dr n. med. Przemysław Biliński Z-ca Dyrektora ds. Lecznictwa Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. M. Kopernika Załącznik II

Transkrypt

1 dr n. med. Przemysław Biliński Z-ca Dyrektora ds. Lecznictwa Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. M. Kopernika Załącznik II Autoreferat o zainteresowaniach naukowych i osiągnięciach w działalności naukowobadawczej Łódź 2014

2 1. Imię i Nazwisko: Przemysław Biliński 2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe: z podaniem nazwy, miejsca i roku ich uzyskania: Dyplom lekarza, Akademia Medyczna w Łodzi nr10299/10212/86 w dn r. Dyplom, Studium Doskonalenia Dydaktyczno-Pedagogicznego Młodej Kadry Naukowej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Dyplom, prawo wykonywania zawodu lekarza nr , Okręgowa Rada Lekarska w Łodzi w dn r. Dyplom, I stopień specjalizacji z chorób wewnętrznych nr 1070/1990 uzyskany w II klinika Chorób Wewnętrznych Akademii Medycznej w Łodzi (obecnie Klinika Hematologii) dniu r. Kierownik specjalizacji: prof. dr hab. med. Euzebiusz Krykowski. Dyplom, uprawnienia do wykonywania badań profilaktycznych w narażeniu na promieniowanie jonizujące Instytut Medycyny Pracy w Łodzi, r. Dyplom doktora nauk medycznych z dziedziny endokrynologii uzyskany w dniu r. w Akademii Medycznej w Łodzi, na podstawie pracy pt. Wpływ przedsionkowego peptydu natriuretycznego na procesy wzrostowe tarczycy promotor: prof. dr hab. med. Andrzej Lewiński, recenzenci: prof. dr hab. med. Stanisław Czekalski i prof. dr hab. med. Marek Pawlikowski. Dyplom, II stopień specjalizacji z chorób wewnętrznych, CMKP Warszawa uzyskany w II klinika Chorób Wewnętrznych Akademii Medycznej w Łodzi (obecnie Klinika Hematologii) dniu r. Kierownik specjalizacji: prof. dr hab. med. Euzebiusz Krykowski. Dyplom Project Hope Zarządzanie w ochronie zdrowia Uniwersytet Jagielloński, Kraków r. Dyplom, II stopień specjalizacji z endokrynologii, CMKP Warszawa uzyskany w Instytucie Endokrynologii Akademii Medycznej w Łodzi dniu r. Kierownik specjalizacji: prof. dr hab. med. Andrzej Lewiński. Dyplom, medycyna pracy do uprawnień, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi, r. Dyplom specjalisty z dziedziny zdrowie publiczne Centrum Egzaminów Medycznych w Łodzi uzyskany w dniu r. Kierownik specjalizacji: prof. dr hab. med. Leszek Wdowiak.

3

4

5 C) Omówienie celu naukowego ww. prac i osiągniętych wyników wraz z omówieniem ich ewentualnego wykorzystania. Wprowadzenie i cel naukowy Wieloletnia bliska współpraca naukowa z wieloosobowymi zespołami badawczymi Instytutu Hematologii i Transfuzjologii oraz Państwowego Zakładu Higieny Instytutu Naukowo-Badawczego (obecnie Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego) w Warszawie, Zakładu Tyreologii Instytutu Endokrynologii i Kliniki Hematologii Akademii Medycznej w Łodzi (obecnie Uniwersytetu Medycznego) umożliwiła mi podjęcie samodzielnego i dużego wyzwania badawczego jakim jest bardzo aktualny problem zagrożeń zdrowotnych używania przez dzieci i młodzież substancji zastępczych czyli nowych narkotyków tzw. dopalaczy. Narkotyki stwarzają istotny problem społeczny i zdrowotny, który dotyka setki milionów osób na świecie oraz miliów w Unii Europejskiej(UE). Bezpośrednio w skutek przedawkowania narkotyków umiera co roku około 8500 osób, 2100 umiera wskutek zakażenia HIV/AIDS związanego z zażywaniem narkotyków, a 3000 osób zaraża się HIV przez narkotyki. W ostatnim dwudziestoleciu Kraje UE i Komisja Europejska(KE) wypracowały wspólne podejście do problemu narkotyków. Przed państwami Unii stoją jednak dalsze pilne działania w celu: dzielenia się najlepszymi praktykami i wynikami badań dotyczących profilaktyki oraz leczenia uzależnienia narkotykowego; skutecznego radzenia sobie z pojawiającymi się nowymi substancjami psychoaktywnymi; uporania się z przestępstwami związanymi z narkotykami i utrudnienia handlu nimi; zapobiegania globalizacji produkcji narkotyków i ich przemytowi; ograniczenia zażywania narkotyków; wprowadzenia na terytorium całej UE kontroli dotyczących nowych środków odurzających po wnikliwej analizie ocen ryzyka; kontroli wykorzystania substancji chemicznych i zapobiegania ich użyciu do produkcji nielegalnych środków odurzających i nowych narkotyków; zapewnienia pomocy finansowej w dziedzinie zwalczania nielegalnych środków odurzających i nowych narkotyków.

6 Dopalacze (z ang. legal highs, smarts, designer drugs) to nowe narkotyki. Stanowią one problem społeczny i zdrowotny dotykający szczególnie populacji młodych ludzi w wieku lata. W składzie dopalaczy wykrywa się wiele różnych związków należących do różnych grup chemicznych. Niejednorodność chemiczna dopalaczy, co charakterystyczne, wiąże się jednak ze spójnością efektów przez nie wywoływanych. Dopalacze najkrócej definiuje się jako substancje imitujące narkotyki. Występują one pod wieloma różnymi postaciami i są zażywane na różne sposoby w celu wywołania odurzenia, stanu pobudzenia czy halucynacji. Handel dopalaczami w Polsce rozpoczął się w 2007 roku. Do końca 2010 roku powstało niemal 1400 sklepów stacjonarnych z dopalaczami, które zostały zamknięte z powodu raportowanych licznych zatruć wywoływanych prawdopodobnie przez dopalacze. Związki zawarte w dopalaczach od niedawna w Polsce podlegają kontroli prawnej na takich samych zasadach jak narkotyki. Dotychczas jednak nie do końca poznane są ich właściwości biologiczne i wpływ na ludzki organizm zwłaszcza w kontekście ryzyka zdrowotnego i toksyczności. W obliczu delegalizacji trudna do oszacowania staje się także skala tego zjawiska. Prezentowany cykl prac zawiera podsumowanie najnowszych doniesień dotyczących rozpowszechnienia dopalaczy wśród młodzieży, jak również dostępności dopalaczy i kanałów ich dystrybucji. Dotyka także kwestii motywacji i postaw młodych ludzi wobec zażywania dopalaczy, jak również analizuje ryzyko zdrowotne związane z zażywaniem dopalaczy na przykładzie mefedronu. Zjawisko zażywania dopalaczy Zjawisko dystrybucji i zażywania nowych substancji psychoaktywnych i odurzających przeszło wiele dynamicznych zmian o okresie ostatnich kilku lat. Obecność ogromnej liczby nowych substancji syntetycznych, znajdujących się poza kontrolą prawną wielu państw zalewa rynki europejskie. Chodzi tutaj głównie o nowe substancję psychoaktywne, które są legalne, przy czym posiadają aktywność wielu nielegalnych narkotyków. W krajach europejskich i na świecie znane są pod nazwą legal highs boosters, bądź herbal high. Są one reklamowane zazwyczaj na różne sposoby jako kadzidełka, odświeżacze do pomieszczeń, a nawet sole do kąpieli. Rzekomo produkty te są przeznaczone jako np. karma dla zwierząt, czy nawóz dla roślin, sprzedawane są także jako artykuły kolekcjonerskie, kolorowe torebki, na opakowaniach umieszczone są ostrzeżenia absolutnie nie wskazane do konsumpcji przez człowieka. Często w dopalaczach mieszą się fragmenty roślin (ziół) z

