- PDF Darmowe pobieranie

Transkrypt

1 SPIS TREŚCI SŁOWO WST~PNE 7 0 AUTORZE 8 PRZEDMOWA MARSZALKA FERDYNANDA FOCHA. 9 WsT~P 11 CZĘŚĆ I POCZĄTEK WOJNY ROZDZIALI Czy ROSYJSKA MOBILIZACJA POWSZECHNA BYŁA PRZYCZYNĄ WOJNY? ROZDZIAŁ II POTENCJAL MILITARNY ROSJI. ROZDZIAŁ III PLANWOJNY ROZDZIAŁ IV MOBILIZACJA, KONCENTRACJA I PIERWSZE ROZKAZY OPERACYJNE CZĘŚĆ II PIERWSZE OPERACJE W PRUSACH WSCHODNICH RozDZIAŁ V DZIALANIA l. ARMII. POCZĄTEK NATARCIA I PODEJŚCIE DO POLA BITWY POD GĄBlNEM. 93 ROZDZIAŁ VI DZIAŁANIA l. ARMII (CIĄG DALSZY). BITWA POD GĄBINEM; KoNTYNUACJA NATARCIA l. ARMn

2 ...,.Alt_,.; -,....; ~...::-...M..;..,., SPIS TREŚCI RozDZIAŁ VII DZIALANIA 2. ARMII. WSTJ?PNE ROZKAZY OPERACYJNE, MARSZ I PODEJŚCIE ARMII DO POLA BITWY. 137 ROZDZIAŁ VIII BITWY ARMII GENERAŁA SAMSONOWA 26, 27 I 28 SIERPNIA. RozDziAŁ IX AGONIA CENTRALNYCH KORPUSÓW 2. ARMII ROZDZIALX KONSEKWENCJE KLJ?SKI ARMII SAMSONOWA ROZDZIAŁ XI BITWA NAD JEZIORAMI MAZURSKIMI I ODWRÓT l. ARMII 271 DoDATKI. 297 SZKICE. 320

3 SŁOWO WST~PNE V ampania tannenberska jest dla studentów wojskowości niezwykle istotna ~ militamego punktu widzenia. Była to operacja rozpoczynająca wojnę światową na froncie wschodnim. Działania wojenne toczyły się w rejonach przygranicznych, w terenie nieco przypominającym rozległe połacie naszego własnego kraju. Była to kampania ruchowa, w której marsze i manewry stosunkowo niewielkich sił odegrały kluczową rolę. Z jednej strony wymagała doskonałej współpracy i inicjatywy od dowódców niższego stopnia, z drugiej ukazała katastrofalne rezultaty nieprawidłowych przygotowań zaopatrzenia, utrzymania i komunikacji, a także potrzebę nadzoru nad tymi aspektami przez wyższe dowództwo. Mamy wielkie szczęście, że generał Gołowin oddał swoje dzieło do naszej dyspozycji. Zawiera ono pierwszy kompletny obraz rosyjskich wysiłków podczas tej kampanii, jest również niezwykle cennym źródłem dla naszych studiów historycznych. STUART HEINTZELMAN Generał Major, U.S. Army, Komendant.

