Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego. w Finlandii

Transkrypt

1 Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w Finlandii

2 Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu wzajemnego informowania o ochronie socjalnej (MISSOC). Więcej informacji na temat sieci MISSOC można znaleźć na następującej stronie internetowej: Niniejszy przewodnik zawiera ogólny opis rozwiązań w zakresie zabezpieczenia społecznego stosowanych w odpowiednich państwach. Dodatkowe informacje można uzyskać z innych publikacji MISSOC. Wszystkie te pozycje są dostępne na stronie, do której odsyła powyższy link. Można skontaktować się również z właściwymi organami i instytucjami, które zostały wymienione w załączniku do niniejszego przewodnika. Ani Komisja Europejska, ani żadna osoba działająca w imieniu Komisji nie może być pociągana do odpowiedzialności za wykorzystanie informacji zawartych w niniejszej publikacji. Unia Europejska, 2012 Powielanie dozwolone pod warunkiem wskazania źródła. Lipiec 2012 r 2

3 Spis treści Rozdział I: Kwestie ogólne, organizacja i finansowanie... 5 Wprowadzenie... 5 Organizacja ochrony socjalnej... 5 Finansowanie... 6 Rozdział II: Opieka zdrowotna... 7 Kiedy osoba jest uprawniona do opieki zdrowotnej?... 7 Co obejmuje ubezpieczenie?... 7 W jaki sposób można skorzystać z opieki zdrowotnej?... 8 Rozdział III: Świadczenia pieniężne z tytułu choroby...10 Kiedy osoba ma prawo do świadczeń pieniężnych z tytułu choroby?...10 Co obejmuje ubezpieczenie?...10 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń pieniężnych z tytułu choroby?...10 Rozdział IV: Świadczenia z tytułu macierzyństwa i ojcostwa...12 Kiedy osoba jest uprawniona do świadczeń z tytułu macierzyństwa lub ojcostwa?..12 Co obejmuje ubezpieczenie?...12 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu macierzyństwa i ojcostwa?.13 Rozdział V: Świadczenia z tytułu inwalidztwa...14 Kiedy osoba ma prawo do świadczeń z tytułu inwalidztwa?...14 Co obejmuje ubezpieczenie?...15 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu inwalidztwa?...16 Rozdział VI: Emerytury i świadczenia z tytułu podeszłego wieku...17 Kiedy osoba ma prawo do świadczeń z tytułu podeszłego wieku?...17 Co obejmuje ubezpieczenie?...17 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu podeszłego wieku?...19 Rozdział VII: Renty rodzinne...20 Kiedy osoba jest uprawniona do renty rodzinnej?...20 Co obejmuje ubezpieczenie?...21 W jaki sposób można skorzystać z renty rodzinnej?...21 Rozdział VIII: Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych...23 Kiedy osoba jest uprawniona do świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych?...23 Co obejmuje ubezpieczenie?...24 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych?...24 Rozdział IX: Świadczenia rodzinne...25 Kiedy osoba ma prawo do świadczeń rodzinnych?...25 Co obejmuje ubezpieczenie?...25 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń rodzinnych?...26 Rozdział X: Bezrobocie...27 Kiedy osoba ma prawo do świadczeń z tytułu bezrobocia?...27 Co obejmuje ubezpieczenie?...28 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu bezrobocia?...28 Rozdział XI: Świadczenia minimalne z pomocy społecznej...30 Kiedy osoba jest uprawniona do świadczeń minimalnych z pomocy społecznej?...30 Co obejmuje ubezpieczenie?...31 W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń minimalnych z pomocy społecznej? 31 Rozdział XII: Opieka długoterminowa...32 Kiedy osoba uprawniona ma prawo do opieki długoterminowej?...32 Co obejmuje ubezpieczenie?...32 W jaki sposób można skorzystać z opieki długoterminowej?...33 Lipiec 2012 r 3

4 Załącznik: Dane kontaktowe instytucji i adresy przydatnych stron internetowych...34 Lipiec 2012 r 4

5 Rozdział I: Kwestie ogólne, organizacja i finansowanie Wprowadzenie W Finlandii wszyscy mieszkańcy są objęci systemem zabezpieczenia społecznego, który reguluje podstawowe świadczenia (emerytura państwowa i emerytura gwarantowana), świadczenia z tytułu choroby i macierzyństwa oraz świadczenia rodzinne. Ponadto wszyscy pracownicy najemni są uprawnieni do świadczeń z tytułu zatrudnienia, takich jak ustawowa emerytura uzależniona od dochodów, świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz świadczenia z tytułu bezrobocia. Wszyscy mieszkańcy gmin mają dostęp do opieki zdrowotnej i społecznej. W Finlandii ustawowy system emerytalny obejmuje emeryturę pracowniczą i emeryturę krajową. Pośród świadczeń wynikających z tych dwu systemów znajduje się renta inwalidzka, renta dla osób pozostałych przy życiu i emerytura. Emerytura ma zagwarantować pracownikowi najemnemu lub osobie prowadzącej działalność na własny rachunek (pracownik niezależny) poziom życia odpowiadający temu, jaki prowadził w okresie aktywności zawodowej. System emerytur opiera się na pewnej liczbie ustaw. System emerytur uzależnionych od dochodów opiera się na wielu różnych ustawach, z których najważniejszą jest ustawa o emeryturze pracowników najemnych (TyEL), która stosuje się do wszystkich pracowników sektora prywatnego, tj. do 60% ogółu pracowników. Osoby prowadzące działalność na własny rachunek, marynarze, rolnicy i urzędnicy służby cywilnej mają swoje własne systemy emerytalne. Emerytury państwowe i emerytury gwarantowane mają na celu zapewnienie dochodu minimalnego emerytom, którzy nie otrzymują innej renty lub którzy wypracowali sobie bardzo niską emeryturę. Wysokość emerytury państwowej maleje w miarę wzrostu wysokości emerytury uzależnionej od dochodów i zupełnie przestaje być wypłacana, jeżeli emerytura uzależniona od dochodu przekracza określony poziom. Wysokość emerytury gwarantowanej również jest uzależniona od innych dochodów emerytalnych. W Finlandii, część dotycząca systemów dobrowolnych emerytur uzupełniających jest dosyć ograniczona, gdyż wszyscy pracownicy najemni i niezależni podlegają systemowi emerytalnemu. Nie istnieje górny pułap dochodów branych pod uwagę przy obliczaniu emerytury pracowniczej i wysokość przyznanej emerytury nie jest ograniczona. Decyzje w dziedzinie zabezpieczenia społecznego podlegają odwołaniom. Procedura oraz instancje odwoławcze w przypadkach różnych świadczeń są wskazane w następnych rozdziałach. Organizacja ochrony socjalnej Ministerstwo spraw socjalnych i zdrowia (Sosiaali-ja terveysministeriö) odpowiada za zabezpieczenie społeczne w Finlandii. Lipiec 2012 r 5