7 ekstraktami innych roślin, a także z innymi syntetycznymi substancjami chemicznymi. Większość z tych produktów przed wprowadzeniem do sprzedaży nie była testowana na ludziach czy zwierzętach. Substancje te podzielono na trzy kategorie: stymulanty, depresanty i halucynogeny. Są one dostępne w różnych formach np. tabletek, skrętów, mieszanek ziołowych, proszków i soli. Mogą zawierać naturalne rośliny (np. Kratom, Kava kava, Saliva divinorum), substancje syntetyczne (np. 2- aminoindan, butylon, mefedron, jak również semi-syntetyczne substancje pochodzące z naturalnych olejków (np. DMAA). Należy także wspomnieć o grupie związków chemicznych stanowiących podstawowy składnik mieszanek ziołowych, np. JWH-018 czy JWH-122, które są substytutem THC zbliżonym w działaniu do marihuany. Dopalacze często są sprzedawane w zapieczętowanych paczkach które posiadają różne symbole hipisowskie i new age. Wiele produktów jest opatrzone napisami czy hasłami, które przypominają konsumentom nazwy slangowe narkotyków, jak również skutków jakie wywołują np., Snow Blow, White Ice Resin, Sub- Coca, X Pillz, Chaos, Diablo, Snow Power, Moon Dust, Golden Bullet, Lucifer, Happy Pink, Trans, Summer Daze, Dragon Blister, TaiFun, Groove czy Dynamind Euphoria. Sprzedaż prowadziły sklepy detaliczne tzw. smart shopy, head shopy, a także fun shopy rozsiane w wielu miastach Europy w tym w Polsce. Bardzo często producenci oferują swoje towary za pośrednictwem Internetu. Są to substancje specjalnie zaprojektowane, mające na celu skuteczne ominięcia kontroli prawnej państwa. Szybkość i przebiegłość, a także takie zjawiska jak globalizacja i innowacyjność producentów stanowią coraz większe wyzwanie dla obecnego podejścia do nowych substancji psychoaktywnych. Dostępność niektórych produktów może szybko się zmieniać w zależności od powstawania nowych substancji (analogów) w odpowiedzi na zmiany prawa. W większości przypadków producenci dopalaczy po zakazaniu pewnych produktów wprowadzają do obrotu nowe wersje tych substancji o nieznacznie zmienionej formule chemicznej, a także o nowej i atrakcyjnej nazwie. Z tego powodu śledzenie i kontrola prawna tych substancji stanowi duży problem dla organów ścigania, a także dla lekarzy w ośrodkach zdrowia. Jest to zobrazowane nie tylko we wzrastającej liczbie, ale także w zróżnicowanym typie związków jakie pojawiły się na rynkach polskich i europejskich. Dopalacze występują w najróżniejszych formach: np. jako tabletki lub pigułki (46,6%), susze roślinne zmieszane z ekstraktami z roślin bądź syntetycznymi związkami chemicznymi do palenia (tzw. Spice) (29,7%), surowy materiał roślinny lub ekstrakty roślinne (18,1%), w formie sproszkowanej (3,7%), płynnej (1,2%) i marginalnie w postaci aerozoli czy gumy do żucia. Mimo, iż tabletki stanowią niemal 50%

8 oferowanych produktów, to z największą częstotliwością w asortymencie sklepów pojawiał się materiał roślinny jako pojedyncze egzemplarze (szałwia, kratom, muchomor czerwony), nasiona (powój hawajski) i mieszanki ziołowe do palenia z dodatkiem syntetycznych agonistów receptorów kanabinoidowych (JWH-018). Jedyne dostępne dane pochodzą od lekarzy, do których trafiają osoby z ostrym zatruciem lub objawami przedawkowania oraz od samych użytkowników dzielących się swoimi doświadczeniami na forach internetowych. Z perspektywy praktyki lekarskiej, u osób zgłaszających się do szpitali lub na ostry dyżur, mefedron stwierdzany w krwi bądź moczu powoduje toksydrom sympatykomimetyczny charakteryzujący się całą gamą symptomów i objawów, które można powiązać z zażywaniem, czy przedawkowaniem każdego innego narkotyku t.j. rozszerzone źrenice, ciepła, wilgotna skóra, podniecenie, halucynacje, urojenia, niepokój, nadpobudliwość ruchowa, gadatliwość, reakcja pilomotoryczna (gęsia skórka), napady padaczkowe. Rozwinięcie tych objawów w konsekwencji może prowadzić do zaburzenia krążenia i pracy serca (tachykardia, bradykardia), krwotoku śródmózgowego i nierzadko przegrzania organizmu (hiperpireksja), co stanowi bezpośrednią przyczynę zgonu. Jedyny potwierdzony dotychczas oficjalnie zgon związany z zażyciem mefedronu odnotowano w 2008 roku w Szwecji. Sekcja zwłok 18-letniej Szwedki wykazała, że jedyną możliwą przyczyną śmierci była obecność w jej organizmie ksenobiotyku mefedronu. W Wielkiej Brytanii podejrzewa się jednak, że mefedron mógł być pośrednią przyczyną śmierci co najmniej 25 osób. W Wielkiej Brytanii dopalacze znane są od połowy lat 90. Swego czasu popularnym dopalaczem był kwas gammahydroksybutanowy (GHB) określany mianem płynnego ecstasy i jego bardziej toksyczny prekursor gammabutyrylolakton (GBL). Obydwa wywołują podobne efekty, działają uspokajająco, euforyzująco, znieczulająco, obydwa śmiertelne w połączeniu z alkoholem. Wprowadzenie sankcji prawnych za używania i posiadanie GHB okazały się mieć odmienny skutek w różnych państwach: w USA, podobnie jak w UK zmalała liczba osób zażywających GHB, co wyraża się spadkiem śmiertelności z powodu przedawkowania i liczby zgłoszeń ostrych zatruć tym związkiem, w Szwajcarii zaś jako zamiennik GHB zaczęto stosować jego prekursor GBL. Podobnie rzecz się miała z benzylopiperazyną (BPZ), która wywołuje efekt podobny do amfetaminy i jej pochodnymi TFMPP, mcpp, DBZP które wywołują efekt podobny do MDMA (3,4- metylenodioksymetamfetamina, ecstasy). Za jej głównego następcę uważa się mefedron. Po delegalizacji BZP i usunięciu produktów zawierających piperazyny i ich pochodne, pojawiły się nowe środki oznakowane nawet BZP-free, zwierające wspomniany już mefedron, ale też początkowo inne eksperymentalne związki, które nie zdobyły większej sławy wśród

