Na okładce: mapa województwa lubelskiego z:

Transkrypt

1

2 Realizacja projektu: Partner projektu: Lubelski Ośrodek Samopomocy ul. Narutowicza 54, Lublin tel./fax: Sjøsamisk Studieforbund Dragsarmen, N-8270 DRAG, Norway tel.: Na okładce: mapa województwa lubelskiego z: Niniejszy dokument został opublikowany dzięki pomocy finansowej Islandii, Liechtenstein i Norwegii oraz Rzeczpospolitej Polskiej. Poglądy w nim wyraŝone naleŝą do autora i nie odzwierciedlają oficjalnego stanowiska Islandii, Liechtenstein i Norwegii oraz Rzeczpospolitej Polskiej Copyright by Lubelski Ośrodek Samopomocy Lublin 2008 Projekt został zrealizowany przy wsparciu udzielonym przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz budŝetu Rzeczypospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarządowych

3 Spis treści Wprowadzenie... 3 I. Ogólna charakterystyka kondycji trzeciego sektora w woj. lubelskim Lubelszczyzna na tle innych województw Organizacje poŝytku publicznego w woj. lubelskim... 7 II. Metodologiczne podstawy badań i opis badanej próby Przedmiot i cel badań Opis metody i sposobu doboru prób Charakterystyka przebadanych organizacji pozarządowych Forma prawna organizacji i liczba organizacji, które posiadają status OPP Data rozpoczęcia działalności Obszary działań organizacji Zasięg działań organizacji Finanse organizacji Dotacje przekazane przez samorząd lokalny Personel w organizacjach III. Problemy i potrzeby szkoleniowe organizacji pozarządowych Problemy organizacji Potrzeby szkoleniowe IV. Współpraca organizacji pozarządowych z JST Podmioty współpracy JST, z którymi organizacje podejmowały współpracę Organizacje pozarządowe, z którymi JST podejmowały współpracę Ocena współpracy z samorządem Ocena współpracy z punktu widzenia organizacji pozarządowych Ocena współpracy z punktu widzenia jednostek samorządu terytorialnego Preferowany sposób współpracy Procedury występujące we współpracy organizacji pozarządowych z samorządem terytorialnym Formy wspierania organizacji pozarządowych Program współpracy Inne uwagi dotyczące współpracy międzysektorowej Uwagi organizacji pozarządowych Uwagi samorządu Wnioski i rekomendacje Lubelski Ośrodek Samopomocy

4 Sjøsamisk Studieforbund Bibliografia Spis map, wykresów i tabel

5 Wprowadzenie Zmiana systemu politycznego w Polsce doprowadziła do powstania wielu inicjatyw i grup obywatelskich. W okresie PRLu działalność organizacji obywatelskich była mocno utrudniona. Oficjalnie działały tylko te organizacje, które akceptowane były przez państwo. Podobnie jak dla organizacji pozarządowych, dla samorządu terytorialnego nie było miejsca w państwie komunistycznym. Zlikwidowano go w 1950 roku i dopiero po 40 latach przywrócono Ustawą z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym 1. Kontynuacją decentralizacji była reforma administracyjna przeprowadzona w 1999 r., ustanawiająca dodatkowo powiaty i województwa 2. Samorząd terytorialny i organizacje pozarządowe to fundamenty współczesnego społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Mimo, Ŝe wiele dzieli te oba podmioty, to łączy je rzecz najwaŝniejsza wspólny cel, którym jest zaspokajanie potrzeb mieszkańców gminy/miasta. Jest to takŝe cel i główny motyw podejmowania współpracy samorządu i organizacji sektora pozarządowego. Dzięki współpracy oba sektory (publiczny i pozarządowy) łączą swoje działania dla dobra mieszkańców społeczności lokalnej 3. Pierwsze próby współpracy samorządu lokalnego z organizacjami pozarządowymi podejmowane były w połowie lat dziewięćdziesiątych 4. Współpraca pomiędzy administracją publiczną a trzecim sektorem została prawnie unormowana dopiero dzięki Ustawie o działalności poŝytku publicznego i o wolontariacie (dalej UDPPiW) 5. Ustawa reguluje m. in. przejrzyste zasady współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi oraz określa miejsce i rolę trzeciego sektora w sferze publicznej 6. Minęło juŝ 5 lat od wejścia ustawy w Ŝycie. Czy zmieniła ona coś w relacjach między samorządem terytorialnym a organizacjami pozarządowymi w woj. lubelskim? Odpowiedzi na to pytanie powinien udzielić nam niniejszym raport. Raport został opracowany na podstawie wyników badania przeprowadzonego przez Lubelski Ośrodek Samopomocy w ramach projektu Trzeci sektor na Lubelszczyźnie silnym i wiarygodnym partnerem społecznym realizowanego w partnerstwie z norweską organizacją Sjøsamisk Studieforbund. Celem projektu było wzmocnienie aktywności obywatelskiej w woj. lubelskim poprzez promowanie silnego i trwałego partnerstwa międzysektorowego. Zanim Czytelnik zostanie zaproszony do dalszej części raportu, naleŝy podziękować za współpracę wszystkim respondentom biorącym udział w badaniu: przedstawicielom organizacji pozarządowych i jednostek samorządu terytorialnego. Ciekawy materiał empiryczny (mam nadzieję, Ŝe dla Czytelnika równieŝ) uzyskany w ramach badań zawdzięcza się w duŝej mierze zaangaŝowaniu badanych. 1 DzU z 2001 Nr 142, poz Zob. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym oraz Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa. 3 Por. T. Schimanek, Wprowadzenie, w: Zasady, programy i formy współpracy samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych. Poradnik dla samorządów terytorialnych i organizacji pozarządowych, red. P. Frączak, Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce, Poznań 1998, s Pierwsza uchwała została przyjęta w Gdyni 6 września 1995 roku. M. Guć, Razem. O współpracy samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi, Urząd Miasta Gdyni, Gdynia 1996, s Ustawa z 24 kwietnia 2003 r., DzU 2003 Nr 96, poz Por. S. Mandes, Wstęp, w: Dobre praktyki, Przykłady udanej współpracy samorządów z organizacjami pozarządowymi, red. S. Mandes, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, Warszawa 2004, s. 7. 3