6 Wiele organizacji uczestniczy w realizacji systemu zabezpieczenia społecznego. Cechą charakterystyczną fińskiego systemu zabezpieczenia społecznego jest fakt, że odpowiedzialność ze niektóre jego aspekty powierzono prywatnym towarzystwom ubezpieczeniowym. Zakład ubezpieczeń społecznych (Kansaneläkelaitos lub Kela) jest niezależną instytucją prawa publicznego, która zarządza ogólnym systemem zabezpieczenia społecznego opartego na zamieszkaniu. Zapewnienie opieki zdrowotnej należy do obowiązków władz lokalnych. Ubezpieczeniem emerytalnym uzależnionym od dochodów dla pracowników sektora prywatnego zarządzają specjalnie upoważnione instytucje ubezpieczenia emerytalnego, kasy emerytalne oraz fundusze emerytalne. Fińskie centrum ds. emerytur (Eläketurvakeskus lub ETK) jest organem koordynującym system emerytur uzależnionych od dochodów. Jest on również właściwy do spraw emerytur i ubezpieczeń na płaszczyźnie międzynarodowej. Urząd nadzoru finansowego sprawuje kontrolę nad instytucjami ubezpieczeniowymi i emerytalnymi. Systemem emerytalnym urzędników państwowych i pracowników samorządów lokalnych zarządza Keva. Instytucje ubezpieczeń wypadkowych zarządzają ubezpieczeniami z tytułu wypadków i chorób zawodowych pracowników sektora prywatnego. Skarb państwa jest odpowiedzialny za ubezpieczenia wypadkowe urzędników państwowych. Federacja zakładów ubezpieczenia wypadkowego jest organizacją publiczną odpowiedzialną za kwestie ubezpieczeń wypadkowych. Służy jako instytucja położona w miejscu zamieszkania lub pobytu, zgodnie z międzynarodowymi zobowiązaniami Finlandii. Ochrona przed bezrobociem podlega zakładowi ubezpieczeń społecznych w kwestiach dotyczących podstawowych zasiłków od bezrobocia. Kasy ubezpieczeń od utraty pracy, działające głównie przy związkach zawodowych, zarządzają świadczeniami z tytułu bezrobocia uzależnionymi od dochodów. Przynależność do tych kas nie jest obowiązkowa. Finansowanie Świadczenia rodzinne są finansowane przez państwo. Świadczenia wsparcia rynku pracy są finansowane po połowie przez państwo i władze lokalne. Świadczenia z tytułu bezrobocia finansowane są częściowo z funduszy publicznych i częściowo ze składek na ubezpieczenie od utraty pracy opłacanych przez pracowników najemnych, pracodawców oraz osoby należące do kas bezrobocia. Publiczna służba zdrowia jest finansowana przez władze gminne z podatków lokalnych i opłat uiszczanych przez użytkowników; państwo również przekazuje środki władzom lokalnym, aby pomóc w ponoszeniu kosztów opieki społecznej i zdrowotnej. Emerytury uzależnione od dochodów są finansowane ze składek odprowadzanych przez pracodawców i pracowników. Państwo dotuje systemy dla rolników, marynarzy i osób prowadzących działalność na własny rachunek. Emerytury państwowe i emerytury gwarantowane są finansowane przez skarb państwa. System ubezpieczeń zdrowotnych jest wspierany przez osoby pracujące (pracowników najemnych i osoby prowadzące działalność na własny rachunek), pracodawców, osoby ubezpieczone i państwo. Ubezpieczenie z tytułu wypadków opiera się na składkach ubezpieczeniowych wpłacanych przez pracodawców. Lipiec 2012 r 6

7 Rozdział II: Opieka zdrowotna Kiedy osoba jest uprawniona do opieki zdrowotnej? Główną odpowiedzialność za świadczenie opieki zdrowotnej ponoszą władze lokalne. Wszystkie osoby zamieszkujące w Finlandii są uprawnione do opieki zdrowotnej. Świadczenia z publicznej opieki zdrowotnej uzupełnia prywatna opieka zdrowotna. Pracownicy najemni oraz pracownicy niezależni są również ubezpieczeni, pod pewnymi warunkami, nawet jeśli nie mieszkają w Finlandii na stałe. Co obejmuje ubezpieczenie? Publiczna służba zdrowia Ustawodawstwo określa obowiązkowe usługi zdrowotne, jakie ma zapewnić gmina. Gmina może zorganizować te usługi sama, wspólnie z innymi gminami lub może je zakupić w innej gminie lub od innego świadczeniodawcy publicznego lub prywatnego. Do takich świadczeń należą: edukacja prozdrowotna i konsultacje, opieka medyczna, doszkalanie (jeżeli nie jest zapewnione w ramach innego systemu), zdrowie psychiczne, transport pacjentów, opieka dentystyczna, poradnictwo, medycyna szkolna, opieka zdrowotna dla studentów i medycyna pracy, jak również badania okresowe i badania diagnostyczne. Ubezpieczenie zdrowotne System ubezpieczeń zdrowotnych refunduje leki przepisane pacjentom leczonym ambulatoryjnie i koszty transportu niezbędnego ze względu na chorobę. Z systemu wypłacane są również świadczenia pieniężne z tytułu choroby, macierzyństwa i ojcostwa. System ubezpieczeń zdrowotnych refunduje również usługi prywatnego sektora opieki zdrowotnej, w szczególności część honorariów lekarzy prywatnych oraz koszty leczenia szpitalnego i opieki medycznej, w tym opieki dentystycznej, leczenia i fizjoterapii, badań psychologicznych i badań laboratoryjnych. Specjalne produkty dietetyczne przepisane celem leczenia poważnych schorzeń, jak również maści przeznaczone do leczenia poważnych i uporczywych schorzeń skóry są również refundowane. Koszty transportu są refundowane powyżej stałej kwoty ryczałtowej za każdy przejazd. Kwalifikują się przejazdy związane z leczeniem oraz wizyty lekarzy specjalistów w domu pacjenta. Koszty transportu powyżej określonej kwoty rocznej są refundowane w całości. Lipiec 2012 r 7

