1.Wstp. 1 Dudek B., Koniarek J., Zespół zaburze po stresie urazowym (PTSD) wród funkcjonariuszy PSP -

Transkrypt

1

2 1.Wstp W 1992 roku rozpoczto w Polsce budow nowoczesnego systemu ratowniczego, dostosowanego do zagroe XXI wieku i spełniajcego wymagania organizacyjne i techniczne przyjte w przodujcych pastwach Europy i wiata. Kolejne lata przynosiły stopniowe rozszerzenie zakresu zada Pastwowej Stray Poarnej, co zaowocowało wypracowaniem jednolitego, skutecznego i cigle ewaluujcego systemu ratowniczego stanowicego kluczowe ogniwo w systemie bezpieczestwa wewntrznego Polski. Nowoczesne standardy bezpieczestwa, adekwatne do współczesnych zagroe, musz si jednak opiera nie tylko na zaawansowanych rozwizaniach technicznych, ale take na szczegółowej wiedzy o społecznym i psychologicznym funkcjonowaniu człowieka oraz umiejtnociach radzenia sobie w sytuacjach trudnych. Charakter słuby straaków, niezalenie od tego czy bior oni udział w akcji ratowniczej czy s w stanie czuwania (pogotowia), całkowicie spełnia kryteria funkcjonowania w sytuacjach trudnych. Szczególny wpływ na psychik straaków mog mie sytuacje zwizane z odpowiedzialnoci za ycie i mienie ratowanych ludzi oraz kolegów biorcych udział w akcji. Nie ulega wtpliwoci, e słuba w PSP pociga równie za sob konsekwencje wynikajce z uczestniczenia straaków w zdarzeniach traumatycznych (urazowych). Poruszajcy widok: ocalonych, rannych, ciał ofiar, zniszcze, itp., moe spowodowa u straaków silne reakcje emocjonalne, zaburzenia funkcjonowania oraz zdrowia. Znajduje to swoje potwierdzenie w badaniach przeprowadzonych przez Instytut Medycyny Pracy w Łodzi. 1 Przytoczone badania wykazały m. in., e około 8,4 % badanych straaków ma lub miało objawy PTSD, choroby której zwykle towarzysz: depresja, fobie, myli i próby samobójcze, dysfunkcje seksualne, zwikszenie uywania substancji psychoaktywnych, itp. Wskanik ten jest prawie dwukrotnie wyszy ni u przebadanych policjantów. 2 Warto zauway, e zwizane z prac zawodow dowiadczenia traumatyczne maj nie tylko negatywne skutki dla zdrowia psychicznego pewnej czci straaków, ale wpływaj take na obnienie ich motywacji do pracy i by moe na sposób wykonywania zada. Strategia radzenia sobie z negatywnymi skutkami stresu, polegajca na takich zmianach rodowiska pracy, które ogranicz liczb i intensywno płyncych ze rodowiska stresorów, jest w przypadku tej grupy zawodowej niemoliwa do zastosowania, poniewa, jest stał cech słuby w PSP. Mona natomiast zapobiega wystpowaniu niekorzystnych konsekwencji pracy w trudnych warunkach poprzez wypracowanie skutecznych metod przeciwdziałania negatywnym skutkom stresu. Tak wic pracodawca, przełoony powinien by zainteresowany minimalizowaniem skutków dowiadcze traumatycznych, jeli nie z racji troski o dobre samopoczucie straaków, to z powodu troski o sprawno działania instytucji, któr kieruje oraz wzgldy ekonomiczne (choroby, zwolnienia lekarskie, odejcia ze słuby, szkolenie nowych kadr). Biorc pod uwag fakt, e działania dorane nie rozwi istniejcego problemu, w tak licznej formacji jak jest PSP konieczne jest wprowadzenie systemowo zorganizowanej pomocy psychologicznej. 1 Dudek B., Koniarek J., Zespół zaburze po stresie urazowym (PTSD) wród funkcjonariuszy PSP - uwarunkowania i skutki. Opracowanie systemu zapobiegania i ograniczania negatywnych konsekwencji tego zespołu, IMP, Łód Dudek B., Zaburzenie po stresie traumatycznym. Cena strachu, GWP, Gdask 2003.

