Projekt strategii rozwoju systemu USOS

Transkrypt

1 Projekt strategii rozwoju systemu USOS Autorzy raportu Dorota Nicewicz-Modrzewska z-ca Dyrektora Centrum Zarządzania Infrastrukturą i Projektami Informatycznymi UAM dr Ścibór Sobieski Dyrektor Centrum Informatyki UŁ

2 Spis treści I. Streszczenie... 4 II. Analiza strategiczna Wprowadzenie Otoczenie konkurencyjne rynek światowy... 6 Zmiany na światowym rynku IT... 6 Proces boloński... 7 Rynek oprogramowania Open Source... 7 Model biznesowy oparty o Open Source Europejski rynek oprogramowania dla uczelni Fundacja Kuali Otoczenie konkurencyjne rynek krajowy Podaż produktów konkurencyjnych Pozycja systemu USOS na polskim rynku Rynek pracy programistów Otoczenie technologiczne Wstęp Bazy danych Technologie i rozwiązania na uczelniach wyższych Wymagania co do integracji systemu Architektura aplikacji w kontekście kosztów Otoczenie socjologiczno-psychologiczne Rola zaufania w budowaniu środowiska Open Source Nowy paradygmat socjologiczny o motywacji Misja uczelni wyższych a Open Source Zamachowiec Oracle Analiza aktualnego stanu projektu USOS MUCI USOS Funkcjonalność Zarządzanie projektem Technologia Autorzy: Dorota Nicewicz-Modrzewska, Ścibór Sobieski 2/58

3 7. Analiza SWOT III. Opcje strategiczne Wariant I USOS Analiza SWOT Wariant II Projekt NEW USOS Analiza SWOT Wariant III Projekt NINA Analiza SWOT Wariant IV Projekt KUALI PL Analiza SWOT IV. Rekomendacje V. O autorach VI. Dodatki Dodatek 1. Lista członków Fundacji Kuali Dodatek 2. The Open Source Definition Spis rysunków Spis tabel Bibliografia Autorzy: Dorota Nicewicz-Modrzewska, Ścibór Sobieski 3/58

4 I. Streszczenie System USOS rozwijany jest przez zespół programistów Uniwersytetu Warszawskiego pod kierownictwem pani Janiny Mincer-Daszkiewicz już od blisko 10-ciu lat. Praktyka rozwoju systemów informatycznych mówi, że systemy o tak długim czasie projektowania zwykle wymagają gruntownych zmian architektonicznych, tak np. podaje w swojej publikacji Mityczny Osobomiesiąc. Eseje o inżynierii oprogramowania F. Brooks, pada wręcz stwierdzenie, że często należy przewidzieć porzucenie pierwszej wersji systemu. Dzieje się tak z kilku zasadniczych powodów: 1. zakres funkcjonalności systemów zwykle bardzo różni się od pierwotnych założeń, a co za tym idzie pierwotnie przyjęte rozwiązania architektoniczne utrudniają dalszy rozwój systemu, 2. system, który tworzony jest przez wiele lat zwykle nie posiada odpowiedniej spójności wewnętrznej (tworzony jest przez zmieniająca się grupę osób), przez co jego utrzymanie oraz dalszy rozwój staje się utrudniony, 3. niezwykle szybkie tempo rozwoju technologii informatycznych pozwala na zastosowanie bardziej efektywnych rozwiązań. Wybrane dla budowy systemu USOS technologie Oracle Forms i Oracle Reports, Oracle przestały być rozwijane przez producenta, co z każdym rokiem zwiększa ryzyko utraty kompatybilności ze środowiskiem systemowym stacji roboczych i serwerów. Zdarzenie to powinno być, naszym zdaniem, bodźcem do zaprojektowania nowoczesnej architektury systemu, która pozwoli na rozwój systemu w perspektywie wielu lat. Biorąc pod uwagę uwarunkowania uczelni wyższych, szczególnie publicznych, uważamy, że mówiąc o perspektywie wdrażania i użytkowania systemu informatycznego należy operować okresem lat. Chcemy jednocześnie zaznaczyć, że dokonując niniejszej analizy nie kwestionujemy słuszności wyboru pierwotnej technologii użytej do budowy USOS, która była dokonywana w zupełnie odmiennych uwarunkowaniach. Nie kwestionujemy też modelu w jakim powstawał oraz powstaje USOS, choć i tu można wprowadzić wiele ulepszeń co wskazujemy w wielu miejscach niniejszego opracowania. Niniejsze opracowanie ma na celu przedstawienie wariantów nowej architektury systemu, która naszym zdaniem, pozwoli mu na utrzymanie obecnej oraz rozwój pozycji systemu USOS na rynku uczelni polskich co stanowi główny i jedyny priorytet niniejszego opracowania. Autorzy: Dorota Nicewicz-Modrzewska, Ścibór Sobieski 4/58