6 I. Ogólna charakterystyka kondycji trzeciego sektora w woj. lubelskim 1. Lubelszczyzna na tle innych województw Według danych GUS z dnia 31 XII 2007 r. w Polsce zarejestrowanych jest stowarzyszeń, fundacji i organizacji społecznych 7. Mapa 1 przedstawia geograficzne zróŝnicowanie występowania stowarzyszeń, fundacji i innych organizacji społecznych w Polsce. Na podstawie pierwszej mapy przedstawiającej zróŝnicowanie regionalne w wartościach bezwzględnych moŝemy stwierdzić, iŝ najwięcej organizacji znajduje się w województwach: mazowieckim liczącym (16,51%) organizacji pozarządowych, wielkopolskim (9,36%) oraz śląskim (9,05%). Natomiast najmniejsza liczba organizacji mieści się na obszarze woj. opolskiego, lubuskiego, świętokrzyskiego i bialskiego, gdzie znajduje się odpowiednio: (2,55%), (2,68%), (3,11%), (3,15%) organizacji pozarządowych. Województwo mazowieckie swoją czołową pozycję zawdzięcza przede wszystkim Warszawie, w której znajduje się ponad połowa wszystkich organizacji z tego regionu (8 338 organizacji pozarządowych, co stanowi 55,85% ogółu organizacji mających swoją siedzibę na terenie woj. mazowieckiego) 8. Mapa 1. ZróŜnicowanie regionalne stowarzyszeń, fundacji i organizacji społecznych podział na województwa (stan z 31 XII 2007 r.) w wartościach bezwzględnych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców Opracowanie własne na podstawie: Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w województwie lubelskim w 2007 r., tabl. 1, Główny Urząd Statystyczny, Lublin Warto w tym miejscu powołać się równieŝ na badania przeprowadzone w 2006 r. przez Stowarzyszenie Klon/Jawor. Wynika z nich, Ŝe na terenie 16 głównych polskich miast działa prawie 40% wszystkich organizacji pozarządowych w Polsce, z czego 11% ma siedzibę w Warszawie 9. 7 Zob. Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w województwie lubelskim w 2007 r., tabl. 1, Główny Urząd Statystyczny w Lublinie, Lublin 2008, s Zob. Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w województwie mazowieckim w 2007 r., tabl. 10, r. 9 Por. M. Gumkowska, J. Herbst, Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2006, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2006, s

7 I. Ogólna charakterystyka kondycji trzeciego sektora w woj. lubelskim Województwo lubelskie, liczące (5,88%) organizacji 10, zajmuje 8 miejsce wśród 16 województw. Jeśli natomiast weźmie się pod uwagę miarę liczby organizacji w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców, to moŝna zauwaŝyć, iŝ Śląsk, który znajduje się w czołówce województw liczących najwięcej organizacji pozarządowych, naleŝy do regionów o najniŝszej liczbie organizacji pozarządowych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców. Taki stan rzeczy naleŝy łączyć przede wszystkim z wysokim poziomem urbanizacji tego województwa. Interesujące nas woj. lubelskie znajduje się na 5 pozycji, po woj. mazowieckim (28,9), warmińskomazurskim (25,8), wielkopolskim (25,1) i pomorskim (24,5). Na 10 tys. mieszkańców przypada tu 24,5 organizacji pozarządowych. Biorąc pod uwagę tylko woj. lubelskie (wykres 1 i mapa 2) moŝemy ponadto zauwaŝyć, Ŝe co trzecia organizacja pozarządowa (33,08%) ma swoją siedzibę w Lublinie. Natomiast w powiecie puławskim, drugim co do ilości organizacji, znajduje się 6,07% wszystkich organizacji na Lubelszczyźnie. W pozostałych powiatach liczba organizacji pozarządowych nie przekracza 6%. Organizacje pozarządowe w woj lubelskim bez OSP janowski chełmski parczewski rycki włodawski krasnostawski opolski łęczyński radzyński zamojski hrubieszowski lubartowski tomaszowski bialski świdnicki biłgorajski kraśnicki łukowski m. Biała Podlaska lubelski m. Chełm puławski m. Zamość m. Lublin Wykres 1. Organizacje pozarządowe w województwie lubelskim (bez OSP) podział na powiaty (stan z 31 XII 2007 r.) Ciekawy obraz zróŝnicowania rozkładu terytorialnego organizacji pozarządowych w woj. lubelskim moŝemy zauwaŝyć, kiedy spojrzymy na mapę i wykres przedstawiający liczbę organizacji pozarządowych w poszczególnych powiatach w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców (mapa 2 i wykres 2). 10 Zob. Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w województwie lubelskim w 2007 r., tabl. 1, Główny Urząd Statystyczny w Lublinie, Lublin 2008, s