4 82 RozoziALIV Na froncie naszych 3. i 8. Armii kawaleria obu stron prezentowała do 16 sierpnia podobną siłę, jednak to Austro-Węgrzy pierwsi podjęli działania ofensywne, tak więc w omawianym okresie rosyjska kawaleria nie była w stanie rozpoznać gdzie koncentrują się główne siły przeciwnika, mogła bowiem skupić się na tym zadaniu dopiero po odparciu inwazji austro-węgierskiej kawalerii. Podsumowując działania rosyjskiej kawalerii w okresie poprzedzającym pierwsze poważne starcia, które na obu frontach rozpoczęły się 17 sierpnia (na północnym-zachodzie bitwa pod Stołupianami, południowym-zachodzie pod Kraśnikiem), można dojść do wniosku, że wszystko co znajdowało się w granicach możliwości kawalerii w roku 1914 r. zostało zrobione. We wszystkich punktach podjęto próby penetracji sił osłonowych chroniących wrogą dyslokację sił, celem określenia jej prawdziwego "zarysu': Z informacji pozyskanych przez kawalerię poniższe zasługują na wyjątkową uwagę: (a) fakt, że oddziały pozostawione przez Niemców przeciwko Rosji nie zostały wsparte przez jednostki pierwszej linii i sygnały zapowiadające wycofanie na zachód korpusów znad rosyjskiej granicy (V lub VI); (b) wychodząca z rejonu Krakowa ofensywa austriackiego korpusu gen. Kummera na lewy brzeg Wisły, i koncentracja sił austriackich w rejonie Dębica-Żabno pozwalająca przypuszczać, że lewe skrzydło rozmieszczonych w Galicji armii austro-węgierskich sięga do Wisły. Informacje uzyskane od francuskiego Sztabu Generalnego, a także pogwałcenie neutralności Belgii, potwierdziły prawidłowość informacji znajdujących się w posiadaniu rosyjskiej Kwatery Głównej, że główne siły niemieckie zwróciły się przeciwko Francji. Naczelny dowódca musiał teraz podjąć decyzję, czy kontynuować działania zgodne z alternatywą "X', czy wydać rozkazy wprowadzające w życie alternatywę "G", gdyż pierwsze rzuty korpusów, których cel zależny był od obranego planu, miały dotrzeć do stacji, w których rozdzielały się szlaki o 2.35 dziewiątego dnia mobilizacji. W roku 1914 był jeszcze jeden czynnik polityczny nakazujący rozpoczęcie niezwłocznej i decydującej ofensywy na froncie austro-węgierskim. Wojna wybuchła przez dążenia habsburskiej monarchii zmierzające do podziału Serbii: należało za wszelką cenę podać pomocną dłoń narodowi Serbskiemu w jak najwcześniejszym możliwym momencie, można to było osiągnąć jedynie poprzez natychmiastową ofensywę w Galicji. Od pierwszych dni wojny był to obowiązek, k-tórego Rosja i jej sojusznicy honorowo powinni się podjąć. l sierpnia nasz ambasador w Paryżu w telegramie informującym o rozpoczęcie mobilizacji we Francji, przekazał pragnienie francuskiego ministra wojny, aby Rosja użyła swojego wpływu na Serbię i poprosiła ją do podjęcia jak najszybszej ofensywy. Owemu pragnieniu stało się zadość. Trzeba zdać sobie sprawę, że skierowana w tym momencie do Serbii "prośba" ze strony Rosji, miała na tę pierwszą znacznie większy wpływ, niż skierowane do Rosji "pragnienia" francuskiego rządu. Tym samym jednak rosyjskie Naczelne Dowództwo przyjęło na siebie pewne obowiązki. W roku 1914 różnica sił pomiędzy armiami Austro-Węgier i Serbii była tak wielka, że gdyby Galicji nie groziła natychmiastowa inwazja ze strony Rosji, to serbska armia byłaby skazana na starcie z wielokrotnie przeważającymi siłami wroga. Naczelny Dowódca nie miał innego wyjścia, musiał podążyć za alternatywą "A':

5 MOBILIZACJA, KONCENTRACJA l PIERWSZE ROZKAZY OPERACYJNE 83 Zgodnie ze sporządzonym l sierpnia podsumowaniem, określającym liczbę oddziałów, które można było w tym czasie wykorzystać do wsparcia armii aktywnie zaangażowanych w działania wojenne, dostępne były: A. z kaukaskiego okręgu wojskowego: II i III Korpusy Kaukaskie. B. z turkiestańskiego i omskiego okręgu wojskowego: l Korpus Turkiestański. C. z irkuckiego okręgu wojskowego: II i lll Korpusy Syberyjskie. D. z amurskiego okręgu wojskowego: l Korpus Syberyjski. W ciągu kolejnych dni zdecydowano, że poza wymienionymi przesunięte zostaną znajdujące się w piotragrodzkim okręgu wojskowe korpusy XVIII i XXII. Czas przybycia tych korpusów w rejony koncentracji przedstawia "diagram koncentracji" (szkic 2). Jak widać Kwatera Główna zrobiła wszystko co w jej mocy, aby zgromadzić maksymalną ilość sił przeciwko Niemcom i Austro-Węgrom. Psychologiczna atmosfera w jakiej przyszło pracować rosyjskiemu Naczelnemu Dowództwu nie sprzyjała naprawianiu strategicznych pomyłek zawartych w planie wojny. Poczucie najserdeczniejszej sympatii i wdzięczności wobec Francji, która pozostała naszym najwierniejszym sojusznikiem i tak zdecydowanie wspomagała Rosję, zmuszało nas do okazywania wyjątkowych względów wobec wszelkich reprezentacji przybywających w imieniu jej rządu; nawiasem mówiąc pojawiały się z ich strony życzenia, które delikatnie mówiąc, były przejawem sporej nerwowości. Już S sierpnia, w dzień po wypowiedzeniu Francji wojny przez Niemcy, jej ambasador, M. Paleologue, skierował do cara Mikołaja II następujące oświadczenie: "Francuska armia zostanie zmuszona do przeciwstawienia się potężnemu atakowi 25 niemieckich korpusów. Błagam Waszą Wysokość, by rozkazał swoim armiom podjęcie natychmiastowej ofensywy. W innym wypadku istnieje ryzyko, że francuska armia zostanie zmiażdżona" 6 Tego typu oświadczenie ze strony pełnomocnego reprezentanta naszego sojusznika było pilnym apelem o bezzwłoczną pomoc. Nie mogło nie wpłynąć na przygotowania do pierwszych operacji i w nim należy upatrywać przyczyny powstania pomysłu przyśpieszenia operacji mającej na celu wywarcie na Niemcy bezpośredniej presji, pomysłu, który w jeszcze większym stopniu komplikował naszą sytuację strategiczną. Pochodzące z Belgii i Francji alarmujące dane wywiadowcze musiały spowodować padwojenie wysiłków mających na celu przyśpieszenie naszego wsparcia. To pragnienie doprowadziło ostatecznie do modyfikacji podstawowych założeń pierwszych operacji na rosyjskim teatrze wojny. Ze wspomnień Palćologue'a dowiadujemy się, że Jego Wysokość Car przesłał mu przez rosyjskiego ministra spraw zagranicznych następującą wiadomość: "Poleciłem wielkiemu księciu Mikołajowi Mikołajewicwwi, by za wszelką cenę, jak najszybciej otworzył drogę na Berlin. Naszym operacjom przeciw Austrii przyznaję jedynie drugorzędne znaczenie. Naszym prawdziwym, nadrzędnym celem jest zniszczenie niemieckiej armii"'. ' Wspomnienia Paleulogue'a, s. SS. Słowo "błagam" uwypuklone przez autora. Wspomnienia Paleologue'a, s, 81.

