1. W poszukiwaniu drogi na Zachód. Wielkie odkrycia geograficzne

Transkrypt

1 1. W poszukiwaniu drogi na Zachód. Wielkie odkrycia geograficzne a. 1. Cele lekcji i. a) Wiadomości Uczeń: - umiejscawia w czasie odkrycie Ameryki (1492 r.) i podróż Magellana ( r.), - zna postaci: Krzysztof Kolumb, Ferdynand Magellan, Vasco da Gama, Amerigo Vespucci, - wymienia przyczyny podejmowania przez Europejczyków wypraw odkrywczych, - wylicza wynalazki, które przyczyniły się do podjęcia wypraw, - formułuje definicje pojęcia karawela. ii. b) Umiejętności Uczeń: - odróżnia przyczyny od skutków wielkich odkryć geograficznych, - analizuje skutki odkryć geograficznych dla Europy i odkrytych terenów, - wyjaśnia skąd wzięły się nazwy Indianie i Ameryka, - odczytuje z mapy trasy wypraw Kolumba, Magellana, da Gamy, Vespucciego oraz tereny, które w wyniku wypraw zostały zajęte przez Hiszpanię i Portugalię, - znajduje w tekście informacje o przeszkodach, które napotykali żeglarze udający się na wyprawy, - na podstawie tekstów źródłowych opisuje warunki, w jakich odbywały się podróże, - ocenia postawę odkrywców i kolonizatorów wobec mieszkańców nowego świata. b. 2. Metoda i forma pracy Metoda główna nauka we współpracy. Metoda pomocnicza burza mózgów, rozmowa nauczająca. Formy pracy praca z tekstem źródłowym, praca z mapą. c. 3. Środki dydaktyczne - Mapa z atlasu Wielkie odkrycia geograficzne, - karty pracy ucznia. d. 4. Przebieg lekcji i. a) Faza przygotowawcza Nauczyciel sprawdza obecność. Rekapitulacja wtórna. Czas 7-10 minut. Nauczyciel zadaje pytania, uczniowie odpowiadają. (może to być odpytanie jednego ucznia lub wyznaczanie osób mających odpowiadać na kolejne pytania): - Jakie wyobrażenie o świecie mieli ludzie średniowiecza? (Odpowiedź: ziemia jest płaska, za jej brzegami znajduje się piekło, ląd oblany jest ze wszystkich stron oceanem).

2 - Jakie kontynenty znano w średniowieczu? (Odpowiedź: Europa, Azja i północna część Afryki). - Skąd w średniowieczu przywożono do Europy towary luksusowe i jaką drogą? (Odpowiedź: z Indii, Chin drogą lądową przez Azję, Bliski Wschód). - Dlaczego w średniowieczu zostały zapomniane starożytne teorie mówiące o kulistości Ziemi? (Odpowiedź: twierdzenie o płaskości Ziemi było oficjalnym stanowiskiem Kościoła, a teorie o kulistości uważano za herezję). Nauczyciel ocenia odpowiedzi uczniów, a następnie prosi jedną lub dwie osoby o odczytanie pracy domowej (jeśli była zadana) i ocenia ich wypowiedzi. Sprawdza też, czy cała klasa ma odrobione zadanie. ii. b) Faza realizacyjna Cała faza realizacyjna nie powinna trwać dłużej niż 25 minut. 1. Nauczyciel podaje temat lekcji do zanotowania. Następnie krótko wyjaśnia go, wprowadza w nową tematykę i określa cele lekcji. (Na przykład można powiedzieć, że już późnym średniowieczu pojawili się naukowcy, którzy powrócili do teorii antycznych o kulistości ziemi. Jednocześnie należy wspomnieć o gwałtownie rosnącej liczbie ludności w Europie, zajęciu przez Turków Konstantynopola i Bliskiego Wschodu. Nauczyciel nie powinien mówić dłużej niż 3-5 minut). 2. Nauczyciel prosi jednego z uczniów o podejście do mapy i wskazanie na niej Indii oraz dróg, którymi w średniowieczu kupcy się tam dostawali. Nauczyciel zadaje pytanie: - Dlaczego w II połowie XV wieku Europejczycy zaczęli podejmować wyprawy dalekomorskie? (Uczniowie powinni skojarzyć i wymyślić przyczyny ze wstępu do lekcji oraz z wiedzy z poprzednich zajęć. Muszą się pojawić następujące odpowiedzi: poszukiwanie bogactw, chęć odnalezienia innej drogi do Indii, mniej niebezpiecznej, niezagrożonej przez Turków, chęć sprawdzenia czy Ziemia jest okrągła, chęć zdobycia sławy, postęp techniczny umożliwiający odbywanie długich podróży). Nauczyciel podkreśla, że najważniejszą przyczyną była chęć znalezienia morskiej drogi do Indii. Rozdaje uczniom tekst: Paweł Toscanelli o potrzebie odkrycia morskiej drogi do Indii (załącznik 1.1) i prosi o odpowiedź na pytanie: - Dlaczego według autora konieczne jest podjęcie wypraw? (odpowiedź: ze względu na bogactwa Indii oraz wysoką kulturę tego kraju, która pozostaje nieznana). 3. Nauczyciel dzieli klasę na 4 grupy. Każda grupa otrzymuje atlas oraz tekst dotyczący jednego odkrywcy. Na przygotowanie odpowiedzi na pytania uczniowie mają 5-7 minut. Ponieważ grupy będą dość liczne, a czasu mało, uczniowie będą musieli podzielić się pracą miedzy sobą. W ten sposób nikt nie będzie miał możliwości nie brania udziału w lekcji. Za wyniki nauczyciel ocenia całą grupę, co dodatkowo zmotywuje uczniów do pracy. Zadania dla grup: a) Grupa 1 Mapa oraz listy Kolumba (załącznik 1.2; załącznik 1.3). Pytania: - Kiedy i skąd rozpoczęła się wyprawa Krzysztofa Kolumba? (XI 1492 Kadyks). - Dokąd chciał dopłynąć? (Indie). - Czy Kolumb był świadomy tego, że odkrył nowy ląd? Odpowiedź uzasadnij. (Nie, myślał, że znajduje się w Indiach przybyłem na Morze Indyjskie).

