Raport z Monitoringu Awifauny Farmy Wiatrowej RUMSKO - SIODŁONIE

Transkrypt

1 Raport z Monitoringu Awifauny Farmy Wiatrowej RUMSKO - SIODŁONIE gm. Główczyce, woj. pomorskie, olska ETA RZEDREAIZACYJNY Opracowanie: dr Jacek Antczak TRINGA 00

2 Jacek Antczak 00.Raport z monitoringu awifauny farmy wiatrowej Rumsko-Siodłonie. Etap przedrealizacyjny.... Spis treści strona. Wstęp. Metody badań. Interpretacja wyników. Wyniki monitoringu.. Bogactwo gatunkowe.. Występowanie i liczebność ptaków w różnych okresach fenologicznych... Okres lęgowy... Dyspersja polęgowa i migracja jesienna... Migracja wiosenna... Zimowanie.. Wykorzystanie przestrzeni pionowej. Waloryzacja awifauny. Ocena wpływu inwestycji na awifaunę. Ocena wpływu planowanej inwestycji na obszary chronione lub cenne dla ptaków w otoczeniu 0 Środki minimalizujące potencjalnie negatywne oddziaływanie planowanej inwestycji na ptaki 0. ropozycja monitoringu porealizacyjnego 0. Wnioski. iteratura. Tabele i ryciny. Załącznik -dokumentacja fotograficzna.

3 Jacek Antczak 00.Raport z monitoringu awifauny farmy wiatrowej Rumsko-Siodłonie. Etap przedrealizacyjny..... Wstęp Energetyka wiatrowa w ostatnim ćwierćwieczu przeżywa intensywny rozwój w Europie i Ameryce ółnocnej. Dzięki zastosowaniu odnawialnych i bezpiecznych dla środowiska źródeł energii istnieją możliwości redukcji emisji CO i SO, tlenków azotu i pyłów, uniknięcie powstawania ścieków i skażenia gleby, a więc czynników odpowiedzialnych również za globalne zmiany klimatyczne. W olsce od kilkunastu lat także notuje się wzrost zainteresowania tą formą pozyskiwania czystej energii. omimo licznych zalet, elektrownie wiatrowe mogą również wpływać negatywnie na określone elementy środowiska przyrodniczego. Grupą najbardziej narażoną na negatywne oddziaływanie farm wiatrowych są niewątpliwie ptaki. Do kluczowych niekorzystnych oddziaływań należą: bezpośrednia śmiertelność, głównie w wyniku kolizji z pracującymi turbinami i infrastrukturą towarzyszącą, zmniejszenie liczebności w obrębie farmy wiatrowej i bezpośrednim sąsiedztwie oraz powstanie bariery zaburzającej migracje i przemieszczenia lokalne ( angston i ullan 00, Kingsley i Whittam 00, ucas i in 00). W celu przestrzegania krajowych i międzynarodowych przepisów konieczne jest wykonanie w okresie przedrealizacyjnym szczegółowej inwentaryzacji pozwalającej określić poziom negatywnego wpływu na populacje. Tylko kompletna i rzetelna prognoza pomoże uniknąć sytuacji które stały się początkiem dyskusji nad negatywnym wpływem tego rodzaju inwestycji na ptaki ( Altamont ass, Kalifornia, USA). W związku z tym środowisko ornitologów, inwestorów i organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną środowiska naturalnego (OTO, Greenpeace) wypracowało zarys metodyczny określający zakres i przebieg monitoringu ptaków na każdej planowanej inwestycji przed jej powstaniem (monitoring przedrealizacyjny) i po uruchomieniu turbin (monitoring porealizacyjny) - SEW 00. W niniejszym opracowaniu omówiono wyniki badań monitoringowych awifauny na terenach planowanej farmy wiatrowej Rumsko - Siodłonie (gm. Główczyce, pow.słupski, woj. pomorskie). Monitoring prowadzono bezpośrednio na terenie projektowanej farmy (,km) wraz ze strefą buforową w promieniu ok. km od granic planowanej inwestycji (ryc. ). Badania terenowe przeprowadził osobiście autor opracowania. Badania i opracowanie wyników wykonano na zlecenie firmy EVIVA - DRZEŻEWO Sp. z o.o.. Metody badań Badania prowadzono w okresie od początków mają 00 do końca kwietnia 00 roku, wg. specjalnie dla tego terenu przygotowanej instrukcji metodycznej. Założenia metodyczne przygotowano na podstawie opracowań Band i in. 00, Bibby 00 oraz

4 Jacek Antczak 00.Raport z monitoringu awifauny farmy wiatrowej Rumsko-Siodłonie. Etap przedrealizacyjny.... wskazówek zawartych w Wytycznych w zakresie oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki SEW (00). W ramach badań terenowych przeprowadzono moduły badawcze: liczenia z punktów obserwacyjnych; liczenia z transektów; inwentaryzacja stanowisk lęgowych dużych ptaków w obrębie powierzchni i okolicach; liczenia nocne. odstawowe liczenia, wykonywane przy każdej wizycie w terenie, obejmowały obserwacje z punktów stacjonarnych, transektów oraz z objazdu terenu. Były one wykonywane z różnym natężeniem w ciągu roku ( najczęściej liczeń w miesiącu), łącznie przeprowadzono liczeń standardowych na samej powierzchni. ozostałe rodzaje kontroli wykonywane były w okresie lęgowym, poza zasadniczym schematem regularnych liczeń. W ramach badań rejestrowane były wszystkie widziane lub/i słyszane gatunki ptaków i ich liczebności. W miarę możliwości notowano również wiek i/lub płeć obserwowanych ptaków. odczas obserwacji wykorzystywano lornetkę 0x0 oraz lunetę 0- x 0. Na powierzchni Rumsko - Siodłonie (powierzchnia:,km²) położone w wytypowano punkty obserwacyjne miejscach umożliwiających objęcie całego obszaru wraz z strefą buforową. onadto wyznaczono linie transektowe o łącznej długości 00m (ryc). Głównym celem liczeń transektowych było określenie składu gatunkowego wszystkich ptaków gniazdujących na terenie planowanej farmy jak również w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Z kolei liczenia punktowe prowadzone przez cały rok miały na celu wykrycie gatunków większych gatunków ptaków wykorzystujących przestrzeń powietrzną w ciągu roku oraz śledzenie poziomu i nasilenia sezonowych migracji długodystansowych oraz przemieszczeń lokalnych. Technika i kolejność poszczególnych modułów badawczych różniła się w poszczególnych okresach fenologicznych: w okresie lęgowym (maj - czerwiec) liczenia zaczynały się na transektach. o ich zakończeniu przechodzono na punkty obserwacyjne. Czas obserwacji na punktach wynosił wówczas godziny. w okresie przelotów wiosennych (marzec - kwiecień) i jesiennych (wrzesień - listopad) oraz w okresie dyspersji polęgowej (lipiec - sierpień) badania prowadzono na punktach obserwacyjnych. Czas spędzony na punktach wynosił godzin. w okresie zimowym czas liczeń skrócono do godzin, z uwagi na mała aktywność ptaków. Kontrole rozpoczynały się rano, najczęściej nie później niż w godzinę od wschodu słońca. Jedynie w okresie zimowym badania rozpoczynano nieco później, czasem nawet w południe. Łącznie przeprowadzono kontroli standardowych efektywny czas spędzony na obserwacjach punktowych i transektowych wynosił ponad 0 godzin. oza tym przeprowadzono kontroli dodatkowych w okresie lęgowym zogniskowanych na wyszukiwanie stanowisk lęgowych ptaków o rozległych terytoriach gniazdujących poza granicami farmy ale mogących