6 84 RozoziALIV Na podstawie tych słów widać, że choć nasze strategiczne przygotowania zgodne z alternatywą "N' szły pełną parą, to operacjom w Galicji przyznano drugorzędną rolę. Pomimo wielkiej wagi przykładanej do działań w Prusach Wschodnich, zupełnie niespodziewanie krystalizuje się nowy kierunek - najkrótsza droga do Berlina, linia działania, na której stosownie do planu wojny, nie zamierzano koncentrować ani jednej dywizji piechoty. Wpływ tej radykalnej zmiany podstawowych założeń strategicznych na rozmieszczenie sił musi zostać rozważony. Wspominany już telegram rosyjskiego ambasadora z l sierpnia stwierdzał dalej, że w opinii francuskiego ministra wojny z francuskiego punktu widzenia najkorzystniejszym wydaje się wybór jako kierunek naszego pierwszego ataku linii Warszawa-Poznań. Po przetłumaczeniu tych słów na język strategii wyrażają one pragnienie francuskiego rządu, by pierwsza operacja rosyjska wywarła jak najszybszą presję na Niemcy, poprzez obranie najkrótszej drogi na Berlin. Rezultatem tego pisma była wymiana telegramów pomiędzy generałem Januszkiewiczem a dowódcą Północo- Zachodniej Grupy Armii. 8 sierpnia generał Żyliński otrzymał z Kwatery Głównej telegram, w którym szef sztabu naczelnego dowództwa pisał, iż "w związku z faktem, że główne siły niemieckie zostały zwrócone przeciwko Francji, i z konieczności zapewnienia wsparcia naszemu sojusznikowi" należy podjąć następujące kroki: A. Korpus Gwardii i I Korpus zostaną wycofane z rejonu l. Armii i przesunięte do Warszawy, gdzie pojawią się pomiędzy 12 a 22 dniem mobilizacji. B. XX Korpus zostanie włączony do l. Armii. C. XVIII Korpus zostanie przesunięty do Warszawy. D. Te jednostki sformują w Warszawie wysuniętą straż nowej armii skierowanej przeciwko Niemcom 8 Zapoznając się z resztą korespondencji można ustalić, że Kwatera Główna podjęła decyzję o skoncentrowania 6 korpusów na lewym brzegu Wisły; 4 z nich miały być skierowane na Toruń-Poznań, a 2 na Poznań-Wrocław. W telegramie z lo sierpnia generał Żyliński, dowódca Północno-Zachodniej Grupy Armii, przedstawia Kwaterze Głównej swój plan działania: A. l. Armia składająca się z III, IV i XX Korpusu zaatakuje front: Wystruć -Węgorzewo (Angerburg). B. 2. Armia: 2 korpusy (XV i XIII) zaatakują front: Rudczany (Rudschanny ) -Szczytno ( Ortelsburg); pozostałe 2 korpusy (II i VI) zaatakują front: Ełk-Pisz (Johannisburg). C. Nowa armij zgromadzi się w Warszawie, rozmieszczając wysunięte oddziały w kierunku Skierniewic; będzie się składać z nie mniej niż 4 korpusów, z których jeden zostanie przeniesiony z 2. Armii po zakończeniu bitew nad jeziorami. Następnie, jeszcze tego samego dnia, lo sierpnia, pierwsza dyrektywa Kwatery Głównej (list Nr 345 od szefa sztabu do naczelnego dowódcy) dotarła do sztabu Północno-Zachodniej Grupy Armii. Oto co zawierała: Krótki zarys strategiczny wojny , cz. l, s. 29 (opublikowane przez.voennoe Ddo").