9 użytkowników. Zostały jednak opisane i zidentyfikowane w związku ze zgłoszonymi przypadkami zatruć. Jednym z nich jest D2PM (difenyloprolinol, difenylo- 2pirolidynometanol) występujący jako składnik Head Candy. Jego toksyczność została potwierdzona dwukrotnie, w pierwszym przypadku doprowadził do niedotlenienia mięśnia sercowego, w drugim spowodował silne wymioty, nudności, poczucie odrealnienia. Dopalacze stanowią niejednorodną grupę wielu substancji pochodzenia naturalnego, syntetycznego lub półsyntetycznego, których ma na celu wywołać określone efekty, najczęściej identyczne do efektów wywoływanych przez określone narkotyki (amfetaminę czy ecstasy) bądź efekty podobne. Do niedawna jeszcze dopalacze stanowiły grupę legalnych, ale kamuflowanych narkotyków, które wymykały się regulacjom prawnym nie były zakazane ani mocą ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii ani dozwolone na podstawie odrębnych przepisów (tak jak inne używki, np. alkohol czy wyroby tytoniowe). Dopiero kolejne nowelizacje ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii uregulowały stan prawno-karny sprzedaży i posiadania substancji zaliczanych do dopalaczy wyszczególniając w załączniku do ustawy nazwy chemiczne i zwyczajowe substancji obecnych w dopalaczach. Z dniem wejścia ustawy w życie substancje te jako substancje o potencjalne psychoaktywnym zostały objęte zakazem handlu i posiadania, a obrót nimi podlega kontroli prawnej na takiej samej zasadzie jak w przypadku klasycznych narkotyków. Pierwsza nowelizacja z 2009 roku rozszerzyła listę substancji będących pod nadzorem państwa o benzopiperazynę, agonistę receptorów kanabinoidowych JWH-10 oraz 15 roślin o właściwościach psychoaktywnych, co do których zachodziło podejrzenie, że występują w składzie dopalaczy (Argyreia nervosa, Banisteriopsis caapi, Calea zacatechichi, Catha edulis, Echinopsis pachanoi, Kava kava, Leonotis leonurum, Mimos tenuiflora, Mitragyna speciosa, Nymphea caerulea, Peganum harmala, Rivea corymbosa, Salvia divinorum, Tabernanthe iboga, Trichocereus peruvoanus). Kolejna poprawka z 2010 roku dopisała do tej listy kolejne substancje z grupy syntetycznych kanabinoidów oraz nowy związek jakim wówczas był mefedron. Ponadto w tym samym roku 2010 wprowadzono kolejne poprawki, tym razem w zakresie definicji środka zastępczego, co sprawiło, że substancje zawarte w dopalaczach jeśli nie są regulowane przepisami odrębnymi ani nie stosuje się do nich przepisów właściwych o ogólnym bezpieczeństwie dla danego produktu podlegają wówczas regulacji w oparciu o ustawę o przeciwdziałaniu narkomanii. Jednocześnie ustawa zakazuje wytwarzania i wprowadzania do obrotu środka zastępczego pod karą grzywny, a kontrolę nad tym powierza się Głównemu Inspektorowi Sanitarnemu. Nowelizacja z 2011 roku ponownie wydłuża listę substancji kontrolowanych o kolejne związki. Mimo poczynienia kroków legislacyjnych,

10 kwestia dopalaczy nadal stanowi realne zagrożenie społeczne oraz zdrowotne, o czym świadczy wzmożone zainteresowanie wielu instytucji zajmujących się problemem narkotykowym zarówno na poziomie krajowym jak i europejskim. Jednymi z pierwszych popularnych składników dopalaczy były pochodne piperazyny [benzylopiperazyna (BZP); TFMPP, mcpp, DBZP] oraz agoniści receptorów kanabinoidowych. Po ich delegalizacji nadeszła era związków katynonu i ich pochodnych oraz nowych agonistów receptorów kanabinoidowych. Próby identyfikacji i właściwej reakcji na nowe substancje psychoaktywne usiłują dotrzymać kroku zaawansowanemu, innowacyjnemu i szybko rozwijającemu się rynkowi dopalaczy, który aktywnie poszukuje nowych produktów i strategii marketingowych. W 2009 roku europejski system wczesnego ostrzegania zidentyfikował rekordową liczbę - 24 nowych syntetycznych narkotyków. Najbardziej popularnym i najczęściej stosowanym w tym czasie dopalaczem (przełom 2009/2010 roku) był mefedron. Jednocześnie stwierdzono wtedy również, że popularne przed erą pochodnych katynonu pochodne piperazyny, m.in. mcpp, która była bardzo popularnym dopalaczem zanim została zdelegalizowana, są nadal obecne na rynku. Dane z różnych źródeł podkreślają kuriozalną sytuację, w której tabletki sprzedawane na rynku narkotykowym jako ecstasy w większości zamiast MDMA (3,4-metylenodioksymetamfetamina; ecstasy) zawierają właśnie mcpp. Odkrycie to koresponduje z rosnącą liczbą legalnych alternatyw dla narkotyków kontrolowanych. Obecnie za legal highs drugiej generacji uznaje się nafyron i jego pochodne. Synteza nowych związków jest ściśle podyktowana oczekiwaniami odbiorców, toteż producenci dopalaczy stale poszukują związków o właściwościach najbardziej pożądanych przez użytkowników. Ponieważ wejście nafyronu na rynek dopalaczy zostało niejako wymuszone delegalizacją mefedronu nie zyskał on tak wielkiej popularności jak jego poprzednik z uwagi na większe ryzyko zdrowotne i mniejsze przekonanie potencjalnych użytkowników co do tego, że posiada lepsze właściwości psychotropowe niż mefedron. Pojawiły się już jednak zapowiedzi nowego dopalacza z rodzaju benzofuranów, m.in. 6-APB (6-(2- aminopropyl)benzofuran; 1-benzofuran-6-ylpropan-2-amine). Fenomen dopalaczy opiera się nie tylko na szerokiej gamie produktów, ale także na różnorodnych strategiach ich reklamowania oraz wzorach zażywania. Dopalacze jako produkty są dozwolone do użytku, posiadania i rozprowadzania dopóki nie są sprzedawane jako produkty do konsumpcji i w swoim zakresie spełniają podstawowe wymogi bezpieczeństwa. Dlatego też do dzisiaj aktywne są sklepy internetowe działające legalnie, sprzedające dopalacze w formie ozdób choinkowych, halloweenowych czy kadzideł.

11 Dopalacze występują w najróżniejszych formach: np. jako tabletki lub pigułki (46,6%), susze roślinne zmieszane z ekstraktami z roślin bądź syntetycznymi związkami chemicznymi do palenia (tzw. Spice) (29,7%), surowy materiał roślinny lub ekstrakty roślinne (18,1%), w formie sproszkowanej (3,7%), płynnej (1,2%) i marginalnie w postaci aerozoli czy gumy do żucia. Mimo, iż tabletki stanowią niemal 50% oferowanych produktów, to z największą częstotliwością w asortymencie sklepów pojawiał się materiał roślinny jako pojedyncze egzemplarze (szałwia, kratom, muchomor czerwony), nasiona (powój hawajski) i mieszanki ziołowe do palenia z dodatkiem syntetycznych agonistów receptorów kanabinoidowych (JWH-018). Sugeruje to, że ziołowe dopalacze będące alternatywą dla swoich nielegalnych odpowiedników, w tym marihuany, cieszą się największym zainteresowaniem. Ryzyko zdrowotne zażywania dopalaczy Istotną kwestią w przypadku dopalaczy jest także ich wpływ na organizm ludzki. Ponieważ nie przeprowadzono dotychczas żadnych formalnych badań dotyczących farmakokinetyki czy farmakodynamiki związków zawartych w dopalaczach, ich potencjalnych interakcji z lekami czy innymi używkami nieznane są nadal skutki uboczne długotrwałego stosowania ani objawy przedawkowania dopalaczy, nieokreślony pozostaje ich potencjał uzależniający jak również wpływ długotrwałego stosowania w aspekcie psychologicznym, społecznym, czy behawioralnym. Nie istnieją dotychczas też wyniki badań na modelu zwierzęcym, które można by ekstrapolować na organizm ludzki. Jedyne dostępne dane pochodzą od samych użytkowników dopalaczy bądź z raportów klinicznych. Zbieranie i analizowanie tych danych utrudnia jednak fakt ogromnej różnorodności związków zawartych w dopalaczach. Dlatego też najwięcej danych pochodzi z Wielkiej Brytanii i dotyczy jednego z najbardziej popularnych dopalaczy: mefedronu. Efekty pożądane wywoływane przez mefedron obejmują m.in. poczucie rozpierającej euforii, empatii, stymulację ośrodkowego układu nerwowego (OUN), poprawę nastroju, klarowność umysłu i halucynacje. Zgłaszane przez użytkowników objawy niepożądane to: tachykardia, podrażnienie śluzówki nosa w przypadku donosowego zażywania mefedronu, bruksizm, niepokój, obkurczenie obwodowych naczyń krwionośnych (blue fingers), nadmierne pobudzenie. Prawdopodobny mechanizm działania mefedronu polega na pobudzaniu uwalniania neurotransmiterów z grupy monoamin: norepinefryny, serotoniny, dopaminy przy jednoczesnym hamowaniu ich wychwytu zwrotnego.

