Stanowisko póÿnoczwartorzêdowych osadów jaskiniowych Schronisko nad Jaskini¹ Zegar w Ska³ach Zegarowych (Wy yna Czêstochowska)
|
|
- Paweł Bednarek
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Stanowisko póÿnoczwartorzêdowych osadów jaskiniowych Schronisko nad Jaskini¹ Zegar w Ska³ach Zegarowych (Wy yna Czêstochowska) Maciej T. Krajcarz 1, Magdalena Sudo³ 2, Magdalena Krajcarz 1, Krzysztof Cyrek 2 The site of Late Quaternary cave sediments the Shelter above the Zegar Cave in Zegarowe Rocks (Czêstochowa Upland). Prz. Geol, 60: Abstract. The Shelter above the Zegar Cave (Shelter No 388) (N E ) is located in the Zegarowe Rocks ridge in the Ryczów Upland (southern part of the Czêstochowa Upland), municipality Wolbrom, district Olkusz. In 2009, Mrs. Jadwiga M.T. Krajcarz M. Sudo³ M. Krajcarz K. Cyrek and Mr. Lucjan Wodarz found an archeological flint artifact in a type of leaf point at the slope below the Shelter. This finding allowed suspecting the presence of Palaeolithic cultural layers inside or near the Shelter. The authors aim was to recognize the geological context of the Palaeolithic settlement of the Shelter above the Zegar Cave and its neighborhood, and in further perspective of the entire southern part of the Ryczów Upland micro-region. Four layers were discovered in the Shelter during field works (downward): I humic silty loam, Holocene; II loess altered by secondary soil processes during the Holocene; III unaltered loess, dated to MOIS 2; IV silty cave loam with limestone rubble, dated to MOIS 3. The chronostratigraphy is based on lithostratigraphy and confirmed by radiocarbon and thermoluminescence dating. An archaeological cultural level occurs in layer IV, most probably related to the shift from the Middle to Upper Palaeolithic. The sequence of cave sediments may be well correlated with numerous profiles of cave sites from the Kraków-Czêstochowa Upland. Keywords: Pleistocene, Holocene, Palaeolithic, fossil fauna, reindeer Rangifer tarandus W roku 2009 na stoku przed otworem wejœciowym do Schroniska nad Jaskini¹ Zegar pañstwo Jadwiga i Lucjan Wodarzowie znaleÿli interesuj¹ce narzêdzie krzemienne w typie ostrza liœciowatego. Zabytki tego typu ³¹czone s¹ z tzw. kulturami przejœciowymi pomiêdzy paleolitem œrodkowym i górnym (Koz³owski, 200), datowanymi na MOIS 3 (marine oxygen isotope stage 3). Odkrycie to da³o podstawy do przypuszczeñ, e w Schronisku lub w jego bezpoœredniej okolicy znajduj¹ siê osady datowane na MOIS 3, zawieraj¹ce paleolityczne warstwy kulturowe. Osady jaskiniowe z tego okresu w kontekœcie znalezisk archeologicznych nale ¹ do rzadkoœci i znane s¹ z kilku zaledwie stanowisk na obszarze Wy yny Krakowsko-Czêstochowskiej (Madeyska & Cyrek, 2002). Znalezisko pañstwa Wodarzów przyczyni³o siê do podjêcia przez zespó³ badaczy pod kierownictwem Magdaleny Sudo³, w latach , kompleksowych badañ geologicznych, archeologicznych i paleontologicznych Schroniska nad Jaskini¹ Zegar i znajduj¹cego siê przed nim stoku. Po raz pierwszy Schronisko to wymieni³ Kowalski (1951) w swoim katalogu jaskiñ pod numerem 388, gdzie zamieœci³ nazwê, pomiary i plan Schroniska oraz wspomnia³ o obecnoœci namuliska. Nastêpnie w wykazie jaskiñ autorstwa Szelerewicza i Górnego (1986) Schronisko zosta³o opatrzone numerem IV.C.8, podobnie w niepublikowanym katalogu Poloniusa (1991). Z wyj¹tkiem drobnych prac inwentaryzacyjnych Schronisko nie by³o badane do lat 90. XX wieku, kiedy wykonano p³ytkie wykopy sonda owe (Muzolf i in., 1999; Stefaniak i in., 2009 tam podawana inna nazwa: Schronisko Poœrednie). W wyniku tamtych prac stwierdzono wystêpowanie dwóch warstw: humusowej i lessowej, zawieraj¹cych nieliczne koœci plejstoceñskich i holoceñskich ssaków oraz holoceñskie materia³y archeologiczne. CEL PRACY G³ównym celem podjêtych przez autorów badañ by³o rozpoznanie kontekstu geologicznego osadnictwa pradziejowego w Schronisku i jego otoczeniu, a w dalszej perspektywie w ca³ej po³udniowej czêœci mikroregionu Wy yny Ryczowskiej. Mimo badañ archeologicznych prowadzonych w mikroregionie od lat 0. XX wieku (Sawicki, 1953) paleolityczna sieæ osadnicza tego obszaru wci¹ jest bardzo s³abo rozpoznana, zw³aszcza w porównaniu do innych rejonów Wy- yny Krakowsko-Czêstochowskiej, np. Wy yny Ojcowskiej lub Ska³ Kroczyckich (Madeyska & Cyrek, 2002). Natomiast interesuj¹ce odkrycia archeologiczne dokonane w ostatnich latach w pobliskiej Jaskini Biœnik (Cyrek, 1999; Cyrek, 2002; Cyrek & Cyrek, 2009; Cyrek i in., 2010; Cyrek & Sudo³, 2010; Krajcarz & Cyrek, 2011) i innych stanowiskach (np. Sudo³, 2005) wskazuj¹, e w³aœnie omawiany obszar mia³ du e znaczenie w rozwoju kultur œrodkowego paleolitu. Obiekty jaskiniowe z zachowanym namuliskiem stanowi¹ niezwykle cenne Ÿród³o dla badañ geologicznych, paleozoologicznych oraz archeologicznych. Dziêki specyficznemu 1 Instytut Nauk Geologicznych, Polska Akademia Nauk, Oœrodek Badawczy w Warszawie, ul. Twarda 51/55, Warszawa; mkrajcarz@twarda.pan.pl, magdakraj@twarda.pan.pl. 2 Instytut Archeologii, Uniwersytet Miko³aja Kopernika, ul. Szosa Bydgoska /8, Toruñ; sudol@umk.pl, paleo@umk.pl. 56
2 mikroklimatowi i ograniczonym wp³ywom czynników zewnêtrznych, osady jaskiniowe, a wraz z nimi szcz¹tki zwierzêce oraz pozosta³oœci ludzkiej aktywnoœci, maj¹ szansê przetrwaæ w nienaruszonym uk³adzie do chwili obecnej. Interdyscyplinarne badania prowadzone na tego typu stanowiskach umo liwiaj¹ przeprowadzenie rekonstrukcji historii jego zasiedlenia oraz paleoœrodowiska (Madeyska, 1971; Madeyska & Cyrek, 2002; anczont & Madeyska, 2011). Przeprowadzone badania mia³y charakter wstêpny i wymagaj¹ kontynuacji w kolejnych latach. SYTUACJA GEOLOGICZNA Badane stanowisko znajduje siê w obszarze wychodni jednostki litostratygraficznej wapieni skalistych smoleñskich, datowanych na górny oksford (Bednarek i in., 1978; Matyszkiewicz i in., 2006). Jest to obszar wystêpowania licznych zjawisk krasowych, m.in. form krasu podziemnego jaskiñ i schronisk skalnych. Powstanie tych form wi¹ e siê z hypogenicznymi zjawiskami ascenzyjnymi zachodz¹cymi w póÿnej kredzie, paleogenie lub miocenie i póÿniejszym przekszta³ceniem w warunkach wadycznych oraz przez procesy wietrzeniowo-denudacyjne (Tyc, 2009). W pobli u znajduje siê kilka stanowisk jaskiniowych rozpoznanych badaniami archeologicznymi, geologicznymi i paleontologicznymi: Jaskinia Biœnik, Jaskinia Zegar, Jaskinia Jasna Smoleñska, Jaskinia Jasna Strzegowska (Cyrek i in., 2010; Miros³aw-Grabowska & Cyrek, 2009; Sawicki, 1953; Stefaniak i in., 2009) oraz ok. 50 nieprzebadanych mniejszych jaskiñ i schronisk (Kowalski, 1951; Szelerewicz & Górny, 1986; Polonius, 1991; Pulina, 1999). Najlepiej poznanym stanowiskiem jest Jaskinia Biœnik, posiadaj¹ca mi¹ sze namulisko zbudowane z glin jaskiniowych, lessów, piasków i koluwiów (Miros³aw-Grabowska, 2002; Cyrek i in., 2010; Krajcarz & Cyrek, 2011). Wapienie oksfordu górnego s¹ na Wy ynie Czêstochowskiej przykryte osadami czwartorzêdowymi o zró nicowanej mi¹ szoœci. Wiêksz¹ czêœæ tej pokrywy buduj¹ lessy ostatniego zlodowacenia, osady fluwioglacjalne i fluwioperyglacjalne oraz deluwia lessowe i piaszczysto-gruzowe (Bednarek i in., 1978; Lewandowski, 199). Podrzêdnie wystêpuj¹ równie osady zwietrzelinowe, a w dnach dolin osady rzeczne, bagienne i wydmowe. CHARAKTERYSTYKA STANOWISKA Schronisko nad Jaskini¹ Zegar (N 50 25'1" E 19 0'27") znajduje siê w po³udniowej czêœci pasma Ska³ Zegarowych na Wy ynie Ryczowskiej (po³udniowa czêœæ Wy yny Czêstochowskiej), gmina Wolbrom, powiat olkuski (ryc. 1). G³ówny otwór Schroniska ma ekspozycjê ku WNW (ryc. 2 patrz na str. 563) i jest po³o ony na wysokoœci ok. 30 m n.p.m., ok. 25 m nad dnem doliny znanej jako Dolina Wod¹cej (Wika i in., 2000). Od otworu korytarz prowadzi do niewielkiej komory, sk¹d rozchodzi siê w dwie strony: ku SW prowadzi do drugiego, mniejszego otworu, ku NE ci¹gnie siê ok. 8mikoñczy œlepo (ryc. 1). Ca³kowita d³ugoœæ korytarzy Schroniska wynosi 18 m. Z wyj¹tkiem koñcowej czêœci pó³nocno-wschodniego korytarza ca³e Schronisko jest widne. Namulisko wystêpuje na ca³ej powierzchni dna Schroniska. Przed otworem znajduje siê niewielki taras przedjaskiniowy, przechodz¹cy dalej w po³ogi stok o nachyleniu 12, ci¹gn¹cy siê na d³ugoœci ok. 20 m i zbudowany z osadów lessowych le ¹cych na wapieniach. Dalej lessy zanikaj¹ a stok opada stromo do dna doliny. METODY BADAÑ W Schronisku i na stoku przed nim za³o ono cztery wykopy archeologiczne. Eksploracjê prowadzono metod¹ warstw mechanicznych, to znaczy zdejmuj¹c kolejne warstwy o poziomym stropie i sp¹gu, o mi¹ szoœci 10 cm, jednoczeœnie rejestruj¹c rozprzestrzenienie warstw naturalnych. We wszystkich wykopach osi¹gniêto sp¹g osadów (ska³ê wapienn¹), który znajdowa³ siê na g³êbokoœci od ok. 80 cm (wykop IV) do ok. 130 cm (wykop III). Znajdowane zabytki archeologiczne, szcz¹tki zwierzêce oraz pobierane próbki geologiczne rejestrowano w systemie trójwymiaro- Pilica Kocikowa Pilica Ryczów Z³o eniec Zegar Smoleñ otwór entrance II W Zamczysku Z Kominem W Straszykowej Górze 5km Biœnik Psia Jasna Strzegowska D³u ec Strzegowa I 3m Schronisko nad Jaskini¹ Zegar Shelter above the Zegar Cave wiêksze jaskinie bigger caves obszar zabudowany buildings wiêksze drogi bigger roads zamek Smoleñ Smoleñ Castle wykopy archeologiczne przebadane w roku 2012 archaeological trenches explored in 2012 Ryc. 1. Szkic lokalizacyjny i plan Schroniska nad Jaskini¹ Zegar. Wykopy III i IV znajduj¹ siê poza Schroniskiem Fig. 1. Localization map and plan of Shelter above the Zegar Cave. Trenches III and IV are situated outside of the Shelter 57
