Raport z badania potrzeb potencjalnych użytkowników Systemu Analizy Orzeczeń Sądowych

Transkrypt

1 Raport z badania potrzeb potencjalnych użytkowników Systemu Analizy Orzeczeń Sądowych Ryszard Skrzypiec Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych Warszawa, lipiec 2014 r. Projekt współfinansowany ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju w ramach programu Innowacje Społeczne realizowany w konsorcjum z Interdyscyplinarnym Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego, Akces Lab Spółdzielnią Socjalną oraz Siecią Obywatelską Watchdog Polska

2 Wprowadzenie... 3 Metodologia... 4 Realizacja badania... 4 Pytania badawcze... 6 Wyniki badania... 8 Załączniki Raporty badawcze A. Raport z badania fokusowego nr B. Raport z badania ankietowego on-line C. Raport z badania fokusowego nr D. Raport z badania techniką telefonicznego wywiadu indywidualnego E. Raport z badania fokusowego nr Narzędzia badawcze A. Scenariusz badania fokusowego nr B. Kwestionariusz ankiety on-line C. Scenariusz badania fokusowego nr D. Dyspozycje do telefonicznych wywiadów indywidualnych E. Scenariusz badania fokusowego nr Tabele i wykresy

3 Wprowadzenie Celem badania potrzeb potencjalnych użytkowników Systemu Analizy Orzeczeń Sądowych było rozpoznanie stopnia i sposobu wykorzystania orzeczeń sądowych w działaniach organizacji pozarządowych, identyfikacja barier i czynników sprzyjających efektywnemu zdobywaniu i korzystaniu z ważnych z ich punktu widzenia informacji z zakresu prawa. Jego wyniki służą zarówno dopasowaniu narzędzia analizy orzeczeń do potrzeb, oczekiwań i możliwości jego potencjalnych użytkowników, ale także przygotowaniu działań promujących korzystanie przez organizacje pozarządowe z orzeczeń sądowych w każdym z aspektów ich działalności (formalno-prawnym, operacyjnym, systemowym), jak i udostępnione narzędzie (walor edukacyjny projektu). Z uwagi na fakt, że badanie miało charakter eksploracyjny, niniejszy raport zawiera rekomendacje pod adresem zespołów, których zadaniem jest opracowanie i wdrożenie Systemu oraz jego promocję. Wnioski z badania mają charakter syntetyczny, natomiast szczegółowe analizy zawierają raporty z poszczególnych faz badania 1. Przedstawione w raporcie zestawy propozycji zgłoszone przez badanych wymagają opracowania pod kątem funkcjonalności SAOS. 1 Szczegółowe raporty badawcze opublikowano w części Załączniki, 1. Raporty badawcze. 3

4 Metodologia Realizacja badania Na wykorzystane w badaniu instrumentarium badawcze złożyły się: 1) badania ankietowe on-line (zakładana próba: n= 500), 2) telefoniczne wywiady kwestionariuszowe (zakładana liczba respondentów: n = 20-25), 3) badanie fokusowe (3 sesje, zakładana liczba uczestników: n = 18-30). Badaniem objęto zbiorowość członków i pracowników organizacji pozarządowych, w szczególności organizacji członkowskich OFOP, o różnym poziomie orientacji w zakresie badanego problemu. Badanie realizowano w 3 fazach: eksploracyjnej, pogłębiającej i podsumowującej w okresie od lutego do lipca br. Taki sposób organizacji badania umożliwił opracowanie narzędzi badawczych dostosowanych do potrzeb każdego etapu, z uwzględnieniem wniosków (merytorycznych i metodologicznych) wynikających z etapu poprzedniego. 1. Faza eksploracyjna Badanie w tej fazie prowadzono w okresie od lutego do maja br. z wykorzystaniem technik badania fokusowego i ankiety on-line. Jego celami były: - identyfikacja istotnych aspektów problemu badawczego, czyli: 1) znaczenie prawa w działaniach organizacji pozarządowych; 2) korzystanie przez organizacje pozarządowe z orzeczeń sądowych w ich działalności w obszarach: ogólnoustrojowym (np. dostęp do informacji publicznych), formalno-prawnym i finansowym, merytorycznym (specjalistycznym, specyficznym dla każdej organizacji); 3) ocena dostępności orzeczeń sądowych w momencie badania; 4) projekcja systemu analiz orzeczeń sądowych; - przygotowanie kolejnych etapów badania (zgodnie z założeniami o fazowości jego realizacji), czyli: doprecyzowanie problemów i pytań badawczych, opracowanie narzędzi badawczych, rekrutację respondentów. Dzięki zastosowaniu dwóch odmiennych technik badawczych ta faza została podzielona na dwie podfazy: przygotowawczą (badanie fokusowe) i badania właściwego (ankieta). Taki sposób organizacji pozwolił na zwiększenie trafności wyników tej fazy badania. A. Badanie fokusowe nr 1 Zrealizowano w formie panelu dyskusyjnego w dniu 3 marca br. W badaniu wzięło udział 7 respondentów reprezentujących organizacje skupione w Grupie ds. Zdrowia OFOP oraz 2 przedstawicieli OFOP. Problemy i pytania badawcze, wokół których toczyła się dyskusja w trakcie tego panelu, zawiera scenariusz fokusa nr 1 2. Wyniki badania fokusowego nr 1 zawiera Raport z badania fokusowego nr 1: Identyfikacja potrzeb potencjalnych użytkowników orzeczeń sądowych w ramach Projektu SAOS (organizacje działające w ochronie zdrowia, w tym na rzecz osób wykluczonych). Wyniki zostały wykorzystane na potrzeby opracowania narzędzia zastosowanego w następnej podfazie (kwestionariusz ankiety), natomiast najważniejsze wnioski zostały uwzględnione w raporcie końcowym z badania. B. Badanie ankietowe on-line Badanie zrealizowano w okresie kwiecień lipiec br. na dwóch odmiennie rekrutowanych próbach badawczych: 1) adresowanej (kwestionariusz ankiety był dystrybuowany za pośrednictwem adresów do organizacji pozarządowych znajdujących się w bazie 2 Narzędzia badawcze wykorzystane w poszczególnych fazach badania opublikowano w części Załączniki, 2. Narzędzia badawcze. 4

