Genomika. Inseminacja się opłaca

Transkrypt

1 Stacji Hodowli i Unasieniania Zwierząt nr: Genomika rewolucja w hodowli bydła mlecznego na świecie Inseminacja się opłaca rozmowa z lek. wet. Tomaszem Sachajko CENTRALA: Jezuicka Struga , ODDZIAŁY REGIONALNE: Karlino , Olecko , Wysokie Maz , Pierwsze buhaje SHIUZ z nasieniem seksowanym 16 Nie tylko PF porównanie indeksów z różnych krajów Wieści z pasieki hodowlanej: matematyczny model rodziny pszczelej

2 ZAPRASZA DO SKLE PÓW DZIESZ NA LEPÓW ZNAJ NE.PL ADRESY SK CZĘŚCI DO CIĄGNIKÓW ROLNICZYCH I AKCESORIA DO POJAZDÓW TRANSMISJA MOCY CZĘŚCI DO MASZYN UPRAWOWYCH, PRZYGOTOWANIA I OCHRONY HYDRAULIKA SIŁOWA CZĘŚCI DO MASZYN DO ZBIORU, TRANSPORTU I PRZETWARZANIA ROŚLIN ARTYKUŁY UNIWERSALNE DOM, OGRÓD, WARSZTAT ARTYKUŁY DO PRODUKCJI ZWIERZĘCEJ ODZIEŻ, OCHRONA OSOBISTA I ZABAWKI ROLNICZE JEŹDZIECTWO I HOBBY Adresy sklepów GRENE Dolnośląskie Głogów: Dzieci Głogowskich 1, tel ; Strzelin: Oławska 19, tel ; Środa Śląska: Kolejowa 28, tel ; Kujawsko-pomorskie Brodnica: Podgórna 63, tel , H ; Bydgoszcz: Towarowa 36, tel ; Czernikowo: 3 Maja 26, tel ; Dobre: Fabryczna 2, tel , H ; Inowrocław: Orłowska 43, tel ; Kcynia: 22 Stycznia 6, tel ; H ; Kowal: Kołłątaja 26, tel ; H ; Kowalewo Pomorskie: Brodnicka 7, tel ; Lisewo: Hallera 20a, tel ; Lubraniec: Strażacka 1, tel ; Mogilno: Padniewska 27E, tel , H ; Mrocza: Kościuszki 55, tel , H ; Pruszcz: Witosa 3, tel ; H ; Radzyń Chełm.: Fijewo 8, tel ; H ; Kłódka: Kłódka 42a, tel ; H ; Sępólno Krajeńskie: Tadeusza Kościuszki 22, tel ; H ; Szubin: Jana Pawła II 56, tel ; Świecie: Witosa 5, tel ; Lubelskie Biała Podlaska: Sidorska 84-90, tel ; H ; Sklep przeniesiony w grudniu 2012 z Al. Solidarności 4 Polichna: Polichna Druga 2, tel ; Przy torach kolejowych; H ; Zamość: Kilińskiego 66, tel ; (w podwórku Składu Budowlanego Met-bud) Lubuskie Sława: Przemysłowa 6, tel , H ; Strzelce Krajeńskie: Wodociągowa 3, tel ; Świebodzin: Poznańska 16, tel , H ; Łódzkie Dietetyczna mieszanka paszowa uzupełniająca dla krów mlecznych w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia gorączki mleka. Po intensywnej podaży wapnia i fosforu przed i po porodzie u krów, a w szczególności dla krów wysoko mlecznych. Zapobiega gorączce mleka Mieszanka paszowa uzupełniająca, płynna, dla krów mlecznych jako uzupełnienie witamin i pierwiastków śladowych. Gliceryna, Se, Mn, Cu, Zn, chlorek sodu, wit. B1,B2, B6, B12, A, D3, E, K, kwas pantotenowy, kwas nikotynowy, biotyna. Mała butelka, duża zawartość Dodatek do pasz dla cieląt. Esencjonalne źródło proszku z całych jaj bogatego w immunoglobuliny, probiotyku, witamin. Zdrowe cielęta = mniej problemów w wychowie NOWY SKLEP - Kocierzew: Kocierzew Płd 104a, tel ; H ; Łęczyca: Borki 76 c, tel ; H ; Uniejów: Dąbska 40, tel ; H ; Warta: Zachodnia 6, tel ; Mazowieckie Ciechanów: Pułtuska 110, tel ; Maków Mazowiecki: Mazowiecka 14, tel ; Mława: Płocka 90B, tel ; Myszyniec: Kolejowa 63, tel ; Płońsk: Wyszogrodzka 59, tel ; Przasnysz: Szosa Ciechanowska 3, tel ; Sierpc: Piastowska 71b, tel ; H ; Sokołów Podlaski: Tartaczna 4, tel ; Żuromin: Lidzbarska 37 A, tel ; H ; Opolskie Głogówek: Powstańców 27, tel ; H ; Trichterbecherweg Visbek Germany Tel: Fax: Polska: tel jedrzej.standar@ew-nutrition.com Głubczyce: Kołłątaja 3, tel , H ; Kluczbork: Byczyńska 120, tel , H ; Nysa: Grodkowska 46, tel ; H ; Opole: Budowlanych 50, tel ; H ; Podlaskie Bielsk Podlaski: Al. J. Piłsudskiego 11b, tel , H ; Łomża: Poligonowa 1, tel ; Mońki: Białostocka 85a, tel ; Siemiatycze: Kościuszki 67, tel , H ; Suwałki: Szkolna 8, tel ; Wysokie Mazowieckie: Białostocka 4, tel ; H ; Zambrów: Legionowa 9, tel ; H ; Pomorskie Bytów: Derdowskiego 6, tel ; H ; Człuchów: Batorego 18, tel ; Dzierzgoń: Ogrodowa 13, tel ; Kwidzyn: Malborska 134, tel ; Lębork: Pionierów 14, tel , H ; Malbork: Koszykowa 38, tel ; Nowy Dwór Gdański: Warszawska 2a, tel , H ; Słupsk/Bolesławice: Słupska 61, tel ; Stężyca: Juliana Tuwima 2, tel , Tczew: 30-go Stycznia 43, tel ; Warmińsko-mazurskie Bartoszyce: Kętrzyńska 37b, tel ; Braniewo: Królewiecka 61, tel ; Ełk: Suwalska 93, tel ; Galeria przy Suwalskiej; Gołdap: Gumbińska 1, tel ; Kętrzyn: Mazowiecka 17, tel , H ; Lidzbark Warmiński: Olsztyńska 6, tel , H ; Lubawa: Fijewo 69, tel ; H ; Mrągowo: Olsztyńska 13, tel ; Nidzica: Działdowska 14A, tel ; Susz: Słowiańska 36, tel ; H ; Szczytno: Polna 1, tel ; Wielkopolskie Budzyń: Dworcawa 17, tel , H ; Gniezno: Kłeckoska 32, tel ; H ; Gostyń: Poznańska 200, tel , H ; NOWY SKLEP - Jarocin: Poznańska 29, tel , (była baza PKS) Kępno: Kwiatowa 2, tel ; H ; Kłodawa: Warszawska 7, tel ; Koło: Towarowa 25, tel ; Konin: Spółdzielców 6, tel , H ; Kościan: Składowa 2a, tel ; Krotoszyn: Zamkowy Folwark 7, tel ; (Teren ROBSTALU, przy stacji MOYA) Leszno: Śniadeckich 1, tel , H ; Pyzdry: Wrzesińska 29, tel ; Rawicz: Kamińskiego 21 A, tel ; H ; Słupca: Bielawska 4, tel ; Szamotuły: Chrobrego 13, tel , H ; Środa Wielkopolska: Harcerska 18, tel ; Turek: Kolska Szosa 28, tel ; Września: Przemysłowa 2, tel ; Zachodniopomorskie Chojna: Jagiellońska 15, tel , H ; Choszczno: Kwiatowa 7, tel ; H ; Myślibórz: Lipowa 18, tel ; Nowogard: 3 maja 16a, tel ; Pyrzyce: Narutowicza 6, tel ; H ; Szczecinek: Pilska 5, tel ; Stargard Szczec.: Usługowa 1a, tel ; Wałcz: Bydgoska 75, tel ; H Literą H oznaczono sklepy, które świadczą usługi zakuwania węży hydraulicznych W naszych sklepach oferujemy fachową usługę zakuwania węży hydraulicznych, zgodnie z życzeniem klienta oraz sprzedaż elementów układów hydraulicznych Lista z pełnymi danymi teleadresowymi oraz dodatkowe informacje o sklepach rolniczo-technicznych GRENE dostępne są na stronie internetowej W sklepach Grene zapłacisz kartą oraz kupisz na raty. Zapraszamy również do zapoznania się z naszą ofertą w sklepie internetowym pod adresem:

3 Pierwsze buhaje SHIUZ z nasieniem seksowanym Stacji Hodowli i Unasieniania Zwierząt nr: Genomika rewolucja w hodowli bydła mlecznego na świecie Inseminacja się opłaca rozmowa z lek. wet. Tomaszem Sachajko 16 Wydawca: Stacja Hodowli i Unasieniania Zwierząt Sp. z o.o. w Bydgoszczy, ul. Zamczysko 9a Bydgoszcz tel , fax Redakcja: Stacja Hodowli i Unasieniania Zwierząt Sp. z o.o. w Bydgoszczy, ul. Zamczysko 9a Bydgoszcz tel , fax Zespół redakcyjny: Joanna Studzińska, Monika Skarwecka, Piotr Augustyniak Skład i łamanie: Yoshiko in Design Agencja Kreatywna Fotografia na okładce: fotolia.pl Wszelkie prawa zastrzeżone. Przedruk części lub całości tylko za pisemną zgodą wydawcy. Nakład: egzemplarzy Druk: Drukarnia Pozkal ISSN Nie tylko PF Wieści z pasieki hodowlanej: porównanie indeksów matematyczny model z różnych krajów 24 rodziny pszczelej 50 3 Drodzy 4 Nie 5 Akcja 6 Jak 9 Genomika Czytelnicy Wstęp Wiesława Drewnowskiego Prezesa Zarządu SHiUZ Sp. z o.o. boimy się zmian Transformacja SHIUZu wywołana prywatyzacją zaowocowała nowymi możliwościami współpracy z inseminatorami oraz poszerzeniem oferty handlowej dla hodowców prywatyzacja Prywatyzacja SHiUZ zakończona. Czas na udziały nieodpłatne dla uprawnionych rolników genomika zmienia hodowlę na świecie Od kilku lat jesteśmy świadkami prawdziwej rewolucji w hodowli bydła mlecznego, która została wywołana praktycznym zastosowaniem markerów genetycznych w selekcji bydła (tzw. selekcja genomowa) Polska wstępuje do EuroGenomics 26 października 2012 roku Polska stała się członkiem europejskiego konsorcjum genomowego EuroGenomics Historia francuskiej wyceny genomowej Wszystko zaczęło się ponad 10 lat temu od selekcji na podstawie markerów programu badawczego rozpoczętego przez INRA (Krajowy Instytut Badania Zwierząt) w 2001 r Inseminacja się opłaca O rolę inseminacji we współczesnej hodowli bydła oraz o doświadczenia w pracy inseminatora pytamy lekarza weterynarii Tomasza Sachajko z Turośli Sylwetka Zygmunt Strzyżewski 50 lat w inseminacji Ocena programu doskonalenia rasy HF W stadach krów mlecznych, niezależnie od zastosowanych systemów utrzymania czy żywienia, ogromną rolę odgrywa założony system poprawy mleczności, parametrów mleka, pokroju oraz, do czego przywiązujemy ostatnio dużą wagę, długowieczności zwierząt Pierwsze buhaje SHiUZ z nasieniem seksowanym Jeżeli mechanizacja doju zmierza w kierunku robotyzacji, to córki buhajów BAKARAT i BOSTON ET wychodzą naprzeciw wymaganiom pokrojowym jakie stawia krowom ta najnowsza technologia doju Spis treści Oferta zagraniczna SHIUZ Dla hodowców, którzy zainteresowani są światową genetyką prezentujemy znakomite buhaje z francuskiej puli genetycznej Krzyżowanie nie rozwiąże problemów Są w hodowli bydła tematy, do których często się powraca. Jednym z takich ważnych i stale aktualnych zagadnień jest krzyżowanie. Inbred aktualny problem w hodowli Inbred pojawia się, gdy dochodzi do kojarzenia spokrewnionych osobników i wyrażany jest w procentach Zdrowy pan to i krowa zdrowa Ciekawą teorią popartą badaniami podzielił się psycholog i zarazem hodowca ze stanu Iowa (USA) na temat zależności dobrostanu zwierząt od kondycji psychofizycznej pracowników ferm hodowlanych. Nie tylko PF czyli porównanie indeksów Internet umożliwia hodowcom zapoznanie się z wycenami innych krajów opartymi na różnych indeksach. Dobrze wiedzieć, co dokładnie one oznaczają, aby móc samodzielnie zweryfikować wartość danego buhaja Ocena zagrożenia subkliniczną ketozą Subkliniczna ketoza jest schorzeniem metabolicznym, powodującym znaczne straty w stadach krów mlecznych, obejmujące zarówno obniżenie produkcji, jak i pogorszenie zdrowia i płodności zwierząt Jak zapobiegać zatrzymaniu łożyska? Istotną rolę w zapobieganiu i ograniczaniu występowania zatrzymania łożyska odgrywa odpowiednie żywienie Buhaje serowarskie dla SM Spomlek Określenie buhaj serowarski oznacza pozytywną wartość hodowlaną tego buhaja dla % białka i % tłuszczu oraz idealną kombinację genów białek mleka CASK i BLG Zdaniem hodowcy Dobrostan w oborze Programy hodowlane i rasy knurów inseminacyjnych Inseminacja trzody chlewnej funkcjonuje w oparciu o dawki inseminacyjne knurów produkowane w centrach pozyskiwania

4 Wstęp 3 Spis treści nasienia. Knury inseminacyjne muszą spełniać między innymi wysokie wymagania hodowlane określone w Programach oceny i selekcji rozpłodników Zdaniem hodowcy Dobrostan w chlewni Zaburzenia rozrodu wywoływane przez czynniki patogenne Przedstawiamy wybrane zagadnienia dotyczące statusu zdrowotnego użytkowanych stad ze szczególnym uwzględnieniem wpływu niektórych zakaźnych i zaraźliwych chorób trzody chlewnej na knury Zapobieganie śmiertelności u prosiąt Zespół naukowców związanych z departamentem rolnictwa w USA opracował metodę pozwalającą zredukować śmiertelność u nowonarodzonych prosiąt Hodowca pyta SHIUZ odpowiada Odpowiadamy na pytania naszych czytelników Świńskie zabawy Od stycznia tego roku Unia Europejska nałożyła na hodowców trzody chlewnej obowiązek zapewnienia rozrywki swoim podopiecznym w chlewiku Daj krowie w żłobie, ona da i tobie Narażona na szkodliwe działanie czarownic, mogących odebrać jej mleko, chroniona przed zawistnym wzrokiem ludzi o urocznym spojrzeniu, wyprowadzana na pastwisko z wielkim ceremoniałem... Rycząca krowa zajmuje w polskim folklorze miejsce szczególne Krowa w wielkim mieście Parada Krów (ang. Cow Parade) to plenerowa wystawa sztuki współczesnej organizowana w miastach na całym świecie, polegająca na wystawieniu w światowych metropoliach różnorodnie pomalowanych rzeźb krów Przysłowia i cytaty Zbiór przysłów i cytatów dotyczących zwierząt gospodarskich Dawno temu w gospodarstwie Krowa towarzyszy ludziom od wieków Na archiwalnych fotografiach prezentujemy życie w dawnych gospodarstwach hodowlanych na co dzień i od święta Wieści z pasieki hodowlanej Matematyczny model rodziny pszczelej drogą do lepszego poznania biologii i wykorzystania jej potencjału Z krową na okładce Krowie Inspiracje muzyczne SHIUZ jest znany nawet na Malediwach! SHIUZ to także zespół muzyków grających dobrą muzykę rozrywkową Wirtualna farma Czy można zarządzać wielką farmą nie wychodząc z domu? W wirtualnym świecie wszystko jest możliwe. Gry farmerskie to świetna wprawka dla małych hodowców i niezła rozrywka dla dorosłych Krzyżówka z hasłem Porcja rozrywki Zapraszamy na wystawy. Jak co roku będziemy na najważniejszych imprezach wystawienniczych i jak co roku serdecznie zapraszamy na nasze stoiska Staropolskie przepisy z naszych oddziałów Dla tych z Państwa, którzy lubią tradycyjną polską kuchnię, zebraliśmy staropolskie przepisy typowe dla regionu działania każdego z oddziałów SHiUZ Rozstrzygnięcie konkursu fotograficznego! Jury konkursowe wyłoniło zwycięzców konkursu fotograficznego Mały hodowca w obiektywie. Kontakt z naszym specjalistą W celu uzyskania pomocy dotyczącej rozrodu bydła lub trzody chlewnej prosimy o kontakt ze specjalistą SHIUZ z Państwa okolicy. Wiesław Drewnowski, Prezes Zarządu SHiUZ Sp. z o.o. w Bydgoszczy Drodzy Czytelnicy Z przyjemnością oddajemy w Wasze ręce kolejny numer Informatora. Wielu z Państwa będzie go czytać jako współwłaściciele SHIUZ, bo proces prywatyzacji już się zakończył. Naszymi właścicielami stali się hodowcy i ich związki, inseminatorzy i pracownicy. Z satysfakcją muszę powiedzieć, że zakupy udziałów w naszej Spółce cieszyły się tak ogromnym zainteresowaniem, że musiały nastąpić redukcje. Chcemy być z Wami i dla Was! Staraliśmy się, aby w naszym wydawnictwie znalazły się problemy najczęściej poruszane przez Państwa w terenie i najbardziej aktualne tematy związane z hodowlą bydła, trzody i pszczelarstwem. Dużą część Informatora poświęciliśmy genomice nie bez powodu. Jako jedyna Stacja na świecie samodzielnie (bez dopłat zewnętrznych) podjęliśmy się trudu przeprowadzania badań genomowych, co w ubiegłym roku zaowocowało ogromnym wyróżnieniem w postaci przyjęcia Polski do EuroGenomics europejskiego stowarzyszenia krajów posiadających bazę walidacyjną buhajów ocenionych na podstawie genomów. Zarówno Hodowcy, jak i spółki inseminacyjne muszą przygotować się na zmiany, które wkrótce zmienią oblicze polskiej hodowli. Rosnące wymagania i zmienność oczekiwań naszych hodowców zainteresowanych coraz bogatszym zakresem kierowanej do nich oferty, a także coraz szersza i bardziej wyrafinowana konkurencja, prowadzą do marginalizacji producentów i dostawców, których oferta nie nadąża wymaganiami rynku. Dlatego też nasza Stacja permanentnie przechodzi proces dopasowywania się do wymagań rynku i oczekiwań naszych klientów. Realizując proces restrukturyzacji optymalizujemy wielkość majątku, poszerzamy naszą ofertę sprzedażową i doskonalimy programy hodowlane. Wszystkie te działania są niezbędne by uzyskiwać coraz doskonalszy produkt i poziom usług bez potrzeby drastycznego wzrostu cen. W ręce naszych nowych właścicieli oddajemy bardzo nowoczesną firmę z silną pozycją na rynku, blisko związaną ze swoimi usługobiorcami, przekształconą i zrestrukturyzowaną. Daje to możliwość spokojnej realizacji polskiego programu hodowlanego i dalszego rozwoju polskiej hodowli, która już dziś osiągnęła poziom światowy. Zapraszamy zatem do lektury Informatora, w którym oprócz naukowych opracowań i wypowiedzi specjalistów znajdziecie Państwo także dużą porcję ciekawostek i rozrywki oraz staropolskie przepisy z obszernego rejonu działania naszych oddziałów. Dziękuję, że jesteście z nami