5 II. Analiza strategiczna 1. Wprowadzenie Współczesny świat podlega nieustającym zmianom, jako przyczyny tychże można wymienić wiele aspektów współczesnego życia, takie jak: pośpiech, ogromny postęp technologiczny, rozwój nauk socjologicznych i politycznych, globalizację i wiele innych. Przeprowadzając analizę strategiczną należy dokonać bardzo wnikliwej analizy otoczenia, w którym się znajduje dana organizacji, i to zarówno otoczenia technologicznego jak i organizacyjnego. W przypadku przedsięwzięć takich jak projekty dużych systemów informatycznych zaniedbanie dokładnej analizy otoczenia może prowadzić do nieprzewidzianych skutków, objawiających się tym, że system informatyczny jest, działa poprawnie, ale z niewiadomych przyczyn użytkownicy nie chcą go używać, te niewiadomie przyczyny były często przyczyną klęsk bardzo dobrych rozwiązań. Można mnożyć przykłady wielu rozwiązań, które choć dobre miały przejściowe kłopoty albo musiały zostać porzucone. Przykładowo, systemy firmy Apple już w 1985 roku miały system okienkowy, dlaczego zatem to nie one obecnie dominują na biurkach użytkowników? Skoro istniały dobre i sprawdzone systemu Unixowe, to czemu obecnie zostały one wyparte przez Linuksa? Dlaczego firma Xerox, która jako pierwsza posiadała bardzo dobry system graficzny użytkownika, nie wdrożyła go w rozwiązaniach powszechnych? Dlatego też, w swoich publikacjach wielu autorów (np. Pressman, Sommerville) związanych z inżynierią oprogramowania wskazuje, że w trakcie pozyskiwania wymagań od klienta celem budowy nowego rozwiązania informatycznego należy uwzględnić również takie rzeczy jak (wymieniamy tylko najważniejsze w kontekście dalszych rozważań): 1. oszacować biznesowe i techniczne możliwości dla tworzonego systemu, 2. należy określić środowisko techniczne, tj. architekturą, system operacyjny, wymagania sieciowe i teleinformatyczne, w którym ma docelowo pracować system, Ponieważ według wiedzy autorów tego opracowania, dla systemu USOS nigdy nie przeprowadzono takiej analizy (powstawał on metodą iteracyjną), to według autorów jest to właściwy moment na to by przyjrzeć się niejako od nowa temu systemowi i wyciągnąć wnioski na przyszłość. Niniejszy dokument nie zawiera dokładnej analizy porażek poszczególnych przedsięwzięć informatycznych, których przykłady podano powyżej, jednak zawiera te informacje o obecnym środowisku czy też otoczeniu uczelni wyższych, które zdaniem autorów są istotne z punktu widzenia dalszej analizy i wyboru rozwiązań, które będą wspierały rozwój systemu USOS. Według autorów otrzymujemy niepowtarzalną okazję na to by zaprojektować wersję drugą USOS, która może zdominować rynek, składa się na to ogromne doświadczenie osób tworzących ten system, oraz odpowiedni moment w czasie. Autorzy: Dorota Nicewicz-Modrzewska, Ścibór Sobieski 5/58

6 2. Otoczenie konkurencyjne rynek światowy Zmiany na światowym rynku IT Pomimo, że system USOS nie był pisany z myślą o jego wykorzystaniu przez inne uczelnie niż polskie, na jego pozycję na polskim rynku będzie miał wpływ rozwój systemów o zasięgu światowym. Zauważmy, że prawdopodobnie to właśnie globalizacja w dużym stopniu dotyka rynku IT, który podlega zmianom będącym skutkiem międzynarodowej współpracy społeczności internetowej. Ekonomia skali wpływa w znaczący sposób na koszty wytwarzania systemów informatycznych. Małe systemy do wspierania procesów zarządzania przedsiębiorstwami konkurują obecnie na rynku z dużymi systemami ERP, których ceny bądź spadły, bądź też zostały dostosowane do średnich przedsiębiorstw. I to właśnie systemy ERP swoją elastycznością konstrukcji przezwyciężyły bariery, które teoretycznie wynikały ze specyfiki systemów finansowo-księgowych w poszczególnych krajach. W naszej opinii, na rynku systemów do zarządzania uczelniami wyższymi, pozycję dominującą zdobędą w najbliższych latach systemy dystrybuowane na zasadach Open Source (lub podobnych), których konstrukcja pozwoli np. na lokalizacje językowe oraz swobodne dostosowanie do uwarunkowań prawnych panujących w danym kraju. Przykładem ogromnego znaczenia dystrybucji w zdobywaniu pozycji na rynku, szczególnie na rynku IT, jest firma Google. Jednym z kluczowych czynników, jakie zadecydowały o jej sukcesie, była bezpłatna dystrybucja ich wyszukiwarki. Zanim zaczęło rozpowszechniać się Google Search, na rynku istniało kilka dużych serwisów wyszukiwawczych, które pozwalały włączać swoją aplikację do stron WWW tylko za opłatą. Google była pierwszą firmą, która pozwoliła wykorzystywać swoją wyszukiwarkę całkowicie bezpłatnie. To spowodowało, że w ciągu kilku miesięcy nowa wyszukiwarka wyparła z rynku płatne serwisy, a jej nazwa stała się błyskawicznie rozpoznawalna na świecie. Czy oznacza to, że firma Google nie czerpie zysków ze swojej działalności? Oczywiście nie, zmodyfikowała jedynie ówczesny model biznesowy i dzięki temu rozwinęła się w szybszym tempie. Pokory dla ograniczania się w planowaniu przyszłości dowolnego systemu informatycznego wyłącznie do rynku polskiego, w tym systemu USOS, a także w forowaniu opinii o niezagrożonej jego pozycji, powinny uczyć niektóre spektakularne zdarzenia z ostatnich kilkunastu lat m.in.: zniknięcie z rynku potentatów takich jak, Digital Equipment Corporation czy Compaq oraz zaprzestanie produkcji większości serwerów RISC. Główną przyczyną był wysoki koszt ich produkcji i rozwoju, który nie znajdował poparcia w odpowiedniej dystrybucji systemów liczbie klientów. Wygrały rozwiązania tańsze o dużo sprawniejszej dystrybucji. Podkreślamy tańsze, a nie koniecznie lepsze. Podobny przykład można podać w zakresie komercyjnych systemów Unix, które utraciły na znaczeniu w momencie pojawienia się systemu Linux. W efekcie, dzisiaj bardzo niewielkie znaczenie na rynku mają komercyjne systemy unixowe. Wniosek Autorów. W świetle tak znaczących przemian na rynku IT, wiara, że system USOS przetrwa tylko dlatego, że ma obecnie wiodącą pozycję lub, że polskie uczelnie mają jakąś szczególną specyfikę, której nie sprosta żaden inny system jest, w naszej opinii, wiarą naiwną. Autorzy: Dorota Nicewicz-Modrzewska, Ścibór Sobieski 6/58

