PROTOKÓ / PROTOKOL / PROTOCOL

Transkrypt

1 WYKONANO W RAMACH PRAC POLSKO-CZESKIEJ KOMISJI MIÊDZYRZ DOWEJ DS. WSPÓ PRACY TRANSGRANICZNEJ - GRUPA ROBOCZA DS. ROZWOJU REGIONU POGRANICZA ZPRACOVÁNA V RÁMCI ÈINNOSTI ÈESKO-POLSKÁ MEZIVLÁDNÍ KOMISE PRO PØESHRANIÈNÍ SPOLUPRÁCI PRACOVNÍ SKUPINA PRO ROZVOJ POHRANIÈÍ THE DOCUMENT HAS BEEN PREPARED WITHIN THE RAMEWORK O THE POLISH-CZECH INTERGOVERN-MENTAL COMMISSION OR CROSS-BORDER COOPERATION, WORKING GROUP OR THE BORDER AREA DEVELOPMENT Ze strony polskiej w pracach nad dokumentem uczestniczyli: przedstawiciele Komisji Miêdzyrz¹dowej ds. Wspó³pracy Transgranicznej przedstawiciele Rz¹dowego Centrum Studiów Strategicznych Rzeczypospolitej Polskiej przedstawiciele Urzêdów Marsza³kowskich (województw dolnoœl¹skiego, opolskiego i œl¹skiego) przedstawiciele w³adz powiatowych z obszaru pogranicza w Rzeczypospolitej Polskiej przedstawiciele Euroregionów przedstawiciele agencji rozwoju regionalnego przedstawiciele W³adzy Wdra aj¹cej Programy PHARE CBC rom the Polish part in the works on the document participated: representatives of the Polish-Czech Intergovernmental Commission for Cross-Border Co-operation, representatives of the Government Centre for Strategic Studies, representatives of Marshall Offices from dolnoœl¹skie, opolskie and œl¹skie regions, representatives of district (powiat) authorities from the border area, representatives of euroregions, representatives of regional development agencies, representatives of the PHARE CBC Implementing Authority Grupa redakcyjna: Rz¹dowe Centrum Studiów Strategicznych Rzeczypospolitej Polskiej Maciej Borsa, przedstawiciele Urzêdów Marsza³kowskich (województw dolnoœl¹skiego, opolskiego i œl¹skiego): Stanis³aw Dendewicz, Ireneusz Ratuszniak, Leszek Labocha, Piotr M¹kosa, Danuta Jaz³owiecka, Andrzej Jaworowicz, Witold Dzier awski Editorial Team: Government Centre for Strategic Studies Maciej Borsa, Representatives of Marshal s Offices from dolnoœl¹skie, opolskie and œl¹skie regions: Stanis³aw Dendewicz, Ireneusz Ratuszniak, Leszek Labocha, Piotr M¹kosa, Danuta Jaz³owiecka, AndrzejJaworowicz, Witold Dzier awski Zespó³ autorski: Rz¹dowe Centrum Studiów Strategicznych, Biuro Rozwoju Regionalnego z siedzib¹ w Katowicach Maciej Borsa (kierownik Zespo³u), Witold Wieczorek, Krzysztof Wrana, Monika Strojecka, Joanna Kus, Katarzyna Mazur, Barbara Kornet, Barbara Koloch, Teresa Marcinów Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wroc³awiu Stanis³aw Dendewicz (kierownik Zespo³u); zespó³ Pracowni Regionalnej w Wa³brzychu : Izabela Wiele yñska (kierownik pracowni), Anna Grzonkowska, Iwona Stach-Janyst, Joanna Wac³awek, Jaros³aw Ba³uka, Ewa Skoczeñ, Gra yna Kownacka, Ma³gorzata Paciorek, Marta Gruszecka, Urszula Szymañska, Gra yna awniczak, Piotr Rycko; Tomasz Polañski (kierownik pracowni regionalnej w Jeleniej Górze) Urz¹d Marsza³kowski we Wroc³awiu Ireneusz Ratuszniak, Agata Szkliñska Urz¹d Marsza³kowski w Opolu Jolanta Paszkiewicz, Joanna K³opocka Urz¹d Marsza³kowski w Katowicach Iwona Krzy owska Authors: Government Centre for Strategic Studies, Bureau for Regional Development in Katowice - Maciej Borsa (director), Witold Wieczorek, Krzysztof Wrana, Monika Strojecka, Joanna Kus, Katarzyna Mazur, Barbara Kornet, Barbara Koloch, Teresa Marcinów. Regional Bureau for Urban Planning in Wroc³aw Stanis³aw Dendewicz (director), Regional Office in Wa³brzych Izabela Wiele yñska (director), Anna Grzonkowska, Iwona Stach Janyst, Joanna Wac³awek, Jaros³aw Ba³uka, Ewa Skoczeñ, Gra yna Kownacka, Ma³gorzata Paciorek, Marta Gruszecka, Urszula Szymañska, Gra yna awniczak, Piotr Rycka, Tomasz Polañski (director of the Regional Office in Jelenia Góra). Marshal s Office in Wroc³aw Ireneusz Ratuszniak, Agata Szkliñska, Marshal s Office in Opole Jolanta Paszkiewicz, Joanna K³opocka, Marshal s Office in Katowce Iwona Krzy owska. Wydano jako suplement do Biuletynu Pogranicza Polsko-Czeskiego nr 16(3/2000) ISSN X Vydáno jako doplnìk k Bulletinu èesko - polského pohranièí è. 16.(3/2000) ISSN X This document has been published as a supplement to the Bulletin of the Polish-Czech Border Area No. 16 (3/2000) ISSN X 2

2 Spis treœci PROTOKÓ / PROTOKOL / PROTOCOL... 5 WSTÊP / ÚVOD / INTRODUCTION Administracja i zagadnienia organizacyjno-prawne Uwarunkowania rozwoju Powierzchnia, podzia³ administracyjny Sídelní charakteristika území Demografia Demografie Aktywnoœæ zawodowa Zamìstnanost dle profesní struktury Poziom rozwoju gospodarczego Úroveò hospodáøskeho rozvoje Rolnictwo Zemìdìlství a rozvoj venkovského prostoru Infrastruktura Infrastruktura Uwarunkowania przyrodnicze Životní prostøedí Strategiczne perspektywy rozwoju Potencja³ rozwojowy obszaru Wizja i strategiczne cele rozwoju Strategiczne priorytety rozwoju w sferze spo³ecznej Strategiczne priorytety rozwoju w sferze ekonomicznej Strategiczne priorytety rozwoju w dziedzinie kszta³towania œrodowiska Vize a strategický cíl rozvoje Strategické priority rozvoje - spoleènost (lidské zdroje) Strategické priority rozvoje - hospodáøství Strategicke prirority v zivotním prostøedí Vision and strategic goals of development Strategic development priorities in social issues Strategic development priorities in economic sphere Strategic priorities of development in the field of environment formation

