RAPORT OCENA REALIZACJI NARODOWEGO PROGRAMU OCHRONY ZDROWIA PSYCHICZNEGO

Transkrypt

1 RAPORT OCENA REALIZACJI NARODOWEGO PROGRAMU OCHRONY ZDROWIA PSYCHICZNEGO Opracowanie: Obywatelska Koalicja na Rzecz Zdrowia Psychicznego Pod redakcją: Jerzego Gryglewicza Projekt realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG 1

2 1.WSTĘP Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego został przyjęty przez Radę Ministrów 28 grudnia 2010 r. Stały wzrost liczby osób leczonych w Polsce z powodu zaburzeń psychicznych, oraz prognozy przewidujące utrzymanie się tego wzrostu w przyszłości były podstawą do opracowania koncepcji programu. Jego głównym celem była poprawa efektywności i organizacji obecnego systemu ochrony zdrowia psychicznego, a w szczególności wyrównanie dostępu do różnych form opieki psychiatrycznej i poszerzenie oferty terapeutycznej dla pacjentów, która obecnie jest w większości ograniczona do poradni bądź poradni i oddziału psychiatrycznego, zlokalizowanego najczęściej w szpitalu psychiatrycznym. Innymi aspektami zawartymi w programie były promocja zdrowia psychicznego i profilaktyka zaburzeń psychicznych, zapewnienie chorym dostępu do kompleksowej i zintegrowanej opieki zdrowotnej oraz do innych form pomocy oraz rozwój badań naukowych i tworzenie systemów informacji koniecznych do skutecznej ochrony i zapobiegania zaburzeniom zdrowia psychicznego. 2.KLUCZOWE PROBLEMY ZWIĄZANE Z ORGANIZACJĄ OPIEKI PYCHIATRYCZNEJ W POLSCE BĘDĄCE PODSTAWĄ DO OPRACOWANIA I UTANOWIENIA NPOZP (Za: Jacek Wciórka I Klinika Psychiatryczna, Instytut Psychiatrii Neurologii, Warszawa, Raport RPO) 1. Ochrona zdrowia psychicznego nie jest priorytetem w Polityce Zdrowotnej Państwa Ochrona zdrowia psychicznego, pomimo deklaracji organizatorów ochrony zdrowia np. nie ma zdrowia bez zdrowia psychicznego i zdrowia psychiczne jest fundamentalnym dobrem osobistym człowieka a ochrona praw osób z zaburzeniami psychicznymi należy do obowiązków państwa, nie należy do priorytetowych wartości publicznych i nie jest przedmiotem świadomej i konsekwentnej polityki państwa w tym obszarze (promocja, profilaktyka, system pomocy) i przyszłych pokoleń (badania i rozwój) [por. NIK 2008, 2012; RPO 2012]. 2.Steorotypy, uprzedzenia i niewielka świadomość społeczna dotycząca chorób psychicznych Znikoma świadomość społeczna wiedza i kompetencja w zakresie ochrony zdrowia psychicznego są niedostateczne, nasycone negatywnymi emocjami, uprzedzeniami i stereotypami, a praktyka społeczna nie przygotowuje obywateli do skutecznego radzenia sobie z nieuniknionymi kryzysami życiowymi. Działania promocyjne i profilaktyczne są wysoce niedostateczne wyrywkowe i okazjonalne. Osoby potrzebujące wsparcia, pomocy lub leczenia z powodu zaburzeń zdrowia psychicznego oraz instytucje organizujące tę pomoc niezwykle często podlegają procesom indywidualnej i strukturalnej stygmatyzacji, dyskryminacji i wykluczania. 3.Ograniczona dostępność do psychiatrycznych świadczeń opieki zdrowotnej 2

3 Od wielu lat obserwuje się stały wzrost częstości potrzeb zdrowotnych, rejestrowanych w placówkach psychiatrycznych a związanych z zaburzeniami psychicznymi [ZZP IPiN, 2011], niestety system lecznictwa psychiatrycznego nie odpowiada skutecznie na te potrzeby jest niesprawny, cechuje się deficytem i nierównym rozmieszczeniem zasobów, dominacją jednostronnej, ubogiej oferty dużych i odległych od miejsca zamieszkania szpitali psychiatrycznych przy znacznym niedoborze opieki środowiskowej. W efekcie nie zapewnia bliskiego i równego dostępu, wymaganej jakości i efektywności leczenia, ani godziwych warunków korzystania. Udzielanie pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi przebiega bardzo często w warunkach naruszających zarówno prawa ludzkie i poczucie godności chorych, jak też sprzyjających utrwalaniu się poczucia frustracji i wypalenia u pracowników. Niedostateczne, nieracjonalne finansowanie, dyskryminujące w stosunku do innych dziedzin opieki zdrowotnej, nie wystarcza na potrzeby bieżące, ani na odtwarzanie zasobów, ani na inwestycje. Jednocześnie jest ono marnotrawne, ponieważ nagradza zarządzających za bierne, konserwatywne i krótkowzroczne zachowania ekonomiczne doraźne oszczędności przy ignorowaniu realnych potrzeb, standardów jakości i bezpieczeństwa opieki a także pełnego bilansu kosztów własnych, oraz kosztów ponoszonych w efekcie przez inne sektory działalności publicznej. Odpowiedzialności za funkcjonowanie całości i elementów systemu jest rozmyta i rozmywana. 4.Brak koordynacji opieki psychiatrycznej Zawodzi koordynacja między dostępnymi formami leczenia, oparcia społecznego i uczestnictwa społeczno-zawodowego, których działanie regulowane jest przez odrębne ustawy, resorty, szczeble administracji oraz różne instytucje i organizacje bez współdziałania i często wzajemnej informacji o sobie. 5.Wykluczenie społeczne osób z zaburzeniami psychicznymi Realna pozycja zdrowia psychicznego i stan systemu jego ochrony w Polsce narusza podstawowe gwarancje ustawowe konserwuje nierówności w dostępie do leczenia i opieki, dyskryminuje chorych psychicznie w stosunku do innych chorych i w stosunku do zdrowych obywateli, narusza zasadę solidaryzmu społecznego, nie przeciwdziała napiętnowaniu i wykluczaniu, rozmywa odpowiedzialność państwa za kreowanie i koordynowanie polityki zdrowotnej i społecznej w odniesieniu do zdrowia psychicznego. Realne i możliwe do zaspokojenia potrzeby zdrowotne pozostają w znacznej mierze niezaspokojone a prawdopodobnie również nieujawnione. 3.CELE NARODOWEGO PROGRAMU OCHRONY ZDROWIA PSYCHICZNEGO Realizację programu przewidziano na lata W poszczególne zadania włączeni są ministrowie właściwi ze względu na cele programu, a w szczególności minister sprawiedliwości, minister obrony narodowej oraz ministrowie zdrowia, pracy i polityki społecznej, nauki i szkolnictwa wyższego, spraw wewnętrznych, administracji i cyfryzacji, a także Narodowy Fundusz Zdrowa oraz samorządy województw, powiatów i gmin. 3

