SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI

Transkrypt

1 NASZA SZKOŁA JEST TWÓRCZA, PRZYJAZNA, KOLOROWA SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 16 W GRUDZIĄDZU NA LATA

2 PODSTAWA PRAWNA: Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej Konwencja Praw Dziecka Ustawa z dnia 26 października 1982r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2002 r. Nr 11, poz.109). Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535). Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr35, poz. 230 z późn. zm.). Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997r o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2003 r. Nr 24, poz. 198). Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz. U. z 1996 r. Nr 10, poz. 55). Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. poz. 977). Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2002 r. Nr 10, poz.96). Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnianiem. (Dz. U. z 2003 r. Nr 26, poz. 226). Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 sierpnia 2015 r. w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii

3 I. Założenia ogólne programu W reformującej się szkole uczeń sytuowany jest w centrum działalności szkolnej, a nauczyciel i uczeń mają stać się pierwszoplanowymi podmiotami działalności edukacyjnej integralnymi częściami procesu edukacji są: nauczanie, kształcenie umiejętności i wychowanie. Program profilaktyczny uwzględniający uczenie własnych umiejętności psychologicznych i społecznych musi być wbudowany jako element składowy programu wychowawczego. Jednak wychowanie nie może sprowadzać się do rozwijania odpowiednich umiejętności. To przede wszystkim przekazywanie wartości, budowanie hierarchii wartości i przekazywanie norm moralnych i społecznych. Działania profilaktyczne są właśnie potrzebne, ale istotna jest kryjąca się za nimi podstawa, czyli to, jaką przyjmuje się koncepcję człowieka i ku czemu kieruje się jego zachowania. Działania profilaktyczne mają zapobiegać niepożądanym zjawiskom w rozwoju jednostki i skupiać się na przeciwdziałaniu złu. Muszą być planowe i uwzględniać wczesną profilaktykę, tzw. pierwszorzędową (mającą na celu promocję zdrowego stylu życia oraz opóźnienie wieku inicjacji, np. nikotynowej, alkoholowej czy narkotykowej). Stanowią one rodzaj, szczepionki dla osób zdrowych, zwiększającej ich odporność na oddziaływanie niekorzystnych czynników. Terenem realizacji wczesnych działań profilaktycznych jest głównie szkoła. Realizatorami profilaktyki są wszyscy nauczyciele szkoły, stanowiący pozytywne wzorce wspierani przez specjalistów. Najważniejsze działania szkoły w zakresie profilaktyki pierwszorzędowej to: stwarzanie przyjaznego klimatu (dobra komunikacja, osobowe relacje między nauczycielami i uczniami, udzielanie emocjonalnego wsparcia dzieciom i młodzieży, szczególnie w trudnych dla nich sytuacjach); wypracowanie wspólnej polityki szkoły wobec palenia, picia alkoholu i odurzania się narkotykami oraz konsekwentne jej wdrażanie; budowanie dobrych relacji z rodzicami i pozyskiwanie ich jako sojuszników w realizacji działań wychowawczych i profilaktycznych, prowadzonych przez nauczycieli;

4 pomoc uczniom mającym trudności w nauce; wczesne rozpoznawanie uczniów z grup ryzyka i kierowanie ich do pedagoga lub w celu przeprowadzenie wstępnej diagnozy; kierowanie uczniów zagrożonych (w porozumieniu z rodzicami) do poradni psychologiczno- pedagogicznej lub innej instytucji udzielającej specjalistycznej pomocy; udzielanie uczniom i rodzicom informacji o specjalistycznej pomocy poza szkołą; szkolenie się kadry pedagogicznej w zakresie profilaktyki zagrożeń oraz umiejętności wychowawczych. II. Cele programu profilaktyki Celem programu profilaktyki jest uświadomienie dziecku właściwych zachowań wobec współczesnych zagrożeń. Cele jakie chcemy osiągnąć to: 1. Podniesienie poziomu bezpieczeństwa uczniów. 2. Ochrona dzieci przed przemocą ze strony osób dorosłych (rodziców, opiekunów, pracowników placówki) oraz rówieśników. 3. Przekazanie informacji o konsekwencjach palenia tytoniu, picia alkoholu i używania środków psychoaktywnych. 4. Rozwijanie psychospołecznych umiejętności życiowych uczniów umożliwiających radzenie sobie z problemami życia codziennego i samorealizacją. 5. Kształtowanie w uczniach poczucia własnej wartości oraz motywowania do podejmowania w środowisku szkolnym różnych form aktywności zaspokajających potrzeby psychiczne, emocjonalne, społeczne i duchowe. 6. Wzrost kompetencji nauczycieli i rodziców w zakresie radzenia sobie w sytuacjach trudnych. 7. Rozszerzanie form pomocy dzieciom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej. Cele są realizowane przez: udział w programach informacyjno edukacyjnych realizację programów profilaktycznych udział w zajęciach alternatywnych