8 W jaki sposób można skorzystać z opieki zdrowotnej? Publiczna służba zdrowia W ramach publicznej opieki zdrowotnej świadczeń rzeczowych udzielają głównie ośrodki zdrowia i szpitale. Te świadczenia sanitarne są przeznaczone głównie dla osób zamieszkujących daną gminę. W ośrodkach zdrowia pomocy udzielają lekarze ogólni. Jeżeli pacjent wymaga konsultacji specjalistycznej, otrzyma od lekarza ogólnego (w ośrodku zdrowia lub prowadzącego prywatną praktykę) skierowanie do lekarza w szpitalu. W przypadkach nagłych można również udać się bezpośrednio do szpitala, bez wcześniejszej wizyty u lekarza ogólnego. Pacjenci mogą korzystać z usług ośrodków zdrowia również poza gminą, w której zamieszkują, jeżeli regularnie przebywają na terenie innej gminy lub ich pobyt w tej gminie jest długoterminowy, na przykład ze względu na pracę, rekreację, kontakty z bliskim krewnym lub z innego podobnego powodu. Pacjent musi powiadomić ośrodek zdrowia w innej gminie o potrzebie skorzystania z jego usług na co najmniej trzy tygodnie przed pierwszą wizytą. Ponadto pacjent musi posiadać plan opieki opracowany przez ośrodek zdrowia macierzystej gminy: w planie tym określa się usługi, do których dany pacjent jest uprawniony w innym ośrodku zdrowia. Plan opieki jest wymagany w odniesieniu do usług w wypadkach niemających charakteru nagłego. W nagłych wypadkach nadal istnieje możliwość skorzystania z usług w dowolnej gminie. Dodatkowo raz w roku pacjent może zmienić przychodnię w ramach macierzystej gminy lub współpracującego obszaru. Pacjent musi powiadomić o zmianie zarówno nową, jak i starą przychodnię na trzy tygodnie przed pierwszą wizytą. Istnieje również możliwość wyboru specjalistycznego zakładu opieki zdrowotnej w ramach tzw. obszaru odpowiedzialności, który tworzą sąsiadujące okręgi szpitalne. Pacjent wybiera zakład specjalistycznej opieki zdrowotnej we współpracy z lekarzem, który wydaje skierowanie na leczenie. Pomocy w nagłych wypadkach udziela się pacjentowi natychmiast. Jeśli chodzi o leczenie w przypadkach niemających nagłego charakteru, terminy są ustalone ustawowo. Ośrodki zdrowia muszą być bezpośrednio dostępne w godzinach otwarcia. Leczenie jakiego pacjent potrzebuje może niejednokrotnie być ocenione w rozmowie telefonicznej, którą prowadzi przedstawiciel personelu medycznego inny niż lekarz. Jeżeli podczas konsultacji telefonicznej stwierdzone zostanie, że leczenie jest konieczne, wizyta w ośrodku zdrowia musi nastąpić w ciągu trzech dni od rozmowy. Leczenie w ośrodku zdrowia rozpoczyna się zazwyczaj już od pierwszej wizyty pacjenta. Jeśli to nie jest możliwe, leczenie musi zostać zaproponowane w okresie nie przekraczającym trzech miesięcy. Pacjent skierowany do lekarza w szpitalu musi zostać przyjęty w ciągu trzech tygodni od daty wystawienia skierowania. Jeśli badania wskazują, że pacjent wymaga leczenia szpitalnego, musi się ono rozpocząć najpóźniej w ciągu sześciu miesięcy po dokonaniu tej oceny. Leczenie uznane za konieczne w stosunku do dzieci i do młodzieży w dziedzinie zdrowia umysłowego musi się rozpocząć w ciągu trzech miesięcy. Każde leczenie uznane za konieczne z punktu widzenia odontologii musi być rozpoczęte w rozsądnym okresie, a najpóźniej w ciągu sześciu miesięcy. W Finlandii ośrodki zdrowia wymagają zazwyczaj zapłacenia pewnej kwoty. Za leczenie w ośrodku zdrowia pacjent z reguły uiszcza opłatę ryczałtową. Pacjenci skierowani na konsultację specjalistyczną do szpitala płacą opłatę ryczałtową za każdą ; pacjenci hospitalizowani uiszczają dzienną opłatę ryczałtową. Opłata za zabieg Lipiec 2012 r 8