4 NPOZP - Cel główny 1: Promocja zdrowia psychicznego i zapobieganie zaburzeniom psychicznym Cele szczegółowe: 1.1. upowszechnienie wiedzy na temat zdrowia psychicznego, kształtowanie zachowań i stylów życia korzystnych dla zdrowia psychicznego, rozwijanie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach zagrażających zdrowiu psychicznemu; 1.2. zapobieganie zaburzeniom psychicznym; 1.3. zwiększenie integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi; 1.4. organizacja systemu poradnictwa i pomocy w stanach kryzysu psychicznego; NPOZP - Cel główny 2: Zapewnienie osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym Cele szczegółowe: 2.1. upowszechnienie Środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej; 2.2. upowszechnienie zróżnicowanych form pomocy i oparcia społecznego; 2.3. aktywizacja zawodowa osób z zaburzeniami psychicznymi; 2.4. skoordynowanie różnych form opieki i pomocy; NPOZP - Cel główny 3: Rozwój badań naukowych i systemu informacji z zakresu zdrowia psychicznego Cele szczegółowe: 3.1. przekrojowe i długoterminowe epidemiologiczne oceny wybranych zbiorowości zagrożonych występowaniem zaburzeń psychicznych; 3.2. promocja i wspieranie badań naukowych podejmujących tematykę zdrowia psychicznego; 3.3. unowocześnienie i poszerzenie zastosowania systemów statystyki medycznej; 3.4. ocena skuteczności realizacji Programu;. 4

5 4. OCENA REALIZACJI NARODOWEGO PROGRAMU OCHRONY ZDROWIA PSYCHICZNEGO 4.1. Ocena na podstawie sprawozdań MZ za 2011, 2012, Międzynarodowe kierunki działań w dotyczące poprawy zdrowia psychicznego Według danych WHO szacuje, że ponad 450 milionów ludzi cierpi na różnego rodzaju zaburzenia psychiczne. Ze statystyk wynika, że nawet jedna na cztery rodziny ma w swoim gronie przynajmniej jedną osobę cierpiącą na zaburzenia psychiczne lub zaburzenia zachowania. Szacuje się, że zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania stanowią 12% globalnego obciążenia chorobami, natomiast budżety większości państw przeznaczają na ten cel mniej niż 1% wszystkich swoich wydatków na ochronę zdrowia. Koszty ekonomiczne zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania są długofalowe i bardzo wysokie. Dotyczą zarówno jednostek, jak i ich rodzin oraz całego społeczeństwa. Część z tych ekonomicznych obciążeń jest oczywista i wymierna, ale część jest praktycznie niemożliwa do oszacowania. Do mierzalnych kosztów należą potrzeby systemu ochrony zdrowia i systemu pomocy społecznej, koszty utraconego zatrudnienia i zmniejszonej produktywności, koszty przestępczości i bezpieczeństwa publicznego oraz negatywnych skutków przedwczesnej śmiertelności. W związku z powagą i rozmiarem problemu oraz faktem, że jest on często marginalizowany - zarówno społecznie, jak i poprzez decyzje polityczne - WHO wydało ogólne rekomendacje dla rządów państw, mające na celu podjęcie przez nie realizacji programów z zakresu zdrowia psychicznego. Zalecenia te dotyczą działania w zakresie: 1) zapewnienia leczenia w ramach podstawowej opieki zdrowotnej; 2) zapewnienia dostępu do leków psychotropowych; 3) dostarczenia opieki w ramach społeczności lokalnych; 4) edukowania społeczeństwa i tworzenia kampanii społecznych; 5) włączania w proces podejmowania decyzji oraz tworzenia programów i usług wspólnot lokalnych, rodziny i osób korzystające ze świadczeń; 6) ustanawiania narodowej polityki, programów oraz prawa stanowiących odpowiedź na problemy zdrowia psychicznego; 7) rozwijania zasobów ludzkich; 8) współpracy sektora ochrony zdrowia z innymi sektorami; 9) monitorowania wskaźników zdrowia psychicznego na poziomie lokalnym; 5

6 10) wspierania badań naukowych. Wytyczne z raportu WHO zostały potwierdzone, jako konieczne do zastosowania, przez Rezolucję Komitetu Wykonawczego WHO z 17 stycznia 2002 r., w dokumencie Umocnienie zdrowia psychicznego. Wzywa ona państwa członkowskie do wypełnienia zaleceń raportu, ustanowienia polityki wobec zdrowia psychicznego, programów oraz prawa, opartych na aktualnej wiedzy naukowej i zawierających odniesienie do problematyki praw człowieka oraz do konsultacji z podmiotami związanymi z tematem zdrowia psychicznego, jak również do zwiększenia inwestycji w zdrowie psychiczne, zarówno we własnych krajach, jak i w ramach współpracy międzynarodowej. Rekomendacje Unii Europejskiej nie odbiegają od wytycznych proponowanych przez WHO. W dokumencie Zielona Księga. Poprawa zdrowia psychicznego ludności. Strategia zdrowia psychicznego dla Unii Europejskiej, stwierdzono, że Dla obywateli zdrowie psychiczne jest kapitałem pozwalającym na realizowanie ich intelektualnego i emocjonalnego potencjału oraz znalezienie i odgrywanie swoich ról w życiu społecznym, w szkole i w pracy". W zasięgu tego działania powinno się znaleźć szczególnie: zapobieganie depresji i samobójstwom oraz zaburzeniom spowodowanym spożywaniem substancji psychoaktywnych. Kolejnym międzynarodowym dokumentem zajmującym się problematyką zdrowia psychicznego jest Deklaracja o ochronie zdrowia psychicznego dla Europy z 2005 r. Potwierdza ona rekomendacje zawarte w raporcie WHO Zdrowie psychiczne: nowe rozumienie, nowa nadzieja. Do priorytetów zawartych w deklaracji należą: zwiększanie świadomości na temat znaczenia dobrostanu psychicznego, wspólne zwalczanie stygmatyzacji, dyskryminacji i nierówności oraz umożliwienie osobom cierpiącym na zaburzenia psychiczne i ich rodzinom, aktywnego włączenia w ten proces, tworzenie i wdrażanie kompleksowych, zintegrowanych i efektywnych systemów promocji, zapobiegania, rehabilitacji i leczenia oraz opieki i odzyskiwania zdrowia przez osoby z problemami zdrowia psychicznego. Większość rekomendacji i wskazówek, niezależnie od podmiotów będących ich autorami, podkreśla znaczenie programów z zakresu promocji i profilaktyki zdrowia psychicznego, zaleca stopniowe przekształcanie dużych szpitali psychiatrycznych na rzecz lokalnych poradni i tworzenia oddziałów psychiatrycznych w szpitalach lokalnych (ogólnych, wielospecjalistycznych), włączanie w programy ochrony zdrowia psychicznego społeczności lokalnych, osób korzystających ze świadczeń oraz organizacji pozarządowych, a także 6