5 4 Co słychać w SHiUZ 5 Piotr Augustyniak, SHIUZ Bydgoszcz Od początku istnienia Stacji Hodowli i Unasieniania Zwierząt sp. z o.o. w Bydgoszczy jej misją jest pomoc hodowcom bydła i trzody chlewnej w rozrodzie zwierząt oraz zapewnienie genetyki na najwyższym, światowym poziomie. Odbywa się to na drodze wnikliwej analizy potrzeb hodowców oraz ścisłej współpracy z Polską Federacją Hodowców Bydła i Producentów Mleka. Dzisiejsza sytuacja na rynku mleka oraz rosnąca konkurencja wymusza szybkie działania dla zaspokojenia wymagań hodowców. Nowoczesność to konieczność Sprywatyzowanie SHIUZ Sp. z o.o. w Bydgoszczy pozwoliło hodowcom w większym stopniu wpływać na kształt i działanie firmy. Dzięki temu Spółka stała się dynamiczna i szybciej dopasowuje się do potrzeb rynku. 17 marca 2014 Przebudowie podlega cały system strategii sprzedaży nasienia i obsługi naszych partnerów hodowlanych. Nie boimy się zmian Transformacja SHIUZu wywołana prywatyzacją zaowocowała nowymi możliwościami współpracy z inseminatorami oraz poszerzeniem oferty handlowej dla hodowców roku Skarb Państwa dokona zbycia wszystkich udziałów i cała Spółka przejdzie w zarządzanie hodowców, pracowników oraz podmiotów uprawnionych. Jesteśmy w kraju liderem we wdrażaniu nowoczesnych rozwiązań genetycznych. SHIUZ w Bydgoszczy jako pierwsza firma w Polsce zaangażował się merytorycznie i finansowo w pracę nad wyceną genomową. Efektem naszych starań jest wprowadzenie w październiku 2012 roku Polski do EUROGENOMICS, będącego europejskim konsorcjum skupiającym największe hodowle i pracującym na rzecz rozwoju wyceny genomowej wartości hodowlanej zwierząt. Pozwoli to przyspieszyć prace nad postępem genetycznym buhajów oferowanych przez Stację. Skróci się czas oczekiwania na wyniki tradycyjnej wyceny wartości hodowlanej. Dzięki czemu będzie można pozyskać więcej buhajków o wysokiej wartości hodowlanej i na wczesnym etapie eliminować te o słabszych parametrach. Ciągle zwiększamy ilość pracowników wyposażonych w programy do kojarzeń i odpowiednio przeszkolonych do oceny pokroju zwierząt. W niedługim czasie poszerzymy ofertę dla hodowców o możliwość korzystania z naszych usług w zakresie doradztwa także o program do kojarzeń PFHBiPM. Wszystko to dla polskiej hodowli i polskich hodowców. Stawiamy na fachowców Nie tylko nowoczesne technologie są naszym atutem, ale także doskonała kadra fachowców. Do nich zalicza się zespół zajmujący się embriotransferem w Oddziale w Piątnicy, odnoszący sukcesy w tej dziedzinie, która w połączeniu z wyceną genomową zyskuje na znaczeniu w rozwoju prac nad polepszeniem genetyki zwierząt hodowlanych. Jednak przede wszystkim stawiamy na grupę pracowników terenowych, mających na co dzień kontakt z hodowcami i inseminatorami. To oni są źródłem naszej wiedzy o potrzebach jakie mają rolnicy. Ciągle inwestujemy w szkolenia i rozwój naszego serwisu terenowego, aby stanowili grupę doradców i partnerów w rozmowach z hodowcami. Dzięki wspólnym szkoleniom z podlegającą PFHBiPM grupą G15 nasi terenowcy zyskują profesjonalne podejście do bonitacji zwierząt. Przebudowie podlega cały system strategii sprzedaży nasienia i obsługi naszych partnerów hodowlanych. Zespół terenowy SHIUZ Bydgoszcz wzmocniony jest od lutego 2013 roku o dwóch nowych Dyrektorów regionu (mgr inż. Marcin Oszczapiński oraz dr Kazimierz Konsowicz) mających za zadanie utrzymanie kontaktu z kluczowymi hodowcami i hodowlami oraz inseminatorami. Nad całością funkcjonowania obsługi klienta i zarządzania produktami Spółki czuwa nowy zespół do spraw sprzedaży pod nadzorem Wiceprezesa ds. sprzedaży i hodowli Pana Adama Gałgańskiego. Pozwoli to na szybsze dopasowanie oferty do potrzeb rynku ale także przyspieszy i usprawni współpracę i zakup nasienia. Zmiany obejmą wszystkich pracowników terenowych, którzy od marca będą funkcjonować w nowym systemie organizacyjnym, a w niektórych rejonach, także osobowym. Niespodzianką będą nowe zasady zakupu nasienia i współpracy z hodowcami mającymi własne kontenery oraz z inseminatorami. Przygotowywane są specjalne pakiety nasienia, zestawy rabatów i przywilejów wynikających z ciągłości zakupów. Tworzony jest także nowy zespół specjalistów do spraw hodowli, aby przygotować się do przejścia z tradycyjnej wyceny wartości hodowlanej do wyceny genomowej. Do współpracy zaproszono także zootechników oceny mleka PFH- BiPM. Będą oni stanowili wsparcie dla naszych pracowników terenowych, jako konsultanci i doradcy hodowców przy wyborze buhajów do kojarzeń. Dalej rozwijamy także działalność dodatkową Spółki, dodając do oferty nowe produkty i suplementy żywieniowe oraz prowadząc obrót opasami i jałówkami hodowlanymi. Zapowiada się wiele zmian. Hodowla bydła się zmienia, a my razem z nią. n Akcja prywatyzacja Prywatyzacja SHiUZ zakończona. Czas na udziały nieodpłatne dla uprawnionych rolników Marzena Bykowska, Shiuz Bydgoszcz Z końcem kwietnia 2012 roku zakończył się proces prywatyzacji Stacji Hodowli i Unasieniania Zwierząt Sp. z o.o. w Bydgoszczy. Przeznaczone do sprzedaży udziały trafiły do osób uprawnionych, czyli do producentów rolnych, pracowników i inseminatorów oraz związków producentów rolnych. Najwięcej udziałów nabyli producenci rolni 41,31%, pracownicy 28,68%, inseminatorzy 2,09%, związki producentów rolnych 1,51%. W rękach Skarbu Państwa pozostało 26,40% udziałów i są to udziały przeznaczone do nieodpłatnego udostępnienia. Dotychczas posiadany przez producentów rolnych i pracowników pakiet udziałów zwiększy się jeszcze po zakończeniu przydziału udziałów nieodpłatnych. W związku ze zbyciem udziałów przez Skarb Państwa ruszył proces udostępniania uprawnionym rolnikom i pracownikom udziałów nieodpłatnych. Na stronie internetowej Spółki zostały opublikowane ogłoszenia o rozpoczęciu podpisywania umów nieodpłatnego zbycia udziałów z uprawnionymi pracownikami i rolnikami. W SHiUZ do nieodpłatnego nabycia udziałów uprawnionych jest rolników. Każdemu uprawnionemu rolnikowi przysługuje prawo do nabycia udziałów w równej liczbie. Rolnicy mają prawo do nabycia udziałów nie więcej niż w dwóch spółkach. Pula 15% udziałów przeznaczonych do nieodpłatnego udostępnienia uprawnionym rolnikom wynosi udziały każdy w wysokości 50,00 zł. Prawo do nieodpłatnego nabycia udziałów w SHiUZ może być realizowane przez uprawnionych do dnia 17 marca 2014 roku. Po upływie tego terminu prawo do nieodpłatnego nabycia udziałów wygasa. Udziały nabyte nieodpłatnie przez uprawnionych rolników nie mogą być przedmiotem obrotu przed dniem r., tj. przed upływem dwóch lat od dnia zbycia przez Skarb Państwa pierwszych udziałów na zasadach ogólnych. Z ostateczną listą uprawnionych rolników można zapoznać się w siedzibie Spółki w Bydgoszczy oraz jej Oddziałach w Olecku, Piątnicy, Szczecinku i Zamościu. Szczegółowe informacje dotyczące procesu zawierania umów nieodpłatnego zbycia udziałów uprawnionym rolnikom można uzyskać osobiście lub telefonicznie w w/w miejscach oraz na stronie internetowej Spółki zakładka Prywatyzacja. Udziały nieodpłatne, które nie zostaną objęte w całości przez uprawnionych rolników i pracowników będą stanowiły mniejszościowy udział Skarbu Państwa w Spółce, a po upływie ustawowych terminów zostaną zbyte na zasadach ogólnych. Serdecznie zachęcamy wszystkich uprawnionych rolników do skorzystania z przysługującego im prawa do nieodpłatnego nabycia udziałów. n Ogłoszenie o przystąpieniu do nieodpłatnego zbywania udziałów uprawnionym rolnikom - strona 63

6 6 Genomika 7 Jak genomika zmienia hodowlę na świecie Od kilku lat jesteśmy świadkami prawdziwej rewolucji w hodowli bydła mlecznego głównie rasy holsztyńsko-fryzyjskiej, która została wywołana praktycznym zastosowaniem markerów genetycznych w selekcji bydła (tzw. selekcja genomowa) Monika Skarwecka, SHiUZ Bydgoszcz Tomasz Krychowski, PFHBiPM Możliwość przyśpieszenia postępu genetycznego, poznania wartości hodowlanej zwierzęcia w bardzo młodym wieku spowodowała zmiany w programach hodowlanych w wielu krajach, takich jak między innymi Francja, Niemcy, Holandia, Włochy, Australia, Nowa Zelandia, Irlandia, kraje skandynawskie, USA czy Kanada. W pierwszej połowie lat 90 XX wieku zostały zapoczątkowane projekty mające na celu poznanie genomów zwierząt domowych. Zaowocowało to, między innymi, poznaniem genomu bydła, który, jak się okazało, składa się z 3 mln par zasad i zawiera ponad 22 tys. genów. Analiza sekwencji genomu dostarczyła informacji na temat polimorfizmu DNA, a także umożliwiła wykrycie dużej liczby polimorfizmów typu SNP (ang. single nucleotide polymorphism) w genomie bydła około 2 mln. Obecnie to właśnie markery genetyczne typu SNP wykorzystywane są w selekcji genomowej. Rozwój badań nad markerami genetycznymi, pozwolił na opracowanie chipów zawierających różną ilość markerów. Obecnie używany jest chip z markerów, pozwalający otrzymać precyzje wyceny dla ponad 30 cech powyżej 60% co równe jest wycenie na podstawie 40 córek! Pierwszą przewagą programów hodowlanych wykorzystujących selekcję genomową jest to, że markery genetyczne: można oznaczyć u obu płci w dowolnym wieku dla cech: produkcyjnych, pokrojowych a przede wszystkim funkcjonalnych, pozwalają otrzymać precyzje wyceny powyżej 60-75% w zależności od cechy. Obecnie selekcja genomowa wykorzystująca wiele tysięcy markerów, pozwalająca stwierdzić jaki zestaw genów zwierzę otrzymało od rodziców dobrych czy złych sprawia, że decyzję o losie zwierzęcia (do hodowli lub na rzeź) można podjąć już w kilka dni po urodzeniu (a nawet przed urodzeniem na etapie zarodka). Prawie wszystkie kraje o wysokiej kulturze hodowlanej wykorzystują markery genetyczne w programach hodowlanych, wyceniając na podstawie genomu jałówki, jako matki buhajów i użytkując ojców buhajów mających wyłącznie wycenę genomową. Przyspiesza to dwukrotnie postęp genetyczny Zmiany w programie hodowlanym Nie zmieniły się poszczególne etapy programu hodowlanego (wybór matek buhajów, ojców buhajów, kojarzenie), ale czas oczekiwania na wycenę wartości hodowlanej uległ znacznemu skróceniu. Buhaj testowy został zastąpiony buhajem z oszacowaną genomową wartością hodowlaną. W tej chwili problemem staje się nie czas oczekiwania na wycenę hodowlaną, ale czas w jakim buhaj staje się zdolny do produkcji nasienia. Dzięki zastosowaniu markerów genetycznych selekcji można poddać większą liczbę zwierząt zarówno krów jak i buhajków a wybór może być bardziej świadomy i prawidłowy: stacja inseminacyjna utrzymuje tylko buhaje wycenione tzn. z oszacowaną wysoką wartością genomową co ogranicza liczbę utrzymywanych buhajów, hodowca ma szybki dostęp do nasienia buhajów o wysokiej wartości hodowlanej co przyśpiesza postęp hodowlany w jego stadzie. Dalsze korzyści Obecnie, kiedy koszt badań nie jest już wysoki prawie wszystkie kraje o wysokiej kulturze hodowlanej wykorzystują markery genetyczne w programach hodowlanych wyceniając na podstawie genomu jałówki jako matki buhajów i użytkując ojców buhajów mających wyłącznie wycenę genomową. Przyspiesza to w zdecydowany sposób postęp genetyczny który jest 2 razy większy. Uzyskane w ten sposób potomstwo (buhajki i jałówki) również poddawane jest badaniom i tylko najlepsze osobniki zostają zakwalifikowane do dalszej hodowli (buhajki trafiają do stacji inseminacyjnej, a jałówki mogą być poddawane embriotransferowi co umożliwia uzyskanie dużej liczby potomstwa od jednej krowy). Ocena wartości hodowlanej z wykorzystaniem markerów genetycznych jest korzystna nie tylko dla stacji inseminacyjnych (realizujących programy hodowlane), ale również i dla hodowców bowiem pozwala na: lepszy wybór buhajów na ojców buhajów, lepszy wybór matek buhajów: bardziej precyzyjny i na większą liczbę cech, wykrywanie nowych rodzin krów, ścisłą kontrolę inbredu spowolnienie jego wzrostu, skrócenie odstępu międzypokoleniowego o kilka lat, zakup buhajków tylko z wysoką wartością hodowlaną, zakup nasienia młodych buhajów z oszacowaną wartością hodowlaną, lepszy wybór jałowic na remont stada, które nie tylko prezentują się ładnie, ale również prezentują najwyższą wartość hodowlaną, doskonalenie poszczególnych cech lepiej i wiarygodniej nie tylko w ramach krajowych populacji bydła, ale również w poszczególnych stadach krów. Genomika na świecie W Europie poziom badań nad markerami genetycznymi był różny. Najbardziej zaawansowane były prace w Holandii i Francji. Holenderska organizacja hodowlana CRV/Holland Genetics w praktyce zaczęła stosować markery genetyczne już od roku 2006, co pozwoliło znacznie ograniczyć liczbę testowanych buhajów, a od 1 września 2008 roku wprowadziła zasadę wstępnej preselekcji w stosunku do wszystkich buhajów kierowanych do testowania na potomstwie. W tym samym roku wprowadziła do oferty sprzedaży nasienie młodych buhajów w wieku powyżej 12 miesięcy życia, wycenionych tylko w oparciu o markery genetyczne. Opisany powyżej schemat postępowania był zbliżony również w pozostałych krajach (Francja, Niemcy, kraje skandynawskie, USA, Kanada). Początkowo, poszczególne kraje prowadziły indywidualnie badania tworząc własne bazy referencyjne, biorąc udział w swoistym wyścigu pod nazwą kto pierwszy wdroży markery genetyczne do hodowli. Baza referencyjna musi być jednak odpowiednio liczna, szczególnie biorąc pod uwagę cechy niskoodziedziczalne (min buhajów), aby