9 ambulatoryjny również jest zryczałtowana. W przypadku chorób przewlekłych opłaty są w dużej mierze uzależnione od dochodów. Jeżeli roczna suma opłat uiszczonych za daną usługę przekroczy określony pułap, dalsze leczenie jest bezpłatne. W przypadku hospitalizacji krótkoterminowej (mniej niż trzy miesiące) szpital może pobierać opłatę ryczałtową. Można się zwrócić z wnioskiem o skorygowanie rachunku za usługi medyczne do gminnej komisji zdrowia, do odpowiedniej innej instytucji lub do instytucji, która zleciła specjalistyczne leczenie. Wniosek o skorygowanie rachunku musi być złożony na piśmie w ciągu 14 dni od otrzymania faktury przez zainteresowanego. Pacjent może złożyć skargę dotyczącą każdej innej kwestii związanej z otrzymaną opieką medyczną lub szpitalną lub leczeniem do dyrektora odnośnego ośrodka zdrowia lub szpitala, jak również do organów nadzorujących placówki medyczne i szpitalne. Ubezpieczenie zdrowotne Taryfy te określają wysokość honorariów przyjętych jako podstawa do refundacji przez zakład ubezpieczeń społecznych. W przypadku honorariów lekarskich refundacja obejmuje 60% standardowej opłaty. Koszty badań i leczenia są refundowane według stawki wynoszącej 75% kosztów wykraczających poza wartość współpłatności według cennika opłat. Niemniej w praktyce zwrot obejmował mniej niż połowę faktycznie poniesionych kosztów. Honoraria dentysty, badania i lekarstwa, jakie zapisał, jak również koszty przemieszczania się są refundowane według tych samych reguł jak zabiegi przepisane czy wykonane przez lekarza. Ubezpieczenie zdrowotne refunduje częściowo lub w całości lekarstwa podlegające refundacji, a przepisane przez lekarza w ramach leczenia. Refundacje lekarstw odbywają się zależnie od trzech kategorii świadczenia. Refundacja obliczana jest od produktu, w wielkości procentowej kosztów farmaceutycznych. Pacjent uiszcza określoną opłatę ryczałtową za leki należące do specjalnej najwyższej kategorii; leki należące do podstawowej kategorii lub do specjalnej niższej kategorii są wydawane bezpłatnie. Podstawowa stawka refundacji leków na receptę wynosi 42% ceny. W przypadku niektórych chorób ciężkich i przewlekłych stawka refundacji wynosi 72% lub 100% po odjęciu stałej opłaty ryczałtowej. Istnieje roczny pułap wydatków na leki ponoszonych przez pacjentów. Powyżej tego pułapu pacjent uiszcza opłatę ryczałtową za każdy lek. Wniosek o refundację kosztów leczenia musi być złożony w ciągu sześciu miesięcy od uregulowania honorariów lub opłat za leczenie. Istnieje prawo złożenia reklamacji w dziedzinie ubezpieczenia zdrowotnego. Reklamacja powinna być skierowana do zakładu ubezpieczeń społecznych lub do kasy zawodowej, która podjęła przedmiotową decyzję; ona też sprawdzi czy możliwa jest jej zmiana. Jeżeli nie jest to możliwe na tym szczeblu, skarga zostaje przekazana do komisji odwoławczej w zakresie ubezpieczeń społecznych. Od decyzji tej komisji można się odwołać do sądu właściwego dla ubezpieczeń społecznych. Lipiec 2012 r 9

10 Rozdział III: Świadczenia pieniężne z tytułu choroby Kiedy osoba ma prawo do świadczeń pieniężnych z tytułu choroby? Ubezpieczenie obejmuje wszystkie osoby zamieszkujące w Finlandii w wieku od 16 do 67 lat, jak również osoby niezamieszkujące w Finlandii, ale zatrudnione lub prowadzące działalność na własny rachunek w tym kraju przez co najmniej cztery miesiące. Prawa do zasiłków nabywa się po dziewięciu dniach roboczych po rozpoczęciu choroby (nie licząc dnia jej wystąpienia). Zasiłek chorobowy może być wypłacany najwyżej przez 300 dni roboczych. Co obejmuje ubezpieczenie? Zasiłek chorobowy Pracodawca wypłaca pełne wynagrodzenie przez pierwszych dziewięć dni choroby, jeżeli stosunek pracy trwał co najmniej jeden miesiąc. Jeżeli stosunek pracy trwał krócej niż jeden miesiąc, pracodawca wypłaca 50% wynagrodzenia. W ramach układów zbiorowych pracy większość pracodawców wypłaca pełne wynagrodzenie przez okres od jednego do dwóch miesięcy. Świadczenia pieniężne z tytułu choroby Wysokość dziennego świadczenia pieniężnego z tytułu choroby jest uzależniona od zadeklarowanego i potwierdzonego rocznego dochodu osoby lub dochodów uzyskiwanych w ciągu sześciu miesięcy. Dzienne świadczenie zwiększa się w zależności od rocznego wynagrodzenia. Specjalne świadczenie pieniężne z tytułu choroby jest wypłacane temu z rodziców, które zapewnia opiekę i rehabilitację dziecku w wieku poniżej 16 lat, które jest hospitalizowane. Zasiłki chorobowe podlegają opodatkowaniu od dochodów. Ocena warunków dochodowych bierze pod uwagę inne dochody ubezpieczonego i jego współmałżonka. Zasiłek rehabilitacyjny Dodatek readaptacyjny jest wypłacany w czasie leczenia, jeśli ma ono na celu kontynuację lub ponowne podjęcie działalności zawodowej lub włączenia się w aktywne życie. W zasadzie wysokość dodatku readaptacyjnego jest ustalana na tych samych zasadach co zasiłek chorobowy. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń pieniężnych z tytułu choroby? Wnioski o świadczenia kierowane są do lokalnego biura zakładu ubezpieczeń społecznych lub do kasy zawodowej. Lipiec 2012 r 10

11 Wnioski o readaptację oraz o dodatek readaptacyjny składa się lokalnym biurze zakładu ubezpieczeń społecznych. Z wyjątkiem rehabilitacji organizowanej jako fakultatywna, można zgłosić zastrzeżenia do podjętej decyzji zwracając się do komisji odwoławczej ubezpieczeń społecznych i odwołać się od decyzji tej ostatniej w sądzie właściwym dla ubezpieczeń społecznych. Lipiec 2012 r 11