12 Badanie w grupie 10 regularnych użytkowników mefedronu (9 mężczyzn, 1 kobieta) mających także w przeszłości styczność z innymi używkami (głównie amfetaminą, kannabinoidami, alkoholem) potwierdziło szereg objawów niepożądanych raportowanych na forach internetowych, tj. krwawienia z nosa, rozszerzone źrenice, zaburzenia widzenia, mgła widzenia, suchość w jamie ustnej, napady gorąca, kołatanie serca, szczękościsk, napięcie mięśni kończyn, obkurczenie jąder (u mężczyzn). Najczęstsze objawy ze strony OUN, które opisywali ankietowanie to: euforia, uczucie ogromnej energii, gadatliwość, zaburzenie poczucia czasu, ale także: halucynacje, omamy wzrokowe i stany psychotyczne, zwłaszcza po zażyciu dużych dawek. Głównym efektem końcowym jest bezsenność, często zgłaszane są również stany depresyjne i zawroty głowy. Raporty kliniczne po zastosowaniu mefedronu jako główne skutki uboczne podają: kołatanie serca, utrata przytomności, wymioty, zwiększona potliwość, ból głowy, przebarwienia skóry, nadciśnienie, pobudzenie ruchowe, w jednym przypadku potwierdzono zgon. Użytkownicy mefedronu zwracają także uwagę na bardzo silną potrzebę zażycia kolejnej dawki, co sugerowałoby wysoki potencjał uzależniający tego związku. Ryzyko rozwinięcia się bardzo szybko tolerancji na mefedron wiąże się z koniecznością zażywania coraz większych dawek, które mogą być coraz bardziej niebezpieczne. Z opinii użytkowników mefedronu dostępnych w internecie wynika, że średnio pierwsze pożądane efekty pojawiają się w ciągu min od zażycia per os, i utrzymują się ok. 2-3 godzin. Są to jednak wartości bardzo zgrubne, wszystko uzależnione jest od sposobu pobierania mefedronu, częstotliwości stosowania i wielkości dawki. W przeprowadzonym badaniu większość ankietowanych deklarowała zażywanie mefedronu raz w miesiącu bądź rzadziej, do zażywania raz w tygodniu lub częściej przyznało się 15% respondentów. Niemal połowa badanych przyznała, że w typowej sesji używa od 0,5 do 1g substancji, zaś aż 22% stosowało ponad 1g. Te same badania wskazują, że typowym sposobem zażywania mefedronu jest aplikacja donosowa, nikt z badanych nie stosował mefedronu dożylnie, znaczna część osób przyjmowała go doustnie. Jednocześnie typowa dawka dla osób zażywających donosowo była wyższa niż w przypadku osób biorących mefedron doustnie, także liczba dni stosowania mefedronu w miesiącu była znacząco wyższa dla tych, którzy aplikują go sobie donosowo niż u osób konsumujących mefedron. Ci, którzy wciągali mefedron, byli także narażeni na częstsze zażywanie niż Ci, którzy go spożywali. Średnio w jednej sesji badani zużywali 0,91g mefedronu, zaś sama sesja trwała 10.4 godziny. Żaden z analizowanych objawów nie korelował ze sposobem zażywania mefedronu poza kołataniem serca, na który to efekt uboczny wskazywali częściej zażywający mefedron

13 donosowo. Spośród wszystkich możliwych efektów stymulujących i ubocznych jakie były analizowane (ból głowy, nudności, kołatanie serca, wzrost libido, nadmierna potliwość, niebieskie palce u dłoni i stóp) pozytywną zależność w kategorii dawka-efekt obserwowano tylko dla pocenia się i libido. Ponad 80% osób nie obserwowało nigdy objawu niebieskich palców, ponad połowa nie cierpiała nigdy na nudności ani kołatanie serca, zaś niemal połowa nie doświadczała podczas sesji bólu głowy. Co interesujące, spośród badanych zażywających mefedron wyodrębniono grupę osób kiedykolwiek zażywających zarówno mefedron jak i kokainę i zestawiono ich doświadczenia. Większość badanych z tej grupy stwierdziła, że mefedron dostarcza dłużej trwających (65.3%) i lepszych (54.6%) doznań niż kokaina, z potencjalnie tym samym ryzykiem zdrowotnym co kokaina (47.3%), przy czym jest mniej uzależniający (55.7%). Osoby aplikujące mefedron donosowo były jednak bardziej skłonne do przyznania, że mefedron jest bardziej uzależniający i niesie ze sobą większe ryzyko zdrowotne niż kokaina w porównaniu do osób zażywających mefedron doustnie. Inna analiza postaw i odczuć związanych z zażywaniem dopalaczy doprowadziła do konkluzji, że młodzi ludzie deklarujący stosowanie dopalaczy mają mniejszą świadomość ryzyka związaną z regularnym bądź okazjonalnym zażywaniem innych nielegalnych i legalnych substancji odurzających. Dla przykładu 60% osób, które nigdy w życiu nie brały żadnej substancji psychotropowej uznały, iż zażywanie ecstasy nawet okazjonalnie stanowi ryzyko zdrowotne wysokiego stopnia, zaś 26% - średniego stopnia. Natomiast spośród osób kiedykolwiek zażywających substancje psychotropowe na wysokie ryzyko zdrowotne okazjonalnego zażywania ecstasy wskazało 40%, zaś na średnie ryzyko z tym związane 34% badanych. Realne ryzyko zdrowotne związane z zażywaniem dopalaczy jest nieznane, ponieważ nie przeprowadzono dotychczas żadnych rygorystycznych badań, które oszacowałyby je w sposób bezwzględny. Dlatego też producenci dopalaczy często nie zamieszczają na opakowaniach produktów listy składników ani nazwy substancji czynnej, skrzętnie pomijane są także ostrzeżenia dotyczące potencjalnych skutków ubocznych czy interakcji dopalaczy z lekami czy alkoholem. W innym badaniu okazało się, że tylko 52% sprzedawców informuje o możliwej szkodliwości oferowanych produktów w połączeniu z alkoholem, interakcjach z lekami, o wpływie na prowadzenie urządzeń mechanicznych. Aż 63% dostawców legal highs zamieszcza informacje o składzie, nie podając jednak nazwy chemicznej związku będącego substancją czynną preparatu ani jej ilości. Tylko 48% sklepów podaje wskazania dotyczące dawkowania, zaś aż 40% w ogóle nie umieszcza żadnych informacji ostrzegawczych dotyczących przeciwwskazań czy potencjalnych skutków ubocznych.