5 danych OFOP liczącej 1375 rekordów) i 2) otwartej (rekrutacji do badania dokonano poprzez zamieszczenie zaproszenia i linku do ankiety na portalu Problemy i pytania badawcze zawiera kwestionariusz ankiety on-line. Wyniki badania ankietowego zawiera Raport z badania ankietowego: Orzeczenia sądowe w organizacjach pozarządowych znaczenie, korzystanie, potrzeby. Wyniki zostały wykorzystane na potrzeby opracowania narzędzia zastosowanego w następnej fazie (pogłębiającej), natomiast najważniejsze wnioski zostały uwzględnione w raporcie końcowym z badania. 2. Faza pogłębiająca Badanie w tej fazie prowadzono w okresie czerwiec lipiec br. z wykorzystaniem technik badania fokusowego i telefonicznych wywiadów kwestionariuszowych. Jego celami były: pogłębienie wiedzy o istotnych aspektach problemu badawczego, czyli 1) udział organizacji w stanowieniu prawa; 2) zainteresowanie i wykorzystywanie orzeczeń sądowych w działalności organizacji i 3) promocja orzeczeń i Systemu wśród potencjalnych użytkowników organizacji pozarządowych; przygotowanie kolejnej fazy badania (zgodnie z założeniami o fazowości jego realizacji), czyli: doprecyzowanie problemów i pytań badawczych, opracowanie narzędzi badawczych, rekrutację uczestników. Dzięki zastosowaniu dwóch odmiennych technik badawczych ta faza została podzielona na dwie podfazy: przygotowawczą (badanie fokusowe) i badania właściwego (wywiady). Taki sposób organizacji pozwolił na zwiększenie trafności tej fazy badania. C. Badanie fokusowe nr 2 Zrealizowano w formie panelu dyskusyjnego w dniu 9 czerwca br. W badaniu wzięło udział 12 uczestników reprezentujących organizacje zajmujące się rzecznictwem społecznym, w tym podmioty zaangażowane w realizację projektu. Problemy i pytania badawcze, wokół których toczyła się dyskusja w trakcie tego panelu, zawiera scenariusz fokusa nr 2. Wyniki badania fokusowego nr 2 zawiera Raport z badania fokusowego nr 2 Komentarz do wstępnych wyników badania ankietowego: Identyfikacja potrzeb potencjalnych użytkowników SAOS. Wyniki zostały wykorzystane na potrzeby opracowania narzędzia zastosowanego w następnej podfazie (scenariusz wywiadu), natomiast najważniejsze wnioski zostały uwzględnione w raporcie końcowym z badania. D. Telefoniczne wywiady indywidualne Zrealizowano w okresie czerwiec lipiec br. na zbiorowości 22 respondentów wytypowanych z grona respondentów badania ankietowego, którzy zgłosili zainteresowanie udziałem w tej fazie badania i podali kontakt (N = 50). Problemy i pytania badawcze, wokół których prowadzono wywiad zawierają dyspozycje do telefonicznego wywiadu indywidualnego. Wyniki badania w formie wywiadów zawiera Raport z badania potrzeb potencjalnych użytkowników SAOS zrealizowanego techniką telefonicznych wywiadów indywidualnych. Wyniki zostały wykorzystane na potrzeby opracowania narzędzia zastosowanego w następnej fazie (podsumowującej), natomiast najważniejsze wnioski zostały uwzględnione w raporcie końcowym z badania. 5

6 3. Faza podsumowująca Badanie w tej fazie przeprowadzono w lipcu br. z wykorzystaniem techniki badania fokusowego, raport z badania podano także publicznym konsultacjom. Celem badania był krytyczny komentarz do obserwacji i wniosków sformułowanych na podstawie poprzednich faz badania, w szczególności w zakresie: znaczenia prawa w działaniach organizacji pozarządowych i ich uczestnictwa w stanowieniu prawa; korzystania przez organizacje pozarządowe z orzeczeń sądowych (zainteresowanie, doświadczenia, możliwości); projekcji systemu udostępniania orzeczeń sądowym potencjalnym użytkownikom; promocji korzystania z orzeczeń i systemu ich udostępniania w gronie potencjalnych użytkowników. E. Badanie fokusowe nr 3 Badanie zrealizowano 16 lipca br. z wykorzystaniem techniki badania fokusowego. W badaniu wzięło udział 7 panelistów reprezentujących 5 organizacji pozarządowych prowadzących działalność lokalną, które wykorzystują orzeczenia sądowe we własnej działalności. Problemy i pytania badawcze, wokół których prowadzono wywiad zawiera scenariusz fokusa nr 3. Wyniki badania fokusowego nr 3 zawiera Raport z badania fokusowego nr 3 Komentarz do wyników badania potrzeb potencjalnych użytkowników SAOS. Wyniki badania zostały uwzględnione w raporcie końcowym z badania. E. Publiczne konsultacje końcowego raportu z badania Raport końcowy poddano publicznym konsultacjom. W pierwszej połowie lipca został udostępniony na stronie realizatora, czyli Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych Wnioski ze wszystkich faz badania zostały uwzględnione w raporcie końcowym. Pytania badawcze Badanie podejmuje następujące problemy badawcze i odpowiada na następujące pytania badawcze: Problem 1. Udział organizacji pozarządowych w stanowieniu prawa Pytania badawcze Czy organizacje pozarządowe angażują się w działania na rzecz stanowienia prawa (np. biorą udział w konsultacjach społecznych, działaniach rzeczniczych)? Skąd czerpią wiedzę w zakresie problemu, którymi się zajmują, i które podejmują w tego typu działaniach (konsultacje, rzecznictwo)? Problem 2. Korzystanie z orzeczeń sądowych Pytania badawcze Jaką rolę w działaniach organizacji pozarządowych pełnią orzeczenia sądowe? Jaki zakres informacji zawartych w orzeczeniach sądowych interesuje organizacje pozarządowe i jest przez nie wykorzystywany? W jaki sposób organizacje pozarządowe znajdują orzeczenia sądowe? Jakie są warunki akceptacji wyników wyszukiwania informacji prawnych w internecie? Co pomaga, a co utrudnia organizacjom pozarządowym znajdować i efektywnie wykorzystywać znalezione orzeczenia sądowe? 6

7 Gdyby organizacja miała dostęp do bazy orzeczeń to według jakich kryteriów chciałaby sortować i przeszukiwać ten zbiór? Problem 3. Promocja wykorzystywania orzeczeń przez organizacje pozarządowe Pytania badawcze Czy orzeczenia sądowe są lub mogą być przydatne w działaniach organizacji pozarządowych? W jakich sytuacjach organizacje pozarządowe mogą, czy nawet powinny wykorzystywać orzeczenia sądowe? 7