3 4

4 PROTOKÓ / PROTOKOL / PROTOCOL ze spotkania Przewodnicz¹cych Polsko-Czeskiej Komisji Miêdzyrz¹dowej ds. Wspó³pracy Transgranicznej Praga, 28 marca 2000 roku. Przewodnicz¹cy Komisji zapoznali siê z dokumentem pn. Strategia rozwoju pogranicza polsko-czeskiego, prezentowanym w ramach prac Komisji, wykonanym przez Grupê Robocz¹ ds. Rozwoju Regionu Pogranicza. Przewodnicz¹cy przyjêli powy szy dokument i uznali za podstawowy dla dalszych dzia³añ Komisji w dziedzinie rozwoju pogranicza. Mo e te on znaleÿæ zastosowanie na wszystkich szczeblach w³adzy pañstwowej i samorz¹dowej, celem w³aœciwego wykorzystania dostêpnych œrodków finansowych. Jednoczeœnie, zgodnie z ustaleniami polsko-czeskiego Wspólnego Komitetu Koordynacyjnego, przyjêtymi w Ustroniu w dniu 8 lutego 2000 r., Strategia stanowiæ bêdzie podstawê Wspólnego Dokumentu Programowego dla wykorzystania œrodków PHARE CBC w latach Kierunkiem dalszych dzia³añ Komisji bêdzie rozwijanie i konkretyzacja ustaleñ Strategii oraz wspieranie ich realizacji. Piotr Stachañczyk Jiøí Šitler Ze setkání pøedsedù Èesko-polské Mezivládní komise pro pøeshranièuí spolupráci Praha, 28. bøezna 2000 Pøedsedové Komise se seznámili s dokumentem "Strategie rozvoje èesko - polského pohranièí" prezentovaným v rámci èinnosti Komise, který zpracovala pracovní skupina pro regionálni rozvoj pohranièí. Pøedsedové schválili výše uvedený dokunxent a považují jej za výchozí v další èinnosti Komise pro rozvoj pohranièí. Dokument mùže být rovnìž využíván v èinnosti státních a samosprávních orgánù všech stugòù s cílem zajistit odpovídající využiti dostupných finanèních prostøedkù. Zároveò v souladu se závìry èesko - polského Spoleèného kooperaèního výboru schválenými v Ustroni dne 8. února 2000 bude Strategie základem pro Spoleèný programový dokument pro využívání prostøedkù Phare CBC v letech Smìrem dalšich èinností Komise bude rozvíjení a konkretizace závìrù Strategie i podpora jejich realizace. Piotr Stachañczyk Jiøí Šitler 5

5 Protocol of the meeting of the Presidents of the Polish - Czech Intergovernmental Commission for Cross - Border Cooperation in Prague, 28th of March The Presidents of the Comission became acquainted with a document entitled "Development Strategy for the Polish-Czech Border Region" which was prepared by the working group for border area development and presented within the framework of the Commission activities. The presidents accepted the above mentioned document and recognized it as a basis for further works of the Commission in the field of border area development. Both, state authorities and local governments at all levels can apply the strategy in order to use accessible financial means properly. According to the assignments of the Polish - Czech Joint Coordination Committee accepted in Ustroñ the 8th of ebruary 2000, the strategy will also constitute basis for Joint Programming Document which will enable to use the PHARE CBC resources in years The Commission will be responsible for future development and substantiation of the strategy assignments as well as for supporting its implementation. 6

6 WSTÊP / ÚVOD / INTRODUCTION Przemiany polityczne ostatniego 10-lecia zmieni³y sposób funkcjonowania pañstw Europy Œrodkowo-Wschodniej. Dotyczy to niemal wszystkich dziedzin ycia spo³ecznego i gospodarczego, a w aspekcie przestrzennym niemal wszystkich jednostek terytorialnych ró nych szczebli. Jednak wœród sektorów i regionów na których przemiany te wywar³y wp³yw s¹ takie, dla których transformacja mia³a znaczenie zasadnicze. Regiony graniczne s¹ w³aœnie takimi obszarami. W okresie gospodarki nakazowej i ograniczonych swobód obywatelskich pogranicza pe³ni³y funkcje mniej lub bardziej znacz¹cych stref buforowych rozdziela³y struktury spo³eczne, ekonomiczne i przestrzenne granicz¹cych pañstw, nawet jeœli w sferze politycznej pañstwa te by³y œciœle powi¹zane gospodarczo i tworzy³y sojusze militarne. Obszary pogranicza stanowi³y peryferia we wszystkich dziedzinach ycia, nie czerpi¹c nawet korzyœci z tranzytu osób i dóbr, jaki odbywa³ siê poprzez ich terytorium. Procesy transformacji ustrojowej otworzy³y przed obszarami pogranicza w tej czêœci Europy nowe mo liwoœci. Otwarcie granic da³o tym obszarom korzystniejsze szanse rozwojowe. Nast¹pi³ spontaniczny rozkwit wymiany handlowej i kontaktów spo³ecznych. Dynamika zmian w pewnych aspektach by³a tu wy sza ni na innych obszarach. Wzrost potrzeb przyci¹gn¹³ œrodki na rozwój zaniedbanej dot¹d infrastruktury. Skala po ¹danych zmian by³a na tyle du a, e wymaga³a efektywnej koordynacji i planowania. Tak opisane zmiany zachodzi³y na niemal wszystkich obszarach pogranicza. Jednak ka dy z nich posiada³ w³asn¹ specyfikê. Pogranicze polsko-czeskie charakteryzowa³o siê przede wszystkim tym, e rozdziela³o i jednoczeœnie ³¹czy³o kraje o podobnej sytuacji politycznej i spo³ecznej oraz zbli onym potencjale ekonomicznym. Oba kraje niemal równoczeœnie podejmowa³y kolejne etapy procesu integracyjnego z Uni¹ Europejsk¹, co sprawia³o, e zmiany na ich pograniczu tak e nakierowane by³y na wzajemn¹ integracjê wed³ug idei wspólnotowych. Wymuszone skal¹ dzia³añ planowanie i programowanie rozwoju pogranicza polsko-czeskiego, nakierowane zosta³o na integracjê granicz¹cych struktur spo³ecznych, gospodarczych i przestrzennych. Jednak w procesie przemian ustrojowych, tak e mechanizmy planowania uleg³y w s¹siaduj¹cych krajach znacz¹cym przekszta³ceniom. Tak wiêc, pojawi³ siê techniczny problem, jak w nowych uwarunkowaniach takie wspólne transgraniczne planowanie powinno wygl¹daæ. Dyskusja nad tym zagadnieniem przebiega³a w obu krajach, na tle dyskusji nad nowym paradygmatem planowania sensu largo. W latach w strukturach rz¹dowych Polski i Czech powsta³ wspólny dokument Studium koordynacyjne rozwoju pogranicza polsko-czeskiego, uaktualniony w roku 1997, który sta³ siê podstaw¹ programowania rozwoju. Jednak wobec perspektywy nasilenia procesów integracyjnych miêdzy obu krajami, jak i zwi¹zanego z tym wzrostu œrodków publicznych kierowanych bezpoœrednio na rozwój pogranicza, zaczêto poszukiwaæ nowej formu³y nadrzêdnego ponadnarodowego dokumentu planistycznego dla tego obszaru. Najwiêksze mo liwoœci dla kompleksowego rozwoju pogranicza dawa³o delegowanie procesu podejmowania decyzji w tej dziedzinie na szczeble powsta³ych w wyniku transformacji samorz¹dów regionalnych i lokalnych. Jednak wynikaj¹ce st¹d rozproszenie kompetencji wymaga³o stworzenia mechanizmu inspiracji, koordynacji oraz weryfikacji decyzji i dzia³añ podejmowanych w rozproszonych gremiach w³adzy. Dokumentem planistycznym, który móg³by zapewniæ sprawne dzia³anie takiego mechanizmu mog³a staæ siê Strategia rozwoju pogranicza. Dokumenty o charakterze strategii powstaj¹ obecnie na szczeblu narodowym oraz szczeblach regionalnych i lokalnych w obu krajach. Ich zadaniem jest wyznaczenie kierunków polityki rozwoju poszczególnych sektorów i obszarów. Strategia rozwoju pogranicza polsko-czeskiego ma za zadanie uzupe³niæ te dokumenty o œcis³¹ problematykê pogranicza. Jej zadaniem nie jest przeniesienie w obszar pogranicza ustaleñ innych dokumentów strategicznych. Chodzi raczej o dodanie do ich ustaleñ tych kierunków rozwoju regionalnego, które s¹ niezbêdne dla realizacji celu strategicznego rozwoju pogranicza. Cel ten wynika ze zwornikowej funkcji obszaru na styku rozwijaj¹cych siê struktur spo³ecznych, gospodarczych 7

