OBOZOWISKA, OSADY, WSIE. WROCŁAW WIDAWA 17

Transkrypt

1

2 OBOZOWISKA, OSADY, WSIE. WROCŁAW WIDAWA 17

3

4 UNIWERSYTET WROCŁAWSKI Instytut Archeologii OBOZOWISKA, OSADY, WSIE. WROCŁAW WIDAWA 17 REDAKCJA MIROSŁAW MASOJĆ WROCŁAW 2014

5 Recenzent: prof. dr hab. Michał Kobusiewicz prof. dr hab. Stanisław Pazda prof. dr hab. Jerzy Piekalski Opracowanie redakcyjne: Maria Derwich Korekta: Karol Bykowski Opracowanie techniczne i skład komputerowy: Marek J. Ba ek Tłumaczenie streszczeń i podpisów pod ryciny: Bartłomiej Madejski Projekt okładki: Nicole Lenkow ISBN Uniwersytet Wrocławski Instytut Archeologii Wydanie książki dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Copyright by Uniwersytet Wrocławski Wrocław

6 SPIS TREŚCI 1. Mirosław Masojć Wprowadzenie Janusz Badura Położenie geomorfologiczne i geologiczne stanowiska Maciej Ehlert, Mirosław Masojć Obozowiska mezolityczne. Możliwości interpretacyjne otwartych stanowisk wczesnoholoceńskich zniszczonych przez procesy podepozycyjne Mirosław Masojć Pozostałe materiały krzemienne na stanowisku Ewa Dreczko, Marta Mozgała Ślady aktywności grup ludzkich młodszej epoki kamienia Irena Lasak Materiał ruchomy z osady kultury łużyckiej Macin Bohr Zabytki ruchome kultury przeworskiej Justyna Baron Kompleks osadniczy z epoki brązu, młodszego okresu przedrzymskiego, okresu wpływów rzymskich i wędrówek ludów. Analiza obiektów nieruchomych Aleksandra Pankiewicz Wieś wczesnośredniowieczna oraz ślady osadnictwa późnośredniowiecznego i nowożytnego Paweł Zawadzki Relikty związane z II wojną światową Agata Hałuszko Analiza antropologiczna materiału kostnego Renata Abłamowicz Badania archeozoologiczne szczątków kostnych Agata Sady Badania archeobotaniczne Agata Sady Wyniki analizy odcisków roślinnych zachowanych na polepie

7 15. Beata Miazga Wyniki badań archeometrycznych wybranych zabytków brązowych oraz pozostałości z procesów hutniczych żelaza Michał Borowski Wyniki badań petrograficznych materiałów kamiennych Mirosław Furmanek, Marek Krąpiec, Tomasz Goslar, Mirosław Masojć Chronologia absolutna stanowiska Inwentarz obiektów odkrytych na stanowisku Plan zbiorczy stanowiska, ryc. 3 i 27 art. J. Baron (pod opaską) 6