12 Rozdział IV: Świadczenia z tytułu macierzyństwa i ojcostwa Kiedy osoba jest uprawniona do świadczeń z tytułu macierzyństwa lub ojcostwa? Świadczenie przysługuje wszystkim osobom zamieszkującym w Finlandii. Ponadto ubezpieczenie automatycznie obejmuje osoby niezamieszkujące w Finlandii, ale zatrudnione lub prowadzące działalność na własny rachunek w tym kraju przez co najmniej cztery miesiące. Zarówno matka (zasiłek macierzyński, äitiysraha, oraz zasiłek rodzicielski, vanhempainraha), jak i ojciec (zasiłek ojcowski, isyysraha, oraz zasiłek rodzicielski, vanhempainraha) muszą zamieszkiwać w Finlandii przez co najmniej 180 dni bezpośrednio przez wyznaczonym terminem porodu. W przypadku świadczeń rzeczowych okres oczekiwania nie jest wymagany. Co obejmuje ubezpieczenie? Zasiłek macierzyński wypłacany jest matce przez pierwszych 105 dni. Prawo do zasiłku macierzyńskiego rozpoczyna się między 30 a 50 dni roboczych przed przewidywanym terminem porodu. Zasiłek rodzicielski wypłacany jest przez 158 kolejnych dni roboczych albo matce albo ojcu, jeśli zdecyduje się on pozostać w domu, aby zająć się dzieckiem. Zasiłek rodzicielski nie może być wypłacany równocześnie ojcu i matce. Rodzice adopcyjni mogą również uzyskać zasiłek rodzicielski, jeśli adoptowane dziecko ma mniej niż siedem lat. Kobieta w ciąży ma prawo do specjalnego dodatku macierzyńskiego, jeśli jakiś produkt chemiczny, promieniowanie lub choroba zakaźna związane z jej pracą lub z jej miejscem pracy mogą narazić na niebezpieczeństwo rozwój płodu lub zagrozić ciąży. Prawo to stosuje się wtedy, gdy nie ma możliwości przesunięcia jej na inne stanowisko pracy. Po porodzie ojciec może wystąpić o zasiłek i urlop ojcowski na maksimum 18 dni roboczych, który może podzielić na cztery części w okresie wypłacania zasiłku macierzyńskiego i zasiłku rodzicielskiego. Prawo do zasiłku ojcowskiego jest przedłużone o 1 do 12 dni roboczych, jeśli ojciec korzystał z zasiłku rodzicielskiego przynajmniej w ciągu 12 ostatnich dni roboczych okresu wypłacania zasiłku rodzicielskiego. Zasiłek macierzyński i zasiłek rodzicielski są równe dziennemu zasiłkowi chorobowemu. Rodzice, których dziecko w wieku poniżej 16 lat przechodzi leczenie albo rehabilitację w szpitalu lub w niektórych przypadkach w domu, mogą otrzymać specjalny dodatek na opiekę nad dzieckiem. Dodatek ten wypłacany jest zazwyczaj przez 60 dni roboczych maksymalnie na jedno dziecko w ciągu roku kalendarzowego. Wysokość dodatku specjalnego na opiekę nad dzieckiem jest równa zasiłkowi chorobowemu. Lipiec 2012 r 12

13 Wysokość świadczeń Wysokość świadczenia dziennego zwiększa się odpowiednio do rocznych zarobków. Minimalne świadczenie pieniężne jest stałe. Świadczenia rzeczowe Badania kontrolne w ośrodkach opieki nad matką i dzieckiem w trakcie ciąży i po porodzie są bezpłatne. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu macierzyństwa i ojcostwa? Wnioski o świadczenia należy kierować do zakładu ubezpieczeń społecznych lub do kasy zawodowej. Wniosek o zasiłek macierzyński należy złożyć na dwa miesiące przed przewidywanym terminem porodu, zaś wniosek o zasiłek ojcowski na dwa miesiące przed wybraną datą rozpoczęcia pobierania świadczenia. Wnioski o zasiłek rodzicielski muszą być złożone na miesiąc przed datą rozpoczęcia świadczeń. Istnieje prawo do reklamacji związanych z zasiłkami rodzicielskimi. Reklamację należy skierować do biura zakładu ubezpieczeń społecznych lub do kasy zawodowej, która podjęła przedmiotową decyzję; Jeżeli nie jest to możliwe na tym szczeblu, skarga zostaje przekazana do komisji odwoławczej w zakresie ubezpieczeń społecznych. Od decyzji tej komisji można się odwołać do sądu właściwego dla ubezpieczeń społecznych. Lipiec 2012 r 13

14 Rozdział V: Świadczenia z tytułu inwalidztwa Kiedy osoba ma prawo do świadczeń z tytułu inwalidztwa? Świadczenia z tytułu inwalidztwa są głównie objęte systemem emerytalnym. W Finlandii funkcjonuje system dualistyczny: system ubezpieczeniowy (ustawowa renta uzależniona od dochodów, Työeläke) finansowany ze składek, obejmujący wszystkie osoby aktywne ekonomicznie (pracownicy najemni, osoby prowadzące działalność na własny rachunek, rolnicy) w wieku lat; system powszechny finansowany z podatków (renta państwowa, Kansaneläke oraz renta gwarantowana, Takuueläke) gwarantujący rentę minimalną wszystkim osobom zamieszkującym w Finlandii w wieku lat. Systemy emerytalno-rentowe są zintegrowane i kiedy wysokość ustawowej emerytury/renty uzależnionej od dochodów przekracza określony limit, emerytura/renta państwowa ani emerytura/renta gwarantowana nie jest wypłacana. Warunkiem otrzymania renty państwowej lub renty gwarantowanej jest zamieszkiwanie w Finlandii przez trzy lata po ukończeniu 16. roku życia. Jeśli okres zamieszkiwania w Finlandii jest krótszy niż trzy lata, uwzględniane są również okresy zamieszkiwania w innych krajach członkowskich UE, Islandii, Liechtensteinie, Norwegii i Szwajcarii. Niemniej jednak zawsze wymagany jest jeden rok zamieszkiwania w Finlandii. W przypadku pracowników najemnych uprawnienie do ustawowej renty uzależnionej od dochodów nie jest objęte okresem oczekiwania. Osoby prowadzące działalność na własny rachunek muszą wykazać prowadzenie takiej działalności przez co najmniej cztery miesiące. W ramach obydwu systemów świadczenia mogą przybierać różne formy: renta inwalidzka przyznawana jest osobie ubezpieczonej, która utraciła zdolność do pracy wskutek choroby (jeżeli szacuje się, że niezdolność spowodowana taką chorobą trwa co najmniej jeden rok) lub wskutek trwałego uszkodzenia ciała lub wypadku. Aby otrzymać rentę inwalidzką w ramach systemu zależnego od dochodów, osoba musiała utracić zdolność do pracy w wymiarze co najmniej trzech piątych (dwóch piątych w przypadku renty z tytułu inwalidztwa częściowego). W ramach systemu rent państwowych wymagana jest utrata zdolności do pracy w wymiarze co najmniej trzech piątych (renta częściowa nie jest wypłacana). W przypadku rent inwalidzkich dla osób, które ukończyły 60 lat, stosowane są mniej rygorystyczne kryteria. Osoby w wieku poniżej 20 lat nie mogą otrzymać renty, dopóki nie zostaną ocenione ich możliwości readaptacji. Renta inwalidka jest z reguły wypłacana po zakończeniu pobierania przez osobę świadczenia z tytułu choroby, które jest wypłacane przez około 300 dni; zasiłek rehabilitacyjny jest wypłacany wówczas, gdy wydaje się prawdopodobne, że niezdolność do pracy spowodowana urazem lub chorobą zmniejszy się dzięki opiece lub rehabilitacji zawodowej. Przyznanie tego świadczenia wymaga przedstawienia programu leczenia i programu reedukacji. Lipiec 2012 r 14

