UWAGA: Spełnienie powyższego warunku oznacza, iż autor niniejszej publikacji wyraża zgodę na jej wykorzystywanie w procesie dydaktycznym i naukowym.

Transkrypt

1 UWAGA: Chcąc cytować tekst zawarty w niniejszej publikacji pamiętaj, iż respektując prawa autorskie przysługujące twórcy tego artykułu, jesteś zobowiązany do stworzenia przypisu bibliograficznego, wskazującego autora, tytuł, wydawnictwo, rok i miejsce publikacji, strony: A. Antonowicz: Franchising w teorii i praktyce gospodarczej, w: Dylematy teorii ekonomii w rzeczywistości gospodarczej XXI wieku, pod red. A. P. Balcerzaka i D. Góreckiej, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2007, s Spełnienie powyższego warunku oznacza, iż autor niniejszej publikacji wyraża zgodę na jej wykorzystywanie w procesie dydaktycznym i naukowym. Baza dostępnych artykułów autorstwa Alicji Antonowicz: 182

2 Alicja Antonowicz 1 FRANCHISING W TEORII I PRAKTYCE GOSPODARCZEJ Słowa kluczowe: franchising, kooperacja przedsiębiorstw. 1. WPROWADZENIE Od początków swego istnienia przedsiębiorstwa nawiązywały między sobą stosunki dla realizowania określonych celów gospodarczych. Zmiany warunków działania wynikające z procesów globalizacji i zaostrzania się walki konkurencyjnej prowadzą do pogłębiania się wzajemnych zależności pomiędzy podmiotami gospodarczymi. We współczesnej gospodarce, jak wskazuje J.Kortan 2, nie ma już miejsca na wyizolowaną działalność przedsiębiorstw, a proces współdziałania podmiotów gospodarczych powszechnie uznawany jest za jeden z najistotniejszych warunków osiągnięcia przez przedsiębiorstwo sukcesu na rynku. Od połowy lat 70- tych XX wieku w gospodarce światowej obserwowany jest wyraźny wzrost ilości przedsięwzięć podejmowanych wspólnie przez przedsiębiorstwa. Jedną z form współpracy gospodarczej przedsiębiorstw o charakterze kooperacyjnym jest franchising. Celem niniejszego artykułu jest omówienie istoty oraz kluczowych przesłanek współpracy przedsiębiorstw w oparciu o umowę franchisingu, ze szczególnym 1 Mgr Alicja Antonowicz asystent w Katedrze Ekonomiki Przedsiębiorstw na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego. 2 J.Kortan, Kooperacja i koncentracja dwie podstawowe formy łączenia się przedsiębiorstw, Ekonomika i Organizacja Pracy 1986, nr 1, s

3 uwzględnieniem definicji instytucji franchisingu oraz jej genezy. W dalszej części teoria ta odniesiona zostanie do praktyki gospodarczej, gdzie określone zostaną światowe kierunki ekspansji franchisingu, zaprezentowana zostanie adaptacja umowy franchisingu do polskich realiów gospodarczych, a także kierunki jej wykorzystania w polskim obrocie gospodarczym. Kluczową część artykułu stanowi ilościowa oraz przedmiotowa analiza rynku franchisingu w Polsce zawierająca szczegółową charakterystykę systemów franchisingowych funkcjonujących na polskim rynku oraz działających w ich ramach jednostek. 2. DEFINICJA I GENEZA FRANCHISINGU Według definicji Europejskiego Kodeksu Etycznego Franchisingu 3 franchising jest systemem sprzedaży towarów, usług lub technologii, opartym na ścisłej i ciągłej współpracy pomiędzy prawnie oraz finansowo odrębnymi i niezależnymi przedsiębiorstwami. 4 Jego istota polega na tym, że dawca daje swoim poszczególnym biorcom prawo oraz nakłada na nich obowiązek prowadzenia działalności zgodnie z jego koncepcją. W ramach i na okres sporządzonej na piśmie umowy oraz w zamian za bezpośrednie lub pośrednie świadczenia finansowe uprawnienie to upoważnia indywidualnego biorcę do korzystania z nazwy handlowej dawcy, jego znaku towarowego lub usługowego, know-how, metod prowadzenia działalności gospodarczej, wiedzy technicznej, systemu postępowania i innych praw własności intelektualnej lub przemysłowej, a także do korzystania ze stałej pomocy handlowej i technicznej ze strony dawcy. 3 European Code of Ethics for Franchising powstał w 1991 roku. Zawiera on zbiór zasad uczciwego postępowania uczestników systemu franchisingowego, a także podstawowe prawa i obowiązki stron umowy franchisingowej. Dokument ten został opracowany przez Europejską Federację Franczyzy, która od roku zrzesza stowarzyszenia lub federacje franchisingowe z krajów Europy. Kodeks ma charakter deontologiczny, wobec czego nie posiada mocy prawnie wiążącej, // ( ). 4 European Code of Ethics for Franchising, Part II The Text of the Code, Article 1. Definition of franchising, // ( ). 184