8 MIROSŁAW FURMANEK, MAREK KRĄPIEC, TOMASZ GOSLAR, MIROSŁAW MASOJĆ CHRONOLOGIA ABSOLUTNA STANOWISKA Eksplorowane na stanowisku obiekty archeologiczne dostarczyły licznych źródeł organicznych umożliwiających datowania bezwzględne. Szczątki ludzkie, kości zwierzęce oraz węgle drzewne z wybranych obiektów pozwoliły na realizację datowań radiowęglowych, drewniane elementy konstrukcyjne studni stały się natomiast podstawą analiz dendrochronologicznych. Analizy przeprowadzono w dwóch laboratoriach. Datowanie radiowęglowe techniką akceleratorową zostało wykonane przez Tomasza Goslara w Poznańskim Laboratorium Radiowęglowym. Druga seria dat radiowęglowych została uzyskana techniką scyntylacyjną przez Marka Krąpca w Laboratorium Datowań Bezwzględnych w Skale. Tam również wykonano analizy dendrochronologiczne. Omówienie chronologii stanowiska, z uwzględnieniem datowań względnych i bezwzględnych, ich wzajemnych relacji i adekwatności, podejmowali autorzy w poszczególnych rozdziałach. W tym miejscu chcielibyśmy podsumować rezultaty analiz bezwzględnych i zaprezentować je w całości w postaci zestawień, tak aby czytelnik miał pełen obraz wykonanych datowań absolutnych na stanowisku. Wykonano 20 określeń wieku metodą radiowęglową, z czego siedem dat pochodzi z laboratorium poznańskiego (kod Poz), a 13 z laboratorium w Skale (kod MKL). Zestawienie datowań radiowęglowych dla wybranych obiektów ze stanowiska przedstawia ryc. 1. Zawiera ona, obok pełnej informacji dla każdej z dat (numer obiektu, niekalibrowana data BP, kod laboratorium i numer daty oraz kalibracja daty), również graficzne przedstawienie kalibracji dat, wykonane w programie OxCal v i umiejscowione na skali czasowej, zaznaczonej na dolnej linii ryciny. Podano również funkcję obiektu i jego przynależność kulturową na podstawie datowania artefaktualnego (kolumna K). Umożliwia to skonfrontowanie materiału archeologicznego z obiektu z bezwzględnym określeniem jego wieku. Ostatnia kolumna informuje o materiale, jaki był podstawą analizy dla danego obiektu. Najstarszy epizod osadniczy ze stanowiska obozowiska mezolityczne nie uzyskał datowań bezwzględnych. Jego chronologię względną można umiejscowić w drugiej połowie okresu atlantyckiego. Mezolit na stanowisku Wrocław-Widawa 17 jest nieznacznie młodszy od analogicznego osadnictwa na sąsiednim stanowisku Wrocław-Polanowice 8, datowanym radiowęglowo na koniec pierwszej połowy VII tysiąclecia BP 1 (Masojć i in. 2009, s ). Kolejne epizody osadnicze, bogato reprezentowane na stanowisku, to osadnictwo kultur łużyckiej i przeworskiej. Wybrane obiekty tych kultur otrzymały bezwzględne określenie wieku. Pewna liczba datowań radiowęglowych stoi w sprzeczności z atrybucją chronologiczną materiałów zabytkowych pochodzących z datowanych obiektów. Uzyskane daty są bądź za stare (jak w wypadku obiektów 130 czy 35), bądź za młode (np. data obiektu 1020) wobec ceramiki pochodzącej z obiektu (ryc. 1; szarym 1 Ze stanowiska Wrocław-Polanowice 8, z obiektu 5, pochodzą dwie daty radiowęglowe: 6600±40 BP (Poz ) i 6560±40 BP (Poz-19495). 451

9 MIROSŁAW FURMANEK, MAREK KRĄPIEC, TOMASZ GOSLAR, MIROSŁAW MASOJĆ Ryc. 1. Stanowisko Wrocław-Widawa 17. Daty radiowęglowe wraz z ich kalibracją uzyskane ze stanowiska: KŁ kultura łużycka; kultura przeworska; KU kultura unietycka Fig. 1. Site Wrocław-Widawa 17. Radiocarbon dates from the site with their calibration: KŁ Lusatian culture; Przeworsk culture; KU Unetice culture kolorem zaznaczono datowania, które nie kolidują z chronologią zabytków obecnych w obiekcie). Należy założyć, iż na wielokulturowym stanowisku, jakim jest Wrocław-Widawa 17, dochodziło wielokrotnie do wtórnej depozycji materiałów do obiektów o różnej chronologii. Tym należy tłumaczyć obecność ceramiki kultury przeworskiej w przytaczanym obiekcie 1020, datowanym radiowęglowo na wczesne średniowiecze, czy ceramiki kultury łużyckiej 452