5 Jacek Antczak 00.Raport z monitoringu awifauny farmy wiatrowej Rumsko-Siodłonie. Etap przedrealizacyjny.... pojawiać się na jej terenie oraz gatunków o aktywności nocnej. Uzupełniające obserwacje dotyczące gatunków o zmierzchowej aktywności ( np.derkacz, przepiórka, osustella sp, ) przeprowadzono podczas kontroli nocnej.maja 00 roku. Tereny wokół planowanej inwestycji (w promieniu do km od granic) skontrolowano i maja z ukierunkowaniem na duże gatunki ptaków gniazdujące na terenach sąsiednich mogące potencjalnie wykorzystywać obszar planowanej inwestycji. Kontrolę gniazd bociana białego przeprowadzono.lipca 00 roku. onadto.kwietnia 00 roku zinwentaryzowano gniazda czapli siwej w czaplińcu położonym w Będziechowie. Badania obejmowały obserwacje i notowanie wszystkich ptaków przelatujących w polu widzenia jak również przesiadujących na powierzchni lub jej bezpośrednim sąsiedztwie. W przypadku stwierdzenia przelotu określano jego kierunek z dokładnością do / róży wiatrów. Dodatkowo notowano odległość od obserwatora. W celu określenia zróżnicowania wykorzystania przestrzeni planowanej inwestycji całą powierzchnię podzielona na łatwo rozróżnialne sektory (-). W przypadku wszystkich gatunków za jednostkę obserwacji przyjęto minut, a w przypadku gatunków priorytetowych notowano bezwzględny czas obserwacji w minutach. Zaznaczano również ptaki przebywające poza powierzchnią, np. krążące ptaki szponiaste, przelatujące dzikie gęsi, żurawie zaznaczając to w odpowiedni sposób. Wszystkie informacje wpisywane były do standardowego zeszytu obserwacyjnego, a następnie przenoszone do bazy danych w formacie xls. Nazewnictwo i podział systematyczny ptaków określono na podstawie opracowania Tomiałojcia i Stawarczyka (00) uwzględniając ostatnie zmiany w systematyce (Stawarczyk 00, 00, ista ptaków olski 00). Terminy kontroli oraz czas spędzony na powierzchni przedstawia tabela.. Interpretacja wyników rzyjęte metody i technika pracy terenowej umożliwiają określenie następujących wskaźników charakteryzujących awifaunę danego obszaru: skład gatunkowy w cyklu rocznym - praktycznie wszystkie gatunki gniazdujące na powierzchni, większe gatunki o rozległych terytoriach gniazdujące poza powierzchnią ale wykorzystujące jej teren jako obszar funkcjonalny, gatunki migrujące, zimujące i zalatujące sporadycznie; liczebność bezwzględną dużych gatunków gniazdujących na powierzchni lub jej bezpośrednim sąsiedztwie; liczebność względną liczniejszych drobnych gatunków wróblowych wyrażoną wskaźnikiem zagęszczenia na jednostkę powierzchni (00ha); zróżnicowanie wykorzystanie przestrzeni pionowej wszystkich obserwowanych ptaków; zróżnicowanie wykorzystania przestrzeni poziomej wszystkich obserwowanych ptaków; określenie przebiegu lokalnych szlaków migracyjnych. Interpretacja wyników przedstawionych w tabelach:

6 Jacek Antczak 00.Raport z monitoringu awifauny farmy wiatrowej Rumsko-Siodłonie. Etap przedrealizacyjny.... W tabelach dotyczących liczebności : dla ptaków przelatujących kierunkowo liczebność bezwzględna zsumowana w danym dniu; dla ptaków wykazujących przeloty lokalne np. krążące ptaki szponiaste, żurawie, bociany, kruki itd., notowano liczebność co minut, a za liczebność w ciągu dnia uznawano maksymalną liczbę stwierdzonych jednocześnie osobników. W tabelach dotyczących liczebności gatunków lęgowych : Zaklasyfikowanie do awifauny lęgowej oparto na podstawie kategorii OA (Sikora i in. 00) Zagęszczenie par lęgowych w ujęciu krajobrazowym (n par/00ha) wyliczono w oparciu o założenie, że rejestrowano wszystkie ptaki manifestujące swoją obecność i zajęcie terytoriów w promieniu 00m od linii transektowej. Stąd wyliczono wielkość powierzchni wskaźnikowej (próbnej): 00m linii transektowej x 00m = ha (,% całkowitej powierzchni obszaru inwestycji). dla gatunków nie gniazdujących bezpośrednio na powierzchni, ale stwierdzanych w okresie rozrodczym i wykorzystujących jej obszar jako żerowisko ocenę oparto na podstawie stwierdzeń w sezonie lęgowym oraz wyników penetracji terenów sąsiadujących. Dla gatunków gniazdujących w strefie brzegowej (ekotonowej) w sąsiedztwie powierzchni podano skład gatunkowy i liczebność bezwzględną. W tabelach dotyczących dynamiki przelotów kierunkowych i wykorzystania terenu farmy jako miejsca odpoczynku i żerowania: W celu uzyskania informacji na temat natężenia przelotów sezonowych (migracja jesienna, migracja wiosenna, dyspersja polęgowa) w trakcie obserwacji klasyfikowano ptaki w locie do dwóch podstawowych grup: osobniki wykazujące przelot kierunkowy: przelot tranzytowy przez powierzchnię (w okresie letniojesiennym najczęściej w kierunku zachodnim lub południowo-zachodnim, a w okresie wiosennym w kierunku wschodnim i północno-wschodnim) klasyfikowano jako przeloty związane z migracjami sezonowymi; wszelkie inne rodzaje przemieszczeń (np. krążenie ptaków szponiastych, loty żerowiskowe wróblowych, rozloty gęsi i żurawi z noclegowiska itp.) klasyfikowano jako przeloty lokalne. Dla wszystkich ptaków migrujących (a więc wykazujących przeloty kierunkowe) określono średnie natężenie migracji liczone dwoma sposobami: liczba osobników przelatujących / na liczbę kontroli w zakładanym okresie dyspersji i migracji ( od trzeciej dekady czerwca do końca listopada i od początków marca do końca kwietnia); liczba osobników przelatujących / liczbę kontroli podczas których co najmniej osobnik został zaklasyfikowany do migrujących; W tabeli dotyczącej wykorzystania terenu jako miejsca odpoczynku/żerowiska w przypadku ptaków

7 Jacek Antczak 00.Raport z monitoringu awifauny farmy wiatrowej Rumsko-Siodłonie. Etap przedrealizacyjny.... niewróblowych uwzględniano wszystkie obserwacje gatunków regularnie pojawiających się na terenie badań, a w przypadku drobnych ptaków wróblowych - stada o wielkości przekraczającej 0 osobników (w niektórych przypadkach uwzględniono również liczebności nieco niższe). Wyjątek stanowiły ptaki szponiaste w przypadku których zaprezentowano wszystkie obserwacje bez względu na ich liczebność i regularność występowania. W tabelach dotyczących wykorzystania przestrzeni pionowej: Wszystkie obserwacje ptaków podzielono na grupy w zależności od wysokości przelotu: poniżej 0 m : poniżej strefy pracy wirnika; w zakresie od 0-0m : w strefie pracy wirnika, tzw. RSA rotor swept area; powyżej 0m : powyżej strefy RSA. Wysokość przelatujących ptaków określano na podstawie wykalibrowania w stosunku do wysokości drzew w strefie brzegowej na granicy powierzchni oraz wysokości wieży mierzącej siłę wiatru umiejscowionej w sektorze. W tabeli dotyczącej waloryzacji obserwowanych ptaków w ciągu roku: rzedstawiono następujące kategorie: status na powierzchni zainwestowania ( lęgowy lub prawdopodobnie lęgowy, przelotny lub zimujący), chroniony w różny sposób prawem krajowym (GAT ochrona gatunkowa, OCZ- ochrona częściowa, OŁOW ochrona łowiecka), znajdujący się w załączniku I Dyrektywy tasiej UE, znajdujący się w olskiej Czerwonej Księdze Zwierząt o populacji krajowej nie przekraczającej 000 par lęgowych; o rozproszeniu nie przekraczającym 0%;. Wyniki monitoringu.. Bogactwo gatunkowe odczas badań na terenie projektowanej farmy i najbliższym sąsiedztwie stwierdzono łącznie gatunków ptaków ( - Nonpasseriformes i - asseriformes ). oza tym, najczęściej, z uwagi na dużą odległość lub złe warunki atmosferyczne stwierdzano ptaki których przynależność określono do większego taksonu ( gęś Anser sp., jaskółki Hirudinae, krzyżodziób oxia sp., drobny ptak wróblowy - asseriformes).