14 W polskich badaniach przeprowadzonych na grupie studentów uczelni rzeszowskich 60% osób, które deklarowały kiedykolwiek zażywanie dopalaczy przyznało, że nie wie jaką substancję aktywną zawierał zażywany preparat. Jest to tym bardziej niepokojące, gdyż aż 22% osób w tej grupie stwierdziło, że niewiedza wynika z faktu, iż nie interesuje ich jaką substancję czynną zawierają zażywane przez nich dopalacze. Dostępność dopalaczy Sieci społecznościowe oraz internet odgrywają szczególną rolę w marketingu, sprzedaży i dystrybucji dopalaczy, jednak jest ona w tej chwili trudna do określenia i zweryfikowania. Chociaż wiele legalnych dopalaczy można dosyć łatwo kupić w sklepach internetowych od wielu różnych dostawców, nie wszystkie produkty są zawsze dostępne. Jakkolwiek możliwość nabywania narkotyków przez Internet sprawia, że młodzi ludzie stają się bardziej narażeni na uzależnienie od środków odurzających, z racji łatwego dostępu, mogą też częściej pojawiać się problemy zdrowotne związane z zażywaniem narkotyków. Jednocześnie nie należy przeceniać w dystrybucji dopalaczy roli Internetu. W badaniu wykorzystującym uśrednione wartości z 27 krajów członkowskich UE, ponad połowa respondentów deklarujących kiedykolwiek zażywanie dopalaczy stwierdziła, że zostały im one zaoferowane przez znajomych/przyjaciół (54%), w drugiej kolejności źródłem zaopatrzenie były kluby lub imprezy (36%), zakup w specjalistycznym sklepie stacjonarnym zadeklarowało 33%, a zaledwie 7% wskazało, że dokonało zakupu dopalaczy poprzez sieć. Tyle samo osób (7%) wskazało na inne niż wymienione źródła. Analizując źródła zaopatrzenia w dopalacze tylko dla Polski okazuje się, że na pierwszym miejscu jest zakup w sklepie (przy czym niesprecyzowano czy chodzi o sklepy stacjonarne czy internetowe również) niemal połowa wskazań respondentów, w drugiej kolejności dopalacze były oferowane przez przyjaciół/znajomych (37,5%), na imprezie/w klubie (29,4%), mniejszy jest też udział internetu w grupie polskiej (4,5%), zaś inne źródła zaopatrzenia stanowią zaledwie 1,8%. Wyniki te są zbieżne z podawanymi przez Kapka-Skrzypczak et al., gdzie na pierwszym miejscu badani wskazali uzyskiwanie dopalaczy od znajomych/przyjaciół (38,7%), w następnej kolejności: zakup w specjalistycznym sklepie (21,6%), zakup u pośrednika/dilera (17%), przez internet (5,4%). Uwzględniając miejsce zamieszkania nieznacznie wyższy odsetek korzysta z Internetu jako miejsca zakupu dopalacza na wsi i w małym mieście (10,5%; 7,9% odpowiednio) niż w dużych aglomeracjach miejskich (2,3%). Jednocześnie, co nieco zaskakujące, większy jest

15 udział sprzedaży dopalaczy w specjalistycznym sklepie w przypadku małych miast i wsi niż w rejonie wielkomiejskim. Dotychczasowy niewielki udział sprzedaży on-line może wynikać z faktu, że większość badań analizujących źródło zaopatrywania w dopalacze została przeprowadzona w okresie kiedy w większości krajów europejskich funkcjonowały (lub nadal funkcjonują) stacjonarne sklepy specjalistyczne. Pierwszy head shop, czyli sklep w którym można kupić ziołowe mieszanki do palenia, akcesoria do hodowli i konsumpcji kanabinoidów, czy dopalacze został otwarty w Irlandii w 2000 roku. Liczba tego typu punktów sprzedaży do 2007 roku wzrosła do 24. Obecnie szacuje się, że w Wielkiej Brytanii jest 200 tego typu sklepów, a ich roczne obroty sięgają 10 milionów funtów, nie wliczając sprzedaży międzynarodowej poprzez Internet. Analiza dostępności legalnych narkotyków poprzez sieć, jak również jakość i treść informacji dostarczanych potencjalnym nabywcom została przeprowadzona przez Hillebrand et al. w styczniu 2008 roku. Internet przeszukiwano pod kątem sklepów oferujących środki psychoaktywne, zaliczane do dopalaczy. Przeszukiwanie miało miejsce w kilku językach: duńskim, angielskim, francuskim, niemieckim, portugalskim i hiszpańskim. Przy przeglądaniu stron sklepów wykluczono z dalszej analizy te, które prowadziły sprzedaż hurtową, jak również te, które sprzedawały tylko i wyłącznie halucynogenne grzyby, nasiona Cannabis sativa, akcesoria wykorzystywane w zażywaniu narkotyków. Badanie pozwoliło zidentyfikować 69 europejskich sklepów on-line prowadzących sprzedaż dopalaczy (także mieszanek ziołowych). Większość ze znalezionych sklepów lokowała się w Anglii (ponad połowa), w drugiej kolejności w Holandii. Sklepy te łącznie oferowały ponad 500 produktów, które miały dawać całe spektrum efektów psychotycznych: od euforii, poprzez stymulację, zaburzenia świadomości, rozluźnienie po złagodzenie objawów po-imprezowych (zmęczenia, przykurczy mięśniowych). Zawartość produktów uzyskanych w drodze zakupu poprzez sklepy internetowe w badaniu Hillebrand et al. nie została potwierdzona przez żadne laboratorium, stąd prawdziwy skład nie był znany autorom pracy. Opierając się jednak na oznaczeniach opakowań stwierdzono, że najczęściej sprzedawanym produktem były ekstrakty roślinne, m.in. szałwii wieszczej, która ma imitować efekty LSD; halucynogenne efekty wywołują również oferowane nasiona powoju hawajskiego (Argyreia nervosa), z mniejszą częstotliwością w ofercie pojawiał się także wilec (Ipomoea violacea). Nasiona obydwu roślin zawierają erginę, która chemicznie jest zbliżona budową do LSD, ale ma mniejszy potencjał psychoaktywny. Często występował także kratom, mieszanki ziołowe do palenia (Spice, Spice Gold, Spice Diamond), ale też:

16 party pills (jako alternatywa dla ecstasy) w wersji ziołowej, syntetycznej lub półsyntetycznej, zawierające głównie BZP. W Polsce handel dopalaczami rozpoczął się w 2007 za pośrednictwem Internetu, rok później w Łodzi otwarto pierwszy sklep stacjonarny oferujący dopalacze. Łącznie w Polsce otwarto ich co najmniej 1400 tyle bowiem punktów sprzedaży dopalaczy zostało zamkniętych decyzją Głównego Inspektora Sanitarnego w październiku 2010 roku. W związku z niedawną delegalizacją w Polsce dopalaczy i zamknięciem sklepów stacjonarnych, należy się spodziewać, że udział sprzedaży internetowej dopalaczy może wzrosnąć. Szacuje się, że całkowita liczba sklepów internetowych oferujących sprzedaż co najmniej jednego dopalacza zwiększyła się z 170 w 2010 roku do 277 w 2011 roku. Jednorazowa analiza sieci pod kątem dostępności mefedronu w sieci (tylko w języku angielskim) pokazała, że jeszcze w marcu 2010 roku było 77 sklepów mających w ofercie mefedron, następnie do lipca 2010 roku ich liczba spadła do zaledwie 7 (co prawdopodobnie było związane z delegalizacją mefedronu na wyspach w kwietniu w 2010 roku), po czym ponownie zaczęła rosnąć by już w lutym 2011 osiągnąć liczbę 15. Podobną zależność obserwowano w tym czasie także w Europie Środkowej. Inne badanie dotyczące między innymi dostępności mefedronu zostało przeprowadzone w Północnej Irlandii wśród grupy 23 zdeklarowanych użytkowników mefedronu w okresie do 10 tygodni po delegalizacji mefedronu w Wielkiej Brytanii. Uczestnicy badania przyznali, że w okresie przed delegalizacją najczęściej uzyskiwali mefedron od znajomych lub przyjaciół oraz dilerów, w mniejszym stopniu zaś kupowali mefedron w sklepach internetowych, najrzadziej korzystali ze sklepów stacjonarnych. Wyniki te są zbieżne z badaniami Dargan 2010, Newcombe Dodatkowy wniosek jaki wysnuli autorzy jest taki, iż po delegalizacji nastąpiło przesunięcie źródła zaopatrywania głównie na dilerów. Źródło informacji Internet stanowi główne źródło wiedzy i informacji niemal o wszystkim, także o nielegalnych substancjach i tworzących się trendach w ich zażywaniu. Substancje psychoaktywne są nie tylko sprzedawane przez internet, ale dostarcza on również niezbędnych informacji na ich temat. Stanowi to wyzwanie dla służb porządkowych, instytucji zajmujących się prewencją, rodziców i wychowawców. Szczególnie, że wyszukiwanie informacji w sieci o narkotykach jak i sposobie ich pozyskania odbywa się w dosyć łatwy sposób, a zakupić można je z każdego miejsca na świecie.

