Nr 944. Informacja. Postęp biologiczny w produkcji zwierzęcej KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Postęp biologiczny w produkcji zwierzęcej Grudzień 2002 Hanna Rasz Informacja Nr 944 Metody uzyskania postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej są wspierane dotacjami budżetowymi. Środki przeznaczone z budżetu państwa na wsparcie postępu biologicznego są jednak coraz mniejsze i w 2002 r. odstąpiono od dotowania zabiegów inseminacji krów i loch. Odstąpiono także od dotowania oceny loch. Zaniechanie wsparcia finansowego wymienionych metod doskonalenia zwierząt powoduje zmniejszenie ich stosowania.

2 BSiE 1 Metody uzyskania postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej W hodowli zwierzęcej postęp biologiczny polega na doskonaleniu cech populacji, w celu uzyskania większej wydajności w produkcji zwierzęcej, poprawy jakości uzyskiwanych produktów oraz lepszego wykorzystania warunków przyrodniczych. Jest on uzyskiwany poprzez tworzenie elitarnego materiału hodowlanego oraz wykorzystywanie go w produkcji masowej. Populacja masowa zwierząt doskonalona jest w dużym stopniu poprzez przenoszenie wartości genetycznej z elitarnej hodowli do populacji masowej i szerokie wykorzystanie rozpłodników o najwyższej wartości hodowlanej przy użyciu nowoczesnych technik rozrodu, takich jak: inseminacja i embriotransfer. Wykorzystanie techniki inseminacji jest bardzo ważne dla poprawy produktywności zwierząt. Wdrażanie tej metody ma na celu szybsze osiągnięcie postępu w doskonaleniu pogłowia zwierząt. Przede wszystkim technika ta umożliwia stosowanie intensywnej selekcji materiału męskiego i zmniejsza utrzymanie zbędnej liczby rozpłodników. Przy stosowaniu sztucznej inseminacji, możemy spośród pierwotnie potrzebnych 100 buhajów, wybrakować 95 gorszych, pozostawiając do użytkowania rozpłodowego jedynie 5 najlepszych. Stosując nowoczesne techniki konserwacji nasienia, z jednego ejakulatu uzyskanego od wybitnego reproduktora unasienniamy od kilku do kilkuset razy więcej samic. Można też uzyskać kilka, kilkadziesiąt lub kilkaset razy więcej potomstwa o większej wartości genetycznej. Ponadto, sama technika konserwacji nasienia umożliwia jego transport na dalekie odległości, a konserwowane nasienie, zachowuje zdolność zapładniającą plemników nawet po wielu latach przechowywania, sprzyjając szybkiej rotacji samców oraz przyspieszając osiąganie postępu genetycznego. Doskonalenie populacji masowej osiągane jest również poprzez powszechne korzystanie z oceny wartości użytkowej zwierząt. Na podstawie tej oceny można przeprowadzić brakowanie sztuk niskoprodukcyjnych. Kontroli użytkowości zwierząt poddaje się cechy najistotniejsze, a więc takie, które są ważne ze względów ekonomicznych, są uwarunkowane dziedzicznie i dają się w prosty sposób zmierzyć. Dane z kontroli użytkowości zwierząt służą także do oceny skuteczności stosowanego żywienia. Wyniki kontroli użytkowości zwierząt wykorzystywane są poprzez wpis zwierząt do ksiąg zarodowych, do oceny wartości hodowlanej zwierząt i selekcji stada hodowlanego. Kolejną drogą doskonalenia populacji masowej jest utrzymanie populacji zwierząt gospodarskich: a) w objętych programem ochrony zasobach genetycznych, b) i w ochronie różnorodności biologicznej w hodowli zwierząt. W celu poprawy populacji masowej opracowane są i realizowane programy hodowlane dla poszczególnych gatunków zwierząt, wspierany jest także import elitarnego materiału hodowlanego. Metody uzyskania postępu biologicznego w hodowli zwierząt są wspierane dotacjami budżetowymi. Środki przeznaczone z budżetu państwa na wsparcie postępu biologicznego są jednak z roku na rok coraz mniejsze. Od 1997 r. następuje znaczący spadek kwot dotacji: w 1997 r. 168,3 mln zł, w 1998 r. 160,5 mln zł, w 1999 r. 133,3 mln zł, w 2000 r. 147,9 mln zł,