8 Jacek Antczak 00.Raport z monitoringu awifauny farmy wiatrowej Rumsko-Siodłonie. Etap przedrealizacyjny.... Stosunkowo duża ilość gatunków obserwowanych na powierzchni objętej monitoringiem związana była z mozaikowym charakterem siedlisk zapewniającym różnym grupom ptaków odpowiednie miejsca do żerowania (np. w obrębie zbiorników wodnych i zadrzewień śródpolnych. Wśród wszystkich gatunków, w skali rocznej, aż notowano rzadko (- obserwacji; frekwencja, -,%), gat. obserwowano nieregularnie (-0 obserwacji; frekwencja,-,0%), a pozostałe gatunki notowano regularnie (- obserwacji; frekwencja ponad,%) - tab.. Znaczna większość regularnie notowanych gatunków należała do ptaków pospolitych i niezagrożonych. Zdecydowanie najczęściej notowanymi gatunkami był: kruk, myszołów, trznadel, skowronek, modraszka, makolągwa, potrzeszcz, żuraw, bogatka, grzywacz i szpak ( Frekwencja ponad 0%). W grupie gatunków spotykanych regularnie poza wyżej wymienionymi wszystkie stanowiły stały i charakterystyczny dla obrzeża omorskiego element krajobrazu rolniczego lub jego strefy ekotonowej w różnych okresach fenologicznych ( np. dzięcioł duży, dymówka, pliszka siwa, świergotek łąkowy, kwiczoł, sójka, szczygieł). W zależności od fenologii występowania, poszczególne gatunki występowały przez cały rok ( np. myszołów, jastrząb, kruk, sójka, trznadel, potrzeszcz ), tylko w okresach migracji sezonowych ( łabędzie, gęsi, mewy, błotniak zbożowy) lub w okresie lęgowym i podczas migracji sezonowych ( bocian biały, błotniak stawowy, kania ruda, jaskółki, pliszki, pokrzewki, drozdy i in). Niektóre gatunki były stwierdzane sporadycznie np. drzemlik, czapla biała, błotniak łąkowy, krzyżodziób, orzechówka)... Występowanie i liczebność ptaków w różnych okresach fenologicznych Uzyskany materiał pozwala na określenie składu gatunkowego oraz liczebności ptaków związanych z planowaną inwestycją w okresach rocznego cyklu życia ptaków: okres lęgowy; okres dyspersji polęgowej; okres migracji jesiennej; okres migracji wiosennej; zimowanie.... Okres lęgowy Do analizy gatunków najwcześniej przystępujących do lęgów należy więc brać pod uwagę stwierdzenia już z końca lutego i marca (zwłaszcza jeśli chodzi o gatunki szponiaste bielik, myszołów, jastrząb, krogulec, kania ruda, żurawie, czajki, kruki ). Należy jednak pamiętać, że pojedyncze stwierdzenia tych gatunków wczesną wiosną nie świadczą jeszcze o gniazdowaniu, dają jednak podstawy do dalszych poszukiwań. W prezentowanym opracowaniu kategorie lęgowości określono na podstawie kryteriów wykorzystywanych podczas prac atlasowych (Sikora i in. 00). Za gatunki lęgowe lub prawdopodobnie lęgowe uznawano przypadki znalezienie gniazda lub obserwację nielotnych młodych, co najmniej - krotne stwierdzenia par/

9 Jacek Antczak 00.Raport z monitoringu awifauny farmy wiatrowej Rumsko-Siodłonie. Etap przedrealizacyjny.... osobników w siedlisku lęgowym charakterystycznym dla danego gatunku, a w przypadku pospolitych ptaków wróblowych nawet - krotne stwierdzenia śpiewających samców w odpowiednich do lęgów siedliskach. oza kontrolami standardowymi (z punktów i transektów) przeprowadzono również obserwacje dodatkowe całego obszaru i terenów przyległych (w promieniu do ok. km od granic) -. i. maja 00 spenetrowano okoliczne lasy w poszukiwaniu gniazd ptaków szponiastych, i innych większych gatunków mogących potencjalnie wykorzystywać teren inwestycji,.lipca 00- określono liczebność i sukces lęgowy bociana białego w okolicznych miejscowościach,.maja 00 przeprowadzono liczenia nocne ukierunkowane na wykrycie gatunków o aktywności zmierzchowej (przepiórka, derkacz ). onadto.0.00, zinwentaryzowano kolonię lęgową czapli siwej w Będziechowie, ponieważ wykazywano ten gatunek podczas monitoringu, a informacja o wielkości kolonii umożliwiła określenie proporcji osobników tego gatunku stwierdzanych na powierzchni. Tereny poza bezpośrednią lokalizacją inwestycji penetrowane były pod kątem znalezienia stanowisk gatunków większych, mogących wykorzystywać teren inwestycji jako obszar funkcjonalny żerowisko lub miejsca odpoczynku. Zagęszczenia liczniejszych ptaków lęgowych obliczano na podstawie liczeń wykonanych na transektach o długości, km notując osobniki wykazujące przywiązanie do terenu (np. śpiewające samce) w pasie szerokości 00m (łączna wielkość ha ;,% całej powierzchni objętej planowaną inwestycją). onieważ linie transektowe poprowadzono w taki sposób, aby obejmowały wszystkie siedliska na powierzchni, wyniki przyjęto jako reprezentatywne dla całego obszaru. Dla pozostałych gatunków, mniej licznych, najczęściej o rozleglejszych terytoriach określono całkowitą liczebność na podstawie wszystkich liczeń punktów, transektów, liczeń nocnych i penetracji całego obszaru. Łącznie na terenie planowanej inwestycji wraz z strefą brzegową lasów stwierdzono gatunków ptaków uznanych za lęgowe (tab. ), a dalszej odległości i w osiedlach stwierdzono dalszych gatunków lęgowych lub prawdopodobnie lęgowych stwierdzanych na samej powierzchni (tab. ). Dla większości pospolitych gatunków zastosowano wskaźnik zagęszczenia na 00 ha uzyskany z liczeń przeprowadzonych na transektach. Grupę gatunków dominujących (powyżej % całego ugrupowania) tworzyły skowronek, potrzeszcz, trznadel i zięba. Zdecydowanie najliczniejszym gatunkiem był skowronek stanowił % całego zespołu lęgowego, gniazdując w miarę równomiernie na całej powierzchni. Zagęszczenie wynosiło par na 00 ha. ozostałe gatunki były zdecydowanie mniej liczne. otrzeszcz stanowił, % zgrupowania ptaków lęgowych i podobnie jak skowronek rozmieszczony był w miarę równomiernie, ale z tendencją do zasiedlania terenów bogatych w wyniesione elementów na których samce śpiewały (krzewy, pojedyncze drzewa, słupy i linie trakcji elektrycznej. Zagęszczenie sięgało, śpiewających samców na 00 ha. Trznadel występował na alejach, w sąsiedztwie zabudowań oraz w strefie brzegowej lasów i pasów zadrzewień w obrębie powierzchni. Stanowił,% całego zgrupowania lęgowego i gniazdował w zagęszczeniu, pary na 00 ha. Zięba była związana z zadrzewieniami śródpolnymi i alejami (dominacja i zagęszczenie odpowiednio wynosiło:,% i, pary/00ha). W podobnych siedliskach występował zaganiacz, cierniówka, kapturka, piecuszek i gajówka ( dominacja na poziomie:, do, % i analogiczny

