MARIA JOLANTA ORŁOWSKA Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy. Streszczenie

Transkrypt

1 NARZĘDZIA UŁATWIAJĄCE PRZYGOTOWANIE PLANÓW ROZWOJU GOSPODARSTW W OPINII DORADCÓW KUJAWSKO-POMORSKIEGO O RODKA DORADZTWA ROLNICZEGO I WSPÓŁPRACUJĄCYCH Z NIMI ROLNIKÓW MARIA JOLANTA ORŁOWSKA Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy Streszczenie Celem opracowania było poznanie potrzeb doradców dotycz cych narz dzi ułatwiaj cych przygotowanie planów rozwoju gospodarstw oraz oczekiwa rolników zwi zanych z opracowaniem planu rozwoju gospodarstwa. Wyniki przeprowadzonych bada potwierdzaj, e doradcom s potrzebne narz dzia ułatwiaj ce opracowanie planów rozwoju gospodarstw. Rolnicy oczekuj od doradców wsparcia przy przygotowaniu planu przedsi wzi cia. Słowa kluczowe: baza wiedzy o gospodarstwach, standardowa nadwy ka bezpo rednia, o rodki doradztwa rolniczego, doradcy, gospodarstwa rolne 1. Wst p W zwi zku z Rozporz dzeniem Rady (WE) nr 1782/2003 zobowi zuj cym kraje członkowskie Unii Europejskiej aby od 2007 r. ka de gospodarstwo towarowe miało opracowany plan rozwoju z uwzgl dnieniem dbało ci o rodowisko, dobrostan zwierz t i higien produkcji przed doradztwem rolniczym postawione zostały nowe zadania. Opracowanie dobrego planu bowiem wymaga [Zi tara, Olko-Bagie ska 1986, Ma ko 2007]: - zgromadzenia niezb dnych danych ródłowych (opis gospodarstwa), - dokonania krytycznej oceny stwierdzonych faktów i zale no ci (analiza gospodarstwa), - opracowania ró nych wariantów planu rozwoju gospodarstwa. Podstaw analizy i planowania s dane opisuj ce potencjał gospodarstwa. Zebranie danych nie b dzie trudne w gospodarstwach prowadz cych zapisy rachunkowe. Jednak w Polsce wi kszo gospodarstw nie prowadzi rachunkowo ci. W gospodarstwach tych gromadzone do przygotowania planu dane s szacunkowe. Wymagaj zatem weryfikacji. Aktualnie w Polsce nie ma wielko ci referencyjnych, które byłyby podstaw do weryfikowania opisów i planów przedsi wzi gospodarstw, nie prowadz cych rachunkowo ci. Konieczne staje si wi c okre lenie prostej metody oceny zasobów niezb dnej przy analizowaniu i planowaniu rozwoju gospodarstw rolniczych. Miar w pełni opisuj c potencjał gospodarstw rolniczych z punktu widzenia zdolno ci produkcyjnych i dochodowych wydaje si by wielko ekonomiczna1. Na bie co uaktualniana baza obejmuj ca dane dotycz ce organizacji i wyników gospodarstw prowadz cych rachunkowo (FADN2), pogrupowanych według wielko ci ekonomicznej i typów rolniczych, mogłaby sta si 1 miara wielko ci gospodarstw b d ca podstaw ich klasyfikacji 2 FADN (ang. Farm Accountancy Data Network) System Zbierania i Wykorzystywania Danych Rachunkowych z Gospodarstw Rolnych.