3 2 BSiE w 2001 r. 126,0 mln zł, w 2002 r. 100,4 mln zł. w 2003 r. 103,7 mln zł (projekt planu na 2003 r.). Hodowla bydła W wyniku ograniczenia środków przeznaczonych na postęp biologiczny w produkcji zwierzęcej w 2002 r. odstąpiono od dotowania zabiegów inseminacji. Pozostaje jednak obawa, że zaniechanie dotowania zabiegów inseminacji spowoduje obniżenia liczby unasienianych krów. W krajach takich jak: Dania, Szwecja, Holandia wykorzystanie inseminacji w rozrodzie bydła jest bliskie 100% prawie wszystkie krowy są unasienniane. W Polsce w 2001 r. unasienniono 59% ogólnej liczby krów. Jednak w ostatnim okresie zmniejszyła się liczba unasienianych krów. W 2001 r. zabiegami inseminacji objęto 1773 tys. krów, tj. o 3,8% mniej niż w 2000 r. Odsetek unasienianych krów zmniejszył się z 62,8% w 2000 r. do 59,0% w 2001 r. Zmniejszenie liczby unasienianych zwierząt było większe niż redukcja pogłowia krów. Jednocześnie utrzymuje się tendencja wzrostu cen usług inseminacyjnych. W 2001 r. zdrożały one w stosunku do 2000 r. o 14,7%, tj. o 9,2% powyżej stopy inflacji. Usługi te zdrożały w relacji do produktów zwierzęcych. Cena zabiegu inseminacji krowy wyrażona w litrach mleka wzrosła: w 2000 r. wynosiła ona 37 l, w 2001 r. zwiększyła się do 42 l a w pierwszym półroczu 2002 r. (tabela 1) wzrosła aż do 48 l. Ze względu na ważną rolę inseminacji w postępie hodowlanym usługi unasieniania zwierząt były wspierane przedmiotowymi dotacjami budżetowymi, udzielanymi zakładom inseminacyjnym w celu stymulowania popytu poprzez obniżenie cen. W ostatnich latach dotacje te uległy jednak ograniczeniu. W 2001 r. każdy pierwszy zabieg unasieniania krowy dotowano w kwocie 9,70 zł (krowy mleczne) i 11,00 zł (krowy mięsne). Łączna kwota dotacji budżetowych do unasieniania krów w 2001 r. wyniosła 116,8 mln zł, tj. nominalnie 76% kwoty udzielonej w 2000 r. W 2001 r. w wyniku ograniczenia dotacji nastąpił duży wzrost cen usług inseminacyjnych i zmniejszenie liczby wykonywanych usług. Tendencja ta wystąpiła także w pierwszej połowie 2002 r. unasienniono 896 tys. krów, tj. o 0,8% mniej w porównaniu z I połową 2001 r. (tabela 1). Także ze względu na ograniczanie środków przeznaczonych na postęp biologiczny w 2002 r. hodowcy otrzymują mniejsze dofinansowanie niż w 2001 i 2000 r. do utrzymania krów pierwiastek pochodzących po buhajach testowanych. Generalnie zaniechano dotowania utrzymania krów pierwiastek-remontowych pozostawiając jedynie tę formę wsparcia dla rasy jersey. Potrzebne jest powiększanie liczebności stad zwierząt tej rasy tak, aby w przyszłości można było realizować pełny program oceny i selekcji buhajów na podstawie potomstwa. Zmniejszeniu ulegają przedmiotowe dotacje budżetowe do usług mających na celu ocenę użytkowości zwierząt gospodarskich. Wynosiły one 21,8 mln zł w 2001 r. wobec 25,3 mln zł w 2000 r. Poziom dotacji do oceny zwierząt rósł dynamicznie w latach , natomiast istotnie się zmniejszał w latach Realna wielkość dotacji do usług oceny użytkowości zmalała w 2001 r. w przeliczeniu na 1 sztukę zwierząt gospodarskich do około 63% jej poziomu w 1992 r. W 2002 r. zmieniono warunki uzyskania dofinansowania oceny użytkowości krów dla hodowców w województwach charakteryzujących się dużym rozdrobnieniem produkcji. Do-