10 Jacek Antczak 00.Raport z monitoringu awifauny farmy wiatrowej Rumsko-Siodłonie. Etap przedrealizacyjny.... poziom zagęszczenia krajobrazowego,, pary/ 00ha). płatami łąk i brzegami okląskwa związana była głównie z zbiorniczków wodnych, stanowiła,% całego ugrupowania, gniazdując w zagęszczeniu -, pary/ 00ha. rzepiórki ( par) notowano w uprawach zbożowych, a lerki ( pary) wyłącznie w strefie brzegowej na styku pól i lasów. Wymienione gatunki łącznie grupowały ponad 0 % wszystkich ptaków lęgowych. Całkowite zagęszczenie zespołu gatunków gniazdujących na powierzchni wynosiło nieco ponad 00 par /00ha. oza najliczniejszymi gatunkami należy wymienić również gatunki gniazdujące w niewielkiej liczbie jednak związane z siedliskami, które należy objąć ochroną w przypadku powierzchni Rumsko Siodłonie chodzi przede wszystkim o zespół gatunków związanych z terenami podmokłymi ( trzcinniczek, strumieniówka, świerszczak, kokoszka, czajka, błotniak stawowy i żuraw). Uzyskane wyniki wskazują na stosunkowo wysoką atrakcyjność dla ptaków obszaru opracowania wynikającą z mozaikowatego charakteru powierzchni z licznym udziałem zadrzewień śródpolnych, obecnością drobnych zbiorników wodnych na samej powierzchni jak również w bezpośrednim sąsiedztwie. Mimo że znaczna większość ptaków należała do gatunków pospolitych i niezagrożonych, podobnie jak na innych analogicznych obszarach w krajobrazie rolniczym (por. Górski ) to jednak zaleceniach minimalizujących negatywny wpływ planowanej inwestycji należy zwrócić uwagę na konieczność wyłączenia wszelkich terenów podmokłych z budowy turbin. oza gatunkami lęgowymi na samej powierzchni, teren ten był wykorzystywany jako obszar funkcjonalnygłównie jako miejsce żerowania- przez kilka innych gatunków. Wśród ptaków szponiastych w przylegających do powierzchni kompleksach leśnych i w zadrzewieniu śródpolnym z pewnością gniazdują pary myszołowa (znaleziono gniazda) i pustułka, które regularnie polowały w różnych częściach obszaru inwestycji. Błotniak stawowy gniazdował nad zbiornikiem wodnym w centralnej części powierzchni (ryc.). onadto prawdopodobnie w pobliskich lasach gniazduje również trzmielojad obserwowany w południowej części powierzchni, najczęściej nad lasem lub na granicy lasu. Obszar był również kilkukrotnie odwiedzany przez kanie rudą i czarną polującą w różnych rejonach, ale gatunki te wyraźnie związane były z obecnością kolonii czapli siwej w Będziechowie gdzie poszukiwały padliny i resztek ryb wyrzucanych z gniazd (ryc.). Na powierzchni w centralnej części gniazdowała jedna para żurawia, a kolejna para w południowozachodniej części terenu badań (ryc.). W przylegających do powierzchni wsiach w 00 roku gniazdowały pary bociana białego (Siodłonie, Rumsko, Będziechowo). onadto kompleksy leśne i zadrzewienia graniczące z obszarem opracowania były miejscem gniazdowania pary dzięcioła czarnego, dzięcioła zielonego i dzięcioła średniego. Ten ostatni gatunek stwierdzono tylko podczas jednej kontroli w olsie na granicy sektora, jednak z uwagi na optymalne warunki siedliskowe uznano go jako legowego. Do gatunków wróblowych gniazdujących poza powierzchnia, a penetrujących jej obszar należał kruk którego liczebność w strefie buforowej określono na - par gniazdujące sąsiadujących kompleksach leśnych. 0

11 Jacek Antczak 00.Raport z monitoringu awifauny farmy wiatrowej Rumsko-Siodłonie. Etap przedrealizacyjny Dyspersja polęgowa i migracja jesienna W okresie letnim, najczęściej już w czerwcu na omorzu notuje się stada migrujących ptaków siewkowatych, mew i szpaków. onadto od drugiej połowy lipca obserwuje się w różnych miejscach zgrupowania polęgowe żurawi i bocianów. odczas dyspersji i migracji jesiennej całkowita liczba ptaków wykazujących przemieszczenia kierunkowe wynosiła 0 os. a średnie natężenie migracji w zależności od przyjętych założeń wahało się od, os./ godzinę obserwacji (biorąc pod uwagę wszystkie kontrole między trzecią dekadą czerwca a trzecią dekadą listopada) do 0, os./godzinę obserwacji (biorąc pod uwagę tylko te kontrole podczas których zanotowano co najmniej osobnika migrującego) tab.. Na badanej powierzchni.czerwca i.lipca obserwowano wyraźny przelot szpaków w tych dniach kierunkowo przeleciało łącznie osobników w ciągu 0 godzin obserwacji (, os./godzinę). Szpaki leciały w kierunku zachodnim nie zatrzymując się na samej powierzchni. Kolejne stada migrujących szpaków odnotowano jesienią od września do końca października ze szczególnym nasileniem., i października, gdy przez powierzchnię przeleciało łącznie osobniki (, os./godzinę).września poza powierzchnią przeleciało osobników, a.października ptaków przelatujących kierunkowo (, os./godzinę). W lipcu i sierpniu odnotowano ponadto przelotne gęgawy (. lipca 0 osobniki), kormorany ( i osobników.lipca i. sierpnia), siewki złote (.osobników.sierpnia) oraz mało intensywny przelot mew smieszek i mew pospolitych (.lipca odpowiednio i osobników. Bardziej intensywny przelot kierunkowy ptaków odnotowano w październiku.. października stosunkowo licznie przelatywały gęsi (białoczelna i zbożowa) łącznie osobniki ( 0, os./godzinę) i mniej nasilony przelot obserwowano.października osobników (, os./godzinę). Ostatnie gęsi (zbożowe) stwierdzono jeszcze w pierwszej dekadzie listopada. Żurawie notowano w całym okresie dyspersji i przelotów jesiennych, jednak obserwacje dotyczyły najczęściej niewielkich grup ptaków krążących nad powierzchnią lub rozlatujących się rano z noclegowisk 0.września - osobniki przelatywały prze powierzchnię w kierunku południowym a osobników wschodnią granicą powierzchni. Kolejne rozloty w tym samym kierunku zanotowano.października 0 ptaków przelatywało przez powierzchnię a poza jej granicami. Ostatnie przeloty żerowiskowe odnotowano.października (0 osobników) tab.,. rzelot ptaków szponiastych był praktycznie niezauważalny myszołowy i jastrzębie stwierdzane były przez cały rok, błotniaki stawowe i kanie rude opuściły powierzchnię we wrzesniu. We wrześniu i październiku notowano pojedyncze pustułki, których para prawdopodobnie gniazdowała w pólnocnej części powierzchni w zadrzewieniu śródpolnym. W sierpniu, wrześniu i listopadzie notowano również pojedyncze bieliki. onadto od początku października do połowy listopada na powierzchni obserwowano polującego błotniaka zbożowego gatunku rzadkiego i zagrożonego w okresie lęgowym, ale regularnie przelatującego przez olskę północno - zachodnią ( Ławicki i in. 00, Antczak - dane niepublikowane). Ciekawostką faunistyczną była pojedyncza obserwacja drzemlika- małego sokoła przelatującego i

