dr hab. prof. UPH Włodzimierz Fehler Recenzja

Transkrypt

1 dr hab. prof. UPH Włodzimierz Fehler Kierownik Zakładu Teorii Bezpieczeństwa Warszawa, r. Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach Recenzja pracy doktorskiej mgr. Jarosława Duszewskiego pt. Cywilny transport lotniczy w polityce Unii Europejskiej Transport to jeden z kluczowych działów europejskiej gospodarki. Świadczy o tym m.in. fakt wygenerowania miejsc pracy dla ponad 11 mln osób oraz systematyczne przyczynianiesię do wzrostu gospodarczego. Jednym z najdynamiczniej rozwijających się segmentów tego sektora jest transport lotniczy. Współcześnie uznawany jest on za bardzo bezpieczny oraz ze względu na przystępne ceny szeroko dostępny. Eksperci zajmujący się prognozami dla rynku lotniczego wykazują, że ruch lotniczy będzie w najbliższych latach wzrastał w tempie 4.5-5% rocznie. Należy zauważyć, że kwestia wspólnej polityki transportowej przepływu osób stały się przedmiotem regulacji już w 1957r. w traktacie ustanawiającym oraz swobodnego Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Jednak wspólny rynek lotniczy jako jeden z elementów polityki dotyczącej transportu zaczęto budować znacznie później. Przez długi czas transport lotniczy w EWG rozwijał się pod kontrolą organów krajowych. Oznaczało to monopolistyczną pozycję przewoźników narodowych. Podobnie funkcjonował zresztą międzynarodowy transport lotniczy, opierający się na międzypaństwowych umowach dwustronnych przy zachowaniu ścisłej kontroli nad dostępem do rynku i formami własności przewoźników. Dopiero trzydzieści lat po powstaniu EWG w okresie Rada EWG przyjęła trzy pakiety aktów prawnych, które doprowadziły do liberalizacji europejskiego rynku lotniczego (obecnie zastąpiło je rozporządzenie Parlamentu Europejskiego irady nr 1008/2008). Regulacje te zniosły ograniczenia handlowe obowiązujące europejskie linie lotnicze działające na terytorium UE i spowodowały utworzenie europejskiego jednolitego rynku lotniczego poszerzonego później 0 Norwegię, Islandię i Szwajcarię. Za pośrednictwem

2 umowy w sprawie ustanowienia Wspólnego Europejskiego Obszaru Lotniczego można zresztą poszerzać dalej ten rynek o kraje sąsiedzkie, pod warunkiem Wdrożenia niezbędnych przepisów UE. Dzięki utworzeniu jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej oraz umowom o otwartym niebie lata się obecnie łatwiej i taniej, powstają nowe linie lotnicze, poszerza się też siatka połączeń między lotniskami Europy. Umowy o otwartym niebie podpisano również z szeregiem innych państw w tym m.in. USA, Kanadą, Izraelem, Marokiem, Jordanią, Gruzją i Mołdawią. Planowane są także dalsze tego typu porozumienia. Otwarty dostęp do lotów wewnątrz UE przyczynił się także do rozwoju przewoźników niskokosztowych. Należy dostrzec, że dzięki tym działaniom rozwinęła się konkurencja, która spowodowała obniżenie cen i dalszy wzrost liczby pasażerów. Nie możnajednak zapominać, że intensyfikacja ruchu lotniczego wymaga zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa oraz ograniczenia niekorzystnego oddziaływania transportu lotniczego na środowisko i zdrowie ludzi. Nie da się tego wszystkiego osiągnąć bez nadania odpowiedniej rangi i skonfigurowania celów rozwojowych transportu lotniczego z celami polityki transportowej oraz ogólnej polityki UE. Działania te wymuszają także konieczność współpracyz europejskimi i międzynarodowymi organizacjami lotniczymi. W świetle poczynionych powyżej uwag odnoszących