8 Mapa 2. Liczba organizacji pozarządowych w województwie lubelskim (bez OSP) podział na powiaty (stan z 31 XII 2007 r.) w wartościach bezwzględnych Opracowanie własne na podstawie: w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców Okazuje się, iŝ najwięcej organizacji pozarządowych w przeliczeniu na 10 tys. osób znajduje się w Lublinie (35,4), który liczy mieszkańców. TuŜ za nim znajduje się Zamość (34,4) liczący mieszkańców. Na dalszych pozycjach plasują się: miasto Chełm (28,3), miasto Biała Podlaska (25,1) oraz powiat włodawski (18,5) i puławski (18,3). NajniŜszy wskaźnik zagęszczenia organizacji występuje w powiecie chełmskim (6,6), zamojskim (8,2) i bialskim (9,2). Organizacje pozarządowe w woj lubelskim bez OSP ,4 34,4 28,3 25, ,5 18,3 17,4 15,6 14, ,6 13,3 13,2 12,3 12,2 12,2 11,7 11,5 11, ,9 10,5 9,2 8,2 5 0 zamojski bialski lubelski krasnostawski lubartowski janowski biłgorajski tomaszowski rycki opolski łukowski radzyński kraśnicki łęczyński hrubieszowski parczewski świdnicki woj. lubelskie puławski włodawski m. Biała Podlaska m. Chełm m. Zamość m. Lublin Wykres 2. Organizacje pozarządowe w województwie lubelskim (bez OSP) w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców podział na powiaty (stan z 31 XII 2007 r.) Takie zróŝnicowanie liczby organizacji na Lubelszczyźnie wydaje się być w pewnym sensie zrozumiałe. W największych miastach, w których skupia się duŝa liczba mieszkańców, 6

9 II. Metodologiczne podstawy badań i opis badanej próby i które są centrami administracyjnymi dla poszczególnych regionów, ulokowanych jest najwięcej organizacji pozarządowych. 2. Organizacje poŝytku publicznego w woj. lubelskim Według stanu na dzień 5 V 2008 r. w Krajowym Rejestrze Sądowym zarejestrowanych było organizacji pozarządowych posiadających status organizacji poŝytku publicznego (OPP). Mapa 3 przedstawia rozkład terytorialny OPP z podziałem na województwa. Na jej podstawie moŝemy stwierdzić, iŝ najwięcej OPP znajduje się w woj. mazowieckim (17,39% ogółu OPP). W samej Warszawie zarejestrowanych jest 728 OPP, co stanowi 70,34% ogółu OPP na Mazowszu). W drugim co do ilości OPP woj. dolnośląskim znajduje się 727 OPP (12,22% ogółu OPP). Z kolei najmniejsza liczba OPP znajduje się w woj. świętokrzyskim 107 (1,80%), kujawsko-pomorskim 173 (2,91%), lubuskim 178 (2,99%) i podlaskim 179 (3,01%). Mapa 3. ZróŜnicowanie regionalne organizacji poŝytku publicznego (OPP) podział na województwa (stan z 5 V 2008 r.) Mapa 4. ZróŜnicowanie regionalne organizacji poŝytku publicznego (OPP) w woj. lubelskim podział na powiaty (stan z 5 V 2008 r.) w wartościach bezwzględnych w wartościach bezwzględnych Opracowanie własne na podstawie: Ministerstwo Sprawiedliwości Krajowy Rejestr Sądowy. Wyszukiwarka podmiotów Organizacji PoŜytku Publicznego., Lubelszczyzna z 273 (4,62%) OPP znajduje się dopiero na 10 miejscu. Rozkład terytorialny OPP w woj. lubelskim z podziałem na powiaty przedstawia mapa 4, na której moŝna zauwaŝyć m. in., Ŝe 46,55% wszystkich OPP z tego regionu znajduje się w Lublinie. II. Metodologiczne podstawy badań i opis badanej próby 1. Przedmiot i cel badań W Polsce definicja organizacji pozarządowej została określona w UDPPiW. Zgodnie z tą ustawą organizacje pozarządowe rozumiane są jak osoby prawne lub jednostki 7