7 8 Genomika 9 obliczone genomowe wartości hodowlane miały wysoką wiarygodność. USA i Kanada szybko się porozumiały i połączyły swoje bazy referencyjne w celu zwiększenia wiarygodności uzyskanych obliczeń, a niedawno przyłączyły się do nich Włochy. W Europie w roku 2009 utworzono konsorcjum EuroGenomics, w którym obecnie uczestniczą: Viking Genetics (wspólna organizacja spółdzielni hodowlanych ze Szwecji, Danii i Finlandii), UNCEIA reprezentant firm hodowlanych z Francji, CRV/Holland Genetics z Holandii, dwie organizacje z Niemiec DHV (Niemiecki Związek Hodowców Bydła HF) i VIT (największa niemiecka organizacja zajmująca się gromadzeniem, przetwarzaniem i udostępnianiem danych hodowlanych zwierząt gospodarskich), Hiszpania reprezentowana przez CONAFE (Hiszpański Związek Hodowców Bydła Fryzyjskiego), a od 2012 roku Polska. Obecnie baza referencyjna EuroGenomics liczy ponad buhajów i choć członkowie EuroGenomics nadal prowadzą badania w ramach swoich krajów, wspólna baza referencyjna daje im komfort wysokiej wiarygodności obliczeń genomowej wartości hodowlanej. W większości krajów europejskich, USA czy Kanadzie nasienie buhajów ocenionych tylko genomowo zostało już kilka lat temu dopuszczone do obrotu i obecnie udział tego nasienia w sprzedaży przekracza 50% a w niektórych np. Francja, Holandia nawet 65%. Zasłużony sukces Polski A gdzie w tym wszystkim jest Polska? W roku 2008 zostało utworzone Konsorcjum MASinBULL, w którego skład w tamtym czasie wchodziły: Stacja Hodowli i Unasieniania Zwierząt Sp. z o. o. z siedzibą w Bydgoszczy, Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Balicach, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie oraz Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu. Obecnie polska baza referencyjna liczy około buhajów. Dzięki działalności MASinBULL Polska znalazła się w elitarnej grupie zaledwie 7 państw, które przeszły tzw. test walidacyjny, potwierdzający poprawność obliczeń wyceny genomowej oraz ich wysoką jakość. Działalność konsorcjum była finansowana przede wszystkim przez SHiUZ Sp. z o.o. bez wsparcia ze strony Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi czy innych instytucji rządowych i dlatego uzyskane wyniki to niewątpliwy sukces. W 2012 roku Konsorcjum MASin- BULL przekształciło się w konsorcjum Genomika Polska do którego weszły wszystkie krajowe spółki inseminacyjne tj. Stacja Hodowli i Unasienia Zwierząt Sp. z o.o. z siedzibą w Bydgoszczy, Mazowieckie Centrum Hodowli i Rozrodu Zwierząt Sp. z o.o. z siedzibą w Łowiczu, Wielkopolskie Centrum Hodowli i Rozrodu Zwierząt Sp. z o.o. w Poznaniu z siedzibą w Tulcach, Małopolskie Centrum Biotechniki Sp. z o.o. z siedzibą w Krasnem, a także Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka, Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Balicach, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu. 26 października tegoż roku Genomika Polska została przyjęta do europejskiego konsorcjum EuroGenomics co daje jej olbrzymią szansę być w czołówce europejskiej jeśli chodzi o selekcję bydła mlecznego. Nie można jednak zapomnieć o tym, że w Polsce nadal nie ma oficjalnie zatwierdzonej metodyki szacowania genomowej wartości hodowlanej, a nasienie buhajów tylko z wyceną genomową nie może być oferowane do sprzedaży hodowcom. Sprawia to, że nadal odstajemy od czołówki światowej powinniśmy to jak najszybciej nadrobić. Wizja przyszłości Selekcja genomowa ostatecznie wyprze tradycyjną metodę oceny wartości hodowlanej na potomstwie choć nadal będą zbierane dane, a buhaje będą miały szacowaną wartość hodowlaną w sposób tradycyjny tj. na potomstwie lecz na jej wyniki nikt nie będzie czekał żeby użytkować nasienie buhaja mającego wycenę genomową. Znaczenie wyceny tradycyjnej będzie ograniczone tylko do celów kontrolnych sprawdzenia wyceny genomowej. Selekcja genomowa nie kończy badań nad szukaniem nowych narzędzi, które będzie 26 października 2012 roku Genomika Polska została przyjęta do europejskiego konsorcjum EuroGenomics co daje jej olbrzymią szansę być w czołówce europejskiej jeśli chodzi o selekcję bydła mlecznego. można wdrożyć do pracy hodowlanej. Już teraz naukowcy badają możliwość wykorzystania sekwencjonowania DNA do oceny wartości hodowlanej. Być może za kilka lat jakaś inna nowatorska metoda wyprze selekcję genomową. Nie wiadomo co przyniesie przyszłość jednak obecnie to selekcja genomowa rewolucjonizuje hodowlę bydła mlecznego i powinniśmy dążyć aby jak najszybciej ta metoda została wdrożona do polskiego programu oceny i selekcji buhajów rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej. SHiUZ w Bydgoszczy jest promotorem tej technologii w Polsce i przygotowuje się do zaproponowania buhajów genomowych hodowcom jak tylko ustawowo będzie to możliwe. n Słowniczek Selekcja genomowa jest to selekcja przeprowadzana w oparciu o markery genetyczne. Marker genetyczny jest to segment DNA (lub dowolny gen) o znanym położeniu w chromosomie, którego obecność można łatwo zidentyfikować, który dziedziczy się zgodnie z prawami Mendla w kolejnych pokoleniach i występuje w wielu wariantach (minimum dwóch). Genom cała informacja genetyczna danego organizmu. Markery SNP (ang. single nucleotide polymorphism) oparte są na mutacjach punktowych czyli różnicach w obrębie jednego nukleotydu. Zaletą SNP jest ich olbrzymia liczba w genomie, ewolucyjna stabilność (brak zmian z pokolenia na pokolenie), wysoka wydajność identyfikacji i szybkość oznaczenia. Detekcja SNP jest szybka wykorzystuje tzw. technologię chip DNA. Chip DNA to płytka z wieloma rodzajami nukleotydów. Baza referencyjna jest to grupa buhajów ocenionych tradycyjnie na potomstwie, która posłuży do określenia przydatności każdego markera DNA w przewidywaniu rzeczywistej wartości hodowlanej ocenianego buhaja. Genomika Polska wstępuje do EuroGenomics 26 października 2012 roku Polska stała się członkiem europejskiego konsorcjum genomowego EuroGenomics W imieniu polskich organizacji hodowlanych zgrupowanych w konsorcjum Genomika Polska, umowę o przystąpieniu do EuroGenomics podpisywali (na zdjęciu u góry od lewej): Xavier David, animator EuroGenomics, Jędrzej Krupiński, dyrektor Instytutu Zootechniki-PIB w Balicach, Leszek Hądzlik, prezydent Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka. W Radzie Nadzorczej konsorcjum EuroGenomics Polskę reprezentuje Leszek Hądzlik - prezydent PFHBiPM, w Komitecie Sterującym naszym reprezentantem jest Jarosław Jędraszczyk - wiceprezes MCB Sp. z o.o. w Krasnem, a w Komitecie Naukowym prof. Joanna Szyda z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. - Przystąpienie naszego kraju do europejskiego konsorcjum EuroGenomics powinno stać się dla polskich organizacji hodowlanych podobnym bodźcem jak organizacja w Polsce EURO 2012 w piłce nożnej! mówi Tomasz Krychowski, gorący propagator genomiki, doradca PFHBiPM. - Jak najszybciej trzeba przekazać hodowcom technologię genomową s Konsorcjum EuroGenomics w pełnym składzie, z reprezentantami Niemiec, Francji, Holandii, Danii i Hiszpanii oraz ze wszystkimi przedstawicielami Genomiki Polskiej. w celu jej praktycznego wykorzystania. Nie można tracić więcej czasu, jeżeli polska hodowla nie chce stać się wyłącznie producentem mleka, lecz również być uczestnikiem globalnego postępu w hodowli bydła mlecznego. n

8 10 Genomika 11 Historia francuskiej wyceny genomowej Wszystko zaczęło się ponad 10 lat temu od selekcji na podstawie markerów programu badawczego rozpoczętego przez INRA (Krajowy Instytut Badania Zwierząt) w 2001 r Lieven Carron Genes Diffusion, Francja Czym jest selekcja na podstawie markerów? To narodowy francuski program prowadzony wspólnie przez INRA i firmy z branży hodowli bydła mlecznego we Francji, m.in. Genes Diffusion, Krajowe Zjednoczenie Spółdzielni ds. Bydła i Inseminacji (UNCEIA) i Labogena (laboratorium zajmujące się testami genetycznymi różnych ras zwierząt). Rozpoczął się on od pierwszej generacji markerów genetycznych (SAM1) i ewoluował aż do generacji drugiej (SAM2) w sierpniu Technologia ta objęła trzy francuskie rasy mleczne bydła: Holstein, Montbeliarde i Normand. Za pomocą markerów genetycznych drugiej generacji oznaczono dwadzieścia cech uwzględnianych w indeksie ISU, w tym produkcję mleka, typ i kryteria funkcjonalne. Koniec 2008 roku początek selekcji genomowej W tym okresie pojawił się nowy chip do wyceny genomowej (z ponad SNP). Kraje takie jak USA, Kanada, Francja, Niemcy, Holandia i Skandynawia natychmiast zaangażowały się w tę nową technologię i rozpoczęły własne krajowe programy. Bardzo szybko stało się jasne, że wycena genomowa jest tym bardziej wiarygodny, im większa jest baza referencyjna, na której się opiera. Dlatego też powstały na świecie dwie główne bazy. Jedna w Ameryce Płn. i jedna w Europie EuroGenomics. Francja reprezentowana przez UN- CEIA była członkiem założycielem konsorcjum EuroGenomics. Dla Genes Diffusion, członka UNCEIA i także EuroGenomics, stworzono własną referencyjną bazę danych w Instytucie Pasteur a w Lille. Już wtedy wiedzieliśmy, że genomika wkrótce zrewolucjonizuje świat hodowli bydła, a technologia ta zmieni całą organizację selekcji buhajów. Jej atutem jest to, że u wszystkich zwierząt w ten sam sposób szacuje się indeks oraz jego wiarygodność niezależnie czy są to krowy, jałówki, cielęta czy buhaje. Genomika z taką samą precyzją traktuje materiał męski i żeński bez wydajności krowy lub jałówki. Technika ta odczytuje geny danej jednostki, a jakakolwiek modyfikacja genetyczna jest jednoznacznie rozpoznawana. Genomika szacuje wczesny potencjał genetyczny zwierzęcia poprzez badanie jego DNA wyekstrahowanego z próbki krwi lub włosa, lub biopsji w przypadku bliźniąt. Ogromnie przyspiesza to tempo postępu genetycznego. W tym czasie pojawiły się na rynku dwa rodzaje buhajów: buhaje dwuletnie z indeksem genomowym i buhaje sześcioletnie wycenione na potomstwie. Wprowadzanie na rynek młodych zgenotypowanych buhajów wpłynęło na tempo postępu genetycznego (szacuje się, że ok. o 30% postęp genetyczny jest szybszy niż w porównaniu do poprzedniego system opartego na testowaniu potomstwa). Czas start! W kwietniu 2009 r. Genes Diffusion udostępnia wycenione genomowo buhaje dla hodowców we Francji. Podczas targów Eurogenetic w Epinal, w roku 2009, wkrótce po wprowadzeniu oficjalnego przepisu dopuszczającego genomowe buhaje we Francji, został wydany pierwszy katalog, w którym nasienie buhajów z wyceną genomową zostało zaoferowane do zakupu hodowcom. W następnych miesiącach zorganizowano liczne spotkania informacyjne na całym terenie działania Genes Diffusion. Nie tylko dla hodowców, ale także dla inseminatorów i zootechników. Podkreślając efekt ekonomiczny genomiki i lepsze oszacowanie wartości hodowlanej cech funkcjonalnych takich jak płodność, komórki somatyczne i długowieczność. Zmiany w ofercie handlowej W międzyczasie na rynek wprowadzono nasienie pod trzema różnymi markami: Pakiety, Premium i Seniors: Pakiet zawierał po cztery porcje nasienia pięciu różnych buhajów genomowych, łącznie dwadzieścia słomek. Buhaje dostępne w tym samym pakiecie poprawiały te same cechy hodowlane. Genes Diffusion zaoferowało cztery różne pakiety dla zrównoważenia cech hodowlanych, zdrowotnych i mlecznych. Genomowe buhaje klasy Premium były to buhaje ze szczytu listy wg indeksu genomowego sprzedawane indywidualnie. Często miały indeksy dużo wyższe niż buhaje wytestowane. Buhaje klasy Seniors były to buhaje z tradycyjnie oszacowaną wyceną wartości hodowlanej (na potomstwie). W ciągu roku ponad 30% sprzedanego nasienia pochodziło od buhajów wycenionych genomowo, a ta tendencja wciąż rośnie aż do tej pory. Program hodowlany Genes Diffusion Wycena na podstawie genomów daje lepszą przewidywalność i kontrolę i w większym stopniu dba o efekt ekonomiczny hodowli i interes hodowcy W roku 2013 buhaje wycenione genomowo są już w pełni dostępne dla hodowców. Program hodowlany całkowicie się zmienił przez tę nową technologię ale hodowcy we Francji w większości są ci sami, gdyż zaadaptowali się do nowego systemu wyceny genomowej. Ich krowy, cielęta i buhajki są teraz wycenione genomowo zanim będą wybrane do programu hodowlanego. Rodziny o niskich indeksach przestają się liczyć, natomiast znaczenia nabierają rodziny o indeksach wysokich. Staraniem Genes Diffusion powstał klub hodowlany zrzeszający hodowców. Wybrani członkowie tego klubu otrzymali jałówki wycenione genomowo, urodzone z zagranicznych i krajowych zarodków i pracują intensywnie razem ze specjalistami hodowlanymi w celu otrzymania przyszłych genomowych ojców buhajów i matek buhajów. Tym sposobem Genes Diffusion jest także właścicielem własnego wyselekcjonowanego jądra hodowlanego o wysokiej wartości, a hodowcy otrzymują stada o wysokiej wartości genomowej. Program hodowlany prowadzony w oparciu o wycenę genomową szybciej się doskonali poprzez krótsze odstępy między pokoleniami. Młode zwierzęta zostają matkami buhajów i mogą być użyte od razu w programie hodowlanym w bardzo młodym wieku bez potrzeby czekania na wyniki laktacji, gdyż genomika oblicza indeks żeński niezależnie od produkcji indywidualnej i utrzymania zwierząt. W pełni wycenione genomowo buhaje z nowoczesnymi rodowodami, które kładą nacisk na zrównoważoną i funkcjonalną morfologię są dostępne dla hodowców, którym zapewniają szybszy postęp ekonomiczny w stadzie. Genomika umożliwia obliczenie indeksu już od narodzin zwierzęcia z większą wiarygodnością co do cech funkcjonalnych niż buhaje wytestowane na potomstwie. Dzięki temu, że do wyceny buhaja nie jest konieczne mierzenie wydajności potomstwa, odstęp pokoleniowy skróca się o kilka lat. Zmniejszyła się ilość buhajków utrzymywanych w przechowalniach, ale nacisk na selekcję jest dużo większy niż wcześniej. To samo dotyczy jałówek. Ta nowa technologia daje lepszą przewidywalność i kontrolę, i w większym stopniu dba o efekt ekonomiczny hodowli, a także interes hodowcy. n