się do miejsca cywilnego transportu lotniczego w polityce transportowej UE i związanych z tym problemów, podjęcie przez mgr Jarosława Duszewskiego praktyczne jak i naukowe. badań w tej materii znajduje solidne uzasadnienie zarówno W dobrze zaplanowanym i przemyślanym procesie badawczym Doktorant poddał analizie znaczną ilość różnorodnych publikacji, aktów prawnych i dokumentów. W rezultacie stworzył kompleksową, solidnie obudowaną źródłowo rozprawę dotyczącą rzadko i raczej przyczynkowo podnoszonej kwestii miejsca cywilnego transportu lotniczego w polityce Unii Europejskiej. Nowatorski sposób podejścia do tematu, właściwy dobór i wykorzystanie materiałów źródłowych w oparciu o które została przygotowana dysertacja doktorska mgr. J. Duszewskiego pozwalają na wyrażenie poglądu, że może być ona użyteczna tak dla teoretyków zajmujących się współczesnymi aspektami polityki transportowej jak i praktyków związanych ze sferą cywilnego transportu lotniczego. Utylitame znaczenie dokonanych w rozprawie ustaleń jest szczególnie istotne w kontekście dynamicznego rozwoju transportu lotniczego tak w UE jak w wielu innych regionach świata co wymaga skoordynowanych działań na rzecz utrzymania bezpieczeństwa pasażerów, portów lotniczych oraz środowiska a także zapewnienia odpowiedniej przepustowości ruchu lotniczego.

3 Stanowiąca przedmiot recenzji dysertacja składa się z 287 strony wydruku komputerowego. Na wstępie merytorycznej oceny rozprawy należy stwierdzić, że mgr J. Duszewski W sposób czytelny i koherentny z tematem dysertacji określił cel badawczy wskazując, że jest nim dokonanie przeglądu polityki transportowej UE w odniesieniu do cywilnego transportu lotniczego, zdiagnozowanie zasadniczych problemów w tej sferze oraz ukazanie perspektyw rozwojowych tej polityki. Przedmiotem badań Doktorant uczynił ocenę polityki UE wobec transportu lotniczego w kontekście Wspólnotowej Polityki Transportowej. Na podstawie celu i przedmiotu badań mgr J. Duszewski sformułował zadania badawcze oraz główny problem badawczy, który sprowadza się do poszukiwania odpowiedzi na pytanie: w jaki sposób powstawała i ewoluowała Wspólnotowa Polityka Transportowa i jak wpływała ona na innowacyjność w transporcie lotniczym państw członkowskich. W świetle tak określonych założeń badawczych Doktorant przyjął aż pięć hipotez. Są one sformułowane poprawnie chociaż niezrozumiałe jest nazwanie ich hipotezami roboczymi. Negatywnie należy ocenić również brak wyodrębnieniahipotezy głównej. Rezultaty badań opartych o scharakteryzowane wyżej założenia mgr J. Duszewski przedstawił w pięciorozdziałowej rozprawie. Jej kształt strukturalny stanowi spójną i logicznie powiązana całość. W jej ramach na płaszczyźnie ogólnych ustaleń odnoszących się do istoty transportu lotniczego i etapów jego rozwoju (ze szczególnym uwzględnieniem roli międzynarodowych organizacji lotniczych), analizie badawczej poddane zostały węzłowe z punktu widzenia tematyki rozprawy zagadnienia: polityki transportowej Unii Europejskiej, znaczenia deregulacji i liberalizacji rynku transportu lotniczego oraz strategii UE w dziedzinie cywilnego transportu lotniczego. Odnosząc się do konstrukcji rozprawy nie można nie zauważyć jednak pewnego zachwianiaproporcji rozłożenia treści związanego rozdział pierwszy składa się tylko z czterech podrozdziałów podczas gdy rozdział trzeci i z tym, że czwarty odpowiednio z ośmiu i dziewięciu. Jako prawidłowe należy natomiast ocenić oparcie struktury