8 Wyniki badania Zbiorcze wyniki badania zostaną zaprezentowane w formie prób odpowiedzi na powyższe pytania badawcze. Wyniki szczegółowe z wszystkich faz realizacji badania zawierają raporty analityczne dołączone do niniejszego opracowania (zob. Załączniki 1. Raporty badawcze). 1. Znaczenie stanowienia i interpretacji prawa w działalności organizacji pozarządowych Na podstawie przeprowadzonego badania możemy stwierdzić, że stanowienie i interpretacja prawa są istotne właściwie dla wszystkich obszarów działania organizacji. Badani podkreślają wagę regulacji ogólnoustrojowych, przepisów specyficznych dla funkcjonowania organizacji pozarządowych, dziedzinowych odnoszących się do prowadzonej przez nie działalności merytorycznej. 2. Udział organizacji pozarządowych w stanowieniu prawa Z uwagi na charakter badania i zastosowane metody badawcze nie możemy udzielić trafnej odpowiedzi na pytanie o zaangażowanie organizacji pozarządowych w stanowieniu prawa. W próbach badawczych znalazły się podmioty, dla których taka forma zaangażowania stanowi ich misję; takie, dla których jest to jedna z wielu aktywności; takie, które robią to z konieczności; organizacje, które dopiero mają takie zamiary; i wreszcie te, które się w to nie angażują. Także cel, formy i szczebel instytucji państwa, który jest obiektem tego typu oddziaływania są różne: od lokalnych po międzynarodowe, od konsultacji miejscowych aktów prawa po litygacje strategiczne, od interwencji w sprawach indywidualnych osób po systemowe zmiany prawa. Natomiast możemy stwierdzić, że stanowienie prawa, w opinii badanych, odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu ich organizacji pozarządowych i prowadzonych przez nią działaniach merytorycznych. Wydaje się jednak, że w większym stopniu w tym pierwszym (np. prawo stowarzyszeń, fundacji, księgowość) niż tym drugim zakresie (np. odpowiedzialność organizacji, pożytek publiczny). Organizacje pozarządowe wykorzystują wiele źródeł wiedzy o problemie, którym się zajmują i/lub uczestniczą w stanowieniu prawa. Zresztą najczęściej dostosowane są do indywidualnych potrzeb i możliwości wykorzystania. Przede wszystkim wskazują źródła oficjalne (sądy, organy władzy i administracji publicznej, samorządowej, instytucje międzynarodowe, np. Europejski Trybunał Sprawiedliwości), specjalistyczne (np. portal informacyjny fachowe piśmiennictwo (np. Przegląd Prawa Handlowego). Ponadto informacje publikowane w mediach, a także dystrybuowane przez inne organizacje pozarządowe, wymieniane na forach internetowych i portalach społecznościowych. Istotną rolę odgrywa doświadczenie organizacji i wiedza zdobywana w trakcie prowadzonych przez nią działań (np. relacje osobiste poszkodowanych, świadków zgłaszane za pośrednictwem telefonu zaufania lub pozyskiwane w ramach prowadzonych programów profilaktyczno-interwencyjnych). O ile jednak źródła oficjalne i specjalistyczne darzone są dużym zaufaniem, to do pozostałych podchodzi się z pewną rezerwą. Jednak, z uwagi na szczupłość kadr organizacji, wiedza prawna skumulowana jest w rękach niewielkiego grona osób, czasem całego zarządu, a częściej jednej lub dwóch osób z tego grona oraz prawnika i księgowej (o ile takie osoby są członkami lub pracownikami organizacji). 3. Korzystanie z orzeczeń sądowych Z uwagi na charakter badania, w próbach badawczych przeważały osoby, które deklarowały znajomość i korzystanie z orzeczeń sądowych, wydaje się jednak, że w sektorze przeważają organizacje, które nie znają, nie zetknęły się i nie korzystają z orzeczeń sądowych. 8

9 Także dlatego, że w ich opinii, nie jest im to do niczego potrzebne 3, a dotychczasowa działalność nie zmusiła ich do skorzystania z tego zasobu wiedzy prawnej. Niepodejmowanie prób samodzielnego wyszukiwania informacji z zakresu prawa, w szczególności orzeczeń sądowych, wynika zasadniczo z kilku powodów: 1) braku wiedzy o orzeczeniach sądowych i ich roli jako wykładni prawa; 2) braku kompetencji niezbędnych do ich interpretacji; 3) niedostępność orzeczeń sądowych; 4) braku zaufania do zasobów internetu; 5) powierzenia tego zadania specjaliście (prawnik, księgowa). Orzeczenia sądowe, w opinii badanych wykorzystujących je w działalności organizacji, to praktyczna wykładnia przepisów prawa i kopalnia argumentów i są wykorzystywane w różnorodnych działaniach: strażniczych i rzeczniczych, działaniach operacyjnych (związanych z realizacją misji organizacji) i na potrzeby uregulowania spraw formalnych organizacji. Jednak trzeba zaznaczyć, że deklarujący korzystanie z tych instrumentów postrzegają je raczej jako instrumenty działań operacyjnych (konkretna sprawa związana z działalnością własnej organizacji) niż kontrolnej czy systemowej (zmiana prawa). Tym niemniej formułuje się zastrzeżenia, co do możliwości powszechnego, efektywnego i bezproblemowego korzystania z tego instrumentu. Jak stwierdza jeden z badanych: Ogólnie rzecz ujmując, byłaby ta wiedza przydatna we wszystkich wskazanych zakresach, jednak orzecznictwo jest tak różne, szczególnie na poziomie Sądów Rejonowych, gdzie są rejestrowane NGO. Uwagi do statutów, błędnie wypełnionych formularzy KRS, protokołów i uchwał każdorazowo są różne i w dużej mierze zależą od tego, co akurat wyłapie referendarz sądowy. Reasumując, są przydatne, jednak to kwestia uznaniowa. Uczestnicy pierwszego fokusa sformułowali bogaty katalog treści możliwych do wyabstrahowania z orzeczeń sądowych, w świetle wyników badania, wydaje się jednak, że w praktyce zakres wykorzystywanych informacji jest uboższy. Organizacje pozarządowe poszukują w orzeczeniach raczej argumentów pozwalających załatwić daną sprawę niż wprowadzić zmianę społeczną. Interesuje ich bardziej treść orzeczenia niż jego cechy (organ orzekający, data, miejsce i sprawca zdarzenia, wysokość kary). Najczęściej eksplorowane są dwa zakresy: 1) odpowiedzialność organizacji, jej organów i personelu za skutki działań (lub zaniechań) wobec korzystających, personelu i systemu, ale także prawa i obowiązki korzystających; 2) procedury regulujące działalność organizacji pozarządowych (np. rejestracja działalności gospodarczej) i jej otoczenia (administracji publicznej, sądownictwa). Propozycje słów kluczy, przy pomocy których badani przeszukują zasoby internetu w poszukiwaniu informacji prawnych są mocno rozstrzelone (ich zestawienia zawierają raporty z badania ankietowego i zrealizowanego za pomocą wywiadów telefonicznych, zob. Załączniki 1. Raporty badawcze) i wydają się nie wyczerpywać wszystkich możliwych rozwiązań w tym zakresie. Bardziej użyteczna wydaje się analiza propozycji kryteriów porządkowania i przeszukiwania tych zasobów. Lista proponowanych rozwiązań obejmuje: porządkowanie wg głównych działów prawa (kodeks cywilny, karny, handlowy, organizacji pozarządowych z poddziałami); możliwość przeszukiwania krzyżowego: a) po konkretnych przepisach prawa 4, b) po działach (np. ochrona zdrowotna, podatki); c) po sygnaturach; d) datach orzeczeń; e) po podmiocie będącym stroną w sporze; f) ze względu na rodzaj i wysokość orzeczonej kary; g) autorach publikacji (literatura przedmiotu, oznaczone cytaty); 3 Cytowane w raporcie fragmenty to wypowiedzi badanych ze wszystkich faz badania. 4 Co powinno stanowić podstawę porządkowania. Jak stwierdza jeden z badanych ( Obecnie wyskakuje głównie treść ustaw, a nie wyroki na nich oparte ). 9