4 Za kolebkę w aspekcie historycznym metody współpracy gospodarczej wykazującej cechy franchisingu uznawane są Stany Zjednoczone. Pierwsze przypadki zastosowania franchisingu na obszarze amerykańskim odnotowano jeszcze przed powstaniem Stanów Zjednoczonych. Początkowo określenia tego używano dla oznaczenia państwowej koncesji udzielanej kolonizatorom na zagospodarowanie kraju, a następnie dla zezwolenia na korzystanie z rzeczy stanowiących własność państwa lub zmonopolizowanych przez państwo sfer działalności gospodarczej. 5 Prekursorem nowożytnego franchisingu na kontynencie amerykańskim był producent maszyn do szycia I.Singer, który w połowie XIX wieku stworzył sieć samodzielnych dystrybutorów, którzy po wniesieniu określonej opłaty uzyskiwali prawo do wyłącznego na danym obszarze rozprowadzania wytwarzanych przez I.Singera maszyn do szycia. Nowatorskie rozwiązanie zastosowane przez I.Singera nie spotkało się jednak ze zbyt dużym zainteresowaniem, a do szerszego zainteresowania tą formą współpracy gospodarczej doszło dopiero na początku XX wieku, gdy powstawać zaczęły sieci producentów samochodów oraz napojów chłodzących, sprzedających prawa lokalnym dealerom i rozlewniom. Z czasem znaczna część dużych przedsiębiorstw amerykańskich zaczęła tworzyć swe sieci również na rynkach zachodnioeuropejskich. Współpraca przedsiębiorstw oparta o prawno-ekonomiczne reguły franchisingu wśród państw europejskich najszerzej rozwinęła się w Wielkiej Brytanii, Francji, Niemczech, Włoszech, Danii oraz Holandii. 6 J.Jacyszyn 7 podaje, iż za prekursora franchisingu w Europie uznaje się czeskie przedsiębiorstwo Bata, zajmujące się produkcją obuwia. Ekspansja nowoczesnej metody współpracy gospodarczej nie ograniczyła się jednak jedynie do kontynentu europejskiego, w tym samym czasie przyswajanie idei franchisingu następowało w krajach Ameryki Południowej, a także na kontynencie azjatyckim. Franchising stał się powszechnie akceptowanym oraz integralnym sposobem prowadzenia działalności gospodarczej na 5 B.Fuchs, Umowy franchisingowe, Zakamycze, Kraków 1998, s E.Smolińska-Borecka: Franchising metoda korzystania z doświadczeń znanej firmy, Leasing 1996, nr 9, s J.Jacyszyn, Nowe formy prowadzenia działalności gospodarczej, Lex, Gdańsk 1993, s