rozprawy o problemowyukład zagadnień. Poddając ocenie kształt metodologiczny oraz merytoryczną zawartość wstępu stwierdzić należy, że spełnia on wymagania obowiązujące w odniesieniu do prac doktorskich z dziedziny nauk społecznych. W jego obrębie bardzo obszernie ukazane zostały merytoryczne podstawy wyboru tematyki rozprawy. Wskazano także cel rozprawy, przedmiot badań, zadania i problemy badawcze oraz hipotezy. W niezbędnym zakresie ukazane zostały także metody badawcze. Starannie i precyzyjnie przedstawiono charakterystykę zawartości poszczególnych rozdziałów. Na podkreślenie zasługuje wnikliwa i obszerna analiza oraz ocena bazy 3

4 źródłowej odnoszącej się do tematyki rozprawy. Świadczy to o dokonaniu rzetelnej i rozległej kwerendy źródeł oraz dobrym rozpoznaniu literatury przedmiotu. Jest to także dowód opanowania przez Doktoranta niełatwej umiejętności prowadzeniakrytycznej analizy. Należy jednak dostrzec fakt częstego stosowania we wstępie czasu przyszłego, co w sytuacji gdy pracajuż powstała i jest przedmiotem recenzji musi być ocenione krytycznie. W rozdziale pierwszym mającym wprowadzający charakter zawarto treści dotyczące charakterystyki i specyficznych cech lotnictwa i transportu lotniczego. Rozważaniazawarte w tym rozdziale odnoszą się także do kształtowania norm prawa lotniczego. Należy uwypuklić, że w tej części rozprawy Doktorant w sposób poszerzający aktualny stan wiedzy przedstawił wpływ czynników infrastrukturalnych i prawnych na rozwój lotnictwa w skali międzynarodowej. W drugim rozdziale badawczej analizie poddano rolę jaką w rozwoju lotnictwa cywilnego odgrywają międzynarodowe organizacje lotnicze. Szczególnie dużo uwagi poświęcono w tej części rozprawy Organizacji Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego co jest w pełni uzasadnione tym, że to ona ustala standardy obowiązujące w lotnictwie cywilnym oraz czuwa nad. ich przestrzeganiem. Doktorant podjął także trud ukazania zadań i dorobku organizacji lotniczych prowadzących działalność na terenie Europy słusznie uznając, że są one liczącym się kreatorem zasad polityki transportu lotniczego UE. W rozdziale trzecim dedykowanym polityce transportowej Unii Europejskiej, w pierwszej kolejności Doktorant w czytelny i dobrze udokumentowany źródłowo sposób pokazał znaczenie transportu w rozwoju Wspólnoty Europejskiej a później UE. Następnie zajął się założeniami wspólnej polityki transportowej UE. W trzeciej część tego rozdziału poświęconej krajowej polityce transportowej Doktorant starał się przedstawić miejsce takiej polityki w szerszych ramach polityki unijnej. Widocznym mankamentem tego fragmentu jest brak spojrzenia uniwersalnego i poprzestanie na syntetycznym ukazaniu przypadku polskiej polityki transportowej. W ostatniej części rozdziału trzeciego w udany sposób podjęto problemy usług transportu lotniczego, właściwości i infrastruktury tego transportu oraz zagadnienia związane z regiłami funkcjonowania rynku usług portów lotniczych i prowadzeniapolityki lotniczej. Rozdział czwarty poświęconyzostał zagadnieniu liberalizacji i deregulacji rynku transportu lotniczego. Można w nim wyodrębnić trzy segmenty merytoryczne. Pierwszy podejmuje kwestie deregulacji rynku lotniczego w USA oraz we Wspólnocie Europejskiej a następnie 4