10 CHRONOLOGIA ABSOLUTNA STANOWISKA w obiekcie 314, datowanym na wczesny okres epoki brązu. Materiał z dwóch obiektów datowany był przez oba ośrodki badawcze. W przypadku obiektu 314 (grobu szkieletowego) datowania potwierdziły się, pozwalając dodatkowo sprecyzować wiek bezwzględny obiektu na ok BC. Te dwie daty, wskazujące na chronologię obiektu odpowiadającą wczesnemu okresowi epoki brązu, mimo braku adekwatnego materiału archeologicznego uznać należy za związane z kulturą unietycką. W przypadku obiektu 45 (pieca kultury łużyckiej) datowania nie potwierdziły się. Chronologię artefaktualną obiektu potwierdziła próbka węgli drzewnych (Poz-31815). Wykonano datowanie radiowęglowe trzech studni, które posiadają również daty dendrochronologiczne (obiekty 547, 556, 727). Przyczyną rozbieżności w datowaniu konstrukcji studni (daty dendro) i zabytków z ich wypełniska jest zapewne wspomniany wielokulturowy charakter stanowiska i częsta redepozycja artefaktów. Z 14 obiektów studziennych do analiz dendrochronologicznych pobrano łącznie 138 próbek drewna. Wszystkie analizowane próbki reprezentowały drewno dębowe. Bezwzględne datowania uzyskanych sekwencji przyrostów rocznych wykonano na podstawie standardowych chronologii subfosylnych dębów z obszaru południowej Polski (Krąpiec 2001) oraz chronologii regionalnych (Zielski, Krąpiec 2004). Uzyskane sekwencje przyrostów wykazują wysokie wzajemne podobieństwo próbek, świadczące, że drzewa, z których drewna wykonano cembrowiny studni, wzrastały w zbliżonych warunkach. W wyniku przeprowadzonych korelacji komputerowych oraz wizualnych porównań dendrogramów uzyskano datowanie dla 134 sekwencji dendrochronologicznych (tab. 1). LITERATURA Krąpiec M Holocene dendrochronological standards for subfossil oaks from the area of Southern Poland, Studia Quaternaria, t. 18, s Masojć M., Dreczko E., Mozgała M The youngest hunter-gatherer communities in Silesia, (w:) J.M. Burdukiewicz, K. Cyrek, P. Dyczek, K. Szymczak (red.), Understanding the Past. Papers offered to Stefan K. Kozłowski, Center for Research on the Antiquity of Southeastern Europe, Warszawa, s Zielski A., Krąpiec M Dendrochronologia, Warszawa. Tab. 1. Stanowisko Wrocław-Widawa 17. Zestawienie wyników analiz dendrochronologicznych próbek drewna pochodzących z wybranych studni na stanowisku: KŁ kultura łużycka; kultura przeworska Table 1. Site Wrocław-Widawa 17. Results of dendrochronological analyses of wood samples from selected wells at the site: KŁ Lusatians culture; Przeworsk culture Lp. Numer obiektu Opis próby Kod laboratorium Data ścięcia Liczba słojów Datowanie sekwencji drzewa AD/BC deska 2 WID BC 132 AD po 142 AD deska 3 WID 52P AD 124 AD po 134 AD deska 5a WID BC 144 AD 144 AD deska 6 WID BC 158 AD 158 AD deska 7b WID BC 132 AD po 142 AD deska 8 WID BC 102 AD po 112 AD deska 9b WID BC 144 AD 144 AD deska 10 WID BC 147 AD 156 (-6/+8) AD Funkcja, atrybucja kulturowa, chronologia obiektu (B2, C1) 453