7 rozwijanie opieki środowiskowej, czyli usług w pobliżu miejsca zamieszkania i poza dużymi szpitalami Sytuacja epidemiologiczna zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w Polsce Według danych na rok 2009 w Polsce liczba osób leczących się z powodu problemów zdrowia psychicznego oscyluje w okolicy 1,6 mln. Jednakże należy spodziewać się, iż faktyczna liczba osób cierpiących na zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania jest znacznie wyższa. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania generują olbrzymie koszty, których wysokość szacuje się na 3% do 4% produktu krajowego brutto. Na zdrowie psychiczne i leczenie uzależnień wydawanych jest zaledwie 3,5 % publicznych wydatków na ochronę zdrowia (GUS, 2010). W ciągu 20 lat, między rokiem 1990 a 2010, wskaźnik rozpowszechnienia zaburzeń psychicznych wzrósł ponad dwukrotnie: o 124% (z 1629 do 3655 na 100 tys. ludności) w opiece ambulatoryjnej i o 51% (z 362 do 548 na 100 tys. ludności) w opiece stacjonarnej. Najwyższy, ponad siedmiokrotny wzrost opiece ambulatoryjnej, wystąpił w przypadku zaburzeń spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych, prawie dwukrotnie wzrósł wskaźnik zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu (84%), upośledzenie umysłowe wzrosło o 152%. W psychiatrycznej opiece stacjonarnej, we wszystkich analizowanych latach, leczono znacznie więcej pacjentów psychotycznych niż niepsychotycznych, wraz z upływem poddanych zestawieniu lat zwiększa się z roku na rok liczba hospitalizowanych pacjentów z psychozami, przy bardzo zbliżonych liczbach pacjentów z zaburzeniami niepsychotycznym. W roku 1990 leczono trzy razy więcej psychoz niż zaburzeń niepsychotycznych, w roku 2010 cztery razy więcej. W dynamice hospitalizacji występują podobne tendencje, jak w opiece ambulatoryjnej. W przeciągu 20 lat najwyższy wzrost, prawie czterokrotny, wystąpił w przypadku zaburzeń spowodowanych używaniem substancji psychoaktywnych, a zaburzenia spowodowane używaniem alkoholu wzrosły dwukrotnie. Wskaźnik psychoz zwiększył się o 34%, a zaburzeń niepsychotycznych o 2%. Między rokiem 2005 i 2010 wyraźnie wzrósł jedynie wskaźnik zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu, o 13%, natomiast pozostałe wskaźniki nieco spadły, bądź utrzymały się na podobnym poziomie. Warto zauważyć, że 37% wszystkich hospitalizacji to hospitalizacje pacjentów z zaburzeniami spowodowanymi używaniem alkoholu. 7

8 Działania Rady Ministrów dotyczące poprawy zdrowia psychicznego ludności W celu wszechstronnego wsparcia i opieki dla osób cierpiących na zaburzenia psychiczne, wychodząc naprzeciw wyzwaniom stawianym przez problemy współczesnego społeczeństwa. zostało wydane rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 roku w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Działania Programu zostały przewidziane są na lata Do realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego zostały włączone wszystkie szczeble samorządu terytorialnego, oraz ministrowie właściwi ze względu na cele Programu, tj. Minister Zdrowia, Minister Edukacji Narodowej, Minister Pracy i Polityki Społecznej, Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Minister Sprawiedliwości, Minister Spraw Wewnętrznych, Minister Administracji i Cyfryzacji, Minister Obrony Narodowej oraz Narodowy Fundusz Zdrowia. Ochrona zdrowia, a zatem również ochrona zdrowia psychicznego, nie powinna być utożsamiana jedynie z medycyną naprawczą, a skuteczna polityka zdrowotna nie może być prowadzona tylko przez jednostki systemu ochrony zdrowia. Kreowanie i koordynacja polityki zdrowotnej powinna odbywać się na płaszczyźnie wszystkich polityk i działań podejmowanych zarówno w ramach administracji państwowej, jak i samorządowej, tj. z zakresu polityki społecznej, edukacji, zatrudnienia etc. Zapisy Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, stanowią próbę zreformowania i unowocześnienia psychiatrycznej opieki zdrowotnej w Polsce, a w szczególności wprowadzenia rozwiązań mających na celu przywrócenie osób cierpiących na problemy zdrowia psychicznego środowisku lokalnemu, szczególną rolę wśród wskazanych przez Program realizatorów odgrywają jednostki samorządu terytorialnego. Podmioty wskazane w 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, zobowiązane są do zapewniania w swoich budżetach niezbędnych środków na realizację zadań określonych w rozporządzeniu. Aby przyjęta przez Radę Ministrów strategia pozwoliła Polsce zbliżyć się do standardów ochrony zdrowia psychicznego obowiązujących w krajach Unii Europejskiej, należy ukierunkować działania na rozwój psychiatrycznej opieki środowiskowej. Raport Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z 2001 r., Zdrowie psychiczne: nowe rozumienie, nowa nadzieja, podkreśla znaczenie opieki środowiskowej i konieczność jej rozwoju zaleca stopniowe zamykanie dużych szpitali psychiatrycznych, przekształcanie ich w centra aktywnego leczenia i rehabilitacji, a także rozwijanie oddziałów psychiatrycznych w szpitalach Ogólnych. 8

9 Przekształcanie systemu opieki psychiatrycznej i dopasowanie go do wymogów europejskich będzie możliwe dopiero po zbudowaniu sprawnie funkcjonującego systemu pozaszpitalnych form opieki. Zmniejszenie liczby izolowanych szpitali psychiatrycznych na rzecz oddziałów psychiatrycznych w szpitalach wielospecjalistycznych może nastąpić dopiero w momencie, gdy zostanie uruchomiona sieć ośrodków, mogących przejąć kompleksową opiekę nad osobami z problemami zdrowia psychicznego. Zgodnie z szacunkami Instytutu Psychiatrii i Neurologii docelowo zasoby opieki psychiatrycznej powinny być uzupełnione o 1500 łóżek na oddziałach psychiatrycznych, 1400 łóżek na oddziałach dla osób uzależnionych, 7000 miejsc na oddziałach opieki dziennej, 2000 łóżek na oddziałach opiekuńczo-leczniczych, 1500 miejsc w hostelach, 400 zespołów leczenia środowiskowego oraz 200 poradni. Bardzo ważne jest także dostosowanie zasobów i struktury kadr w zawodach istotnych dla psychiatrycznej opieki środowiskowej Informacja o realizacji działań wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w 2011 roku Rok 2011 był pierwszym rokiem sprawozdawczym z realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Koordynatorem realizacji programu jest Ministerstwo Zdrowia. Analiza pierwszego roku realizacji programu wskazuje na jego niedostateczną realizację, szczególnie w zakresie znacznie ograniczonych środków finansowych, które powinny być przeznaczone na jego realizację. Znaczna część realizowanych zadań opierała się na opracowywaniu projektów przykładowo Ministerstwo Zdrowia we współpracy z ekspertami z Instytutu Psychiatrii i Neurologii opracowało osobne programy zapobiegania samobójstwom, depresji które jednak w opinii Agencji Oceny Technologii Medycznych nie spełniały kryteriów programu zdrowotnego, stąd też nie zostały uruchomione. Powyższe programy zaplanowano do ponownego opracowania. W pierwszym roku realizacji NPOZP Ministerstwo Zdrowia nie zrealizowało jednego z najważniejszych zadań tj. celu szczegółowego 2.1.: upowszechnienie środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej - Zadanie opracowanie programu zdrowotnego w celu stymulowania restrukturyzacji bazy stacjonarnego lecznictwa psychiatrycznego, w tym finansowania (wysokość środków, zasady alokacji), na podstawie analiz wynikających z regionalnych planów ochrony zdrowia psychicznego w zakresie zmniejszania i przekształcania dużych szpitali psychiatrycznych w placówki 9