2 68 Narz dzia ułatwiaj ce przygotowanie planów rozwoju gospodarstw w opinii doradców kujawsko-pomorskiego o rodka doradztwa rolniczego i współpracuj cych z nimi rolników baz referencyjn do weryfikowania opisów i planów rozwoju gospodarstw nie prowadz cych rachunkowo ci. Warto podkre li, e FADN jest jedynym zunifikowanym, wiarygodnym, reprezentacyjnym ródłem informacji o wynikach produkcyjno-ekonomicznych gospodarstw rolnych w Unii Europejskiej. Na podstawie informacji od rolnika, który nie prowadzi rachunkowo ci, np. o liczbie zwierz t i powierzchni upraw, doradca wykorzystuj c baz mógłby przeprowadzi symulacje skutków ró nych wariantów planu a rolnik uzyskałby odpowied jak zmiana liczby zwierz t i powierzchni upraw mo e zmieni wielko produkcji i uzyskiwanych dochodów. Wskazanie, mo liwej do masowego zastosowania, prostej a zarazem dostatecznie precyzyjnej, metody oceny potencjału gospodarstw rolniczych jest warunkiem rozwoju doradztwa ekonomiczno-rolniczego w Polsce. Podstaw prawn polskiego FADN jest Ustawa o zbieraniu i wykorzystywaniu danych rachunkowych gospodarstw rolnych z 29 listopada 2000 r. z pó niejszymi zmianami, która weszła w ycie z dniem uzyskania przez Polsk statusu członka UE 1 maja 2004 r. Ustawa ta szczegółowo precyzuje zadania szczebla centralnego systemu, do którego nale : komitet Krajowy i Agencja Ł cznikowa, której funkcj pełni Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej Pa stwowy Instytut Badawczy w Warszawie. Zbieraniem danych rachunkowych z reprezentatywnych gospodarstw rolnych zajmuj si na szczeblu województwa O rodki Doradztwa Rolniczego (Biura Rachunkowe). W systemie Polski FADN mog uczestniczy gospodarstwa towarowe. Ustalona liczebno próby Polskiego FADN liczy gospodarstw, co oznacza, e jedno gospodarstwo uczestnicz ce w systemie Polski FADN reprezentuje rednio prawie 62 gospodarstwa znajduj ce si w polu obserwacji [ Goraj i in. 2004]. Polski FADN mógłby stanowi wi c baz wiedzy wykorzystywan do opracowania planów rozwoju gospodarstw. Warto podkre li, e baza ta jest na bie co uaktualniana, u yteczno jej wi c b dzie rosła. 2. Cel i metoda bada Celem opracowania było poznanie potrzeb doradców dotycz cych narz dzi ułatwiaj cych przygotowanie planów rozwoju gospodarstw oraz oczekiwa rolników zwi zanych z opracowaniem planu rozwoju gospodarstwa. Wła ciwe badania, poprzedzone badaniami pilota owymi, przeprowadzono w ród 811 respondentów: doradców Kujawsko-Pomorskiego O rodka Doradztwa Rolniczego (K-PODR) oraz współpracuj cych z nimi rolników. Były to wskazane przez doradców po trzy, cztery gospodarstwa z ka dej gminy województwa kujawsko-pomorskiego o orientacji rynkowej. W wykonanych badaniach wzi ło udział 205 doradców: - 57 specjalistów zakładowych z O rodka centralnego (Minikowo) i oddziałów w Przysieku i Zarzeczewie, specjalistów terenowych zatrudnionych w 19 Powiatowych Zespołach Doradztwa Rolniczego. Badania rolników przeprowadzono za po rednictwem doradców terenowych stosuj c technik wywiadu kwestionariuszowego. Doradców obj to badaniami ankietowymi wykorzystuj c wcze niej przygotowany kwestionariusz ankiety.