15 Co obejmuje ubezpieczenie? Renta inwalidzka Renta inwalidzka wypłacana jest od zakończenia maksymalnego okresu wypłacania świadczenia z tytułu choroby (300 dni) tak długo, jak długo spełnione są warunki kwalifikujące, aż do osiągnięcia wieku emerytalnego (63 lata w przypadku systemu rent uzależnionych od dochodów i 65 lat w przypadku systemu rent państwowych). W systemie uzależnionym od dochodów rentę inwalidzką oblicza się w taki sposób, aby uwzględnić, pod pewnymi warunkami, okres między wystąpieniem zdarzenia a osiągnięciem wieku emerytalnego. Wynagrodzenie w okresie przyszłym jest zazwyczaj określane na podstawie dochodów zawodowych w czasie pięciu lat poprzedzających rok realizacji ryzyka (okres referencyjny). W okresie referencyjnym bierze się pod uwagę jedynie ubezpieczone dochody z pracy zgodnie z fińską ustawą emerytalną. Renta z tytułu częściowego inwalidztwa wynosi 50% pełnej renty inwalidzkiej. W systemie rent państwowych wysokość świadczeń jest uzależniona od okresu zamieszkiwania w Finlandii, stanu cywilnego oraz wysokości innych świadczeń uzyskiwanych z tytułu zatrudnienia. Pełna kwota jest wypłacana, jeżeli osoba zamieszkiwała w Finlandii przez 80% okresu między ukończeniem 16. roku życia a przed rozpoczęciem pobierania renty. W pozostałych przypadkach renta dostosowywana jest do długości okresu zamieszkania. Powyżej pewnego pułapu renta jest ograniczana o 50% wysokości ustawowej renty uzależnionej od dochodów oraz innych świadczeń fińskich i zagranicznych. Renta gwarantowana Osoba zamieszkująca w Finlandii, otrzymująca pełną rentę inwalidzką, jest uprawniona do renty gwarantowanej, jeżeli łączny dochód brutto z tytułu renty tej osoby wynosi mniej niż pełna kwota renty gwarantowanej. Również imigranci (tj. osoby zamieszkujące w Finlandii, które nie są uprawnione do renty państwowej), którzy nie otrzymują renty państwowej, mogą otrzymać rentę gwarantowaną, jeżeli mają więcej niż 16 lat i są niepełnosprawni w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach państwowych. Wysokość renty gwarantowanej zależy od innych dochodów z tytułu renty, które dana osoba uzyskiwać w Finlandii lub za granicą. Inne dochody z tytułu renty są odliczane od pełnej kwoty renty gwarantowanej. Renta gwarantowana nie jest pomniejszana o wynagrodzenie, dochody kapitałowe czy aktywa. Jej wysokość nie zależy również od zasiłku opiekuńczego dla emerytów i rencistów, dodatku mieszkaniowego dla emerytów i rencistów czy zasiłku z tytułu opieki nieformalnej. Zasiłek rehabilitacyjny Przed przyznaniem renty inwalidzkiej świadczeniodawca musi się upewnić, że zbadano szanse wnioskodawcy na rehabilitację. Świadczeniodawca wypłaca dodatek rehabilitacyjny w trakcie miesięcy, w czasie których ubezpieczony nie może wykonywać działalności zarobkowej ze względu na zajęcia rehabilitacji zawodowej. Beneficjant renty otrzymuje zwiększoną rentę na czas trwania rehabilitacji. Zasiłek rehabilitacyjny jest wypłacany przez pewien okres. Lipiec 2012 r 15

16 W systemie rent uzależnionych od dochodów zasiłek rehabilitacyjny odpowiada pełnej rencie inwalidzkiej plus dodatek w wysokości 33% za okresy aktywnej rehabilitacji. W systemie rent państwowych zasiłek rehabilitacyjny odpowiada 75% wynagrodzenia i jest wypłacany po okresie oczekiwania wynoszącym 1 dzień lub 1+9 dni. Zasiłek jest wypłacany w przypadku, gdy rehabilitacja trwa ponad 30 dni. Zasiłek rehabilitacyjny stanowi dodatkowe 10% wysokości renty państwowej beneficjenta; koszty usług rehabilitacyjnych są w pełni pokryte. Pozostałe świadczenia z tytułu inwalidztwa Obejmują one: zasiłek opiekuńczy (Eläkettä saavan hoitotuki) wypłacany emerytom/rencistom w trzech różnych stawkach w zależności od potrzeb w zakresie opieki lub w celu zrekompensowania kosztów opieki domowej lub innych szczególnych wydatków związanych z chorobą lub wypadkiem; zasiłek z tytułu inwalidztwa (16 vuotta täyttäneen vammaistuki) wypłacany osobom w wieku lat, które nie pobierają renty, a których stan zdrowia uległ pogorszeniu wskutek choroby lub wypadku, jako rekompensata z tytułu utrudnień, kosztów niezbędnych świadczeń itp. Wysokość zasiłku zależy od stopnia inwalidztwa, potrzeb w zakresie opieki oraz dodatkowych wydatków i wynosi 85,93 EUR, 200,51 EUR lub 388,80 EUR miesięcznie (w 2011 r.); dodatek mieszkaniowy dla emerytów/rencistów (Eläkkeensaajan asumistuki) zamieszkujących w Finlandii; jego wysokość jest proporcjonalna do dochodów emeryta/rencisty i kosztów utrzymania mieszkania, jak również pewnych innych czynników. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu inwalidztwa? Wniosek należy złożyć do właściwego świadczeniodawcy. Stopień inwalidztwa określa się na podstawie stanu zdrowia wnioskodawcy. W ocenie uwzględnia się nie tylko zaświadczenia lekarskie, ale między innymi również poziom wykształcenia, doświadczenie zawodowe, wiek i prawdopodobieństwo znalezienia pracy. Wypłacanie zasiłku rehabilitacyjnego może zostać przerwane w przypadku zmiany sytuacji w zakresie zdolności do pracy lub jeśli beneficjent odmawia rehabilitacji bez uzasadnionej przyczyny. W systemie uzależnionym od dochodów pełna renta inwalidzka i pełny zasiłek reedukacyjny mogą zostać przekształcone w rentę z tytułu częściowego inwalidztwa i częściowy zasiłek reedukacyjny, jeżeli nastąpi zmiana sytuacji w zakresie zdolności do pracy oraz zmiany dochodów. W razie sporów dotyczących kwestii świadczeń z tytułu inwalidztwa można skierować skargę do świadczeniodawcy, który rozważy ewentualną zmianę decyzji. Jeżeli nie jest to możliwe na tym szczeblu, skarga zostaje przekazana do komisji odwoławczej w zakresie ubezpieczeń społecznych lub do komisji odwoławczej w zakresie rent i emerytur uzależnionych od dochodów. Od decyzji tych komisji przysługuje odwołanie do sądu właściwego dla ubezpieczeń społecznych. Lipiec 2012 r 16