5 udział w akcjach i kampaniach ogólnopolskich współpracę między różnymi instytucjami, które zajmują się: wychowaniem dzieci i młodzieży, propagowaniem zdrowia, bezpieczeństwem, pomocą rodzinom potrzebującym, pomocą w razie zagrożenia uzależnieniami, pomocą psychologiczno pedagogiczną. II. Diagnoza Prowadzenie działań profilaktycznych w szkole jest poprzedzone diagnozą -rozpoznaniem obecnego stanu zagrożenia niepożądanymi zjawiskami w rozwoju uczniów szkoły. 1. Diagnozę opracowano w oparciu o analizę: obserwację zachowań uczniów w czasie zajęć i przerw dokumentacji szkolnej, w tym dzienników lekcyjnych, klasowych zeszytów uwag, informacji nauczycieli o bieżących problemach wychowawczych indywidualnych rozmów z uczniami rozmów z rodzicami 2. Przeprowadzona analiza wskazuje na istnienie następujących problemów wymagających działań profilaktycznych: narastająca agresja wśród dzieci i młodzieży, nieumiejętność polubownego rozwiązywania konfliktów, zaburzenia w komunikacji, w relacji uczeń- uczeń, uczeń osoba dorosła, powiększająca się liczba dzieci z grup dyspanseryjnych i z deficytami (m.in. dyslektycy) brak dyscypliny i niska kultura języka brak motywacji do nauki, niskie potrzeby edukacyjne bezrobocie migracja zarobkowa rodziców, coraz mniejsza pomoc ze strony rodziców niska świadomość zagrożenia uzależnieniami

6 niska świadomość odpowiedzialności za wulgaryzmy używane w Internecie (GG, Nasza Klasa,) oraz popełnione czyny karalne przez nieletnich. IV. Obszary działań Działania z zakresu programu profilaktyki będą obejmowały cztery obszary: 1. Ogólnowychowawczy Funkcjonowanie społeczne i komunikacja interpersonalna, Rozwijanie uzdolnień i zagospodarowanie czasu wolnego Niepowodzenia szkolne Agresja 2. Uzależnienia Nikotynizm Narkomania Alkoholizm 3. Zdrowie: Higiena osobista Aktywny wypoczynek Zdrowe odżywianie 4. Bezpieczeństwo Bezpieczeństwo w drodze do i ze szkoły Bezpieczna szkoła Bezpieczne ferie i wakacje

7 Bezpieczne użytkowanie różnych urządzeń Bezpieczny Internet Karta rowerowa Działania w poszczególnych obszary będą realizowane w ramach: godzin wychowawczych nauczania różnych przedmiotów kół przedmiotowych, zajęć pozalekcyjnych zajęć świetlicowych, spotkań z rodzicami, Rad Pedagogicznych. wycieczek szkolnych wyjść poza teren szkoły Działania skierowane do uczniów 1. Zapoznanie uczniów z obowiązującymi regulaminami: Zapoznanie uczniów na godzinach wychowawczych ze Statutem, WSO, Programem Wychowawczym, Programem Profilaktyki Zapoznanie uczniów z procedurami postępowania w sytuacji zagrożenia dzieci i młodzieży przestępczością i demoralizacją 2. Tworzenie bezpiecznego, wolnego od uzależnień środowiska wychowawczego szkoły: Zapoznanie uczniów z punktami statutu dotyczącymi zakazu Używania środków uzależniających i opuszczania szkoły podczas zajęć lekcyjnych. Systematyczna kontrola boiska, toalet i pomieszczeń szkoły w ramach dyżurów nauczycieli.