4 BSiE 3 finansowanie kosztów do prowadzenia oceny wartości użytkowej krów można uzyskać przy mniejszej liczebności krów: dla stad wynoszącym minimum 5 sztuk w województwach: lubelskim, małopolskim, podkarpackim i świętokrzyskim. W pozostałych województwach minimalna liczba krów wynosi 8 sztuk. Podobnie jak w latach ubiegłych dofinansowywane są koszty prowadzenia oceny wartości użytkowej stad złożonych z 3 i 4 krów rasy polskiej czerwonej i simentalskiej w województwach: lubelskim, małopolskim, podkarpackim i świętokrzyskim. Kontynuowane jest wsparcie finansowe dla populacji krów mamek i buhajków w stadach hodowlanych ras mięsnych. Natomiast ze względu na ograniczone środki budżetowe obecnie nie jest możliwe wsparcie w tym zakresie stad użytkowych. W hodowli ras mięsnych w 2002 r. i w latach następnych środki kierowane będą na doskonalenie czystorasowych stad ras mięsnych oraz wspieranie rozwoju stad stosujących wypierające krzyżowanie rasami mięsnymi. W stadach stosujących krzyżowanie wypierające, jako metodę tworzenia stad czystorasowych, dotacje przyznawane są wyłącznie dla krów o minimalnym udziale genotypu rasy mięsnej wynoszącym 75%. W Polsce w zakresie poprawy wydajności krów jest jeszcze wiele do zrobienia. Wydajność średnia mleka całego pogłowia krów w Polsce w 2000 r. wynosiła zaledwie 3670 litrów od sztuki i była o wiele mniejsze niż w przodujących krajach na świecie i w Europie (tabela 2). W ostatnich latach występuje tendencja pozytywna i następuje poprawa wydajności mleka, średnio o 105 litrów rocznie. Zdecydowanie najwyższą wydajność mleka, liczoną od całego pogłowia, osiąga się od krów w Izraelu kg roczne od sztuki, następnie w Kanadzie 8532 kg i w USA 8256 kg. W Europie najwyższą wydajność mleka, powyżej 6500 kg, ma pogłowie krów w Szwecji, Holandii, Finlandii i Danii. Kraje wiodące pod względem pogłowia krów i wydajności mleka są także przodującymi w zakresie prowadzenia oceny użytkowości mlecznej krów. Najpowszechniej ocena ta prowadzona jest w Danii, gdzie podlega jej 90% pogłowia, w Izraelu 88,2%, w Holandii 82,1%, w Szwecji 82,1%. Powszechność oceny użytkowości mlecznej krów w wymienionych krajach stale się zwiększa. Odsetek ocenianych krów w naszym kraju jest niewielki, mimo wzrostu tego wskaźnika w ostatnich latach. W 1992 r. w Polsce oceną objęte było 9,2% pogłowia, a w 2002 r. 15,4%. W największym stopniu ocena użytkowości krów rozwinięta jest w województwach zachodnich, gdzie podlega jej 31 40% krów i województwach północnych, gdzie ocenie podlega 11 40% krów. Hodowla trzody chlewnej W 2002 r. zaniechano dotowania oceny loch prowadzonej przez Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt. Rozpowszechnienie usług oceny użytkowości loch jest znacznie mniejsze niż krów. Udział loch ocenianych w całkowitym pogłowiu loch jest nieznaczny. W latach udział ocenianych loch wzrastał z 1,2% w 1992 r. do 2% w 2001 r. W 2002 r. udział ten zmniejszył się do 1,9% i jest tendencją niepożądaną i niekorzystną dla osiągnięcia postępu biologicznego w produkcji trzody chlewnej. Dotacje do utrzymania zwierząt hodowlanych są kontynuowane. Hodowca świń może otrzymać dofinansowanie za lochę czystorasową spełniającą wymagania wpisu do księgi lub za lochę linii 990, której kojarzenie zostało pozytywnie ocenione w danym roku w stacji kontroli użytkowości rzeźnej trzody chlewnej Instytutu Zootechniki w Krakowie. Stawki tej dotacji w 2002 r. wynoszą 500 zł i są znacznie wyższe niż w 2001 r. 260 zł.