9 12 Hodowla bydła 13 Inseminacja się opłaca O rolę inseminacji we współczesnej hodowli bydła oraz o doświadczenia w pracy inseminatora pytamy lekarza weterynarii Tomasza Sachajko z Turośli SHIUZ: Panie doktorze, prosimy o kilka słów o sobie, o początkach Pana przygody z weterynarią. Dlaczego podjął Pan pracę akurat tu, w Turośli? Tomasz Sachajko: Pochodzę spod Zamościa i studiowałem w Lublinie. Po ukończeniu studiów znalazłem pracę w gabinecie weterynaryjnym w Tykocinie. Kiedy przyjechałem pierwszy raz na Podlasie, uderzyło mnie to, że krowy tutaj nie chodzą pojedynczo na łańcuchach, ale całym stadem, luzem. Wtedy zdecydowałem, że nie wrócę w swoje rodzinne strony, a właśnie tutaj chcę wykonywać swoją pracę. W Tykocinie przepracowałem dwa lata, które wspominam bardzo dobrze. To tam pogłębiałem wiedzę akademicką, a przede wszystkim nabierałem praktycznych szlifów. Aż wreszcie przyszedł czas na własną praktykę i to właśnie w gminie Turośl otworzyłem swój punkt weterynaryjny. SHIUZ: Inseminacja w Polsce ma już ponad 50-letnią tradycję. Czy potrafi Pan przewidzieć jak wyglądałaby obecnie hodowla bydła, gdyby nadal stosowano krycie naturalne? TS: Inseminacja to olbrzymi postęp hodowlany. Dowodem na to niech będzie fakt, że w ciągu dwudziestu lat podwoiliśmy wydajność krów mlecznych. Bez inseminacji trudno w ogóle wyobrazić sobie nowoczesną hodowlę. SHIUZ: Jaka jest więc największa zaleta inseminacji? TS: Zaletą najważniejszą dla hodowcy poważnie myślącym o swojej działalności jest postęp hodowlany. Teraz każdy hodowca, jeśli tylko chce, może mieć dostęp do potencjału genetycznego na poziomie światowym. Istnieje możliwość doboru buhaja indywidualnie do każdej sztuki i przez to bezpośredni wpływ na doskonalenie konkretnych cech u następnego pokolenia w stadzie. Z drugiej strony minimalizowanie problemów hodowlanych, takich jak choćby trudne porody czy kłopoty z nogami. Kolejną, nie mniej ważną sprawą jest bezpieczeństwo zabiegu inseminacji w porównaniu do krycia naturalnego. Zabieg eliminuje choroby przenoszone drogą płciową czyli jest korzystny Bez inseminacji trudno w ogóle wyobrazić sobie nowoczesną hodowlę. Teraz każdy hodowca może mieć dostęp do światowego potencjału genetycznego i dla zwierzęcia i dla hodowcy, oszczędzając mu kosztów leczenia czy utraty sztuki. SHIUZ: Nie zawsze jednak zabieg inseminacji kończy się ciążą zwierzęcia. Dlaczego? Czy to wina nasienia, czy inseminatora? TS: Każda krowa przed zabiegiem i rozmrożeniem nasienia przechodzi u mnie dokładne badanie układu rozrodczego. Najpierw wszystkie stany chorobowe są leczone, a krowa inseminowana może być dopiero wtedy, gdy stwierdzę, że jest zdrowa. Oczywiście jakość nasienia ma duży wpływ na skuteczność zabiegu. Dlatego między innymi współpracuję ze Stacją Unasieniania z Bydgoszczy, mam duże zaufanie do jakości nasienia, które oferujecie. Oba te czynniki czyli badanie krów i używanie do zabiegów nasienia o sprawdzonej jakości zwiększają skuteczność mojej pracy inseminacyjnej. Jednak niepowodzenia w unasienianiu się zdarzają. Jest to wynik wzrostu wydajności mlecznej stad, nieodpowiedniego żywienia przede wszystkim niedoborów mineralnych i energetycznych, cichych rui, a także różnego rodzaju chorób zakaźnych IBR, BVD, neosporozy. Przekonuję hodowców do poświęcenia czasu na obserwowanie stada, wykrycie rui we właściwym czasie jest zasadniczym czynnikiem sukcesu w pomyślnym unasienieniu sztuki. Także wykrycie na czas wszelkich chorób i nieprawidłowości w cyklu rozrodczym zwiększa szanse na ich szybkie skorygowanie lub wyleczenie. Ja ze swej strony staram się przede wszystkim, by jakością swojej pracy przyczyniać się do wzrostu skuteczności zabiegu. W pracy inseminatora ogromnie ważny jest profesjonalizm, punktualność, wiedza na temat fizjologii cyklu płciowego i rui, właściwe przechowywanie nasienia i jego właściwe rozmrażanie, przestrzeganie wymogów higieny przy zabiegu, generalnie odpowiednie postępowanie z nasieniem każde odchylenie od wymagań zmniejsza ilość i skuteczność plemników. Podkreślę to jeszcze raz im większa świadomość i dbałość hodowcy oraz profesjonalizm inseminatora, tym Inseminator Tomasz Sachajko (z prawej) z Grzegorzem Milewskim (SHIUZ) większa szansa na skuteczność zabiegu inseminacji. SHIUZ: Czy hodowcy wolą sami decydować jakiego nasienia użyć do zabiegu, czy zdają się na Pana wiedzę i doświadczenie? TS: Z reguły to ja sam dobieram nasienie. W swojej ofercie staram się zawsze mieć nasienie, które oprócz poprawy wydajności poprawia także cechy pokrojowe nogi, wymię, somatykę, płodność. Rozmawiam z hodowcami i moja oferta nasienia jest odzwierciedleniem ich potrzeb i oczekiwań. SHIUZ: Co Pan najbardziej lubi w tej pracy, a co jest w niej najtrudniejsze? TS: Najbardziej lubię rzeczy, które się udają. Lubię wyleczone trudne przypadki, lubię pozytywne kontrole cielności w stadach, które mam pod opieką. Najtrudniejsze zaś jest to, że zawód lekarza weterynarii wykonuje się kosztem własnej rodziny. Życie na 24-godzinnym dyżurze telefonicznym potrafi dać w kość. SHIUZ: Jak układa się Panu współpraca ze SHIUZ? TS: Współpracuję ze Stacją już siedem i pół roku i jestem z tej współpracy zadowolony. Nasienie przywożone jest na mój punkt krótko po zamówieniu. Jak już wcześniej powiedziałem, mam zaufanie do jakości nasienia, co jest dla mnie bardzo ważne, bo w pewnym stopniu przekłada się na moją skuteczność. SHIUZ: Korzysta Pan z nasienia konkurencji? TS: Nie, nie korzystam z nasienia konkurencji. Hodowcy, którzy zainteresowani są buhajami z oferty firm zagranicznych zamawiają je sami. SHIUZ: Panie doktorze, jaka jest specyfika Pana klientów? TS: Tutaj mam duża różnorodność: od dużych stad po sto sztuk krów dojnych, aż po bardzo małe gospodarstwa. Przeważają oczywiście te średnie: krów. Na moim terenie, czyli Turośl i okolice, nie ma alternatywy dla hodowli bydła na tych glebach oprócz trawy i kukurydzy nic nie urośnie. Mimo to hodowcy radzą sobie świetnie, gospodarstwa są prężne i rozwojowe. Młodzi przejmują schedę po rodzicach, kontynuują hodowlę i ją unowocześniają. SHIUZ: Jakie widzi Pan perspektywy dla hodowli i prognozy w koniunkturze na rasy bydła? TS: Moim zdaniem, żeby hodowla była opłacalna, stada muszą się powiększać. I ilościowo, i pod względem wydajności. Trzy duże mleczarnie w regionie Podlasia predestynują hodowców do utrzymywania bydła mlecznego, szczególnie rasy HF. SHIUZ: Panie doktorze, dziękujemy za czas, który Pan nam poświęcił, zwłaszcza, że wiemy, że w Pana zawodzie tego czasu jest zawsze za mało. Dziękujemy za rozmowę i życzymy samych sukcesów i jak najwięcej powodów do zadowolenia w pracy. TS: Dziękuję również i pozdrawiam hodowców z Podlasia! Rozmawiał Dariusz Gawroński, SHIUZ Bydgoszcz Sylwetka Zygmunt Strzyżewski - 50 lat w inseminacji Pan Zygmunt (z lewej) z Romanem Borkowskim (SHIUZ) Przygoda pana Zygmunta z inseminacją rozpoczęła się w 1962 r. Wtedy to Wojewódzki Państwowy Zakład Unasieniania Zwierząt (tak nazywał się obecny SHIUZ w Bydgoszczy) szukał kandydata na inseminatora. Pan Zygmunt zgłosił się i ukończył kurs inseminacyjny. Pracę rozpoczął 1 marca 1962 roku. W 1974 uzyskał dyplom Mistrza Inseminatora. Początki pracy pana Zygmunta to trudne czasy gdy krów w terenie było bardzo dużo, ale wielu rolników nie było przekonanych do sztucznej inseminacji. Do roku 1976 pan Zygmunt był zatrudniony na umowie zleceniu, a następnie pracował na etacie do czasu przejścia na emeryturę. Od tego czasu do chwili obecnej pracuje jako podmiot prywatny, a ze Stacją Hodowli I Unasieniania Zwierząt w Bydgoszczy ma podpisaną umowę współpracy. Przez lata pracy w inseminacji pan Zygmunt był świadkiem tego, jak zmieniały się metody przechowywania, konfekcjonowania nasienia buhajów i wykonywania zabiegu inseminacji. Pan Zygmunt Strzyżewski 1kwietnia 2013 roku ukończył 82 lata i nadal pracuje. Do pracy mobilizuje go fakt, że jest lubiany przez hodowców i ceniony za fachowość i punktualność. Panie Zygmuncie, życzymy Panu dużo zdrowia i gratulujemy imponującej kariery zawodowej! opr. Roman Borkowski, SHIUZ Bydgoszcz

10 14 Hodowla bydła 15 Ocena programu doskonalenia rasy HF W stadach krów mlecznych, niezależnie od zastosowanych systemów utrzymania czy żywienia, ogromną rolę odgrywa założony system poprawy mleczności, parametrów mleka, pokroju oraz, do czego przywiązujemy ostatnio dużą wagę, długowieczności zwierząt Kazimierz Konsowicz, SHIUZ Bydgoszcz Postęp produkcyjny w stadach bydła mlecznego w znacznej mierze zależy od materiału hodowlanego przewidzianego na remont stada, czyli wyboru matek i ojców przyszłego pokolenia. W trakcie podejmowania takich decyzji ogromną rolę odgrywa dobór buhajów do rozrodu. To poprzez odpowiedni dobór buhaja możemy bardzo szybko poprawić cechy produkcyjne i pokrojowe w następnym pokoleniu. Z chwilą wejścia Polski do Unii Europejskiej znacznie zwiększyła się na rynku podaż nasienia buhajów importowanych. Krajowe spółki inseminacyjne współpracujące z polskimi hodowcami od kilkudziesięciu lat oferują szeroką paletę nasienia buhajów wycenionych i testowych, w tym również nasienia pochodzącego z tzw. obcych programów hodowlanych. Nasienie to pochodzi z różnych programów realizowanych w wielu populacjach na świecie. Krajowe programy hodowlane realizowane w rodzimych gospodarstwach również od lat wykorzystują nasienie najlepszych buhajów światowych. Przebieg badań W ramach badań przeprowadzonych w trakcie opracowywania rozprawy doktorskiej postanowiłem określić wpływ rodzaju i pochodzenia zastosowanego w ostatnich latach nasienia buhajów na populację bydła w gospodarstwach woj. pomorskiego i zachodniopomorskiego. Ocenę wartości buhajów przeprowadziłem w oparciu o wyniki produkcyjności oraz oceny pokroju i długowieczności ich córek. Na podstawie przeprowadzonej ankiety postanowiłem również ustalić, czym najczęściej kierują się hodowcy przy wyborze nasienia, aby zweryfikować bardzo zróżnicowane wśród polskich hodowców bydła i producentów mleka opinie dotyczące celowości i efektów stosowania nasienia buhajów testowanych. Ponadto postanowiłem porównać efekty stosowania w rodzimych stadach nasienia buhajów krajowych i importowanych. Badania przeprowadziłem na podstawie dokumentacji dotyczącej 8420 krów użytkowanych w województwie pomorskim i zachodniopomorskim. Porównałem użytkowość krów pochodzących po matkach i ojcach buhajów, buhajach wycenionych zakwalifikowanych do inseminacji oraz po buhajach testowych. Potomstwo po każdej z grup buhajów użytkowane było w ośmiu objętych obserwacjami oborach. W dziesięciu oborach porównałem użytkowość krów po 145 buhajach krajowych i 128 buhajach importowanych. Przeprowadziłem również anlizę produkcji mlecznej krów w zależności od długości ich użytkowania. Na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych wśród właścicieli 100 gospodarstw produkujących mleko, określiłem co w głównej mierze decyduje o wyborze nasienia buhajów do kojarzeń oraz jakie czynniki organizacyjne mają największy wpływ na produkcyjność stada. Wyniki badań W pierwszym etapie badań najwyższe wydajności mleka, tłuszczu i białka w 305-dniowej laktacji uzyskały krowy pochodzące po ojcach i matkach buhajów (9 429 kg). Krowy po buhajach wycenionych uzyskały produkcję kg, zaś córki buhajów testowych osiągnęły produkcję na poziomie kg. Porównując średnie przewagi wydajności mlecznej w poszczególnych oborach stwierdzono przewagę wydajności mleka, tłuszczu, białka i suchej masy córek ojców i matek buhajów nad rówieśnicami po buhajach wycenionych i testowych oraz przewagę córek buhajów testowych nad wycenionymi. Analiza uzytkowania potomstwa po buhajach krajowych i importowanych wykazała, że po I i II laktacji wybrakowanych zostało aż ponad 55 % córek buhajów importowanych. Córek buhajów krajowych wybrakowano o około 6,5 % mniej (tj 48,5%). Przeciętna ilość laktacji w obu grupach krów była taka sama i wynosiła 2,6. Przy identycznej ilości uzyskanych laktacji krowy po buhajach importowanych żyły o około 150 dni dłużej niż córki buhajów krajowych. Wszystkie objęte obserwacjami krowy po buhajach krajowych i importowanych uzyskały przeciętną wydajność życiową odpowiednio kg i kg mleka. Jednak wydajność mleczna przeliczona na jeden dzień użytkowania (krajowe 24, 0 kg, importowane 23,2 kg) i jeden dzień życia (krajowe 12,4 kg, importowane 12,6 kg) różniły się nieznacznie między ocenianymi grupami krów. Brak zróżnicowania wydajności mleka, tłuszczu i białka na 1 dzień użytkowania i życia są następstwem dłuższych okresów międzywycieleniowych krów po buhajach importowanych. Te wskaźniki produkcji wskazują na podobną opłacalność produkcji mleka krów po buhajach krajowych i importowanych. Uzyskane wyniki upoważniają do stwierdzenia, że używanie nasienia importowanego nie daje gwarancji lepszych wyników produkcyjnych, a głównie ekonomicznych potomstwa. Ocena efektywności użytkowania krów w zależności od długości ich użytkowania wykazała, że krowy użytkowane V i więcej laktacji (długowieczne) miały mniejszą wydajność mleka i jego składników w I laktacji w porównaniu do krów wcześniej brakowanych. Wydajność krów wybrakowanych po pierwszej i drugiej laktacji w przeliczeniu na 1 dzień użytkowania wynosiła odpowiednio 24,3 i 28,9 kg mleka i była wyższa od uzyskanej przez użytkowane V i więcej laktacji (22,2 kg mleka). Natomiast wydajność mleka przeliczona na 1 dzień życia była dwukrotnie większa u krów długowiecznych (16,0 kg mleka) w porównaniu do wybrakowanych po I laktacji. Wnioski płynące z badań Uzyskane wyniki wskazują na poprawność realizowanego programu Produkcyjność potomstwa buhajów testowych jest porównywalna, a niejednokrotnie wyższa niż córek buhajów wycenionych. hodowlanego w części dotyczącej selekcji i kojarzeń ojców i matek buhajów, a uszeregowanie przewag produkcyjności córek poszczególnych grup buhajów w obrębie obór wskazuje, że realizowany w województwach pomorskim i zachodniopomorskim program hodowlany daje pozytywne efekty. Niezasadna jest niechęć do używania w stadach buhajów testowych, gdyż produkcyjność ich potomstwa jest porównywalna, a niejednokrotnie wyższa niż córek buhajów wycenionych Wysokie wydajności krów w pierwszej laktacji (w okresie ich wzrostu i rozwoju) mają negatywny wpływ na długość ich użytkowania. Krowy użytkowane V i więcej laktacji produkują dwukrotnie więcej mleka w przeliczeniu na 1 dzień użytkowania w porównaniu do brakowanych po I laktacji, co istotnie wpływa na opłacalność ich produkcji. Używanie do reprodukcji w stadach importowanego nasienia buhajów nie zawsze jest dobre, gdyż nie poprawia, w porównaniu do córek po buhajach krajowych, efektywności produkcji mleka. Na efektywność produkcji mleka w analizowanych stadach objętych ankietowaniem, główny wpływ miała umiejętność zarządzania stadem. Właściciele posiadający wykształcenie średnie zawodowe lub wyższe uzyskali większą produkcyjność krów, a dobór buhajów do kojarzeń w stadzie oparty był o wiedzę zawartą w katalogach buhajów. n