7 Proces boloński W 1999 roku europejscy ministrowie edukacji podpisali w Bolonii deklarację koordynacji swoich wewnętrznych działań w celu osiągnięcia w pierwszej dekadzie nowego tysiąclecia celów, które określono jako kluczowe dla utworzenia Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego i promocji europejskiego systemu szkolnictwa wyższego na świecie: Przyjęcie systemu czytelnych i porównywalnych ocen, także poprzez implementację Suplementu do Dyplomu. Przyjęcie systemu opartego o dwa główne etapy edukacji. Dostęp do drugiego etapu powinien wymagać pomyślnego ukończenia pierwszego etapu, trwającego co najmniej 3 lata. Ustanowienie systemu punktacji podobnie jak w systemie ECTS dla promocji mobilności studentów. Punkty te będzie można także uzyskać poza kontekstem szkolnictwa wyższego, włączając to kształcenie ustawiczne i być rozpoznawalne przez uczelnie. Promocję mobilności poprzez przezwyciężanie przeszkód w swobodnym przemieszczaniu się, ze szczególnym uwzględnieniem: o studentów dla dostępu do studiów i możliwości szkolenia oraz usług powiązanych, o nauczycieli, naukowców, personelu administracyjnego, uznawania i rewaloryzacji okresów spędzonych w europejskim kontekście badań, uczenia i szkoleń bez pogarszania ich ustawowych praw. (1) Proces wdrażania zapisów deklaracji bolońskiej koordynuje obecnie Europejska Komisja ds. Edukacji i Szkolnictwa. Co dwa lata odbywają się spotkania krajów uczestniczących w procesie bolońskim (obecnie 46) w celu pomiaru progresu i ustalenia nowych priorytetów. Jednym z najważniejszych celów ustalonych na kolejne dziesięciolecie jest nadal mobilność zmierzając do osiągnięcia w 2020 roku wskaźnika absolwentów z Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego, którzy studiowali zagranicą na co najmniej 20%. (2) Wdrażanie procesu bolońskiego nakłada na systemy informatyczne zarządzające procesem edukacyjnym nowe wymagania. Implementacja suplementu do dyplomu, katalogu punktów ECTS a szczególnie mobilności studentów wymaga kolejnych nakładów na rozszerzanie funkcjonalności w istniejących systemach. Wniosek Autorów. System USOS musi sprostać wymaganiom związanymi z procesem bolońskim, zatem musi m.in. umożliwić łatwą integracje z innymi systemami występującymi na świecie ze szczególnym uwzględnieniem Europy. Rynek oprogramowania Open Source 1 W opinii Autorów, na rynku systemów do zarządzania uczelniami wyższymi, pozycję dominującą zdobędą w najbliższych latach systemy dystrybuowane na zasadach Open Source lub zbliżonych, których konstrukcja zapewni odpowiednią elastyczność rozwiązania, łatwe lokalizacje językowe oraz dostosowywanie do uwarunkowań prawnych. Opłacalność utrzymywania lokalnych systemów stanie wówczas pod znakiem zapytania. Taniej jest bowiem finansować rozwój i utrzymanie lokalnych modyfikacji, unikając kosztów utrzymania i rozwoju architektury systemu. 1 Definicję oprogramowania Open Source zawarto w Dodatku 2. Autorzy: Dorota Nicewicz-Modrzewska, Ścibór Sobieski 7/58

8 Według tej samej zasady system USOS wyparł wiele systemów działających lokalnie na uczelniach. Szybka dystrybucja jaką daje licencja Open Source ułatwi znacząco upowszechnienie się takich systemów. Pojawienie się pierwszego takiego systemu z polską lokalizacją, spowoduje, że większość osób odpowiedzialnych za informatyzację uczelni będzie ostrożnie podejmować decyzję co do inwestycji w system USOS. W podobny sposób rozprzestrzenił się dystrybuowany na licencji GPL system Moodle pomimo, że istnieją na rynku konkurencyjne, zaawansowane systemy komercyjne, podjęcie decyzji o wdrożeniu Moodle obarczone było znacznie mniejszymi nakładami początkowymi (ryzykiem finansowym). Według informacji dostępnych Autorom, nikt w Polsce nie wykonywał precyzyjnych badań związanym z udziałem platformy Moodle na rynku, ale szacuje się, ż jest to 80-90% rynku uczelni (statystyki ogólne: Jak niżej wykazano, dotychczasowe, dość powszechne, poglądy utożsamiające oprogramowanie Open Source z grupką entuzjastów lub wręcz fanatyków, należy bardzo szybko zrewidować. Zmiany na rynku IT spowodowane przez projekty tego typu, ich wpływ na przyspieszenie rozwoju cywilizacji oraz odkrycia socjologiczne związane z badaniem przyczyn sukcesu projektów Open Source powodują, że rynek komercyjny bardzo poważnie podchodzi do modelu biznesowego opartego o Open Source. Analizując obecny zakres stosowania oprogramowania Open Source na uczelniach wyższych oprogramowania należy podkreślić, że programowanie to upowszechnia się coraz szybciej. Poniżej wykres zakresu stosowania Open Source na UAM. Rysunek 1. Zakres stosowania oprogramowania OpenSource na UAM Źródło: opracowanie własne Z każdym rokiem wykorzystujemy coraz więcej systemów Open Source w codziennej pracy służb informatycznych. Wiele z tych rozwiązań, które do nie dawna nie mogły konkurować Autorzy: Dorota Nicewicz-Modrzewska, Ścibór Sobieski 8/58