10 wyspecjalizowane, zapewniające profilowane usługi zdrowotne (w tym: rehabilitacyjne, sądowo-psychiatryczne oraz opiekuńczo-lecznicze) z jednoczesnym przenoszeniem zadań podstawowej psychiatrycznej opieki stacjonarnej do oddziałów szpitali ogólnych. Większość zadań leżących w kompetencjach Ministerstwa Zdrowia nie została zrealizowana. Ministerstwo Edukacji Narodowej realizowało zadania głównie w ramach posiadanej infrastruktury, zarówno w zakresie edukacji oraz poradnictwa psychologiczno pedagogicznego. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej nie zrealizowało znacznej większości zadań, poza zadaniami które wynikają wprost z dotychczasowych obszarów działalności np. dostępnością do rehabilitacji zawodowej, organizacji poradnictwa zawodowego i szkoleń zawodowych dla osób z zaburzeniami psychicznymi oraz przygotowanie programu wspierania jednostek samorządu terytorialnego i innych podmiotów pomocy społecznej w zakresie poszerzania, zróżnicowania i unowocześniania pomocy i oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi, w zakresie pomocy: bytowej, mieszkaniowej, stacjonarnej, samopomocy środowiskowej. Niestety nie rozpoczęto działań w zakresie aktywizacji zawodowej osób z zaburzeniami psychicznymi.. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego ustaliło przede wszystkim listę priorytetów promocji zdrowia psychicznego w szkolnictwie wyższym i instytucjach nauki oraz zadanie polegające na uwzględnieniu ochrony zdrowia psychicznego w priorytetach Krajowego Programu Badań. Ministerstwo Sprawiedliwości między innymi ustaliło priorytety promocji zdrowia psychicznego w instytucjach wymiaru sprawiedliwości oraz opracowanie programów promocji zdrowia psychicznego w instytucjach wymiaru sprawiedliwości (np. uwzględniających problematykę zdrowia psychicznego w programach resocjalizacyjnych w więziennictwie oraz w programach skierowanych do funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej). Opracowano również program zapobiegania samobójstwom i depresji. Ministerstwo Sprawiedliwości zrealizowało większość zadań wnikających z NPOZP, co skutkowało między innymi spadkiem liczby zanotowanych samobójstw. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych opracowało i realizowało znaczną część zadań wynikających z NPOZP a głównymi ograniczeniami były niewystarczające finansowanie lub brak wystarczających podstaw prawych do kierowania programu do określonych grup. Jednym z ważniejszych nie zrealizowanych zadań był brak realizacji programu dostosowania działalności psychiatrycznych placówek resortowych do zaleceń środowiskowego modelu opieki psychiatrycznej. 10

11 Ministerstwo Obrony Narodowej między innymi ustaliło priorytety promocji zdrowia psychicznego w podległych służbach, opracowało i realizowało programy promocji zdrowia psychicznego w podległych służbach. Z najważniejszych zadań nie opracowano i nie uruchomiono programu dostosowania działalności psychiatrycznych placówek resortowych do zaleceń środowiskowego modelu opieki psychiatrycznej. Narodowy Fundusz Zdrowia opracował i wdrożył system finansowania świadczeń zdrowotnych uwzględniającego specyfikę środowiskowego modelu opieki i promującego jego rozwój oraz nie przygotował projektu finansowania świadczeń do pilotażowego programu wdrożenia modelu środowiskowej opieki psychiatrycznej w wybranych województwach i powiatach. Jednostki samorządu terytorialnego są reprezentowane w liczbie podmiotów. Samorządy Wojewódzkie: Harmonogram Programu nałożył na województwa 20 zadań, których realizacja powinna się rozpocząć w 2011 r. Jednakże żaden z podmiotów nie zrealizował w sprawozdawanym roku wszystkich zadań. Połowa samorządów wojewódzkich zrealizowała od 1-4 zadań, 1 województwo zrealizowało 6 zadań, 3 województwa zrealizowały 7 zadań, 1 województwo zrealizowało 8 zadań, 2 województwa zrealizowały 13 zadań, 1 województwo zrealizowało 16 zadań przewidzianych harmonogramem realizacji Programu. Całkowite nakłady finansowe, na działania skierowane na ochronę zdrowia psychicznego, w tym na realizację zadań wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, w 2011 r., wyniosły: 1) do zł - 2 województwa; 2) zł - 3 województwa; 3) zł - 3 województwa; 4) zł - 6 województw. W 2011 r. 2 województwa nie przeznaczyły żadnych środków finansowych na działania skierowane na ochronę zdrowia psychicznego. Połowa województw przeznaczyła w 2011 r. na ochronę zdrowia psychicznego mniej niż zł. W 2011 r. 9 samorządów wojewódzkich nie przeznaczyło żadnych środków finansowych na realizację zadań wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Koszty w wysokości od zł poniosły 3 województwa, od do zł - 3 województwa, 1 podmiot przeznaczył na realizację zadań wyznaczonych przez Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego zł. 11

12 Mniej niż 1/3 samorządów realizowała zadania z upowszechniania środowiskowego modelu opieki psychiatrycznej, jednak w 2011 r. żadne województwo nie przeznaczyło środków finansowych na upowszechnienie środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej. Liczba zespołów leczenia środowiskowego na terenie województwa: 1) brak zespołu - 1 województwo; 2) 5 zespołów - 2 województwa; 3) 7 zespołów - 1 województwo; 4) 9 zespołów- 1 województwo. Liczba hosteli na terenie województwa: 1) brak hostelu - 2 województwa; 2) 1 hostel - 1 województwo; 3) 2 hostele - 2 województwa. Liczba placówek leczenia w oddziałach dziennych dla dzieci i młodzieży: 1) brak placówek - 1 województwo; 2) 2 placówki - 1 województwo; 3) 3 placówki - 1 województwo; 4) 4 placówki-2 województwa. Liczba placówek leczenia w oddziałach dziennych dla dorosłych: 1) 5-10 placówek - 3 województwa; 2) 20 placówek- 1 województwo; 3) 27 placówek - 1 województwo. Liczba placówek leczenia w oddziałach psychiatrycznych w szpitalach psychiatrycznych dla dzieci i młodzieży: 1) brak placówek - 2 województwa; 2) 2 placówki - 1 województwo; 3) 4 placówki - 1 województwo; 4) 5 placówek - 1 województwo. Liczba placówek leczenia w oddziałach psychiatrycznych w szpitalach psychiatrycznych dla dorosłych: 1) brak placówek - 1 województwo; 2) 2-6 placówek - 3 województwa; 3) 13 placówek-1 województwo. Liczba placówek leczenia w oddziałach psychiatrycznych w szpitalach ogólnych dla dzieci 12