17 W badaniu ankietowym przeprowadzonym na populacji latków w krajach UE wykazano, że Internet jest najpopularniejszym źródłem informacji o narkotykach i ich stosowaniu. 61% respondentów przyznało, że skorzystałoby z Internetu, aby dowiedzieć się więcej o narkotykach jako substancjach zakazanych i ogólnie o stosowaniu narkotyków. Poza Internetem wiedza na temat narkotyków pochodzi od: przyjaciół (35%), personelu medycznego (34%), rodziny (27%), wychowawcy/pedagodzy/szkoła (25%). Zależności te zmieniały się wraz z wiekiem, im starszy ankietowany tym rzadziej sięgał po poradę u rodziców, czy znajomych na rzecz pozyskiwania informacji u personelu medycznego. Niezależny od wieku był zaś udział osób korzystających z pomocy i wiedzy policji, pracowników społecznych, czy specjalnych infolinii. Polskie badanie przeprowadzone na przełomie 2010/2011 roku przez Kapka-Skrzypczak et al. potwierdza, że głównym źródłem informacji jest Internet, jednak wyszukiwaniem wiadomości o dopalaczach w jakimkolwiek miejscu zajmuje się tylko nieco ponad 13% badanych studentów, większość deklaruje, że w ogóle nie jest zainteresowana tym tematem. Postawy młodych ludzi wobec dopalaczy Badania Hillebrand et al. ukazały, iż główną motywacją do sięgnięcia po mefedron były czynniki rynkowe - dostępność i cena mefedronu oraz ograniczony dostęp do nielegalnych substancji odurzających i klasycznych narkotyków. Większość badanych deklarowała się jako bieżący użytkownicy, którzy zażywali mefedron w przeciągu ostatnich 2 miesięcy i planują brać go nadal, mimo delegalizacji. Okazało się, że w odczuciu wszystkich badanych legalne narkotyki niekoniecznie są bezpieczne dla zdrowia tylko z racji swojej legalności. W polskich badaniach większość ankietowanych również jest zdania, że to co jest legalne nie jest jednoznaczne z tym, że jest bezpieczne dla zdrowia, jednak niewielka grupa (7%) była odmiennego zdania. W badaniu Flash Eurobarometru 1/3 ankietowanych sądzi, że najlepszym rozwiązaniem kwestii dopalaczy byłoby objęcie kontrolą wszystkich nowych substancji klasyfikowanych jako dopalacze, jednocześnie niemal połowa stwierdza, że lepiej byłoby objąć kontrolą tylko te substancje, które wiążą się z ryzykiem zdrowotnym. 15% wyraża jeszcze łagodniejszą opinię, aby dopalacze zostały objęte regulacją na takich samych zasadach jak alkohol czy wyroby tytoniowe. Jednak biorąc pod uwagę tylko grupę osób, które kiedykolwiek próbowały dopalaczy te proporcje układają się zgoła inaczej: tylko 17% uważa, że bezwzględną kontrolą i zakazem należy objąć wszystkie nowe substancje odurzające, zaś aż 50%, że pod kontrolą powinny być tylko te związki, które zagrażają życiu lub zdrowiu.

18 Polskie badanie przeprowadzone przez Kapka-Skrzypczak et al. wśród studentów uczelni rzeszowskich wskazują, że główną motywacją do sięgnięcia po dopalacze była ciekawość i chęć rozrywki. Co znamienne, analizując wpływ delegalizacji dopalaczy na postawę młodych ludzi w stosunku do legalnych narkotyków, niemal 60% zażywających kiedykolwiek dopalacze stwierdziło, że w związku z zaistniałą sytuacją nie rezygnują z brania dopalaczy lub ewentualnie zrezygnują z brania tych dopalaczy, które zostały zdelegalizowane na korzyść nowych zamienników. Spośród tych osób 30% twardo deklaruje, że na ich decyzję nie jest w stanie wpłynąć ani delegalizacja ani nagłośnienie sprawy dopalaczy w mediach, niemal 15% poczeka jednak z ponownym sięgnięciem po dopalacze, aż temat przestanie być tak obszernie komentowany w mediach. Przegląd działań w ramach Unii Europejskiej na przykładzie 4- metyloamfetaminy Według opublikowanego w 2011 r. badania Eurobarometru nowe substancje, które wywołują efekt podobny do działania nielegalnych narkotyków, stają się coraz bardziej popularne: do ich zażycia przyznaje się 5 proc. młodych Europejczyków. Najwięcej takich osób jest w Irlandii (16 proc.), w Polsce (9 proc.), na Łotwie (9 proc.), w Wielkiej Brytanii (8 proc.) oraz w Luksemburgu (7 proc.). W badaniu Eurobarometru ujawniono również, że we wszystkich 27 państwach członkowskich UE przeważająca większość osób w wieku od 15 do 24 lat popiera objęcie takich substancji zakazem. Kwestia dopalaczy stanowi nadal istotny problem z punktu widzenia zdrowia publicznego, szczególnie w kontekście zapobiegania uzależnieniom i narkomanii. Z uwagi na rosnącą skalę zagrożeń związanych z dynamicznie rozwijającym się rynkiem wyrobów o działaniu psychoaktywnym, jak również ze szczególnymi zagrożeniami, jakie ten fakt niesie dla życia i zdrowia konsumentów, w szczególności tych niepełnoletnich, podjęcie działań edukacyjno-prewencyjnych oraz eksperymentalnych w tym zakresie jest wysoce uzasadnione. Należy podkreślić, iż niestety niewiele jest formalnych doniesień klinicznych opisujących działanie tzw. dopalaczy oraz brak jest rzetelnych i pełnych informacji odnośnie ryzyka zdrowotnego, ryzyka uzależnienia, efektów ubocznych, skutkach przedawkowania czy długotrwałego stosowania tych substancji psychoaktywnych. Komisja Europejska przedstawiła projekt przepisów zakazujących w całej UE narkotyku 4-metyloamfetaminy(4-MA), substancji o działaniu podobnym do amfetaminy i zwróciła się do państw członkowskich o powstrzymanie swobodnego rozprzestrzeniania się