10 nieposiadające osobowości prawnej, utworzone na podstawie przepisów ustaw, niebędące jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu przepisów o finansach publicznych, i niedziałające w celu osiągnięcia zysku, w tym fundacje i stowarzyszenia. Ustawa przyjmuje zatem bardzo szeroką definicję organizacji pozarządowych 11. Trudności w dostępie do danych na temat wszystkich organizacji pozarządowych, a takŝe ograniczenia finansowe spowodowały, Ŝe w badaniach nie uwzględniono niektórych grup szeroko rozumianych organizacji pozarządowych. Wykaz organizacji sektora pozarządowego woj. lubelskiego (tzw. operat) został sporządzony na podstawie bazy danych organizacji pozarządowych i instytucji 12, która stanowi część ogólnopolskiego portalu Przy sporządzaniu wykazu nie brano pod uwagę danych aktualizowanych po raz ostatni przed rokiem Są to bowiem organizacje/instytucje zazwyczaj juŝ niedziałające, bądź z nieaktualnymi danymi adresowymi. Z badania wyłączone zostały takŝe Ochotnicze StraŜe PoŜarne 13 (w Polsce jest ich ponad 16,8 tys. 14 ). Co prawda OSP mają formę prawną stowarzyszeń, lecz są specyficzną grupą organizacji pozarządowych działającą na odmiennych zasadach niŝ pozostałe stowarzyszenia, dlatego nie brano ich pod uwagę. Zasadniczym celem badania było zbadanie relacji między organizacjami pozarządowymi a jednostkami samorządu terytorialnego na Lubelszczyźnie. Ponadto przyjęto realizację następujących celów szczegółowych: - ukazanie kondycji trzeciego sektora w woj. lubelskim, - zbadanie jakości współpracy międzysektorowej, - zdiagnozowanie podstawowych trudności, z którymi organizacje się borykają oraz - identyfikacja potrzeb szkoleniowych organizacji. 11 Por. UDPPiW, Art. 3 ust. 2. Na podstawie załącznika nr 3 do Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowego sposobu prowadzenia rejestrów wchodzących w skład Krajowego Rejestru Sądowego oraz szczegółowej treści wpisów w tych rejestrach (Dz. U Nr 117, poz. 1237, z późn. zm.) za organizacje pozarządowe moŝna uznać następujące osoby prawne: stowarzyszenia, co obejmuje takŝe ich jednostki terenowe posiadające osobowość prawną, związki stowarzyszeń, fundacje, kółka rolnicze, rolnicze zrzeszenia branŝowe, związki rolników, kółek i organizacji rolniczych, związki rolniczych zrzeszeń branŝowych, związki zawodowe rolników indywidualnych, cechy rzemieślnicze, izby rzemieślnicze, Związek Rzemiosła Polskiego, zrzeszenia handlu i usług, zrzeszenia transportu, ogólnokrajowe reprezentacje zrzeszeń handlu i usług, ogólnokrajowe reprezentacje zrzeszeń transportu, inne organizacje przedsiębiorców, co obejmuje organizacje, o których mowa w ustawie z dnia 30 maja 1989 r. o samorządzie zawodowym niektórych przedsiębiorców, izby gospodarcze, co obejmuje takŝe Krajową Izbę Gospodarczą, związki zawodowe, co obejmuje takŝe ich jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną, ogólnokrajowe związki międzybranŝowe, ogólnokrajowe zrzeszenia międzybranŝowe, związki pracodawców, federacje i konfederacje związków pracodawców, stowarzyszenia kultury fizycznej, związki sportowe, polskie związki sportowe, stowarzyszenia kultury fizycznej o zasięgu ogólnokrajowym. Do organizacji pozarządowych zaliczyć takŝe naleŝy: stowarzyszenia kultury fizycznej, ochotnicze straŝe poŝarne, regionalne i lokalne organizacje turystyczne, Polski Czerwony KrzyŜ (powołany do Ŝycia ustawą z 16 listopada 1964 r. o Polskim Czerwonym KrzyŜu), Polski Związek Łowiecki (powołany z kolei ustawą z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie), partie polityczne, spółki wodne i związki spółek wodnych tworzone na podstawie przepisów ustawy z dnia 18 lipca 2001 Prawo wodne, spółki działające na podstawie przepisów o kulturze fizycznej, uczniowski klub sportowy, działający na podstawie przepisów ustawy o kulturze fizycznej, który uzyskuje osobowość prawną w wyniku wpisu do ewidencji prowadzonej przez starostów. Do organizacji pozarządowych zaliczyć równieŝ naleŝy podmioty, które nie posiadają osobowości prawnej: stowarzyszenia zwykłe, uczelniane organizacje studenckie, koła gospodyń wiejskich (które mogą występować jako samodzielne podmioty lub działać w obrębie kółka rolniczego). 12 Baza prowadzona jest przez Stowarzyszenie Klon/Jawor. 13 Dalej OSP. 14 Por. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2007, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2007, tabl. 31, s