8 Stały monitoring terenu szkoły 3. Propagowanie zdrowego stylu życia. Zachęcanie uczniów do udziału w akcjach profilaktycznych np. Światowy Dzień bez Papierosa Zachęcanie dzieci do udziału w programach, projektach propagujących zdrowy styl życia np. Zachowaj trzeźwy umysł Tworzenie plakatów tematycznych, Tworzenie gazetek tematycznych, Organizowanie konkursów, Organizowanie spotkań ze specjalistami z zakresu profilaktyki uzależnień, Organizowanie zajęć propagujących zdrowe odżywianie, ruch na świeżym powietrzu Udział dzieci w spektaklach profilaktycznych Działania skierowane do rodziców 1. Informowanie rodziców o pracach szkoły. Zapoznanie ze: Statutem Szkoły (w tym z WSO), Programem Wychowawczym, Programem Profilaktyki regulaminami i procedurami pracy szkoły np. procedury kontaktów z rodzicami Organizowanie Dni Otwartych Szkoły 2. Informowanie rodziców o funkcjonowaniu dziecka w szkole. Informowanie o wynikach w nauce i zachowaniu na zebraniach z rodzicami, Indywidualne spotkania z wychowawcą i pedagogiem, Informacje pisemne do rodziców poprzez zeszyt korespondencji między szkoła a domem Spotkania dla rodziców uczniów klas I z Dyrekcją Szkoły, Pedagogiem szkolnym, nauczycielami mającymi uczyć w klasach I 3. Współpraca z rodzicami. Włączenie rodziców do organizacji imprez szkolnych

9 Systematyczna współpraca z Radą Rodziców Organizowanie warsztatów dla rodziców w ramach pedagogizacji Działania skierowane do nauczycieli 1. Propagowanie kursów i szkoleń w ramach WDN informowanie o kursach i szkoleniach w pokoju nauczycielskim 2. Organizacja szkoleń i warsztatów ze specjalistami instytucji współpracujących ze szkołą zajmujących się sprawami rodziny 3. Pozyskiwanie i udostępnianie literatury dotyczącej profilaktyki uzależnień w bibliotece szkolnej. Działania alternatywne 1. Praca w organizacjach działających w szkole Działalność Samorządu Uczniowskiego 2. Promocja zdrowego stylu życia konkursy, akcje, kampanie dotyczące zdrowego stylu życia spotkania ze specjalistami dotyczące chorób i higieny naszego ciała i umysłu filmy, przedstawiania profilaktyczne, happeningi, imprezy sportowe propagujące zdrowy styl życia programy profilaktyczne gazetki tematyczne 3. Zorganizowanie zajęć pozalekcyjnych i sportowych 4. Organizacja imprez masowych