3 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 16, Zebrane materiały ródłowe zostały poddane selekcji, klasyfikacji i opracowaniu statystycznemu. Dane empiryczne poddano obliczeniom wykorzystuj c metody statystycznej weryfikacji hipotez. Metody statystyczne słu yły do ustalenia współzale no ci pomi dzy udzielanymi przez respondentów odpowiedziami a wybranymi zmiennymi charakteryzuj cymi analizowan społeczno, którymi były: w ród doradców: sta pracy, w ród rolników: wiek, liczba lat prowadzenia gospodarstwa, wykształcenie, wielko obszarowa i ekonomiczna prowadzonego gospodarstwa. Weryfikacji hipotezy o istnieniu zwi zku pomi dzy zmiennymi dokonano przy pomocy testu χ2 testuj c hipotezy statystyczne H 0 oraz H 1. Hipoteza statystyczna jest przypuszczeniem dotycz cym zwi zku pomi dzy zmiennymi. Hipoteza zerowa (H 0 ) oznacza brak zale no ci pomi dzy badanymi zmiennymi. Hipoteza alternatywna (H 1 ) oznacza istnienie zale no ci pomi dzy analizowanymi zmiennymi. Analiz przeprowadzano na poziomach istotno ci = 0,05 i 0, Wyniki bada Analiza i planowanie wymaga zgromadzenia informacji ródłowych opisuj cych potencjał gospodarstw. Mo liwo ci produkcyjne i dochodowe zale bowiem od ukształtowanego potencjału gospodarstwa. Doradca pomaga rolnikowi w zgromadzeniu i zweryfikowaniu danych ródłowych b d cych podstaw oceny potencjału produkcyjnego gospodarstwa. Nie b dzie to trudne w gospodarstwach prowadz cych ewidencj. Najlepszym ródłem danych s zapisy rachunkowe [Le niak 1997, Ma ko 2007]. Dane ksi gowe ułatwiaj trafne podejmowanie decyzji o strukturze produkcji gospodarstwa i jej efektywno ci. [Bernacki 2004, Goraj, Niewiadomski 2003]. Podobna była opinia badanych doradców. Zdaniem prawie 93% respondentów, prowadzenie rachunkowo ci ułatwia okre lenie zasobów gospodarstw pod wzgl dem produkcyjnym i dochodowym. Pomiar zasobów gospodarstw prowadz cych rachunkowo jest zdaniem 68,8% doradców K- PODR bardzo łatwy i łatwy. Jednak osoby badane najcz ciej współpracowały z gospodarstwami nie prowadz cymi rachunkowo ci (74,6%). Zmierzenie potencjału gospodarstwa nie prowadz cego rachunkowo ci, w opinii wi kszo ci badanych, jest trudne i bardzo trudne. Tak twierdziło 76,2% badanych doradców. Podstaw okre lenia potencjału gospodarstwa, zdaniem 91,2% osób badanych, powinny by wiarygodne, mo liwe do sprawdzenia, proste do ustalenia dane. Tylko 8,8% respondentów twierdziło, e zmierzenie potencjału gospodarstwa mo e odbywa si na podstawie wspólnej z rolnikiem rozmowy polegaj cej na odtwarzaniu sytuacji z przeszło ci bazuj c na pami ci rolnika. Ocen potencjału gospodarstwa poprzedza sporz dzenie opisu analitycznego. Opis powinien zawiera dane dotycz ce stanu, funkcjonowania i osi ganych wyników gospodarstwa. Doradca mo e pomóc rolnikowi w zebraniu danych [Ma ko 2007]. Gromadzone dane w gospodarstwach nie prowadz cych rachunkowo ci s szacunkowe. Równie wiele informacji z gospodarstw prowadz cych rachunkowo, niezb dnych do oceny działalno ci, znajduje si poza ewidencj. Zebrane dane wymagaj zatem weryfikacji [Le niak 1997]. Aktualnie doradcy nie dysponuj wielko ciami referencyjnymi, które byłyby podstaw do weryfikowania opisów gospodarstw. Przydatno danych z gospodarstw prowadz cych rachunkowo unijn (FADN) do 3