5 w UE. Drugi dotyczy przydzielania czasów operacji w portach lotniczych oraz obowiązku użyteczności publicznej w transporcie lotniczym. W końcowej części tego rozdziału autor dysertacji zajął się kwestiami: obsługi naziemnej w portach lotniczych, aliansami lotniczymi oraz fenomenem niskokosztowych linii lotniczych. W rozdziale piątym Doktorant poddał analizie strategię UE w zakresie cywilnego transportu lotniczego. W obrębie tego rozdziału oprócz przedstawienia kwestii ochrony środowiska skupił uwagę na funkcjonowaniu Jednolitej Europejskiej Przestrzeni Powietrznej oraz oddziaływaniu Funkcjonalnych Bloków Przestrzeni Powietrznej. Rozdział kończą analizy odnoszące się do skutków technologicznych komponentów Jednolitej Przestrzeni Powietrznej. Treści poszczególnych rozdziałów dostarczają przekonywujących dowodów, że autor rozprawy właściwie analizując i aktach prawnych i interpretując informacje zawarte w literaturze przedmiotu, dokumentach poprawnie buduje charakterystyki zagadnień przypisanych danym częściom pracy. Należy zauważyć, iż oprócz tego Doktorant formułuje autorskie diagnozy i prognozy odnoszące się do węzłowych problemów związanych z miejscem transportu lotniczego w polityce UE. Z uznaniem należy podkreślić to, że mgr. J. Duszewski dokonuje także ułatwiających systematyzację i percepcję wyników badań syntetycznych podsumowań kolejnych podrozdziałów. Bazując na ustaleniach przedstawionych w poszczególnych rozdziałach mgr J. Duszewski w zakończeniu rozprawy formułuje szereg wniosków w których zwraca uwagę że: -transport lotniczy to obecnie sektor o strategicznym znaczeniu dla gospodarki UE; -przez długie lata transport lotniczy nie był postrzegany jako dostępny dla szerokich rzesz klientów; -regulacja ruchu lotniczego w oparciu o umowy dwustronne hamowała rozwój rynku usług; ~przyjęcie pakietów regulacji liberalizujących dostęp do rynku lotniczego umożliwiło rozwój linii lotniczych oraz zdynamizowało w znaczący sposób rozwój transportu lotniczego; -od lat 90 XX wieku nastąpiła reorientacja w polityce transportowej UE, która spowodowała, iż obecnie transport lotniczy jest traktowanypriorytetowo; -polityka lotnicza UE koncentruje się mocno na problemach bezpieczeństwa uznając, iż są one nieodłącznie związane z rozwojem transportu lotniczego.

6 Jednocześnie mgr J. Duszewski wskazuje na to, iż w świetle dokonanych przez niego ustaleń w ciągu nadchodzącychdwóch dekad można spodziewać się podwojenia ruchu lotniczego, co stanowi olbrzymie wyzwanie dla europejskiego systemu zarządzania ruchem lotniczym. Jego skuteczne podjęcie jest możliwe jak wskazuje Doktorant w ramach trzech obszarów działań: rozwoju jednolitej europejskiej przestrzeni powietrznej, uwzględniania znaczenia komponentów technologicznych i ochrony środowiska. Powyższe wnioski zważywszy na przedstawione w rozprawie rozważania i towarzyszące im argumentynależy w ocenie recenzenta uznać za uzasadnione i celnie sformułowane. Struktura rozprawy oraz jej zawartość merytoryczna pozwala na wyrażenie opinii, że mgr J. Duszewski w odpowiednim zakresie potrafił zastosować w procesie badawczym opis, wyjaśnianie oraz prognozowanie. Naukowa dojrzałość autora rozprawy przejawiła się także we właściwym doborze i wykorzystaniu metod badawczych. Żródłowe podstawy dysertacji ukazane została w liczącej 17 stron bibliografii.. Autor usystematyzował ją w ramach trzech działów: Opracowania zwarte, Konwencje, ustawy, rozporządzenia, dyrektywy, decyzje oraz Strony internetowe. Dużą część ujętych w bibliografii opracowań i materiałów stanowią (co należy zaliczyć do osiągnięć Doktoranta) pozycje anglojęzyczne dotychczas w szerszym zakresie nie wykorzystywane