7 i przestrzennych s¹siaduj¹cych krajów. Tak wiêc w zakresie swych ustaleñ strategia pogranicza uzupe³nia strategie narodowe, regionalne i lokalne po obu stronach granicy. Na jej realizacjê przeznaczone powinny byæ zatem œrodki niezale ne od œrodków przeznaczonych na realizacjê celów okreœlonych w pozosta³ych dokumentach strategicznych. W³adze szczebla regionalnego i lokalnego mog¹ przygotowywaæ propozycje projektów, zwi¹zanych z rozwojem pogranicza, zgodnych z ich potrzebami, mo liwoœciami i aspiracjami. W zakresie w jakim projekty te bêd¹ zgodne ze Strategi¹ rozwoju pogranicza, bêd¹ one mog³y byæ finansowane z puli œrodków, przeznaczonych na jej realizacjê. W tym rozumieniu Strategia rozwoju pogranicza wspieraæ bêdzie rozwój regionalny obszaru dofinansowuj¹c specyficzne cele rozwoju zwi¹zane z pogranicznym po³o eniem. Prace nad niniejszym dokumentem przebiega³y w ramach struktur Polsko-Czeskiej Komisji Miêdzyrz¹dowej ds. Wspó³pracy Transgranicznej. W celu uwzglêdnienia opinii szerokiego krêgu podmiotów regionalnych i lokalnych powo³ano Komitet Strategii, czuwaj¹cy nad zgodnoœci¹ jej zapisu z innymi dokumentami dotycz¹cymi problematyki rozwoju na tym obszarze. Jego cz³onkami byli przedstawiciele w³adz centralnych, regionalnych i lokalnych obu krajów. Prace redakcyjne prowadzi³a Grupa Redakcyjna, powo³ana przez Przewodnicz¹cego Komisji Miêdzyrz¹dowej. Politické zmìny, které probìhly za posledních 10 let zmìnily i zpùsoby fungování státù støední a východní Evropy. Vztahuje se to na témìø všechny oblasti spoleèenského a hospodáøského života, z územního hlediska témìø všech územních jednotek rùzných stupòù. Mezi sektory a oblastmi, které tyto zmìny ovlivnily jsou však takové, pro nìž mìla transformace význam zásadní. Právì pohranièní území je takovou oblastí. Bìhem direktivního hospodáøství pøi omezených obèanských svobodách plnilo pohranièní území víceménì funkci nárazníkového pásma - dìlily jej struktury spoleèenské, ekonomické i vlastní hranièní území, i když z politického hlediska byly tyto státy úzce spjaty hospodáøsky a vytváøely vojenská spojenectví. Pohranièní území bylo periferií ve všech smìrech života, nemìlo ani prospìch z tranzitu lidí a statkù procházejícího jejich územím. Zmìna politického režimu dala pohranièním oblastem v této èásti Evropy nové možnosti. Otevøely se hranice a toto území získalo výhodnìjší vývojové možnosti. Došlo ke spontánnímu rozkvìtu obchodní výmìny i spoleèenských stykù. Dynamika zmìn zde byla v urèitých aspektech odlišná od jiných území. Zvyšovala se nutnost pøilákat prostøedky na rozvoj dosud zanedbané infrastruktury. Mìøítko požadovaných zmìn bylo tak vysoké, že vyžadovalo efektivní koordinaci a plánování. Tyto zmìny probíhaly témìø ve všech pohranièních územích, avšak každé z nich mìlo vlastní specifiku. Pro èesko - polské pohranièí bylo typické pøedevším to, že rozdìlovalo a souèasnì spojovalo zemì s podobnou situací politickou a spoleèenskou i blízkým ekonomickým potenciálem. Obì zemì zahájily témìø souèasnì jednotlivé etapy integraèního procesu s Evropskou Unií, což zpùsobilo, že i zmìny na jejich pohranièí byly zamìøeny na vzájemnou integraci. Nutné mìøítko pro plánování a programování rozvoje èesko - polského pohranièí bylo zamìøeno na integraci hranièních struktur spoleèenských, hospodáøských a územních. Avšak i procesy politických zmìn a plánovací mechanizmy se v sousedních zemích výraznì zmìnily. Objevil se tedy technický problém jak by mìlo v nových podmínkách takové pøeshranièní plánování vypadat. Diskuse o tìchto otázkách probíhala v obou zemích v souvislosti s novým paradigamtem plánování vùbec (sens largo). V letech zpracovali pøedstavitelé státních orgánù Èeské a Polské republiky spoleèný dokument Koordinaèní studie rozvoje èesko - polského pohranièí, která byla v roce 1997 aktualizována a stala se základem pro programování rozvoje tohoto území. Pro komplexní rozvoj pohranièí poskytuje významnou možnost to, že o nìm mohou rozhodovat rovnìž novì vznikající územní a místní samosprávy. Tyto koncepce však byly ponìkud rozdìleny, což vyžadovalo vytvoøit mechanizmus pro inspiraci, koordinaci a ovìøování tìchto krokù takto rozdìlených správních stupòù. Plánovacím dokumentem, který by zajiš oval správní èinnost tohoto mechanizmu se mohla stát Koordinaèní studie rozvoje èesko - polského pohranièí. 8