10 Wyjścia na spektakle filmowe, koncerty muzyczne, wystawy Wycieczki klasowe Imprezy organizowane przez SU 5. Organizacja, propagowanie olimpiad, konkursów i zawodów interdyscyplinarnych Udział w zawodach sportowych Udział w konkursach, olimpiadach interdyscyplinarnych, przedmiotowych VII. Efekty działań 1. Pozyskanie rodziców do aktywnej współpracy. 2. Wyciszenie agresji. 3. Nabycie umiejętności samodzielnego rozwiązywania konfliktów przez uczniów. 4. Poprawa w relacjach uczeń- uczeń, uczeń- osoba dorosła. 5. Podniesienie poziomu poczucia bezpieczeństwa w szkole. 6. Wolność od nałogów. 7. Wzrost kompetencji nauczycieli i rodziców w zakresie radzenia sobie w trudnych sytuacjach wychowawczych. 8. Wzrost poczucia własnej wartości, umiejętność dokonania samooceny. 9. Podniesienie poziomu świadomości występujących zagrożeń i sposobów zapobiegania im. 10. Poprawa sytuacji wychowawczej wśród uczniów klas młodszych. 11. Objęcie opieką dzieci zaniedbanych środowiskowo i niedożywionych. 12. Zmniejszenie deficytów rozwojowych i skutków dysleksji. 13. Poprawa kultury zachowań i kultury języka. 14. Podniesienie poziomu nawyków higienicznych. 15. Uzyskanie wyższej świadomości nawyków żywieniowych.

11 16. Wypracowanie umiejętności organizowania czasu wolnego 17. Podniesienie poziomu świadomego i umiejętnego korzystania z urządzeń multimedialnych: telefony komórkowe, komputery itp. 18. Podniesienie poziomu świadomego korzystania z Internetu i telewizji. 19. Wyrobienie prawidłowych reakcji w sytuacji zagrożenia. VIII. Ewaluacja Ewaluacja programu dokonywana jest 2 razy w roku (na zakończenie I półrocza i na zakończenie roku szkolnego) FORMY EWALUACJI: - obserwacja (wychowawcy klas) - wywiad (Dyrektor Szkoły, Rada Rodziców) - rozmowy z uczniami - rozmowy z rodzicami - analiza dokumentów - obserwacja i ocena zachowań uczniów i nauczycieli Opracowanie i prezentacja wyników badań Analiza realizacji programu profilaktyki szkoły - sprawozdania prezentowane podczas Rad Pedagogicznych, zamieszczane w protokole RP - spotkań z rodzicami (w tym spotkań ogólnoszkolnych trójek klasowych i zarządu Rady Rodziców),

12 Lp. I Zagadnienia objęte działaniami profilaktycznymi Bezpieczeństwo w szkole i w drodze do szkoły Zadania szczegółowe Sposób realizacji Osoby odpowiedzialne Zapoznanie ze sposobami bezpiecznego poruszania się w ruchu drogowym Uwrażliwienie dzieci na kontakty z osobami obcymi w domu, na ulicy, podwórku i poprzez Internet Spotkanie z przedstawicielami Straży Miejskiej Realizacja programu wychowania komunikacyjnego Organizacja wycieczek dydaktycznych związanych z poruszaniem się na drodze Zapoznanie się z prawidłowym sposobem przechodzenia przez jezdnię Egzamin na kartę rowerową Uświadomienie uczniom potrzeby uczenia się przepisów ruchu drogowego i konieczności ich przestrzegania w celu zadbania o swoje bezpieczeństwo na drodze Udział w programie Chronimy dzieci Wdrażanie standardów ochrony dzieci przed krzywdzeniem zapisanych w polityce ochrony dzieci Pogadanki Rozdanie broszurek Zapoznanie z numerami telefonów alarmowych Rozmowy ze szczególnym uwzględnieniem nawiązywania niebezpiecznych znajomości poprzez Internet Projekcja filmów edukacyjnych Kształtowanie umiejętności obrony i mówienie nie w sytuacjach budzących w dziecku niepokój Wychowawcy klas, nauczyciel techniki, pedagog szkolny Wychowawcy klas pedagog szkolny Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa podczas zabaw zimowych Zachowanie bezpieczeństwa na lekcjach i przerwach. Pogadanki Projekcja filmów Spotkanie z policjantem Apele Przedstawienia teatralne Konkursy plastyczne Pogadanki nt: prawidłowego zachowania się uczniów w czasie przerw, bezpieczne przemieszczanie się po korytarzach, schodach i boisku szkolnym Wychowawcy klas pedagog szkolny Dyrektor, wychowawcy klas, pedagog szkolny