11 16 Hodowla bydła 17 Pierwsze buhaje SHiUZ z nasieniem seksowanym Jeżeli mechanizacja doju zmierza w kierunku robotyzacji, to córki buhajów BAKARAT i BOSTON ET wychodzą naprzeciw wymaganiom pokrojowym jakie stawia krowom ta najnowsza technologia doju Grzegorz Wojtkielewicz, SHIUZ Bydgoszcz BAKARAT Buhaj ten (ojciec BUCKEYE, ojciec matki LANTZ) (PF 116)* znajduje się w pierwszej trójce rankingu krajowego, wśród buhajów urodzonych i wycenionych w Polsce. Swoją wartością hodowlaną przewyższył wiele asów światowych, które też doczekały się wyceny w naszym kraju dzięki wprowadzeniu tu ich nasienia. BAKARAT doskonale obrazuje stwierdzenie, że,,genetyka jest nieobliczalna, bowiem pochodzi on od standardowej matki buhajów o nazwie AKWA (ojciec LANTZ, ojciec matki NATION) z OHZ Osiek, o dobrej budowie i dobrej produkcji mlecznej. W chwili zakupu od niej potomka miała przeciętny indeks produkcyjny 77,4. Wiadomo, że rodzice przekazują potomkowi połowę swoich genów, ale jest już zagadką w jakiej kombinacji cechy zostaną przekaza- s Buhaj BAKARAT s Buhaj BOSTON ne potomstwu. W przypadku BAKARATA otrzymane od rodziców geny ujawniły się w postaci wybitnej wartości hodowlanej dla produkcji mlecznej. Na szczególną uwagę zasługują również cechy, które decydują o przydatności krów do doju robotem idealna długość strzyków wymienia, bardzo dobre ustawienie strzyków wychodzą one z dna Niska zawartość tłuszczu w mleku córek BOSTONA ET jest korzystna dla hodowców i dla mleczarni, ponieważ nie powoduje wyczerpania kwoty mlecznej ani wzrostu zapasów masła w magazynach mleczarni. wymienia (robot,,nie lubi strzyków skierowanych do wewnątrz wymienia oraz gdy są one zbyt długie) do tego bardzo dobre, wysokie położenie wymienia. Dodatkowe atuty łatwość wycieleń tylko 1 % trudnych porodów (córki są wyrostowe, mają dosyć szerokie i idealnie ustawione zady), tylko 2,85 % śmiertelności urodzonych cieląt i bardzo dobry wskaźnik długowieczności córek tego buhaja. Są to ważne i bardzo poszukiwane cechy w nowoczesnej hodowli bydła mlecznego, dlatego właśnie na nie chcemy zwrócić uwagę naszych hodowców. BAKARAT to pierwszy owoc naszej współpracy z MCB Krasne Sp. z o.o. BOSTON ET Reproduktor ten posiada w swoim rodowodzie rodzinę, która wywarła znaczący, pozytywny wpływ na poziom genetyki w wielu czołowych hodowlach świata. Matka buhaja CROCKET ACRES ELITA (O-MAN JUSTICE/MTOTO/ RUDOLPH), była swego czasu krową numer 1 w rankingu TPI w USA. W poprzednich wydaniach Informatora pisałem o krewnych tego buhaja, pochodzących od krowy ELITA. Przypomnę tylko, że córka ELITY EMILIAN była sprzedana na aukcji w USA za dolarów i od niej pochodzi światowej sławy buhaj EXPLODE. Wielu braci i półbraci ELITY uzyskało wysokie noty wartości hodowlanych. Pełni bracia BOSTONA ET są używani jako ojcowie buhajów we Francji i Niemczech. BOSTON ET to kolejny buhaj, którego córki będą przydatne do doju robotem (do tradycyjnego doju mechanicznego jak najbardziej też). Podobnie, jak w przypadku BAKARATA BO- STON ET przekazuje córkom idealne ustawienie strzyków przednich i tylnych: są to strzyki wychodzące z dna wymienia, charakteryzujące się idealną długością. Bardzo dobre, wysokie położenie wymienia to dodatkowy, bardzo ważny atut tego buhaja. Jeżeli chodzi o wartość hodowlaną buhaja BOSTON ET wyrażoną indeksem PF, to trzeba zauważyć, że istnieje bardzo dużo pozytywnych cech, które w nieznacznym stopniu wpływają na indeks PF bądź w ogóle na ten indeks nie wpływają. Jest to np. przydatność do doju mechanicznego, łatwość wycieleń, niska śmiertelność nowonarodzonych cieląt i przede wszystkim cecha, która nie jest ujęta w indeksie PF długowieczność. Długowieczność córek w/w buhaja ukazana jest w postaci indeksu na poziomie 137. Jest to bardzo dobry, jeden z najwyższych indeksów na świecie. Mleko od córek BOSTONA ET wyróżnia się niską zawartością tłuszczu. Cecha ta może być odczytana pozytywnie zarówno przez wielu hodowców, ponieważ nie powoduje wyczerpania kwoty mlecznej, jak i przez mleczarnie, ponieważ nie powoduje wzrostu zapasów masła w magazynach. s Stawka po buhaju BOSTON ET, Szepietowo Wszystkie córki Bostona brały udział w konkursie Wystawy w kategorii pierwiastek. Najlepsza z nich zajęła bardzo wysoką czwartą lokatę. Gratulacje. W listopadzie 2012 roku buhaje BAKARAT i BOSTON ET zostały wysłane do Anglii, gdzie rozpoczęły produkcję nasienia seksowanego s Mocna córka Buhaja Boston s Roskie córka Buhaja Boston Natomiast bardzo dobra zawartość białka w mleku wpływa w sposób oczywisty na korzystną cenę uzyskaną za mleko przez hodowcę, oraz na ilość wyprodukowanego sera w mleczarni, ku zadowoleniu obu stron. Nasienie seksowane Jesienią 2012 roku buhaje BAKA- RAT i BOSTON ET zostały wysłane do Wielkiej Brytanii w celu pozyskania od nich nasienia seksowanego. Aby buhaj został zakwalifikowany do produkcji nasienia seksowanego, musi spełniać kilka warunków. Po pierwsze musi uzyskać zadowalającą wycenę wartości hodowlanej. Nie będziemy przecież promować buhaja, który nie wpływa pozytywnie na poszczególne cechy istotne w hodowli bydła mlecznego. Po drugie buhaj ten musi dawać łatwe ocielenia, dlatego, że nasienie seksowane powinno być stosowane głównie do inseminacji jałówek. Po trzecie morfologia nasienia buhaja kandydata musi być wybitna, tzn. musi charakteryzować się bardzo dobrą koncentracją plemników i ich wybitną ruchliwością, dlatego, że podczas rozdziału plemników na X i Y w specjalnej maszynie, duża ich ilość po prostu ginie. Wszystkie w/w warunki spełniły buhaje BA- KARAT i BOSTON ET. Otrzymaliśmy niedawno informację, że przeszły pomyślnie ostre wymagania weterynaryjne i już rozpoczęły produkcję nasienia seksowanego. Wiosną tego roku ich nasienie seksowane powinno trafić do hodowców w Polsce. *wycena wartości hodowlanej grudzień 2012

12 18 Hodowla bydła 19 Oferta zagraniczna SHIUZ Dla hodowców, którzy zainteresowani są światową genetyką prezentujemy znakomite buhaje z francuskiej puli genetycznej BARRACUDA (PF 118, ISU 171)* Buhaj Nr 1 wśród synów FBI we Francji i jeden z najlepszych synów FBI na świecie. Jego zalety to: wysoka wydajność mleka, zawartość tłuszczu i białka w mleku, płodność, łatwość ocieleń. Bardzo dobre wymię i lokomocja powyżej przeciętnej, a także długowieczność to dodatkowe atuty tego buhaja. Rekomendowany na jałówki. NIAGARA (LPI 2665)* To najwyżej notowany nowy buhaj kanadyjski w rankingu kanadyjskim z LPI 2665 na miejscu trzecim. Jego matka, to pełna siostra COMESTAR LAUTHORI- TY od światowej sławy COMESTAR LAURIE SHEIK. Pochodzi on z tej samej rodziny co COMESTAR LEADER, COMESTAR OUTSIDE i COME- STAR STORMATIC historyczne już top buhajów kanadyjskich. Jego zalety to: wysoka wydajność mleka, szczególnie polecany do udoju mechanicznego. s Lena córka buhaja Niagara s Dorade córka buhaja Barracuda ROUMARE (PF 115, ISU 174)* W zakresie pokroju buhaj wciąż jest nr 1 we Francji. Zbliża się on do standardu rasy z córkami o dobrej wielkości, znacznej wysokości ramy, z dobrym systemem mlecznym (zwłaszcza w zakresie odległości pomiędzy zawieszeniem wymienia i stawem skokowym oraz wysokością tylnego zawieszenia), ze świetną jakością racic i nóg oraz lokomocją. Dobre notowania ROUMARE w zakresie budowy nie wzięły się znikąd. Syn JOCKO, pochodzi z rodziny z czterema kolejnymi pokoleniami krów EX. Jego matka, ODESSA EX-92 jest uważana za jedną z najlepszych potomków popularnego francuskiego buhaja GIBBON. ROUMARE z córek (second crop) wchodzących do jego indeksu, jest jednym z niewielu francuskich buhajów, których indeks ISU znowu wzrósł. Posiada wśród córek czempionki na całym świecie w Portugalii, Kanadzie, a w Australii jego córka jest matką buhaja genomowego nr 1 rankingu australijskiego. CLASSY (PF 112, ISU 161)* Classy był wykorzystywany w rozrodzie już jako buhaj genomowy i z uwagi na dużą płodność nasienia również został zaoferowany w zakresie nasienia seksowanego. Teraz uzyskał tradycyjną wycenę wartości hodowlanej (szacowaną na podstawie potomstwa) i nadal cieszy się dużą popularnością wśród hodowców we Francji i na świecie. CLASSY jest synem BOLTONA. Oferuje dobry poziom mleka związany z pozytywnymi cechami zdrowia i pełnym pokrojem. Jego córki są wysokie, z dobrą głębokością i bardzo dobrą szerokością klatki piersiowej. Ich nogi są dobrej jakości i zapewniają bardzo dobrą lokomocję. Co do jakości wymienia, jego córki mają dość obszerne wymię z bardzo dobrym więzadłem. Poprawia między innymi wydajność mleka, a także wymię. Jest buhajem szczególnie polecanym do udoju mechanicznego ze swoim potencjałem mlecznym i właściwą prędkością udojową, świetnym poziomem zdrowia wymienia, wysokiej jakości nogami i racicami córek oraz systemem mlecznym i doskonale umiejscowionymi tylnymi strzykami. *wycena wartości hodowlanej grudzień 2012

13 20 Hodowla bydła 21 Krzyżowanie nie rozwiąże problemów Są w hodowli bydła tematy, do których często się powraca. Jednym z takich ważnych i stale aktualnych zagadnień jest krzyżowanie. Olga Orłowska, PFHBiPM Zabieg ten, w stosunkowo szybkim czasie, daje możliwość wzrostu produkcyjności i poprawy cech funkcjonalnych dzięki efektowi heterozji objawiającemu się tzw. wybujałością mieszańców. Już w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku na fali ówczesnych potrzeb rynkowych powstało w Polsce wiele prac naukowych dotyczących krzyżowania krów mlecznych z buhajami ras mięsnych. Będące ich efektem krzyżowanie towarowe korzystnie wpływało na produkcję wołowiny. Jednak nie wszystkie zabiegi hodowlane, które sprawdziły się w przypadku bydła mięsnego zdają egzamin w przypadku bydła mlecznego. W wyniku krzyżowania ras mlecznych efekt heterozji najsilniej ujawnia się w pierwszym pokoleniu, w kolejnych zazwyczaj słabnie, a w efekcie końcowym hodowca uzyskuje stado niewyrównane zarówno pod względem wydajności jak i fenotypu, nad którym prace hodowlane właściwie należałoby poprowadzić od początku. W Polsce w stadach mlecznych krzyżowanie stało się niestety swoistym panaceum na problemy z jakimi spotykają się hodowcy wysokoprodukcyjnych krów, szczególnie rasy holsztyńsko-fryzyjskiej. Rolnicy z krajów Europy zachodniej, jak i za oceanem, będący na wyższym poziomie w pracach hodowlanych, wcześniej niż my zetknęli się z problemami, jakie wiążą się z utrzymywaniem tak wymagającego bydła, jakim jest HF. Wtedy część z nich zaczęła stosować krzyżowanie. Te same rozwiązania przejęli hodowcy u nas w kraju. Jednak w Polsce nie są one zawsze w pełni uzasadnione. W krajach, gdzie hodowla bydła mlecznego ma już długą tradycję, a wydajność krów mlecznych zdaje się niemal dochodzić do bariery założeń genetycznych, takie rozwiązania wydają się być usprawiedliwione. My jesteśmy jednak dopiero w trakcie drogi w kierunku doskonalenia bydła mlecznego. Potencjał genetyczny naszych krów holsztyńsko fryzyjskich pozostawia jeszcze spory margines na poprawę cech produkcyjności, jak też funkcjonalnych, jednak przy założeniu, że zapewnimy im odpowiednie warunki żywieniowe i środowiskowe, a także odpowiednio przeprowadzimy kojarzenia w stadzie. Z pewnością lepszym od krzyżowania wyjściem z sytuacji byłoby zdiagnozowanie problemów występujących w stadzie, których przyczyną są często choroby metaboliczne i wyjście im naprzeciw przy z pomocy doradców żywieniowych Polskiej Federacji. Hodowca zawsze powinien rozważyć, czy krzyżując skupia się jedynie Krzyżowanie międzyrasowe prowadzi raczej do produkcji zwierząt towarowych i nie powoduje rozwiązania problemów w stadach mlecznych, objętych oceną wartości użytkowej na produkcji mleka, czy utrzymując zwierzęta czystorasowe chce uczestniczyć w realizacji programu hodowlanego oraz programu oceny i selekcji buhajów, a ostatecznie czy chce sprzedać materiał hodowlany w postaci jałowic. Należy także podkreślić, że w krajach wysoko rozwiniętych pod względem hodowlanym większość, a niekiedy niemal cała populacja bydła mlecznego objęta jest kontrolą użytkowości. W takiej sytuacji stosowanie krzyżowania nie powoduje uszczerbku w już i tak dużej populacji aktywnej, na której prowadzi się wszelkie prace hodowlane zmierzające do doskonalenia rasy. Natomiast w Polsce, gdzie oceną użytkowości objęte jest niespełna 26% pogłowia krów mlecznych, aby zapewnić prawidłową realizację naszych polskich programów hodowanych, powinniśmy szczególnie dbać o utrzymanie zwierząt w czystości rasy. Mimo, że rasa holsztyńsko-fryzyjska pod względem liczebności jest dominującą rasą w kraju, Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka realizuje programy hodowlane i prowadzi księgi hodowlane jeszcze dla ośmiu innych ras mlecznych: simentalskiej jersey montbeliarde brown swiss polskiej czerwonej szwedzkiej czerwonej polskiej czerwono-białej polskiej czarno- białej Mając do wyboru tak szeroki wachlarz rasowy, hodowca z pewnością może wybrać taką, której utrzymanie w jego warunkach klimatycznych, bytowych a zwłaszcza żywieniowych będzie najkorzystniejsze. Warto więc jeszcze raz podkreślić, że krzyżowanie międzyrasowe prowadzi raczej do produkcji zwierząt towarowych i nie powoduje rozwiązania problemów w stadach mlecznych, objętych oceną wartości użytkowej. Regulaminy wpisu do ksiąg dostępne są na stronie Polskiej Federacji n