3 Niniejszy program stanowi realizacj Strategii rozwoju ratownictwa i ochrony przeciwpoarowej dla województwa wielkopolskiego na lata , w kontekcie: II Celu strategicznego: Stworzenie skutecznego zintegrowanego systemu ratowniczego, Priorytetu 3: Wdraania efektywnego zintegrowanego planowania operacyjnego, pod ktem osigania spójnoci pomidzy KSRG i istniejcymi systemami i dziedzinami ratownictwa Działania 7: Doskonalenia systemu wsparcia psychologicznego dla ratowników i poszkodowanych 2. Analiza stanu aktualnego W województwie wielkopolskim w strukturach Komendy Wojewódzkiej Pastwowej Stray Poarnej jest zatrudniony 1 psycholog od wrzenia 2004 r. Natomiast (w odrónieniu od innych słub) wci brak jest w strukturze etatowej stanowiska psychologa, a rozwizania systemowe w dziedzinie psychologii s włanie wdraane. Od listopada 2009 r., wraz z podpisaniem przez Komendanta Głównego Zasad organizacji systemu pomocy psychologicznej w Pastwowej Stray Poarnej rozpoczto wdraanie rozwiza systemowych w zakresie psychologii. W ramach Zasad organizacji systemu pomocy psychologicznej w Pastwowej Stray Poarnej okrelono: 1. Zadania psychologów zatrudnionych w PSP i nowo powołanego Krajowego Koordynatora Pomocy Psychologicznej; 2. Zasady dysponowania psychologa PSP w zakresie działalnoci interwencyjnej, 3. Tematy psychoedukacyjne dla straaków Jednostek Ratowniczo-Ganiczych, dyspozytorów Miejskich i Powiatowych Stanowisk Kierowania, dla dowódców zmian. Do zada głównych realizowanych przez psychologa PSP nale: interwencje, pomoc psychologiczna, psychoedukacja Do zada podstawowych realizowanych przez psychologa KW PSP nale: Przeprowadzanie szkole i treningów dla kadry dowódczej oraz straaków podziału bojowego Jednostek Ratowniczo Ganiczych według ustalonych programów (np. w zakresie: symptomów stresu, ze szczególnym uwzgldnieniem stresu traumatycznego, stylów i strategii radzenia sobie ze stresem, kompetencji w kontakcie z ofiarami krytycznych zdarze i udzielania im wsparcia psychologicznego w trakcie akcji, psychologii tłumu). Interwencje kryzysowe wobec jednostek i grup zaangaowanych wczeniej w zdarzenia o traumatycznym charakterze. Udział w pracach zwizanych z wdroeniem profilaktyki i pomocy psychologicznej w krajowym systemie ratowniczo ganiczym na szczeblu wojewódzkim.

4 Opracowywanie procedur udzielania pomocy humanitarnej dla osób poszkodowanych przy zdarzeniach (planistyka). Tworzenie i aktualizacja wykazu podmiotów odpowiedzialnych za przyjcie ewakuowanej ludnoci do kwater zastpczych lub tymczasowych oraz zabezpieczajcych potrzeby socjalne. Uczestnictwo w szkoleniach dla straaków dotyczcych zagadnie psychologicznych. Analizowanie i modyfikacja procedur dotyczcych pomocy psychologicznej. Uczestnictwo w szkoleniach, naradach, podnoszenie swoich kwalifikacji zawodowych. W wielkopolskich Jednostkach Ratowniczo Ganiczych Pastwowej Stray Poarnej przeprowadzono cykl szkole nt. Stres a stres traumatyczny. Szkolenia te maj na celu przyblienie stresu ycia codziennego, a w szczególnoci zagadnienie stresu traumatycznego, który jest konsekwencj tzw. zdarze traumatycznych, czyli zdarze stwarzajcych bezporednie zagroenie ycia, bd powanego zranienia. Wywołuje ono u ofiar, lub uczestników (bd wiadków) reakcje intensywnego strachu, poczucia bezradnoci i przeraenia. Ratownicy, w tym straacy s grup zawodow szczególnie naraon na stres traumatyczny. Istotna jest wic edukacja w tym zakresie, przybliajca potencjalny rozwój sytuacji stresogennej oraz trudnoci psychologiczne, z którymi straacy mog boryka si po zdarzeniu. Wana jest te tzw. normalizacja zachowa i reakcji, pojawiajcych si zarówno w trakcie zdarzenia, jak i tych objawów, które pojawiaj si póniej. Równolegle z działalnoci szkoleniow prowadzona jest działalno interwencyjna. W 2007 roku wdroono procedur dysponowania psychologa w sytuacji udzielania pomocy psychologicznej ratownikom PSP po zdarzeniach traumatycznych (dokument w planie ratowniczym województwa). Zakres stosowania Procedur stosuje si w przypadkach koniecznoci udzielenia pomocy psychologicznej, w celu złagodzenia nastpstw zdarze traumatycznych. Do zdarze tych w słubie straaka zaliczy mona: 1. Zdarzenia, w których ratownik poniósł mier lub doznał cikich obrae ciała. 2. Zdarzenia, w których ofiarami s dzieci. 3. Sytuacje nadzwyczajne, tj.: katastrofy i klski ywiołowe, których nastpstwem s due iloci ofiar. 4. Zdarzenia, w których nastpiła mier osoby poszkodowanej w trakcie wykonywania działa ratowniczych. 5. Zdarzenia, w których ratownicy naraeni byli na makabryczne widoki, kontakt z cierpieniem ludzkim. 6. Inne zdarzenia, które w odczuciu ratowników były dla nich szczególnie obciajce.