9 z komercyjnymi systemami, obecnie stały się rozwiązaniami na tyle dojrzałymi, że wyparły znacznie droższe rozwiązania (np. system OpenNMS do monitorowania systemów, system OTRS zapewniający wsparcie dla helpdesku). Od lat, powszechne jest wykorzystywanie środowisk programistycznych udostępnianych na zasadach Open Source takich jak Perl, TCL, Phyton czy Java. Ilość bibliotek dostępnych w ramach projektów Open Source rośnie z roku na rok, a istniejące rozwiązania stają się rozwiązaniami na tyle dojrzałymi, że zaczynają być wykorzystywane przez producentów systemów komercyjnych. Tendencję te potwierdzają wykonane w kwietniu 2009 roku przez IDC badania światowego rynku oprogramowania. Wykazały one, że wydatki na oprogramowanie związane z systemami typu Linux rosną w znacznie większym stopniu niż rynek i pozostali gracze na rynku. Oznacza to, że oprogramowanie Open Source zdobywa swoją pozycję na rynku w bardzo szybkim tempie zagrażając dotychczasowym potentatom (%) Linux i oprogramowanie z nim związane Unix i oprogramowanie z nim związane Windows i oprogramowanie z nim związane Cały rynek 2013 Rysunek 2 Poziom wzrostu światowych przychodów z oprogramowania liczony rok do roku w latach Źródło: (3) W 1976 roku Bill Gates w zapytał retorycznie: Kto może pozwolić sobie na wykonywanie profesjonalnej onalnej pracy za nic? Jaki hobbysta poświęci lata na programowanie, odnajdywanie błędów, dokumentowanie swojego produktu i dystrybucję za darmo? (4) Ten daleko posunięty sceptycyzm był błędem. Obecnie Microsoft traktuje rynek oprogramowania związanego z Linuxem jako jednego z głównych swoich rywali. W swoim rocznym raporcie (5) wskazuje oprogramowanie Open Source a przede wszystkim inny model biznesowy przez niego wykorzystywany jako jedno z zasadniczych ryzyk, które mogą obniżyć ich przychody. Co więcej, Autorzy: Dorota Nicewicz-Modrzewska, Ścibór Sobieski 9/58

10 rozpoczęła współpracę z projektami typu Open Source takimi jak Linux rozwijając ich oprogramowanie na zasadach licencji GPL v2 oraz stworzyła licencję Microsoft Public Licence i zachęca do wytwarzania oprogramowania w oparciu o ten model. Wystarczy spojrzeć na portal projektów realizowanych w oparciu o rozwiązania Microsoft ( zawiera on projekty udostępniana na jednej z licencji Open Source. Zatem, czy wolno bagatelizować ten model wytwarzania oprogramowania, jeśli tacy potentaci jak Microsoft zrozumieli, że warto pójść tą drogą? Analitycy firmy Gartner, po wielu latach sceptycznego podejścia do rynku Open Source, w ostatnich latach zmienili swoje poglądy. Opublikowano prognozy, z których wynika, że 80% systemów komercyjnych do roku 2012 będzie zawierać komponenty Open Source. Dostrzegli również, że wiele systemów tej klasy stało się systemami dojrzałymi, stabilnymi i posiadającymi dobre wsparcie. Zdaniem Gartner systemy Open Source pozwalają znacząco zmniejszać całkowity koszt użytkowania systemów. Ignorowanie tego faktu, zdaniem analityków Gartner, może wprowadzić firmy w poważne problemy konkurencyjne. W najbliższych latach spodziewają się, że opracowanie strategii adaptacji systemów Open Source będzie jedną z najważniejszych decyzji strategicznych w firmach. (6) Zarysowująca się tendencja, która pozwoli twórcom oprogramowania na utrzymanie swojej pozycji na rynku polega na adaptacji rozwiązań Open Source w zakresie budowy jądra, tak aby skoncentrować swoje zasoby na innowacyjności, zamiast nad kolejnymi próbami wynalezienia na nowo koła, które to próby nie budują przewagi konkurencyjnej systemów. Istotne rezultaty przyniosło wykonane przez firmę Accenture w marcu i kwietniu 2010 roku badania 300 organizacji publicznych i prywatnych z Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Zdaniem analityków Accenture, nadchodzi era oprogramowania Open Source, a swoje wnioski opierają o wynik badania, z którego widać, że: 69% organizacji planuje zwiększenie wydatków na systemy typu Open Source. 38% spodziewa się migracji swoich kluczowych systemów do systemów Open Source w ciągu najbliższych 12 miesięcy. 88% organizacji obecnie wykorzystujących Open Source planuje w najbliższym czasie wzrost wydatków na oprogramowanie tego typu. Wykonane badanie pokazało również, że wraz z dojrzewaniem rynku Open Source zmieniły się przyczyny adaptacji takiego oprogramowania w przedsiębiorstwach, i tak: 76% organizacji określiło, jako najważniejszy czynnik jakość oprogramowania, 71% wskazało niezawodność, 70% sprawniejsze rozwiązywanie błędów i dziur w bezpieczeństwie, 50% wskazało jako najważniejsze obniżenie kosztów. Już w 2000 roku badania niezawodności oprogramowania dla technologii WWW wykazało znaczącą przewagę projektów Open Source: Czas awarii Apache Microsoft Netscape Inne Wrzesień Autorzy: Dorota Nicewicz-Modrzewska, Ścibór Sobieski 10/58