w pracach naukowych. Do wad należy nieuzasadnione skomasowanie w dziale Opracowania zwarte monografii, artykułów naukowych, dokumentów urzędowych oraz publikacji w wersjach elektronicznych. Jako niepoprawne należy ocenić także zamieszczenie w dziale odnoszącym się do źródeł internetowych, adresów stron zamiast linków do konkretnych pobranych i wykorzystanych materiałów. Odnosząc się do innych zagadnień bibliograficznych należy zauważyć i pozytywnie ocenić to, że autor rozprawy stosuje szeroką gamę przypisów od dokumentującychprzez wyjaśniające do poszerzających informacje. Należy dostrzec jednak, że popełnia też błędy polegające w szczególności na nieprawidłowym oznaczaniu fragmentów informacji zaczerpniętych ze źródeł i wykorzystywanych w formie przetworzonej (nie będących cytatami) wobec których w przypisie powinna być stosowana formuła: Zob.. Ponadto używając skrótów tytułów przywoływanych źródeł dodatkowo w sposób nieuzasadniony wprowadza zapis: dz. cyt., który zgodnie z regułami metodologicznymi jest stosowany jako zamiennik powtarzającego się tytułu wykorzystywanego kilkakrotnie tego samego źródła. W rozprawie stosowany jest politologiczny aparat pojęciowy uzupełniany w stosownym zakresie terminologią z zakresu nauk o organizacji i zarządzaniu oraz prawa.

7 Język stosowany w pracy jest komunikatywny, nie zawiera naleciałości publicystycznych oraz zachowuje cechy naukowości. Stanowi to dowód dobrego opanowania przez Doktoranta warsztatu pisarskiego. Powyższe oceny pozwalają na wyrażenie poglądu, że recenzowana dysertacja jest dziełem oryginalnym i dojrzałym świadczącym o właściwym przygotowaniu mgr J. Duszewskiego do prowadzenia badań o charakterze naukowym. Konkluzje Analizy oraz wygenerowane na ich podstawie wnioski przedstawione w dysertacji potwierdzają celowość i znaczenie podjętego problemu badawczego. Ustanowione przez Doktoranta hipotezy oraz badania wykonane w procesie ich weryfikacji zostały przeprowadzonezgodnie z regułami metodologicznymi obowiązującymi dla prac doktorskich z zakresu nauk społecznych. Rozważania przedstawione w poszczególnych częściach rozprawy oparte o obszerną i merytorycznie adekwatną bazę źródłową posiadają charakter naukowy. Kształt strukturalny i zawartość dysertacji pozwalają na stwierdzenie, iż mgr J. Duszewski tak w trakcie konceptualizacji problematyki badawczej jaki i na etapie objaśniania wyników badań umiejętnie łączy warsztat i podejście politologa z dorobkiem innych gałęzi nauki. Praca ma nowatorski charakter i stanowi dobry materiał źródłowy mogący mieć zastosowanie w dalszych badaniach poświęconych roli cywilnego transportu lotniczego w szeroko rozumianej polityce Unii Europejskiej. Wniosek końcowy Badania zrealizowane przez mgr. Jarosława Duszewskiego wraz z wypracowanymi na ich bazie wnioskami stanowią przekonywujący dowód dobrego rozpoznania tematyki stanowiącej przedmiot rozprawy doktorskiej. Sumaryczna ocena poszczególnych elementów recenzowanej dysertacji mimo przedstawionych wątpliwości i zastrzeżeń wypada pozytywnie. Zawarte w niej treści, forma ich prezentacji oraz sposób przygotowania uprawniają do stwierdzenia, że Doktorant zaprezentował odpowiedni poziomie dojrzałości badawczej. Biorąc to wszystko pod uwagę wnoszę do Rady Wydziału Nauk Politycznych Akademii Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku o dopuszczenie mgr. Jarosława Duszewskiego do dalszych etapów przewodu doktorskiego. ~ dr hab. prof PH Włodzimierz Fehler