11 MIROSŁAW FURMANEK, MAREK KRĄPIEC, TOMASZ GOSLAR, MIROSŁAW MASOJĆ Lp. Numer obiektu Opis próby Kod laboratorium Data ścięcia Liczba słojów Datowanie sekwencji drzewa AD/BC deska A WID BC 109 AD po 119 AD deska E1 WID BC 4 AD po 107 AD deska E2 WID BC 128 AD po 138 AD deska N1 WID BC 52 AD po 62 AD deska N2 WID BC 121 AD po 131 AD deska S2 WID BC 120 AD po 130 AD deska W1 WID BC 116 AD po 126 AD deska W1 WID BC 94 AD po 107 AD deska 2 WID BC 89 AD po 98 AD deska 2 WID BC 94 AD 101 ( 7/+9) AD deska 4 WID BC 95 AD po 105 AD deska 5 WID AD 95 AD 96 ( 1/+9) AD deska 1 WID AD 66 AD po 73 AD deska 2 WID AD 69 AD po 76 AD deska 3 WID AD 74 AD po 87 AD deska 5 WID AD 75 AD po 82 AD deska 9 WID BC 34 AD po 41 AD deska 10 WID BC 48 AD po 48 AD deska 12 WID AD 72 AD po 79 AD deska 14 WID BC 52 AD po 52 AD deska 1 WID AD 97 AD 97 AD deska 2 WID AD 89 AD 89 AD deska 4 WID AD 89 AD 89 AD deska 5 WID AD 81 AD po 88 AD deska 5 WID BC 91 AD po 101 AD deska 7 WID BC 96 AD 99 (-3/+8) AD deska 10 WID BC 91 AD po 101 AD deska 11 WID AD 89 AD 89 AD deska 14 WID AD 95 AD 103 (-6/+8) AD deska 14 WID AD 89 AD po 96 AD deska 1 WID 128P BC 142 AD 143 AD deska 2 WID BC 130 AD po 140 AD deska 3 WID BC 142 AD 143 AD deska 4 WID BC 129 AD po 141 AD deska 6 WID BC 133 AD 134 ( 1/+8) AD deska 9 WID BC 143 AD 143 AD deska 15 WID BC 142 AD 143 ( 1/+8) AD deska 20 WID 135P BC 143 AD 143 AD deska 22 WID BC 71 AD po 81 AD deska 23 WID BC 54 AD po 64 AD deska 24 WID BC 133 AD po 143 AD deska 25 WID BC 143 AD 143 AD deska 26 WID BC 143 AD 143 AD deska 27 WID BC 143 AD 143 AD deska 28 WID BC 143 AD 143 AD deska 31 WID BC 143 AD 143 AD deska 32 WID BC 143 AD 143 AD deska 33 WID BC 119 AD po 129 AD deska 34 WID BC 143 AD 143 AD deska? WID BC 143 AD 143 AD kołki 4 6 WID BC 19 BC po 42 AD Funkcja, atrybucja kulturowa, chronologia obiektu (WOR) (B2) (MOP, WOR) (WOR) 454

12 CHRONOLOGIA ABSOLUTNA STANOWISKA Lp. Numer obiektu Opis próby Kod laboratorium Data ścięcia Liczba słojów Datowanie sekwencji drzewa AD/BC deska 1b WID AD 169 AD 169 AD deska 1c WID AD 175 AD 175 AD deska 1d WID BC 156 AD po 166 AD deska 1g WID AD 169 AD 169 AD deska 2a WID BC 26 AD po 36 AD deska 2b WID AD 169 AD 169 AD deska 2c WID AD 130 AD po 140 AD deska 2d WID BC 108 AD po 118 AD deska 3a WID AD 160 AD 166 (-6/+8) AD deska 3f WID AD 169 AD 169 AD deska 4a WID AD 135 AD po 145 AD deska 4b WID AD 169 AD 169 AD deska 4c WID AD 169 AD 169 AD deska 5 WID BC 151 AD po 161 AD deska 6 WID BC 156 AD 169 AD deska 7a WID BC 153 AD po 163 AD deska 7b WID BC 156 AD po 166 AD deska 8 WID BC 169 AD 169 AD deska 4 WID BC 177 AD 117 AD deska 6 WID BC 117 AD 117 AD deska 7 WID BC 117 AD 117 AD deska 8 WID BC 117 AD 117 AD deska 9 WID BC 117 AD 117 AD deska 10 WID BC 117 AD 117 AD deska 11 WID BC 117 AD 117 AD deska 1 WID BC 158 AD 158 AD deska 2 WID BC 159 AD 159 AD deska 3 WID BC 158 AD 158 AD deska 4 WID AD 135 AD po 145 AD deska 5 WID AD 162 AD 162 (+0/-5) AD deska? WID BC 159 AD 159 AD deska 1 WID BC 1009 BC po 999 BC deska 1a WID BC 1051 BC po 1041 BC deska 2 WID BC 1044 BC po 1034 BC deska 2a WID BC 1070 BC po 1060 BC deska 4 WID BC 1017 BC po 1007 BC deska 5 WID BC 1083 BC po 1076 BC deska 6 WID BC 1036 BC 1027 (+2/-8) BC deska 7 WID BC 1023 BC 1023 BC deska 8 WID BC 1040 BC 1030 (+7/-8) BC deska 9 WID BC 1015 BC 1015 BC deska 10 WID BC 1015 BC 1015 BC deska 11 WID BC 1052 BC po 1042 BC 6 fragm. WID BC 1030 BC po 1030 BC desek deska 1 WID BC 155 AD po 165 AD deska 2 WID BC 138 AD po 148 AD deska 3 WID BC 147 AD po 157 AD deska 4 WID BC 155 AD po 165 AD Funkcja, atrybucja kulturowa, chronologia obiektu (B2, C1) (B2/C1) (WOR) KŁ (C1) 455