11 II. Metodologiczne podstawy badań i opis badanej próby 2. Opis metody i sposobu doboru prób Badania przeprowadzone zostały na terenie woj. lubelskiego. Sposób przeprowadzenia badań przedstawia poniŝszy schemat: Rys. 1. Schemat przeprowadzenia badań (1) Na początku, metodą doboru celowego, wyłoniono listę 35 najaktywniejszych organizacji pozarządowych na podstawie danych o ich budŝecie, liczbie członków, wolontariuszy. Wybrane zostały te organizacje, które cechował wysoki poziom jednego z wymienionych wskaźników. Do listy dołączono takŝe organizacje wspierające inne organizacje pozarządowe. W rezultacie otrzymano odpowiedzi od 31 organizacji pozarządowych, co stanowi 88,57% załoŝonej próby. W dalszej części raportu grupę tę oznaczać będziemy jako N=35. (2) Następnie została stworzona lista organizacji pozarządowych, z której wyłączono listę największych organizacji (N=35) wybranych w pierwszym etapie postępowania badawczego oraz zmniejszono liczbę stowarzyszeń sportowych (metodą doboru losowego) ze względu na ich specyfikę (bardzo duŝa liczba i homogeniczność). W projekcie załoŝono próbę losową liczącą 100 organizacji pozarządowych, jednakŝe konieczne było wylosowanie większej liczby organizacji niŝ zamierzona docelowa liczebność próby ze względu na niski odsetek zwrotów, który jest charakterystyczny przy stosowaniu techniki ankiety pocztowej. Ostatecznie próbę zwiększono do 200 organizacji pozarządowych (dalej będziemy ją nazywać 9

12 N=200) 15. Przy próbie N=200 uzyskaliśmy 47,50% zwrotnych informacji od organizacji pozarządowych 16. (3) Na trzecim etapie utworzono listę 237 JST woj. lubelskiego, z której wylosowano 15 JST metodą doboru proporcjonalnego (dalej próbkę tę nazywać będziemy N=15). Sposób doboru JST przedstawia poniŝsza tabela. Tabela 1. Sposób doboru próby z uwzględnieniem podziału administracyjnego woj. lubelskiego Rodzaj JST Lp Próba Powiat grodzki 4 1 ziemski 20 2 miejska 20 2 Gmina miejsko-wiejska 21 2 wiejska Razem Źródło: opracowanie własne Uzyskano zwrot kwestionariuszy ankiet od 100% wylosowanych JST. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe wyłonionych prób nie moŝna uwaŝać za reprezentatywne, gdyŝ ich niewielka liczebność znacznie utrudnia analizę danych. Mimo to moŝna podjąć próbę wstępnej analizy problemu współpracy organizacji pozarządowych z JST. Odkryte zaleŝności między zmiennymi trzeba raczej potraktować jako hipotezy sygnalizujące kierunki przyszłych badań, a nie jako naukowe wnioski. W badaniu zastosowano technikę ankiety pocztowej i internetowej 17. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe badania przeprowadzane techniką ankiety pocztowej obciąŝone są błędem autoselekcji, co oznacza, Ŝe pod względem metodologicznym przedstawionych wyników nie moŝna uznać za reprezentatywne dla całej populacji. MoŜna przypuszczać, Ŝe te organizacje pozarządowe, które odpowiedziały na ankietę, są relatywnie bardziej aktywne i bardziej otwarte na problematykę współpracy trzeciego sektora z samorządem terytorialnym niŝ te, które nie wypełniły tej ankiety. Rolę narzędzia badawczego pełniły 2 odrębne kwestionariusze ankiety: jeden dla organizacji pozarządowych, drugi dla jednostek samorządu terytorialnego. Kwestionariusze ankiety konstruowane były w następujący sposób: ułoŝenie listy pytań, dyskusja zespołu projektowego i wybór pytań do kwestionariusza, pilotaŝ na małej próbce, wprowadzenie zmian, dyskusja zespołu i ostateczna redakcja ankiety. Kwestionariusz dla organizacji pozarządowych składał się z trzech tematycznie wydzielonych części: pierwsza dotyczyła współpracy organizacji pozarządowych z 15 Szacuje się, Ŝe odsetek zwrotów ankiet pocztowych oscyluje zwykle na poziomie 20-30%. Aby zwiększyć odsetek zwrotów niekiedy stosuje się tzw. procedurę ponaglającą Dillmana, która pozwala osiągnąć średni zwrot na poziomie 74% (najniŝszy = 50%, najwyŝszy = 94%). Por. Sztabiński F., Ankieta pocztowa i wywiad kwestionariuszowy, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 1997, s W przypadku N=200 zastosowano tylko 1 monit ze względu na ograniczenia finansowe (Dillman proponuje 3 monity), stąd teŝ uzyskano zwrot ankiet od 47,50% respondentów. Zdaniem E. Babbiego zwrotność na poziomie 50% jest wystarczająca do opracowywania analiz i raportów. Zob. E. Babbie, Podstawy badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s W tym celu utworzona została równieŝ elektroniczna wersja ankiety. 10