12 Jacek Antczak 00.Raport z monitoringu awifauny farmy wiatrowej Rumsko-Siodłonie. Etap przedrealizacyjny.... zimującego w naszym kraju (.października). Myszołowy włochate pojawiły się.października, ale regularnie obserwowano je od listopada. W październiku, głównie podczas liczeń. października, stwierdzono również przelot tranzytowy grzywaczy w tym dniu przeleciało przez powierzchnię osobników (, os./godzinę). onadto na powierzchni od sierpnia do połowy października koczowało lub żerowało do 0 osobników tego gatunku, często w towarzystwie znacznie mniej licznych siniaków ( -0 osobników). Wśród ptaków wróblowych intensywniejszy przelot odnotowano tylko przypadku szpaków (opisane wyżej) i skowronków. W szczytowym okresie migracji.października odnotowano np. skowronków przelatujących w kierunku zachodnim i południowo zachodnim (, os./godzinę). odczas pozostalych kontroli tak nasilonego przelotu skowronków już nie stwierdzono. We wrześniu, październiku i listopadzie na powierzchni obserwowano ponadto koczujące stada czyżów (do osobników), trznadli ( do 00 osobników) i potrzeszczy (do osobników). iczebność pozostałych gatunków wróblowych nie przekraczała 0 osobników (tab. ). Uzyskane wyniki wskazują na brak występowania lokalnego korytarza migracyjnego, brak większych zgrupowań polęgowych ptaków potencjalnie wrażliwych na powstanie planowanej inwestycji (gęsi, żurawie, łabędzie krzykliwe, czajki, siewki złote), a wielkość grup żurawi rozlatujących się z noclegowisk na żerowiska zlokalizowane na polach nie odbiegała od innych rejonów na obrzeżu.... Migracja wiosenna Na okres przelotów wiosennych składają a się dwa zjawiska w rocznym cyklu życia ptaków w Europie Środkowej przylot miejscowych ptaków lęgowych oraz przelot tranzytowy ptaków powracających z zimowisk oddalonych od olski (głównie z Europy południowo - zachodniej i Afryki). W okresie nasilenia przelotów wiosennych w miesiącach marzec kwiecień na powierzchni podczas poszczególnych kontroli zanotowano łącznie od - gatunków ptaków a ich całkowita liczebność wahała się do 0 do podczas poszczególnych liczeń. Tylko część ptaków wykazywała przelot kierunkowy (łącznie osobniki na wszystkich ptaków ) Z tego wynika że tylko,% wszystkich zaobserwowanych ptaków wykazywała kierunkowy przelot migracyjny tab.,. odczas migracji wiosennej całkowita liczba ptaków wykazujących przemieszczenia kierunkowe wynosiła os. a średnie natężenie migracji w zależności od przyjętych założeń wahało się od, os./godzinę obserwacji (biorąc pod uwagę wszystkie kontrole między pierwszą dekadą marca a trzecią dekadą kwietnia) do, os./godzinę obserwacji (biorąc pod uwagę tylko te kontrole podczas których zanotowano co najmniej osobnika migrującego) tab.. rzelot blaszkodziobych łabędzi, gęsi i kaczek był słabo zaznaczony.. kwietnia 00 odnotowano przelot łabędzi krzykliwych gdy podczas godzin przez teren przeleciały kierunkowo osobników w pojedynczym stadzie. onadto marca odnotowano również niewielkie grupy krążących łabędzi krzykliwych (łącznie osobników), prawdopodobnie poszukujących pokarmu na polach poza na południe

13 Jacek Antczak 00.Raport z monitoringu awifauny farmy wiatrowej Rumsko-Siodłonie. Etap przedrealizacyjny.... od terenu objętego monitoringiem. Łabędzie nieme nie wykazywały przelotów kierunkowych marca notowano grupy ptaków do 0 osobników przelatujących lokalnie na żerowiska zlokalizowane na południe od obszaru monitorowanego. rawdopodobnie obydwa gatunki pochodziły z frakcji zimującej na jeziorach w Słowińskim N. odczas badań w okresie wiosennym nie odnotowano migracji gęsi. Mogło to być związane z wcześniejszą falą migracyjną gatunków tej grupy ptaków. rzelot wiosenny wielu gatunków (również gęsi) jest skoncentrowany i bardzo szybki, w związku z czym istnieje duże prawdopodobieństwo nieuchwycenia fali przelotowej niektórych gatunków podczas kontroli prowadzonych w interwałach kilkudniowych. W przypadku kaczek regularnie notowano grupy kręcących się krzyżówek ( 0 osobników) i dwukrotnie stadka cyraneczek ( i osobników). Czaple siwe notowano regularnie ale w niewielkich grupach lub pojedynczo od końca lutego. Obserwacje tego gatunku dotyczyły osobników zajmujących kolonie lęgową w pobliskim Będziechowie. taki przemieszczały się przez powierzchnię bądź zbiornikach wodnych w obrębie powierzchni. żerowały na niewielkich Analogiczna sytuacja dotyczyła bocianów białych stwierdzanych pojedynczo od połowy kwietnia. Obserwowane ptaki zasiedlały gniazda w pobliskich miejscowościach i tam głównie były obserwowane. taki szponiaste w marcu i kwietniu reprezentowane były przez gatunków (tab. ). rzez cały okres obserwowane były myszołowy, których dwie pary gniazdowały na powierzchni, polując regularnie na okolicznych polach. ierwsze błotniaki stawowe zanotowano. marca i. kwietnia, ale dopiero od końca maja notowane były regularnie. Kania ruda pojawiła się po raz pierwszy.kwietnia. ojedyncze przelatujące błotniaki zbożowe zanotowano. marca i.kwietnia. Błotniak łąkowego obserwowano tylko. kwietnia. ustułkę stwierdzono kwietnia, a jastrzębie.marca i.kwietnia. W marcu i kwietniu przez cały okres notowano niewielkie grupy koczujących lub żerujących żurawi ( - osobników) tab.. Wśród siewkowatych wiosną stwierdzono tylko czajki. i.marca (łącznie wyraźnie przelotnych osobników). Mewy smieszki przelatywały tranzytowo. i.kwietnia (odpowiednio i 0 osobników). Na początku marca przelot kierunkowy wykazywało również grzywaczy. Wśród ptaków wróblowych przelot wiosenny był słabo zaznaczony. W marcu przelatywały kierunkowo niewielkie grupy skowronków ( najliczniej.marca osobników) oza tym w drugiej połowie marca odnotowano migrujące szczygły (0 osobników). onadto cały marzec przelatywały niewielkie grupy szpaków (0- osobników), a zięby stwierdzano głównie w kwietniu ( np. ptaków.kwietnia). oza ptakami migrującymi tranzytowo po powierzchni krążyły przelotne stada zięb (do osobników), jerów ( 0 osobników.kwietnia), droździków ( osobników.kwietnia) oraz czyży ( 0 osobników.marca) tab.,. Analiza uzyskanych wyników pozwala na stwierdzenie, że teren planowanej inwestycji nie stanowi ważnego w skali ponadlokalnej miejsca gromadzenia się i migracji ptaków w okresie wędrówki wiosennej. Obserwowany skład gatunkowy jak i wielkości stad różnych gatunków nie odbiegają od przeciętnych wartości obserwowanych na podobnych obszarach w innych częściach obrzeża.

14 Jacek Antczak 00.Raport z monitoringu awifauny farmy wiatrowej Rumsko-Siodłonie. Etap przedrealizacyjny.... Nie zaobserwowano również, aby sąsiedztwo doliny rzecznej (Łupawa) wpływało na wzrost bogactwa gatunkowego i liczebności ptaków w tym okresie na powierzchni przeznaczonej pod inwestycje. Mogło to być spowodowane dużą lesistością tej części pradoliny rzeki Łupawy, gdzie nie występują warunki dogodne do zatrzymywania się stad gatunków ptaków związanych z terenami otwartymi (gęsi, łabędzie, siewkowate).... Zimowanie W miesiącach grudzień luty na powierzchni zanotowano podczas poszczególnych kontroli od do gatunków ptaków (- - Nonpasseriformes i - asseriformes) tab.,. Wśród ptaków szponiastych regularnie obserwowano myszołowy zwyczajne, myszołowy włochate i krogulce. onadto 0.stycznia obserwowano pustułkę, co pozwala na zaklasyfikowanie jej do awifauny zimującej. onadto już w listopadzie na powierzchni przebywało zimujące stado łabędzi krzykliwych liczące od do osobników. taki te przesiadywały na polu rzepaku w sektorze. W grudniu łabędzie opuściły teren planowanej inwestycji, najprawdopodobniej z uwagi na pojawienie się pokrywy śnieżnej. styczniu podczas pojedynczych kontroli óźniej, tylko w notowano łabędzie krzykliwe i łabędzie nieme (po osobników). Z gatunków wróblowych najliczniej i regularnie notowano trznadle (do 00 osobników) i kruki ( do osobników). onadto z uwagi na mozaikowy charakter siedlisk zadrzewienia i zakrzaczenia śródpolne zasiedlane były przez czyże, jemiołuszki, czeczotki, makolągwy i rzepołuchy jednak w niewielkich ilościach. Rozmieszczenie stad drobnych zimujących ptaków ograniczały się prawie wyłącznie do okolic osiedli wiejskich, alei i zadrzewień śródpolnych... Wykorzystanie przestrzeni pionowej odczas badań wszystkie stwierdzenia ptaków w locie klasyfikowano do grup w zależności od wysokości na której były obserwowane - do 0 m (poniżej pracującego śmigła), 0-0m (w strefie pracy śmigła) i powyżej 0m (ponad strefą pracy śmigła). Odrębną grupę stanowiły ptaki siedzące na ziemi lub na drzewach. W trakcie badań określono pułap dla 00 osobników ( 0 ptaków niewróblowych i ptaków wróblowych). onad dwie trzecie wszystkich ptaków (0,%) wszystkich zaobserwowanych ptaków notowano na najniższym pułapie, 0,% w strefie pracy turbin, a powyżej turbin,% ptaków (tab. 0). Wszystkie obserwowane ptaki podzielono na dwie duże grupy wróblowe (asseriformes) i pozostałe (tzw. Nonpasseriformes). Do pierwszej grupy, poza kilkoma większymi gatunkami ptaków krukowatych należały gatunki o niewielkich rozmiarach. W tej grupie aż,% wszystkich obserwacji dotyczyła najniższego pułapu wysokości, a więc poniżej pracy rotora (tab.). W strefie pracy śmigła odnotowano,%, a powyżej - poniżej %. Analiza wysokości ptaków wróblowych wskazuje, że na wyższych wysokościach (0-0m) notowane były prawie wyłącznie krążące stada jaskółek (,%), migrujące i