13 i młodzieży: 1) brak placówek - 1 województwo; 2) 1 placówka - 4 województwa. Liczba placówek leczenia w oddziałach psychiatrycznych w szpitalach ogólnych dla dorosłych: 1) 5 placówek - 1 województwo; 2) 9 placówek - 4 województwa. Realizacja programu zwiększenia dostępności i zmniejszenia nierówności w dostępie do różnych form psychiatrycznej opieki zdrowotnej rozpoczęła się w 2 województwach. Plan przekształcania dużych szpitali psychiatrycznych w placówki wyspecjalizowane, z równoległym przenoszeniem zadań podstawowej psychiatrycznej opieki stacjonarnej do oddziałów ogólnych, został opracowany w styczniu oraz IV kwartale w 2011 r., przez 4 województwa. 11 podmiotów nie przeznaczyło w 2011 r. żadnych środków finansowych na organizację systemu poradnictwa i pomocy w stanach kryzysu psychicznego. Realizacja wojewódzkiego programu poszerzenia, zróżnicowania i unowocześniania pomocy i oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi nie rozpoczęła się w 2011 r. w żadnym województwie. W 2011 r. podjęto współpracę z pozarządowymi organizacjami samopomocowymi, realizującymi zróżnicowane formy oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi, które wymagają działania ciągłego, w 6 województwach. 7 województw nie przeznaczyło żadnych środków finansowych na upowszechnianie wiedzy na temat zdrowia psychicznego, kształtowanie zachowań i stylów życia korzystnych dla zdrowia psychicznego, rozwijanie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach zagrażających zdrowiu psychicznemu. Priorytety promocji zdrowia psychicznego zostały ustalone w 11 województwach (dolnośląskie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, lubuskie, łódzkie, małopolskie, mazowieckie, pomorskie, warmińsko-mazurskie, wielkopolskie, zachodniopomorskie). Regionalne programy promocji zdrowia zostały opracowane w 4 województwach, kujawsko pomorskim, łódzkim, warmińsko-mazurskim, wielkopolskim. 13 województw nie przeznaczyło żadnych środków finansowych na realizację zadań z zakresu zwiększenia integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi. 13

14 Samorządy Powiatowe i Gminne Spośród istniejących w Polsce 314 powiatów, wypełnianie sprawozdania rozpoczęło 289 podmiotów. W całości kwestionariusz sprawozdawczy został wypełniony przez 255 podmiotów i tylko te sprawozdania zostały poddane dalszej analizie. Harmonogram Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego nałożył na powiaty 23 zadania, których realizacja powinna się rozpocząć w 2011 r. Liczba zadań zrealizowanych przez powiaty w 2011 r.: 1) 1-5 zadań powiatów; 2) 6-10 zadań - 45 powiatów; 3) zadań - 31 powiatów; 4) zadań - 8 powiatów. Całkowite nakłady finansowe, poniesione przez powiaty na działania skierowane na ochronę zdrowia psychicznego, w tym na realizację zadań wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, w 2011 r. wynosiły: 1) zł - 19 powiatów; 2) zł - 28 powiatów; 3) zł - 21 powiatów; 4) zł-21 powiatów; 5) zł-1 powiat. 165 powiaty, tj. 65% spośród wszystkich podmiotów, nie przeznaczyło żadnych środków finansowych na działania skierowane na ochronę zdrowia psychicznego. 70% powiatów przeznaczyło na ten cel mniej niż zł. Na realizację zadań wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, 198 podmiotów, tj. 79%, nie przeznaczyło żadnych nakładów finansowych. Spośród istniejących w Polsce 65 miast na prawach powiatu, wypełnianie sprawozdania rozpoczęły 63 podmioty. W całości kwestionariusz sprawozdawczy został wypełniony przez 60 podmiotów i tylko te sprawozdania zostały poddane dalszej analizie. Harmonogram Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego nałożył na miasta na prawach powiatu 23 zadania, których realizacja powinna się rozpocząć w 2011 r. Jednakże żaden z podmiotów nie zrealizował w sprawozdawanym roku wszystkich zadań, a 9 miast na prawach powiatów nie zrealizowało żadnego zadania z harmonogramu. Polowa miast zrealizowała w 2011 r. do 3 zadań z harmonogramu. Liczba zadań zrealizowanych przez miasta na prawach powiatu w 2011 r.: 14

15 1) 1-5 zadań - 30 miast; 2) 6-10 zadań - 15 miast; 3) zadań - 9 miast. Całkowite nakłady finansowe, poniesione przez miasta na prawach powiatów na działania skierowane na ochronę zdrowia psychicznego, w tym na realizację zadań wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, w 2011 r. wynosiły: 1) zł-5 miast; 2) zł-12 miast; 3) zł - 23 miast; 4) zł-1 miasto; 5) zł-1 miasto. 18 miast, tj. 30% podmiotów, nie przeznaczyło żadnych środków finansowych na działania skierowane na ochronę zdrowia psychicznego. 50% miast przeznaczyło na ten cel mniej niż zł. Na realizację zadań wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, 40 miast na prawach powiatu nie przeznaczyło żadnych nakładów finansowych. Gminy Spośród istniejących w Polsce gmin, wypełnianie sprawozdania z realizacji zadań nałożonych przez Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, rozpoczęły podmioty. W całości kwestionariusz sprawozdawczy został wypełniony przez podmiotów i tylko te sprawozdania zostały poddane dalszej analizie. Harmonogram realizacji zadań Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego nałożył na gminy 21 zadań, których realizacja powinna się rozpocząć w 2011 r. Jednakże żaden z podmiotów nie zrealizował w sprawozdawanym roku wszystkich zadań, a 630 gmin (45%) nie zrealizowało żadnego zadania z harmonogramu. Liczba zadań zrealizowanych przez gminy w 2011 r.: 1) 1-5 zadań gminy; 2) 6-10 zadań - 23 gminy; 3) zadań - 7 gmin. Całkowite nakłady finansowe poniesione przez gminy na działania skierowane na ochronę zdrowia psychicznego, w tym na realizację zadań wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, w 2011 r. wynosiły: 1) zł-24 gminy; 15