13 Zachowanie bezpieczeństwa na wypadek pożaru. Uświadomienie zasad prawidłowego zachowywania się na wycieczkach szkolnych II. Zdrowy styl życia Dbanie o właściwą postawę i wzrok podczas pracy w szkole i w domu. Kształtowanie i utrwalanie wśród dzieci nawyków higienicznych, zdrowego odżywiania i aktywności fizycznej Kształtowanie właściwych nawyków zdrowotnych i higienicznych Promocja zdrowego stylu życia Uświadomienie zagrożeń związanych z uzależnieniami i nałogami Edukacja dotycząca profilaktyki grypy sezonowej i nowej grypy AH1N1 Kreowanie umiejętności współdziałania z grupie i stosowanie zasady fair- play Ćwiczenia praktyczne - poznawanie drogi ewakuacyjnej i sygnałów alarmowych Prawidłowe uczestnictwo w ćwiczeniach podczas alarmu na wypadek zagrożenia Przekazanie zasad prawidłowego posługiwania się urządzeniami elektrycznymi i gazowymi Zapoznanie z numerami telefonów alarmowych Wspólne opracowanie regulaminu wycieczki Dyskusja nt: potrzeby dyscypliny i współpracy oraz zasad poruszania się po ulicach i szlakach turystycznych Przypomnienie zasad bezpieczeństwa przed każdym wyjściem poza teren szkoły Przestrzeganie właściwej postawy przy odrabianiu lekcji, oglądaniu telewizji, pracy przy komputerze jak i siedzeniu w ławce na zajęciach i podczas zabaw pozalekcyjnych Rozmowy z dziećmi, ich rodzicami na temat higieny ciała i ubioru Propagowanie zdrowego odżywiania Organizacja rajdów i wycieczek Udział w szkolnych i międzyszkolnych zawodach sportowych Objęcie działaniami korekcyjnymi uczniów z wadami postawy i deficytami ruchowymi Prowadzenie sportowych zajęć pozalekcyjnych Konkursy propagujące zdrowe odżywianie Udział akcjach i programach ogólnospołecznych: Radosny uśmiech, radosna przyszłość Trzymaj formę Szklanka mleka Zachowaj Trzeźwy umysł, Owoce w szkole Między nami kobietkami Realizacja programów profilaktycznych: Nie pal przy mnie proszę, Znajdź właściwe rozwiązanie Wychowawcy klas Wszyscy nauczyciele rodzice, pielęgniarka szkolna, pedagog pracownicy Sanepidu,

14 Spójrz Inaczej Uzależnieniom Nie Strażnicy Uśmiechu Realizacja program profilaktycznego przeciwko uzależnieniom: Unplogged III. Komunikacja interpersonalna Wdrażanie do życia w szkole i w klasie Zapoznanie z prawami i obowiązkami ucznia Zapobieganie zachowaniom agresywnym, reagowanie na konflikty, pomoc w ich rozwiązywaniu. Przestrzeganie zasad i norm zapisanych w Statucie Szkoły Przestrzeganie praw i obowiązków uczniów i nauczycieli zawartych w dokumentacji szkolnej Wdrażanie do przestrzegania regulaminu klasowego i szkolnego Kształtowanie umiejętności współdziałania w grupie. Realizacja programu integracyjnego dla klas IV Być razem Zajęcia socjoterapeutyczne Przeprowadzanie lekcji wychowawczych poruszających temat konstruktywnego rozwiązywania konfliktów, radzenia sobie ze stresem i identyfikacji problemów, także tych prowadzących do agresji Zajęcia psychoedukacyjne na lekcjach wychowawczych dotyczące asertywności i integracji grupy, rozwiązywania konfliktów, komunikowania się Zajęcia socjoterapeutyczne Zachęcanie do szukania pomocy u osób dorosłych Zajęcia w ramach programu Złość, agresja- czuję, rozpoznaję i rozładowuję w kilku problemowych klasach Sporządzanie plakatów, gazetek i organizacja konkursów szkolnych dotyczących konieczności przestrzegania norm i zasad współżycia społecznego Systematyczna edukacja uczniów w zakresie radzenia sobie z własnymi trudnymi uczuciami oraz zakresie obrony przed czyjąś agresją Wszyscy nauczyciele, szkolny rzecznik prawa ucznia Wychowawcy klas, pedagog, nauczyciele świetlicy szkolnej