4 70 Narz dzia ułatwiaj ce przygotowanie planów rozwoju gospodarstw w opinii doradców kujawsko-pomorskiego o rodka doradztwa rolniczego i współpracuj cych z nimi rolników weryfikowania opisów gospodarstw widzi 32,2% badanych doradców. Dane powinny by przedstawione w takiej formie, eby mo na weryfikowa liczby podane przez rolników. W opinii 45,4% doradców K-PODR, spo ród prezentowanych metod, sposobem pozwalaj cym na szybkie zdiagnozowanie sytuacji ekonomicznej w gospodarstwach nie prowadz cych rachunkowo ci jest wielko ekonomiczna, a tylko 14,1% twierdzi, e powierzchnia u ytków rolnych (rys. 1). 50,0 45,4 40,0 30,0 20,0 10,0 14,1 3,4 2,9 5,9 0,0 0,0 2,4 1,5 5,4 19,0 0,0 powierzchnia u ytków rolnych w ha warto rodków trwałych ogółem liczebno stałej załogi typ produkcyjny według Manteuffla wielko ekonomiczna wyra ona w ESU nie wiem warto aktywów warto maj tku obrotowego ogółem wielko zastosowanych nakładów pracy sposób oceny potencjału Rychlika aden Rys. 1. Sposób oceny potencjału gospodarstw nie prowadz cych rachunkowo ci pozwalaj cy na szybkie zdiagnozowanie sytuacji ekonomicznej w opinii doradców K-PODR W pracy doradczej przydatna byłaby, zdaniem 79, osób badanych, mo liwo szybkiego ustalenia sytuacji ekonomicznej gospodarstwa na podstawie prostych informacji podstawowych. Przeszło 61% respondentów uznało, e do analizowania sytuacji gospodarstw, podobnie jak do weryfikowania opisów, przydatne byłyby doradcom na bie co uaktualniane informacje z gospodarstw prowadz cych rachunkowo. Baza taka ułatwiałaby dokonywanie analizy sytuacji gospodarstw poprzedzaj cej plan rozwoju. Zestawienie danych z gospodarstw prowadz cych rachunkowo unijn, pokazuj ce zwi zek mi dzy potencjałem, organizacj a wynikami produkcyjno-ekonomicznymi dla typów rolniczych gospodarstw, byłoby przydatne w pracy doradczej i zarz dzaniu gospodarstwem. Doradca lub rolnik mógłby porówna swoj sytuacj z rezultatami uzyskiwanymi przez gospodarstwa podobne. W opinii 77,1% badanych doradców szybkie ustalenie sytuacji ekonomicznej gospodarstwa ułatwiałoby przygotowanie planu rozwoju.

5 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 16, Podobnego zdania było 70,5% badanych rolników, głównie kieruj cych gospodarstwami o powierzchni u ytków rolnych powy ej 15 ha i wielko ci ekonomicznej 8-16 ESU (rys. 2, 3) ,2 10,1 10,5 7,0 20,6 6,0 3,3 5,0 11,5 10,5 11,0 2,9 13,0 13,2 13,0 30,4 35,5 38,0 26,5 20,3 30,4 36,8 41,9 40,1 39,0 do 10 ha 10,1-15 ha 15,1-30 ha 30,1-50 ha 50,1 i wiecej Odpowiedzi udzielone przez badanych rolników: tak raczej tak raczej nie nie nie potrafi odpowiedzie Rys. 2. Mo liwo oceny aktualnej sytuacji ekonomicznej prowadzonego gospodarstwa na tle innych podobnych w opinii badanych rolników z ró nych grup wielko ci obszarowej gospodarstw ,0 16,7 12,4 10,5 9,7 4,8 4,6 4,9 7,7 6,9 13,0 8,7 12,2 14,1 27,6 22,0 33,5 39,8 26,9 19,5 24,4 34,6 Rys. 3. Mo liwo oceny aktualnej sytuacji ekonomicznej prowadzonego gospodarstwa na tle innych podobnych w opinii badanych rolników z ró nych klas wielko ci ekonomicznej gospodarstw Zdaniem najwi kszej liczby badanych doradców sposobem oceny potencjału z punktu widzenia mo liwo ci produkcyjnych i dochodowych pozwalaj cym na szybkie zdiagnozowanie 48,3 do - < 4 ESU od 4 - < 8 ESU od 8 - < 16 ESU Odpowiedzi udzielone przez badanych rolników: 38,5 36,9 od 16 - < 40 ESU 40 ESU i > tak raczej tak raczej nie nie nie potrafi odpowiedzie