7 MoBILIZACJA, KONCENTRACJA l PIERWSZE ROZKAZY OPERACYJNE 85 "Zgodnie z całkowicie wiarygodnymi informacjami znajdującymi się w naszym posiadaniu, Niemcy wysłały swoje główne siły na zachodnią granicę, przeciw Francji, pozostawiając niewielką część swoich sił przeciwko nam. Choć jeszcze nie udało się z cała dokładnością określić składu tych sił, można przyjąć, że Niemcy pozostawili przeciwko nam w Prusach Wschodnich 4 korpusy (l, XX, A.\!ll i V) wraz z pewną ilością dywizji rezerwowych i brygad Landwehry, a dodatkowo garnizon Królewca, złożony z jednostek innych niż pierwszoliniowe. Po naszej stronie, do wieczora 12 dnia mobilizacji ( 11 sierpnia) następujące jednostki l. Armii zakończyły koncentrację: cała kawaleria (5,5 dywizji), III i IV Korpus, S. Brygada Strzelców, 28. Dywizja Piechoty (z XX Korpusu), a najpewniej również dalsze dwa pułki 29. Dywizji Piechoty. W sumie 96 batalionów, 132 szwadrony. Od 12 dnia mobilizacji dywizje piechoty drugiej linii zaczną przybywać do Kowna, umożliwiając tym samym opuszczenie miasta przez 28. Dywizję Piechoty. Mając na uwadze, że Korpus Gwardii i I Korpus zostały wyłączone ze struktur l. Armii, trzeba założyć, iż oddziały l. Armii zakończą koncentrację do wieczora 12 dnia mobilizacji, gdyż większość dywizji drugiej linii l. Armii została wysłana do rejonu Ryga-Szawle, który w związku z rozwojem wypadków przestal być ważny. W kwestii 2. Armii, skutkiem wyłączenia z niej XIII Korpusu zakończy koncentrację wcześniej niż l. Armia. Do wieczora 12 dnia mobilizacji w jej skład wchodzić będą 4 dywizje kawalerii, II, XV, VI i XXIII Korpus, a także l. Brygada Strzelców. W sumie 136 batalionów, 96 szwadronów. Nawet odliczając 2. Dywizję Piechoty, która być może pozostanie w Twierdzy Modlin, a także l. Brygadę Strzelców, która ma zostać przeniesiona do Warszawy 9, 2. Armia wciąż będzie posiadać siłę 112 batalionów i 96 szwadronów i sotni. Do wieczora 12 dnia mobilizacji armie Północno-Zachodniej Grupy Armii będą gotowe do ofensywy w sile 208 batalionów i 228 szwadronów lub sotni, samych sił pierwszej linii, podczas gdy Niemcy będą przypuszczalnie w stanie przeciwstawić nam 4 korpusy pierwszej linii (l 00 batalionów) wraz z rezerwami i jednostkami Landwehry. Biorąc pod uwagę, że to Niemcy wypowiedziały nam wojnę i, że Francja, jako nasz sojusznik, uznała za swój obowiązek udzielenie nam natychmiastowego wsparcia i zaatakowania Niemiec, naturalnie my także, związani tymi samymi obietnicami co nasi sojusznicy, musimy wesprzeć Francuzów, w obiiczu Niemiec przygotowujących się by w nich wymierzyć swój główny cios. To wsparcie musi przybrać formę naszej jak najwcześniejszej ofensywny przeciwko siłom niemieckim pozostawionym w Prusach Wschodnich. W związku z przedstawioną powyżej sytuacją naczelny dowódca uznaje za niezbędne, by armie Północno-Zachodniej Grupy Armii podjęły natychmia- 1 Warszawskie mosty miały byt dokladnie strzeżone.