5 4 BSiE Ponadto hodowcy świń może być udzielona dotacja za lochę stada podstawowego utrzymywaną w stadzie produkcyjnym, a osiągającym wyniki określone przez Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt. Stawki tej dotacji są jednak niższe niż w 2001 r. W wyniku ograniczenia środków przeznaczonych na postęp biologiczny w 2002 r. odstąpiono także od dotowania zabiegów inseminacji. Dotacje te były zmniejszane od 1998 r. W 2001 r. do każdego zabiegu unasieniania loch udzielono dotacji w kwocie 8,00 zł oraz 18 zł do unasieniania loch objętych oceną użytkowości. Łącznie dotacje budżetowe do unasieniania loch wyniosły 7,9 mln zł, co stanowiło nominalnie 76% kwot dotacji udzielonych w 2000 r. Odsetek unasienianych loch w Polsce jest znacznie mniejszy niż w Norwegii, Hiszpanii, Belgii, Holandii i Niemczech. Jednak w ostatnich latach w Polsce wskaźnik ten zwiększył się. W 1992 r. unasieniane było zaledwie 13,2% ogólnej liczby loch, w 1996 r. wskaźnik ten wzrósł do 29,1%, a w 2001 r. do 40,4%. Rozpowszechnienie sztucznego unasieniania zwierząt jest jednak zróżnicowane w układzie wojewódzkim. Najwyższy odsetek loch inseminowanych występuje w województwach: lubuskim (84,3%), zachodnio-pomorskim (78,3%) i łódzkim (56,8%). Najniższy odsetek loch inseminowanych występuje w województwach: opolskim (17,2%), świętokrzyskim (29,0%) i pomorskim (31,2%). Hodowla owiec i kóz W 2002 r. i kolejnych latach do 2010 r. dotowane będą stada hodowlane w celu: wzrostu ilości i liczebności stad plennych i mięsnych, poprawy plenności, utrzymania produkcji materiału hodowlanego w stadach ras czystych, nie podlegających doskonaleniu przy użyciu ras plennych, utrzymania rezerwy genetycznej i stad zachowawczych, doskonalenia stad hodowlanych ras importowanych poprzez niezbędny import zwierząt i materiału biologicznego. Hodowcom udzielane są dotacje za owcę maciorkę poddaną ocenie wartości użytkowej. Stawka dotacji za owcę matkę ras mięsnych i plennych wynosi w 2002 r. 130 zł (w 2001 r. wynosiła 155 zł). Dotowanie stad hodowlanych kóz nakierowane będzie na: rozwój ilościowy i doskonalenie stad hodowlanych, produkcję kozłów hodowlanych dla całej populacji zwierząt, import niezbędnej ilości zwierząt i materiału hodowlanego. Stawka dotacji za kozę matkę objętą oceną wartości użytkowej wpisaną do księgi wynosi w 2002 r. 22 zł, stawka ta w 2001 r. wynosiła 50 zł. Hodowla koni Kierunek dotowania hodowli koni w ostatnich latach jest stały i w 2002 r. i w nadchodzących latach dotacja ta będzie skierowana na: dofinansowanie kosztów utrzymania ogierów użytkowanych rozpłodowo w Stadach Ogierów oraz dotowania zakupu ogierów do punktów kopulacyjnych w hodowlach prywatnych, selekcję hodowlaną przeprowadzaną na podstawie wyników uzyskiwanych w próbach dzielności koni półkrwi oraz championatach koni czystej krwi arabskiej, ocenę wartości użytkowej i hodowlanej koni oraz prowadzenie ksiąg koni zarodowych.