13 II. Metodologiczne podstawy badań i opis badanej próby samorządem, druga potrzeb szkoleniowych organizacji pozarządowych, trzecia natomiast tzw. część metryczkowa zawierała pytania odnoszące się do ogólnych informacji dotyczących działalności organizacji. Kwestionariusz zawierał 22 pytania, z których zdecydowaną większość stanowiły pytania zamknięte z podaną kafeterią odpowiedzi. JednakŜe dla uzyskania pełniejszych wyników zastosowano takŝe pytania półotwarte i 1 pytanie otwarte, w którym respondenci mogli podzielić się dodatkowymi uwagami na temat współpracy organizacji pozarządowych z samorządem lokalnym. Nieco inną konstrukcją cechował się kwestionariusz ankiety sporządzony dla jednostek samorządu terytorialnego. Pierwsza część dotyczyła współpracy finansowej, druga współpracy pozafinansowej, trzecia natomiast to pytania o program współpracy samorządu lokalnego z organizacjami pozarządowymi. Kwestionariusz ten zawierał 16 pytań głównie zamkniętych. Część pytań była podobna do pytań zawartych w kwestionariuszu dla organizacji pozarządowych lub zostały sformułowane w taki sposób, aby badały to samo zjawisko z perspektywy jednostek samorządu terytorialnego oraz organizacji pozarządowych. Badania zmierzały do odpowiedzi na następujące pytania: Z jakimi JST organizacje pozarządowe najczęściej współpracują i jak oceniają tę współpracę? W jaki sposób organizacje pozarządowe chciałyby współpracować z JST? I odwrotnie: jak JST chciałyby współpracować z lokalnymi organizacjami pozarządowymi? Jakie procedury występują we współpracy organizacji pozarządowych z samorządem terytorialnym? Jakie formy wspierania organizacji pozarządowych są praktykowane przez JST? Jaka jest wiedza organizacji pozarządowych na temat rocznego programu współpracy JST z organizacjami pozarządowymi i jaki udział miały one w pracach/konsultacjach 18 nad tym programem? Z jakimi trudnościami organizacje pozarządowe najczęściej się zmagały w 2007 roku? Jakie tematy szkoleń preferują organizacje pozarządowe? Badanie realizowane było w styczniu i lutym 2008 r. W tym okresie wysłano ankietę do wylosowanych JST (N=15) i do tych organizacji pozarządowych, które nie posiadały adresu owego. Do tych natomiast, które podały adres owy w bazie organizacji pozarządowych wysłano z prośbą o wypełnienie elektronicznej wersji ankiety. Aby uzyskać większe zwroty zastosowano procedurę ponaglającą, która przypominała o wypełnieniu i jak najszybszym odesłaniu ankiety tym organizacjom pozarządowym i JST, które tego jeszcze nie uczyniły. Dane zbierane były z zachowaniem zasady poufności. 3. Charakterystyka przebadanych organizacji pozarządowych W ramach przeprowadzonych badań uzyskano łączny zwrot ankiet od 106 organizacji pozarządowych. Z próby N=35 odpowiedź otrzymano od 31 organizacji na 35 wybranych. W 2 przypadkach spotkaliśmy się z odmową wypełnienia ankiety, a w jednym przypadku organizacja juŝ od roku nie działała. 18 Pojęcie konsultacje moŝemy rozumieć jako zasięganie opinii u specjalistów w celu zidentyfikowania i zdiagnozowania problemu oraz nadania kierunku dalszym działaniom zmierzającym do jego rozwiązania. Z. Wejcman, Formy współpracy. Konsultacje, w: Zasady, programy i formy współpracy samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych, s

14 Z próby N=200 uzyskano 72 wypełnionych ankiet (na 200 wysłanych) i 3 zwrotne pisma z krótką informacją o przyczynach nie wypełnienia ankiety. W dwóch przypadkach organizacje jako powód podały, iŝ w Ŝaden sposób nie współpracują z jednostkami samorządu terytorialnego, stąd teŝ ich zdaniem wypełnienie ankiety byłoby bezcelowe. Z kolei inna organizacja uwaŝała się za zbyt młodą i w związku z tym nie miała jeszcze okazji podejmować jakiejkolwiek współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego. Spośród wszystkich ankiet wysłanych pocztą do organizacji z N=200 do nadawcy wróciło takŝe 20 (co stanowi 10% ogółu) z notatką zwrotną Poczty Polskiej o nieznanym adresacie lub informacją o nieistnieniu danej organizacji Forma prawna organizacji i liczba organizacji, które posiadają status OPP Specyfiką sektora non-profit jest dominacja stowarzyszeń i fundacji. Inne formy prawne stanowią bardzo niewielki odsetek (wykres 3). Wśród przebadanych organizacji w woj. lubelskim, najliczniejszą grupą są stowarzyszenia, które dla próby N=200 stanowią 91,67% ogółu przebadanych organizacji, a dla N=35 61,29%. Fundacje w grupie N=200 stanowią zaledwie 6,94% organizacji pozarządowych, podczas gdy w N=35 odsetek ten wynosi 38,71%. Forma prawna organizacji i liczba organizacji posiadających status OPP ,67% 61,29% 6,94% 38,71% 1,39% 27,78% 51,61% stowarzyszenie fundacja inna forma prawna status OPP N=200 N=35 Wykres 3. Forma prawna organizacji pozarządowych i liczba organizacji posiadających OPP Dla organizacji posiadających inną formę prawną odsetek ten wynosi jedynie dla N=200 1,39%, a dla N=35. Organizacji posiadających status OPP w próbie N=200 jest 27,78%, natomiast w N=35 51,61% Data rozpoczęcia działalności Spośród przebadanych organizacji pozarządowych 77,42% z N=200 i 93,06% z N=35 powstało po 1989 r., czyli w okresie, kiedy zmiana systemu politycznego w Polsce doprowadziła do legalizacji wielu inicjatyw i grup obywatelskich Por. S. Nałęcz, Tendencje rozwojowe sektora non-profit w III RP, w: Organizacje pozarządowe w społeczeństwie obywatelskim wyzwanie dla środowisk akademickich, Lubelski Ośrodek Samopomocy, Lublin 2002, s

