odzysku i recyklingu opakowań wielomateriałowych został zrealizowany. W 2014 roku na rynek wprowadzono 80,1 tys. Mg opakowań wielomateriałowych, z czego obowiązkowi recyklingu podlegało 72,7 tys. Mg opakowań. Faktycznie poddano recyklingowi 10,5 tys. Mg odpadów opakowań wielomateriałowych (w większości kartonów do żywności płynnej). Osiągniętym poziom recyklingu wyniósł 14,42%, przy wymaganym na mocy rozporządzenia dla porozumień poziomie odzysku 14% i recyklingu 10%. 8 Charakterystykę potencjału recyklingowego opakowań wielomateriałowych w Polsce i ocenę możliwości realizacji obowiązku recyklingu zawiera rozdział drugi ekspertyzy. Zdiagnozowanym problemem jest niedostatecznie rozwinięty system selektywnego zbierania analizowanej frakcji odpadów w gminach, jak również brak znajomość pojęcia opakowania wielomateriałowego, jak i zdolności odróżniania opakowań wielomateriałowych od monomateriałowych wśród Polaków. Wbrew postanowieniom art.3 ust.2 pkt. 3 ustawy o utrzymaniu porządku i czystości w gminach 9, aż 382 gminy nie prowadzą selektywnego zbierania odpadów wielomateriałowych (schemat 7) 10. W większości pozostałych gmin zbieranie odpadów opakowań wielomateriałowych prowadzone jest teoretycznie, co oznacza iż system zakłada selektywne gromadzenie odpadów wielomateriałowych, niemniej 8 Dane ze sprawozdania OŚ-OP2 udostępnionego przez Ministerstwo Środowiska. 9 Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, Dz.U nr 132 poz. 622 ze zm. 10 T. Styś, P. Zieliński, Rynek gospodarowania odpadami opakowaniowymi w Polsce. Wybrane regulacje i ich implementacja, Warszawa, wrzesień

28 mieszkańcy z obowiązku się nie wywiązują, jak również nie mają świadomości jego istnienia. Problem ten będzie miał kluczowe znaczenie w realizacji obowiązku w kolejnych latach, a w rzeczywistości uniemożliwi jego wykonanie. Należy także zwrócić uwagę na panujące wśród samorządowców zjawisko poczucia całkowitej bezkarności w związku z nieprzestrzeganiem prawa odpadowego i wynikających z niego obowiązków. Schemat 7 Liczba gmin nie prowadzących selektywnego zbierania odpadów opakowań wielomateriałowych według województw Liczba gmin Źródło: opracowanie na podstawie: T. Styś, P. Zieliński, Rynek gospodarowania odpadami opakowaniowymi w Polsce. Wybrane regulacje i ich implementacja, Warszawa, wrzesień Uzasadnieniem dla zdiagnozowanego zagrożenia realizacji wyznaczonych poziomów odzysku i recyklingu opakowań wielomateriałowych są także wnioski pokontrolne Najwyższej Izby Kontroli, z których wynika między innymi: a) w 2012 roku, 862 gminy nie osiągnęły wymaganego 10% poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła, b) w 2013 roku, 284 gminy (w tym dwa związki gmin obejmujące 20 gmin) nie osiągnęły wymaganego 12% poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła Wiceprezes Najwyższej Izby Kontroli Wojciech Kutyła, Wystąpienie pokontrolne, KAP /2014, P/14/007, s

29 W konsekwencji przedstawionych dowodów trudno oczekiwać, iż gminy lekceważąc ustawowe obowiązki dotyczące ich samych będą prowadziły działania na rzecz pozyskania odpadu niezbędnego dla realizacji obowiązku przez przedsiębiorców. Dodatkowo Najwyższa Izba Kontroli wskazuje poważne uchybienia w dotychczasowej realizacji obowiązków kontrolnych Ministerstwa Środowiska wobec gmin, jak i brak instrumentów prawnych pozwalających egzekwować przekazywanie przez jednostki samorządu terytorialnego w pełni wiarygodnych sprawozdań dotyczących funkcjonowania systemów gospodarowania odpadami w gminach. 29

30 2. Instalacje przetwarzania odpadów po opakowaniach wielomateriałowych 2.1 Charakterystyka instalacji odzysku i recyklingu odpadów opakowań wielomateriałowych w Polsce Przeprowadzony w ramach badań audyt instalacji realizujących odzysk i recykling odpadów opakowań wielomateriałowych pozwolił na identyfikację: a) czterech instalacji prowadzących recykling odpadów opakowań wielomateriałowych: Mondi Świecie SA, Fabryka Papieru i Tektury Beskidy SA Wadowice, TOP S.A. Tychy, PMP Recykl w Ćmielowie, b) instalacji prowadzących odzysk inny niż recykling odpadów opakowań wielomateriałowych: Veolia - SARPI Dąbrowa Górnicza, spalarnie odpadów komunalnych w Warszawie i Bydgoszczy, spalanie RDF przez przemysł cementowy. W ujęciu graficznym lokalizację instalacji prowadzących odzysk i recykling odpadów opakowań wielomateriałowych przedstawia mapa 1. Szczegółową charakterystykę instalacji, w tym ich potencjał przetwórczy zawiera tabela 6. 30