5 całym świecie, a zjawisko międzynarodowej ekspansji franchisingu nazwane zostało w literaturze rewolucją franchisingową 8. Obecnie franchising stanowi jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się metod prowadzenia działalności gospodarczej na świecie. Liczba systemów funkcjonujących w skali globalnej nadal wzrasta. Bezsprzecznymi liderami pod tym względem są Stany Zjednoczone, gdzie w ciągu pół wieku powstało ponad 2,5 tys. sieci franchisingowych. 9 W czołówce znajduje się również Kanada z 1,5 tys. systemów oraz Japonia, na terenie której funkcjonuje 1 tys. sieci. W ramach Europy najbardziej rozwiniętym rynkiem franchisingowych szczycą się Niemcy (1 tys. systemów), Hiszpania (900 systemów) oraz Francja (800 systemów). 10 O znaczeniu franchisingu dla gospodarek państw Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych świadczy fakt, iż generuje on w tych krajach ok. 15% wartości produktu krajowego brutto POCZĄTKI FRANCHISINGU W POLSCE Zmiana systemu politycznego, jaka nastąpiła w ostatnim dwudziestoleciu w Europie Środkowej, a także powrót do zasad gospodarki wolnorynkowej, spowodowały wzrost zainteresowania przedsiębiorstw z Ameryki Północnej i Europy Zachodniej ekspansją na tym obszarze. Wykorzystując swoje wcześniejsze doświadczenia przedsiębiorstwa te zaczęły przenosić na grunt środkowoeuropejski sprawdzone wcześniej metody działania, wśród których istotne miejsce zajęła franchisingowa formuła prowadzenia działalności. Tym samym przedmiotem zainteresowań zagranicznych sieci franchisingowych stała się również Polska. Umowa franchisingu w obecnym kształcie znalazła swoje zastosowanie w polskim obrocie 8 B.Fuchs: Franchising. Wzory umów z komentarzem, Info-Trade, Gdańsk 1997, s Sektor franchisingowy tworzy w Stanach Zjednoczonych 20% PKB. Międzynarodowe Stowarzyszenie Franchisingu szacuje, iż co dwunaste amerykańskie małe przedsiębiorstwo prowadzi swą działalność w oparciu o umowę franchisingową; za: M.Kruszewska, Franczyza prawie złoty interes, Businessman 2002, nr 8, s M.Jaworski, Jak w angielskim cechu, Franczyza dodatek do Pulsu Biznesu z D.Babiarczyk, Franczyza obietnica zysków, Manager 2004, nr 2, s

6 gospodarczym po raz pierwszy w 1989 roku. 12 Za pioniera franchisingu w Polsce uznawane jest 13 przedsiębiorstwo Adidas, które rozpoczęło rozwijać swoją sieć dystrybucyjną w 1990 roku. W kolejnych czterech latach swoje placówki na zasadzie franchisingu otworzyły w Polsce m.in.: McDonald s, Yves Rocher, Jean Louis David oraz Kodak. Zainteresowanie polskich przedsiębiorców nową formą prowadzenia działalności gospodarczej zaczęło sukcesywnie wzrastać. Było to rezultatem pojawienia się nieistniejącej wcześniej na polskim rynku możliwości podjęcia współpracy z dużymi koncernami międzynarodowymi oferującymi markowe produkty cieszące się renomą i uznaniem klientów na całym świecie. W latach 90-tych Polska doczekała się również rodzimych systemów franchisingowych sieci cukierni A.Blikle oraz sieci sklepów z kawą Pożegnanie z Afryką. Franchising w Polsce znalazł ponadto zastosowanie w procesie prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. Przykładem tego kierunku zastosowania umowy franchisingowej była prywatyzacja Orbisu, w przypadku której na bazie sprywatyzowanego majątku utworzona została sieć samodzielnych przedsiębiorstw związanych z nowo utworzoną spółką Skarbu Państwa umowami franchisingowymi. Można wobec powyższego wyodrębnić trzy zasadnicze kierunki rozprzestrzeniania się franchisingu w Polsce: ekspansję międzynarodowych koncernów, powstawanie rodzimych sieci oraz wykorzystywanie umowy franchisingowej w procesie prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych W literaturze istnieje jednak pogląd, iż już w latach 70-tych przedsiębiorstwo Orbis z powodzeniem wykorzystywało umowę franchisingu w kontraktach zagranicznych, układając w oparciu o nią swoją współpracę z sieciami Holiday Inn oraz Inter Continental. Nie mniej jednak dla określania umów tych nie używano słowa franchising ; za: I.Steinerowska-Streb, Franchising w rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa 2003, nr 5, s Tego zdania jest m.in. M.Jaworski (M.Jaworski, op.cit., s. I). Inne źródła natomiast ( J.Pieńczykowska, Rozkwit franchisingu, Prawo i Gospodarka 2002, nr 255, s. 5; M.Kruszewska, Biznes na każdą kieszeń, Franczyza raport specjalny w Businessman 2004, nr 7, s. 76) podają, iż na rynek polski jako pierwsze z siecią franchisingową wkroczyło przedsiębiorstwo Yves Rocher. 14 K.Bagan-Karluta, Umowa franchisingu, Wyd. C.H.Beck, Warszawa 2001, s