17 Rozdział VI: Emerytury i świadczenia z tytułu podeszłego wieku Kiedy osoba ma prawo do świadczeń z tytułu podeszłego wieku? Finlandia ma dwa systemy emerytalno-rentowe: system emerytur/rent ustawowych uzależnionych od dochodów i system emerytur/rent państwowych (w tym emerytur/rent gwarantowanych, Takuueläke). System emerytur/rent uzależnionych od dochodów zapewnia emerytury uzależnione od dochodów i od ubezpieczenia, natomiast system emerytur/rent państwowych zapewnia emerytury minimalne na podstawie kryterium zamieszkania. Łącznie te dwa rodzaje emerytur składają się na pełną emeryturę ustawową. Są one zintegrowane i kiedy wysokość ustawowej emerytury uzależnionej od dochodów przekracza określony limit, emerytura państwowa ani emerytura gwarantowana nie jest wypłacana. W systemie emerytalnym można przejść na emeryturę w wieku od 63 do 68 lat. W sektorze prywatnym emeryturami uzależnionymi od dochodów zarządza około 30 funduszy emerytalnych. Jeżeli osoba była objęta kilkoma różnymi przepisami emerytalnymi (tj. należała do różnych funduszy emerytalnych), całą emeryturę przyznaje i wypłaca ostatni fundusz emerytalny. Osoby zamieszkałe w Finlandii lub w innym państwie członkowskimi, które ukończyły 65 lat, mają prawo do emerytury z systemu powszechnego oraz emerytury gwarantowanej. Obywatele fińscy oraz obywatele innych państw członkowskich muszą mieszkać w Finlandii co najmniej przez trzy lata od ukończenia 16 lat. Jeśli okres zamieszkiwania w Finlandii jest krótszy niż trzy lata, uwzględniane są również okresy zamieszkiwania w innych krajach członkowskich UE, Islandii, Liechtensteinie, Norwegii i Szwajcarii. Niemniej jednak zawsze wymagany jest jeden rok zamieszkiwania w Finlandii. W ramach obydwu systemów emerytalno-rentowych beneficjent może ubiegać się o przyznanie wcześniejszej emerytury po ukończeniu 62 roku życia. W takim przypadku wysokość emerytury jest obniżana odpowiednio 0,6% lub 0,4% za każdy miesiąc w okresie między przejściem na emeryturę a osiągnięciem ustawowego wieku emerytalnego. Przejście na emeryturę może również zostać odroczone i nastąpić po ukończeniu wieku emerytalnego; wówczas wypłacana emerytura zostanie proporcjonalnie zwiększona. Co obejmuje ubezpieczenie? Ustawowa renta uzależniona od dochodów W systemie emerytur/rent uzależnionych od dochodów okresy dające prawo do emerytury to przepracowane lata w okresie między 18 a 68 rokiem życia. Lipiec 2012 r 17

18 Emerytury są obliczane na podstawie rocznego wynagrodzenia lub rocznych dochodów skonsolidowanych dla pracowników niezależnych. Prawo do emerytury wzrasta o następujące wielkości procentowe w zależności od wieku: 1,5% w wieku od 18 do 52 lat; 1,9% w wieku od 53 do 62 lat; 4,5% w wieku od 63 do 68 lat. Uprawnienie do emerytury w przypadku kontynuowania pracy lub podjęcia nowego zatrudnienia po przejściu na emeryturę wynosi 1,5% rocznie. Prawo do emerytury wzrasta również w zależności od wynagrodzeń wynikających z opodatkowanych świadczeń ubezpieczenia społecznego (na przykład świadczenia chorobowe). Studia wyższe prowadzące do uzyskania dyplomu oraz okresy opieki nad dziećmi w wieku poniżej 3 lat zwiększają prawo do emerytury uzależnionej od dochodów finansowanej przez państwo. Emerytura państwowa Emerytura państwowa jest powiązana z innymi świadczeniami; powyżej pewnego poziomu dochodów nie jest wypłacana. Za dochody uważa się emerytury i renty wypłacane przez Finlandię lub każde inne państwo, jak również trwałe świadczenia mające charakter emerytalno-rentowy. Emerytury wypłacane na mocy rozporządzenia WE nr 883/2004, których podstawą jest ubezpieczenie danej osoby i które są wypłacane przez inne państwa członkowskie, nie są uznawane za dochody. Wysokość emerytury państwowej zależy również od okresu zamieszkania w Finlandii w wieku między 16 a 65 lat. W przypadku pełnej renty wymagane jest zamieszkiwanie przez minimum 40 lat. Jeżeli w okresie między ukończeniem 16. a 65. roku życia osoba zamieszkiwała w Finlandii przez 80% tego czasu, emerytura jest dostosowywana proporcjonalnie do długości okresu zamieszkiwania. Emerytura może zawierać dodatek z tytułu posiadania dziecka na utrzymaniu. Ponadto istnieje szereg innych specjalnych dodatków dla emerytów: zasiłek opiekuńczy (Eläkettä saavan hoitotuki) wypłacany emerytom/rencistom w trzech różnych stawkach w zależności od potrzeb w zakresie opieki lub w celu zrekompensowania kosztów opieki domowej lub innych szczególnych wydatków związanych z chorobą lub wypadkiem; dodatek mieszkaniowy dla emerytów/rencistów (Eläkkeensaajan asumistuki) zamieszkujących w Finlandii; jego wysokość jest zależna od dochodów emeryta/rencisty i kosztów utrzymania mieszkania, jak również od pewnych innych czynników. Emerytura gwarantowana Osoba zamieszkująca w Finlandii, otrzymująca emeryturę, jest uprawniona do emerytury gwarantowanej, jeżeli łączny dochód brutto z tytułu emerytury tej osoby wynosi mniej niż pełna kwota emerytury gwarantowanej. Emeryturę gwarantowaną mogą otrzymać również imigranci (tj. osoby zamieszkujące w Finlandii, które nie są uprawnione do emerytury państwowej), którzy nie otrzymują emerytury państwowej, po ukończeniu 65. roku życia. Lipiec 2012 r 18