14 22 Hodowla bydła 23 Inbred aktualny problem w hodowli Inbred pojawia się, gdy dochodzi do kojarzenia spokrewnionych osobników i wyrażany jest w procentach Tomasz Strabel, Katedra Genetyki i Podstaw Hodowli Zwierząt, UP Poznań Myśląc o inbredzie często myślimy o kojarzeniu w bliskim pokrewieństwie, czyli kojarzeniu krowy z jej ojcem (25%), synem jej ojca (12,5%) czy półbratem jej ojca (6,25%). W takiej sytuacji dochodzi do powstania takich układów genów, które nie są korzystne dla zwierzęcia, obniżają jego produkcyjność czy żywotność, dlatego się ich unika. Aktualnie w hodowli, bardzo intensywnie prowadzonej, dochodzi coraz częściej do inbredu przez to, że krowy i buhaje mają wspólnych przodków występujących o wiele głębiej w rodowodach. Zatem nie dopuszczanie do kojarzenia w bliskim pokrewieństwie nie daje absolutnie żadnej gwarancji unikania inbredu. Negatywne następstwa inbredu Inbred wywołuje bardzo wiele negatywnych skutków, z których dla hodowcy krów najważniejszy jest spadek produkcyjności, skrócenie długości życia i pogorszenie wartości innych cech funkcjonalnych. Naukowcy już dawno temu wykazali, że np. w populacji amerykańskich holsztynów 1% inbredu wywołuje pogorszenie cech mleczności o 27kg mleka (I laktacja), 0,9 kg tłuszczu i 0,8 kg białka. Ponadto opóźnia się o 0,6 dnia wiek pierwszego wycielenia, i o 0,3 dnia okres międzywycieleniowy, a okres użytkowania jest krótszy o 13 dni. W Polsce badania nad depresją inbredową prowadzono na Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu. Uczestniczyły w nich krowy urodzone w całym kraju w latach , dla których w rodowodzie zebrano ponad 5,5 miliona osobników. Wnioski były jednoznaczne: na 1% inbredu spada wydajność mleka, średnio w trzech pierwszych laktacjach, o 18,8kg, wydajność tłuszczu o 0,80kg i białka o 0,58kg. Pogorszenie ulegają też inne cechy, w tym typu i budowy. Można śmiało założyć, że wielkość depresji inbredowej jest aktualnie jeszcze większa, ponieważ zwiększyła się produkcyjność. Hodowcy posiadający krowy pod kontrolą użytkowości i korzystających z odpowiednich programów do kojarzeń mogą ograniczyć straty z tytułu depresji inbredowej i tym samym zwiększyć efektywność swoich gospodarstw Inbred w polskich oborach Czy inbred dotyka przeciętnego hodowcę? Zdecydowanie tak. We wspomnianych badaniach wykazano, że u najmłodszych krów z krajowej populacji będącej pod oceną, dla których udało się zgromadzić głębokie informacje rodowodowe, poziom inbredu był przeciętnie na poziomie 3%. Zatem statystyczna polska krowa daje średnio o ponad 56kg mleka mniej tylko dlatego, że jest zinbredowana. Gdy przemnożyć tę wielkość przez liczbę sztuk w stadzie i przeliczyć na złotówki i dodać straty z powodu pogorszenia innych cech okazuje się, że inbred to poważny złodziej. Problem w tym, że trudno go dostrzec, ponieważ mleka, które nie pojawi się w kontenerze z powodu inbredu wydaje się, że nikt nie ukradł. Od lat problem ten w polskiej hodowli jest niedoceniany i to, z przykrością trzeba powiedzieć, przez wielu znamienitych hodowców. Tymczasem, podczas gdy w ostatnich latach wielu decydentów w czołowych hodowlach zastanawiało się, jak hodowcy przyjmą nasienie genomowe, okazało się, że hodowców przede wszystkim interesowały rodowody oferowanych buhajów, żeby unikać inbredu. Jak ograniczyć inbred? Czy hodowca sam może unikać inbredu? Niestety, problem kojarzenia w pokrewieństwie urósł do takich rozmiarów, że analiza rodowodów buhajów pokazywanych w katalogach i porównywanie ich z rodowodami na kartach krów i jałówek już niewiele daje. Jak wykazały prowadzone na Uczelni w Poznaniu badania, wiele krów w Polsce ma inbred na poziomie ponad 5% nie posiadając żadnych wspólnych przodków do piątego pokolenia. Zatem hodowca w praktyce musi zdać się na programy komputerowe do doborów. Należy przy tym zwrócić uwagę, żeby programy te dysponowały głębokimi rodowodami krów, o co w naszym kraju nie jest łatwo. Program do kojarzeń przygotowany dla SHIUZ, nie tylko podaje inbred krów danego hodowcy ale, jako jedyny w Polsce, pokazuje także jego kompletność do 5-tego pokolenia. Hodowca może łatwo zorientować się, w ewentualnych brakach w dokumentacji hodowlanej. Zatem hodowcy posiadający krowy pod kontrolą użytkowości i korzystających z odpowiednich programów do kojarzeń mogą bardzo łatwo ograniczyć straty z tytułu depresji inbredowej i tym samym zwiększyć efektywność swoich gospodarstw. Często hodowcy pytają jaki jest maksymalny poziom dopuszczalnego inbredu? Trudno w odpowiedzi na to pytanie podać jedną liczbę. Z podanych wcześniej informacji wynika, że im większy dopuścimy inbred, tym godzimy się na większe straty z tytułu depresji inbredowej. One mogą być rekompensowane wysoką wartością hodowlaną buhaja, który nawet jeśli da zinbredowane potomstwo, będzie ono lepsze od wielu innych. Oczywiście najlepiej tak dobierać buhaje, by wartość potomstwa była jak największa a inbred jak najmniejszy. Tak działa program do kojarzeń stosowany przez SHiUZ. W badaniach prowadzonych w Poznaniu wykazano, że odpowiednia optymalizacja doboru pozwala ograniczyć w Polsce inbred nawet średnio do 1% przy maksymalizacji wartości hodowlanej potomstwa. Specyfika każdego stada jest inna, dlatego w niektórych stadach zejście do takiego poziomu może być trudne. Ważne jest by uświadomić sobie jak duże straty w produkcji wywołuje inbred i stosować dobór wspomagany komputerowo. Tym samym zwiększyć korzyści płynące z tego, że hodowca ma zwierzęta objęte kontrolą użytkowości. Rokowania Czy problem inbredu da się całkowicie wyeliminować? Inbred jest naturalną konsekwencją selekcji, bez które nie byłoby postępu w hodowli, zatem gdy utrzymujemy zwierzęta czystorasowe, będzie stale aktualny. Selekcja genomowa przyspieszy postęp, decyzje selekcyjne będą podejmowane dużo wcześniej w życiu zwierzęcia, stąd i inbred będzie rósł szybciej. Wszyscy, także krajowi hodowcy czerpią korzyści z postępu hodowlanego wypracowywanego przez hodowle na całym świecie. To, czy potrafią ograniczać straty z tytułu inbredu zależy już wyłącznie od nich. n Zdrowy pan to i krowa zdrowa Ciekawą teorią popartą badaniami podzielił się psycholog i zarazem hodowca ze stanu Iowa (USA) na temat zależności dobrostanu zwierząt od kondycji psychofizycznej pracowników ferm hodowlanych. Zwierzęta wyczuwają nastrój osoby, która z nimi przebywa, a jej napięcie udziela się także zwierzęciu. Tym bardziej krowy, które posiadają bardzo wrażliwą psychikę. Na pewno zauważyli to w swej praktyce inseminatorzy pośpiech i stres przy zabiegu unasieniania może wręcz zniweczyć jego rezultaty. Zestresowane zwierzę nie chce współpracować, a sam zabieg trwa dłużej. Zgodnie z danymi to stres jest najczęstszą przyczyną wypadków przy pracy w gospodarstwie, a jego natężenie może negatywnie odbijać się na zdrowiu zwierząt hodowlanych. Do najczęstszych stresorów w pracy hodowlanej należy działanie pod presją czasu, w pośpiechu i w napięciu. Symptomami najczęściej odczuwanymi przez hodowców jest zmęczenie, irytacja, ból głowy, żołądka i zdenerwowanie. Przeprowadzone na szwedzkich fermach hodowlanych w roku 2011 badania nad wpływem poziomu stresu w pracy na zdrowie stada potwierdzają tę zależność. Wykazano korelację pomiędzy natężeniem objawów stresu u pracowników, a przypadkami mastitis u krów. Autor twierdzi, że także w pomiarze poziomu komórek somatycznych w próbkach mleka odzwierciedla się poziom stresu u krów. Zalecenia dotyczące wszystkich 8 godzin zdrowego snu, czas na wypoczynek, kontakty z rodziną i przyjaciółmi w przypadku osób pracujących ze zwierzętami nabierają szczególnego znaczenia, gdyż zwiększają bezpieczeństwo ich pracy. Senni reagujemy wolniej, bardziej kompulsywnie, słabiej działa pamięć i koordynacja - wszystko to zwiększa ryzyko wypadków, a przy okazji obniża wydajność mleczną naszych krów. A to dlatego, że z jednej strony zwierzęta reagują stresem na naszą gorszą kondycję, a z drugiej strony to często na nich właśnie odbija się nasza niecierpliwość i złość. Opr. js Źródło: Mike Rosmann,

15 24 Hodowla bydła 25 Nie tylko PF czyli 1. Polski Indeks Zbiorczy PF i jego składowe: Ogólna wartość hodowlana PF - Produkcja i Funkcjonalność PF = 0,5 x Podindeks produkcyjny + 0,3 x Podindeks pokroju + 0,1 x Podindeks płodności + 0,1 x Wartość Hodowlana komórek somatycznych Podindeks produkcyjny (50%) Podindeks pokroju (30%) Podindeks produkcyjny = Wartość hodowlana dla tłuszczu + 2 x wartość hodowlana dla białka porównanie indeksów Internet umożliwia hodowcom zapoznanie się z wycenami innych krajów opartymi na różnych indeksach. Dobrze wiedzieć, co dokładnie one oznaczają, aby móc samodzielnie zweryfikować wartość danego buhaja Podindeks płodności (10%) Podindeks płodności = 0,70 NPj (wskaźnik niepowtarzalności unasieniania do 56 dnia po pierwszym zabiegu inseminacji jałówek) +0,10 NPk (wskaźnik niepowtarzalności unasieniania do 56 dnia po pierwszym zabiegu inseminacji krów po pierwszym ocieleniu) + 0,10 PP (długość przestoju poporodowgo - odstęp czasu od pierwszego ocielenia do pierwszego zabiegu unasieniania) + 0,10 OMC (długość okresu międzyciążowego - odstęp czasu od pierwszego ocielenia do ponownego zacielenia) Wartość Hodowlana komórek somatycznych (10%) Podindeks pokroju = Podindeks wymienia (50%) + Podindeks nóg i racic (30%) + Podindeks typu (10%) + Podindeks kalibru (10%) Podindeks wymienia (50%) Położenie wymienia (35%) Zawieszenie tylne (20%) Więzadło środkowe (15%) Zawieszenie przednie (10%) Ustawienie strzyków przednich (10%) Szerokość wymienia (5%) Długość strzyków (5%) Podindeks typu (10%) Charakter mleczny (40%) Ustawienie zadu (40%) Szerokość zadu (20%) Podindeks nóg i racic (30%) Przekątna racicy (50%) Ustawienie nóg widok z tyłu (30%) Ustawienie nóg widok z boku (20%) Podindeks kalibru (10%) Wysokość w krzyżu (50%) Szerokość klatki piersiowej (30%) Głębokość tułowia (20%) Indeks produkcyjny (w kg) = Wartość hodowlana dla tłuszczu, kg + 2 x Wartość hodowlana dla białka, kg 2. Niemiecki Indeks Zbiorczy RZG i jego składowe: Ogólna wartość hodowlana RZG RZG = RZM (45%) + RZN (20%) + Indeks budowy ciała (15%) + RZR (10%) + RZS (7%) + Indeks wycieleń (3%) Indeks wartości hodowlanej dla mleka RZM (45%) Białko, kg (75%) Tłuszcz, kg (20%) Białko, % (5%) Indeks płodności RZR (10%) 4 cechy koncepcyjne (75%) Okres międzyciążowy (25%) Indeks długowieczności RZN (20 %) Funkcjonalna długość uzytkowania Cechy pomocnicze Indeks zdrowotności wymienia RZS (7%) Komórki somatyczne 3. Holenderski Indeks Zbiorczy NVI i jego składowe: Indeks budowy ciała (15%) Postawa nogi (50%) Wymię (50%) Uwzględnia cechy linerane Indeks wycieleń (3%) Łatwość wycieleń (50%) Śmiertelność cieląt (50%) Ogólna wartość hodowlana NVI NVI = 0,84 x INET + 0,12 x Długowieczność + 2 x (Komórki somatyczne -100) + 7 x (Płodność córek -100) + 4 x (Wymię -100) + 4 x (Nogi i racice -100) Produkcja (33%) Zdrowie i pokrój (67%) Płodność córek (19%) Komórki somatyczne (6%) Wymię (11%) Nogi i racice (11%) Dlugość uzytkowania ( 20%) INET (aktualny wzór) = -0,06 x kg Mleka + 0,7 x kg Tłuszczu + 4,2 x kg Białka 4. Skandynawski Indeks Zbiorczy NTM i jego składowe: Indeks produkcyjny (35%); Wymię (14%); Nogi (7%); Ogólna wartość hodowlana NTM: Długowieczność (5%); Inne choroby (2%); Mastitis (15%); Łatwość ocieleń córek (4%) Łatwośc wycieleń (3%) Płodność córek (15%) 5. Francuski Indeks Zbiorczy ISU i jego składowe: Ogólna wartość hodowlana ISU ISU = Indeks INEL (35%) + Płodność (22%) + Typ (15%) + Zdrowotność wymienia (18%) + Długowieczność (5%) + Szybkość doju (5%) Indeks produkcyjny Typ (15%) Płodność (22%) INEL (35%) INEL = kg Białka + 0,1 x kg Tłuszczu + 0,5 x % Tłuszcz + % Białka Zdrowotność wymienia (18%) ZDROWOTNOŚĆ WYMIENIA = 0,6 x Komórki somatyczne + 0,4 x Kliniczna zdrowotność wymienia REKLAMA TYP = 0,5 x Wymię + 0,3 x Nogi i racice + 0,2 x pojemność PŁODNOŚĆ = 0,5 x Płodność krów + 0,25 x Płodność jałówek + 0,25 x Żywotność cieląt Długowieczność (5%) Szybkość doju (5%) POLECAMY 6. Amerykański Indeks Zbiorczy TPI (kwiecień 2011) i jego składowe: Wzór indeksu tpi [ 27(Ptap) + 16(ptaf) + 10(ptat) - 1(df) + 12(UDC) + 6(flc) + 9(pl) - 5(scs) + 11(dpr) - 2(dce) - 1(dsb) ] Tpi = 43% produkcja + 29% zdrowie i płodność + 28% budowa PTAP = indeks białka DPR = indeks oceny przebiegu ciąż u córek FLC = budowa nóg i racic PTAT = indeks typu DSB = indeks poronień u córek SCS = indeks komórek somatycznych UDC = budowa wymienia PL = indeks produkcji życiowej PTAF = indeks tłuszczu DF = przebieg doju pasze i koncentraty specjalistyczne wyroby dla loch i knurów dodatki paszowe œruty poekstrakcyjne œrodki ochrony roœlin nasiona i nawozy kwalifikowany materia³ siewny czêœci do maszyn rolniczych asortyment budowlany artyku³y wêdkarskie DCE = indeks łatwości wycieleń u córek 1832 = wartość bazowa 7. Kanadyjski Indeks Zbiorczy LPI i jego składowe: Komponenty składowe i ich wagowy udział w indeksie lpi Produkcja Składniki Cecha Rasa ho Ilość białka 57 Odchylenia w białku 3 Ilość tłuszczu 38 Odzchylenia w tłuszczu 2 Nacisk wagowy 51% Wytrzymałość Zdrowie i płodność Żywotność Układ sutków Racice i nogi Siła doju Nacisk wagowy Ilość komórek somatycznych Głębokość wymienia Szybkość doju Płodność córek Nacisk wagowy KOJPASZ sp. j. Kossowski, Jakubiuk Wisznice ul. Przemys³owa 13 Pasze: , œrodki ochrony roœlin , czêœci maszyn i ci¹gników % %

16 26 Hodowla bydła 27 Ocena zagrożenia subkliniczną ketozą Subkliniczna ketoza jest schorzeniem metabolicznym, powodującym znaczne straty w stadach krów mlecznych, obejmujące zarówno obniżenie produkcji, jak i pogorszenie zdrowia i płodności zwierząt Krzysztof Słoniewski, PFHBiPM Wobec braku wyraźnych objawów klinicznych, diagnozowanie subklinicznej ketozy opiera się na badaniu zawartości kwasu beta-hydroksymasłowego (BHM) we krwi krów. Przyjmuje się, że zawartość kwasu BHM w surowicy krwi, przekraczająca 1,4 mmol/dm3, jest sygnałem choroby. Z punktu widzenia właściciela krów mlecznych, podstawowe znaczenie ma przy tym nie tyle diagnozowanie choroby u poszczególnych krów, co raczej ocena zagrożenia na poziomie całego stada. W przypadku, gdy takie zagrożenie jest znaczne, hodowca może (i powinien) podjąć odpowiednie działania w celu zapobiegania subklinicznej ketozie. Diagnoza sytuacji stada pod względem występowania subklinicznej ketozy opiera się dotychczas na badaniu próbek krwi, pobranych od wystarczająco licznej (co najmniej sztuk) grupy krów, będących w początkowym okresie laktacji, gdy zagrożenie tą chorobą jest największe. Problemy organizacyjne, związane z koniecznością pobierania, transportowania i analizy próbek krwi, oraz związane z tym koszty powodują, że opisany sposób oceny zagrożenia stada jest stosowany przez stosunkowo niewielu hodowców. W tej sytuacji rzeczywista skala występowania subklinicznej ketozy w polskich stadach jest słabo rozpoznana, a wielu właścicieli krów mlecznych ponosi znaczne!opisana usługa jest świadczona hodowcom, w których stadach prowadzona jest ocena wartości użytkowej krów, bez dodatkowych opłat. Uruchomiona została od stycznia 2013 roku, początkowo jedynie dla stad znajdujących się w rejonie obsługiwanym przez laboratorium w Parzniewie (województwa: mazowieckie, łódzkie, lubelskie, świętokrzyskie, małopolskie i podkarpackie). Od drugiego kwartału 2013 roku nowa usługa świadczona będzie rutynowo na terenie całego kraju. Rycina 1 Różnica między diagnozą weterynaryjną subklinicznej ketozy a etodą oceny występowania tego schorzenia na podstawie składu mleka straty ekonomiczne, powodowane przez schorzenie, którego występowania nie są świadomi. Biorąc pod uwagę opisane powyżej uwarunkowania, PFHBiPM podjęła działania w celu ułatwienia hodowcom oceny zagrożenia, jakie w ich stadzie stanowi subkliniczna ketoza. W tym celu wdrożona została nowa usługa, której istotą jest wskazywanie krów, chorujących na subkliniczną ketozę, oraz ocena nasilenia występowania wspomnianej choroby, w grupie krów będących w początkowym okresie laktacji. Ocena występowania subklinicznej ketozy na podstawie składu mleka Podstawą dla proponowanej usługi jest fakt, że występowanie subklinicznej ketozy wiąże się ze zmianami składu chemicznego mleka, produkowanego przez dotkniętą tym schorzeniem krowę. U krowy chorej na subkliniczną ketozą wzrasta w mleku zawartość ciał ketonowych, zwłaszcza kwasu beta-hydroksyma- Rycina 2 Sposób oznakowania krów podejrzanych o subkliniczną ketozę w RW-2 słowego i acetonu. Ponadto obniża się zawartość białka i laktozy, a wzrasta zawartość tłuszczu. W rezultacie rośnie w mleku stosunek tłuszczu do białka. Zawartość podstawowych składników mleka (białko, tłuszcz, laktoza) jest standardowo oznaczana w próbkach mleka, pobieranych podczas próbnych dojów. Dzięki zakupowi nowych urządzeń oraz oprogramowania, laboratoria Federacji rozpoczynają w 2013 roku oznaczanie kwasu BHM i acetonu w mleku. W ten sposób powstały warunki do oceny występowania podklinicznej ketozy na podstawie badania próbek mleka, pobranych od krów w trakcie próbnego doju. Wyniki wspomnianych wyżej analiz chemicznych służą do wskazywania krów, u których występowała subkliniczna ketoza w czasie próbnego doju, z którego pochodzą próbki mleka. Typowanie krów podejrzanych o subkliniczną ketozę opiera się na tak zwanej regresji logistycznej, czyli określaniu wpływu, jaki badane parametry mleka (głównie zawartość kwasu BHM, acetonu i laktozy, oraz stosunek tłuszczu do białka) wywierają na prawdopodobieństwo występowania tej choroby. Metoda, która będzie używana do wskazywania krów podejrzanych, została opracowana na podstawie badań, obejmujących ponad 1300 krów w okresie wczesnej laktacji. Zostały one przeprowadzone przez PFHBiPM w 2012 roku, we współpracy z zespołem pracowników naukowych kierowanym przez prof. Zygmunta Macieja Kowalskiego. Polegały na porównaniu zawartości ciał ketonowych we krwi krów z wynikami analiz chemicznych mleka, produkowanego przez te same zwierzęta. Trzeba podkreślić, że chociaż ocena, dokonywana wspomnianą metodą, pozwala ze znacznym prawdopodobieństwem ustalić czy krowa cierpiała na subkliniczną ketozę, to jednak nie ma całkowitej pewności. Przedstawiana hodowcy ocena nie jest zatem diagnozą w sensie weterynaryjnym takowej można dokonać, stosując wcześniej opisane badanie krwi. Prezentacja informacji o krowach podejrzanych o subkliniczną ketozę Wyniki oceny będą prezentowane hodowcom zarówno w odniesieniu do poszczególnych krów, jak!pojawienie się symbolu K! powinno być traktowane jako sygnał, że: Istnieje znaczne (przekraczające 66%) prawdopodobieństwo, że u danej krowy w trakcie próbnego doju występowała subkliniczna ketoza. i całego stada. Ponieważ ketoza występuje głównie w pierwszych tygodniach laktacji, oceniane będą tylko krowy w okresie do 60 dnia po wycieleniu. Wspomniane zwierzęta to tak zwana grupa ryzyka. W praktyce, ponieważ do czwartego dnia laktacji nie pobiera się od krów próbek mleka do analizy, oceniana grupa obejmie zwierzęta, które w dniu próbnego doju były między 5 a 60 dniem laktacji. Krowy, u których skład mleka uzasadnia przypuszczenie, że były one chore, będą zaznaczane w raporcie wynikowym RW-2 za pomocą symbolu K!. Proszę zwrócić uwagę, że wspomniany symbol wskazuje na znaczne prawdopodobieństwo, że zaznaczona krowa była rzeczywiście chora, nie daje jednak pewności. W praktyce można przyjąć, że wśród krów oznaczonych symbolem K! mniej więcej jedna na trzy może być oceniona błędnie. Innymi słowy, istnieje prawdopodobieństwo, że na podstawie wyników badania mleka krowa zostanie wskazana jako podejrzana o subkliniczną ketozę, choć w rzeczywistości zawartość BHM w jej krwi nie przekraczała w dniu próbnego doju 1,4 mmol/dm3.