7 4. SYSTEMY FRANCHISINGOWE W POLSCE Polski rynek franchisingu rozwija się niezwykle dynamicznie, o czym świadczy fakt, iż liczba sieci franchisingowych w Polsce od początku swego istnienia wykazuje tendencję wzrostową. W trakcie siedemnastoletniego okresu funkcjonowania umowy franchisingu w polskim obrocie gospodarczym przybywało rocznie średnio 15 sieci, przy czym początkowo powstawało rocznie od 1 do 5 systemów, by w ostatnich latach osiągnąć przyrost rzędu systemów w skali roku. Wykres 1. Systemy franchisingowe w Polsce w latach Ilość systemów Źródło: Raport o franczyzie i systemach agencyjnych w Polsce 2005/2006, Profit System, Warszawa Rok 2005 określany jest boomem na rynku franczyzy w Polsce. 15 W ciągu zaledwie 12 miesięcy 63 przedsiębiorstwa 16 zdecydowały się na podpisanie swoich pierwszych umów z franchisobiorcami, w rezultacie czego pod koniec 2005 roku funkcjonowało w Polsce 258 systemów franchisingowych. W strukturze systemów dominuje handel 17 z udziałem 57,4% w stosunku do usług o udziale 42,6%. Nie mniej 15 M.Wiśniewski, Boom na rynku franczyzy, // ( ). 16 Jednocześnie w 2005 roku 14 sieci zakończyło swój rozwój poprzez franchising, w związku z czym liczba sieci funkcjonujących na polskim rynku franchisingowym przyjęła na koniec 2005 roku poziom Przewaga systemów handlowych nad usługowymi wynika w znacznym stopniu z faktu, iż budowa sieci handlowych jest zazwyczaj łatwiejsza do realizacji, a ponadto wymaga poniesienia relatywnie niższych nakładów. W przypadku placówki handlowej know-how przekazywane 188

8 jednak w 2005 roku bardziej dynamiczny przyrost wykazał sektor usługowy (przyrost sieci usługowych o 42,5%, przyrost sieci handlowych na poziomie 22,5%). Tym samym charakterystyczna dla polskiego rynku franchisingowego dominacja systemów handlowych nad usługowymi zaczęła zmieniać się zgodnie z tendencjami charakterystycznymi dla gospodarek rozwiniętych rynkowo, w których zdecydowaną przewagę wykazują sieci usługowe. Jak wynika w wykresu 2 systemy franchisingowe funkcjonują w Polsce w niemalże wszystkich branżach handlowych i usługowych, a klienci mogą prawie każdą z potrzeb zaspokoić w jednostce działającej w ramach systemu franchisingowego. Wykres 2. Systemy franchisingowe w Polsce w 2005 roku według branż 80 Ilość systemów systemy handlow e systemy usługow e odzież i obuwie art. spożywcze i przemysłowe art. dla domu i ogrodu AGD, RTV i telekomunikacja kosmet., biżut., upominki stacje benzynowe handel inny gastronomia usługi dla klientów indyw. fryzjerstwo i kosmetyka edukacja usługi dla biznesu turystyka usługi finansowe Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Raport o franczyzie i systemach agencyjnych w Polsce 2005/2006, Profit System, Warszawa Niewątpliwy wpływ na wzrost liczby sieci franchisingowych na rynku polskim ma również rosnące zainteresowanie rynkiem polskim przez sieci zagraniczne. Sieci polskie stanowią 67,8% ogółu systemów, a zatem co trzecia funkcjonująca na rynku polskim sieć posiada rodowód zagraniczny. 18 Dynamika przyrostu nowych sieci biorcy dotyczy w głównej mierze asortymentu i elementów służących identyfikacji sklepu, podczas gdy system usługowy wymaga przekazania przystępującemu do sieci większej liczby tajników działania, np. w postaci receptur, technologii i procedur obsługi klienta. 18 W latach dominowały w Polsce sieci franchisingowe o rodowodzie zagranicznym, dopiero w 2002 roku nastąpiła zmiana proporcji pochodzenia sieci na korzyść systemów krajowych. 189