6 72 Narz dzia ułatwiaj ce przygotowanie planów rozwoju gospodarstw w opinii doradców kujawsko-pomorskiego o rodka doradztwa rolniczego i współpracuj cych z nimi rolników mo liwo ci rozwojowych w gospodarstwach nie prowadz cych rachunkowo ci jest wielko ekonomiczna (36,6%). Tylko 15,6% badanych w tej roli widzi powierzchni u ytków rolnych (rys. 4). 40,0 30,0 20,0 15,6 36,6 24,9 10,0 6,3 3,4 5,9 0,5 0,0 1,0 1,0 4,9 0,0 powierzchnia u ytków rolnych w ha warto rodków trwałych ogółem liczebno stałej załogi typ produkcyjny według Manteuffla wielko ekonomiczna wyra ona w ESU nie wiem warto aktywów warto maj tku obrotowego ogółem wielko zastosowanych nakładów pracy sposób oceny potencjału Rychlika aden Rys. 4. Sposób oceny potencjału gospodarstw nie prowadz cych rachunkowo ci pozwalaj cy na szybkie zdiagnozowanie mo liwo ci rozwojowych w opinii doradców K-PODR Dobrze opracowany plan powinien ułatwi rolnikowi przeprowadzenie zmian w gospodarstwie. Dlatego opracowywanie planu powinno odbywa si wspólnie z rolnikiem. Rolnik podejmuje decyzje dotycz ce kierunku rozwoju swojego gospodarstwa, bowiem on i jego rodzina ponosi wszelkie konsekwencje z ni zwi zane. Doradca mo e pomóc w podj ciu trafnej decyzji przedstawiaj c ró ne warianty planu rozwoju [Bie kowski 1994, Le niak 1997, Ma ko 2007]. Przy przygotowaniu wariantów planu, znalazłaby równie zastosowanie utworzona baza z gospodarstw prowadz cych rachunkowo unijn. Pogrupowane w odpowiedni sposób gospodarstwa z bazy, byłyby podstaw przygotowania ró nych wariantów planu. Według 81, doradców K-PODR opracowanie planu ułatwiłaby mo liwo szybkiego zaprezentowania rolnikowi zmiany dochodów prowadzonego przez niego gospodarstwa w zale no ci od zmiany liczby zwierz t oraz ró nych wariantów zmian liczby zwierz t i osi ganych dochodów. Podobnie, 90,1% rolników chciałoby oceni, jak zmiana liczby zwierz t mo e zmieni dochody. Przedstawianie ró nych wariantów planu ułatwia rolnikowi wybór odpowiadaj cej mu organizacji gospodarstwa. Dla badanych rolników szczególnie cenna byłaby mo liwo zapoznania si z ró nymi wariantami zmian liczby zwierz t i osi ganych dochodów. Tak sposobno chciałoby mie 81,6% badanych rolników, prowadz cych produkcj zwierz c i zainteresowanych

7 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 16, rozwojem produkcji zwierz cej. Najbardziej zainteresowani, to rolnicy w wieku lat i lat i zarz dzaj cy gospodarstwami od 8-16 ESU (rys. 5, 6) ,3 20,5 82,7 79,5 12,0 88,0 25,9 74, lat lat lat 50 i > lat tak nie Rys. 5. Mo liwo oceny ró nych wariantów zmian liczby zwierz t i osi ganych dochodów w opinii badanych rolników z ró nych grup wiekowych ,6 15,5 31,3 17,9 50,0 86,4 84,5 68,8 82,1 50,0 do - < 4 od 4 - < 8 od 8 - <16 od 16 - <40 40 ESU i > tak nie Rys. 6. Mo liwo oceny ró nych wariantów zmian liczby zwierz t i osi ganych dochodów w opinii badanych rolników z ró nych klas wielko ci ekonomicznej gospodarstw Około 8 doradców, w pracy z rolnikiem nad przygotowaniem planu, ch tnie widziałoby równie mo liwo, szybkiego przedstawienia rolnikowi, jak zmiana powierzchni upraw mo e wpłyn na dochody gospodarstwa, oraz ró nych wariantów powierzchni upraw i osi ganych

8 74 Narz dzia ułatwiaj ce przygotowanie planów rozwoju gospodarstw w opinii doradców kujawsko-pomorskiego o rodka doradztwa rolniczego i współpracuj cych z nimi rolników dochodów. Podobne były oczekiwania rolników. Blisko 8 było zainteresowanych tak mo liwo ci. Szczególnie zainteresowani rolnicy pochodzili z gospodarstw o powierzchni u ytków rolnych 15,1-30 ha i 30,1-50 ha oraz klas wielko ci ekonomicznych: rednio małych (84,8%) i rednio du ych (83,7%) ( (rys. 7, 8) ,1 17,5 16,4 21,0 8 36, ,8 77,9 82,5 83,6 79,0 do 10 ha 10,1-15 ha 15,1-30 ha 30,1-50 ha 50,1 i wiecej tak nie Rys. 7. Mo liwo oceny jak zmiana powierzchni upraw zmieni dochody w opinii badanych rolników z ró nych grup wielko ci obszarowej gospodarstw 10 15,2 16,3 24,4 8 46,3 24,3 2 53,7 75,6 84,8 83,7 75,7 do - < 4 od 4 - < 8 od 8 - <16 od 16 - <40 40 ESU i > Rys. 8. Mo liwo oceny jak zmiana powierzchni upraw zmieni dochody w opinii badanych rolników z ró nych klas wielko ci ekonomicznej gospodarstw tak nie