10 mapowanie orzecznictwa (np. odpowiedzialność opiekuna, odpowiedzialność karna organizacji); wewnętrzne linki do konkretnych przepisów prawa, orzeczeń, glos, komentarzy, możliwość szybkiego przeskakiwania do wyroków powiązanych (na wzór funkcjonujących już rozwiązań, np. Lex); obejmującego historię sprawy; index hasłowy (np. handel ludźmi); wyszukiwanie zaawansowane pozwalające na uściślanie wyników wyszukiwania. uwzględnienie orzeczeń z uzasadnieniami, glosami i z podziałem na konkretne zagadnienia prawne i czyny (uporządkowana tak, jak ma to miejsce np, w Przeglądzie Prawa Handlowego); szeregowanie orzeczeń wedle popularności w przywoływaniu i glosowaniu, autorów i rangi prawodawczej; zsynchronizowanie z portalem prawnym Sejmu; udostępniona profilem EPUAP lub podobnym. Powyższy zestaw propozycji można sprowadzić do następującej konkluzji: potrzebna jest darmowa, kompleksowa i aktualizowana na bieżąco baza orzeczeń sądowych z możliwością pełnotekstowego (językiem dostosowanym do kompetencji zwykłego obywatela, a nie prawnika) przeszukiwania pod różnymi kątami: meritum, obszar, czas, sędzia itp., pozwalająca docierać do dobrze i wszechstronnie otagowanych i zlinkowanych wyników. Wiarygodność wyników wyszukiwania informacji prawnych w internecie w opinii badanych warunkują następujące aspekty: data publikacji; źródło (oficjalna strona instytucji publicznej parlament, rząd, ministerstwo, agencja, samorząd, znana organizacja pozarządowa o dobrej reputacji, firma); instancja wydająca orzeczenie (prawomocność); liczba cytowań dokumentu; autorska; polecona przez specjalistę w zakresie danej tematyki. Pomimo spełnienia powyższych warunków, wynik każdego wyszukiwania wymaga weryfikacji z aktualnym stanem prawnym. Lista zgłoszonych przez badanych barier utrudniających zdobywanie i wykorzystywanie orzeczeń sądowych w działalności organizacji jest długa i obejmuje propozycje mieszczące się zasadniczo w kategoriach ograniczeń: 1) technicznych (dostęp do orzeczeń za pośrednictwem rzetelnej, wiarygodnej, wygodnej w obsłudze bazy), 2) merytorycznych (kompetencje potencjalnych użytkowników, korzyści z korzystania z praktycznej wykładni prawa w działalności organizacji); 3) proceduralnych (niejednolitość orzecznictwa) 5. Zresztą podobnie, co zresztą nie powinno dziwić, można uporządkować zidentyfikowane przez badanych czynnik ułatwiające zdobywanie i wykorzystywanie orzeczeń sądowych. 4. Promocja wykorzystywania orzeczeń przez organizacje pozarządowe Orzeczenie sądowe, w opinii badanych, to wyraz istotnego z punktu widzenia stosowania prawa stanowiska, wiążącego dla stron i źródło normy dla wszystkich, definiującego i precyzującego niektóre terminy i przepisy prawa. Korzystanie z nich może być czynnikiem profesjonalizacji organizacji. Lepsza orientacja w przepisach prawa i ich wykładni pozwala działać skuteczniej i zabezpiecza przed przykrymi konsekwencjami. Korzystanie z nich przyczynia się także do bardzo potrzebnego 5 Niektórzy z nich zastanawiają się czy chcą samodzielni ich szukać. 10

11 upowszechnienia kultury prawnej w społeczeństwie. Korzystanie z orzeczeń pozwala poszerzyć i wzmocnić możliwości udzielania indywidualnego wsparcia podopiecznym poprzez udzielanie porad prawnych, co w sytuacji faktycznego niedorozwoju poradnictwa prawnego byłoby niezwykle cenne. Stanowią dobry oręż w kontaktach z sądami i administracją publiczną, ponieważ pozwalają posługiwać się argumentami zrozumiałymi i akceptowanymi przez prawników i urzędników. Badani podkreślają konieczność zapewnienia przyjazności Systemu umożliwiającej łatwe poruszanie się po jego zasobach, docieranie do szukanych treści, tak aby mogli korzystać z niego także niespecjaliści, co dobrze oddaje następująca wypowiedź By pokrzywdzony mógł sam łatwo znaleźć podobną sprawę. Oddziałuje to psychologicznie, mobilizuje do podjęcia działania. Wśród propozycji ułatwiających i promujących korzystanie z Systemu na uwagę zasługują m.in.: możliwość otrzymywania spersonalizowanych powiadomień (tworzenie indywidualnych chmur tagów); możliwość sieciowania za pomocą bazy (np. organizacja zakłada profil i taguje, jakim zakresem informacji się zajmuje, a baza podpowiada podobne profile); udostępnienie orzeczeń sądowych w miejscach odwiedzanych przez organizacje pozarządowe (zlinkowanie materiałów i opracowań publikowanych na ngo.pl, udostępnianie informacji przez portale społecznościowe, dostępność w organizacjach infrastrukturalnych, na szkoleniach). Badani sformułowali także kilka istotnych zastrzeżeń pod adresem realizacji takiego przedsięwzięcia, jak SAOS. Po pierwsze zgłosili wątpliwość co do sensowności gromadzenia i udostępniania informacji, które już są udostępniane lub powinny być udostępniane przez podmioty do tego zobowiązane (sądy powszechne), co dobrze oddaje następująca wypowiedź jednego z panelistów Patologiczny dla mnie jest pomysł, że my się spotykamy po piwnicach, żeby wymyślać za publiczne pieniądze coś, co powinno robić Ministerstwo Sprawiedliwości. Tu postuluje się podjecie działań wymuszających na instytucjach do tego zobowiązanych udostępnienie tego typu danych w dostępny sposób. Po drugie, obawę co do trwałości Systemu (realność jego funkcjonowania po zakończeniu finansowania z projektu, w tym kompletność i aktualność). Tu postuluje się podjęcie działań mających na celu samopodtrzymanie narzędzia, m.in. poprzez zachęcenie organizacji do zasilania go ważnymi treściami oraz rozpropagowanie informacji o jego funkcjonowaniu wśród potencjalnych uczestników. Po trzecie, niebezpieczeństwo rozbudowy narzędzia o funkcjonalności utrudniające korzystanie z Systemu niespecjalistom. Konkludując trzeba zatem stwierdzić, że efektem realizacji projektu nie powinno być narzędzie dublujące istniejące rozwiązania, wypracowane w ramach projektu funkcjonalności Systemu powinny być przekazane administratorom istniejących już baz, natomiast System powinien tworzyć nową jakość. 11