3 wej dokumentacji. Próbki geologiczne o masie 3 5 kg pobierano z ka dej warstwy mechanicznej w standardzie NU (naturalne uziarnienie). Wykonano analizê granulometryczn¹, a na wybranych frakcjach gruzu (10 20 mm i >20 mm) przeprowadzono analizê morfologii gruzu wapiennego (metodyka wg Madeyskiej, 1971), celem odtworzenia warunków klimatycznych panuj¹cych podczas sedymentacji warstw. Ponadto z ka dej warstwy mechanicznej pobierano próbkê o masie 5 6 kg z ka dego metra kwadratowego i ka dej warstwy naturalnej. Próbki te poddano szlamowaniu celem znalezienia drobnych szcz¹tków zwierzêcych i roœlinnych oraz drobnych artefaktów. Koœci i zêby kopalne oznaczono pod wzglêdem przynale noœci anatomicznej i systematycznej oraz wykonano analizê tafonomiczn¹. Materia³y archeologiczne zosta³y poddane analizie typologiczno-kulturowej. Wykonano datowania próbek lessu metod¹ termoluminescencyjn¹ w Zak³adzie Geoekologii i Paleogeografii UMCS (Lublin) oraz datowania radiowêglowe AMS próbek koœci zwierzêcych w Poznañskim Laboratorium Radiowêglowym (Poznañ). WYNIKI I DYSKUSJA W Schronisku wystêpuj¹ cztery ³atwe do rozdzielenia warstwy. Zgodnie z ogólnie przyjêtymi zasadami prac na stanowiskach archeologicznych, warstwy te zosta³y ponumerowane w trakcie prac wykopaliskowych od góry do do³u numerami I IV. Warstwa I czarna próchniczna glina pylasta z gruzem (nr 9 na ryc. 3). Osad jest zagêszczony, co jest zjawiskiem znanym z wielu jaskiñ i wi¹ e siê z intensywnym udeptywaniem stropowej czêœci namuliska przez ludzi i zwierzêta (jest to tzw. deptanisko). W warstwie tej wystêpuj¹ przemieszane materia³y archeologiczne œredniowieczne i nowo- ytne (ceramika, wyroby metalowe), co wskazuje na wykorzystywanie Schroniska w œredniowieczu i okresach póÿniejszych przez ludzi. Znaleziono równie nieliczne szcz¹tki gryzoni leœnych (nornica ruda Myodes glareolus, popielica Glis glis, zob. tab. 1). Na zewn¹trz Schroniska warstwa przechodzi w akumulacyjny poziom glebowy gleby brunatnej i dalej na stoku gleby p³owej. W poziomie tym, jak i w przykrywaj¹cych go deluwiach, równie wystêpuj¹ fragmenty ceramiki, a tak e koœci zwierz¹t udomowionych i leœnych (byd³o domowe Bos taurus, jeleñ szlachetny Cervus elaphus) oraz wyroby krzemienne zwi¹zane z produkcj¹ siekier, datowane na eneolit lub wczesn¹ epokê br¹zu. Brak podobnych zabytków krzemiennych wewn¹trz schroniska wskazuje, e pracownia siekier znajdowa³a siê poza nim, na tarasie przedjaskiniowym lub na s¹siednich NW Holocen: Holocene: nowo ytne wkopy modern digging deluwia próchniczne z koœæmi i zabytkami archeologicznymi humic deluvium with bones and artifacts poziom glebowy A przechodz¹cy obocznie w deptanisko, z koœæmi i zabytkami archeologicznymi warstwa I soil horizon A changing laterally into cave pavement, with bones and artifacts layer I Czwartorzêd nierozdzielony: Undivided Quaternary: less przekszta³cony procesami glebotwórczymi w poziom glebowy A/E 8 loess altered by pedogenic processes into soil horizon A/E less przekszta³cony procesami glebotwórczymi w poziom glebowy B 7 loess altered by pedogenic processes into soil horizon B less wyraÿnie zmieniony procesami wmywania, z koœæmi 6 loess clearly alternated by illuvial processes, with bones Zlodowacenie wis³y: Vistulian Glaciation: less nieznacznie zmieniony procesami wmywania, z nielicznym gruzem i z koœæmi warstwa II 5 loess slightly alternated by illuvial processes, with sparse rubble and bones layer II less z gruzem wapiennym w czêœci sp¹gowej warstwa III loess with limestone rubble in lower part layer III pylasta glina jaskiniowa z gruzem wapiennym, wêgielkami i koœæmi warstwa IV 3 silty cave loam with limestone rubble, charcoals and bones layer IV Kenozoik nierozdzielony: Undivided Cenozoic: glina zwietrzelinowa z gruzem wapiennym 2 weathering loam with limestone rubble Jura: Jurassic: wapieñ 1 limestone wykop IV trench IV 8 2 miejsce znalezienia ostrza liœciowatego location where the leaf point was found wykop III trench III 9 otwór entrance taras przedjaskiniowy outside plateau wykop II trench II komora chamber wykop I trench I 5 skala pozioma horizontal scale m skala pionowa vertical scale SE 0m Ryc. 3. Przekrój geologiczny przez osady Schroniska nad Jaskini¹ Zegar i osady le ¹ce na stoku przed Schroniskiem. Trzykrotne przewy szenie. Pokazano przybli one naturalne barwy osadóww Fig. 3. Geological cross-section through the cave sediments of the Shelter above the Zegar Cave and the sediments on the slope just below the Shelter. Three times vertically exaggerated. Shown colors are similar to the natural hues of sediments 58
4 Takson Taxon Warstwa w Schronisku Layer inside the shelter Przegl¹d Geologiczny, vol. 60, nr 10, 2012 Tab. 1. Schronisko nad Jaskini¹ Zegar liczba szcz¹tków ssaków. Pierwsza liczba oznacza sumê zidentyfikowanych okazów (NISP), liczba w nawiasie oznacza najmniejsz¹ liczbê osobników (MNI) Table 1. Shelter above the Zegar Cave counts for mammals. The first number refers to number of identified specimens (NISP), the number in parenthesis refers to minimum number of individuals (MNI) Deluwia na stoku Deluvium on slope I II III IV Myodes glareolus 2 (1) 2 (2) 1 (1) Microtus arvalis/agrestis 2 (1) 1 (1) Dicrostonyx gulielmi 1 (1) 2 (1) 2 (1) Lemmus lemmus 1 (1) Cricetus cricetus 1 (1) Glis glis 1 (1) Lepus sp. 3 (1) 3 (1) 10 (1) 1 (1) Oryctolagus cuniculus 1 (1) 1 (1) Sorex sp. 1 (1) Rhinolophus hipposideros 1 (1) Myotis sp. 1 (1) Rangifer tarandus 1 (1) 6 (1) Cervus elaphus 2 (1) Bos taurus 3 (1) Capra/Ovis 1 (1) 1 (1) Equus ferus 1 (1) 1 (1) Vulpes lagopus 2 (1) Vulpes vulpes 1 (1) Ursus sp. 1 (1) 1 (1) ska³kach. Jest to sytuacja obserwowana tak e w innych obiektach jaskiniowych tego mikroregionu. Zabytki archeologiczne i koœci zwierzêce pozwalaj¹ jednoznacznie datowaæ omawian¹ warstwê na œrodkowy i póÿny holocen. W czêœci sp¹gowej warstwy wystêpuje strefa przejœciowa (nr 6 na ryc. 3) do le ¹cych ni ej lessów. Warstwa II lessy (nr 5 na ryc. 3) zawieraj¹ce nieliczny drobny œrednio og³adzony gruz wapienny. Lessy s¹ zmienione procesami wmywania, co w porównaniu do ni ej wystêpuj¹cych niezmienionych lessów da³o efekt ciemniejszej barwy i wiêkszej spoistoœci. Madeyska (1988) wi¹ e analogiczne osady z innych jaskiñ z okresem póÿnego glacja³u. Wyniki datowañ TL wskazuj¹ jednak, e warstwa II by³a akumulowana wczeœniej, w okresie m³odszego pleniglacja³u (= stadia³u g³ównego = MOIS 2, por. Krajcarz, 2012). Stosunkowo wysoki stopieñ og³adzenia gruzu jest zapewne zwi¹zany z wietrzeniowymi procesami holoceñskimi, które siêgnê³y w g³¹b namuliska i objê³y nie tylko warstwê holoceñsk¹, ale równie lessy. Na przyk³adzie pobliskiej Jaskini Biœnik wykazano, e procesy te dzia³aj¹ do g³êbokoœci kilkudziesiêciu centymetrów pod powierzchni¹ namuliska (Krajcarz, 2011). Nieliczne szcz¹tki gatunków ciep³olubnych (nornica ruda M. glareolus, królik Oryctolagus cuniculus, zob. tab. 1) mog³y dostaæ siê do warstwy z osadów holoceñskich w wyniku wtórnych przemieszczeñ postsedymentacyjnych. Zjawisko takie odkryto m.in. w Jaskini Biœnik (Krajcarz, 2009). Na czêœciowe wymieszanie szcz¹tków wskazuje równie odmienny stan zachowania koœci zwierz¹t ciep³olubnych i stepotundrowych. Wiêkszoœæ szcz¹tków zwierz¹t znalezionych w warstwie II nale y do gatunków, które w plejstocenie wchodzi³y w sk³ad fauny stepotundrowej (tab. 1). Nale ¹ do niej: leming obro ny Dicrostonyx gulielmi, nornik Microtus arvalis/agrestis, zaj¹c Lepus sp., koñ Equus ferus i renifer Rangifer tarandus. Ponadto w warstwie wystêpuj¹ wêgle drzewne, co sugeruje zasiedlenie Schroniska przez ludzi. W przebadanych wykopach nie natrafiono jednak na adne jednoznaczne kulturowo zabytki archeologiczne. Omawiany osad jest prawdopodobnie najg³êbsz¹ warstw¹, któr¹ osi¹gnê³y wczeœniejsze sonda e paleozoologiczne (Stefaniak i in., 2009). Podczas tamtych badañ odkryto równie nieliczne szcz¹tki zwierz¹t stepotundrowych, w tym nosoro ca w³ochatego Coelodonta antiquitatis. Less wystêpuje równie na stoku przed Schroniskiem i stanowi substrat dla rozwiniêtych tam holoceñskich gleb. Datowania TL warstwy II oraz lessów le ¹cych na stoku przed Schroniskiem (tab. 2) wskazuj¹, e okres sedymentacji lessu przypada³ na stadia³ g³ówny ostatniego zlodowacenia (= m³odszy plenivistulian, MOIS 2). Pozwala to wi¹zaæ lessy ze Schroniska nad Jaskini¹ Zegar z poziomem LMg (sensu Maruszczak, 2001). Na tarasie przedjaskiniowym i na stoku w stropowej czêœci lessu (wydzielenie nr 8 na ryc. 3) znaleziono nieliczne wyroby krzemienne o niejednoznacznej przynale noœci kulturowej, prawdopodobnie zwi¹zane z okresem eneolitu lub pocz¹tkiem epoki br¹zu (por. Muzolf i in., 1999). 59