9 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 16, A 79,2% badanych rolników chciałoby mie mo liwo zapoznania si z ró nymi wariantami zmian powierzchni upraw i osi ganych dochodów. Najbardziej zainteresowani kierowali gospodarstwami o powierzchni u ytków rolnych 30,1-50 ha i 15,1-30 ha oraz wielko ci ekonomicznej 8 - <16 ESU i 16 - <40 ESU (rys. 9, 10) ,6 23,5 18,0 15,8 19,0 2 59,4 76,5 82,0 84,2 81,0 do 10 ha 10,1-15 ha 15,1-30 ha 30,1-50 ha 50,1 i wiecej tak nie Rys. 9. Mo liwo oceny ró nych wariantów zmian powierzchni upraw i osi ganych dochodów w opinii badanych rolników z ró nych grup wielko ci obszarowej gospodarstw 10 14,5 17,6 26,9 23,3 8 43,9 2 56,1 73,1 85,5 82,4 76,7 do - < 4 od 4 - < 8 od 8 - <16 od 16 - <40 40 ESU i > tak nie Rys. 10. Mo liwo oceny ró nych wariantów zmian powierzchni upraw i osi ganych dochodów w opinii badanych rolników z ró nych klas wielko ci ekonomicznej gospodarstw

10 76 Narz dzia ułatwiaj ce przygotowanie planów rozwoju gospodarstw w opinii doradców kujawsko-pomorskiego o rodka doradztwa rolniczego i współpracuj cych z nimi rolników Zdaniem 41, badanych doradców, dane z gospodarstw prowadz cych rachunkowo, na bie co uaktualniane, po zastosowaniu indeksów cen, pogrupowane według potencjału gospodarstw i typów rolniczych, mogłyby by podstaw okre lania wielko ci referencyjnych do weryfikowania planów rozwoju. 4. Wnioski Przeprowadzone badania pozwalaj na sformułowanie nast puj cych wniosków: 1. Doradcom potrzebna jest baza referencyjna do weryfikowania opisów gospodarstw nie prowadz cych rachunkowo ci, dokonywania oceny aktualnej sytuacji ekonomicznej gospodarstw poprzedzaj cej plan rozwoju, oraz przygotowywania i weryfikowania ró nych wariantów planu. 2. Rolnicy współpracuj c z doradc chcieliby mie mo liwo oceny aktualnej i planowanej sytuacji swojego gospodarstwa na tle gospodarstw podobnych. Czynnikiem ró nicuj cym wypowiedzi rolników była wielko ekonomiczna i obszarowa kierowanych przez nich gospodarstw. Planowaniem rozwoju swoich gospodarstw bardziej zainteresowani byli rolnicy z gospodarstw rednio małych i rednio du ych (według klas wielko ci ekonomicznej) oraz z gospodarstw o wielko ci obszarowej ponad 15 ha UR. 3. Przeprowadzone badania potwierdziły, e w doradztwie rolniczym wyst puje zapotrzebowanie na wskazanie prostej, wystarczaj co precyzyjnej miary potencjału. Podstaw bowiem okre lenia wielko ci referencyjnych do weryfikowania opisów gospodarstw (zwłaszcza nie prowadz cych rachunkowo ci), analizowania aktualnej sytuacji, przygotowywania ró nych wariantów planu rozwoju oraz weryfikowania planów rozwoju mo e by baza danych z gospodarstw prowadz cych rachunkowo unijn i prosta, wystarczaj co precyzyjna miara potencjału pozwalaj ca na grupowanie gospodarstw podobnych pod wzgl dem potencjału. 4. Wykorzystuj c wyniki FADN mo na by da doradcom narz dzie wspomagaj ce rolników w procesie podejmowania decyzji. Do ułatwienia analizy sytuacji i oceny planów przedsi wzi mog posłu y informacje z odpowiednio pogrupowanych gospodarstw prowadz cych rachunkowo unijn (FADN). 5. Podstaw grupowania mo e by wielko ekonomiczna i typ rolniczy. 6. Wielko ekonomiczna okre lana jest na podstawie systematycznie aktualizowanych parametrów SGM. Obecnie s one obliczane dla potrzeb polskiego FADN. W zwi zku z tym e trwaj prace nad zmian kryteriów klasyfikacji gospodarstw w ramach FADN, podstaw której ma sta si standardowa produkcja, warto byłoby kontynuowa obliczanie parametrów SGM dla potrzeb doradztwa rolniczego. 7. Instytucj, która mogłaby zajmowa si przygotowywaniem takich zestawie jest Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej, w którego gestii le y gromadzenie i przetwarzanie danych gospodarstw prowadz cych rachunkowo unijn. Instytut mógłby przygotowywa odpowiednie liczby referencyjne dla O rodków Doradztwa Rolniczego. 8. Dane z gospodarstw prowadz cych rachunkowo unijn zestawione w formie poradnika dla doradcy byłyby pomocne w opracowaniu i weryfikacji planów rozwoju.