8 Avšak perspektivy zesílení integraèních procesù mezi obìma zemìmi jakož i rùst veøejných prostøedkù zamìøených pøímo na rozvoj pohranièí, který je s ním spjat, si vyžadují, vyhledávat nové formy vyšších nadnárodních plánovacích dokladù pro toto území. V obou zemích nyní vznikají dokumenty o charakteru Strategie na úrovni celostátní i regionální a místní. Jejich úkolem je urèit smìr cesty rozvoje jednotlivých sektorù a oblastí. Strategie èesko - polského pohranièí má za úkol doplnit tyto dokumenty úzkou konkrétní specifikovanou problematikou pohranièí. Jejím úkolem není pøenášet na pohranièní území obsah z jiných strategických dokumentù, ale zapojit do nich prvky regionálního rozvoje, které jsou pro plnìní strategického cíle rozvoje pohranièí nutné. O tomto cíli rozhoduje typická funkce tohoto území, která spojuje rozvíjející se spoleènosti hospodáøské i územní struktury rozvíjejících se území. Ve svých závìrech tak strategie pohranièí doplòuje strategie národní, regionální i místní na obou stranách státní hranice. Vedoucí orgány regionální a místní mohou pøipravovat návrhy projektù na rozvoj pohranièí podle svých potøeb, možností a aspirací i podle toho jak budou projekty v souladu s touto strategií rozvoje. Tak bude strategie podporovat regionální rozvoj tohoto území a doplòovat financování specifických cílù, typických pro polohu hranièních území. Tento dokument byl zpracován v rámci struktur stálé pracovní skupiny pro regionální rozvoj pohranièí pracující v rámci Èesko - polské mezivládní komise pro pøeshranièní spolupráci. Toto vydání má pøiblížit výsledky èinnosti pracovní skupiny širšímu okruhu zájemcù zabývajících se rozvojem èesko - polského pohranièí. As a result of the political transformations that took place in the last decade the mode of functioning of the Central and East European countries has also changed. This refers to nearly all fields of social and economic activities, as well as in terms of spatial arrangements to almost all territorial units on different levels. However, for some sectors and regions, the impact of the transformation turned out to be crucial. This is also the case of the border regions. During the period of the centrally planned economy and limited citizen freedoms the border regions played a role of buffer zones of varying significance they separated social, economic and spatial structures of neighbouring countries. Even if, from the political point of view, economies of the countries in question were strongly connected and the countries were military allies. Border areas used to be of peripheral character in every respect and did not even derive profit from the transit of people and goods through their territory. Due to the political system transition, new perspectives opened for the border areas in this part of Europe. Along with the state border opening the regions were offered better development opportunities. Spontaneous trade exchange and social relationships flourished. In some respects, the changes were more dynamic than in other areas. ollowing increasing demand, financial means for the development of hitherto neglected infrastructure were attracted. The demand for changes was big and called for efficient coordination and planning. The changes described above took place in most of the border areas. However, each of the areas was different. The Polish-Czech border area was characterised by the fact that it both separated and connected two countries in a similar political and social situation and with similar economic potential. Both countries were entering succeeding stages of the European integration process almost simultaneously, therefore changes in the border area could lead to mutual integration in accord with the Community ideas. The scale of the activities imposed such a way of planning and programming in the border Polish Czech area that enabled integration of the bordering social, economic and spatial structures. However, in the course of the political system transition, planning mechanisms in the neighbouring countries also changed to a great extent. Hence, a technical problem appeared what should such 9

9 common trans-border planning be like in the new circumstances. In the case of both countries the discussion on the problem was carried on the background of a wider discussion on the possible model of planning. In a common document Co-ordination Study on the Development of the Polish-Czech Border Area was elaborated on the intergovernmental level; the document was updated in This study became a basis for the development programming. The perspective of intensification of the integration process between both countries, as well as an increasing amount of public financial means assigned directly for the development of the border area brought about the necessity to prepare a new formula for a superior, trans-national planning document for the area. or the comprehensive development of the border area, the best option seemed to be the delegation of the decision-making in the field to regional and local self-governments. However, this resulted in a competence dispersion, which could be counteracted by creating suitable mechanism of inspiration, co-ordination and verification of the decisions and actions undertaken by various authorities. Efficiency of such a mechanism could be safeguarded by a Strategy for the Development of the Polish-Czech Border Area. The strategy documents are being prepared on the national and regional levels in both countries. They seek to form guidelines for the development policy for particular sectors and areas. The Strategy for the Development of the Polish-Czech Border Area is to complete the documents with trans-border issues. It has not been meant as an attempt to apply other strategic documents in the border areas. Its task is rather to enrich the documents by indicating such directions of the regional development that are essential for meeting the strategic goals of the border area development. The goal stems from the specific, connecting function of the area situated in the point of junction of developing social, economic and spatial structures of the neighbouring countries. Consequently, as regards its assignments, the strategy of border area is complementary to the national, regional and local strategies at both sides of the border. Regional and local authorities may prepare project proposals connected with border area development, which meet their needs, possibilities and aspirations. The projects consistent with the Strategy for the Development of the Border Area can be financed by funds allocated for its implementation. In this sense the strategy will support regional development of the area by cofinancing specific aims of development resulting from specific location near the border. The works on this document has been carried out within the framework of the Polish-Czech Intergovernmental Commission for Trans-Border Co-operation. The Committee of the Strategy has been appointed to take into consideration the opinion of the regional and local partners. The role of the Committee is to assure compliance of the Strategy with other documents concerning the development of this area. The members of the Committee represented national, regional and local authorities from both countries. Editorial works has been carried out by the team, which was appointed by the president of the Intergovernmental Commission. This publication is to acquaint a larger circle of people interested in Polish-Czech border area development with the results of these works. 10

10 1. Administracja i zagadnienia organizacyjno-prawne W wyniku przeprowadzonej reformy, zosta³ gruntownie przebudowany podzia³ terytorialny pañstwa oraz uk³ad w³adzy publicznej. Powsta³y trzy poziomy jednostek: wojewódzki jako poziom regionalny (16 województw) powiatowy jako poziom subregionalny lub mezoregionalny (308 powiatów i 65 miast na prawach powiatu tzw. powiatów grodzkich) dotychczasowy gminny jako poziom mikroregionalny (2489 gmin) Drugi i trzeci poziom okreœla siê czêsto, jako poziom lokalny. Nowe województwa prezentuj¹ siê korzystnie pod wzglêdem kryteriów funkcjonalnych, potencja³u kulturowego i naukowego, si³y ekonomicznej, œrodków komunikacji spo³ecznej itp. S¹ wiêc zdolne do prowadzenia polityki regionalnej oraz kontaktów o charakterze transgranicznym. Równie dobrym partnerem do wspó³dzia³ania ponadgranicznego s¹ utworzone powiaty. Przy zachowaniu administracji rz¹dowej na szczeblu centralnym, trzy w/w poziomy jednostek terytorialnych dysponuj¹ podstawowymi atrybutami samorz¹dnoœci: prawem wyboru w³adz przedstawicielskich w wolnych, demokratycznych i powszechnych wyborach bud etem z prawem kreowania niektórych dochodów bud etowych (w ramach obowi¹zuj¹cego prawa) oraz decydowaniem o strukturze i kierunkach wydatków prawem kreowania g³ównych kierunków polityki regionalnej i lokalnej, w szczególnoœci prawem i obowi¹zkiem okreœlenia strategii rozwoju województwa przez samorz¹d wojewódzki; prawem do okreœlania priorytetów w zakresie wspó³pracy zagranicznej regionu. Uk³ad szczebli administracji zosta³ przedstawiony na stronie nastêpnej. Przedmiotem niniejszego opracowania s¹ dwa ponadgminne szczeble administracyjne : województwo ma status jednostki administracyjnej o charakterze rz¹dowo samorz¹dowym powiat jest jednostk¹ w pe³ni samorz¹dow¹ wykonuj¹c¹ zadania rz¹dowe. Oznacza to, e na poziomie województwa wystêpuj¹ dwa ogniwa w³adzy administracyjnej: administracja samorz¹dowa Zarz¹d Województwa na czele z Marsza³kiem administracja rz¹dowa reprezentowana przez Wojewodê nominowanego przez Premiera Rz¹du RP. Administracja rz¹dowa szczebla wojewódzkiego. Kompetencje Wojewody obejmuj¹ przede wszystkim: nadzór nad zgodnoœci¹ uchwa³ podejmowanych przez samorz¹dy z prawem polskim reprezentowanie Skarbu Pañstwa w podmiotach utworzonych z jego udzia³em na obszarze województwa a ponadto Wojewoda: 11