15 II. Metodologiczne podstawy badań i opis badanej próby Data rozpoczęcia działalności 2 15,00% N=35 N= ,00% Wykres 4. Data rozpoczęcia działalności organizacji pozarządowych O ile w przypadku próby N=35 większość organizacji pozarządowych powstało na początku lat dziewięćdziesiątych (41,94%), o tyle w przypadku grupy N=200 47,22% badanych organizacji powstało po roku MoŜna zatem stwierdzić, Ŝe organizacje z grupy N=35 mają dłuŝszy staŝ swojej działalności i są bardziej stabilne niŝ organizacje z N= Obszary działań organizacji Obszary działań badanych organizacji sporządziliśmy głównie na podstawie NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe wśród wszystkich organizacji pozarządowych w woj. lubelskim zdecydowanie dominują te, które zajmują się sportem. W naszych badaniach celowo zmniejszyliśmy tę grupę organizacji pozarządowych, gdyŝ jest ich bardzo duŝo i w dodatku charakteryzuje je duŝa homogeniczność. W N=35 dominują organizacje zajmujące się edukacją i wychowaniem (74,19%). Ponad połowa przebadanych zajmuje się takŝe kulturą i sztuką, rozwojem lokalnym w wymiarze społecznym i materialnym, czy działalnością międzynarodową (po 54,84%). 8 74,19% Obszary działań organizacji N=35 N= ,89% 35,48% Sport, turystyka, rekreacja, hobby 54,84% 47,22% 47,22% Edukacja i wychowanie Kultura i sztuka 45,16% 41,67% Usługi socjalne, pomoc społeczna 41,94% 31,94% Ochrona zdrowia 54,84% 44,44% Rozwój lokalny w wymiarze społecznym i materialnym 41,94% 16,67% Rynek pracy, zatrudnienie, aktywizacja zawodowa 23,61% Ochrona środowiska 29,03% 48,39% Prawo, prawa człowieka 51,61% 54,84% 16,67% 16,67% 9,72% 3,23% 1,39% Wsparcie instytucji, organizacji pozarządowych i inicjatyw obywatelskich Religia Działalność międzynarodowa 51,61% 31,94% Pozostała działalność Wykres 5. Obszary działań organizacji pozarządowych w woj. lubelskim 13

16 Podobnie jest z N=200. Edukacja i wychowanie (47,22%), kultura i sztuka (47,22%) oraz rozwój lokalny w wymiarze społecznym i materialnym (44,44%) to najczęściej wymieniane obszary działań organizacji Zasięg działań organizacji Organizacje biorące udział w badaniu poproszono o odpowiedź o zasięg terytorialny ich działań. W N=35 prawie połowa organizacji zadeklarowała, iŝ swoją działalność prowadzi na terenie całego kraju (48,39%). Drugą co do liczebności grupę z N=35 stanowią organizacje, które swoją działalność prowadzą na terenie Lubelszczyzny (38,71%). Podobnie w próbie N=200 dominują organizacje, których aktywność obejmuje woj. lubelskie (30,56%), jak i cały kraj (29,17%). Warto ponadto zauwaŝyć, Ŝe spośród przebadanych organizacji z próby N=200 13,89% podejmuje działalność takŝe w innych krajach. Niewiele mniej organizacji z próby N=35 (12,90%) zadeklarowało, Ŝe działają równieŝ poza granicami Polski. Terytorialny zasięg działań organizacji: ,71% 48,39% N=200 N=35 2 1,39% osiedle, dzielnica 13,89% 19,44% 9,68% 30,56% 29,17% 12,90% 13,89% 5,56% 3,23% gmina powiat województwo cały kraj inne kraje inaczej wyodrębnione terytorium Wykres 6. Terytorialny zasięg działań organizacji pozarządowych w woj. lubelskim Najmniej liczną grupę organizacji stanowią te, które zasięg swojej działalności ograniczają do osiedla/dzielnicy (jedynie 1,39% organizacji z N=200 zaznaczyło tę odpowiedź), gminy (13,89% organizacji z N=200), powiatu (19,44% organizacji z N=200 i 9,68% z N=35), czy na inaczej wyodrębnionym terytorium (5,56% z N=200 i 3,23% z N=35) Finanse organizacji Na wykresie 7 zaprezentowany został rozkład organizacji pozarządowych z N=200 i N=35 ze względu na roczne przychody. Porównując ze sobą obie grupy moŝna zauwaŝyć, Ŝe o ile w N=200 przewaŝają organizacje, których roczne przychody nie przekraczają 10 tys. zł (55,56%) lub mieszczą się w przedziale 10 tys. do 100 tys. zł (31,75%), o tyle w N=35 dominują organizacje, których roczny przychód mieści się w przedziale 100 tys. 1 mln (48,28%) lub 1 mln do 10 mln zł (24,14%). 14