16 2) zł-75 gmin; 3) zł-78 gmin; 4) zł-53 gminy; 5) zł-52 gminy gmin, tj. 80% spośród wszystkich podmiotów, nie przeznaczyły żadnych środków finansowych na działania skierowane na ochronę zdrowia psychicznego. 90% gmin przeznaczyło na ten cel mniej niż zł. Na realizację zadań wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, gmin, tj. 86% podmiotów, nie przeznaczyło żadnych nakładów finansowych. Natomiast 90% gmin przeznaczyło na ten cel mniej niż zł. 405 gmin, tj. 29% z podmiotów, które złożyły sprawozdanie, zapoznało się z założeniami Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w dwóch pierwszych kwartałach 2012 r. Program ten wskazuje kierunki działań dla podmiotów, które są niezbędne do poprawy zdrowia psychicznego. Wskazane w nim zadania z zakresu kreowania polityki w obszarze zdrowia publicznego powinny być wypełniane w sposób ciągły, jako zadania własne podmiotów, na podstawie innych przepisów prawa, w tym przepisów o ochronie zdrowia psychicznego, które obowiązują w Polsce od niemalże 20 lat. Zgodnie z międzynarodowymi rekomendacjami i opiniami ekspertów z dziedziny ochrony zdrowia publicznego, a w tym ochrony zdrowia psychicznego, uzyskanie znaczącej poprawy w stanie zdrowia społeczeństwa jest możliwe, jeśli zostaną stworzone warunki społeczne, organizacyjne i prawne, by móc zapobiegać złemu stanowi zdrowia psychicznego społeczeństwa i rozwijać dobrostan psychiczny w miejscu zamieszkania, nauki czy pracy. Dlatego też, działania na rzecz ochrony zdrowia psychicznego powinny być obecne we wszystkich fragmentach polityki państwa i strategiach rozwoju kraju, w polityce społecznej, zdrowotnej i gospodarczej, obejmując możliwie najszerszy zakres spraw o charakterze publicznym. Medykalizacja problemu zdrowia psychicznego, czynienie z niego przedmiotu zainteresowania wyłącznie systemu ochrony zdrowia, skutkować będzie koncentracją na działaniach naprawczych, a zaniedbaniem działań o charakterze prewencyjnym. Sprawozdanie z realizacji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w 2011 r. wyraźnie pokazało, że do efektywnej realizacji założeń i celów Programu, konieczne jest powszechne ugruntowanie tezy, zgodnie z którą ( ) tylko zdrowe społeczeństwo jest zdolne do wytwarzania dóbr materialnych i niematerialnych, warunkujących utrzymanie i rozwój społeczno-gospodarczy kraju. Społeczeństwo chore nie tylko traci tę zdolność w większym 16

17 lub mniejszym stopniu, lecz dodatkowo pochłania środki finansowe związane z leczeniem, rehabilitacją oraz wypłacaniem zasiłków i innych świadczeń związanych z chorobą niepełnosprawnością lub śmiercią. Istnieje więc konieczność inwestowania nie tylko w lecznictwo, czyli leczenie ludzi chorych, lecz także konieczność inwestowania w zdrowie, czyli utrzymanie ludzi w zdrowiu i możliwości zwiększenia potencjału zdrowotnego społeczeństwa". Wnioski i zalecenia: 1) Wzmocnienie zaangażowania wszystkich podmiotów w realizację Programu Dotychczasowy bilans działań wskazuje na zbyt niskie zaangażowanie większości instytucji i podmiotów 2) Zabezpieczenie finansowania realizacji Programu przez realizatorów, zgodnie z zalecanymi nakładami finansowymi przez NPOZP. Dotychczasowe zaangażowanie finansowe realizatorów jest niewystarczające 3) Działania profilaktyczne - Kształtowanie zachowań korzystnych dla zdrowia psychicznego zwłaszcza w działaniach edukacyjnych 4) Podejmowanie działań służących przeciwdziałaniu samobójstwom. W oparciu o dane pomimo malejącej liczby samobójstw (w roku 2011 liczba samobójstw zakończonych zgonem wynosiła 3839, dla porównania w roku 2010 było 4087 samobójstw,w roku 2009 odnotowano 4384 samobójstwa). 5) Wzmocnienie współpracy z samorządem terytorialnym - Przekazane sprawozdania z j.s.t. wykazały, że główne problemy w realizacji Programu wystąpiły w zakresie niedostatecznego poziomu zabezpieczenia środków finansowych przez właściwe samorządy. Ponadto część powstałych regionalnych programów ochrony zdrowia psychicznego przez samorządy miały błędy konstrukcyjne i słabą jakość ich realizacji. 6) Zapewnienie dostępności do wszelkich metod leczniczych.- Zwiększenie liczby placówek oferujących profesjonalną pomoc i poradnictwo dla osób narażonych na zaburzenia zdrowia psychicznego. 7) Zwiększenie personelu w zakresie problematyki zaburzeń psychicznych. Rozwój kadr specjalistów o zróżnicowanych kompetencjach jest czynnikiem niezbędnym do realizacji zalecanego w NPOZP modelu środowiskowego opieki psychiatrycznej. 17

18 4.1.5.Informacja o realizacji działań wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w 2012 roku Rok 2012 był drugim rokiem sprawozdawczym z realizacji zadań wynikających z założeń Programu. Wszystkie podmioty realizujące zadania z zakresu NPOZP głownie kontynuowały wcześniej rozpoczęte działania. Niestety nadal w mało wystarczający sposób realizowano zadania związane ze środowiskowym modelem opieki psychiatrycznej (poza NFZ), aktywizacją zawodową (poza przede wszystkim pewnymi działaniami Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz Ministerstwa Pracy) osób z problemami psychicznymi, ich wykluczeniem społecznym i stygmatyzacją oraz zmianą infrastruktury udzielanych świadczeń zdrowotnych. Jedynie w kilku województwach oraz pojedynczych ministerstwach realizowano zadania przeciwdziałające wykluczeniu i nietolerancji. W tym miejscu należy ponownie zwrócić uwagę na fakt, że większość zadań NPOZP wynika z dotychczasowych przepisów i regulacji. Większość podmiotów kontynuowało działania w ramach swoich programów promocji zdrowia psychicznego (Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Obrony Narodowej, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Ministerstwo Sprawiedliwości). Tylko 6 z 16 województw i 25% powiatów realizowało zadania z zakresu promocji zdrowia psychicznego. Programy zapobiegania samobójstwom i depresji realizowały Ministerstwo Sprawiedliwości (utrzymano malejącą liczbę samobójstw na poziomie roku ubiegłego), Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wraz z Komendą Główną Policji, Ministerstwo Obrony Narodowej. 38% gmin zajmowało się głównie programami zapobiegania przemocy w rodzinie, w szkole i w środowisku lokalnym. Ministerstwo Sprawiedliwości kontynuowało zapobieganie przemocy w populacji osób pozbawionych wolności oraz w populacji funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej. Na zlecenie Ministerstwa Zdrowia w 2012 r. zostały przygotowane materiały informacyjno-edukacyjne odnoszące się do najczęściej występujących w społeczeństwie zaburzeń psychicznych - depresji, demencji, nerwicy oraz schizofrenii. W 2012 r. NFZ zrealizował zadanie w części dotyczącej promowania rozwoju środowiskowego modelu opieki poprzez zwiększanie środków na finansowanie świadczeń opieki psychiatrycznej udzielanych w zakresie leczenia środowiskowego, jak również uznając zawieranie umów w przedmiotowym zakresie jako priorytet. W 2012 r. na finansowanie przedmiotowych świadczeń przeznaczono o 40,7% więcej środków niż w 2011 r. Efektem 18