11 12

12 jest organem za³o ycielskim niektórych przedsiêbiorstw pañstwowych sprawuje nadzór nad systemem edukacji powo³uj¹c Kuratora Oœwiaty okreœla warunki robót przy regulacji wód wydaje decyzje o ustaleniu lokalizacji autostrady i pozwolenie na jej budowê wydaje koncesje na zarz¹dzanie liniami kolejowymi. Wojewoda odpowiada za wykonywanie polityki rz¹du na obszarze województwa jak za dzia³aj¹ce pod jego zwierzchnictwem zespolone s³u by, inspekcji i stra y wykonuj¹ce okreœlone ustawowo zadania. Ze wzglêdu na istotê funkcji sprawowanych przez Wojewodê podlegaj¹ mu nastêpuj¹ce ogniwa i instytucje administracji specjalnej: - Dowódcy okrêgów wojskowych, szefowie wojewódzkich sztabów wojskowych, wojskowi komendanci uzupe³nieñ - Dyrektorzy izb skarbowych, naczelnicy urzêdów skarbowych, inspektorzy kontroli skarbowej - Dyrektorzy okrêgowych urzêdów miar i naczelnicy obwodowych urzêdów miar - Dyrektorzy okrêgowych urzêdów górniczych i specjalistycznych urzêdów górniczych - Dyrektorzy okrêgowych urzêdów probierczych i naczelnicy obwodowych urzêdów probierczych - Dyrektorzy regionalnych dyrekcji Lasów Pañstwowych - Dyrektorzy regionalnych zarz¹dów gospodarki wodnej - Dyrektorzy urzêdów celnych - Dyrektorzy urzêdów statystycznych - Kierownicy inspektoratów eglugi œródl¹dowej - Komendanci dzia³ów Stra y Granicznej, komendanci granicznych palcówek kontrolnych i dywizjonów Stra y Granicznej - Regionalni inspektorzy celni. Samorz¹d województwa Zgodnie z ustaw¹1 z dnia 5 czerwca 1998 o samorz¹dzie województwa, samorz¹d, miêdzy innymi, w ramach swych kompetencji: w zakresie polityki regionalnej: - okreœla strategiê i prowadzi politykê rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego regionu w ramach programów wojewódzkich - odpowiada za promocjê regionu, pozyskiwanie pieniêdzy oraz za wspó³pracê zagraniczn¹ - uchwala plan zagospodarowania przestrzennego - tworzy regionalne programy aktywnego zwalczania bezrobocia. w ramach wspó³pracy zagranicznej województwa okreœla: - g³ówne cele wspó³pracy zagranicznej - priorytety zagraniczne przysz³ej wspó³pracy - zamierzenia co do przystêpowania do miêdzynarodowych zrzeszeñ regionalnych. w ramach funkcji us³ugowych na rzecz regionalnej spo³ecznoœci: - zarz¹dza sieci¹ dróg wojewódzkich - opiniuje lokalizacjê i przebieg autostrad - wspó³finansuje placówki publicznego szkolnictwa policealnego i specjalnego - utrzymuje placówki kulturalne o znaczeniu regionalnym (teatry, muzea, filharmonie, biblioteki wojewódzkie) - tworzy i likwiduje zak³ady opieki zdrowotnej, wojewódzkie oœrodki medycyny pracy - mo e wspieraæ i dofinansowywaæ publiczne uczelnie wy sze - wnioskuje w sprawie utworzenia na jego terenie wy szej szko³y zawodowej 13

13 - zak³ada i prowadzi biblioteki pedagogiczne oraz szko³y o zasiêgu regionalnym. Samorz¹d powiatowy Zgodnie z Ustaw¹ z dnia 5 czerwca 1998r. o samorz¹dzie powiatowym, powiat wykonuje w imieniu w³asnym i na w³asn¹ odpowiedzialnoœæ okreœlone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie: - edukacji publicznej - promocji i ochrony zdrowia - pomocy spo³ecznej - polityki prorodzinnej - wspierania osób niepe³nosprawnych - transportu i dróg publicznych - kultury i ochrony dóbr kultury - kultury fizycznej i turystyki - geodezji, kartografii i katastru - gospodarki nieruchomoœciami - zagospodarowania przestrzennego i nadzoru budowlanego - gospodarki wodnej - ochrony œrodowiska i przyrody - rolnictwa, leœnictwa i rybactwa œródl¹dowego - porz¹dku publicznego i bezpieczeñstwa obywateli - ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpo arowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagro eniom ycia i zdrowia ludzi oraz œrodowiska - przeciwdzia³ania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy - ochrony praw konsumenta - utrzymania powiatowych obiektów i urz¹dzeñ u ytecznoœci publicznej oraz obiektów administracyjnych - obronnoœci - promocji powiatu - wspó³pracy z organizacjami pozarz¹dowymi. 14