5 Ilo zdarze o potencjalnie traumatycznym charakterze a ilo interwencji psychologa PSP Pierwsza kolumna wykresu to ilo zdarze, gdzie były ofiary miertelne, druga to ilo zdarze miertelnych, gdzie pierwszej pomocy udzielali straacy wg meldunków programu EWID i które w zwizku z tym miały potencjalnie traumatyczny charakter. Ilo zdarze traumatycznych (a wic wymagajcych interwencji psychologa) bdzie przypuszczalnie gdzie pomidzy tymi dwiema liczbami poniewa o traumatycznym charakterze zdarzenia decyduj te dodatkowe czynniki takie jak: wiek i liczba ofiar, czy było zagroone zdrowie lub ycie którego z ratowników, fakt czy ratownicy PSP byli pierwsz słub ratownicz na miejscu zdarzenia i udzielali pomocy medycznej oraz wszelkie inne czynniki, które w odczuciu ratowników były urazujce. Decyduj o tym równie czynniki indywidualne jak np. stan psychofizyczny staraaka w dniu akcji. Aby ustali czy zdarzenie miało charakter traumatyzujcy konieczny jest kontakt psychologa z Kierujcym Działaniami Ratowniczymi. WNIOSKI Istnieje prawdopodobiestwo, e liczba interwencji jest wci zaniona. Prawidłowa selekcja zdarze do interwencji wymaga ustawicznego szkolenia ratowników. Niezbdne jest kontynuowanie szkole dla ratowników majcych na celu stworzenie odpowiedniej osłony psychologicznej, w tym wczesne rozpoznawanie negatywnych symptomów.

6 System pomocy dla poszkodowanych (z wyłczeniem ratowników) Jednym z zada psychologa zatrudnionego w KW PSP s interwencje kryzysowe po zdarzeniach traumatycznych. Ostatnie lata (rok 2009 i 2010) przyniosły szereg długotrwałych interwencji, do których angaowanych jest wielu psychologów z całego kraju, nie tylko wobec straaków PSP, ale te wobec bezporednich ofiar zdarze i ich rodzin. Do takich zdarze naleały m.in. katastrofa samolotu w Smolesku, powód 2010 roku. Skuteczne uruchamianie pomocy psychologicznej bdcej wynikiem zdarze traumatycznych oraz kryzysowych wymaga współdziałania psychologa KW PSP z psychologami funkcjonujcymi w strukturach samorzdowych i kryzysowych (stosowny wykaz zawarto w planie ratowniczym województwa). WNIOSKI W szeciu powiatach województwa funkcjonuje pomoc psychologiczna dla poszkodowanych po zdarzeniach. Pomoc udzielana jest nie tylko w sytuacjach traumatycznych ale równie jako np. wsparcie podczas ewakuacji, utracie majtku

7 3. Przewidywane cele i działania w ramach pomocy psychologicznej i psychoedukacji Cele Działania Tryb realizacji Psychoedukacja i Zapobieganie Szkolenia dla straaków JRG 1. Zarzdzanie stresem w słubie 2. Zdarzenia traumatyczne w zawodzie straaka 3. Organizacja i udzielanie wsparcia psychologicznego dla osób poszkodowanych na miejscu zdarzenia Szkolenia dla dyspozytorów MSK/PSK woj. wielkopolskiego 1. Zarzdzanie stresem w słubie, 2. Zdarzenia traumatyczne w zawodzie straaka, 3. Komunikacja (telefoniczna) z osobami zgłaszajcymi zdarzenie, w tym z potencjalnym samobójc *4. Rozmowa z potencjalnym samobójc Szkolenie dla dowódców zmian JRG 1. Zarzdzanie stresem w słubie 2. Zdarzenia traumatyczne w zawodzie straaka 3. Organizacja i udzielanie wsparcia psychologicznego dla straaków oraz osób poszkodowanych na miejscu zdarzenia Roczny plan przedsiwzi Planowanie na wypadek zdarze wymagajcych interwencji podczas zdarze Reagowanie po zdarzeniach traumatycznych 1. Aktualizacja procedur w planie ratowniczym 2. Aktualizacja wykazów psychologów poza PSP 3. Tworzenie katalogu zdarze wymagajcych bezzwłocznej interwencji 4. Tworzenie załoe do współdziałania wikszej grupy psychologów (zdarzenia kryzysowe) Interwencje po zdarzeniach traumatycznych Roczny plan przedsiwzi Na bieco w porozumieniu z KM/KP Samokształcenie Szkolenia dla psychologa PSP (interwencja kryzysowa, zaburzenie po stresie traumatycznym, zaburzenia lkowe) Na bieco wg harmonogramu rocznego Wzmocnienie struktury pomocy psychologicznej dla straaków i osób poszkodowanych 1. Zatrudnienie drugiego psychologa na bazie KM PSP Wg harmonogramu w Poznaniu rocznego do 30 czerwca 2011 r. 2. Współpraca z powiatowymi kapelanami W przypadku katastrof 3.Tworzenie mechanizmów i struktur udzielania pomocy psychologicznej dla poszkodowanych po zdarzeniach (w oparciu o struktury gminne i powiatowe) i zdarze masowych Nawizanie współpracy KM/KP z samorzdami. * Szkolenie na terenie województwa wielkopolskiego (nie ujte w obowizujcym w całym kraju programie szkole realizowanych w ramach Systemu Pomocy Psychologicznej)