5 Tab. 2. Wyniki datowañ lessów ze Schroniska nad Jaskini¹ Zegar i ze stoku przed Schroniskiem metod¹ termoluminescencyjn¹ (datowania wykona³ J. Kusiak, UMCS) Table 2. Results of thermoluminescence dating of loess from Shelter above the Zegar Cave and the slope in a front of Shelter (by J. Kusiak, UMCS) Warstwa/poziom glebowy Layer/soil horizon II III III A/E A/E B Miejsce Location Schronisko Shelter Schronisko Shelter Schronisko Shelter stok slope stok slope stok slope Wiek TL [ka] TL age [ka] Nr lab. Lab. No 25, ± 2, Lub ,8 ± 3,8 Lub ,3 ± 3,7 Lub ,2 ± 2, Lub ,1 ± 2,5 Lub ,5 ± 2,8 Lub-5297 Tab. 3. Wyniki datowañ koœci z warstwy IV Schroniska nad Jaskini¹ Zegar metod¹ radiowêglow¹. Kalibracje wg programu OxCal v.1.5 Table 3. Results of radiocarbon dating of bones from layer IV, Shelter above the Zegar Cave. Calibration by OxCal v.1.5 software Warstwa Layer IV IV Próbka Sample koœæ promieniowa renifera reindeer radius (Rangifer tarandus) œródrêcze renifera reindeer metacarpus (Rangifer tarandus) Wiek 1 C [lata BP] 1 C age [years BP] Zakres kalibrowanego wieku dla poziomu ufnoœci 95,% [cal BP] Calibrated age for confidence level 95.% [cal BP] Nr lab. Lab. No ± Poz ± Poz-079 Warstwa III ja³owy archeologicznie less (nr na ryc. 3), z nielicznymi koœæmi zwierzêcymi. Miejscami wykazuje laminacjê. W górnej czêœci less zawiera bardzo nieliczny gruz wapienny. Ku sp¹gowi udzia³ gruzu wapiennego wzrasta. W g³êbi Schroniska less przechodzi w sp¹gu bez wyraÿnej granicy w glinê jaskiniow¹, a na zewn¹trz w rumosz lessowo-gruzowy i le ¹c¹ g³êbiej gliniasto-gruzow¹ zwietrzelinê. Uzyskane daty TL (tab. 2) wskazuj¹, e akumulacja lessu mia³a miejsce w schy³kowej czêœci interstadia³u Grudzi¹dza (= interplenivistulianu, MOIS 3). Jednak daty radiowêglowe, uzyskane dla le ¹cej ni ej warstwy IV (tab. 3), wskazuj¹, e wiek TL warstwy III jest zbyt stary i jej akumulacja mia³a miejsce póÿniej, na prze³omie interstadia³u Grudzi¹dza i stadia³u g³ównego, lub ju w stadiale g³ównym. Pozycja stratygraficzna i sekwencja dat TL pozwalaj¹ wi¹zaæ warstwy III i II odpowiednio z wczesn¹ i póÿn¹ czêœci¹ tego samego epizodu sedymentacji lessów, to znaczy z poziomem LMg wed³ug Maruszczaka (2001). Niezgodnoœæ wyników datowañ TL i 1 C mo e wi¹zaæ siê z nieca³kowitym wyzerowaniem sygna³u TL, w zwi¹zku z czym daty 1 C wydaj¹ siê bardziej wiarygodne. Podobne zjawiska starszego wieku TL ni 1 C osadów ze zlodowacenia wis³y s¹ znane równie z innych stanowisk (np. Mäkinen, 2005). Warstwa IV jedyna warstwa o charakterze typowej gliny jaskiniowej (nr 3 na ryc. 3). Jest to jasnoszara glina pylasta z licznym œrednio og³adzonym gruzem. Wystêpuje wy³¹cznie w g³êbszej czêœci Schroniska, za progiem skalnym, który prawdopodobnie zabezpieczy³ osad przed erozj¹ i denudacj¹. W warstwie tej znaleziono bogaty zespó³ stepotundrowej fauny kopalnej (m.in. piesiec Vulpes lagopus, renifer Rangifer tarandus, koñ Equus ferus, chomik europejski Cricetus cricetus, leming obro ny Dicrostonyx gulielmi i leming górski Lemmus lemmus, zob. tab. 1), a w czêœci stropowej z¹b mleczny niedÿwiedzia Ursus sp. Gruz wapienny jest w stropowej czêœci ostrokrawêdzisty, ale ku sp¹gowi wykazuje wzrost stopnia og³adzenia. Wskazuje to na powstawanie warstwy w pocz¹tkowo doœæ ciep³ym klimacie, póÿniej stopniowo och³adzaj¹cym siê a do warunków peryglacjalnych zwieñczonych sedymentacj¹ lessów warstwy III. Liczne wêgle drzewne wskazuj¹ na intensywne zasiedlenie Schroniska przez ludzi w czasie sedymentacji warstwy IV, po³¹czone z paleniem ognisk. Z wyj¹tkiem resztek ognisk i œladów ciêcia narzêdziem krzemiennym na koœci (ryc. A) nie znaleziono niestety charakterystycznych typologicznie zabytków. Natomiast na stoku poza Schroniskiem, w deluwiach w odleg³oœci 11 m od otworu Schroniska, jak ju wspomniano wy ej, pañstwo Wodarzowie natrafili na wyrób krzemienny o charakterze uszkodzonego i wtórnie przerabianego bifacjalnego ostrza liœciowatego (ryc. B). Tego typu zabytki s¹ znane ze œrodkowego paleolitu z tzw. kultur przejœciowych miêdzy œrodkowym a górnym paleolitem, które rozwija³y siê w interplenivistulianie 550
6 A 1cm 100 µm B 1cm Ryc.. Przyk³adowe znaleziska archeologiczne ze Schroniska nad Jaskini¹ Zegar. A koœæ zwierzêca (œródstopie Cervidae) ze œladami ciêcia z warstwy IV, po prawej powiêkszenie œladów ciêcia. B narzêdzie krzemienne znalezione w deluwiach na stoku przed Schroniskiem Fig.. Exemplary archaeological artifacts from Shelter above the Zegar Cave. A animal bone (cervid metatarsal) with cut marks from layer IV and enlargement of marks on the right photograph. B flint tool found in deluvial sediment on the slope in front of the Shelter 551
7 (Ginter & Koz³owski, 1975; Koz³owski & Koz³owski, 1996; Koz³owski, 200). Nie jest na razie jasne, czy zabytek ten, niew¹tpliwie redeponowany procesami stokowymi, mo na wi¹zaæ z warstw¹ IV. Argumentem przemawiaj¹cym za tak¹ sytuacj¹ jest jego stan zachowania. Widoczne na narzêdziu wyœwiecenie powierzchni, a tak e zag³adzenie krawêdzi i grani miêdzynegatywowych s¹ czêsto spotykane wœród narzêdzi zdeponowanych w glinach jaskiniowych. Pod wzglêdem stanu zachowania omawiane narzêdzie wyraÿnie odró nia siê od wyrobów odkrytych w lessach i poziomie akumulacyjnym gleby na stoku, które maj¹ ostre krawêdzie, a powierzchnie nie pokryte patyn¹. Podkreœliæ nale y, e dotychczas przebadano warstwê IV na obszarze zaledwie 1 m 2. Na tym etapie badañ nie mo na jeszcze ustaliæ przynale noœci kulturowej ludnoœci paleolitycznej, która zasiedla³a Schronisko. Dwie koœci renifera z warstwy IV datowano metod¹ radiowêglow¹ AMS (tab. 3). Zarówno uzyskane daty, jak i znaleziska fauny, stan zachowania gruzu i pozycja stratygraficzna, pozwalaj¹ wi¹zaæ powstanie warstwy IV ze stosunkowo ciep³ym okresem interplenivistulianu (= interstadia³u Grudzi¹dza sensu Lindner, 1992; = MOIS 3). WNIOSKI Sekwencja warstw stwierdzona w Schronisku nad Jaskini¹ Zegar dobrze koresponduje z profilami wielu stanowisk jaskiniowych Wy yny Krakowsko-Czêstochowskiej. Podobny uk³ad warstw wykazuj¹ pobliskie jaskinie: Jasna Strzegowska (Miros³aw-Grabowska & Cyrek, 2009), Jasna Smoleñska i Zegar (Stefaniak i in., 2009), a tak e wiele jaskiñ po³o onych w wiêkszej odleg³oœci, m.in. Nietoperzowa (Madeyska-Niklewska, 1969), Tunel Wielki, Schronisko Wylotne (Madeyska, 1988, 2006). Najlepiej poznana i le ¹ca w odleg³oœci ok. 700 m Jaskinia Biœnik ma analogiczny uk³ad warstw (por. Cyrek i in., 2010): warstwie I ze Schroniska nad Jaskini¹ Zegar odpowiada tam próchniczna warstwa 1a, warstwie II tamtejsza próchniczno-lessowo-gruzowa 1b, natomiast warstwie III odpowiada lessowa warstwa 2. Odpowiednikiem warstwy IV mog¹ byæ warstwy3iwjaskini Biœnik, które jednak nie wystêpuj¹ w ca³ej jaskini, gdy w wielu miejscach pod lessem pojawiaj¹ siê tam utwory wykszta³cone w innej facji (py³owo-piaszczyste osady sp³ywów b³otnych, por. Cyrek i in., 2009). Obecnoœæ tych osadów mo e byæ zwi¹zana z odmiennym po³o eniem topograficznym Jaskini Biœnik, która le y znacznie ni ej nad dnem doliny ni Schronisko nad Jaskini¹ Zegar. Warstwy I IV mo na równie bezpoœrednio odnieœæ do litostratygraficznych serii IX VI, wyró nionych przez Madeysk¹ (1988) oraz do poziomów faunistycznych: A+C (warstwa I), L+M+S (warstwy II i III) i