12 Załączniki 1. Raporty badawcze A. Raport z badania fokusowego nr 1 Identyfikacja potrzeb potencjalnych użytkowników orzeczeń sądowych w ramach Projektu SAOS (organizacje działające w ochronie zdrowia, w tym na rzecz osób wykluczonych) Badanie fokusowe nr 1 w formie panelu dyskusyjnego został przeprowadzony w dniu 3 marca br. W badaniu wzięło udział 7 respondentów reprezentujących organizacje skupione w Grupie ds. Zdrowia OFOP oraz 2 przedstawicieli OFOP. Cel i metoda badania Badanie miało charakter eksploracyjny, a jego celem była identyfikacja istotnych aspektów związanych z wykorzystywaniem w praktyce orzeczeń sądowych przez organizacje pozarządowe, w szczególności identyfikacji zakresu informacji poszukiwanych lub takich, których łatwa dostępność byłaby przydatna w prowadzonej przez organizację działalności. Z uwagi na fakt, że grupa uczestników badania była homogeniczna i tworzyli ją przedstawiciele organizacji statutowo działających w obszarze ochrony zdrowia, stąd też dyskusja toczyła się wokół zdarzeń i orzeczeń związanych z tą tematyką. Scenariusz fokusa znajduje się w części Załączniki 2. Narzędzia badawcze. Wnioski z badania Do najbardziej przydatnych, w opinii uczestników badania, informacji pochodzących z orzeczeń sądowych należą: rejestr zdarzeń medycznych będących przedmiotem postępowań sądowych obejmujący: a) informację o czasie zdarzenia, b) sprawcy (podmiocie świadczącym usługę medyczną), c) rodzaju wyrządzonej szkody, d) wyroku, w tym formy i wysokości odszkodowania i uwzględniających dane o: a) rodzaju placówki - szpital, przychodnia, inna placówka opieki medycznej (z uwzględnieniem świadczeniodawców publicznych lub realizujących świadczenia ze środków publicznych i niepublicznych), b) lekarzu wobec którego orzeczono popełnienie błędu medycznego, c) rozpoznaniu medycznym stanowiącym podstawę orzeczenia, d) obszarze geograficznym - miejsce działania sprawcy, sądu orzekającego; informacje o lukach w prawie utrudniających/ułatwiających dochodzenie odszkodowania za błędy medyczne (odpowiedź na pytanie W jakich sprawach pacjenci zawsze przegrywają? ). Takie informacje umożliwiają podejmowanie działań rzeczniczych w celu zmiany przepisów i/lub podejmowania prób przygotowania wniosku o odszkodowanie, które omijałoby te rafy; informacje o pozwach zbiorowych skierowanych przeciwko danej placówce opieki medycznej; informacje o organizacjach pozarządowych uczestniczących w postępowaniach jako strona lub na prawach strony; 12

13 informacje o placówkach zatrudniających lekarzy, wobec których orzeczono popełnienie błędu medycznego, orzeczono jako karę dodatkową zakaz pełnienia funkcji publicznych. W opinii badanych warto objąć kwerendą także inne, oprócz sądów, podmioty. W obszarze ochrony zdrowia istotne z punktu widzenia interesu pacjenta orzeczenia wydają m.in.: Wojewódzkie Komisje ds. Orzekania o Zdarzeniach Medycznych, lekarze i komisje lekarskie ZUS orzekające o niezdolności do pracy. Natomiast generalnie, wszelkie orzeczenia wydawane w sprawach dotyczących osób wykonujących zawody zaufania publicznego, także wydawane przez korporacje zawodowe. W opinii respondentów możliwość efektywnego wykorzystywania orzeczeń przez organizacje pozarządowe ogranicza anonimizacja danych stron procesu (choć, co sygnalizowali badani, nie zawsze konsekwentnie stosowana), co utrudnia rozpoznanie sprawców i poszkodowanych, docieranie do nich, obserwację procesu naprawy szkody, procesów naprawczych u sprawców, identyfikacji podmiotów, które źle (ze szkodą dla innych i siebie) działają. W opinii badanych orzeczenia sądowe w ramach projektu SAOS powinny być prezentowane w formie Mapy orzeczeń, zaś w zakresie informacji z obszaru ochrony zdrowia obejmować: a) typ zdarzenia (delikt - błąd lekarza, kontrakt - niedostępność leczenia), b) organizacja (szpital, przychodnia, inna placówka), c) system świadczenia usług (NFZ, ZUS, PFRON), d) sprawca (lekarz, pielęgniarka, inna osoba świadcząca usługę medyczną), e) rozpoznanie medyczne (terminologia), f) wyrok - sentencja, uzasadnienie, ścieżka odwoławcza g) geografia zdarzenia i orzekania o zdarzeniu. Zastosowanie wyników badania Z uwagi na skład uczestników panelu badani koncentrowali uwagę na obszarze ochrony zdrowia, jednak wnioski wynikające z badania mają charakter uniwersalny i znalazły zastosowanie w przygotowaniu kwestionariusza na potrzeby badania ankietowego zbiorowości przedstawicieli organizacji pozarządowych (w szczególności członków OFOP), pełniących w nich różne funkcje (zarząd, księgowość, obsługa prawna, inne). Celem tej fazy badania było: a) rozpoznanie skali i formy korzystania przez organizacje pozarządowe z orzeczeń sądowych oraz uwarunkowań tego procesu; b) identyfikacja dobrych informatorów, czyli potencjalnych respondentów dalszych etapów badania realizowanych przy zastosowaniu technik: telefonicznego wywiadu kwestionariuszowego i fokusa; c) uświadomienie badanym możliwości korzystania z tego instrumentu (walor edukacyjno-promocyjny, dodatkowa korzyść z badania). Badanie techniką telefonicznych wywiadów kwestionariuszowych zostanie przeprowadzone z osobami legitymującymi się wiedzą i/lub doświadczeniem w zakresie wykorzystywania orzeczeń sądowych w działalności organizacji pozarządowych, a jego celem będzie pogłębienie wiedzy o: a) sposobach i zakresie wykorzystywanych treści, b) potrzebach, barierach i ułatwieniach w zakresie korzystania z tego instrumentu; c) korzyściach z wykorzystywania tego mechanizmu; d) sposobach efektywnej prezentacji orzeczeń w SAOS. Natomiast fokusy pozwolą pogłębić i skomentować wnioski wcześniejszych etapów badania, doprecyzować odpowiedzi na pytania badawcze i rekomendacje odnośnie zaprogramowania SAOS. 13