9 wypada jednak na korzyść systemów rodzimych w 2005 roku powstało prawie dwa razy więcej systemów polskich niż zagranicznych, co interpretować należy jako kolejny symptom dojrzewania polskiego rynku franchisingu. Spośród 83 sieci zagranicznych, które funkcjonowały w Polsce w 2005 roku, 59 pochodziło z państw Unii Europejskiej. Najwięcej spośród systemów zagranicznych ma rodowód niemiecki (15,7%), francuski (14,5%) oraz amerykański (13,3%). Obok obserwowanego w ostatnich latach dynamicznego wzrostu liczby systemów franchisingowych na rynku polskim, zauważalny jest również szybki przyrost jednostek działających w ramach sieci. W 2005 roku systemy franchisingowe wzbogaciły się łącznie o nowych jednostek, co oznacza, że każdego dnia roboczego w Polsce było otwieranych średnio 8 nowych placówek. Właściciele systemów franchisingowych otwierają, jak wynika z wykresu 3, nie tylko nowe jednostki franchisingowe, lecz również nowe jednostki własne. 19 Wykres 3. Jednostki franchisingowe i własne franchisodawców w Polsce w latach ilość jednostek jednostki franchisingowe jednostki własne Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Raport o franczyzie i systemach agencyjnych w Polsce 2005/2006, Profit System, Warszawa Nawet przedsiębiorcy, według których franchising stanowi najkorzystniejszą formę rozwoju, w początkowym etapie funkcjonowania tworzą jednostki własne. Placówki te pełnią z reguły funkcję pilotażową, na podstawie wyników przez nie osiąganych ocenia się, czy budowa sieci franchisingowej jest ekonomicznie uzasadniona. Funkcjonowanie tego typu jednostki służy ponadto utrwaleniu marki na rynku. 190

10 W 2005 roku w ramach systemów franchisingowych występujących na polskim rynku funkcjonowało łącznie jednostek, spośród których 75,7% działało w oparciu o umowę franchisingową, natomiast pozostałe stanowiły własność franchisodawców. Wyższą dynamikę przyrostu, jak wynika z wykresu 3, wykazują jednostki franchisingowe (średni przyrost w latach na poziomie 11,7% w skali roku), co stanowi kolejne świadectwo stopniowego dojrzewania polskiego rynku franchisingu, a także rosnącego zaufania polskich przedsiębiorców do zakupu licencji franchisingowej. Przeciętna sieć franchisingowa funkcjonująca w Polsce w 2005 roku dysponowała 84 jednostkami, przy czym rozkład sieci według liczby jednostek jest zróżnicowany w zależności od branży. Liderem z punktu widzenia średniej liczby jednostek franchisingowych przypadających na jeden system jest branża artykułów spożywczych i przemysłowych. Znajduje to swoje odzwierciedlenie w rankingu największych systemów franchisingowych w Polsce stworzonym w oparciu o liczbę jednostek franchisingowych posiadanych przez system. Tabela 1. Największe systemy franchisingowe w Polsce w 2005 roku Lp. Nazwa sieci Ilość jednostek Branża 1. Sklepy ABC art. spożywcze i przemysłowe 2. Lewiatan art. spożywcze i przemysłowe 3. Sieć art. spożywcze i przemysłowe 4. Orlen 591 stacje paliwowe 5. Jawa 500 kosmetyki, biżuteria i upominki 6. Groszek 451 art. spożywcze i przemysłowe 7. Kodak Express 400 usługi dla klientów indywidualnych 8. Awans 350 AGD, RTV i telekomunikacja 9. Polska Sieć Handlowa elde 323 art. spożywcze i przemysłowe 10. Szop Pracz 315 art. spożywcze i przemysłowe Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Raport o franczyzie i systemach agencyjnych w Polsce 2005/2006, Profit System, Warszawa Dane przedstawione w tabeli 1 wskazują, iż 6 spośród 10 największych sieci franchisingowych w Polsce pochodzi z branży artykułów spożywczych 191