17 28 Hodowla bydła 29 i ich udziału w ogólnej liczbie krów z grupy ryzyka. Jak wykorzystać dostarczane informacje? Rycina 3 Raport RW-1, z komunikatem o zagrożeniu stada subkliniczną ketozą Identyfikacja stad zagrożonych subkliniczną ketozą Dla hodowcy znaczenie ma nie tyle identyfikacja poszczególnych krów, cierpiących na subkliniczna ketozę, co raczej stwierdzenie, czy liczba przypadków tego schorzenia w stadzie jest niepokojąca. W związku z tym, w oparciu o liczbę krów, które zidentyfikowano jako podejrzane o subkliniczną ketozę (i oznaczono symbolami K! ), oceniana będzie przypuszczalna częstość występowania (frekwencja) tego schorzenia w całej badanej grupie. Zwracałem już wcześniej uwagę, że metoda użyta do typowania krów podejrzanych o subkliniczną ketozę nie daje stuprocentowo pewnych wyników. Zatem, nie każda krowa wskazana jako K! była rzeczywiście chora. Z tego powodu nie można też zakładać, że udział krów chorych na subkliniczną ketozę jest w badanej grupie jest taki sam, jak udział krów podejrzanych o to, że są chore.!celem usługi jest przede wszystkim poinformowanie hodowcy, czy i jak nasilony jest problem subklinicznej ketozy w jego stadzie Konieczne było zatem opracowanie metody szacowania rzeczywistej frekwencji (częstości występowania) subklinicznej ketozy w analizowanej grupie. Oszacowanie takie odbywa się z uwzględnieniem ogólnej liczby krów w danej grupie, liczby krów wytypowanych jak K! oraz dokładności metody, która jest używana do typowania krów podejrzanych. Prezentacja informacji o zagrożeniu stada subkliniczną ketozą W przypadku, gdy oszacowana na podsatwie wyników próbnego doju frekwencja subklinicznej ketozy przekroczy 10% ogólnej liczby krów do 60 dnia laktacji, w raporcie wynikowym RW-1 ukazywał się będzie komunikat o treści UWAGA: stado zagrożone subkliniczną ketozą. Podobnie, jeśli oszacowana frekwencja ketozy przekroczy 20%, stado zostanie uznane za silnie zagrożone subkliniczną ketozą, co także zostanie uwidocznione odpowiednim komunikatem w raporcie RW-1. Komunikaty, o których wyżej była mowa, mają głównie na celu zwrócenie uwagi hodowcy na fakt, że w jego stadzie subkliniczna ketoza może stanowić poważny problem. Bardziej szczegółowe informacje na ten temat będą dostępne Prezentacja wyników oceny zagrożenia stada subkliniczną ketozą w raporcie RW-1 Komunikat UWAGA: stado zagrożone subkliniczną ketozą! UWAGA: stado silnie zagrożone subkliniczną ketozą! Interpretacja Z dużym (pow. 90%) prawdopodobieństwem, subkliniczna ketoza wystąpiła u co najmniej 10% krów, będących w okresie do 60 dnia laktacji Z dużym (pow. 90%) prawdopodobieństwem, można przypuszczać, że subkliniczna ketoza wystąpiła u co najmniej 20% krów, będących w okresie do 60 dnia laktacji Rycina 4 Aktualna ocena zagrożenia krów subkliniczną ketozą w nowym raporcie wynikowym (RW-11), zatytułowanym Ocena żywienia krów na podstawie wydajności i składu mleka. Począwszy od kwietnia 2013 roku raport RW-11 będzie dostępny dla każdego hodowcy w formie elektronicznej, za pośrednictwem programu Hodowca online. Na stronie internetowej Federacji można uzyskać informacje o sposobie korzystania ze wspomnianego programu ( hodowca_online.htm). Zachęcam do bliższego zapoznania się z zawartością raportu RW-11. Został on stworzony specjalnie jako narzędzie, umożliwiające hodowcom i współpracującym z nimi specjalistom ocenę poprawności żywienia krów, na podstawie ich wydajności i składu mleka. Teraz skupimy się jedynie na tej części raportu RW-11, która odnosi się do kwestii zagrożenia stada subkliniczną ketozą. Stan zagrożenia stada będzie w raporcie RW-11 prezentowany w postaci widocznej poniżej tabeli. Przedstawia ona sytuację, stwierdzoną w trakcie ostatniego próbnego doju, oraz sumarycznie w trakcie ostatnich 3 próbnych dojów. Odpowiednie informacje prezentowane są zbiorczo dla wszystkich krów do 60 dnia laktacji (wiersz razem ), a także w rozbiciu na grupy laktacyjne ( pierwiastki lub wieloródki ). W drugiej kolumnie omawianej tabeli prezentowana jest liczba krów, u których podejrzewa się występowanie subklinicznej ketozy (K!) oraz ogólna liczba krów w danej grupie ( ogółem ). W następnej podany jest udział (%) krów K! w danej grupie. W kolumnie zatytułowanej PFPK podawana jest przypuszczalna frekwencja subklinicznej ketozy w ocenianej grupie krów, oszacowana we wcześniej omówiony sposób. Ponadto w tabeli podawana jest przeciętna wydajność i skład mleka krów podejrzanych o subkliniczną ketozę (czyli tych z grupy K!). Uzupełnieniem wspomnianej tabeli jest wykres Ocena zagrożenia stada subkliniczną ketozą w okresie ostatnich 12 m-cy. Przedstawia on ogólną liczbę krów, które w czasie próbnego doju, przypadającego w danym miesiącu, były w okresie do 60 dnia laktacji. Liczbę tę reprezentuje całkowita wysokość słupka, który jest dodatkowo podzielony na część szarą, odpowiadającą liczbie krów wytypowanych jako K!, oraz część białą reprezentującą pozostałe zwierzęta. Liczba, umieszczona na szarej części słupka oznacza udział (%) krów K! w ogólnej liczbie krów, które w danym miesiącu były w grupie ryzyka. Prezentowane zestawienie pozwala ocenić zarówno zmiany liczby krów, uznanych za podejrzane o subkliniczną ketozę, jak!w przypadku subklinicznej ketozy zasada lepiej zapobiegać niż leczyć jest szczególnie godna polecenia W jaki sposób hodowca może wykorzystać, z pożytkiem dla siebie, informacje dostarczane w ramach nowej usługi? Zacznijmy od tego, że celem usługi jest przede wszystkim poinformowanie hodowcy, czy i jak nasilony jest problem subklinicznej ketozy w jego stadzie. Posiadanie takiej informacji stanowi podstawę do podjęcie ewentualnych działań, koniecznych w celu zapobiegania omawianemu schorzeniu. W przypadku subklinicznej ketozy zasada lepiej zapobiegać niż leczyć jest szczególnie godna polecenia! Gdy w raporcie RW-1 pojawi się komunikat o zagrożeniu stada, Hodowca powinien koniecznie przejrzeć raport RW-2 w poszukiwaniu krów ze znakiem K! i przyjrzeć się bliżej tym zwierzętom. Co mogło być przyczyną, że schorzenie wystąpiło właśnie u nich? Może powodem była nadmiernie wysoka kondycja (zapasienie) krów? A może ketoza miała w ich przypadku charakter wtórny? Była na przykład konsekwencją zalegania poporodowego, lub innego schorzenia ograniczającego pobranie paszy? Warto też przed podjęciem dalszych działań zajrzeć do raportu RW-11, gdzie hodowca uzyska dodatkowe informacje. Ważne jest, dla przykładu, czy wysoka frekwencja schorzenia występuje od dłuższego czasu czy pojawiła się nagle w ostatnim czasie. Wspomniany raport zawiera też bardziej szczegółowe informacje o nasileniu występowania subklinicznej ketozy (np. że przypuszczalna frekwencja choroby przekracza 30 lub 40%) oraz pozwala porównać pod tym względem pierwiastki i krowy starsze. Jeśli Hodowca stwierdzi, że jest problem, ale przyczyny występowania chorzenia nie są dla niego oczywiste (lub nie bardzo wie, jak je usunąć), warto zwrócić się do fachowego doradcy. Sugeruję, aby był nim doradca żywieniowy, ponieważ źródłem problemów z subkliniczną ketozą prawie zawsze jest żywienie, a jedyną skuteczną terapią tej choroby jest zwykle zmiana sposobu żywienia

18 30 Hodowla bydła 31 Rycina 5 Ocena zagrożenia stada subkliniczną ketozą w okresie ostatnich 12 m-cy krów i jałówek! Czasem konieczne będzie wykonanie dodatkowych testów lub badań weterynaryjnych, ale ich zakres i sposób przeprowadzenia także warto skonsultować z doradcą żywieniowym. Wybór doradcy należy oczywiście do samego hodowcy. Powinna to być osoba, do której ma on zaufanie, dysponująca odpowiednią wiedzą i doświadczeniem. Polecamy doradców żywieniowych zatrudnianych przez Federację, którzy zostali dodatkowo przeszkoleni w interpretacji i stosowaniu informacji, dostarczanych w ramach omawianej tutaj usługi. Nawet w przypadku, gdy raport RW-1 nie zawiera żadnych sygnałów alarmowych, warto regularnie zaglądać do raportu RW-11 w celu kontroli występowania subklinicznej ketozy we własnym stadzie. Jest to szczególnie istotne w przypadku stad liczących poniżej 60 sztuk krów. W małym stadzie miesięcznie cieli się często tylko jedna, dwie czy trzy krowy. W przypadku tak małej grupy ryzyka alarm ukazuje się rzadko po prostu grupa jest za mała, żeby się dało metodami statystycznymi wyciągnąć wiarygodne wnioski o nasileniu występowania w niej subklinicznej ketozy. Dla przykładu, przy trzech krowach w grupie ryzyka komunikat o zagrożeniu pojawi się dopiero w przypadku, gdy w danym miesiącu jako K! wskazane będą co najmniej dwie z nich! Dlatego warto, aby hodowcy, u których miesięcznie cieli się mniej niż 5 krów, zaglądali regularnie do raportu RW-11, nawet w przypadku braku alarmu w raporcie RW-1. Może się bowiem okazać, że co prawda nie ma podstaw do alarmu, gdy rozpatruje się dane z jednego miesiąca, ale są powody do zmartwienia, gdy spojrzy się łącznie na dane z trzech ostatnich próbnych dojów. Reasumując, tworząc nowa usługę chcemy dać Hodowcom oraz współpracującym z nimi specjalistom, zwłaszcza doradcom żywieniowym i lekarzom weterynarii, narzędzie umożliwiające ocenę zagrożenia krów subkliniczną ketozą. Liczymy, że ułatwi ono walkę z tą chorobą metaboliczną, oraz poprawi ekonomiczną efektywność produkcji w stadach mlecznych. Wprowadzana usługa jest nie tylko nowa, ale też nowatorska. Polska jest czwartym krajem na świecie, w którym ocena występowania ketozy w oparciu o skład chemiczny mleka została wprowadzona na szersza skalę! Nadal pracujemy (i będziemy pracowali) nad jej doskonaleniem. Bardzo liczymy w tej mierze na współpracę hodowców. Zachęcamy Państwa do kontaktowania się z pracownikami Federacji, zarówno w celu uzyskania dodatkowych informacji i wyjaśnień, jak i przekazywania ewentualnych uwag i propozycji dotyczących omawianej usługi. Tego rodzaju wymiana wiedzy i opinii służyła będzie zarówno lepszemu wykorzystaniu informacji o występowaniu subklinicznej ketozy, jak i maksymalnemu dostosowaniu usługi do potrzeb hodowców. Źródło: przedruk z Hodowli i Chowu Bydła nr 1/2013!Pamiętaj, że komunikat Uwaga: stado zagrożone subkliniczną ketozą : dotyczy jedynie wyników uzyskanych w trakcie ostatniego próbnego, oraz ukazuje się tylko, gdy prawdopodobieństwo zagrożenia jest wysokie (pow. 90%). Dlatego, nawet w przypadku braku alarmu w raporcie RW-1, warto regularnie kontrolować sytuację w raporcie RW-11. Jak zapobiegać zatrzymaniu łożyska? Zapobieganie zatrzymaniu łożyska u krów (retentio secundinarum), czyli utrzymywaniu się łożyska w macicy w okresie dłuższym niż 12 godzin po porodzie, polega na unikaniu przyczyn tego schorzenia, które są różnorodne i często powiązane ze sobą, wczesnym ich rozpoznawaniu oraz intensywnym leczeniu. Bezpośrednią przyczyną jest niedostateczne rozluźnienie połączeń pomiędzy kosmkami a kryptami brodawek macicznych. Do zatrzymania łożyska może dojść w wyniku atonii macicy spowodowanej zaburzeniami metabolicznymi jak np. hipokalcemia (niedobór wapnia), zaburzeniami pokarmowymi, hormonalnymi (nieprawidłowy poziom hormonów estrogenowych w okresie okołoporodowym), czy immunologicznymi. Choroby zakaźne (np. bruceloza, salmonelloza czy listerioza) oraz choroby niedoborowe (wit. A i E, makro- i mikroelementów) również mogą prowadzić do zatrzymania łożyska. Także niedojrzałość łożyska czy problemy porodowe takie jak skręt macicy, ciężki poród sprzyjają występowaniu tego schorzenia. Wysoki odsetek krów z zatrzymaniem łożyska ma typowe objawy ketozy. Podwyższony poziom ciał ketonowych i wolnych kwasów tłuszczowych prowadzi do hipoglikemii oraz osłabia proces fagocytozy w obrębie błony śluzowej macicy, co ma znaczenie w prawidłowym procesie odklejania łożyska. Należy również zwrócić uwagę na fakt, iż zwiększa się odsetek zatrzymanych łożysk u krów, którym podawano leki wywołujące poród. Istotną rolę w zapobieganiu i ograniczaniu występowania zatrzymania łożyska odgrywa odpowiednie żywienie krów w okresie okołoporodowym, eliminowanie czynników stresogennych, higiena, stymulacja kurczliwości macicy po porodzie oraz zapewnienie krowom ruchu. Szymon Pawłowski, SHIUZ Bydgoszcz Buhaje serowarskie dla SM Spomlek Określenie buhaj serowarski oznacza pozytywną wartość hodowlaną tego buhaja dla % białka i % tłuszczu oraz idealną kombinację genów białek mleka - CASK i BLG W lutym rozpoczęliśmy współpracę ze Spółdzielnią Mleczarską Spomlek, z siedzibą w Radzyniu Podlaskim. Jej celem jest propagowanie wśród członków spółdzielni tzw. buhajów serowarskich przenoszących na swoje potomstwo geny korzystnie wpływające na skład chemiczny i właściwości przetwórcze mleka. SM Spomlek prowadzi skup mleka na terenie województw: warmińsko- -mazurskiego, pomorskiego, podlaskiego, lubelskiego, mazowieckiego i łódzkiego. To producent przede wszystkim serów, a tu surowiec odgrywa ogromną rolę, wpływając na ekonomię i jakość wyrobów. Jednym z najistotniejszych składników w mleku wpływającym na jego wartość, jako surowca do produkcji sera jest kazeina. Z oferty SHIUZ wybrano 10 buhajów przekazujących potomstwu korzystny układ białek: CASK, BLG, CSNZ. JEGIER ST BAKARAT MUNTAR JENOT JUBILER JUKATAN ET JUMAT ST ET ROBIN DRAMON F.F.JULIUSZ PL PL PL PL PL PL PL PL PL PL Wszystkie wymienione buhaje są wycenione na potomstwie i oferowane naszym hodowcom. W perspektywie długofalowej wykorzystanie tych buhajów przyniesie mleczarni poprawę jakości surowca i produktu, a hodowcom uczestniczącym w programie wyższe ceny skupu mleka. Gratulujemy SM Spomlek, że jako pierwsza podjęła się realizacji ochrony (zachowania) w populacji bezcennych genów białek. Andrzej Zdanowicz, SHIUZ Bydgoszcz Zdaniem hodowcy Dobrostan w oborze Od pierwszego stycznia 2013 roku, każdy hodowca posiadający zwierzęta musi spełnić wymagania nałożone przez przepisy unijne w zakresie dobrostanu zwierząt. Wprowadzenie tego przepisu ma na celu zapewnienie zwierzętom zdrowia, stosownej opieki oraz komfortu. - Wprowadzenie tych przepisów nie jest dla mnie żadnym zaskoczeniem. mówi Wojciech Pruszkowski, hodowca bydła z miejscowości Stare Jemielite. - Hodowca, który dzisiaj prowadzi nowoczesną hodowlę bydła mlecznego, musi zapewnić swoim zwierzętom odpowiednie warunki środowiskowe, żywieniowe, co ogólnie nazywane jest dobrostanem. Mając w oborze około 300 szt. zwierząt, w tym ok. 170 szt. krów dojnych o średniej wydajności 9000 litrów mleka muszę dbać o stado w szczególności, bo tylko zwierzę, które jest zadbane odwdzięczy się wysoką produkcją. Dodatkową atrakcją dla krów w moim gospodarstwie są dwa czochradła, z których zwierzęta faktycznie chętnie i często korzystają. Na pewno jest to dla nich duże urozmaicenie czasu spędzanego w oborze i przyjemność. Opr. js Fot: Fot:

19 32 Hodowla trzody chlewnej 33 Programy hodowlane i rasy knurów inseminacyjnych Inseminacja trzody chlewnej funkcjonuje w oparciu o dawki inseminacyjne knurów produkowane w centrach pozyskiwania nasienia. Knury inseminacyjne muszą spełniać między innymi wysokie wymagania hodowlane określone w Programach oceny i selekcji rozpłodników. Piotr Garlicki, SHIUZ Bydgoszcz Podstawowym programem hodowlanym w Polsce jest Krajowy Program Hodowlany realizowany przez Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej POLSUS. Krajowy Program Hodowlany Program określa zasady prac prowadzonych w stadach hodowlanych i dotyczy następujących ras świń: wielka biała polska, polska biała zwisłoucha, puławska, duroc, pietrain i hampshire. Realizacja Krajowego Programu Hodowlanego ma na celu poprawę efektywności ekonomicznej hodowli i produkcji świń oraz polepszenie jakości i walorów smakowych wieprzowiny poprzez doskonalenie genetyczne czystych ras oraz produkcję materiału hodowlanego czystorasowego i mieszańcowego. POLSUS prowadzi ocenę wartości użytkowej i hodowlanej zwierząt a na podstawie wyników tej oceny selekcję i indywidualny dobór do kojarzeń. Podczas oceny świń gromadzone są informacje dotyczące: 1. Użytkowości rozpłodowej: liczba prosiąt urodzonych, liczba prosiąt odchowanych, liczba sutków, wiek pierwszego oproszenia, okres międzymiotu. 2. Użytkowości tucznej i rzeźnej: tempo wzrostu, grubość słoniny, wysokość oka polędwicy, zawartość mięsa w tuszy. Świnie czystorasowe poddawane są również ocenie wartości hodowlanej Realizacja Krajowego Programu Hodowlanego ma na celu poprawę efektywności ekonomicznej hodowli i produkcji świń oraz polepszenie jakości i walorów smakowych wieprzowiny Wykres 1. Struktura rasowa w stadach objętych oceną w 2011 roku (POLSUS) (indeks zbiorczej wartości hodowlanej BLUP ZWH) szacowanej przez Instytut Zootechniki PIB w Balicach oraz ocenie tucznej i rzeźnej świń przeprowadzanej w Stacjach Kontroli Użytkowości Rzeźnej Trzody Chlewnej (SKURTCh). Wyniki tych ocen podawane jako standaryzowany przyrost dzienny, % mięsności i odpowiednie indeksy, umieszcza się w dokumentach hodowlanych. Obok doskonalenia czystych ras trzody chlewnej celem programu hodowlano-produkcyjnego jest również produkcja loszek i knurków mieszańcowych, oparta o zalecane kombinacje krzyżowania z uwzględnieniem predyspozycji komponentów matecznych i ojcowskich. Komponenty ojcowskie do produkcji knurków mieszańcowych: duroc, pietrain, hampshire. Komponenty mateczne do produkcji loszek mieszańcowych: wbp, pbz, puławska. Efektem krzyżowania jest poprawa pożądanych cech użytkowych mieszańców w stosunku do zwierząt czystorasowych oraz poprawa opłacalności produkcji. Cele prac hodowlanych prowadzonych w obrębie linii matecznych: wysoki poziom cech związanych z użytkowością rozrodczą, odpowiednie tempo wzrostu, niskie zużycie paszy na 1 kg przyrostu masy ciała, mięsność tusz na poziomie: 58 % dla loszek, 60 % dla knurków, uwolnienie ras należących do komponentu matecznego od genu wrażliwości na stres RYR1. Cele prac hodowlanych prowadzonych w obrębie linii ojcowskich: wysokie przyrosty dzienne masy ciała, niskie zużycie paszy na 1 kg przyrostu masy ciała, wysoka zawartość mięsa w tuszy: dla ras hampshire i duroc 62 %, dla rasy pietrain 65 % uwolnienie ras należących do komponentu ojcowskiego od genu wrażliwości na stres RYR1 Dąży się do tego, by wszystkie stada świń posiadały certyfikaty zdrowotne, tzn. były wolne od chorób: PRRS (zespołu rozrodczo-oddechowego), mykoplazmowego zapalenia płuc, choroby Aujeszkyego, leptospirozy, ZZZN (zakaźnego zanikowego zapalenia nosa), gruźlicy. Ponadto w stadach hodowlanych jest monitorowane występowanie następujących jednostek chorobowych: dyzenterii, adenomatozy, salmonellozy, pleuropneumonii, Mhp (Mycoplasma hyopneumoniae), świerzbu, streptokokozy i choroby Glässera. Program Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich W Polsce w 2000 roku decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi rozpoczęto realizację programów ochrony zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich. W przypadku trzody chlewnej programem tym objęto trzy rodzime rasy świń: puławską, złotnicką białą i złotnicką pstrą. Mięso pochodzące od świń ras rodzimych ma wysokie walory smakowe i idealnie nadaje się do produkcji wyrobów regionalnych, cenionych przez konsumentów. Cele programów, to: zwiększenie liczebności populacji oraz utrzymanie jej na bezpiecznym poziomie, zachowanie specyficznych cech świń rodzimych ras, zachowanie istniejącej zmienności genetycznej, wykorzystanie świń rodzimych ras w krzyżowaniu towarowym. Programy są realizowane przez PZHiPTCh POLSUS w odniesieniu do rasy puławskiej i przez Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu w odniesieniu do ras złotnickiej pstrej i złotnickiej białej. Obecnie w ofercie spółek inseminacyjnych nie ma nasienia knurów złotnickich. Programy oceny i selekcji rozpłodników Warunkiem prowadzenia działalności w zakresie pozyskiwania, konfekcjonowania, przechowywania i wprowadzania do obrotu nasienia knurów jest zezwolenie ministra rolnictwa uzyskane na podstawie przedstawionych programów oceny i selekcji, pozytywnie zaopiniowanych przez podmiot prowadzący księgi i rejestry i podmiot prowadzący ocenę. Obowiązek ten nakłada ustawa z dnia 29 czerwca 2007 roku o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz.U. z 2007 r. Nr 133, poz. 921 z późn. zm. Dz.U , z 2008 r. Nr 171, poz oraz z 2009 r. Nr 223, poz. 1775). Zgodnie z ustawą program oceny i selekcji reproduktorów, mający na celu zapewnienie postępu hodowlanego lub zachowanie określonych cech, obejmuje w szczególności: 1. Zasady wyboru: reproduktorów na ojców następnego pokolenia, samic na matki reproduktorów; 2. Sposób i zasady doboru rodziców w celu uzyskania następnego pokolenia reproduktorów; 3. Zasady selekcji potomstwa męskiego oraz sposób prowadzenia oceny tego potomstwa; 4. Zasady i metody oceny wartości hodowlanej reproduktorów; 5. Zakres i cel wykorzystywania rozpłodników i materiału biologicznego. Programy oceny i selekcji knurów dla SHiUZ Sp. z o.o. w Bydgoszczy powstały w swoim pierwotnym kształcie we wrześniu 1999 roku i 16 listopada uzyskały pozytywną opinię Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Od tego czasu programy ulegały modyfikacjom i rozszerzeniu o kolejne rasy i linie świń. Programy oceny i selekcji knurów określają parametry użytkowe i hodowlane knurów przeznaczonych do inseminacji. Regulują odrębnie dla każdej rasy i linii minimalne progi wyników oceny przyżyciowej i indeksów, precyzują też wymagania w stosunku do użytkowości rozpłodowej matek knurów i określają zasady doboru rodziców następnego pokolenia reproduktorów. W praktyce, podczas selek Populacja aktywna SHiUZ Wykres 2. Zawartość mięsa w tuszy w % Populacja aktywna SHiUZ Wykres 3. Standaryzowany przyrost dzienny w gramach Populacja aktywna SHiUZ Wykres 4. Indeks selekcyjny

20 34 tytuł działu A KALENDARZ RUJOWY KRÓW I LOCH 2013 i wyróżniają się mocną konstytucją, mają wysokie przyrosty i dobrze wykorzystują paszę. Rasa duroc cji knurów inseminacyjnych, stosuje się jeszcze ostrzejsze wymagania, niż te zapisane w programach oceny i selekcji rozpłodników, a minimalne wartości Wielka biała polska, w czystej rasie lub jako krzyżówka F1 z pbz, stanowi doskonały komponent mateczny do krzyżowania towarowego z knurami Szynki dobrze wypełnione. Lochy pbz są płodne średnio prosiąt w miocie, mleczne i wykazują dużą troskliwość. Świnie pbz wykorzystuje są KROWY/LOCHY znacznie przekraczane. Dzięki KROWY/LOCHY ras ojcowskich KROWY/LOCHY i mieszańcami tych się KROWY/LOCHY do produkcji loszek F1 krzyżując KROWY/LOCHY WYCIELENIE WYPROSIENIE WYCIELENIE WYPROSIENIE WYCIELENIE WYPROSIENIE WYCIELENIE WYPROSIENIE WYCIELENIE WYPROSIENIE stosowaniu takich zasad, do inseminacji trafiają najwybitniejsze knury ne do krzyżowania towarowego. mateczny do krzyżowania towarowe- ras. Knury wbp są też wykorzystywa- je z rasą wbp, oraz jako komponent LIPIEC LIPIEC / SIERPIEŃ SIERPIEŃ / WRZESIEŃ WRZESIEŃ PAŹDZIERNIK pochodzące 9.07 z krajowych stad 31.10zarodo go z knurami ras ojcowskich i mie wych. szańcami tych ras. Knury pbz są rów Wykresy na poprzedniej stronie Polska biała nież wykorzystywane do krzyżowania przedstawiają porównanie wybranych parametrów oceny przyżyciowej towarowego zwisłoucha pbz knurów należących do SHiUZ 3.11Sp. z o.o w Bydgoszczy na tle przeciętnych wyników Duroc uzyskanych w stadach 4.11 hodow Duroc jest rasą 25.06ojcowską, 6.01 charaktery lanych w 2011 roku. zuje się umaszczeniem czerwonym: od złocistego do ciemno 7.01 mahoniowego Wielka biała polska Świnie średniej wielkości, w ty pie mięsnym, tułów mocny i głęboki, średnio długi o dobrze wysklepionej wbp klatce piersiowej, lekko karpiowaty Rodzima rasa mateczna, 8.11 istnieje grzbiet. Głowa średniej wielkości, 9.10 uszy od 1956 roku, a od 1962 roku jako lekko zwisające. Nogi dość wysokie, wielka biała polska Wyhodowana mocne, szeroko rozstawione na przełomie XIX i XX wieku w wyniku Świnie tej rasy są dobrze umięśnione, charakteryzują się bezstresowo krzyżowania świń rodzimych z białymi Rasa polska biała zwisłoucha pbz rasami angielskimi, a później 11.11z wielką ścią i łatwością 2.07 aklimatyzacji Lochy białą z Anglii i Szwecji i ostrouchą Rodzima rasa mateczna, powstała są mniej płodne od ras białych od- z Niemiec średnio prosiąt na 1.09bazie miejscowych świń długouchych, 22.09chowują uszlachetnianych na przeło- Duroc jest stosowany jako kom- mie 2.09 XIX i XX wieku Wyraźny postęp ponent ojcowski 4.07 w krzyżowaniach w tworzeniu rasy pbz nastąpił po wojnie. Zastosowano dolew krwi szwedz- lub ojcowski do produkcji knurów z loszkami F1 i komponent mateczny kiej 4.09landrace i w mniejszym stopniu 25.09mieszańcowych 6.07 z rasą pietrain, ewentualnie niemieckiej. W latach 70-ych importowano hampshire do Polski świnie zwisłouche z Norwegii, Holandii, Niemiec i Wlk. Brytanii 6.09 były one hodowane jako 27.09Pietrain odrębne linie. Od 1992 roku wszystkie Rasa ojcowska, jej nazwa wywodzi się linie są traktowane jako jedna populacja od belgijskiej wioski, gdzie w latach hodowlana wyhodowano pierwsze Cechy rasy pbz to białe umaszczenie osobniki, oficjalnie istnieje od 1954 Rasa 29.07wielka biała polska wbp (dopuszczalne 9.09 ciemne plamy 1.01 na skórze, 30.09roku. Pierwsze 11.07świnie tej rasy trafiły Jest to świnia typu mięsnego, szybko rosnąca i stosunkowo późno dojrzewająca. Tułów mocny, długi, szczecina biała), zgrabna sylwet- ka, na którą składają się: bardzo długi ZASADY POSŁUGIWANIA tułów SIĘ z dobrze KALENDARZEM wysklepioną klatką piersiową, szeroki, równy grzbiet, cza- do Polski w 1965 roku jako dar polonii dla ART w Olsztynie. Na świecie cieszy się ogromnym zainteresowaniem jako rasa wybitnie mięsna, hodowana o Przy szerokim dacie i pokrycia równym grzbiecie (lewa strona komórki) wpisz numer sem nieco karpiowaty, lekki przód. w czystości rasy lub używana do krzyka, i krzyżu. krowy/lochy Zad bardzo i długi zaznacz z dobrze cyfrą rzymską kolejne pokrycie żówek towarowych, bądź do wyprowadzania nowych WYCIELENIE ras i linii WYPROSIENIE genetycz- KROWY/LOCHY KROWY/LOCHY rozwiniętymi (np szynkami. I). Nogi mocne, WYCIELENIE WYPROSIENIE proste, Jeżeli dość krowa/locha wysokie zostanie i szeroko zapłodniona i nie powtórzy STYCZEŃ nych. STYCZEŃ rozstawione. rui, spodziewany Umaszczenie termin białe (biała skóra i szczecina). Bardzo dobra średniej długości, 5.11 szeroki wycielenia hodowca znajdzie Świnie tej rasy są niewielkie, tułów po prawej stronie komórki, w której wpisano numer. grzbiet płodność Wtedy jej numer, prosiąt datę w miocie pokrycia i spodziewaną datę o wyjątkowym umięśnieniu łopatek (nierzadko wycielenia wpisz żywych) do i tabeli. mleczność. i ud stąd utarło się określenie świnie Jeżeli Lochy nie wykazują doszło dużą do zapłodnienia, troskli- następna ruja winna czteroszynkowe Szynki mocno za- wość wystąpić macierzyńską. po upływie 21 dni (następna komórka w tym Numer Daty okrąglone, wystąpienia pękate, dobrze wypełnio- pokrycia krowy/lochy porodu następnej rui Świnie samym wbp wierszu). są odporne na stres ne. Nogi krótkie, głowa mała z krótkimi, pochylonymi nieco do przodu uszami. Umaszczenie szarobiałe z różną ilością niezbyt intensywnie wybar- Numer krowy/lochy PAŹDZIERNIK / LISTOPAD pokrycia porodu LISTOPAD / GRUDZIEŃ Numer krowy/lochy TABELA PORODÓW pokrycia GRUDZIEŃ porodu Numer krowy/lochy GRUDZIEŃ / STYCZEŃ pokrycia porodu Stacja Hodowli i Unasieniania Zwierząt Sp. z o.o. w Bydgoszczy ul. Zamczysko 9a, Bydgoszcz tel./fax , bydgoszcz@shiuz.pl,