11 Październik Listopad Średnia Tabela 1 Średni czas awarii (w godzinach w miesiącu) dla poszczególnych typów serwerów http Źródło: (6) Analiza czasu naprawy luk w bezpieczeństwie systemów wykonana jeszcze w 1999 roku wykazała co następuje: Producent Liczba dni przerw spowodowanych przez hackerów Ilość reakcji Ilość dni/reakcję Red Hat Microsoft Sun Tabela 2 Analiza czasu rozwiązania problemów z bezpieczeństwem systemów Źródło: (6) W serwerach opartych na dystrybucji Linux firmy Red Hat wystąpiło trzykrotnie mniej problemów z bezpieczeństwem niż w serwerach Microsoft. Pomimo, że systemy Sun odnotowały dużo mniejszą ilość przypadków, to bardzo długi czas naprawy spowodował, że systemy Red Hat wykazały najkrótszy sumaryczny czas przerw spowodowanych atakami hackerów. Podobne rezultaty dało badanie wykonane w okresie od czerwca do grudnia 2004 roku przez Symantec Corp. Przeglądarka Mozilla Firefox rozwiązuje swoje problemy z bezpieczeństwem szybciej i odnotowuje mniej poważnych dziur niż komercyjny Internet Explorer. Systemy Open Source wykazują się również dużo większą skalowalnością niż systemy komercyjne. W okresie od marca do listopada 2005 odnotowano, że systemy GNU/Linux były używane przez 78% spośród 500 najszybszych na świecie superkomputerów oraz przez większość najszybszych superkomputerów, włączając najpotężniejszy. Wyniki powyższych analiz wskazują, że adaptacja systemów Open Source staje się coraz bardziej powszechna, a systemy te zaczynają wypierać systemy zamknięte (czasami określane mianem komercyjnych). Ponadto przyjęta w projektach Open Source organizacja oraz architektura wpływa znacząco na poziom bezpieczeństwa i jakość kodu co powinno zachęcać do czerpania z ich doświadczeń i naśladowania ich metod pracy. Wniosek Autorów. Niezmiernie ważne dla rozwoju systemu USOS jest zwrócenie uwagi na model Open Source i poważne potraktowanie tej alternatywy jako dalszej drogi rozwoju systemu. Przy czym, najważniejsze zdaniem Autorów opracowania, jest model dystrybucyjny, architektura Open Source oraz otwartość kodu w tej kolejności. Model biznesowy oparty o Open Source W ostatnich latach zwiększa się na świecie liczba firm, które opierają swój model biznesowy o oprogramowanie typu Open Source. Znaczenie ich działalności na rynku rośnie, co daje się zauważyć w analizach Magic Quadrants publikowanych przez Gartner Inc. Podstawową zasadą tego modelu jest otwarcie kodu oprogramowania, umożliwienie tworzenia własnych modyfikacji przez użytkowników, ale przede wszystkim tworzenie społeczności wokół rozwoju systemu. Autorzy: Dorota Nicewicz-Modrzewska, Ścibór Sobieski 11/58

12 Wbrew potocznym opiniom Open Source może generować znaczny strumień przychodów. W drugim kwartale 2010 roku całkowite przychody firmy Red Hat wyniosły 219 mln USD i wzrosły o 20% w stosunku roku poprzedniego. Przychody z samych subskrypcji wsparcia technicznego wyniosły 186 mln USD. (7) Model Open Source wykorzystuje następujące strumienie przychodów: wsparcie techniczne, konsulting, sprzedaż pakietów enterprise, sprzedaż modułów komercyjnych, szkolenia, dotacje, reklama. Wniosek Autorów. System USOS, może rozwijać się w modelu Open Source z pozytywnym skutkiem dla wpływów do budżetu projektu. Europejski rynek oprogramowania dla uczelni W wielu krajach europejskich rozwojem oprogramowania do zarządzania tokiem studiów zajmują się gremia powołane na poziomie krajowym, podobnie jak to się dzieje w Polsce. Do takich krajów należą m.in.: Szwecja (Ladok), Niemcy (HIS), Norwegia (USIT), Włochy (CINECA/KION). Formuła organizacyjna tych jednostek jest różna, stosowane są zarówno konstrukcje oparte o agencje rządowe, fundacje i stowarzyszenia uczelni. Większość systemów powstaje w oparciu o licencje zamknięte, jednakże np. HIS rozpoczął udostępniać swoje systemy na licencji typu Open Source. Współpracą z HIS, a przede wszystkim możliwością włączenia do systemu rozwiązania BI (edustore), zainteresowała się Fundacja Kuali. W dniach września 2010 z inicjatywy HIS odbyło się seminarium na temat modelu Open Source w tworzeniu rozwiązań dla uczelni oraz możliwości współpracy w tym zakresie. Dyskusja przeprowadzona w tych dniach pokazała, że wiedza o korzyściach płynących z modelu Open Source jest jeszcze bardzo niewielka. Jednakże organizacje uczestniczące w spotkaniu poszukując możliwych pól współpracy zadeklarowały wspólnie gotowość do kontynuowania rozmów w tym kierunku. Fundacja Kuali W 2004 roku z inicjatywy Uniwersytetu Indiana rozpoczęły się w Stanach Zjednoczonych działania mające na celu rozpoczęcie współpracy uczelni wyższych w celu stworzenia systemu finansowego dedykowanego do użytku przez uczelnie wyższe. Po ponad roku prac przygotowawczych uzyskano dofinansowanie z fundacji Mellona na prace programistyczne. Wśród inicjatorów współpracy było 8 amerykańskich uczelni wyższych i organizacji. W 2006 roku wraz z pojawieniem się nowych pomysłów na rozwój oprogramowania powołano do życia Fundację Kuali, której celem było zarządzanie współpracą pomiędzy partnerami oraz projektami. Misją Fundacji Kuali jest stworzenie systemów informatycznych typu Open Source przez uczelnie wyższe z przeznaczeniem dla uczelni wyższych. W 2006 roku, w ramach fundacji powołano do życia drugi projekt Kuali COEUS mający na celu stworzenie systemu do zarządzania badaniami naukowymi, który bazował na doświadczeniach systemu o tej samej nazwie stworzonym przez MIT. W roku 2007 rozpoczął prace projekt Kuali STUDENT, którego założeniem było stworzenie systemu do zarządzania tokiem studiów. Autorzy: Dorota Nicewicz-Modrzewska, Ścibór Sobieski 12/58