L+M+C (warstwa IV) wyró nionych przez Madeysk¹ (1982). Uk³ad osadów na stoku przed jaskini¹ przypomina typowy profil osadów stokowo-eolicznych Wy yny Krakowskiej opisany przez Pawelec (2008, 2011). Id¹c za t¹ analogi¹ wystêpuj¹cy w dolnej czêœci less z rumoszem gruzowym nale a³oby wi¹zaæ z ruchami masowymi typu soliflukcji, a le ¹cy powy ej bezgruzowy less (tutaj wtórnie zmieniony procesami glebowymi) traktowaæ jako typowy osad eoliczny ostatniego stadia³u. Pozycja stratygraficzna proponowana przez Pawelec zosta³a tutaj potwierdzona datowaniami TL. Wieñcz¹ce profil deluwia, które Pawelec wi¹ e ze schy³kiem plejstocenu lub holocenem, na omawianym stanowisku s¹ niew¹tpliwie wieku póÿnoholoceñskiego, gdy przykrywaj¹ glebê zawieraj¹c¹ holoceñskie zabytki archeologiczne, ponadto w samych deluwiach wystêpuj¹ holoceñskie zabytki i szcz¹tki kostne. Dobrze zachowany profil osadów, a zw³aszcza obecnoœæ warstwy z zabytkami ze stadium MOIS 3 (schy³ek kultur cz³owieka neandertalskiego, pocz¹tek rozwoju kultur cz³owieka anatomicznie wspó³czesnego w Europie por. Jöris i in., 2011; Koz³owski, 200) czyni¹ Schronisko nad Jaskini¹ Zegar wa nym stanowiskiem osadów jaskiniowych. Udokumentowane równowiekowe osady jaskiniowe nale ¹ do rzadkoœci, a warstwy archeologiczne z Wy yny Krakowsko-Czêstochowskiej datowane na MOIS 3 znane s¹ zaledwie z kilku stanowisk, przede wszystkim: Jaskini Nietoperzowej (Chmielewski, 1961, 1975; Madeyska, 2006), Jaskini Mamutowej (Kowalski, 1967; Madeyska, 1992, 2006), Jaskini Koziarni (Madeyska, 2006), Jaskini Deszczowej (Nadachowski i in., 2009; Krajcarz & Madeyska, 2010), czy te badanej w ostatnich latach Jaskini Biœnik (Cyrek i in., 2010) i Jaskini Stajnia (Urbanowski & Orzy³owska, 2010). Bior¹c pod uwagê unikatowy charakter znalezisk niezbêdne s¹ dalsze geologiczne i paleontologiczne badania namuliska, a przede wszystkim badania archeologiczne, s³u ¹ce dok³adnemu rozpoznaniu chronologii i przynale noœci kulturowej zachowanej warstwy paleolitycznej. Badania by³y czêœciowo finansowane ze œrodków tematu badawczego Instytutu Nauk Geologicznych PAN, akronim Jaskinie, i grantu NCN nr 2011/01/N/HS3/ 01299, pt. Osadnictwo paleolityczne doliny Wod¹cej i doliny Udorki (Wy yna Ryczowska) na tle uwarunkowañ paleoœrodowiskowych. Autorzy s¹ wdziêczni dr. hab. Piotrowi Wojtalowi (Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierz¹t PAN, Kraków) za konsultacje paleozoologiczne i tafonomiczne, oraz pañstwu Jadwidze i Lucjanowi Wodarzom za udostêpnienie znalezionego przez nich ostrza liœciowatego. Autorzy s¹ równie wdziêczni recenzentom prof. dr. hab. Paw³owi Valde-Nowakowi i anonimowemu recenzentowi za cenne uwagi. LITERATURA BEDNAREK J., KAZIUK H. & ZAPAŒNIK T Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski, Arkusz Ogrodzieniec (913), 1 : Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. CHMIELEWSKI W Civilisation de Jerzmanowice. Ossolineum, Wroc³aw. CHMIELEWSKI W Paleolit œrodkowy i górny. [W:] Chmielewski W. & Hensel W. (red.), Paleolit i mezolit. Prahistoria ziem polskich, tom 1, Warszawa: CYREK K Wstêpne wyniki badañ wykopaliskowych w Jaskini Biœnik w Strzgowej, woj. ma³opolskie, lata ódzkie Sprawozdania Archeologiczne, 5: 5 1. CYREK K Rekonstrukcja zasiedlenia Jaskini Biœnik. [W:] Cyrek K. (red.), Jaskinia Biœnik. Rekonstrukcja zasiedlenia jaskini na tle zmian œrodowiska przyrodniczego. Wydawnictwo Uniwersytetu Miko³aja Kopernika, Toruñ: CYREK K. & CYREK M Composite Tools in the Oldest Levels of the Biœnik Cave, Poland. [W:] Burdukiewicz M.J., Cyrek K., Dyczek P. & Szymczak K. (red.), Understanding the Past. Center for the Research on the Antiquity of Southeastern Europe, Uniwersytet Warszawski, Warszawa: CYREK K., MIROS AW-GRABOWSKA J., STEFANIAK K. & SOCHA P Archaeology, stratigraphy and palaeoecology of the Biœnik Cave. [W:] Stefaniak K., Tyc A., Socha P. (red.), Karst of the Czêstochowa Upland and of the Eastern Sudetes: palaeoenvironments 552
8 and protection. University of Silesia, Sosnowiec Wroc³aw. Studies of the Faculty of Earth Sciences, 56: CYREK K., SOCHA P., STEFANIAK K., MADEYSKA T., MIROS AW-GRABOWSKA J., SUDO M. & CZY EWSKI The Palaeolithic of the Biœnik Cave (Southern Poland) against the environmental background. Quatern. Internat., 220: CYREK K. & SUDO M Zmiany w zasiedleniu Jaskini Biœnik w plejstocenie. Annales Universitatis Mariae Curie-Sk³odowska, Sec. B, 65(2): GINTER B. & KOZ OWSKI J.K Technika obróbki i typologia wyrobów kamiennych paleolitu i mezolitu. Pañstwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa: 223. JÖRIS O., STREET M., TERBERGER T. & WENINGER B Radiocarbon Dating the Middle to Upper Palaeolithic Transition: The Demise of the Last Neanderthals and the First Appearance of Anatomically Modern Humans in Europe. [W:] Condemi S. & Weniger G.-Ch. (red.), Continuity and Discontinuity in the Peopling of Europe. One Hundred Fifty Years of Neanderthal Study. Springer, Dordrecht Heidelberg London New York: KOWALSKI K Jaskinie Polski, Jaskinie Wy yny Krakowsko-Wieluñskiej. Pañstwowe Muzeum Archeologiczne, Warszawa: 66. KOWALSKI S Wstêpne wyniki badañ archeologicznych w Jaskini Mamutowej prowadzonych w latach Mater. Archeol., 8: 7 5. KOZ OWSKI J.K. 200 Œwiat przed rewolucj¹ neolityczn¹. Wielka Historia Œwiata, tom 1. Fogra Oficyna Wydawnicza Œwiat Ksi¹ ki, Kraków Warszawa: 768. KOZ OWSKI J.K. & KOZ OWSKI S.K Le Paléolithique en Pologne. Millon, Grenoble: 239. KRAJCARZ M.T Redepozycja szcz¹tków kostnych na stanowiskach jaskiniowych. Znaczenie dla badañ biostratygraficznych. Materia³y XVI Konferencji Stratygrafii plejstocenu Polski, Zimna Woda k. ukowa, : KRAJCARZ M.T Ró nice pomiêdzy czasem sedymentacji osadów jaskiniowych a czasem zapisu warunków klimatycznych przez wskaÿniki wietrzeniowe. Materia³y 5. Sympozjum Speleologicznego, Ojców, : KRAJCARZ M.T Chronostratygrafia póÿnoczwartorzêdowych klastycznych osadów jaskiniowych w Polsce w XIX i w XXI wieku ile siê zmieni³o? Prz. Geol., 60(2): KRAJCARZ M.T. & CYREK K The age of the oldest Paleolithic assemblages from Biœnik Cave (southern Poland) in the light of geological data. Prz. Archeol., 59: KRAJCARZ M.T. & MADEYSKA T Application of the weathering parameters of bones to stratigraphical interpretation of the sediments from two caves (Deszczowa Cave and Nietoperzowa Cave, Kraków-Czêstochowa Upland, Poland). Stud. Quatern., 27: 3 5. LEWANDOWSKI J. 199 Pokrywy fluwioperyglacjalne Wy yny Czêstochowskiej. Prz. Geol., 2(12): LINDNER L Stratygrafia (klimatostratygrafia) czwartorzêdu. [W:] Lindner L. (red.), Czwartorzêd osady, metody badañ, stratygrafia. Wydawnictwo PAE, Warszawa: ANCZONT M. & MADEYSKA T Environmental changes recorded in some important peri- and meta-carpathian Palaeolithic sites and their chronostratigraphy. Geogr. Pol., 8 (Special issue part 1): MADEYSKA T Metody stosowane w badaniach górnoplejstoceñskich osadów jaskiñ Wy yny Krakowskiej. Œwiatowit, 32: MADEYSKA T The stratigraphy of Palaeolithic sites of the Cracov Upland. Acta Geol. Pol., 32(3 ): MADEYSKA T Osady jaskiñ i schronisk Doliny S¹spowskiej. [W:] Chmielewski W. (red.), Jaskinie Doliny S¹spowskiej. T³o przyrodnicze osadnictwa pradziejowego. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa: MADEYSKA T Stratigraphy of the sediments in the Cave Mamutowa at Wierzchowie near Cracow. Fol. Quatern., 63: MADEYSKA T T³o przyrodnicze osadnictwa paleolitycznego Jury Ojcowskiej. [W:] Lech J. & Partyka J. (red.), Jura Ojcowska w pradziejach i w pocz¹tkach pañstwa polskiego. Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych PAN, Muzeum im. Prof. W³adys³awa Szafera OPN, Ojców: MADEYSKA T. & CYREK K Cave fillings a chronicle of the past. An outline of the Younger Pleistocene cave sediments study in Poland. Acta Geol. Pol., 52(1): MADEYSKA-NIKLEWSKA T Upper Pleistocene deposits in caves of the Cracow Upland. Acta Geol. Pol., 19(2): MARUSZCZAK H Schemat stratygrafii lessów i gleb œródlessowych w Polsce. [W:] Maruszczak H. (red.), Podstawowe profile lessów w Polsce II. Wydawnictwo UMCS, Lublin: MATYSZKIEWICZ J., KRAJEWSKI M. & KÊDZIERSKI J Origin and evolution of an Upper Jurassic complex of carbonate buildups from Zegarowe Rocks (Kraków-Wieluñ Upland, Poland). Facies, 52: MÄKINEN K Dating the Weichselian deposits of southwestern Finnish Lapland. Geological Survey of Finland, Special Paper, 0: MIROS AW-GRABOWSKA J Geological value of Biœnik Cave sediments (Cracow-Czêstochowa Upland). Acta Geol. Pol., 52(1): MIROS AW-GRABOWSKA J. & CYREK K Archaeology and stratigraphy of the Jasna Strzegowska Cave. [W:] Stefaniak K., Tyc A. & Socha P. (red.), Karst of the Czêstochowa Upland and of the Eastern Sudetes: palaeoenvironments and protection. Studies of the Faculty of Earth Sciences, University of Silesia, No. 56, Sosnowiec Wroc³aw: MUZOLF B., ŒNIESZKO Z. & WISZNIOWSKA T Stanowisko 1, Jaskinie kompleksu Ska³ Zegarowych. Materia³y 33 Sympozjum Speleologicznego: NADACHOWSKI A., ARSKI M., URBANOWSKI M., WOJTAL P., MIÊKINA B., LIPECKI G., OCHMAN K., KRAWCZYK M., JAKUBOWSKI G. & TOMEK T Late Pleistocene environment of the Czêstochowa Upland (Poland) reconstructed on the basis of faunistic evidence from archaeological cave sites. Institute of Systematics and Evolution of Animals, PAS, Kraków: 112. PAWELEC H Origin of hilltop monadnocks on the Ojców Plateau as reconstructed from slope deposits. Geologos, 1(2): PAWELEC H Periglacial evolution of slopes Rock control versus climate factors (Cracow Upland, S. Poland). Geomorphology, 132: POLONIUS A Inwentaryzacja jaskiñ i schronisk rejonu Smolenia. Maszynopis, Zarz¹d Jurajskich Parków Krajobrazowych, D¹browa Górnicza. PULINA M. (red.) 1999 Jaskinie Wy yny Krakowsko-Czêstochowskiej Pasmo Smoleñsko-Niegowonickie. Maszynopis, Polskie Towarzystwo Przyjació³ Nauk o Ziemi, Warszawa. SAWICKI L Stan badañ nad wiekiem cz³owieka kopalnego w Polsce. Acta Geol. Pol., 3: STEFANIAK K., MUZOLF B., MIROS AW-GRABOWSKA J. & SOCHA P Studies in the caves of the Zegarowe Rocks. [W:] Stefaniak K., Tyc A. & Socha P. (red.), Karst of the Czêstochowa Upland and of the Eastern Sudetes: palaeoenvironments and protection. Studies of the Faculty of Earth Sciences, University of Silesia, No. 56, Sosnowiec Wroc³aw: SUDO M A hand-axe find from Ulina Wielka, comm. Go³cza, dist. Miechów, voiv. Ma³opolskie. Spraw. Archeol., 57: SZELEREWICZ M. & GÓRNY A Jaskinie Wy yny Krakowsko-Wieluñskiej. PTTK "Kraj", Kraków: 200. TYC A Hypogenic ascending speleogenesis in the Kraków- -Czêstochowa Upland (Poland) evidence in cave morphology and surface relief. [W:] Klimchouk A. & Ford D. (red.), Hypogene speleogenesis and karst hydrogeology of artesian basins. Ukrainian Institute of Speleology and Karstology, Special Paper, 1: URBANOWSKI M. & ORZY OWSKA K Missing link? Problem of distinguishing OIS 3 sediments in Polish caves. Abstract book and conference guide "OIS 3", Anthropos Pavilion, 15th 17th of March, Brno: 2. WIKA S., SZCZYPEK T. & SNYTKO W.A Krajobrazy Doliny Wod¹cej na Wy ynie Krakowsko-Wieluñskiej. Pr. Wydz. Nauk o Ziemi UŒ, : Praca wp³ynê³a do redakcji r. Po recenzji akceptowano do druku r. 553
ARTYKU Y INFORMACYJNE
Przegl¹d Geologiczny, vol. 60, nr 2, 2012 ARTYKU Y INFORMACYJNE Chronostratygrafia póÿnoczwartorzêdowych klastycznych osadów jaskiniowych w Polsce w XIX i w XXI wieku ile siê zmieni³o? Maciej T. Krajcarz
Bardziej szczegółowoPŁOSZCZA JERZMANOWICKIE Z JASKINI ŁOKIETKA W OJCOWIE
DROBNE PB.ACE I NOTATKI Elżbieta Sachse-Kozłowska IHKM PAN Warszawa PŁOSZCZA JERZMANOWICKIE Z JASKINI ŁOKIETKA W OJCOWIE W zbiorach Magyar Némzeti Muzeum w Budapeszcie znajdują się dwa ciekawe paleolityczne
Bardziej szczegółowoKarst of the Częstochowa Upland and of the Eastern Sudetes
Faculty of Earth Sciences University of Silesia Zoological Institute University of Wrocław Karst of the Częstochowa Upland and of the Eastern Sudetes palaeoenvironments and protection Edited by Krzysztof
Bardziej szczegółowoKarst of the Częstochowa Upland and of the Eastern Sudetes
Faculty of Earth Sciences University of Silesia Zoological Institute University of Wrocław Karst of the Częstochowa Upland and of the Eastern Sudetes palaeoenvironments and protection Edited by Krzysztof
Bardziej szczegółowoŚLAD OSADNICTWA Z WCZESNEJ EPOKI BRĄZU W SCHRONISKU W UDORZU II (UDÓRZ, GM. ŻARNOWIEC, WOJ. ŚLĄSKIE) Wstęp
ACTA UNIVERSITATIS NICOLAI COPERNICI http://dx.doi.org/10.12775/aunc_arch.2013.003 ARCHEOLOGIA XXXIII, 2013, 53 68 1 Instytut Archeologii Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu 2 Instytut Nauk Geologicznych
Bardziej szczegółowopod redakcją Lecha Leciejewicza i Mariana Rębkowskiego
KOŁOBRZEG Wczesne miasto nad Bałtykiem / pod redakcją Lecha Leciejewicza i Mariana Rębkowskiego FUNDACJA NA RZECZ NAUKI POLSKIEJ INSTYTUT ARCHEOLOGII I ETNOLOGII POLSKIEJ AKADEMII NAUK WYDAWNICTWO TRIO
Bardziej szczegółowoSKUTKI ZMIAN KLIMATU NA ŚRODOWISKO JASKINIOWE
Inżynieria Ekologiczna Ecological Engineering Volume 19, Issue 6, December 2018, pages 198 204 https://doi.org/10.12912/23920629/99170 Received: 2018.09.16 Accepted: 2018.11.02 Published: 2018.12.01 SKUTKI
Bardziej szczegółowoWIEK TL OSADÓW OCIEPLENIA KORSZEWSKIEGO (LUBELSKIEGO) I CZAS JEGO TRWANIA NA PODSTAWIE PROFILI HALICZ I WELYKYJ HLYBOCZOK (UKRAINA)
УДК 55.79 WIEK TL OSADÓW OCIEPLENIA KORSZEWSKIEGO (LUBELSKIEGO) I CZAS JEGO TRWANIA NA PODSTAWIE PROFILI HALICZ I WELYKYJ HLYBOCZOK (UKRAINA) Stanisław Fedorowicz, Maria Łanczont, Andryj Boguckyj Uniwersytet
Bardziej szczegółowoArcheologia Jeziora Powidzkiego. redakcja naukowa Andrzej Pydyn
Archeologia Jeziora Powidzkiego redakcja naukowa Andrzej Pydyn Toruń 2010 Spis treści Lista autorów... 9 Wstęp... 11 Andrzej Pydyn Archeologiczne penetracje podwodne strefy przybrzeżnej Jeziora Powidzkiego...
Bardziej szczegółowoPRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA
PRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA Prądnik. Prace Muz. Szafera 23 177 182 2013 Jerzy Karczewski, Tomasz Ostrowski Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska AGH al. Mickiewicza
Bardziej szczegółowoJ o la n ta N o g a j- C h a c h a j, M arta S tasiak
Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. II, 1997 J o la n ta N o g a j- C h a c h a j, M arta S tasiak Z n a l e z i s k o s i e k i e r y k r z e m i e n n e j k u l t u r y a m f o r k u l i s t y
Bardziej szczegółowoPRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA
PRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA Prądnik. Prace Muz. Szafera 24 151 156 2014 Bolesław Ginter 1, Krzysztof Sobczyk 1, Damian Stefański 2, Paweł Valde-Nowak 1, Mirosław Zając
Bardziej szczegółowoPRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA
PRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA Prądnik. Prace Muz. Szafera 22 45 54 2012 Krzysztof Sobczyk, Paweł Valde-Nowak Instytut Archeologii UJ Zakład Archeologii Epoki Kamienia ul.
Bardziej szczegółowoZapis zmian hydrologicznych i klimatycznych w obszarach krasowych polski południowej na podstawie badań izotopowych
Zapis zmian hydrologicznych i klimatycznych w obszarach krasowych polski południowej na podstawie badań izotopowych Piotr Bałdys Fizyka techniczna sem. IX Plan seminarium Wstęp Skład izotopowy węgla w
Bardziej szczegółowoKarst of the Częstochowa Upland and of the Eastern Sudetes
Faculty of Earth Sciences University of Silesia Zoological Institute University of Wrocław Karst of the Częstochowa Upland and of the Eastern Sudetes palaeoenvironments and protection Edited by Krzysztof
Bardziej szczegółowohttp://www.rcin.org.pl
Archeologia Polski, t. XXXVIII : 1993, z. I PL ISSN 0003-8180 MAŁGORZATA WINIARSKA-KABACIŃSKA ANALIZA FUNKCJONALNA OSTRZA KOŚCIANEGO ZBROJONEGO KRZEMIENNYMI WKŁADKAMI Z TŁOKOWA, WOJ. OLSZTYŃSKIE 1 Analizę
Bardziej szczegółowoOCENA WARUNKÓW GRUNTOWO WODNYCH DLA PROJEKTOWANEJ KANALIZACJI W PRĄDNIKU KORZKIEWSKIM GMINA WIELKA WIEŚ POWIAT KRAKÓW
OCENA WARUNKÓW GRUNTOWO WODNYCH DLA PROJEKTOWANEJ KANALIZACJI W PRĄDNIKU KORZKIEWSKIM GMINA WIELKA WIEŚ POWIAT KRAKÓW OPRACOWAŁ: mgr Kazimierz Milanowski inż. Przemysław Milanowski Kraków grudzień 2010
Bardziej szczegółowoWczesnośredniowieczny topór z Jeziora Bobięcińskiego, gm. Miastko, pow. Bytów
Materiały Zachodniopomorskie, Nowa Seria t. VI/VII: 2009/2010, z. 1: Archeologia, s. 443-447 ISSN 0076-5236 Andrzej Kuczkowski Wczesnośredniowieczny topór z Jeziora Bobięcińskiego, gm. Miastko, pow. Bytów
Bardziej szczegółowoPotencjał geoturystyczny otoczenia pewnej doliny kopalnej z okolic Olesna(woj.opolskie)
Potencjał geoturystyczny otoczenia pewnej doliny kopalnej z okolic Olesna(woj.opolskie) Michał Michalak Uniwersytet Śląski Wydział Nauk o Ziemi 24.09.2017 Plan referatu 1 Ogólneinformacje 2 3 Podstawyprojektu
Bardziej szczegółowoTeresa Madeyska LIST OF PROFESSIONAL PUBLICATIONS
Teresa Madeyska LIST OF PROFESSIONAL PUBLICATIONS Chmielewski W., Madeyska T., 1961. Sąspów (Koziarnia Cave). Middle Poland Guide - Book of excursion. Part II. vol.ii. VI INQUA Congress: 80-83. Warszawa.