3 - Gdzie tak naprawdę dopłynął Kolumb? (Karaiby dzisiejsze Haiti, Ameryka Środkowa). - Jak Kolumb charakteryzuje nowoodkryte tereny? (Są bogate, ludne, obfitują w korzenie i złoto). - Jakie korzyści z nowych ziem wymienia Kolumb? (Bogactwo, nawrócenie tubylców na chrześcijaństwo). b) Grupa 2 Mapa i opis podróży Magellana dookoła świata (załącznik 1.4). Pytania: - Jak długo trwała podróż dookoła świata? (3 lata). - Odczytaj z mapy jej najważniejsze etapy. (Europa Wyspy Kanaryjskie opłynięcie Przylądka Horn Filipiny Indie wybrzeża Afryki Europa). - Czy Magellan rzeczywiście opłynął świat dookoła? Odpowiedź uzasadnij. (Nie, zginął na Filipinach). - Korzystając z tekstu odpowiedz, dlaczego do Europy powróciła jedynie niewielka część załogi. (Brak zapasów, głód, choroby, nieprzygotowanie na tak długą żeglugę). c) Grupa 3 Mapa i tekst o wyprawie Vasco da Gamy (załącznik 1.5). Pytania: - Kiedy została odkryta morska droga do Indii? ( ). - Którędy płynął Vasco da Gama? (Dookoła Afryki i przez Ocean Indyjski). - Jak autor ocenia wiedzę i umiejętności żeglarskie da Gamy i jego załogi? (Były bardzo niewielkie, nie znano rozkładów wiatrów, prądów morskich). d) Grupa 4 Bartolome de Las Casas (załącznik 1.6), krótka relacja o wyniszczeniu Indian. Pytania: - Jak autor charakteryzuje mieszkańców Ameryki? (Łagodni, spokojni). - Jak charakteryzuje Europejczyków? (Mordercy, okrutni). - Jak Casas ocenia działalność Hiszpanów? (Jako niegodną chrześcijanina). - Jaki jest stosunek autora do Hiszpanów i skąd o tym możemy wnioskować? (Negatywny, słownictwo jakiego używa). Kiedy uczniowie przygotują swoje odpowiedzi, nauczyciel kieruje prezentacją efektów pracy. Rozdaje uczniom tabelki do uzupełnienia (karta pracy ucznia, załącznik 2). Uczniowie uzupełniają je stopniowo w miarę prezentowania wiadomości przez kolejne grupy. Kiedy konieczne jest opisanie trasy podróży, nauczyciel prosi ucznia, aby wskazał ją na mapie ściennej, a wszyscy uczniowie śledzą ją w swoich atlasach. 4. Nauczyciel prosi uczniów, aby dokładnie się przyjrzeli mapie w atlasach i spróbowali znaleźć odpowiedź na pytanie, dlaczego Ameryki nie nazwano Kolumbią tylko właśnie Ameryką. (Co najmniej jedna osoba powinna się zorientować, że chodzi o imię Amerigo Vespucciego, który zbadał wybrzeża nowego kontynentu. Nauczyciel wyjaśnia, że dopiero on potwierdził ostatecznie, że Kolumb dotarł do nowego lądu). iii. c) Faza podsumowująca Powinna trwać ok minut. Nauczyciel prosi uczniów o zastanowienie się nad tym, jakie skutki dla Europy i nowych terenów przyniosły odkrycia. (Powinny paść następujące odpowiedzi: ożywienie handlu, powstanie koloni, napływ towarów luksusowych do Europy, przywóz złota do Europy, poszerzenie wiedzy, ostateczne udowodnienie, że Ziemia jest okrągła, rozwój chrześcijaństwa misje, wyniszczenie podbitych ludów, zniszczenie kultur obu Ameryk, rabunek podbitych terenów). Nauczyciel prosi jednego ucznia o odczytanie danych z tabeli, a resztę klasy o sprawdzanie poprawności zapisów. Nauczyciel ocenia pracę uczniów na lekcji i zadaje pracę domową.