6 BSiE 5 W 2002 r. zrezygnowano z przeprowadzania próby dzielności koni w ramach treningu 8 miesięcznego uznając, że okres 100 dniowy jest wystarczający do przeprowadzenia selekcji. Stawka dotacji za ogiera rasy zimnokrwistej, śląskiej, huculskiej i konika polskiego kupionego do punktu kopulacyjnego lub stada ogierów wynosi w 2002 r zł, (w 2001 r. wynosiła zł). Hodowla drobiu Dotowanie hodowli drobiu w 2002 r i nadchodzących latach będzie podobnie jak w latach ubiegłych nakierowane na: utrzymanie stad zarodowych, stad rezerwy materiału hodowlanego, stad prarodzicielskich gęsi, stad objętych programem ochrony zasobów genetycznych, prowadzenie ksiąg hodowlanych, dofinansowanie terenowej oceny wartości użytkowej i oceny testowej realizowanej zgodnie z zatwierdzonym programem testowania. Dofinansowywane będzie prowadzenie oceny testowej wartości użytkowej kur mięsnych w teście towarowym, kur nieśnych w teście rodzicielskim lub towarowym oraz kaczek w teście towarowym. Stawka dotacji do utrzymania stad zarodowych kur nieśnych w 2002 r. wynosi 10 zł od sztuki, kaczek 30 zł, gęsi 44 zł. W 2001 r. stawki te wynosiły: do kur nieśnych 14 zł, kaczek 45 zł, gęsi 78 zł. Hodowla zwierząt futerkowych W 2002 r. w hodowli zwierząt futerkowych kierunki dotowania są podobne jak w latach ubiegłych. Dotowana jest: ocena wartości użytkowej i hodowlanej wszystkich gatunków zwierząt futerkowych, utrzymanie samic nutrii i królików oraz samców lisów, norek, jenotów i tchórzy wykorzystywanych w realizacji programów hodowlanych doskonalenia jakości, ochrona zasobów genetycznych lisów pastelowych i białoszyjnych, tchórzy oraz szynszyli beżowych, import materiały hodowlanego. Stawki dotacji do utrzymania zwierząt hodowlanych są nominalnie takie same jak w 2001 r., realnie są jednak mniejsze niż w 2001 r. Hodowca może otrzymać dotację, podobnie jak w roku ubiegłym, do utrzymania samicy nutrii ze stada podstawowego w wysokości 23 zł, królików 16 zł, lisów, tchórzy, jenotów oraz norek w wysokości 46 zł. Hodowla pszczół W hodowli pszczół podobnie jak w latach ubiegłych finansowane są następujące formy pracy hodowlanej: produkcja matek pszczelich unasiennionych przeznaczonych do oceny oraz sztucznie unasiennionych stanowiących transfer postępu hodowlanego do pasiek towarowych, utrzymanie rodzin pszczelich wykorzystywanych do realizacji programów hodowlanych w pasiekach hodowlanych, realizacja programu organizacyjno-hodowlanego w rejonach hodowli zachowawczej, terenowa ocena wartości użytkowej matek pszczelich, import materiału hodowlanego, ochrona zasobów genetycznych pszczół ras rodzimych.