15 Jacek Antczak 00.Raport z monitoringu awifauny farmy wiatrowej Rumsko-Siodłonie. Etap przedrealizacyjny.... krążące krukowate (,%). Wszystkie pozostałe gatunki obserwowano prawie wyłącznie na najniższym poziomie -tab... Odmienna proporcja występowała u Nonpasseriformes,% obserwacji dotyczyła najniższego pułapu,,% w strefie pracy rotora a,% na najwyższej wysokości (tab.). Cały zespół Nonpasseriformes podzielono na grup ( A łabędzie, gęsi, kaczki, B- czaple, bocian biały, żuraw; C- szponiaste, D- siewkowate i mewy, E- gołębie, F- pozostałe kuropatwa, przepiórka, kukułka, dzięcioły). Łabędzie i gęsi oraz kaczki notowano w prawie identycznych proporcjach na wszystkich wyróżnionych wysokościach z niewielką przewagą stwierdzeń na najwyższym pułapie, a dotyczących przelotów kierunkowych. Żurawie, czaple, bociany i kormorany głównie na niskim i średnim pułapie - prawie 0%, a rzadziej na najwyższym pułapie (,%). Taka proporcja wynikała z stosunkowo słabo zaznaczonego przelotu kierunkowego, gdy ptaki te lecą na dużych wysokościach, przy stosunkowo licznych stwierdzeniach przelotów lokalnych odbywanych na niższych pułapach. taki szponiaste odnotowywano zarówno głównie pod strefą pracy śmigła (po,%), a prawi połowę mniej ptaków tej grupy stwierdzano w strefie niebezpiecznej (,%). W przypadku tej grupy występowało wyraźne zróżnicowanie gatunkowe- zależne od strategii polowań np. błotniki, jastrzębie, krogulce i pustułki polowały głównie nisko nad ziemią, a najliczniejsze myszołowy notowano głównie do wysokości 0m nad ziemią. Wśród ptaków siewkowatych zdecydowanie dominowała czajka gniazdująca również na powierzchni. ozostałe gatunki stanowiły uzupełnienie (siewki złote, kuliki wielkie, kszyki, brodźce i mewy). W tej grupie podobne proporcje wystąpiły zarówno poniżej jak i w strefie pracy śmigła (odpowiednio: 0,% i %). Wśród gołębi najliczniej stwierdzano grzywacza, pozostałe gatunki (siniak i turkawka) nie wpływały na ogólną proporcję Obserwowane gołębie notowano głównie na najniższym pułapie (,%) i w strefie pracy śmigła (,%). Obserwacje w strefie niebezbiecznej odnosiły się prawie wyłącznie do migrujących tranzytowo grzywaczy. Ostatnia grupa reprezentowana przez kilka gatunków z różnych jednostek systematycznych (kuropatwa, przepiórka, dzięcioły, kukułki) notowana była wyłącznie na najniższym pułapie wysokości, a w strefie pracy turbin notowano tylko polujące na owady jerzyki. Jednak z uwagi na mała próbę w tej grupie ptaków (zaledwie obserwacji) proporcje te mogą być obciążone dużym błędem. Z drugiej strony wynika z nich że gatunki te nie miały istotnego znaczenia w ogólnej puli ptaków wykorzystujących przestrzeń przeznaczoną pod inwestycje.. Waloryzacja awifauny Określono status poszczególnych ptaków chronionych na podstawie gatunków: z załącznika. Dyrektywy ptasiej; wymienionych w olskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński ); objętych ochroną gatunkową (OG), ochroną częściową (OC), ochroną łowiecką (OŁ); o wielkości olskiej populacji nie przekraczającej 000 par (Birdife 00); gniazdujących w olsce w rozproszeniu poniżej 0% (Sikora i in. 00).

16 Jacek Antczak 00.Raport z monitoringu awifauny farmy wiatrowej Rumsko-Siodłonie. Etap przedrealizacyjny.... Ochroną gatunkowej podlegały 0 gatunki, a ochronie częściowej (kormoran, czapla siwa, mewa srebrzysta, sroka, wrona siwa i kruk), a łowieckiej - gatunków ( gęś zbożowa, gęś białoczelna, gęgawa, cyraneczka, krzyżówka, kuropatwa i grzywacz) - tab.. Wśród wymienionych w Załączniku I Dyrektywy tasiej na powierzchni Rumsko Siodłonie stwierdzono łącznie gatunków: łabędzia krzykliwego, czaple białą, bociana białego, trzmielojada, kanie czarną, kanie rudą, bielika, błotniaka stawowego, błotniaka zbożowego, błotniaka łąkowego, drzemlika, żurawia, siewkę złotą, łęczaka, dzięcioła czarnego, dzięcioła średniego, lerkę i gąsiorka. W tej grupie gatunków na powierzchni lub przy samej granicy gniazdował błotniak stawowy ( para), żuraw ( pary ) gąsiorek ( pary), lerka ( po pary), dzięcioł czarny, dzięcioł średni a miejscowościach graniczących z powierzchnią (Będziechowo, Siodłonie i Rumsko bocian biały ( pary). Trzmielojad, kania ruda i kania czarna (po parze) gniazdowały najprawdopodobniej w promieniu -km od granic powierzchni, a teren ten wykorzystywały (głównie błotniak stawowy i kania ruda) jako miejsca polowań. Najbliższe stanowiska bielika znajdowały się w odległości ok. 0 km w Słowińskim N oraz na Stawach rybnych pod Damnicą). Czaple białą, błotniaki zbożowe i łąkowe oraz drzemlika spotykano sporadycznie tylko podczas migracji. Łabędzie krzykliwe w niewielkich ilościach przelatywały w okresie migracji przez teren planowanej inwestycji a niewielkie ich grupy zatrzymywały się na tym obszarze późną jesienią ( w listopadzie). erka gniazdowała na powierzchni w strefie brzegowej a gąsiorek w zaroślach przy zbiornikach wodnych. Dzięcioł czarny i średni były ściśle związane z lasami i nie obserwowano ich na samej powierzchni (rejestrowano ich obecność na podstawie głosów). W olskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński 00) opisującej zagrożone w kraju gatunki lęgowe znalazły się: kania ruda i czarna (kategoria NT), bielik (kategoria C), błotniak zbożowy (VU), siewka złota ( EX), kulik wielki (VU) i czeczotka ( C). Z tej liczby tylko kania ruda potencjalnie była narażona na wpływ inwestycji, jednak szczegółowa analiza występowania tego gatunku wskazuje na przeciętne wykorzystanie obszaru planowanej inwestycji ( minuty, podczas dni), zwłaszcza, że w pobliżu nie zlokalizowano gniazda, a w sąsiedztwie występują znacznie bardziej atrakcyjne tereny żerowiskowe dla tego gatunku. onadto obydwa gatunki kań chętnie penetrowały kolonię czapli siwych w Będziechowie, gdzie poszukiwały padliny piskląt i resztek ryb porzuconych przez czaple. ozostałe gatunki mimo że, stwierdzano na powierzchni należały do fauny przelotnej lub zalatującej sporadycznie (trzmielojad, błotniak zbożowy i łąkowy, drzemlik, siewka złota, kulik wielki) nie tworząc skupień na terenie zainwestowania.. Ocena wpływu inwestycji na awifaunę Negatywny wpływ powstającej farmy wiatrowej na ptaki może być wyrażony poprzez w trzy zjawiska : bezpośrednie zagrożenia kolizjami z pracującymi turbinami; utratę lub fragmentację siedlisk lęgowych lub obszarów funkcjonalnych ptaków wykorzystujących dany teren w cyklu rocznym; powstanie efektu przepłaszania.