13 MIROSŁAW FURMANEK, MAREK KRĄPIEC, TOMASZ GOSLAR, MIROSŁAW MASOJĆ Lp. Numer obiektu Opis próby Kod laboratorium Data ścięcia Liczba słojów Datowanie sekwencji drzewa AD/BC ob. 1084, D10 WID AD 283 AD po 290 AD ob. 1084, D15 WID AD 283 AD po 290 AD ob WID AD 285 AD po 292 AD ob WID AD 340 AD po 354 AD ob WID AD 337 AD 337 AD ob WID AD 337 AD 337 AD ob. 1084, D3 WID AD 314 AD po 324 AD ob. 1084, D5 WID AD 310 AD po 323 AD ob. 1132, A1 WID BC 93 AD po 103 AD ob. 1132, A3 WID BC 104 AD po 114 AD ob. 1132, B1 WID AD 94 AD po 101 AD ob. 1132, B3 WID BC 105 AD po 115 AD ob. 1132, B1 WID BC 21 AD po 28 AD ob WID BC 80 AD po 90 AD ob WID BC 99 AD po 109 AD ob. 1132, A/B WID BC 117 AD 117 AD ob. 1132, A3.2 WID BC 114 AD 116 ( 2/+8) AD ob WID BC 109 AD po 116 AD ob. 1132, cz. 2 WID AD 101 AD po 108 AD ob. 1132, D2 WID BC 117 AD 117 AD ob WID BC 105 AD po 117 AD D1 WID BC 79 AD po 89 AD D9 WID BC 75 AD po 82 AD D10 WID AD 188 AD po 189 AD D11 WID BC 46 AD po 53 AD D12 WID BC 46 AD po 53 AD D14 WID BC 21 AD po 31 AD D16 WID AD 197 AD po 207 AD Funkcja, atrybucja kulturowa, chronologia obiektu (POR, OWL) (B2/C1 C1) (B2/C1 C1, POR) MIROSŁAW FURMANEK, MAREK KRĄPIEC, TOMASZ GOSLAR, MIROSŁAW MASOJĆ THE SITE S ABSOLUTE CHRONOLOGY Archaeological objects explored at the site provided numerous organic sources enabling absolute dating. Human remains, animal bones and charcoals from selected objects enabled radiocarbon dating, while wooden construction elements of the wells became the basis for dendrochronological analyses. The analyses were carried out in two laboratories. Radiocarbon accelerator dating was carried out by Tomasz Goslar in the Poznań Radiocarbon Laboratory. The other series of radiocarbon dates was acquired with the use of scintillation technique by Marek Krąpiec in the Absolute Dating Laboratory in Skała, where dendrological analyses were also carried out. The issue of the site s chronology, including relative and absolute datings, mutual relations between them and their adequacy, was discussed in individual chapters by their authors. Here we would like to summarise the results of absolute analyses and present them comprehensively to enable the reader to form a complete picture of absolute dating carried out at the site. Twenty radiocarbon dates were determined: 7 in the laboratory in Poznań and 13 in the laboratory in Skała. Radiocarbon dates for selected objects from the site are comprehensively presented in Fig. 1. Dendrological analyses used 138 samples of wood (exclusively oakwood) collected at 14 objects (wells). Absolute dating of acquired sequences of annual growth was carried out on the basis of standard chronologies of subfossil oaks from southern Poland. The acquired annual growth sequences display a high degree of mutual similarity, proving that the trees used to construct the wells casings grew in similar conditions. Computer-assisted correlations and visual comparisons of dendrogrammes provided dating for 134 dendrological sequences (Table 1). 456

14