Bardziej szczegółowoPRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. W. SZAFERA TOM
P R Ą D N I K PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. W. SZAFERA TOM 22 2012 OJCÓW NATIONAL PARK THE PROFESSOR WŁADYSŁAW SZAFER MUSEUM PRąDNIK STUDIES AND REPORTS OF THE PROF. WŁADYSŁAW SZAFER MUSEUM Volume 22 OJCÓW
Bardziej szczegółowoSympozja naukowe organizowane lub współorganizowane przez Ojcowski Park Narodowy
Sympozja naukowe organizowane lub współorganizowane przez Lp. Data Tytuł Organizator/współorganizator 1960 1. 24 VI 1960 2. 15 IX 1961 VII Kongres Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (wycieczka
Bardziej szczegółowoKARTA DOKUMENTACYJNA GEOSTANOWISKA
Informacje ogólne Numer KDG: 2316 1. Nazwa obiektu: Wąwóz lessowy Jedliczny Dół w Turzyńcu 2. Typ obiektu geostanowiska: elementy rzeźby - formy denudacyjne 3. Współrzędne (WGS84): Długość: 50 38' 09,180
Bardziej szczegółowoPRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA
PRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA Prądnik. Prace Muz. Szafera 24 171 182 2014 Katarzyna Kasprowska-Nowak Akademia im. Jana Długosza Instytut Wychowania Fizycznego, Turystyki
Bardziej szczegółowoBADANIA ARCHEOLOGICZNE W WESÓŁKACH, POW. KALISZ, W 1963 ROKU
KRZYSZTOF DĄBROWSKI BADANIA ARCHEOLOGICZNE W WESÓŁKACH, POW. KALISZ, W 1963 ROKU W sierpniu 1963 r. kontynuowano 1 prace badawcze na cmentarzysku lateńsko- -rzymskim. Na obszarze 1026 m 2 odkryto i wyeksplorowano
Bardziej szczegółowoOjców, Jaskinia Łokietka, st. 24, woj. małopolskie, AZP 99-55/22. Informator Archeologiczny : badania 34, 8-11
Ojców, Jaskinia Łokietka, st. 24, woj. małopolskie, AZP 99-55/22 Informator Archeologiczny : badania 34, 8-11 2000 EPOKA KAMIENIA Zaburzenia kriogeniczne w spągu osadów lessowych można wiązać z maksimum
Bardziej szczegółowoPRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA
PRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA Prądnik. Prace Muz. Szafera 23 141 148 2013 Dariusz Bobak 1, Stefan Karol Kozłowski 2, Thomas Terberger 3, Marta Połtowicz-Bobak 1 1 Instytut
Bardziej szczegółowoACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS KSZTAŁTOWANIE SIĘ WIELKOŚCI OPADÓW NA OBSZARZE WOJEWÓDZTWA MIEJSKIEGO KRAKOWSKIEGO
ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS FOLIA GEOGRAPHICA PHYSICA 3, 1998 Elżbieta Cebulak KSZTAŁTOWANIE SIĘ WIELKOŚCI OPADÓW NA OBSZARZE WOJEWÓDZTWA MIEJSKIEGO KRAKOWSKIEGO THE PRECIPITATION ON THE AREA OF CRACOW
Bardziej szczegółowoWP YW STRUKTURY U YTKÓW ROLNYCH NA WYNIKI EKONOMICZNE GOSPODARSTW ZAJMUJ CYCH SIÊ HODOWL OWIEC. Tomasz Rokicki
46 ROCZNIKI NAUK ROLNICZYCH, T. ROKICKI SERIA G, T. 94, z. 1, 2007 WP YW STRUKTURY U YTKÓW ROLNYCH NA WYNIKI EKONOMICZNE GOSPODARSTW ZAJMUJ CYCH SIÊ HODOWL OWIEC Tomasz Rokicki Katedra Ekonomiki i Organizacji
Bardziej szczegółowoMikołaj Urbanowski Badania w Jaskini Komarowej sezony 1999-2000
Mikołaj Urbanowski Badania w Jaskini Komarowej sezony 1999-2000 1 Wstęp Jaskinia Komarowa znajduje się około 10 km na południowy wschód od Częstochowy w Sokolich Górach stanowiących część pasa skałkowego
Bardziej szczegółowoKrytyczne czynniki sukcesu w zarządzaniu projektami
Seweryn SPAŁEK Krytyczne czynniki sukcesu w zarządzaniu projektami MONOGRAFIA Wydawnictwo Politechniki Śląskiej Gliwice 2004 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE 5 1. ZARZĄDZANIE PROJEKTAMI W ORGANIZACJI 13 1.1. Zarządzanie
Bardziej szczegółowoARCHEOLOGIA PRADZIEJOWA I ŚREDNIOWIECZNA PREHISTORIC AND MEDIEVAL ARCHAEOLOGY. pkt. ECTS / ECTS credit s
Program III-letnich studiów stacjonarnych pierwszego stopnia (tzw. licencjackich) o profilu akademickim na kierunku ARCHEOLOGIA w Instytucie Prahistorii UAM (wersja programu obowiązująca od roku akad.
Bardziej szczegółowoWSTĘPNE BADANIA GEOMORFOLOGICZNE I GEOLOGICZNE NA TORFOWISKU CZARNY LAS W DOLINIE WARTY
WSTĘPNE BADANIA GEOMORFOLOGICZNE I GEOLOGICZNE NA TORFOWISKU CZARNY LAS W DOLINIE WARTY Jacek Forysiak PRELIMINARY GEOMORPHOLOGICAL AND GEOLOGICAL STUDIES ON CZARNY LAS PEAT BOG (IN WARTA RIVER VALLEY)
Bardziej szczegółowoП. DROBNE PRACE I MATERIAŁY
П. DROBNE PRACE I MATERIAŁY Stefan Karol Kozłowski, Wojciech Twardowski Uniwersytet Warszawski, Muzeum w Radomiu ZNALEZISKO PIĘŚCIAKA W POBLIŻU RADOMIA Wiosną 1967 roku W. Twardowski i J. Gula, w czasie
Bardziej szczegółowoCMENTARZ SALWATORA PIERWSZA NEKROPOLA WROCŁAWSKICH PROTESTANTÓW CEMETERY OF OUR SAVIOUR THE FIRST PROTESTANT BURIAL SITE IN WROCŁAW
WRATISLAVIA ANTIQUA 21 CMENTARZ SALWATORA PIERWSZA NEKROPOLA WROCŁAWSKICH PROTESTANTÓW CEMETERY OF OUR SAVIOUR THE FIRST PROTESTANT BURIAL SITE IN WROCŁAW ZESPÓŁ DO BADAŃ ŚREDNIOWIECZNEGO I NOWOŻYTNEGO
Bardziej szczegółowo45. Sympozjum Speleologiczne
45. Sympozjum Speleologiczne Komunikat 2 W 55. ROCZNICĘ ZAŁOŻENIA OJCOWSKIEGO PARKU NARODOWEGO Ojców, 20 23.10.2011 r. ORGANIZATORZY SYMPOZJUM Sekcja Speleologiczna Polskiego Towarzystwa Przyrodników im.
Bardziej szczegółowoPrace opublikowane O badaniach paleolitycznych stanowisk wydmowych w Polsce, Dawna Kultura, R. 3, z. 3, s
BIBLIOGRAFIA prac doc. dr hab. Hanny Więckowskiej Prace opublikowane 1956 1. O badaniach paleolitycznych stanowisk wydmowych w Polsce, Dawna Kultura, R. 3, z. 3, s. 161 167. 1957 2. (rec.) F. Prošek, V.
Bardziej szczegółowo2)... 10)... 4)... 12)... 6)... 14)... 8)... 16)... (za dwie prawidłowe odpowiedzi 1 p.) 4 p.
SPRAWDZIAN NR II WERSJA A Dział: Krainy geograficzne Polski 1. Na mapie konturowej cyframi zaznaczono wybrane krainy geograficzne Polski. Napisz poniżej nazwy krain geograficznych oznaczonych numerami
Bardziej szczegółowoSTANOWISKO ŚRODKOWOPALEOLITYCZNE W OLSZTYNIE, POW. CZĘSTOCHOWA 1
Warszawa 1975 ŚWIATOWLT t. XXXIV Jerzy Kopacz STANOWISKO ŚRODKOWOPALEOLITYCZNE W OLSZTYNIE, POW. CZĘSTOCHOWA 1 Północno-zachodni kraniec Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej pozbawiony był do ostatnich lat
Bardziej szczegółowoLipie Œl¹skie ko³o Lisowic okno na póÿnotriasowy ekosystem l¹dowy
Lipie Œl¹skie ko³o Lisowic okno na póÿnotriasowy ekosystem l¹dowy Grzegorz NiedŸwiedzki 1, 2, Tomasz Sulej 3 Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 9, 2008 G. NiedŸwiedzki T. Sulej Lipie Œl¹skie to przysió³ek
Bardziej szczegółowoI Warsztaty Geomorfologii Strukturalnej Podlesice, 12 14.05.2010
Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 8, 2010 Wp³yw poziomu troficznego na zmiany koncentracji rtêci u ryb ze strefy brzegowej po³udniowego Ba³tyku L. Falkowska, J. Kwaœniak & M. Be³dowska; Obecnoœæ zanieczyszczeñ
Bardziej szczegółowoREKONSTRUKCJA KRAJOBRAZU DOLINY WODĄCEJ W STRASZEJ EPOCE KAMIENIA (WYŻYNA KRAKOWSKO-WIELUŃSKA)
PRACE KOMISJI KRAJOBRAZU KULTUROWEGO DISSERTATIONS OF CULTURAL LANDSCAPE COMMISSION NR 29/2015: 79-91 Katarzyna KASPROWSKA-NOWAK Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie Zakład Turystyki i Rekreacji Częstochowa,
Bardziej szczegółowoOBOZOWISKA, OSADY, WSIE. WROCŁAW WIDAWA 17
OBOZOWISKA, OSADY, WSIE. WROCŁAW WIDAWA 17 UNIWERSYTET WROCŁAWSKI Instytut Archeologii OBOZOWISKA, OSADY, WSIE. WROCŁAW WIDAWA 17 REDAKCJA MIROSŁAW MASOJĆ WROCŁAW 2014 Recenzent: prof. dr hab. Michał
Bardziej szczegółowoMagdalena Sudoł, Krzysztof Cyrek OSADNICTWO PALEOLITYCZNE NA WYŻYNIE RYCZOWSKIEJ (ŚRODKOWA CZĘŚĆ WYŻYNY CZĘSTOCHOWSKIEJ) WSTĘP
ACTA UNIVERSITATIS NICOLAI COPERNICI http://dx.doi.org/10.12775/aunc_arch.2015.002 ARCHEOLOGIA XXXIV, 2015, 41 82 Instytut Archeologii Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Magdalena Sudoł, Krzysztof
Bardziej szczegółowoKarst of the Częstochowa Upland and of the Eastern Sudetes
Faculty of Earth Sciences University of Silesia Zoological Institute University of Wrocław Karst of the Częstochowa Upland and of the Eastern Sudetes palaeoenvironments and protection Edited by Krzysztof
Bardziej szczegółowoINSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA IM. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO POLSKA AKADEMIA NAUK PRACE GEOGRAFICZNE NR 253
1 INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA IM. STANISŁAWA LESZCZYCKIEGO POLSKA AKADEMIA NAUK PRACE GEOGRAFICZNE NR 253 2 GEOGRAPHICAL STUDIES No. 253 CULTURAL LANDSCAPES OF POLAND AND THEIR
Bardziej szczegółowoSPITSBERGEN HORNSUND
Polska Stacja Polarna Instytut Geofizyki Polska Akademia Nauk Polish Polar Station Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences BIULETYN METEOROLOGICZNY METEOROLOGICAL BULLETIN SPITSBERGEN HORNSUND
Bardziej szczegółowoWpływ turystyki na środowisko Doliny Wodącej (Wyżyna Krakowsko-Wieluńska)
(Wyżyna Krakowsko-Wieluńska) ARTYKUŁY / ARTICLES Abstrakt. W artykule przedstawiono najważniejsze zagrożenia dla środowiska przyrodniczego Doliny Wodącej (środkowa część Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej),
Bardziej szczegółowoZDOLNOŒÆ INFILTRACYJNA ZWIETRZELIN UTWORÓW KARBOÑSKICH, PERMSKICH ORAZ CZWARTORZÊDOWYCH REJONU BOGUSZOWA-GORCÓW (SUDETY ŒRODKOWE)
BIULETYN PAÑSTWOWEGO INSTYTUTU GEOLOGICZNEGO 445: 51 58, 2011 R. ZDOLNOŒÆ INFILTRACYJNA ZWIETRZELIN UTWORÓW KARBOÑSKICH, PERMSKICH ORAZ CZWARTORZÊDOWYCH REJONU BOGUSZOWA-GORCÓW (SUDETY ŒRODKOWE) INFILTRATION
Bardziej szczegółowoKarta rejestracyjna terenu zagrożonego ruchami masowymi Ziemi
1. Numer identyfikacyjny: 2 6 0 4 1 2 2 0 0 0 0 0 1 Nachylenie, wysokość i ekspozycja zboczy/stoków. Ukształtowanie powierzchni zboczy/stoków. Działalność naturalnych procesów geologicznych (erozja rzeczna).