7 6 BSiE Stawki dotacji do utrzymania materiału hodowlanego są jednak niższe niż w 2001 r. Hodowca może otrzymać dotację do utrzymania matki pszczelej unasiennionej w wysokości 10 zł, a w 2001 r. dotacja ta wynosiła 12 zł. Dotacja do utrzymania matki pszczelej poddanej ocenie wartości użytkowej i hodowlanej wynosi 80 zł, natomiast w 2001 r. dotacja do utrzymania matki hodowlanej wpisanej do księgi linii hodowlanej wynosiła 130 zł. Hodowla ryb W 2002 r. kierunki dotowania hodowli ryb są podobne jak w roku ubiegłym. Dotacje skierowane są na utrzymanie wysokiej jakości materiału hodowlanego oraz materiału zarybieniowego. Stawki dotacji do zakupu materiału hodowlanego są niższe niż w 2001 r. Dotacja do zakupu tarlaka karpia nowej linii lub rasy wynosi 20 zł, a w 2001 r. wynosiła 25 zł. Dotacja do zakupu wyselekcjonowanego tarlaka pstrąga wynosi 3,50 zł, a w 2001 r. wynosiła 4 zł. Ochrona zasobów genetycznych W 2002 r. kontynuowane jest dofinansowanie utrzymania populacji zwierząt gospodarskich objętych ochroną zasobów genetycznych. Wprowadzono nowe zadanie dotyczące utworzenia banku nasienia buhajów rasy polskiej czerwonej, ponieważ obecne zasoby nasienia są na wyczerpaniu. Ponadto wprowadzono zadanie opracowania Krajowego Raportu o Stanie Zasobów Genetycznych. Przygotowanie tego Raportu powierzono Instytutowi Zootechniki w Krakowie. Stawki dotacji do utrzymania populacji kur, owiec matek, koni, lisów, tchórzy, królików, szynszyli oraz karpi objętych ochroną zasobów genetycznych są niższe niż w 2001 r. Podsumowanie Środki przeznaczane z budżetu na wsparcie postępu biologicznego w hodowli zwierząt są coraz mniejsze. Ograniczenie to występuje od 1997 r. i skutkuje koniecznością zmniejszenia wielkości, a następnie zaniechania dofinansowania nowoczesnych technik hodowlanych, takich jak np. inseminacja krów i loch, które są powszechnie stosowane w krajach europejskich przodujących w hodowli bydła i trzody chlewnej. W Polsce wykorzystanie tych technik jest niewielkie i niepokojące jest występujące w 2002 r. zmniejszenie stosowania metody inseminacji w hodowli bydła. Mniej środków przeznaczanych jest także na prowadzenie oceny zwierząt. W 2002 r. odstąpiono od dotowania oceny loch prowadzonej przez Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt i zmniejszeniu uległ udział ocenianych loch w ogólnym pogłowiu loch. Dla hodowców zwierząt utrzymujących zwierzęta hodowlane także przeznaczane są mniejsze środki. Ograniczenie i zaniechanie metod doskonalenia zwierząt jest niekorzystnie dla osiągnięcia postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej.