15 IV. Niepowodzenia szkolne Diagnozowanie uczniów oraz udzielanie pomocy psychologiczno pedagogicznej Objęcie uczniów niepełnosprawnych szczególną opieką Udostępnianie wykazu różnych instytucji przeciwdziałających agresji, kierowanie na badania psychologiczne, psychiatryczne i neurologiczne uczniów Realizacja systemu nagród i kar zawartego w Statucie Szkoły, natychmiastowa i konsekwentna reakcja na negatywne zachowania uczniów, stosowanie procedury kolejnych kroków w interwencji wychowawczej Rozmowy indywidualne z uczniami i ich rodzicami mające na celu eliminację zachowań agresywnych Wstępna diagnoza występujących problemów wśród dzieci 5 i 6 letnich (emocjonalne, wychowawcze, zdrowotne) - przeprowadzenie ankiety diagnozującej problemy uczniów Pogłębiona diagnoza, kierowanie na badania specjalistyczne uczniów, którzy w jakiejkolwiek sferze funkcjonowania przejawiają problemy oraz dostosowanie wymagań szkolnych do zaleceń opinii, prowadzenie odpowiedniej dokumentacji Prowadzenie zajęć dydaktyczno-wyrównawczych oraz korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych, socjoterapeutycznych Stworzenie możliwości rozwijania zainteresowań uczniom zdolnym poprzez ich udział w kółkach zainteresowań, konkursach, wycieczkach, dostosowanie wymagań edukacyjnych do wyższych możliwości intelektualnych Dostosowanie wymagań edukacyjnych do możliwości psychofizycznych uczniów niepełnosprawnych Zapewnienie uczniom dodatkowej pomocy w różnej formie, jeśli stan psychofizyczny ucznia będzie tego wymagał z uwzględnieniem rodzaju niepełnosprawności (zajęcia świetlicowe, pomoc w nauce, umożliwienie wykorzystania przez uczniów odpowiednich pomocy podczas zajęć lekcyjnych i inne) Dyrektor, pedagog szkolny, wychowawcy klas Dyrektor, pedagog szkolny, wychowawcy i wszyscy nauczyciele

16 V. Ochrona środowiska Uświadomienie konieczności dbania o środowisko VI. Funkcjonowanie społeczne i osobiste w szkole i w środowisku Wykorzystanie czasu wolnego Zajęcia warsztatowe w klasach, w których występuje problem niepełnosprawności, uwrażliwienie uczniów na ten problem, przekazanie im potrzebnej wiedzy w tym zakresie oraz możliwości pomocy niepełnosprawnym rówieśnikom Prelekcje na lekcjach wychowawczych i zajęciach przedmiotowych dotyczących Oszczędzania wody i energii, segregacji i minimalizacji ilości odpadów stosowania czystych technologii wspólnej odpowiedzialności za czystość szkoły, korytarzy i otoczenia szkoły Współudział w akcji Sprzątanie świata poznanie najbliższego otoczenia Udział w konkursach plastycznych dotyczących edukacji ekologicznej Organizacja uroczystości i imprez szkolnych Udział w zajęciach pozalekcyjnych zgodnych z zainteresowaniami Udział z zajęciach opiekuńczo-wychowawczych i dydaktycznych Wyjścia klasowe na spotkania kulturalne i wycieczki szkolne Udział w imprezach środowiskowych Współpraca ze stowarzyszeniem Otwarte serce Wychowawcy klas, nauczyciele przyrody Wychowawcy klas, nauczyciele, pedagog szkolny Program opracował zespół w składzie: Agnieszka Jagodzińska Elżbieta Bilecka Anita Rodzińska Agnieszka Wrześniak Małgorzata Machaj