13 Rysunek 3. Struktura organizacyjna Kuali Źródło: (8) Ze względu na istnienie kilku projektów w ramach Kuali powstała potrzeba oddzielenia wspólnych komponentów wszystkich projektów i uformowania z nich samodzielnego projektu pod nazwą Kuali RICE odpowiedzialnego za podstawową architekturę systemów tworzonych w ramach Kuali. Do innych projektów powołanych w ramach Kuali należą: Kuali OLE system do zarządzania i współpracy pomiędzy bibliotekami, Kuali READY narzędzie do planowania ciągłości funkcjonowania uczelni wyższych (business continuity planning tool). Rozpoczęto także przygotowania do stworzenia systemu kadrowo-płacowego oraz systemu do zarządzania wiedzą. Oprogramowanie stworzone przez Fundację Kuali, zgodnie z założeniami, jest dystrybuowane bezpłatnie na zasadach licencji Educational Community License, która należy do grupy licencji typu Open Source i jest zgodna z licencją GPL w wersji 3. Fundacja jest finansowania ze składek jej członków oraz ze zdobytych grantów (np. Fundacja Mellona). Wysokość rocznej składki członka Fundacji jest uzależniona od wielkości jego budżetu: Wielkość rocznego budżetu (mln USD) Wysokość składki rocznej (USD) Powyżej , , ,500 Mniej niż 250 4,500 Fundacje 14,500 Autorzy: Dorota Nicewicz-Modrzewska, Ścibór Sobieski 13/58

14 Korporacje 20,000 Tabela 3 Wysokość rocznej składki w Fundacji Kuali Źródło: (8) W ciągu 6 lat istnienia Fundacja Kuali przeżyła dynamiczny wzrost liczby jej członów. W samych tylko ostatnich 3 miesiącach ilość członków Fundacji wzrosła z około 40 do blisko 50. Obecną listę członków Fundacji Kuali zawarto w Dodatku 1. Należy podkreślić, że jednym z członków biorących udział w procesie tworzenia systemów w ramach Fundacji jest Massachusetts Institute of Technology. W 2010 roku do współpracy w ramach Fundacji Kuali jako partner fundacji zaangażowany w rozwój systemu Kuali STUDENT dołączyła pierwsza europejska uczelnia wyższa University of Cambridge. Rozwój systemów tworzonych przez Kuali jest przedmiotem obserwacji licznych uczelni europejskich. W ramach spotkania, które odbyło się w dniach pt. Open source activities in the area of university management in Europe jedna z uczelni fińskich poinformowała, że są w trakcie wykonywania testów technologii Kuali Rice. W grudniu 2010 roku, wkrótce po opublikowaniu pierwszego wydania systemu Kuali STUDENT mają zamiar rozpocząć testy tego oprogramowania. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza rozpoczął testy oprogramowania Kuali COEUS. Członkostwo w Fundacji Kuali nie warunkuje prawa do wykorzystania lub modyfikacji jej oprogramowania, gdyż jest ono dystrybuowane na zasadach Open Source. Jednakże umożliwia ono wywieranie wpływu na rozwój systemów poprzez prawo głosu podczas wyboru dyrekcji Fundacji, procesie przydzielania zasobów projektom oraz określania priorytetów Fundacji. Członkowie Fundacji są zachęcani do udostępniania swoich zasobów ludzkich dla projektów Fundacji na określony okres czasu. Na podkreślenie zasługuje transparentność procesu zarządzania. Wszystkie spotkania dyrekcji i kierownictwa projektów są dokumentowane i publikowane na stronach internetowych Fundacji. Podsumowując, informacje o działalności Fundacji Kuali należy podkreślić, że staje się ona głównym graczem na rynku systemów do zarządzania uczelni w skali światowej. Rysunek 4. Ilość odwiedzających stronę kuali.org według lokalizacji, od 1 do 4 lutego 2010 Źródło: (8) Autorzy: Dorota Nicewicz-Modrzewska, Ścibór Sobieski 14/58