14 2. Uwarunkowania rozwoju Powierzchnia, podzia³ administracyjny. Obszar pogranicza obejmuje 2 pasy powiatów po stronie polskiej oraz okresy bezpoœredniego s¹siedztwa granicy po stronie czeskiej. D³ugoœæ granicy Polski z Czechami wynosi 750 km, co stanowi ca 20% ogó³u granic pañstwa Polskiego. Polska czêœæ pogranicza po³o ona jest w granicach administracyjnych trzech województw regionów przygranicznych: dolnoœl¹skiego, opolskiego i œl¹skiego. Na terenie województwa dolnoœl¹skiego (pow km 2 ) znajduje siê 89 miast i 2930 miejscowoœci wiejskich. Teren województwa opolskiego (pow km 2 ) - 34 miasta i 1561 miejscowoœci wiejskich. Teren województwa œl¹skiego (pow km 2 ) - 68 miast i 1518 miejscowoœci wiejskich. Powierzchnia polskiej czêœci pogranicza to km 2 przestrzeni, która w podziale na województwa przedstawia siê nastêpuj¹co: Wyszczególnienie I PAS POWIATÓW 1 st range of powiats (districts) II PAS POWIATÓW 2 nd range of powiats Specification Liczba Liczba Pow. w % pow. Pow. w % pow. Powiatów km Number of Powiatów województwa km Area in km powiats Number of Województwa % of voivodship area Area in km powiats % of voivodship area WOJ. DOLNOŒL SKIE , ,5 WOJ. OPOLSKIE , ,5 WOJ. ŒL SKIE , ,0 Czesk¹ czêœæ pogranicza tworzy 13 okresów: Liberec, Jablonec nad Nis¹, Semily, Trutnov, Náchod, Rychnov nad Knìžnou, Ùstí nad Orlicí, Šumperk, Jeseník, Bruntál, Opava, Karviná, rýdek-místek oraz Ostrava miasto, o ³¹cznej powierzchni ok km 2 co stanowi 16% ogólonej powierzchni Republiki Czeskiej. Obszar pogranicza charakteryzuje siê du ym zró nicowaniem fizjograficznym; wystêpuj¹ tu wszystkie typy krajobrazu naturalnego z wyra n¹ przewag¹ krajobrazu górskiego i wy ynnego. Wzd³u granicy rozci¹gaj¹ siê pasma górskie Sudetów (woj. dolnoœl¹skie i opolskie) oraz Beskidu Œl¹skiego (woj. œl¹skie). Znaczna czêœæ obszaru pogranicza po³o ona jest w obrêbie Przedgórza Sudeckiego oraz Niziny Œl¹skiej. Obszar pogranicza jest atrakcyjny zarówno pod wzglêdem krajobrazu jak i charakteru œrodowiska przyrodniczego. Posiada równie bogate zasoby œrodowiska, których g³ównymi reprezentantami s¹: surowce mineralne: energetyczne, chemiczne, ceramiki szlachetnej, materia³ów ogniotrwa³ych, kamienie drogowe i budowlane, surowce przemys³u wapienniczego oraz kamienie szlachetne i pó³szlachetne bogate zasoby wód leczniczych i mineralnych wystêpuj¹ce g³ównie w województwie dolnoœl¹skim i œl¹skim kompleksy leœne, pe³ni¹ce istotne funkcje œrodowiskotwórcze wysokiej jakoœci u ytki rolne województwa opolskiego i dolnoœl¹skiego. Obszar polsko-czeskiego pogranicza niemal na ca³ej swej d³ugoœci obfituje w elementy przyrodnicze (przyrody o ywionej i nieo ywionej), które s¹ lub powinny byæ chronione. Tereny najcenniejsze zosta³y objête ró nymi formami ochrony. Z elementów wielkoprzestrzennych system ten po stronie polskiej tworz¹ parki narodowe - Karkonoski Park Narodowy, Park Narodowy Gór Sto³owych; parki krajobrazowe Park Krajobrazowy Doliny Bobru i Rudawski, Ksi¹ añski Park Krajobrazowy, Œnie nicki Park 15

15 Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Gór Sowich, Park Krajobrazowy Sudetów Wa³brzyskich, Œlê añski Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Góry Opawskie, Zespó³ Rudnickich Parków Krajobrazowych (Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich) i Park Krajobrazowy Beskidu Œl¹skiego i Œl¹sko-Morawskiego oraz obszary chronionego krajobrazu : Karkonosze-Góry Izerskie, Góry Bystrzyckie i Orlickie, Góry Bardzkie i Sowie, Góry Kamienne wraz z Zaworami, Kopu³a Che³mca i Trójgarbu, Wzgórza Niemczañsko-Strzeliñskie, Rejon Wronin-Maciowaksze, Rejon Mokre-Lewice, Rejon Las G³ubczycki, Rejon Otmuchowsko-Nyski. Bogatym walorom naturalnym, licznym zasobom kultury materialnej oraz dobrze rozwiniêtej sieci po³¹czeñ komunikacyjnych towarzyszy dobrze rozwiniêta baza turystyczna i sanatoryjna województw dolnoœl¹skiego i œl¹skiego. Dla obszaru polskiej strony pogranicza g³ównymi oœrodkami s¹: Wroc³aw i Katowice jako oœrodki krajowe oraz Opole oœrodek regionalny. Pozosta³e miasta po³o one w pasie pogranicza pe³ni¹ zró nicowan¹ funkcjê; pocz¹wszy od oœrodków subregionalnych, które przed reform¹ pañstwa pe³ni³y funkcjê miast wojewódzkich tj. Jelenia Góra, Wa³brzych, Bielsko-Bia³a, poprzez nowopowsta³e oœrodki powiatowe, których sieæ tworz¹ nastêpuj¹ce miasta : Zgorzelec, Lubañ, Lwówek Œl¹ski, Kamienna Góra, K³odzko, Z¹bkowice Œl¹skie, Boles³awiec, Jawor, Œwidnica, Dzier oniów, Strzelin w województwie dolnoœl¹skim; Nysa, Prudnik, Brzeg, Krapkowice, Kêdzierzyn-KoŸle, G³ubczyce w województwie opolskim; Racibórz, Wodzis³aw, Jastrzêbie Zdrój, Cieszyn, ywiec, Gliwice, Rybnik, ory, Pszczyna w województwie œl¹skim do oœrodków pe³ni¹cych funkcje podstawowe. Poprzez dobrze rozwiniêt¹ sieæ komunikacyjn¹ oraz liczne przejœcia graniczne obszar pogranicza odgrywa istotn¹ rolê w powi¹zaniach zewnêtrznych kraju Sídelní charakteristika území Do èesko - polského pohranièí byly na území Èeské republiky zaøazeny všechny okresy ležící na 760 km dlouhé státní hranici s Polskou republikou. Jedná se o 13 okresù - Liberec, Jablonec nad Nisou, Semily, Trutnov, Náchod, Rychnov nad Knìžnou, Ústí nad Orlicí, Šumperk, Jeseník, Bruntál, Opava, Karviná, rýdek-místek a mìsto Ostrava. Tyto okresy jsou zaøazeny do pìti krajù - kraje Libereckého, Královéhradeckého, Pardubického, Olomouckého a Ostravského na úrovni NUTS 3, které jsou zaøazeny do tøí NUTS 2 - Severovýchod, Støední Morava (kraj Olomoucký) a Ostravsko. Z iniciativy municipalit zahájily svou èinnost na celém území pohranièního regionu euroregiony: Nisa (v pohranièí okresy Liberec, Jablonec n. N., Semily), Glacensis (okresy Trutnov, Náchod, Rychnov nad Knìžnou, Ústí n. Orlicí, Šumperk, èást okr. Jeseník), Pradìd (èásti okresù Jeseník a Bruntál), Silesia (okres Opava, èást okr. Bruntál), Tìšinské Slezsko (okresy Karviná, èást okr. rýdek-místek). Pøipravuje se podpis èesko - slovensko - polského euroregionu Beskydy. Region èesko - polského pohranièí se táhne kolem 760 km dlouhé státní hranice Èeské republiky s Polskou republikou. Jedná se o území o rozloze ,1 km 2, tedy cca o 16 % území Èeské republiky. Na západì hranièí s Spolkovou Republikou Nìmecko a na východì pak se Slovenskou republikou. Vzhledem k tomu, že se jedná o rozsáhlé území s rozmanitým reliéfem krajiny a historickým vývojem, jsou zøejmé i rozdíly v sídelních charakteristikách a v hospodáøské struktuøe. Hranice mezi Èeskou republikou a Polskem je tvoøena pøevážnì pásmem hranièních hor, které od západu prochází Jizerskými horami, Krkonošemi (s nejvyšší horou Èeské republiky - Snìžkou 1602 m. n. m.), Orlickými horami, Hrubým Jeseníkem, Rychlebskými horami, Nízkým Jeseníkem a Moravskoslezskými Beskydami. Nezanedbatelná èást tohoto území je zaøazena do národních parkù Krkonošský národní park (KRNAP) a chránìných krajinných oblastí (Jizerské hory, Èeský ráj, Broumovsko, Orlické hory, Jeseníky, Beskydy ), vèetnì ochranných pásem. 16