Bardziej szczegółowoSprawozdanie z badań geologicznych
Egz. Zleceniodawca: PRO STUDIO Pracownia Projektowa ul. Powstańców Śląskich 89c lok. 245 01-355 Warszawa tel. +48 601 327 466 e-mail: prostudio.pracownia@gmail.com Sprawozdanie z badań geologicznych Do
Bardziej szczegółowoKarta rejestracyjna terenu zagrożonego ruchami masowymi Ziemi
1. Numer identyfikacyjny: 2 6 0 4 1 0 2 0 0 0 0 0 1 Teren znajduje się na zalesionym stoku o ekspozycji południowej i południowo-zachodniej wzgórza Raszówka. Grzbiet wzgórza ma w tym rejonie wysokość względną
Bardziej szczegółowoO moŝliwościach rekonstrukcji paleotemperatur vistulianu na podstawie kopalnych zespołów ptaków
Geologos, 2008, 14 (1): 91 106 O moŝliwościach rekonstrukcji paleotemperatur vistulianu na podstawie kopalnych zespołów ptaków Reconstruction of Vistulian palaeotemperatures on the basis of fossil bird
Bardziej szczegółowoKonrad Jażdżewski,Stanisław Madajski,Małgorzata Kowalczykówna,Tadeusz Makiewicz Wietrzychowice, pow. Koło
Konrad Jażdżewski,Stanisław Madajski,Małgorzata Kowalczykówna,Tadeusz Makiewicz Wietrzychowice, pow. Koło Informator Archeologiczny : badania 1, 51-54 1967 - 51 - i Łapczycy wykorzystywanie źródeł słonych
Bardziej szczegółowoHYDRO4Tech PROJEKTY, OPINIE, EKSPERTYZY, DOKUMENTACJE BADANIA GRUNTU, SPECJALISTYCZNE ROBOTY GEOTECHNICZNE, ODWODNIENIA
PROJEKTY, OPINIE, EKSPERTYZY, DOKUMENTACJE BADANIA GRUNTU, SPECJALISTYCZNE ROBOTY GEOTECHNICZNE, ODWODNIENIA Geotechnika ul. Balkonowa 5 lok. 6 Hydrotechnika Tel. 503 533 521 03-329 Warszawa tel. 666 712
Bardziej szczegółowoMIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 250 UWZGLÊDNIENIE PRAWA I REGULACJI PODCZAS BADANIA SPRAWOZDAÑ FINANSOWYCH
MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 250 UWZGLÊDNIENIE PRAWA I REGULACJI Wprowadzenie (Stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r.
Bardziej szczegółowodolina U-kształtna wody płynące fale morskie
Rzeźba powierzchni Ziemi poziom podstawowy i rozszerzony Zadanie 1. (2 pkt) Uzupełnij tabelę. Czynnik rzeźbotwórczy Proces rzeźbotwórczy Przykład wytworzonej przez czynnik i procesformy rzeźby erozja dolina
Bardziej szczegółowoSPITSBERGEN HORNSUND
Polska Stacja Polarna Instytut Geofizyki Polska Akademia Nauk Polish Polar Station Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences BIULETYN METEOROLOGICZNY METEOROLOGICAL BULLETIN SPITSBERGEN HORNSUND
Bardziej szczegółowoinstrukcja obs³ugi EPI NO Libra Zestaw do æwiczeñ przepony miednicy skutecznoœæ potwierdzona klinicznie Dziêkujemy za wybór naszego produktu
P O L S K A instrukcja obs³ugi EPI NO Libra Zestaw do æwiczeñ przepony miednicy skutecznoœæ potwierdzona klinicznie Dziêkujemy za wybór naszego produktu created & made in Germany Opis produktu Zestaw do
Bardziej szczegółowoSkarpa lessowa w Białym Kościele
OPIS GEOSTANOWISKA Filip Duszyński Informacje ogólne Nr obiektu 81 Nazwa obiektu (oficjalna, obiegowa lub nadana) Skarpa lessowa w Białym Kościele Współrzędne geograficzne [WGS 84 hddd.dddd] Długość: 17.0248
Bardziej szczegółowoOkres lateński i rzymski
IWONA I KRZYSZTOF DĄBROWSCY Okres lateński i rzymski BADANIA ARCHEOLOGICZNE W PIWONICACH W 1963 ROKU Badania wykopaliskowe przeprowadzone zostały w Piwonicach na stan. 1 osada lateńsko-rzymska w obrębie
Bardziej szczegółowoMapy litologiczno-stratygraficzne.
Piotr Jermołowicz Inżynieria Środowiska Szczecin Mapy litologiczno-stratygraficzne. Wśród map litologiczno-stratygraficznych zakrytych - aktualnie znajdujących się w użytkowaniu - są mapy w skali 1 : 300
Bardziej szczegółowohttp://www.rcin.org.pl
Sprawozdania Archeologiczne, t. XXII, 1970 WALDEMAR CHMIELEWSKI WYNIKI BADAŃ W SCHRONISKU WYLOTNYM W OJCOWIE W 1966 r. zakończono trwające pięć lat badania jednego z ważnych stanowisk kultury mikocko-prądnickiej,
Bardziej szczegółowoPRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA KATARZYNA KASPROWSKA-NOWAK
PRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA Prądnik. Prace Muz. Szafera 23 149 176 2013 KATARZYNA KASPROWSKA-NOWAK Akademia im. Jana Długosza Instytut Kultury Fizycznej i Turystyki Al.
Bardziej szczegółowoTomasz Œliwa*, Andrzej Gonet*, Grzegorz Skowroñski** NAJWIÊKSZA W POLSCE INSTALACJA GRZEWCZO-CH ODNICZA BAZUJ CA NA OTWOROWYCH WYMIENNIKACH CIEP A
WIERTNICTWO NAFTA GAZ TOM 28 ZESZYT 3 2011 Tomasz Œliwa*, Andrzej Gonet*, Grzegorz Skowroñski** NAJWIÊKSZA W POLSCE INSTALACJA GRZEWCZO-CH ODNICZA BAZUJ CA NA OTWOROWYCH WYMIENNIKACH CIEP A 1. WPROWADZENIE
Bardziej szczegółowoDokumentacja geotechniczna do projektu podziemnego pojemnika na mieci przy ul. Piastowskiej w Olsztynie
Dokumentacja geotechniczna do projektu podziemnego pojemnika na mieci przy ul. Piastowskiej w Olsztynie Opracowa mgr Marek Winskiewicz upr. geol. 070964 Dobre Miasto, 9.12.2009 - 2 SPIS TRE CI A. CZ TEKSTOWA
Bardziej szczegółowoCave fillings a chronicle of the past. An outline of the Younger Pleistocene cave sediments study in Poland
Acta Geologica Polonica, Vol. 52 (2002), No. 1, pp. 75-95 Cave fillings a chronicle of the past. An outline of the Younger Pleistocene cave sediments study in Poland TERESA MADEYSKA 1 & KRZYSZTOF CYREK
Bardziej szczegółowoChronologia holoceńskiej transgresji Bałtyku w rejonie Mierzei Łebskiej
Chronologia holoceńskiej transgresji Bałtyku w rejonie Mierzei Łebskiej Późny plejstocen i holocen polskiego brzegu i polskiej strefy ekonomicznej Bałtyku w świetle statystycznych analiz dat radiowęglowych
Bardziej szczegółowo35.6 P. biradialum var. biradiatum
Liczby w nawiasach oznaczają ułożenie komórek w skupieniach. Liczby umieszczone nad skalą oznaczają mikrometry; pod skalą numer rysunku. Numbers in brackets signify the location of cells in clusters. Numbers
Bardziej szczegółowoMo liwoœci rozwoju podziemnych magazynów gazu w Polsce
POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 11 Zeszyt 2 2008 PL ISSN 1429-6675 Bogdan FILAR*, Tadeusz KWILOSZ** Mo liwoœci rozwoju podziemnych magazynów gazu w Polsce STRESZCZENIE. Artyku³ przedstawia przyczyny wzrostu
Bardziej szczegółowoA Z P KARTA EWIDENCYJNA ZABYTKU ARCHEOLOGICZNEGO A T X N W P L
A Z P KARTA EWIDENCYJNA ZABYTKU ARCHEOLOGICZNEGO A T X N W P L X X 1 LOKALIZACJA 2 POŁOŻENIE FIZYCZNOGEOGRAFICZNE 3 UTWÓR GEOLOGICZNY JEDNOSTKA FIZYCZNOGEOGRAFICZNA WYSOCZYZNA LUBATROWSKA luźny X zwięzły
Bardziej szczegółowoTOM IV STANOWISKA: BIEŃKOWICE 56 (ZRD 18) RACIBÓRZ 425 (ZRD 21) RACIBÓRZ 424 (ZRD 22)
Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder) Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny
Bardziej szczegółowo3. Rodzaj modułu kształcenia obowiązkowy lub fakultatywny obowiązkowy
OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Archeologia powszechna I (paleolit, mezolit) 2. Kod modułu 05-APIPM-12 3. Rodzaj modułu obowiązkowy lub fakultatywny obowiązkowy
Bardziej szczegółowoSKARB Z PIOTRAWINA JESZCZE RAZ ODNALEZIONY
Teka Kom. Hist. OL PAN, 2010, VII, 11-15 SKARB Z PIOTRAWINA JESZCZE RAZ ODNALEZIONY Katarzyna Pisarek-Małyszek Katedra Archeologii Polski, Instytut Historii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Bardziej szczegółowoOPINIA GEOTECHNICZNA
Firma Realizacyjna Spółka Jawna S. Bawiec, J. Zając 43-250 Pawłowice; ul. Zjednoczenia 62a tel./fax: +48 32 327 37 80 e-mail: bazet@bazet.pl www.bazet.pl OPINIA GEOTECHNICZNA USTALAJĄCA WARUNKI GRUNTOWO-WODNE
Bardziej szczegółowoGLOBAL METHANE INITIATIVE PARTNERSHIP-WIDE MEETING 12-14.10.2011 Kraków, Poland
GLOBAL METHANE INITIATIVE PARTNERSHIP-WIDE MEETING 12-14.10.2011 Kraków, Poland INSTITUTE OF TECHNOLOGY AND LIVE SCIENCES POZNAŃ BRANCH Department of Environmental Management in Livestock Buildings and
Bardziej szczegółowoPlanowanie i tworzenie prezentacji multimedialnej
Karta pracy ucznia do zajęd z informatyki: Planowanie i tworzenie prezentacji multimedialnej Zadanie 1 Zaplanuj prezentację na temat wybranego: Parki Narodowe w Polsce złożoną z minimum dziesięciu slajdów.