15 Jej dynamiczny rozwój może, w krótkim czasie, spowodować wejście na rynek europejski i zacząć zagrażać systemom krajowym. W rzeczywistości zaangażowanie University of Cambridge w rozwój projektu Kuali STUDENT stanowi już o rozpoczęciu ekspansji Kuali na rynku europejskim. Wniosek Autorów. Fundacja Kuali jest organizacja, którą należy traktować jako bardzo poważnego konkurenta systemu USOS ze względu na jej tempo rozwoju oraz ze względu na fakt, że pierwsze europejskie uczelnie zaczęły testować ich systemu lub nawet rozpoczęły z nimi oficjalną współpracę. 3. Otoczenie konkurencyjne rynek krajowy Podaż produktów konkurencyjnych Do niedawna rynek uczelni wyższych w Polsce nie cieszył się wielkim zainteresowaniem firm komercyjnych, zwłaszcza dotyczyło to tzw. uczelni państwowych (publicznych). Wynikało to z wielu przyczyn, do których jako główne można zaliczyć: 1. Skala wdrożenia uczelnie, które bardzo potrzebują dobrych i rozbudowanych systemów informatycznych wspierających ich procesy, są zwykle ogromne. Zatem złożoność ich procesów biznesowych również jest duża. W efekcie działające na rynku małe i średnie firmy komercyjne nie były często w stanie podołać wdrożeniom, a duże firmy nie były zainteresowane tym rynkiem ze względu na jego specyfikę. 2. Specyfika uczelni publicznych uczelnie publiczne podlegają dość specyficznym uwarunkowaniom prawnym, które są odmienne niż w typowym biznesie, co więcej, jedna uczelnia może mieć w pewnym zakresie odmienne akty prawne od innej (np. uchwały senatu uczelni). Stąd też, nie można wprost, wdrażać na nich rozwiązań przenoszonych ze świata komercji np. systemów ERP. Idąc dalej, wdrożenie na każdej z uczelni jest inne (ma indywidualny charakter), stąd każde obarczone jest dużym ryzykiem. Z kolei w porównaniu do segmentu zwykłego biznesu uczelni nie jest aż tak dużo. Te czynniki powodowały, że przez wiele lat duże firmy informatyczne nie były zainteresowane wejściem w ten rynek. 3. Nietypowe procesy biznesowe istnieje wiele obszarów procesów biznesowych uczelni wyższych, które nie występują w ogóle, lub jedynie w szczątkowej postaci, w firmach komercyjnych. Dla przykładu wystarczy wymienić: rekrutację, obsługę studentów, biuro nauki. Stąd też, firma, która chciałaby wejść na ten rynek musi liczyć się z dużymi nakładami w początkowej fazie, które zwrócą się dopiero na przestrzenie wielu lat. Ostatecznie, jak pisaliśmy, przez wiele lat rynek publicznych uczelni wyższych nie cieszył się dużym zainteresowaniem. Zmieniło się to ostatnimi laty i można obecnie wymienić wiele firm, które oferują rozwiązania dla uczelni wyższych (poniższy spis ma charakter jedynie poglądowy i nie dokonujemy w nim porównania pokrycia konkretnych obszarów, to znaczy: gdy piszemy kadry nie oznacza, że funkcjonalność pokrywa całość potrzeb uczelni). Firmy wymieniamy w porządku alfabetycznym: 1. ComArch ( firma założona w 1993 roku, działa w wielu obszarach rynku, w przypadku uczelni wyższych są to: kadry, płace, finanse. Nie są nam znane wdrożenia w dużych i liczących się uczelniach publicznych. Autorzy: Dorota Nicewicz-Modrzewska, Ścibór Sobieski 15/58

16 2. CSF Polska ( firma istnieje od 1996 roku i posiada oprogramowanie w obszarach: obieg dokumentów, projektu, rozliczenia projektów. Firma reklamuje swoją platformę one4all jako rozwiązanie dla wszelkich obszarów uczelni, jednak głównie sprowadza się ona do obszarów wymienionych powyżej. Nie są nam znane wdrożenia w dużych i liczących się uczelniach publicznych. 3. Kalasoft ( firma istnieje od lutego 1989 roku i posiada oprogramowanie w obszarach: dziekanat, kadry, płace, finanse. Przy czym oprogramowanie to można scharakteryzować jako przeznaczone dla małych i średnich uczelni. W niektórych obszarach można zauważyć obecność tej firmy na uczelniach dużych i liczących się, np. UW. 4. Microsoft ( wiodąca firma informatyczna na świecie, która do tej pory funkcjonowała w innym obszarze. Jednak od kilku lat próbuje wejść na rynek ze swoim produktem klasy ERP, jakim jest Dynamix AX. W zakresie wdrożeń na dużych i znaczących uczelniach można wymienić UAM. 5. Partners in Progress ( firma istnieje od 1995 roku i posiada oprogramowanie w obszarach: dziekanat, rekrutacja i inne drobne. Nie są nam znane wdrożenia w dużych i liczących się uczelniach publicznych. 6. S.A.P. ( największa na świecie firma z zakresu rozwiązań ERP, która nie posiada jeszcze wyspecjalizowanych rozwiązań dla uczelni wyższych w Polsce, ale poprzez wdrożenie w 4 uczelniach powoli nadrabia zaległości. Rozpoczęte wdrożenia na: UJ, UMCS, UŚ, PW. 7. Simple ( firma działa od roku 1988 i posiada oprogramowanie w obszarach: niektóre obszary dziekanatu, kadry, płace, finanse. Nie są nam znane wdrożenia w dużych i liczących się uczelniach publicznych. Należy jednak zaznaczyć, że nawet obecnie żadna z firm nie dostarcza rozwiązania kompleksowego (dla wszystkich obszarów działalności) przeznaczonego dla publicznej uczelni wyższej w Polsce. Jeśli natomiast zawęzimy naszą analizę do obszaru dziekanatu (by odnieść się do USOS), to okaże się, że jest jeszcze gorzej i krąg dostawców się zawęża. Tak naprawdę, USOS w chwili obecnie jest bezkonkurencyjny w zakresie obsługiwanej funkcjonalności. Jednak nie należy traktować tego stwierdzenia jako dobrego omenu, gwarantującego ten stan na długie lata. Jak wiadomo rynek nie znosi stagnacji, a firmy komercyjne przebijają USOS modelem biznesowym (np. w zakresie wdrożenia i wsparcia). Widać to wyraźnie na przykładzie uczelni, które wciąż nie decydują się na wdrożenie systemu USOS brakuje głównie ze względu na brak komercyjnego wsparcia. Wniosek Autorów. Świat komercji zaczął traktować rynek uczelni wyższych, jako ważną niszę do zagospodarowania. Stąd też, naszym zdaniem, komercyjne rozwiązania należy postrzegać jako konkurencyjne dla systemu USOS,, co więcej, posiadające przewagę konkurencyjną w zakresie dostarczanego wsparcia technicznego i powdrożeniowego. Pozycja systemu USOS na polskim rynku System USOS uzyskał obecnie dominującą pozycję na rynku uczelni wyższych w Polsce z każdym rokiem zyskując nowe zainteresowane wdrożeniem uczelnie. Autorzy: Dorota Nicewicz-Modrzewska, Ścibór Sobieski 16/58