11 i przemysłowych. Bezsprzecznymi liderami w tym zakresie są sieci spożywcze: Sklepy ABC, Lewiatan oraz Sieć 34, dysponujące ponad tysiącem placówek. Liczebność pozostałych systemów ujętych w rankingu jest dużo niższa i nie przekracza 600 jednostek franchisingowych. 5. WNIOSKI W rezultacie rozpowszechniania informacji o idei franchisingu stopniowo przestaje on być w Polsce tematem nieznanym, nie wzbudza większych obaw u przedsiębiorców, a zakup licencji franchisingowej oraz prowadzenie działalności pod znaną marką zaczynają być darzone rosnącym zaufaniem. Prognozy dla rozwoju franchisingu są bardzo optymistyczne, w opinii europejskich związków franchisingowych w 2010 roku franchising będzie stanowił jedną z najważniejszych form dystrybucji towarów i usług na świecie. 20 Szansę tę może wykorzystać również polska gospodarka. Jeśli zwiększająca się podaż systemów franchisingowych nadal spotykała się będzie z popytem ze strony nabywców, a tendencja ta zostanie uzupełniona odpowiednią ofertą kredytową ze strony sektora bankowego, oczekiwać należy, że franchising będzie w najbliższych latach jednym z kół napędowych polskiej przedsiębiorczości. LITERATURA [1] Babiarczyk D., Franczyza obietnica zysków, Manager 2004, nr 2. [2] Bagan-Karluta K., Umowa franchisingu, Wyd. C.H.Beck, Warszawa [3] European Code of Ethics for Franchising, Part II The Text of the Code, Article 1. Definition of franchising, // 20 B.Mejssner, W 2010 roku franchising będzie stanowił jedną z najważniejszych form sprzedaży towarów i usług, // ( ). 192

12 franchise.com/eff%20code%20of%20ethics%20for%20franchising.pdf ( ). [4] Fuchs B.: Franchising. Wzory umów z komentarzem, Info-Trade, Gdańsk [5] Fuchs B., Umowy franchisingowe, Zakamycze, Kraków [6] Jacyszyn J., Nowe formy prowadzenia działalności gospodarczej, Lex, Gdańsk [7] Jaworski M., Jak w angielskim cechu, Franczyza - dodatek do Pulsu Biznesu z [8] Kortan J., Kooperacja i koncentracja dwie podstawowe formy łączenia się przedsiębiorstw, Ekonomika i Organizacja Pracy 1986, nr 1. [9] Kruszewska M., Biznes na każdą kieszeń, Franczyza raport specjalny w Businessman 2004, nr 7. [10] Kruszewska M., Franczyza prawie złoty interes, Businessman 2002, nr 8. [11] Mejssner B., W 2010 roku franchising będzie stanowił jedną z najważniejszych form sprzedaży towarów i usług, // ( ). [12] Pieńczykowska J., Rozkwit franchisingu, Prawo i Gospodarka 2002, nr 255. [13] Raport o franczyzie i systemach agencyjnych w Polsce 2005/2006, Profit System, Warszawa [14] Smolińska-Borecka E.: Franchising - metoda korzystania z doświadczeń znanej firmy, Leasing 1996, nr 9. [15] Steinerowska-Streb I., Franchising w rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa 2003, nr 5. [16] Wiśniewski M., Boom na rynku franczyzy, // ( ). [17]// ( ). 193

13 FRANCHISING IN THE THEORY AND ECONOMIC PRACTICE Franchising is the granting of a license by one person (the franchisor) to another (the franchisee), which entitles the franchisee to trade under the trade mark/trade name of the franchisor and to make use of an entire package, comprising all the elements necessary to establish a previously untrained person in the business and to run it with continual assistance on a predetermined basis. There are fewer franchising systems in Poland as compared to the USA and other European countries. This situation due to the fact that franchising chains began do develop on the Polish market only after the transformation. However, the popularity of franchising in Poland has been growing. The observations show that the number of franchising chains as well as the number of entrepreneurs who want to become a franchisee increase every year. In 2005 there are 258 franchising chains and franchisees in Poland. Their role in Polish economy keeps growing. Franchising can influence the development of Polish enterprises in a positive way. 194