11 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 16, Bibliografia 1. Bernacki A., 2004: Informatyka w gospodarstwie rolniczym. [w:] Nowoczesne techniki informacyjne w nauce, edukacji i doradztwie dla wsi i rolnictwa. Materiały konferencyjne, KCDRRiOW, Brwinów Warszawa, wrze nia, Bie kowski R., 1994: Oczekiwania doradztwa rolniczego wobec nauk ekonomicznych. Referat na I Kongres SERiA Ekonomi ci rolnictwa i agrobiznesu wobec wyzwa współczesnego rolnictwa. Pozna s Goraj L., Niewiadomski J., 2003: Rachunkowo w gospodarstwie rolnym. [w:] Cicho M., Goraj L., Hołdy ski Cz., Janyszek S., Liro A., Metera D., Niewiadomski J.: Podstawy wdra ania programu rolno rodowiskowego i zalesieniowego. Warszawa, Goraj L., Ma ko S., Sass R., Wyszkowska Z., 2004: Rachunkowo rolnicza. Difin, Warszawa. 5. Le niak B., 1997: Analiza i planowanie rozwoju gospodarstw rolnych jako metoda rolniczego doradztwa socjalno-ekonomicznego stosowana w krajach Unii Europejskiej. Centrum Doradztwa i Edukacji w Rolnictwie, Pozna. 6. Ma ko S., 2007: Planowanie rozwoju gospodarstwa rolnego. [w]: Runowski H. (red.): Finanse gospodarstwa rolnego. Wyd. K-PODR. Przysiek, Zi tara W.,Olko-Bagie ska T., 1986:Zadania z analizy działalno ci gospodarczej i planowania w gospodarstwie rolniczym. PWRiL Warszawa. 8.

12 78 Narz dzia ułatwiaj ce przygotowanie planów rozwoju gospodarstw w opinii doradców kujawsko-pomorskiego o rodka doradztwa rolniczego i współpracuj cych z nimi rolników TOOLS FACILITATING PREPARATIONS OF FARM DEVELOPMENT PRO- GRAMMES IN THE OPINION OF ADVISORY CENTRES OFFICERS AND FARMERS COOPERATING WITH THEM Summary The aim of the paper was to recognize the needs of advisory officers concerning tools facilitating preparations of farm development programmes and farmers expectations towards preparing plans of their farms development. The research results confirm that the advisory officers need tools facilitating their work concerning preparations of farm development programmes. The examined farmers expect from the advisory offices support with preparing their venture plans. Keywords: expertise base about farms, Standard Gross Margin agricultural advisory centers, advisory officers, farms Zakład Ekonomiki Produkcji Rolniczej Katedra Ekonomiki i Doradztwa w Agrobiznesie Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy Bydgoszcz, Al. Prof. Kaliskiego 7 orjol@utp.edu.pl