16 Struktura u ytkowania terenu / Struktura využití terénu / Structure of area usage Powiat Okres (district) Powierzchnia w km 2 Rozloha v km 2 Area in km 2 Udzia³ procentowy obszarów zurbanizowanych Podíl urbanizovanych oblastí n % Urban areas in % Udzia³ procentowy obszarów zalesionych Podíl zalesnìných oblastí n % Wooded areas in % Udzia³ procentowy u ytków rolnych Podíl zemìdìlské pùdy v % Rural areas in % WOJEWÓDZTWO DOLNOŒL SKIE ZGORZELECKI ,1 44,5 39,1 LUBAÑSKI ,7 23,1 65,4 LWÓWECKI 710 6,3 33,6 57,1 JELENIOGÓRSKI ,2 48,4 38,5 JELENIA GÓRA - miasto ,0 44,5 47,8 KAMIENNOGÓRSKI ,1 35,8 55,2 WA BRZYSKI ,0 49,8 49,2 WA BRZYCH miasto ,0 29,2 36,7 K ODZKI ,8 42,4 48,5 Z BKOWICKI 802 5,1 19,7 70,5 BOLES AWIECKI ,0 48,7 31,4 Z OTORYJSKI 575 8,0 12,4 71,0 JAWORSKI 581 4,6 21,7 69,8 ŒWIDNICKI ,2 13,4 73,1 DZIER ONIOWSKI ,4 20,6 70,0 STRZELIÑSKI 623 3,1 8,5 83,0 WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE NYSKI ,4 12,3 72,8 PRUDNICKI ,0 11,6 80,8 G UBCZYCKI ,0 6,0 83,9 BRZESKI 876 4,0 18,3 69,6 OPOLSKI ,0 45,3 43,3 OPOLE miasto ,0 9,5 52,1 KRAPKOWICKI ,1 23,7 60,7 KÊDZIERZYÑSKO-KOZIELSKI ,7 24,0 61,6 WOJEWÓDZTWO ŒL SKIE RACIBORSKI ,7 25,7 61,6 WODZIS AWSKI ,8 9,9 64,7 JASTRZÊBIE ZDRÓJ - miasto ,0 7,6 65,4 CIESZYÑSKI ,3 36,2 47,1 GLIWICKI ,9 34,5 53,0 RYBNICKI ,3 33,1 52,5 RYBNIK miasto ,0 26,6 30,6 ORY miasto ,0 23,7 54,1 PSZCZYÑSKI ,0 28,7 49,7 BIELSKI ,4 28,1 50,6 BIELSKO BIA A - miasto ,0 23,8 34,4 YWIECKI ,8 50,4 35,3 CZECHY LIBEREC 925 * 41,9 48,1 JABLONEC n.n. 402 * 55,2 32,4 SEMILY 699 * 37,0 53,8 TRUTNOV * 46,5 44,0 NÁCHOD 851 * 26,8 62,0 RYCHNOV n.k. 998 * 37,2 54,5 USTI N.O * 31,4 59,9 ŠUMPERK * 48,2 42,9 JESENIK 719 * 59,2 33,8 BRUNTÁL * 44,5 47,3 OPAVA * 27,9 61,4 KARVINÁ 347 * 13,7 51,0 OSTRAVA 214 * 10,7 40,5 FRÝDEK- MÍSTEK * 49,1 39,5 * niepe³ne dane statystyczne wynikaj¹ z ró nic w zakresie i uk³adzie tematycznym badañ statystycznych 17

17 18,, À À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À,@ À Rys. 1 Obszary zurbanizowane (%) Urbanizované oblasti (%) Urbanized areas (%) Legenda: 1 do 8 8 do 16,8 16,8 do 47,4 47,4 do 100 Legenda: 6,1 do 8,2 8,2 do 8,2 8,8 DO 9,2 9,2 DO 44,1 Rys. 1a Obszary zainwestowane (%) Zestavìné a ostatní plochy (%) Invested areas (%)

18 Rys. 2 Udzia³ u ytków rolnych (%) Podil zamìdìlské pùdy (%) Share of agricultural lands (%) 20,6 29,2 45,3 59,2 do do do do Legenda: 6 20,6 29,2 45, do do do do Legenda: 30, ,8 64,7 Rys. 3 Udzia³ obszarów zalesionych (%) Podíl zalesnìných ploch (%) Share of wooded areas (%) 19