17 Jacek Antczak 00.Raport z monitoringu awifauny farmy wiatrowej Rumsko-Siodłonie. Etap przedrealizacyjny.... Większość opracowań wskazuje na niską śmiertelność ptaków w wyniku kolizji (Erickson i in. 00, angston i ulman 00, Kingsley i Whittam 00, ucas i in 00). rzypadki masowych padnięć ptaków notowano głównie na obszarach bardzo intensywnych przelotów lub na terenach o wysokim zagęszczeniu lokalnych populacji ptaków wrażliwych na tego typy inwestycje (np. Altamont ass w Kalifornii, czy Tariffa i Navarra w Hiszpanii). W przypadku kolizji istotna jest nie tylko ilość ale przede wszystkim skład gatunkowy ginących ptaków. Silny wpływ na poziomie populacji może być wywierany na gatunki o niskiej liczebności i charakteryzujące się strategią rozrodczą typu K, a więc długowieczne, późno dojrzewające do rozrodu i o niskiej rozrodczości. Nasilenie kolizji z pracującymi turbinami uzależnione może być w dużym stopniu od rozmieszczenia przestrzennego tych urządzeń. Z doświadczeń na farmach wybudowanych w różnych częściach kontynentu (ucas i in. 00 ) wynika, że stopień zagrożeń wzrasta wraz z zagęszczeniem posadawianych turbin i liniowym ich położeniem. Wynika to z efektu brzegowego większa liniowo powierzchnia styku obszaru farmy wiatrowej z jej bezpośrednim sąsiedztwem może zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia kolizji. Do częstszych kolizji dochodzić może również w miejscach przebiegu wyraźnych szlaków przelotowych, np. wzdłuż szerokich dolin rzecznych na wybrzeżach bądź w przesmykach i cieśninach. W miejscach takich ptaki wykorzystują często wąski korytarz migracyjny nie mając najczęściej możliwości jego korygowania. otencjalnie groźne jest również lokalizowanie farm w miejscach rozlotowisk ptaków z noclegowisk lub miejscach gromadzenia się dużych stad odpoczywających podczas migracji. otencjalne kolizje z pracującymi turbinami dotyczą głownie ptaków latających w strefie pracy turbin. Z uwagi na brak szczegółowych modeli estymujących ryzyko kolizji z olski trudno jest obecnie dokonać takich ocen dla konkretnych lokalizacji. Dopiero dane zebrane w okresie monitoringu porealizacyjnego zbierane według określonego standardu mogą dostarczyć rzeczywistych informacji o poziomie śmiertelności ptaków. mechanicznych (np. rognostyczne modele estymujące ryzyko kolizje oparte na modelach Tucker, Band i in 00) nadal są dyskutowane w środowisku i wymagają doprecyzowania, stąd pominięto je w rozważaniach. Analizę ewentualnego wpływy projektowanej farmy wiatrowej na ptaki przedstawiono w formie opisowej, z uwagi na brak wypracowanych standardów ocen estymacji kolizji. Na planowanej farmie Rumsko - Siodłonie planowana jest budowa turbin rozmieszczonych w stosunkowo dużych odległościach od siebie w nieliniowym położeniu. Jeśli chodzi o wysokość turbin będą to jednostki wysokie o dużej średnicy rotora (prawie 00m), ale umieszczone również na dużej wysokości (dolna krawędź rotora- na wysokości 0m). Obserwowane ptaki w sposób bardzo zróznicowany wykorzystywały przestrzeń powietrzną na powierzchni ogółem 0,% ptaków zanotowano w strefie niebezpiecznej., a więc były potencjalnie narażone na ryzyko kolizji. Wśród ptaków wróblowych sytuacja taka dotyczyła prawie wyłącznie pospolitych i niezagrożonych gatunków - jaskółek, krukowatych i skowronków Gatunki większe wykorzystujące przestrzeń przeznaczoną pod inwestycję były obserwowane na wszystkich poziomach wysokości i dla nich mimo ich znacznie niższej liczebności pojawienie się wysokich budowli może oddziaływać. Na analizowanej powierzchni nie zanotowano silnego strumienia

18 Jacek Antczak 00.Raport z monitoringu awifauny farmy wiatrowej Rumsko-Siodłonie. Etap przedrealizacyjny.... przelotu, który odbiegałby od przeciętnych wartości notowanych w innych częściach obrzeża. Teren planowanej inwestycji nie skupiał również większych zgrupowań ptaków odpoczywających czy żerujących podczas sezonowych wędrówek np. żurawi, gęsi, łabędzi czy ptaków siewkowatych. Niewielkie grupy ( osobników podczas pojedynczych liczeń) odpoczywających łabędzi krzykliwych pojawiały się tylko w listopadzie, żerując na oziminie rzepaku. o pierwszych opadach śniegu ptaki te znikały z terenu objętego monitoringiem. Odpoczywające gęsi białoczelne obserwowano tylko jednokrotnie i w niewielkiej liczbie (.października 0 osobników). Gęsi i łabędzie nie tworzyły na samej powierzchni licznych stad żerowiskowych,.marca zanotowano jednak przeloty lokalne na żerowiska z noclegowisk zlokalizowanych na północ od terenu badań (gęsi - osobników; łabędzie nieme 0 osobników i krzykliwe osobników ). onadto przelot kierunkowy gęsi zanotowano głównie w październiku (tab.), ale jednocześnie stwierdzono intensywny przelot na północ od powierzchni monitorowanej co świadczy o przelocie tych ptaków szerokim frontem, bez wyodrębnionego korytarza migracyjnego. W okresie polęgowym również żuraw na powierzchni nie tworzył skupień, natomiast we wrześniu i październiku grupy liczące maksymalnie do 0 osobników pokonywały teren tranzytowo rozlatując się rano z noclegowisk położonych na północ od terenu badań, prawdopodobnie na torfiankach zlokalizowanych w Słowińskim N (tab. ). Niewielka liczebność ptaków przelatujących przez teren inwestycji pozwala zakładać, ze planowana inwestycja nie wpłynie na korzystny status ochronny tego gatunku. W związku z tym należy przypuszczać że ewentualne kolizje migrujących ptaków z pracującymi turbinami będą miały charakter incydentalny i nie będą w sposób istotny zaburzać zarówno przelotów migracyjnych jak też lokalnych przemieszczeń żerowiskowych. W przypadku gatunków gniazdujących na powierzchni potencjalne oddziaływanie jest bardziej zróżnicowane z pewnością część terytoriów skowronka, potrzeszcza i innych gatunków gniazdujących na polach i łąkach zostanie utraconych, jednak podkreślić należy, że są to gatunki pospolite i szeroko rozpowszechnione w krajobrazie rolniczym północno zachodniej olski. Z kolei liczna grupa gatunków związanych z zadrzewieniami śródpolnymi, krzewami czy brzegiem lasu, przy dobrym rozplanowaniu położenia turbin i dróg dojazdowych, które powinny przebiegać z wyłączeniem wycinania zakrzewień i zadrzewień, nie będzie reagować negatywnie na planowaną inwestycję. Odmiennie wygląda sytuacja większych gatunków gniazdujących w obrębie powierzchni. Żuraw wykorzystując obszar planowanej inwestycji może być narażony na ewentualne kolizje lub utratę części siedlisk. Gniazduje na dwóch mokradłach w części centralnej i i południowo - zachodniej części powierzchni. Miejscowe ptaki żerują na polach przemieszczając się po powierzchni. Czapla siwa gniazdująca w kolonii lęgowej w Będziechowie w małym stopniu wykorzystywała lokalne żerowiska (zbiorniki śródpolne na powierzchni), a większość ptaków latała aż nad jezioro Gardno w Słowińskim N. (tab. ). W przypadku gatunków ptaków szponiastych sytuacja jest silnie zróżnicowana. Najliczniejszy i najczęściej notowany myszołów może być narażony na kolizje lub utratę części obszarów polowań, jednak w przypadku tego gatunku z uwagi na jego wysoką liczebność i powszechność występowania, inwestycja nie