Bardziej szczegółowoBADANIA WYTRZYMA OŒCI NA ŒCISKANIE PRÓBEK Z TWORZYWA ABS DRUKOWANYCH W TECHNOLOGII FDM
dr in. Marek GOŒCIAÑSKI, dr in. Bart³omiej DUDZIAK Przemys³owy Instytut Maszyn Rolniczych, Poznañ e-mail: office@pimr.poznan.pl BADANIA WYTRZYMA OŒCI NA ŒCISKANIE PRÓBEK Z TWORZYWA ABS DRUKOWANYCH W TECHNOLOGII
Bardziej szczegółowoSympozja naukowe organizowane lub współorganizowane przez Ojcowski Park Narodowy
Sympozja naukowe organizowane lub współorganizowane przez Lp. Data Tytuł Organizator/współorganizator 1960 1. 24 VI 1960 VII Kongres Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (wycieczka pokongresowa
Bardziej szczegółowoGeoPlus Badania Geologiczne i Geotechniczne. Dr Piotr Zawrzykraj 02-775 Warszawa, ul. Alternatywy 5 m. 81, tel. 0-605-678-464, www.geoplus.com.
GeoPlus Badania Geologiczne i Geotechniczne Dr Piotr Zawrzykraj 02-775 Warszawa, ul. Alternatywy 5 m. 81, tel. 0-605-678-464, www.geoplus.com.pl NIP 658-170-30-24, REGON 141437785 e-mail: Piotr.Zawrzykraj@uw.edu.pl,
Bardziej szczegółowoProjekt: Dla Kwisy dla Natury - przygotowanie małej infrastruktury turystycznej służącej zabezpieczeniu rzeki Kwisy przed nadmierną presją turystów
Projekt: Dla Kwisy dla Natury - przygotowanie małej infrastruktury turystycznej służącej zabezpieczeniu rzeki Kwisy przed nadmierną presją turystów Projekt pt. Dla Kwisy dla Natury przygotowanie małej
Bardziej szczegółowoDOKUMENTACJA GEOTECHNICZNA BADAŃ PODŁOŻA GRUNTOWEGO na terenie działki nr 20/9 obręb 19 w Siedlcach, ul. Kazimierzowska
Dariusz Kisieliński - Biuro Usług Geologicznych i Geotechnicznych 08-110 Siedlce, ul. Asłanowicza 20A, tel. 605 722 791 DOKUMENTACJA GEOTECHNICZNA BADAŃ PODŁOŻA GRUNTOWEGO na terenie działki nr 20/9 obręb
Bardziej szczegółowoREAMBULACJA ARKUSZY MHP 1:50 000 NA PRZYK ADZIE REGIONU GDAÑSKIEGO
BIULETYN PAÑSTWOWEGO INSTYTUTU GEOLOGICZNEGO 454: 121 132, 2013 R. REAMBULACJA ARKUSZY MHP 1:50 000 NA PRZYK ADZIE REGIONU GDAÑSKIEGO VERIFICATION OF THE HYDROGEOLOGICAL MAP OF POLAND (HMP), 1:50 000 EXEMPLIFIED
Bardziej szczegółowoRemarks on Pleistocene fauna from Silesia
Sprawozdania Archeologiczne 61, 2009 pl issn 0081-3834 Andrzej Wiśniewski (Wrocław), Krzysztof Stefaniak (Wrocław), Piotr Wojtal (Kraków), Joanna Zych (Wrocław), Adam Nadachowski (Kraków), Rudolf Musil
Bardziej szczegółowoWYCIECZKA DYDAKTYCZNA epoka kamienia Środkowej Polski, - badania wykopaliskowe w Janisławicach 25-30 kwietnia 2012
WYCIECZKA DYDAKTYCZNA epoka kamienia Środkowej Polski, - badania wykopaliskowe w Janisławicach 25-30 kwietnia 2012 Prowadzący - mgr Maciej Ehlert, dr Mirosław Masojć Grupy - III rok st. licencjackich,
Bardziej szczegółowoDOKUMENTACJA GEOTECHNICZNA do projektu budowy domu jednorodzinnego w Dębe Wielkie obręb Dębe Wielkie, dz. ew. 1537
DOKUMENTACJA GEOTECHNICZNA do projektu budowy domu jednorodzinnego w Dębe Wielkie obręb Dębe Wielkie, dz. ew. 1537 Zleceniodawca: Krzysztof Kalinowski ul. Willowa 2, 05-014 Dębe Wielkie Opracował: mgr
Bardziej szczegółowoDOKUMENTACJA GEOTECHNICZNA DLA PROJEKTOWANEGO BUDYNKU MIESZKALNEGO W CIECHOCINKU PRZY ULICY NIESZAWSKIEJ
DOKUMENTACJA GEOTECHNICZNA DLA PROJEKTOWANEGO BUDYNKU MIESZKALNEGO W CIECHOCINKU PRZY ULICY NIESZAWSKIEJ WARSZAWA, GRUDZIEŃ 2008 DOKUMENTACJA GEOTECHNICZNA INWESTYCJA Budynek mieszkalny w Ciechocinku,
Bardziej szczegółowoDOMY SŁUPOWE KULTURY CERAMIKI WSTĘGOWEJ RYTEJ W OLSZANICY, POW. KRAKÓW
Sprawozdania Archeologiczne, t. X X I, 1969 SARUNAS MILISAUSKAS DOMY SŁUPOWE KULTURY CERAMIKI WSTĘGOWEJ RYTEJ W OLSZANICY, POW. KRAKÓW Stanowisko w Olszanicy położone jest na niewielkim lessowym wzniesieniu
Bardziej szczegółowoOFERTA OŚRODKA EDUKACYJNO-NAUKOWEGO ZPKWŚ W SMOLENIU
OFERTA OŚRODKA EDUKACYJNO-NAUKOWEGO ZPKWŚ W SMOLENIU Ośrodek Edukacyjno-Naukowy ZPKWŚ w Smoleniu Smoleń, 41-436 Pilica woj. śląskie Tel. 32 672 42 84; tel./fax. 32 673 60 79, e-mail: smolen@zpk.com.pl;
Bardziej szczegółowoKrystyna Budzyńska, Leszek Gawrysiak, Tomasz Stuczyński
Krystyna Budzyńska, Leszek Gawrysiak, Tomasz Stuczyński Pokrywa glebowa województwa małopolskiego na tle regionów fizjograficznych według podziału dziesiętnego J. Kondrackigo w formacie GIS Celem niniejszego
Bardziej szczegółowoBogdan Nogalski*, Anna Wójcik-Karpacz** Sposoby motywowania pracowników ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw
Bogdan Nogalski*, Anna Wójcik-Karpacz** Sposoby motywowania pracowników ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw Artyku³ zawiera rozwa ania zwi¹zane ze sposobami motywowania pracowników w sektorze MŒP. Autorzy
Bardziej szczegółowoWpływ wybranych chorób oczu na obraz pisma osób starszych studium przypadku
Wpływ wybranych chorób oczu na obraz pisma osób starszych studium przypadku Grafizm ma wiele indywidualnych cech charakterystycznych dla konkretnej osoby. Jest przejawem procesów psychicznych i fizycznych,
Bardziej szczegółowoPRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA
PRĄDNIK PRACE I MATERIAŁY MUZEUM IM. PROF. WŁADYSŁAWA SZAFERA Prądnik. Prace Muz. Szafera 24 157 170 2014 Anna Gądek Instytut Nauk Geologicznych UJ ul. Oleandry 2A, 30-063 Kraków e-mail: anna.lula@uj.edu.pl
Bardziej szczegółowoGRÓB SZKIELETOWY KULTURY CERAMIKI WSTĘGOWEJ RYTEJ W MICHAŁOWICACH, PO W. KRAKÓW
Sprawozdania Archeologiczne, t. XXI, 1969 JANUSZ KRUK GRÓB SZKIELETOWY KULTURY CERAMIKI WSTĘGOWEJ RYTEJ W MICHAŁOWICACH, PO W. KRAKÓW W maju i w czerwcu 1967 roku Zakład Archeologii Małopolski IHKM PAN
Bardziej szczegółowoA HAND-AXE FIND FROM ULINA WIELKA, COMM. GOŁCZA, DIST. MIECHÓW, VOIV. MAŁOPOLSKIE
SPRAWOZDANIA ARCHEOLOGICZNE 57, 2005 PL ISNN 0081-3834 FIELD SURVEY AND MATERIALS Magdalena Sudoł (Toruń) A HAND-AXE FIND FROM ULINA WIELKA, COMM. GOŁCZA, DIST. MIECHÓW, VOIV. MAŁOPOLSKIE I. PRELIMINARY
Bardziej szczegółowoWyznaczanie charakterystyki widmowej kolorów z wykorzystaniem zapisu liczb o dowolnej precyzji
AUTOMATYKA 2011 Tom 15 Zeszyt 3 Maciej Nowak*, Grzegorz Nowak* Wyznaczanie charakterystyki widmowej kolorów z wykorzystaniem zapisu liczb o dowolnej precyzji 1. Wprowadzenie 1.1. Kolory Zmys³ wzroku stanowi
Bardziej szczegółowoKarta rejestracyjna osuwiska
Karta rejestracyjna osuwiska 1. Numer ewidencyjny 1/Ku 2. Lokalizacja osuwiska: 1. Miejscowość: 2. Gmina: Kuźnia Raciborska 5. Mapa topograficzna 1:10 000 (godło, nazwa) M3461Bd4 8. Kraina geograficzna:
Bardziej szczegółowoZnalezisko koœci ssaków plejstoceñskich w Garwolinie (Nizina Mazowiecka)
Znalezisko koœci ssaków plejstoceñskich w Garwolinie (Nizina Mazowiecka) Marcin arski 1, Gwidon Jakubowski 2, Izabela Ploch 1 Bones of Pleistocene Mammals find in Garwolin (Mazovian Lowland). Prz. Geol.,
Bardziej szczegółowoStruktury proponowane dla unikalnych rozwiązań architektonicznych.
23 Struktury proponowane dla unikalnych rozwiązań architektonicznych.. System fundamentu zespolonego może być zastosowany jako bezpieczna podstawa dla obiektów silnie obciążonych mogących być zlokalizowanymi
Bardziej szczegółowoBADANIA GEOTECHNICZNE TOMASZ OKTABA. Opinia geotechniczna dla określenia warunków gruntowo-wodnych dla Opery Bałtyckiej w Gdańsku
U N I G E O BADANIA GEOTECHNICZNE TOMASZ OKTABA 80461 GDAŃSK, UL. STARTOWA 29E/3 NIP 5841509242 REGON 191877166 Tel. kom: 0 600 466 506 Email.: oktaba@geostab.pl Opinia geotechniczna dla określenia warunków
Bardziej szczegółowo