19 tego narkotyku poprzez poddanie go środkom kontroli. 4-MA jest już nielegalna w 10 państwach UE (Austria, Cypr, Dania, Francja, Niemcy, Węgry, Irlandia, Litwa, Holandia i Wielka Brytania). Uważa się, że w latach zażycie tej substancji przyczyniło się do śmierci co najmniej 21 osób w czterech państwach UE (Belgia, Dania, Holandia i Wielka Brytania). Narkotyk ten wykryto podczas sekcji zwłok, sam lub w połączeniu z innymi substancjami, zwłaszcza amfetaminą. Zgodnie z przedstawionym projektem Komisji wytwarzanie 4-MA i wprowadzanie jej do obrotu zostałyby zakazane, a za naruszenie zakazu obowiązywałyby sankcje karne w całej Europie. Rządy UE muszą teraz zdecydować, czy wprowadzić te działania w życie. Z naukowej oceny skutków przeprowadzonej przez Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA) wynika, że 4- MA może być przyczyną poważnych działań niepożądanych, takich jak wysoka gorączka, nadciśnienie tętnicze, anoreksja, mdłości, ból głowy, bezsenność, paranoja, lęk i depresja. Projekt Komisji został przedstawiony zgodnie z procedurą oceny ryzyka i kontroli nowych substancji psychoaktywnych, ustanowioną decyzją Rady 2005/387/JHA. Rada wystąpiła o ocenę ryzyka w dniu 24 września 2012 r. W 2010 r. Komisja złożyła projekt i doprowadziła do wprowadzenia obowiązującego w całej UE zakazu dotyczącego narkotyku o nazwie mefedron, podobnego do ekstazy. W dniu 25 października 2011 r. Komisja Europejska zapowiedziała przegląd unijnych zasad walki z nielegalnymi narkotykami, zwłaszcza z nowymi substancjami psychoaktywnymi(dopalaczami), które naśladują działanie niebezpiecznych narkotyków. Wniosek ustawodawczy w tej sprawie ma zostać przedstawiony w 2013 r. W 2012 r. w UE zidentyfikowano rekordową liczbę 73 substancji tego typu. Wkład Polski w to dzieło był wiodący bo począwszy od 2010 na zlecenie Głównego Inspektora Sanitarnego(GIS) wykryto i opisano 64 substancje. Dla porównania w 2009 r. w Europie wykryto ich 24. Był to efekt zamknięcia decyzją GIS z 2 października 2010 roku wszystkich 1400 punktów sprzedaży dopalaczy, zaplanowania i zlecenia poboru próbek, a jednostkom naukowym wykonania zaplanowanych badań laboratoryjnych. Wkład nowatorski i wdrożeniowy ujawnia się w wyizolowaniu i opisie substancji do tej pory nie skatalogowanych, opracowaniu naukowym osiągniętych wyników przeprowadzonych analiz oraz zaproponowaniu wzoru karty charakterystyki nowo wykrywanych analogów strukturalnych narkotyków zawierającej kluczowe informacje opisujące te substancje. Otwarty i ogólnodostępny, w języku angielskim, format zaproponowanej karty charakterystyki pozwoli na podstawie dowodów naukowych na stałe uzupełnianie i rozszerzanie wiedzy o nowych narkotykach, możliwych metodach oznaczeń w materiale biologicznym ich toksyczności komórkowej czy narządowej, a także o sposobach leczenia.

20 Narkotyki te są coraz częściej dostępne przez Internet i szybko rozprzestrzeniają się w wielu państwach członkowskich, którym trudno jest zapobiec ich sprzedaży. Wobec faktycznej globalizacji zagrożeń zdrowotnych spowodowanych rozprzestrzenieniem się nowych narkotyków, najczęściej będących analogami strukturalnymi obecnie zdelegalizowanych, w Polsce koordynowane przez GIS, systemowe i kompleksowe wspólne z organami ścigania i Krajowym Biurem ds. Przeciwdziałania Narkomanii, podejście do tego problemu zostało pozytywnie ocenione na posiedzeniu Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA) w Lizbonie w 2011 r. Substancje zastępcze - nowe narkotyki tzw. dopalacze (z ang. legal highs, smarts, designer drugs) stanowią problem społeczny i zdrowotny dotykający szczególnie populacji młodych ludzi w wieku lata. Dopalacze najkrócej definiuje się jako substancje imitujące narkotyki. W składzie dopalaczy wykrywa się wiele różnych związków należących do różnych grup chemicznych. Niejednorodność chemiczna dopalaczy wiąże się jednak ze spójnością efektów przez nie wywoływanych. Występują one pod wieloma różnymi postaciami i są zażywane na różne sposoby w celu wywołania odurzenia, stanu pobudzenia czy halucynacji. W 2010 roku brak było dowodów naukowych potwierdzających przesłanki, nie do końca poznane były ich właściwości biologiczne i wpływ na ludzki organizm zwłaszcza w kontekście ryzyka zdrowotnego i toksyczności. Główny Inspektorat Sanitarny w ustawie o Państwowej Inspekcji Sanitarnej w artykule 3 pkt. 1 ma zapisaną inicjatywę do prowadzenia przedsięwzięć i prac badawczych. Zapis ten został wykorzystany do zaplanowania badania i opisu substancji psychoaktywnych zawartych w pobranych próbkach dopalaczy. Laboratoria jednostek badawczych: Narodowego Instytutu Leków, Instytutu Medycyny Wsi, Medycyny Pracy wykonały zaplanowane analizy, które zostały opracowane przez zespół badawczy pod moim kierunkiem. Wskutek delegalizacji trudna do oszacowania staje się także skala tego zjawiska. Podsumowanie i zastosowanie Opracowując strategię działania skierowaną przeciwko dopalaczom, należy uwzględnić szereg różnych czynników, które mogą wpływać na skuteczność wprowadzanych rozwiązań prawnokarnych oraz modyfikować oczekiwane efekty. Przede wszystkim należy spojrzeć na problem dopalaczy z perspektywy zdrowia publicznego. Niezbędne są rzetelne i możliwe jak najbardziej wyczerpujące informacje dotyczące mechanizmu działania związków wykrywanych w dopalaczach, ich toksyczności w zależności od dawki, wpływie na zdrowie

21 fizyczne, psychiczne i społeczne, które mogą być uzyskane jedynie w drodze badań naukowych przeprowadzonych przez ośrodki naukowe. O konieczności badań świadczy fakt niespójnych i niepełnych doniesień co do szkód powodowanych przez dopalacze w zależności od źródła podawane są sprzeczne dane, choćby w kwestii liczby zgonów i zatruć. Stwierdzenia, że dopalacze przypuszczalnie bądź prawdopodobnie stanowią bezpośrednią przyczynę zgonu lub zatrucia sprzyja wnioskowaniu, że niezbędne jest również opracowanie szybkich metod wykrywania związków zawartych w dopalaczach i ciągłego ich dostosowywania do zmieniającej się oferty. Brak metod analitycznych sprawia, że użytkownicy dopalaczy mogą wymykać się rutynowym kontrolom na obecność narkotyków w pracy bądź przy zatrzymaniu przez służby porządkowe. Działania podejmowane w aspekcie prawno - karnym również powinny być przemyślane. Powinny stanowić dopełnienie polityki antynarkotykowej, a nie jej główne narzędzie. Jak pokazują doświadczenia państw europejskich machina urzędnicza zawsze będzie wolniejsza niż przebiegająca w laboratorium synteza nowego związku sprzedawana pod marką dopalaczy. Strategia dopisywania kolejnych związków na listę kontrolowanych okazała się być niewystarczająca i nieskuteczna już teraz obecne są w handlu nowe, legalne związki benzofurany, nafyron, MDPV. Dlatego też, delegalizacja powinna pociągać za sobą szereg działań o charakterze prewencyjnym i edukacyjnym. W tym celu doskonale można wykorzystać Internet, bowiem aż 55,7% populacji europejskiej korzysta z sieci, a wśród osób w wieku dla 61% to internet jest głównym źródłem informacji o narkotykach. W Polsce głównym źródłem wiedzy o dopalaczach nie są strony rządowe typu dopalaczeinfo.pl a fora internetowe i serwisy społecznościowe. Dzieje się tak ponieważ zawierają one informacje podane w bardziej przystępny sposób dla przeciętnego użytkownika oraz z racji tego, że ich forma ma charakter interaktywny pozwala wymieniać się opiniami, doświadczeniami, spostrzeżeniami i wiedzą, także ze źródeł naukowych, co daje im dodatkową przewagę są stale aktualne, zawierają bieżące dane i nowinki. Najbardziej pełne i aktualne informacje dotyczące rynku dopalaczy płyną od ich użytkowników. Stąd też istnieje konieczność stworzenia serwisu, który umożliwi nie tylko dostęp do rzetelnej bazy danych na temat dopalaczy, ale pozwoli także na szybką i sprawną komunikację z osobami, które potrzebują fachowej pomocy i wsparcia. Brytyjczycy w tym celu uruchomili witrynę talktofrank.com jest to nie tylko kompendium wiedzy na temat dostępnych substancji, potencjalnego ryzyka ich stosowania, slangowych określeń czy stanu prawnego, ale umożliwia także szybki kontakt z fachowcami osobom potrzebującym pomocy bądź ich bliskim.