4 e. 5. Bibliografia 1. Burda B., Halczak B., Józefiak R. M., Roszak A., Szymczak M, Historia 2. Czasy nowożytne. Zakres podstawowy. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, Operon, Gdynia Sierpowski S., Źródła i materiały źródłowe do nauczania historii, Graf- Punkt, Warszawa Tazbir J., Atlas Historyczny. Od Starożytności do współczesności, PWN, Warszawa Wójcik Z., Historia powszechna XVI-XVII wieku, PWN, Warszawa załącznik 1 f. 6. Załączniki i. a) Teksty źródłowe Teksty źródłowe. Wielkie odkrycia geograficzne 1. Paweł Toscanelli [lekarz, naukowiec] o potrzebie odkrycia morskiej drogi do Indii (rok 1474) Ferdynandowi Martinez, kanonikowi Lizbony, Paweł lekarz przesyła swe pozdrowienie ( ) Ponieważ doniosłem ci kiedyś o pewnym szlaku do Indii, kraju korzeni drogą morską, o wiele krótszą od używanych przez was szlaku ( ) czcigodny król [Portugalii Henryk Żeglarz] pragnie teraz ode mnie pewnych wyjaśnień w tej sprawie ( ) Postanowiłem dla większej pewności ukazać ten szlak na mapie. ( ) Kraj ten jest ludny i bogaty, liczy wiele królestw i prowincji i mnóstwo miast. ( ) Kraj ten zasługuje na to by został odnaleziony nie dlatego, że może dostarczyć wielkich dochodów w złocie, srebrze, szlachetnych kamieniach i wszelkiego rodzaju korzeni, które nigdy do nas nie docierały, ale także ze względu na uczonych, wybitnych filozofów i astrologów, którzy tam żyją, których geniusz i wiedza rządzą tym potężnym i wspaniałym krajem. 2. List Kolumba o odkryciu Ameryki Na 32 dzień po wyjeździe z Kadyksu przybyłem na Morze Indyjskie i odkryłem tam bardzo liczne i gęsto zaludnione wyspy, które bez czyjegokolwiek protestu objąłem w posiadanie naszego najmiłościwszego króla przez uroczystą proklamację i zawieszenie flagi hiszpańskiej. Pierwszą z tych wysp, którą Indowie nazywają Guanahani nazwałem San Salwador z wdzięczności dla Zbawiciela. ( ) 3. Krzysztof Kolumb do Luisa Santangela [intendent hiszpańskiego dworu] (15 II 1493) ( ) dopłynąłem do Indii z flotą powierzoną mi przez Najjaśniejszego Króla i Królową [Ferdynand i Izabela, król i królowa Hiszpanii]; odkryłem tam wielką liczbę wysp zamieszkałych przez nieprzeliczoną ludność i objąłem w posiadanie Ich Wysokości ( )