17 Liczba uczelni przystępujących do projektu Liczba uczelni rozpoczynających wdrożenie Rysunek 5. Postęp w rozwoju projektu Źródło: (9) Szacuje się, że USOS działa w 20% publicznych uczelni wyższych i obsługuje 40% studentów uczelni tego rodzaju. Uniwersytety 14 4 Politechniki, Wyższe szkoły 5 19 Wyższe szkoły zawodowe i inne Wyższe szkoły pedagogiczne 2 16 Wyższe szkoły ekonomiczne 2 81 Akademie wychowania fizycznego 2 4 Wyższe szkoły rolnicze 1 7 Szkoły resortowe (MON i MSWiA) 1 6 Akedemie medyczne 0 9 Wyższe szkoły artystyczne 0 21 Wyższe szkoły morskie 0 2 Wyższe szkoły teologiczne % 20% 40% 60% Uczelnie wdrażające USOS Pozostałe uczelnie 80% 100% Rysunek 6. Uczelnie wdrażające USOS według rodzaju Źródło: (9) Duża penetracja rynku wpływa na wysoki poziom zaufania uczelni co do trwałości projektu. Autorzy: Dorota Nicewicz-Modrzewska, Ścibór Sobieski 17/58

18 Rynek pracy programistów Jednym z najważniejszych czynników, które wpływają na powodzenie projektów informatycznych jest dostęp do kadry informatycznej wyspecjalizowanej w technologiach stosowanych w systemach. Zmiany w popycie na określone kompetencje pracowników są pierwszym wskaźnikiem rozwijających się na rynku trendów w zakresie adaptacji technologii. Rosnący przez lata popyt tworzy lukę na rynku pracy co wpływa na kierunki edukacji specjalistów. Odwrotnie stagnacja zapotrzebowania zmniejsza zainteresowanie rozwojem osobistym w tym kierunku. Poniżej przedstawiono wyniki długoterminowych analiz popytu na poszczególne kompetencje informatyczne, mogące mieć znaczenie w doborze technologii dla systemu USOS. Wykresy przedstawiają relatywny wzrost (rok do roku) ilości ofert pracy na rynku światowym, gromadzonych przez agencję Indeed. Rysunek 7 Relatywny trend rozwoju rynku specjalistów związanych z bazami danych Źródło: indeed.com Najbardziej widoczny jest trend wzrostu zapotrzebowania na specjalistów związanych z bazami MySQL oraz PostgreSQL co oznacza, że rynek w coraz większym stopniu przyjmuje te rozwiązania. Co prawda może to się zmienić, ze względu na przejęcie MySQL przez firmę Oracle, ale z pewnością PostgreSQL utrzyma swoją pozycję. Autorzy: Dorota Nicewicz-Modrzewska, Ścibór Sobieski 18/58

19 Rysunek 8 Liczba ofert pracy dla specjalistów związanych z bazami danych Źródło: (10) W liczbach absolutnych na rynku dominują oferty związane Oracle, co wiąże się z pozycją rynkową wypracowaną przed 2005 rokiem. Rysunek 9 Relatywny trend rozwoju rynku specjalistów związanych z językami programowania Źródło: (10) Powyższy wykres oddaje dynamikę wzrostu adaptacji technologii PHP w porównaniu do innych języków programowania. Autorzy: Dorota Nicewicz-Modrzewska, Ścibór Sobieski 19/58

20 Rysunek 10 Liczba ofert pracy dla specjalistów związanych z językami programowania Źródło: (10) W liczbach bezwzględnych dominującą pozycję na rynku wykazują oferty związane z programowaniem w języku Java. Tu znów może to w najbliższym czasie się zmienić, ze względu na przejęcia SUN przez Oracle. Na dzień 29 września 2010 roku jeden z największych serwisów ogłoszeniowych w Polsce zawierał następującą ilość ofert pracy: Stanowisko Ilość ofert pracy Programista Oracle 4 Programista baz danych 5 Programista Java 77 Programista PHP 25 Tabela 4 Liczba ofert pracy w serwisie pracuj.pl w dniu Źródło: Opracowanie własne Wykonane w tym samym dniu wyszukiwanie w nazwach stanowisk ciągów znaków takich jak: Oracle, Java, PHP, PostgresSQL, MySQL w portalach społecznościowych związanych z karierą zawodową dało następujące wyniki: ciąg znaków linkedin.com linkedin.com Polska goldenline.pl oracle java php postgresql mysql Tabela 5 Liczba osób zarejestrowanych w portalach społecznościowych, które zawarły w opisie swojego stanowiska lub kompetencji poszukiwany ciąg znaków w dniu Źródło: Opracowanie własne Autorzy: Dorota Nicewicz-Modrzewska, Ścibór Sobieski 20/58