14 B. Raport z badania ankietowego on-line Orzeczenia sądowe w organizacjach pozarządowych znaczenie, korzystanie, potrzeby Badanie ankietowe on-line zrealizowano w okresie kwiecień lipiec br. na dwóch odmiennie rekrutowanych próbach badawczych: 1) adresowanej (kwestionariusz ankiety był dystrybuowany za pośrednictwem adresów do organizacji pozarządowych znajdujących się w bazie danych OFOP liczącej 1375 rekordów) i 2) otwartej (rekrutacji do badania dokonano poprzez zamieszczenie zaproszenia i linku do ankiety na portalu Kwestionariusz ankiety znajduje się w części Załączniki 2. Narzędzia badawcze. Charakterystyka respondentów W wyniku przeprowadzonego badania uzyskano 429 odpowiedzi, odpowiednio 266 na próbie adresowanej i 163 na próbie otwartej. Faktycznie zrealizowana liczba zwrotów ankiet wyniosła 82%, co pozwoliło wyczerpać potrzeby informacyjne badania. Jednak trzeba zwrócić uwagę na fakt, że w tej pierwszej próbie odnotowaliśmy wysoki, rzędu 55% 6, odsetek braku odpowiedzi na poszczególne pytania. W badaniu wzięli udział przede wszystkim członkowie zarządów (prawie 2/3 respondentów), w dalszej kolejności pracownicy, a w niewielkim stopniu osoby odpowiedzialne z organizacji za księgowość lub prawo. Rekrutujący się przede wszystkim ze stowarzyszeń i fundacji (z tych pierwszych 2 razy częściej niż z tych drugich) działających na obszarze Polski (rozkład wskazań co do zasięgu działania: lokalny-regionalny-ogólnopolski jest dość równomierny). Podstawowe statystyki związane z realizacją badania zawiera załącznik nr Tabele i wykresy. Wyniki badania 1. Połowa badanych potwierdziła, że w trakcie działalności w organizacji pozarządowej zetknęła się z terminem orzeczenie sądowe, rozumianym jako wyrok, postanowienie lub nakaz zapłaty orzeczony przez sąd w procesie karnym lub cywilnym (rozkład odpowiedzi zaprezentowano w tabeli nr 1). 2. Ranking obszarów 7, w których w opinii badanych stanowienie i interpretacja prawa jest istotne dla funkcjonowania organizacji pozarządowych: prawo stowarzyszeń, fundacji, spółdzielcze, księgowość, współpraca z administracją publiczną, podatki, dostęp do informacji publicznej, prawo pracy i odpowiedzialność organizacji, pożytek publiczny 8. Ponadto badani wskazali następujące dodatkowe lub uszczegółowili powyższe, dość ogólne obszary działania organizacji, w których stanowienie prawa i jego interpretacja w ich opinii jest istotna. 6 Dla zrealizowanej próby ten odsetek wynosi średnio 33%. 7 Wyboru dokonywano z zamkniętej listy odpowiedzi. 8 Liczba wskazań najrzadziej wybieranego obszaru (pożytek publiczny) stanowiła 69% wskazań najczęściej wybieranego obszaru (pożytek publiczny). Rozkład odpowiedzi zaprezentowano w tabeli nr 2. 14

15 Ogólne: - prawo karne, cywilne, międzynarodowe, rodzinne, gospodarcze, ochrony środowiska, BHP, autorskie (format udostępniania danych), opłata majątkowa, udostępnianie danych (informacja publiczna, dane osobowe). Dotyczące organizacji pozarządowych (specyficzne): zgodność prowadzonej działalności z zapisami ustawy o DPP, ustaw dziedzinowych (np. o pomocy społecznej i wielu innych aktów prawnych); działalność odpłatna, nieodpłatna i gospodarcza ( Ważne jest, aby potrafić dookreślić co i w ramach jakiej działalności jest realnie prowadzone. ); zasady funkcjonowania i rozliczania działalności organizacji pozarządowych, w tym rozliczanie dotacji ze środków publicznych, sprawozdawczość OPP; przepisy dotyczące uzyskania pomocy z instytucji np. PFRON, PCPR, MOPS, programów profilaktyki przeciwalkoholowej i narkotykowej, finansowania oświaty; zbiórki publiczne na działalność charytatywną, w szczególności zbieranie środków poprzez różne aktywności: organizowanie koncertów, pikników, reklamowanie sponsorów itp.; opodatkowanie (np. darowizn), sponsoring; zgodność działalności organizacji ze statutem (np. uprawnienia zarządu); interpretacja przepisów przez organy nadzoru nad stowarzyszeniami; łączenie funkcji radnego gminnego z zasiadaniem w zarządzie organizacji; składki członkowskie a składki członków wspierających (zagadnienie ich równoważności); wykorzystanie 1% na działania statutowe fundacji i cele specjalne (osoby prywatne); wolontariat; sprawozdawczość; prawo pracy; rozwiązanie i likwidacja organizacji. Działalność (merytoryczna) organizacji: prowadzenie szkół przez organizacje; pomoc osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych; rewitalizacja zaniedbanych części miast; planowanie przestrzenne; zintegrowane działania rozwojowe; partycypacja społeczna; działalność medyczna (opieka hospicyjna nad dziećmi); odpowiedzialność organizacji podczas organizacji imprezy masowej, zasady wspierania osób zagrożonych wykluczeniem (np. uzależnionych od alkoholu, korzystanie z tzw. funduszu korkowego); poradnictwo prawne i obywatelskie; wspieranie spółdzielców mieszkaniowych w egzekwowaniu należnych im praw (Prawo spółdzielcze, ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych i pokrewne); monitorowanie instytucji publicznych; prawo autorskie; ochrona środowiska. Na podstawie powyższej listy można stwierdzić, że stanowienie i interpretacja prawa są istotne właściwie dla wszystkich obszarów działania organizacji, czy to na płaszczyźnie regulacji ogólnoustrojowych, specyficznych dla funkcjonowania organizacji pozarządowych czy wreszcie prowadzonej przez nie działalności. 3. Połowa badanych potwierdza przydatność dla funkcjonowania organizacji pozarządowych zawartej w orzeczeniach sądowych wykładni przepisów. W największym stopniu w zakresie odpowiedzialność organizacji i jej organów, w nieco mniejszym w zakresie 15

16 sprawozdawczości, zaś w najmniejszym w zakresie rejestracji organizacji pozarządowych (rozkład odpowiedzi zaprezentowano na wykresie nr 1). Ponadto badani wskazali także wiele innych aspektów, w dużej mierze zbieżnych z propozycjami wymienionymi w punkcie nr 2 niniejszego raportu. W kontekście powyższych propozycji na uwagę zasługuje następujący komentarz: Ogólnie rzecz ujmując, byłaby ta wiedza przydatna we wszystkich wskazanych zakresach, jednak orzecznictwo jest tak różne, szczególnie na poziomie Sądów Rejonowych, gdzie są rejestrowane NGO. Uwagi do statutów, błędnie wypełnionych formularzy KRS, protokołów i uchwał każdorazowo są różne i w dużej mierze zależą od tego, co akurat wyłapie referendarz sądowy. Reasumując, są przydatne, jednak to kwestia uznaniowa. To sygnał potencjalnie istotnego ograniczenia samodzielnego korzystania przez organizacje pozarządowe z instrumentu prawnego jakim są orzeczenia sądowe. 4. Badanych prosiliśmy o wskazanie płaszczyzn realizacji działań, w których wykładnia zawarta w orzeczeniach sądowych może mieć dla ich organizacji istotne znaczenie. Wyznaczyliśmy zasadniczo 4 ogólne relacje: 1) podmiot korzystający, 2) podmiot system, 3) podmiot kadra, 4) podmiot otoczenie (w kontekście odpowiedzialności cywilnej i karnej podmiotu za szkody wynikające z jego działalności lub niedopełnienie obowiązków). Rozkład wskazań badanych w ramach 10 wybranych branż: 1) sport i rekreacja, 2) edukacja i wychowanie, 3) kultura i sztuka, 4) pomoc społeczna, 5) ochrona zdrowia, 6) rozwój lokalny, 7) ochrona środowiska, 8) rynek pracy, 9) sprawy zawodowe i 10) wsparcie organizacji pozarządowych zaprezentowano na wykresach Ponadto badani poszerzyli bądź uszczegółowi zaproponowane ogólne płaszczyzny o następujące propozycje: 1) w obszarze sportu i rekreacji: organizacja sportu i wypoczynku dzieci; zatrudnienie, bhp, ppoż.; odpowiedzialność organizatorów imprez, bezpieczeństwo uczestników, w tym także w trakcie pikników, turnusów wakacyjnych, wyjść integracyjnych; relacja wolontariusz podopieczny; organizacja wydarzeń sportowych w świetle przepisów o zgromadzeniach; odpowiedzialność karna za powierzone dzieci. 2) W obszarze edukacji i wychowania: dostępność edukacji dla uczniów z niepełnosprawnościami wyrównywanie szans edukacyjnych, programy i szkoły alternatywne; korzystanie z dorobku i wizerunku ucznia; prawa i obowiązki ucznia i rodzica - kiedy kończy się odpowiedzialność organizacji za podopiecznego ( Czy nauczyciel rzeczywiście musi być obecny podczas warsztatów profilaktycznych dla młodzieży w szkole? ) procedury związane z możliwością pomocy placówce edukacyjnej przez organizacje pozarządowe; relacje instytucji niepublicznych z jednostkami samorządu terytorialnego; przepisy bhp, szczególnie w przypadku zajęć prowadzonych przez wolontariuszy, zajęć pozaszkolnych, wypadki podczas zajęć warsztatowych, odpowiedzialność za zatrucia podczas lekcji gotowania przez dzieci ( Co z Sanepidem? ), konsekwencje wypadków drogowych odpowiedzialność personelu, w tym wolontariuszy (i organizacji za nich) za prowadzenie przez nich działań wychowawczych; ubezpieczenie uczestników imprez rekreacyjnych; szkolenia dla wolontariuszy ( Czy są powiązane z ustawą oświatową? ); 16