22 5. Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo - badawczych. Po ukończeniu kształcenia w klasie o profilu matematyczno-fizycznym w 1980 r. w Liceum Ogólnokształcącym im. Władysława Broniewskiego w Bełchatowie i zdaniu tamże egzaminu maturalnego oraz po złożeniu z wynikiem pozytywnym wstępnego egzaminu testowego zostałem studentem Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Łodzi (obecnie Uniwersytet Medyczny w Łodzi). W trakcie studiów, od V roku ich trwania, uczestniczyłem w zajęciach Koła Naukowego przy Klinice Ortopedii Szpitala im. Dr. Z. Radlińskiego pod kierunkiem dr n. med. Tadeusza Komorowskiego. Studia ukończyłem w 1986 r. Od momentu rozpoczęcia stażu podyplomowego pracowałem w zespole Instytutu Medycyny Wewnętrznej Akademii Medycznej w Łodzi: początkowo jako asystent stażysta II Klinice Chorób Wewnętrznych pod kierunkiem Prof. dr hab. med. Euzebiusza Krykowskiego, a od 1990 r. w Klinice Hematologii przekształconej z II Kliniki Chorób Wewnętrznych na etacie asystenta. Działalność naukową rozpocząłem wkrótce po ukończeniu stażu podyplomowego. W 1990 roku uzyskałem specjalizację I stopnia z zakresu chorób wewnętrznych, a w 1995 roku uzyskałem II stopień specjalizacji z zakresu chorób wewnętrznych (opiekun specjalizacji Prof. dr hab. med. Euzebiusz Krykowski). W trakcie pracy w II Klinice Chorób Wewnętrznych i Klinice Hematologii poszerzałem swą wiedzę, doskonaliłem warsztat naukowy i dydaktyczny - prowadziłem ćwiczenia ze studentami III i V roku wydziału lekarskiego w zakresie propedeutyki interny i chorób wewnętrznych. Głównym obszarem moich ówczesnych zainteresowań naukowych stała się dziedzina hematologii a w szczególności procesy rozrostowe układu krwiotwórczego oraz niektóre genetycznie uwarunkowane niedobory czynników krzepnięcia krwi. Możliwość rozwoju naukowego w tym zakresie uzyskałem dzięki pracy z zespołami naukowymi kierowanymi przez profesorów Prof. dr hab. med. Euzebiusza Krykowskiego, Prof. dr hab. med. Tadeusza Robaka, Prof. dr hab. med. Krzysztofa Chojnowskiego, a w szczególności w latach późniejszej mojej pracy jako adiunkta w Instytucie Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie w zespole kierowanym przez Prof. dr hab. med. Krzysztofa Warzochę we współpracy z Prof. dr hab. med. Przemysławem Juszczyńskim i Prof. dr hab. med. Ewą Lech-Marańdą. Ta wieloletnia współpraca z zaliczanymi do najlepszych w kraju zespołami zaowocowała w moim przypadku ugruntowaniem wiedzy w obszarze hematologii procesów rozrostowych układu krwiotwórczego i układu chłonnego znaczącym dorobkiem dydaktycznym oraz naukowym w zakresie badań nad biologicznym indeksem prognostycznym dla nieziarniczych chłoniaków

23 złośliwych i dla choroby Hodgkina w formie licznych wysoko ocenianych publikacji oryginalnych w tym również poglądowych, których jestem autorem i współautorem. Pionierskie badania z wykorzystaniem rekombinowanego ludzkiego TNF na modelach zwierzęcych rozpoczynał wówczas Prof. dr hab. med. Krzysztof Warzocha w okresie swoich studiów indywidualnych pod kierunkiem Prof. dr hab. med. Tadeusza Robaka. Prace te miały duże znaczenie poznawcze nad mechanizmami działania TNF. Temat badawczy obejmujący problematykę przeciwnowotworowego i mielotoksycznego działania TNF u myszy był kontynuowany z moim współudziałem przez kolejne lata w Klinice Hematologii. Całość tych badań zaowocowała licznymi publikacjami w czasopismach o zasięgu krajowym oraz w liczących się pismach anglojęzycznych. Drugi etap badań nad ekspresją układu ligandoreceptorowego dla TNF u chorych z chorobami rozrostowymi układu chłonnego miał istotne implikacje kliniczne, tak w zakresie prognozowania chłoniaków złośliwych jak i lepszej kwalifikacji chorych do nowych form terapii przeciwnowotworowej, zwłaszcza tych opartych o immunomodulację i/lub potencjalne wykorzystanie inhibitorów TNF. Badania te w których uczestniczyłem zaowocowały licznymi publikacjami w liczących się czasopismach zagranicznych o międzynarodowym zasięgu i wysokim poziomie recenzowania. W tym czasie kontynuowałem i dalej rozwijałem swe zainteresowania zawodowe diagnozowania i leczenia chorych hematologicznych w ramach procedur jednodniowych pełniąc funkcję Kierownika Oddziału Leczenia Dziennego Instytutu Hematologii i Transfuzjologii i przystępując w 2005 roku do specjalizacji z dziedziny hematologii (opiekun prof. dr hab. med. Krzysztof Warzocha) co trwa niezmiennie do dziś. Równolegle, bo już na początku mojej drogi zawodowej i naukowej w II Klinice Chorób Wewnętrznych zaczął się kształtować drugi nurt moich zainteresowań naukowych a później zawodowych. To za sprawą Prof. dr hab. med. Andrzeja Lewińskiego ówczesnego Kierownika Samodzielnej Pracowni uległem fascynacji naukowej intensywnie rozwijającą się dziedziną endokrynologii, a w szczególności tyreologią. Poszukując wiedzy opartej na dowodach naukowych z pogranicza tych dwu dziedzin hematologii i endokrynologii, dociekając przyczyn objawów hematologicznych w schorzeniach endokrynologicznych rozpocząłem badania procesów wzrostowych gruczołu tarczowego. Intensywne prace badawcze na modelu zwierzęcym, konieczność samodzielnej pracy w laboratorium Instytutu Endokrynologii Akademii Medycznej w Łodzi na bazie Szpitala Klinicznego Nr 3 spowodowały konieczność zmiany mojego zatrudnienia i otwarcie specjalizacji z endokrynologii. W początkowym okresie moje zainteresowania w obszarze endokrynologii koncentrowały się głównie na badaniu wpływu różnych czynników na procesy wzrostowe