19 zwiększenia środków finansowych w 2012 r. było zawarcie umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w zakresie leczenie środowiskowe ze 106 świadczeniodawcami tj. o 46 więcej niż 2011 r. W stosunku do 2011 r. liczba świadczeniodawców realizujących świadczenia w przedmiotowym zakresie wzrosła o ok. 76%. Jak w roku poprzednim podstawowymi źródłami finansowania zadań Programu to przede wszystkim są: 1. środki budżetowe, 2. własne środki finansowe realizatorów, 3. środki budżetu państwa przeznaczane na realizacje Programu, 4. środki PFRON, 5. inne środki. Minister Zdrowia W zakresie kwoty zaplanowanej na realizacje zadań resort zdrowia zaplanował w budżecie kwotę w wysokości zł, z czego wydatkował na: 1. przeprowadzenie badania ankietowego zł, 2. zakup materiałów promocyjnych NPOZP oraz publikacje z zakresu ochrony zdrowia psychicznego zł, 3. przygotowanie projektów i inicjujących pakietów materiałów do przeprowadzenia kampanii informacyjno-edukacyjnej w województwach i większych miastach, zgodnie z opracowana w 2011 r. kreacja kampanii Co czwarty z nas zł. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego Na realizacje 311 projektów badawczych z zakresu zdrowia psychicznego ze środków budżetowych wydatkowano kwotę w wysokości zł. Minister Obrony Narodowej W ramach prowadzonych zadań koszty poniesione przez MON oraz podległe służby przedstawiają się następująco: 1. realizacja programów promocji zdrowia psychicznego w podległych służbach zł, 2. realizacja programów zapobiegania zaburzeniom związanym ze stresem i zaburzeniom nastroju w populacji żołnierzy zł, 3. przygotowywanie szkoleń dla psychologów wraz z zakupem narzędzi diagnostycznych i wydawnictw specjalistycznych zł. Minister Pracy i Polityki Społecznej Minister Pracy i Polityki Społecznej z przyznanych wysokości 30 mln zł środków wydatkował zł na zadania związane z rozwojem sieci ośrodków wsparcia dla osób 19

20 z zaburzeniami psychicznymi oraz na zadania inwestycyjne w tych ośrodkach. Przyznane środki pozwoliły na sfinansowanie 300 zadań, w tym utworzenie nowych miejsc w już istniejących lub nowych środowiskowych domach samopomocy. W ramach projektu Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy II w 2012 r. na jego realizacje wydatkowano kwotę zł, z czego budżet projektu wynosił zł. Minister Spraw Wewnętrznych Wysokość środków wydatkowanych na realizacje zadań w ramach Programu wyniosła zł, w tym zł wydatkowano na turnusy antystresowe. Były to środki wydatkowane z budżetu MSW w części 42 - sprawy wewnętrzne. Narodowy Fundusz Zdrowia zwiększył w 2012 r. środki przeznaczone na finansowanie świadczeń opieki zdrowotnej z zł w 2011 r. do zł w 2012 r. tj. o 7,07%. Tym samym nakłady na świadczenia psychiatrycznej opieki zdrowotnej per capita wzrosły z 51,88 zł w 2011 r. do 55,58 zł w 2012 r., tj. o 7,13% Jednostki samorządu terytorialnego Województwa Całkowite koszty na realizacje zadań wynikających z Programu w województwach, wyniosły: 1) województwa, 2) województw, 3) do województwa. W 2012 r. średnia poniesionych kosztów przez województwa stanowiła kwotę w wysokości zł. Powiaty Koszty związane z realizacja zadań wynikających z Programu wynosiły: 1) powiatów, 2) powiatów, 3) powiatów, 4) do powiatów. W 2012 r. średnia poniesionych kosztów przez powiaty stanowiła kwotę w wysokości zł. Gminy Poniesione przez gminy koszty na realizacje zadań wynikających z Programu wynosiły: 1) gmin, 2) gminy, 20

21 3) gmin, 4) gmin, 5) do gmin. Średnia poniesionych kosztów przez gminy na realizacje Programu stanowiła kwotę w wysokości w zł. Sprawozdania z realizacji Programu złożyły wszystkie instytucje szczebla centralnego, spośród jednostek samorządu terytorialnego, sprawozdania złożyło 14 z 16 województw, oprócz województwa małopolskiego i wielkopolskiego, natomiast na szczeblu powiatów 312 z 314, wszystkie miasta na prawach powiatu oraz 62 % gmin (1 561 z 2 479). W ramach przeprowadzonego badania ankietowego jednostki samorządu terytorialnego określiły najczęściej występujące powody braku możliwości realizowania Programu. Największym problemem w tym zakresie był brak środków finansowych na podejmowanie stosownych działań. Następnie wskazywano na brak odpowiedniej kadry lub grupę odbiorców. W zakresie realizacji Programu przez resorty i jednostki samorządu terytorialnego podejmowano działania zmierzające do poprawy: 1) dostępności osób z zaburzeniami psychicznymi do różnych ofert oparcia społecznego organizowanego w ramach pomocy społecznej, 2) udzielenia wsparcia rodzinom osób z zaburzeniami psychicznymi w pełnieniu przez nie funkcji związanych z opieka zapewniana niepełnosprawnym członkom rodzin, 3) kształcenia nauczycieli z zakresu wiedzy dotyczącej specyficznych trudności dzieci i młodzieży wynikających z problemów psychicznych, tj. zaburzeń zachowania, zaburzeń odżywiania, zaburzeń lekowo-depresyjnych, depresji, przemocy czy uzależnień, 4) integracji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi, głównie przez wyposażanie tych osób w kompetencje umożliwiające pełnienie ról społecznych i osiąganie pozycji społecznych dostępnych osobom sprawnym. Ponadto działania te wpłyną pozytywnie na zmianę postrzegania osób przewlekle psychicznie chorych i upośledzonych umysłowo; 5) dostępności do pomocy psychologicznej i programów terapeutycznych odpowiednich do potrzeb wynikających z istniejących zaburzeń oraz potrzeb terapeutycznych, 6) poziomu wiedzy i świadomości społeczności lokalnej na temat zaburzeń psychicznych oraz możliwości skutecznego ich leczenia. 21