17 karta nauczyciela a szkoła niepubliczna; podatek VAT. 3) W obszarze kultury i sztuki: ochrona prawa autorskiego w praktyce, licencje, zastrzeżenie znaku, zakres ochrony, korzystanie z dobra wspólnego ( Jeśli zatrudniamy reżysera teatralnego do stworzenia spektaklu, to czy po stworzeniu spektaklu artysta ma do niego jakiekolwiek prawa? Jakie? ), możliwość rozpowszechniania dzieł; tantiemy w przypadku puszczania muzyki na koncertach charytatywnych; dozwolony użytek, niekomercyjne, edukacyjne projekcje filmów; dostęp do dóbr kultury przez dzieci i dorosłych z wielorakimi niepełnosprawnościami (w tym intelektualną): dostosowanie repertuaru do możliwości osób z niepełnosprawnością intelektualną, udogodnienia dla niepełnosprawnych (bariery architektoniczne); dofinansowanie ofert przez JST. 4) W obszarze pomocy społecznej: konsekwencje złego wykorzystania świadczeń pomocy socjalnej; odpowiedzialność urzędnika za decyzję (odwołania od decyzji organów do SKO, WSA, NSA); dostęp do informacji publicznej; zasada pomocniczości; relacje podopieczni a pracownicy socjalni i placówki pomocy społecznej (prawa i obowiązki, formy wsparcia, przywileje, odpowiedzialność za podopiecznego); ochrona danych osobowych; prawidłowa działalność placówki i świadczonych przez nią usług; sprawa podatku VAT; (progowe) kryteria przyznawania pomocy społecznej. 5) W obszarze ochrony zdrowia: odpowiedzialność lekarza za błędy lekarskie, udzielane informacje, poprawność dokumentacji pacjenta, etyka; prawidłowość opieki medycznej (jakość usług); przepisy regulujące zakres praw pacjenta i obowiązki placówki medycznej wobec pacjenta; przyznawanie skierowań do sanatorium oraz decydowanie o placówce leczniczej; wysokość świadczeń, realizacja skierowań; odpłatność za usługi; (nieczytelne) zasady kontraktowania usług; pomoc doraźna, pierwsza pomoc przedlekarska; relacja medycyna konwencjonalna i niekonwencjonalna; oświadczenia pacjenta; odpowiedzialność za podopiecznych tj. osób z niepełnosprawnością; wspierania placówek medycznych w zakresie pozyskiwania środków na wyposażenie. 6) W obszarze rozwoju lokalnego: zgodność inwestycji z planem zagospodarowania przestrzennego; tryb odwoławczy, procedura administracyjna; ustawa o Partnerstwie Publiczno-Prywatnym jej przepisy sprawiają wiele problemów interpretacyjnych ( Każda inicjatywa PPP wiąże się z badaniem przez prokuraturę i inne instytucje kontrolne; orzecznictwo pomogłoby nakreślić kierunki interpretacji przepisów, prawa i obowiązki partnerów, zabezpieczenia, 17

18 odpowiedzialność. )działalność odpłatna i nieodpłatna bez procedury ustawy o zamówieniach publicznych; wysokość kar, ich obowiązkowość; dostęp do informacji publicznej; funkcjonowanie Lokalnej Grupy Działania, inicjatywy lokalnej; odpowiedzialności urzędów za podejmowane działania na rzecz społeczności lokalnej; korzystanie przez organizacje pozarządowe ze środków publicznych; planowanie przestrzenne. 7) W obszarze ochrona środowiska: wątpliwości w sprawie stanowienia Natura 2000 ( To mieszkańcy powinni stanowić o możliwościach korzystania, a nie pseudoekolodzy. ); przepisy i warunki korzystania ze środowiska naturalnego; uzyskiwanie dostępu do środowiska na cele społeczne, niezarobkowe; przepisy dotyczące stężeń substancji chemicznych w powietrzu; egzekucji kar; segregacja odpadów, zanieczyszczenia powietrza; identyfikacja zagrożeń i obszarów chronionych; realizacja inwestycji ferm wiatrowych; odpowiedzialność podmiotów publicznych z tytułu spełnienia norm ochrony środowiska. 8) W obszarze rynku pracy: wykorzystanie środków na podjęcie działalności gospodarczej (np. w przypadku śmierci beneficjenta, który otrzymał dotację itp.); dostęp do zatrudnienia lokalnych podopiecznych (bezrobotnych); (czytelna) wykładnia prawa pracy itp. działania urzędów pracy w zakresie doboru oferty dla klienta (sprawność działania, procedury przekazywania danych itp.); współpraca różnych instytucji (publicznych i pozarządowych) w zakresie wspierania działań aktywizujących osoby bezrobotne; prawa i obowiązki pracownika, podstawy zwolnienia dyscyplinarnego; wyroki w sprawie bhp i prawa pracy; funkcjonowanie podmiotów rynku pracy. 9) W obszarze spraw pracowniczych: umowy zlecenia i o dzieło przy zatrudnianiu pracowników w ramach grantów; zwolnienie dyscyplinarne, urlop i ekwiwalent (np. naliczanie w szkole niepublicznej), badania lekarskie; (czytelna) wykładnia prawa pracy itp.; zmiana podmiotu będącego pracodawcą i kontynuacja w tym zakresie stosunku pracy mobbing, kultura pracy, atmosfera w pracy, warunki pracy; przyuczanie do zawodu w ramach praktyk; wyroki w sprawie bhp i prawa pracy; prawa, obowiązki i odpowiedzialność wolontariuszy; prawo upadłościowe; Kodeks Spółek Handlowych a współwłasność i prawa wynikające z posiadania akcji jako darowizny Skarbu Państwa na podstawie Ustawy o Restrukturyzacji Przedsiębiorstw ( Możliwość uznania w/w jako wierzytelność pracowniczą w kontekście prowadzenia upadłości. Możliwość przekształcenia akcji zamiennie na 18