19 Wysokość emerytury gwarantowanej zależy od innych dochodów z tytułu emerytury, które dana osoba uzyskiwać w Finlandii lub za granicą. Inne dochody z tytułu emerytury są odliczane od pełnej kwoty emerytury gwarantowanej. Emerytura gwarantowana nie jest pomniejszana o wynagrodzenie, dochody kapitałowe czy aktywa. Jej wysokość nie zależy również od zasiłku opiekuńczego dla emerytów i rencistów, dodatku mieszkaniowego dla emerytów i rencistów czy zasiłku z tytułu opieki nieformalnej. W jaki sposób można skorzystać ze świadczeń z tytułu podeszłego wieku? Należy złożyć wniosek do odpowiedniego świadczeniodawcy. Fiński zakład emerytalny (Eläketurvakeskus, ETK) jest głównym organem zarządzającym systemem emerytur uzależnionych od dochodów. W sektorze publicznym funkcjonują odrębne fundusze emerytalne, Keva. Emeryturami państwowymi i emeryturami gwarantowanymi zarządza zakład ubezpieczeń społecznych (Kansaneläikelaitos, Kela). W razie sporów dotyczących kwestii świadczeń z tytułu podeszłego wieku można skierować skargę do świadczeniodawcy, który rozważy ewentualną zmianę decyzji. Jeżeli nie jest to możliwe na tym szczeblu, skarga zostaje przekazana do komisji odwoławczej w zakresie ubezpieczeń społecznych lub do komisji odwoławczej w zakresie rent i emerytur uzależnionych od dochodów. Od decyzji tych komisji przysługuje odwołanie do sądu właściwego dla ubezpieczeń społecznych. Lipiec 2012 r 19

20 Rozdział VII: Renty rodzinne Kiedy osoba jest uprawniona do renty rodzinnej? Podobnie jak w przypadku innych świadczeń (emerytur i rent inwalidzkich) w Finlandii funkcjonuje system dualistyczny: z jednej strony świadczenia uzależnione od ubezpieczenia i dochodów, a z drugiej powszechny system finansowany z podatków i składek zapewniający rentę minimalną. Do renty rodzinnej mają prawo następujące osoby: pozostały przy życiu współmałżonek (w tym pozostały przy życiu partner w przypadku zarejestrowanego związku partnerskiego), rozwiedziony współmałżonek, jeżeli miał prawo do alimentów przed śmiercią ubezpieczonego (dotyczy to ustawowej renty uzależnionej od dochodów) oraz dzieci (własne; przyjęte na wychowanie w ramach rodziny zastępczej zmarłego lub jego współmałżonka; dziecko, na które zmarły płacił alimenty; dziecko mieszkające w jednym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym, który zawarł związek małżeński z rodzicem tego dziecka). W ramach obydwu systemów renta dla wdowy lub wdowca przestaje być wypłacana, jeżeli pozostały przy życiu współmałżonek zawrze powtórne małżeństwo przed ukończeniem 50. roku życia. W takim przypadku, wypłacane mu jest odszkodowanie ryczałtowe w wysokości równej trzyletniej rencie. Renta uzależniona od dochodów Pozostały przy życiu współmałżonek ma zawsze prawo do renty dla wdowy lub wdowca, jeśli z małżeństwa urodziło się dziecko. Jeśli małżeństwo było bezdzietne, to: pozostały przy życiu współmałżonek musi mieć co najmniej 50 lat w chwili śmierci współmałżonka, lub pozostały przy życiu współmałżonek musi pobierać rentę inwalidzką od co najmniej trzech lat. Ponadto małżeństwo musiało być zawarte zanim pozostały przy życiu współmałżonek ukończył 50 lat i musiało trwać przynajmniej pięć lat. Pozostały przy życiu współmałżonek, bez dziecka, urodzony przed 1 lipca 1950 r. może otrzymać rentę dla wdowy lub wdowca na mniej rygorystycznych warunkach. Renta państwowa Renta dla wdowy lub wdowca wypłacana jest z tytułu śmierci współmałżonka, jeśli: małżeństwo zostało zawarte zanim ubezpieczony ukończył 65 lat; pozostały przy życiu współmałżonek ma mniej niż 65 lat i nie otrzymuje emerytury państwowej; zmarły ubezpieczony zamieszkiwał w Finlandii przez trzy lata od momentu ukończenia 16. roku życia; pozostały przy życiu współmałżonek zamieszkuje w Finlandii lub w innym państwie członkowskim UE; pozostały przy życiu współmałżonek ma dziecko z ubezpieczonym. Jeżeli z małżeństwa nie narodziło się dziecko, renta może być wypłacona wyłącznie w przypadku, gdy pozostały przy życiu współmałżonek miał ponad 50 lat w chwili Lipiec 2012 r 20