19 Jacek Antczak 00.Raport z monitoringu awifauny farmy wiatrowej Rumsko-Siodłonie. Etap przedrealizacyjny.... będzie wpływała na jego sytuację w aspekcie ponadlokalnym. Błotniak stawowy gniazduje w centralnej części na brzegu zbiornika śródpolnego, ale poluje na całym obszarze. Badania potwierdziły założenie znane z biologii tego gatunku, że poluje on na bardzo niskich wysokościach (tuż nad ziemią) w związku z czym jest w małym stopniu narażony na bezpośrednie kolizje, a zachowanie siedlisk lęgowych nie będzie skutkowało opuszczeniem terenu. Analogiczna sytuacja występuje w przypadku jastrzębia, przy czym w tym przypadku z uwagi na obserwacje tych ptaków praktycznie na najniższym pułapie (do 0m) oddziaływanie planowanej inwestycji można uznać za marginalne. Jastrząb w okresie lęgowym związany jest głównie z kompleksami leśnym i ewentualnie strefą brzegową. ustułka była notowana nieregularnie na powierzchni, polując głównie na niskich wysokościach. Trzmielojad obserwowany kilkakrotnie na powierzchni najczęściej w strefie pracy rotora, prawdopodobnie gniazdował w pobliskim kompleksie leśnym. Gatunek ten odżywia się głównie bezkręgowcami zdobywanymi w lesie lub w strefie brzegowej, nie krążąc przez dłuższy czas nad samymi polami. Z tych powodów wpływ planowanej inwestycji na ten gatunek można uznać za nieznaczący. Kanie rude i w mniejszym stopniu kanie czarne notowano w okresie lęgowym, można zakładać, że teren jest częścią terytorium łowieckiego tych gatunków. taki jednak przebywały na powierzchni krótko, najczęściej pokonując ją tranzytowo, co wskazuje na istnienie alternatywnych i atrakcyjniejszych obszarów polowań w sąsiedztwie ( tab., ). otwierdzają to również obserwacje dokonane na północny-zachód od powierzchni oraz w okolicach czaplińca w Będziechowie, gdzie obserwowano regularnie polujące kanie rude. Z uwagi, że w sąsiedztwie nie zlokalizowano zajętego gniazda, można uznać że centrum terytorium znajduje się na północ od terenu badań. Bieliki obserwowano kilkukrotnie, ale wyłącznie w okresie pozalęgowym (tab. ). erka i gąsiorek gniazdujące na powierzchni związane są ściśle z strefą brzegową (lerka) lub zakrzaczeniami (gąsiorek). Obydwa typy siedlisk zaproponowano do wyłączenia z lokalizowania turbin w związku z czym sytuacja tych gatunków nie powinna ulec pogorszeniu. odobnie w przypadku dzięcioła czarnego i średniego, które są z kolei związane z wnętrzem kompleksów leśnych zagrożenie można wykluczyć. onadto należy zaznaczyć, że gatunki te mimo że znajdują się w Załączniku I Dyrektywy tasiej w olsce należą do gatunków niezagrożonych wyginięciem o liczebności populacji liczonej w dziesiątkach tysięcy (Sikora i in. 00). Brak dużych polęgowych zgrupowań migrujących i koczujących ptaków na powierzchni, brak regularnych zlotowisk żurawi i oraz efemeryczne wykorzystywanie terenu jako miejsca odpoczynku gęsi i łabędzi, pozwala stwierdzić że planowana inwestycja również w tym aspekcie nie będzie wpływać na utratę cennych siedlisk i miejsc odpoczynku dla migrujących ptaków. Obserwowane przelotne zgrupowania ptaków nie zatrzymywały się na samej powierzchni pokonując ją tranzytowo. W związku z tym można uznać, że planowana inwestycja przy zachowaniu określonych zaleceń minimalizujących ryzyko kolizji, a zwłaszcza działań zapobiegających zniszczeniu podmokłych i leśnych siedlisk, nie będzie stanowiła ponadprzeciętnego zagrożenia zarówno dla miejscowych zespołu ptaków lęgowych jak i dla ptaków migrujących czy zimujących.

20 Jacek Antczak 00.Raport z monitoringu awifauny farmy wiatrowej Rumsko-Siodłonie. Etap przedrealizacyjny..... Ocena wpływu planowanej inwestycji na obszary chronione lub cenne dla ptaków w otoczeniu W bezpośrednim sąsiedztwie planowanej inwestycji nie występują szczególnie cenne tereny chronione lub warte ochrony dla ptaków (Antczak, Mohr 00). rzylegająca do powierzchni dolina rzeki Łupawy znajduje się w sieci obszarów Natura 000 i chroniona jest Dyrektywą siedliskową (H00). Dostępne informacje (SDF) nie wykazały występowania na terenie gatunków ptaków zagrożonych. Dolina na odcinku sąsiadującym z terenem planowanej inwestycji z jest wąska i silnie zalesiona - nie występują tam szczególnie cenne dla ptaków siedliska lęgowe (Górski, Górski, Antczak ). Teren ten może być miejscem gniazdowania wybranych gatunków szponiastych, jednak sam obszar inwestycji ma marginalne znaczenie dla tych gatunków. Gatunki typowo leśne np. dzięcioł czarny, dzięcioł średni mimo że gniazdują w bezpośrednim sąsiedztwie inwestycji, praktycznie na nią nie zalatują, co wynika z ich biologii. Kolejny obszar Natura 000 a jednocześnie arka Narodowy - Ostoja Słowińska (B 000) oddalony jest od planowanej inwestycji o prawie 0km. odczas badań wykazano że przez powierzchnię zainwestowania nieregularnie przelatują żurawie i gęsi z noclegowiska zlokalizowanego najprawdopodobniej w Słowińskim N. Analiza danych wskazuje jednak, że nie jest to lokalny i stały szlak rozlotowy, a związany jest z okresową dostępnością pokarmu na okolicznych polach, gdzie pozostawiono ścierniska, zwłaszcza po kukurydzy aktywnie poszukiwane przez te gatunki jesienią i częściowo wiosną. W związku z tym wpływ planownej inwestycji na awifaunę związaną z Słowińskim N można uznać za marginalny. ozostałe miejsca cenne dla ptaków o znaczeniu ogólnopolskim, regionalnym lub lokalnym są zlokalizowane w większych odległościach niż 0km (Gromadzki i in., Antczak, Mohr 00, Górski ).. Środki minimalizujące potencjalnie negatywne oddziaływanie planowanej inwestycji na ptaki Mimo, że planowaną inwestycją, polegającą na budowie turbin wiatrowych na powierzchni Rumsko Siodłonie można uznać za ogólnie bezpieczną, na etapie planowania należy uwzględnić następujące zalecenia związane z budową i posadowieniem wież wiatrowych (ryc., ): wieże wiatrowe i towarzyszącą infrastrukturę podmokłych (sugerowana odległość sposób uniemożliwiające osuszenie należy odsunąć od terenów 00m), a prace budowalne prowadzić w istniejących mokradeł. W ten sposób pozostawione będą siedliska lęgowe żurawia i błotniaka stawowego oraz enklawy śródpolne będące miejscami lęgów drobnych ptaków wróblowych, również zagrożonego gąsiorka. W okresach migracji obszary takie stanowią miejsca 0