5 Ich Wysokości mogą sobie zdawać spraw, że mogę im dostarczyć tyle złota ile zechcą ( ), korzeni, bawełny ile Ich Wysokości polecą załadować ( ). Zdaje się, że znalazłem rabarbar i cynamon oraz tysiące innych wartościowych produktów. Tak tedy Zbawiciel dał zwycięstwo Naszym Najjaśniejszym Królowi i Królowej oraz ich królestwom; że chrześcijaństwo całe powinno się radować nie tyle z powodu chwały, która przez to spadnie na nie przez nawrócenie wielkiej liczby ludów na naszą wiarę, ale również z powodu bogactw materialnych, które mogą przynieść zysk całemu chrześcijaństwu. 4. Antonio Pigafetta o podróży Magellana dookoła świata W środę 28 listopada 1520 roku przepłynęliśmy tę cieśninę i wpłynęliśmy na spokojne morze, po którym żeglowaliśmy trzy miesiące i dwadzieścia dni, nie odnawiając zapasów; jedliśmy tylko stare suchary, starte na proszek, pełne robactwa i cuchnące, piliśmy wodę gnijącą. Jedliśmy też kawałki skóry wołowej ( ) wióry drzewne, a nawet szczury, które kosztowały po pół korony każdy. To jeszcze nie wszystko, nasze największe nieszczęście, o którym powiem było najgorsze: dolne i górne dziąsła naszych ludzi popuchły tak bardzo, że nie mogli oni jeść i wśród cierpień zmarło dziewiętnastu. ( ) 5. Joao de Barros o wyprawie Vasco da Gamy Joao de Barros ( ), historyk portugalski, w swoim dziele l Asia opisał portugalskie odkrycia geograficzne] Vasco da Gama wraz z innymi kapitanami przybył do Lizbony w początkach lipca 1497 roku i skoro tedy okręty były gotowe zebrał swych ludzi do drogi, nie czekając miesięcy, w których teraz zwykliśmy wybierać się w te strony i nie badając ważniejszych wiatrów służących do pomyślnej żeglugi ( ) Vasco da Gama przybył do owego miasta Kalkuty, a było to 20 maja [1498], w początkach wiosny w tym kraju. 6. Bartolome de Las Casas krótka relacja o wyniszczeniu Indian (rok 1552) Między te łagodne owce, obdarzone przez swego Stwórcę wspaniałymi zaletami weszli Hiszpanie, a skoro tylko je poznali stali się jako wilki, tygrysy i lwy najsroższe, wygłodniałe od wielu dni. I od czterdziestu lat do dziś a dziś również nie robią nic innego ćwiartują ich, zabijają, niepokoją, gnębią i niszczą. ( ) Wiemy na pewno, że na stałym lądzie nasi Hiszpanie okrucieństwem swym i niegodziwymi czynami wyludnili i zniszczyli przeszło dziesięć królestw i sprawili, że królestwa te, niegdyś pełne istot rozumnych są dziś opustoszałe. ( ) Ci, którzy tam pojechali i którzy nazywają się chrześcijanami posługiwali się głównie dwoma sposobami wyplenienia i głodzenia z oblicza ziemi owych pożałowania godnych narodów. Jeden sposób to niesprawiedliwe, okrutne wojny. Drugi to po wybiciu wszystkich, którzy mogliby pragnąć wolności ( ) władców i dorosłych mężczyzn wyniszczaniu również pozostałych trudami najcięższej niewoli. Teksty źródłowe na podstawie: S. Sierpowski, Źródła i materiały źródłowe do nauczania historii, Graf- Punkt, Warszawa 1998.

6 ii. b) Karta pracy ucznia iii. załącznik 2 iv. Tabela. Przyczyny i skutki odkryć geograficznych Odkrywca Krzysztof Kolumb Odkryty ląd/ cel podróży Znalezienie morskiej drogi do Indii Daty podróży Opis trasy Wschodnie wybrzeże Ameryki Przyczyny odkryć geograficznych Skutki odkryć geograficznych v. c) Zadanie domowe Jesteś młodym marynarzem. Napisz list do przyjaciela, w którym informujesz go o decyzji dołączenia do załogi Magellana. Wytłumacz krótko powody swojej decyzji (podaj przynajmniej 5 przyczyn). 45 minut brak g. 7. Czas trwania lekcji h. 8. Uwagi do scenariusza