22 4.1.6.Informacja o realizacji działań wynikających z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w 2013 roku Rok 2013 był trzecim rokiem sprawozdawczym z realizacji zadań wynikających z założeń Programu. Wszystkie podmioty realizujące zadania z zakresu NPOZP głównie kontynuowały wcześniej rozpoczęte działania. Niestety nadal, jak w latach poprzednich w mało wystarczający sposób realizowano zadania związane ze środowiskowym modelem opieki psychiatrycznej (poza NFZ), aktywizacją zawodową (poza przede wszystkim kontynuowanymi pewnymi działaniami Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz Ministerstwa Pracy) osób z problemami psychicznymi, ich wykluczeniem społecznym i stygmatyzacją oraz zmianą infrastruktury udzielanych świadczeń zdrowotnych. Zadania z zakresu promocji zdrowia psychicznego kontynuowały Ministerstwo Edukacji Narodowej w roku 2013 uruchomiono dodatkowo Program promocji zdrowia i profilaktyki problemów dzieci i młodzieży na lata , Ministerstwo Obrony Narodowej, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wraz Biurem Ochrony Rządu, Ministerstwo Sprawiedliwości oraz jednostki samorządu terytorialnego w tym 10 z 13 województw, 144 z 259 powiatów oraz 190 spośród 592 gmin deklarujących realizacje zadań wynikających z NPOZP. Zadania z zakresu zapobiegania zaburzeniom psychicznym realizowało Ministerstwo Sprawiedliwości (odnotowano niewielki wzrost samobójstw w stosunku do okresu ), Ministerstwo Obrony Narodowej (w zakresie stresu i zaburzeń nastroju żołnierzy), Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Programy zapobieganie przemocy w rodzinie, szkole i środowisku lokalnym realizowała przeważająca część powiatów i gmin. Ministerstwo Edukacji Narodowej kontynuowało program zapobiegania niedożywieniu młodzieży, Ministerstwo sprawiedliwości program zapobiegania przemocy. Ministerstwo Zdrowia wraz jednostkami samorządu terytorialnego (13 województw, znaczna część powiatów) kontynuowało kampanię społeczną Co czwarty z nas miał lub będzie mieć problemy ze zdrowiem psychicznym. W przeciwdziałaniu nietolerancji, dyskryminacji i wykluczeniu społecznemu w środowisku pracy działały Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Spraw Wewnętrznych. Programami informacyjno edukacyjnymi w zakresie przeciwdziałania dyskryminacji zajmowała się część jednostek samorządu terytorialnego. W zakresie pomocy psychologiczno edukacyjnej działania kontynuowało Ministerstwo Edukacji Narodowej. 22

23 W 2013 r. NFZ zrealizował zadanie w części dotyczącej promowania rozwoju środowiskowego modelu opieki poprzez zwiększanie środków na finansowanie świadczeń opieki psychiatrycznej udzielanych w zakresie leczenia środowiskowego, jak również uznając zawieranie umów w przedmiotowym zakresie jako priorytet. W 2013 r. na finansowanie przedmiotowych świadczeń przeznaczono o 30,7% więcej środków niż w 2012 r. i aż o 83,9% w porównaniu do 2011 r. Efektem zwiększenia środków finansowych było m.in. zawarcie umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w zakresie leczenie środowiskowe z 118 świadczeniodawcami w 2013 r., o 12 więcej niż 2012 r. i a_ o 58 więcej niż w 2011 r. W stosunku do 2012 r. liczba świadczeniodawców realizujących świadczenia w przedmiotowym zakresie wzrosła o ok. 11,32%, a w porównaniu do 2011 r. o 96,67%. Narodowy Fundusz Zdrowia zwiększył w 2013 r. środki przeznaczone na finansowanie świadczeń opieki zdrowotnej z zł w 2012 r. do zł w 2013 r., tj. o 3,16%, a w porównaniu do 2011 r., w 2013 r. zwiększono środki o 10,44 %. Tym samym nakłady na świadczenia psychiatrycznej opieki zdrowotnej per capita wzrosły z 51,73 zł w 2011 r. do 55,39 zł w 2012 r., tj. o 7,07%, a w 2013 r. do 57,18 zł, tj. o 3,23% w stosunku do 2012 r., co daje wzrost o 10,54 % w odniesieniu do 2011 r. W 2013 r. 5 z 13 województw (38,5%) realizowało program zwiększenia dostępności i zmniejszenia nierówności w dostępie do różnych form psychiatrycznej opieki zdrowotnej. W 2013 r. 38 spośród 592 gmin realizowało program zwiększenia dostępności i zmniejszenia nierówności w dostępie do różnych form psychiatrycznej opieki zdrowotnej. Łącznie 5 województw, tj. kujawsko pomorskie, lubelskie, łódzkie, wielkopolskie i zachodniopomorskie podejmowało działania na rzecz uzgadniania umiejscowienia i obszaru działania sieci centrów zdrowia psychicznego. W 2013 r. województwo małopolskie i wielkopolskie podejmowało działania na rzecz opracowania planu stopniowego zmniejszania i przekształcania dużych szpitali psychiatrycznych w placówki wyspecjalizowane z jednoczesnym przenoszeniem zadań. 2 województwa nie podjęły tych działań, ponieważ zostały one zrealizowane wcześniej. 9 województw (69,20%) nie podjęło tego rodzaju działań. Spośród 13 samorządów województw 12 (92,30%) nie wdrażało planu stopniowego zmniejszania i przekształcania dużych szpitali psychiatrycznych w placówki wyspecjalizowane z jednoczesnym przenoszeniem zadań psychiatrycznej opieki zdrowotnej. Plan ten realizowało jedynie województwo małopolskie. 23

24 Wojewódzkie programy poszerzenia, zróżnicowania i unowocześniania pomocy i oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi były realizowane w województwach lubelskim, mazowieckim i wielkopolskim. Lokalne programy poszerzenia, zróżnicowania i unowocześniania pomocy i oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi były realizowane w 82 z 259 powiatów oraz w 83 spośród 592 gmin. W 6 województwach, tj. dolnośląskim, kujawsko pomorskim, łódzkim, mazowieckim, świętokrzyskim i wielkopolskim w ramach Programu realizowane były formy wspieranego zatrudnienia i przedsiębiorczości społecznej dostosowanych do potrzeb osób z zaburzeniami psychicznymi. W 2013 r. 77 spośród 592 gmin deklarujących realizacje zadań wynikających z NPOZP podjęło działania na rzecz zwiększenia dostępności rehabilitacji zawodowej, organizacji poradnictwa zawodowego i szkoleń zawodowych dla osób z zaburzeniami psychicznymi. W 11 województwach w ramach Programu realizowany, koordynowany i monitorowany był regionalny program ochrony zdrowia psychicznego. Nie podejmowały takich działań województwo podkarpackie i śląskie. W 2013 r. łącznie w 176 powiatach spośród 259 deklarujących realizacje zadań w ramach NPOZP realizowany, koordynowany i monitorowany był lokalny program ochrony zdrowia psychicznego. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego w 2013 r. ze środków budżetowych przeznaczonych na naukę Narodowe Centrum Nauki przekazało zł na realizację 254 projektów badawczych z zakresu zdrowia psychicznego. Minister Zdrowia i Narodowy Fundusz Zdrowia W zakresie kwoty zaplanowanej na realizacje zadań resort zdrowia wydatkował na: 1) przeprowadzenie badania ankietowego zł; 2) realizacja celu szczegółowego zł; 3) wartość wszystkich świadczeń rozliczonych w rodzaju: opieka psychiatryczna i leczenie uzależnień w 2013 r. wyniosła 2,2 mld zł. Minister Edukacji Narodowej W ramach konkursów ofert na realizacje zadania publicznego przeznaczono kwotę w wysokości zł. Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego 24