19 2. 2. Demografia Pas pogranicza polsko-czeskiego, obejmuj¹cy swym zasiêgiem po³udniowe czêœci trzech województw: dolnoœl¹skiego, opolskiego i œl¹skiego, tworzy obszar o ³¹cznej pow km2, stanowi¹cy oko³o 6,8 % powierzchni ca³ego kraju. Teren pogranicza zamieszkuje 46,8 % ogó³u ludnoœci woj. dolnoœl¹skiego, 74,4 % woj. opolskiego oraz 31,48 % woj. œl¹skiego, co stanowi ³¹cznie 9,7 % ludnoœci kraju ( osoby). Najwiêksze skupiska ludnoœci wystêpuj¹ na terenie woj. œl¹skiego, w miastach na prawach powiatu (Bielsko Bia³a, Rybnik) oraz w powiecie cieszyñskim, wodzis³awskim, ywieckim i bielskim. W województwie opolskim wyró nia siê powiat nyski i opolski oraz samo Opole. Natomiast w woj. dolnoœl¹skim dominuje powiat k³odzki i œwidnicki oraz Wa³brzych. Najmniej ludnoœci zamieszkuje powiat strzeliñski, z³otoryjski i kamiennogórski woj. dolnoœl¹skiego. Województwo œl¹skie charakteryzuje siê o ponad 220 %, a dolnoœl¹skie o ponad 20 % wy szym wskaÿnikiem gêstoœci zaludnienia ni przeciêtna w kraju. Natomiast wskaÿnik gêstoœci zaludnienia w woj., opolskim jest o prawie 6,5 % ni szy ni przeciêtnie w kraju. Najwy sz¹ gêstoœci¹ zaludnienia charakteryzuje siê woj. œl¹skie, przede wszystkim miasta: Bielsko Bia³a, Jastrzêbie Zdrój, Rybnik, ory oraz powiaty: wodzis³awski i rybnicki. Podwy szonymi wskaÿnikami charakteryzuje siê tak e Wa³brzych i Jelenia Góra oraz powiat dzier oniowski i œwidnicki w woj. dolnoœl¹skim. Na terenie woj. opolskiego z najwiêksz¹ gêstoœci¹ zaludnienia mamy do czynienia w Opolu oraz w powiecie kêdzierzyñsko-kozielskim i krapkowickim. W obszarze pogranicza najni sz¹ gêstoœæ zaludnienia obserwuje siê w powiatach: lwóweckim, boles³awieckim, z³otoryjskim, strzeliñskim, z¹bkowickim, jaworskim i jeleniogórskim, wchodz¹cych w sk³ad woj. dolnoœl¹skiego. Porównywalnie niski wskaÿnik gêstoœci zaludnienia wystêpuje w dwóch powiatach woj. opolskiego: g³ubczyckim i opolskim. W zagadnieniach demograficznych oprócz liczby ludnoœci i zwi¹zanej z ni¹ gêstoœci zaludnienia wa na jest struktura ludnoœci wg wieku, odzwierciedlaj¹ca obci¹ enia ludnoœci aktywnej zawodowo (w wieku produkcyjnym) ludnoœci¹ zawodowo biern¹ (przed i poprodukcyjn¹). Struktur¹ wiekow¹ województwo dolnoœl¹skie nawi¹zuje do tendencji ogólnokrajowych, z podkreœleniem g³êbszego spadku w grupie 0-19 lat (od 22 % w Jeleniej Górze, do 30,9 % w powiecie z³otoryjskim) oraz wiêkszego znaczenia ludnoœci w wieku produkcyjnym (od 57,1 % - powiat lwówecki do oko³o 62 % - Jelenia Góra). Natomiast, grupa wiekowa powy ej 65 lat stanowi od 10,6 % (powiat zgorzelecki) do prawie 16 % (Jelenia Góra) ludnoœci. Na terenie woj. opolskiego procentowy udzia³ ludnoœci w kolejnych grupach wiekowych jest porównywalny z woj. dolnoœl¹skim i wg struktury wiekowej wynosi odpowiednio: 0-19 lat od 24,3 % (Opole) do 30,5 % (powiat nyski) lat od 55,7 % (pow. g³ubczycki) do 62,4 % (Opole) powy ej 65 lat od 11,6 % (pow. krapkowicki) do 15,3 % (pow. g³ubczycki) W województwie œl¹skim, wskaÿnik, charakteryzuj¹cy grupê wiekow¹ 0-19 lat, jest nieco wy szy ni na terenie dwóch pozosta³ych województw i wynosi od 27,1 % w Bielsku Bia³ej do 34,7% w powiecie pszczyñskim. Natomiast w grupie ludnoœci powy ej 65 lat widaæ wyraÿny spadek wskaÿnika w stosunku do woj. dolnoœl¹skiego i opolskiego. Wynosi on od 4,4 % (dla miasta ory) do 12,5 % (dla pow. ywieckiego). Na kszta³towanie siê sytuacji demograficznej maj¹ wp³yw: przyrost naturalny oraz zjawiska migracji. W przypadku wiêkszoœci powiatów woj. dolnoœl¹skiego mamy do czynienia z ujemnym przyrostem naturalnym. Najwy szy przyrost naturalny wystêpuje w pow. boles³awieckim (2,5 / 1000 M) i jest on wy szy od wskaÿnika przyrostu naturalnego dla woj. dolnoœl¹skiego (0,2 / 1000 M) oraz dla kraju (0,9/1000 M). W województwie œl¹skim wszystkie powiaty i miasta na prawach powiatu (oprócz Bielska-Bia³ej, dla których przyrost naturalny wynosi 0,0) charakteryzuj¹ siê dodatnim przyrostem naturalnym; najwy szym - ory (6,5) oraz Jastrzêbie Zdrój (6,0). 20

20 W województwie opolskim ujemny przyrost naturalny wystêpuje tylko w powiatach: prudnickim (- 0,4) i g³ubczyckim (- 0,1). W pozosta³ych powiatach wielkoœæ przyrostu naturalnego waha siê w granicach od 0,1 w Opolu do 2,0 w powiecie krapkowickim. Województwa opolskie oraz dolnoœl¹skie (z wyj¹tkiem Jeleniej Góry i powiatu jeleniogórskiego) charakteryzuj¹ siê ujemnym saldem migracyjnym, które jest wy sze, ni przeciêtne dla kraju (0,3/1000 M). Natomiast na terenie województwa œl¹skiego wystêpuje bardzo du e zró nicowanie wskaÿnika migracji; od bardzo wysokiego ujemnego -9,1 w mieœcie Jastrzêbie Zdrój, do dodatniego +3,9 dla powiatu bielskiego. Pozytywne zjawiska demograficzne, generalnie obserwuje siê w œl¹skiej czêœci pogranicza polsko-czeskiego. Natomiast, bardzo niekorzystne na obszarze województwa dolnoœl¹skiego oraz opolskiego i wyra aj¹ce siê wzrostem ludnoœci wieku poprodukcyjnego wysokim saldem migracji, co w efekcie doprowadzi do spadku aktywnoœci zawodowej a tym samym zamo noœci spo³eczeñstwa Demografie Hustota obyvatel na 1km 2 je závislá na koncentraci prùmyslových výrob, ale také na dostupnosti jednotlivých oblastí. Polovina okresù pøíhranièní oblasti nedosahuje celorepublikové hodnoty poètu obyvatel na 1 km 2, ale území jako celek prùmìr za ÈR z dùvodu existence velkých prùmyslových aglomerací pøevyšuje (dosahuje hodnoty 160 obyvatel na 1 km 2 ). Nejvyšší hodnoty hustoty obyvatelstva jsou v okresech Ostrava-mìsto (1510 obyvatel/km 2 ), Karviná (821 obyvatel/km 2 ) a Jablonec nad Nisou (220 obyvatel/km 2 ), kde dochází ke koncentraci prùmyslu a obyvatelstva. Tradiènì nejnižších hodnot dosahují horské okresy - Jeseník (60 obyvatel/km 2 ), Bruntál (64 obyvatel/km 2 ) a Rychnov nad Knìžnou (79 obyvatel/km 2 ), které jsou z dùvodu hornatého profilu podstatnì také hùøe infrastrukturnì vybaveny. V pøíhranièním regionu existují rozsáhlá území s pøevahou venkovského obyvatelstva (tj. více než 50% obyvatel žije ve venkovských obcích) - okresy Semily a Ústí nad Orlicí). Na území èesko-polského pohranièí trvale žije obyvatel. Což pøedstavuje 20 % obyvatelstva Èeské republiky. Jejich demografická struktura se výraznì neliší od demografické struktury Èeské republiky. Patrný je trend pøibývání lidí v poproduktivním vìku. Výraznìjší odchylky mezi okresy nejsou, lze je najít pouze v pøípadì okresù Bruntál a Semily. Okres Bruntál má vyšší podíl dìtí ve vìku 0-14 let (19,5 %) a obyvatelstva ve vìku let (66,1 %), z toho je zøejmé, že má nízký podíl obyvatelstva staršího 60 let (14,4 %), dá se tedy mluvit o progresivním typu vìkové struktury. Okres Semily je opaèný extrém, kdy podíl obyvatelstva ve vìku 0-14 let je 17,2 %, ve vìku let 62,8 % a ve vìku 60 a více 19,4 %, jde tedy o regresivní typ vìkové struktury, kdy pøevyšuje procentní zastoupení poproduktivního obyvatelstva staršího 60 let nad dìtmi do 14 let. V regionu èesko-polského pohranièí dochází k celkovému úbytku obyvatelstva. Tento úbytek není rovnomìrný z hlediska okresù, ale dochází ke znaèným extrémùm. Celkový pøírùstek obyvatelstva vykazují pouze okresy Ústí nad Orlicí (115) a Rychnov nad Knìžnou (89), ostatní okresy vykazují celkový úbytek, který je nejvyšší v okresech Ostrava-mìsto (-693) a Karviná (-673). 21