8 BSiE 7 Tabela 1. Inseminacja krów i loch Wyszczególnienie I VI I-VI 2002/ I-VI 2001 % Krowy unasieniane: w tys. szt ,2 w % ogólnej liczby krów 57,9 56,5 56,2 61,1 64,5 62,3 58,7 58,1 62,3 58,8 w tym w gospod. indywidualnych: w tys. szt.: w % ogólnej liczby krów 49,3 49,2 49,8 55,4 57,6 59,0 54,9 51,7 Liczba pierwszych zabiegów unasieniania loch: w tys. szt ,6 w % ogólnej liczby loch 18,5 27,5 32,2 36,2 44,7 51,2 52,5 55,8 58,6 61,7 w tym w gospod. Indywidualnych: w tys. szt w % ogólnej liczby loch 19,7 28,5 31,8 35,0 43,1 48,0 45,0 43,5 Lochy unasieniane w ciągu roku w tys. szt. w % ogólnej liczby loch , , , , , , , , , ,4 Dotacje do inseminacji (mln zł): krów 14,4 17,6 22,7 25,6 29,5 27,3 20,4 22,1 16,8 loch 4,7 8,4 9,9 11,1 14,5 15,4 9,8 10,4 7,9 Cena unasieniania sztucznego krowy nasieniem buhaja rasy mięsnej: w kg żywca wołowego 5,40 6,10 5,50 5,45 5,90 7,19 8,55 9,45 9,96 11, w l mleka 26,3 31,8 35,3 28,1 30,2 31,2 35,0 41,0 36,8 42,2 48,2 w zł 4,82 28,61 32,94 36,17 112,8 Źródła: 1) Rynek środków produkcji i usług dla rolnictwa, Analizy rynkowe, MRiRW, ARR, IERiGŻ, październik 2002 r., 2) Wyniki oceny trzody chlewnej w 2001 r., KCHZ, 2002 r. Tabela 2. Wydajność mleczna i liczba krów ocenianych w wybranych krajach Kraj Wydajność mleka z pogłowia krów, kg Liczba krów ocenianych, tys. szt. Odsetek krów ocenianych Wydajność mleka krów ocenianych za 365 dni, kg 1996 r r r r r r r r. USA ,6 46, Kanada ,4 62, Izrael ,6 88, Holandia ,1 82, Dania ,0 90,0 7018* 7610* Wielka Brytania ,0 53, Niemcy ,8 80, Szwecja ,0 82, Francja ,2 62, Włochy ,2 60, Finlandia ,0 74, Szwajcaria ,0 60, Austria ,6 62, Irlandia ,2 31, Hiszpania ,0 42, Polska ,1 12, * wydajność za pełną laktację 365 dni. Źródło: Grodzki H.: Pogłowie i użytkowość mleczna krów w krajach wiodących w hodowli bydła i w Polsce, Zeszyty Naukowe Przeglądu Hodowlanego nr 65, 2002 r.

9 8 BSiE * * * Źródła: Postęp biologiczny w produkcji zwierzęcej, materiały dla Sejmowej Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi, MRiRW, r. Rynek środków produkcji i usług dla rolnictwa, Analizy rynkowe, MRiRW, ARR, IERiGŻ, październik 2002 r. Reklewski Z.: Współczesne biotechnologie i możliwości ich zastosowania w hodowli i rozrodzie bydła, Zeszyty Naukowe Przeglądu Hodowlanego nr 65, 2002 r. Grodzki H.: Pogłowie i użytkowość mleczna krów w krajach wiodących w hodowli bydła i w Polsce, Zeszyty Naukowe Przeglądu Hodowlanego nr 65, 2002 r. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 22 maja 2002 r. w sprawie stawek dotacji przedmiotowych dla różnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa, Dz. U. 2002, Nr 65, poz Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 kwietnia 2000 r. w sprawie wysokości stawek dotacji przedmiotowych dla różnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa oraz szczegółowych zasad i trybu udzielania oraz rozliczania tych dotacji, Dz. U Nr , tekst ost. zm. Dz. U. 2001, Nr 41, poz Informacja o projekcie budżetu na 2003 r. w części 32 Rolnictwo, w części 33 Rozwój wsi, w części 35 Rynki rolne oraz w pozostałych częściach dotyczących rolnictwa. Wyniki oceny trzody chlewnej w 2001 r., KCHZ, 2002 r. Morstin J., Reklewska B.: Rozród zwierząt gospodarskich, Wydawnictwo SGGW, 2001 r. Maciejowski J., Zięba J.: Genetyka ogólna i hodowla zwierząt, PWN, 1972.