19 inne dobro, akcje nie weszły na giełdę papierów wartościowych, dobro nie zostało skonsumowane. ) 10) W obszarze wsparcia organizacji pozarządowych: zwiększenie kompetencji po uwolnieniu zawodów; jakość doradztwa; zakładanie organizacji, zgłaszanie zmian, sposoby nadzoru i kontroli nad organizacjami sprawy podatkowe; procedura odwoławcza, jej skuteczność i zasadność; relacje organizacji pozarządowych i instytucji państwowych i lokalnych; prawo upadłościowe; dotacje. A także dodatkowo w następujących przypadkach: spraw dotyczących kultury materialnej, archeologów amatorów (poszukiwanie z wykrywaczami metalu); orzecznictwa w postępowaniu przygotowawczym, sądowym i penitencjarnym w zakresie właściwości regulowanych zapisami kpk, kk, kkw, kpw; naruszeń praw konsumenta, obywatelskich, człowieka; orzeczenia w zakresie odszkodowań za skutki odniesione w wypadkach drogowych; finansowania organizacji pozarządowych projekty, organizacja imprez, zbiórka pieniędzy, darowizny; funkcjonowanie organizacji, instytucji szkoleniowej oraz rynku pracy; dostęp do informacji publicznej; statut a zwolnienia podatkowe dla OPP, działalność gospodarcza; kontrola i nadzór nad organizacjami, możliwości odwoławcze od decyzji administracyjnych oraz innych oświadczeń woli (jak np. przydzielanie dotacji); prawo cywilne, prawo administracyjne orzeczenia w sprawach karnych i odpowiedzialność dyscyplinarna członków stowarzyszenia; ochrona danych osobowych; wolontariat; odpowiedzialność materialna członków zarządu fundacji. Podobnie jak w przypadku poprzednich pytań (pkt 2 i 3) także w tym przypadku badani wymieniają długą listę spraw i problemów, w których wykładnia zawarta w orzeczeniach sądowych może okazać się przydatna w działalności ich organizacji. Zasadniczo powyższe wskazania można sprowadzić do następujących kwestii: odpowiedzialności, w tym praw i obowiązków, organizacji, jej organów i personelu za skutki działań (lub zaniechań) wobec korzystających, personelu i systemu, ale także praw i obowiązków korzystających; procedur związanych z działalnością organizacji pozarządowych (np. rejestracja działalności gospodarczej) i jej otoczenia (administracji publicznej, sądownictwa). 5. Prawie połowa badanych deklaruje korzystanie z orzeczeń lub zainteresowanie korzystaniem w przyszłości. Natomiast co 10. jednoznacznie stwierdza, że nie jest to jego organizacji do niczego potrzebne. Tę ostatnią postawę dobrze ilustrują następujące komentarze: Nie mamy takiej potrzeby. Nie to potrzebne w naszej działalności., Nie miewamy problemów wymagających szukania orzecznictwa., Sporadycznie zdarzają się sprawy, w których konieczne byłoby korzystanie z orzecznictwa. (rozkład odpowiedzi zaprezentowano w tabeli nr 3). 19

20 2/3 respondentów, którzy odpowiedzieli na to pytanie przyznało, że samodzielnie poszukuje orzeczeń sądowych. Najczęściej przeszukując zasoby źródłowe (zbiory orzeczeń, strony internetowe sądów) i serwisy dla organizacji pozarządowych. Zdecydowanie rzadziej korzysta się w tym celu z porad prawnych, a najrzadziej z subskrypcji newsleterów czy w inny sposób. Te inne sposoby, wskazane przez badanych, to: 1) orzeczenia, uchwały i postanowienia NSA, WSA, Sądu Najwyższego, KRS, sądów powszechnych, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika ubezpieczonych; 2) informatory: system informacji prawnej LEX, Lex Polonica, Indor, lex online, e-prawnik; 3) media: Dziennik Gazeta Prawna; 4) publikacje: zeszyty samorządowe, biblioteka prawa pracy; 5) doradztwo świadczone przez centra organizacji pozarządowych; 6) wymianę informacji z innymi organizacjami pozarządowymi. 6. Niepodejmowanie prób samodzielnego wyszukiwania informacji z zakresu prawa, w szczególności orzeczeń sądowych, wynika zasadniczo z kilku powodów (pomijamy tu brak potrzeby): 1) braku wiedzy o orzeczeniach sądowych i ich roli jako wykładni prawa; 2) braku kompetencji niezbędnych do ich interpretacji; 3) niedostępność orzeczeń sądowych; 4) braku zaufania do zasobów internetu ( dużo błędnych informacji w Google i na forum ); 5) powierzeniu tego zadania specjaliście (prawnik, księgowa). 7. Nastawienie, przynajmniej części badanych do pomysłu, aby samodzielnie szukać orzeczeń sądowych dobrze oddaje następujący komentarz: Nie wiem czy chcę podjąć się samodzielnego szukania? Zapytani o bariery utrudniające samodzielne docieranie i korzystanie z orzeczeń sądowych badani wskazali zarówno ograniczenia techniczne, proceduralne (np. prawo precedensu), jak i merytoryczne: fakt, że nie wszystkie orzeczenia są publikowane; trudność znalezienia podobnej sprawy (konieczność wskazania konkretnego tytułu orzeczenia, sądu orzekającego); brak dostępu do kompleksowej, darmowej, otwartej i łatwej w przeszukiwaniu bazy orzecznictwa (poza administracyjnym); zawiłość stron internetowych na których można znaleźć orzeczenia; niedopasowanie systemów do przetwarzania maszynowego, powiązania tematyczne, tezowanie powiązane z konkretnymi przepisami ustaw; brak możliwości zaawansowanego wyszukiwania w wyszukiwarkach; brak otagowania orzeczeń (słowa kluczowe, podział na tematykę orzeczeń, np. prawo stowarzyszeń); rozproszenie orzecznictwa z poszczególnych gałęzi prawa; niska wiarygodność niektórych źródeł; brak wiedzy gdzie szukać; nadmiar informacji; specjalistyczny język orzeczeń; nieumiejętność dopasowania wyników wyszukiwania do potrzeb (sprawy, którą chce się rozwiązać); niejednolite interpretacje; brak czasu; brak funduszy na poszukiwanie; brak możliwości konsultacji z prawnikami. 8. Głosy stwierdzające, że Nic nie utrudnia korzystania z należą do rzadkości. Większość badanych wskazuje wiele czynników ułatwiających samodzielne wyszukiwanie i korzystanie z orzeczeń sądowych. Podobnie, jak w przypadku barier, lista zgłoszonych propozycji jest długa, zróżnicowana i obejmuje m.in.: 20