17 II. Metodologiczne podstawy badań i opis badanej próby Roczne przychody organizacji ,79% 55,56% 10,34% 31,75% 48,28% 9,52% 24,14% 1,59% N=200 N=35 3,45% 1,59% do 10 tys. zł 10 tys. do 100 tys. zł 100 tys. do 1 mln zł 1 mln do 10 mln zł pow. 10 mln zł Wykres 7. Roczne przychody organizacji Organizacje zostały poproszone takŝe o wybranie maksymalnie 3 głównych źródeł finansowania (wykres 8). W próbie N=200 dominującym źródłem finansowania działań organizacji są przede wszystkim składki członkowskie (74,65%). Na drugim miejscu organizacje zaznaczały darowizny od firm i instytucji (40,85%). Na dalszych pozycjach są źródła samorządowe (29,58%), darowizny od osób fizycznych (22,54%), czy fundusze z UE (19,72% wskazań). Najmniejsza liczba wskazań była na akcje charytatywne, zbiórki publiczne (8,45%) oraz na działalność gospodarczą (9,86%). 3 główne źródła finansowania organizacji ,65% N=200 N= ,90% 8,45% akcje,charytatywne zbiórki publiczne 22,58% 18,31% podatku 1% dla OPP 40,85% 16,13% darowizny od instytucji i firm 22,54% 12,90% darowizny od osób fizycznych 54,84% 19,72% fundusze z UE 29,03% działalność gospodarcza 9,86% 48,39% składki członkowskie 35,48% 29,58% źródła samorządowe 19,35% 18,31% inne źródło finansowania Wykres 8. 3 główne źródła finansowania organizacji W próbie N=35 najczęściej wskazywanym źródłem finansowania działań organizacji były fundusze UE (54,84%). W dalszej kolejności organizacje wskazywały na składki członkowskie (48,39%) i źródła samorządowe (35,48%). Warto ponadto zauwaŝyć, Ŝe aŝ 29,03% organizacji z N=35 jako jedną z głównych źródeł finansowania ich działań zaznaczyło środki zdobywane z prowadzenia działalności gospodarczej. Inne źródła finansowania zaznaczyło 19,35% organizacji z N=35 i 18,31% z N=200. Najczęściej wymieniano: programy grantowe, nawiązki sądowe, odpłatna działalność poŝytku publicznego i dotacje rządowe (zadania zlecone). Dla pełniejszego obrazu kondycji finansowej trzeciego sektora, zwrócono się do organizacji z pytaniem o liczbę rocznie realizowanych projektów (wykres 9). W N=200 dominują odpowiedzi, Ŝe realizowano od 1 do 3 projektów rocznie (40,28%). Podczas gdy w N=35 najwięcej organizacji realizowało powyŝej 10 projektów rocznie (32,26% wskazań). 15

18 Liczba projektów rocznie realizowanych przez organizację ,39% 6,45% w ogóle nie realizuje 40,28% 25,81% 19,44% 16,13% 19,35% 6,94% N=200 N=35 32,26% 6,94% od 1 do 3 od 4 do 6 od 7 do 10 powyŝej 10 Wykres 9. Liczba projektów rocznie zrealizowanych przez organizację NaleŜy jednak podkreślić, iŝ tak znaczne zróŝnicowanie w dochodach, sposobie pozyskiwania środków finansowych, czy liczbie realizowanych projektów rocznie wynikają ze specyfiki obu próbek. O ile w próbie N=35 znalazły się przede wszystkim najaktywniejsze i najbardziej znane organizacje w woj. lubelskim, o tyle w N=200 znalazła się próba reprezentatywna dla całego woj. lubelskiego. Są to organizacje, które w większości powstały po roku 2000 i ich działalność nie jest jeszcze aŝ tak ustabilizowana, jak tych, które działają juŝ od kilkunastu czy kilkudziesięciu lat Dotacje przekazane przez samorząd lokalny Dotacje samorządowe uwaŝane są za jedno z głównych źródeł finansowania działalności organizacji pozarządowych. Warto więc przyjrzeć się, w jaki sposób rozkłada się wielkość przekazywanych środków na róŝnych szczeblach administracji samorządowej w woj. lubelskim. Średnia wartość dotacji przekazanych przez samorząd organizacjom pozarządowym w 2007 r ,00 zł ,00 zł ,00 zł ,00 zł ,00 zł ,00 zł ,00 zł ,00 zł ,00 zł 0,00 zł ,50 zł ,00 zł gm wiejska gm miejskowiejska ,44 zł ,80 zł ,00 zł ,60 zł gm miejska powiat ziemski powiat grodzki województwo Wykres 10. Średnia wartość dotacji przekazanych przez samorząd organizacjom pozarządowym w 2007 r. (woj. lubelskie) 16

19 II. Metodologiczne podstawy badań i opis badanej próby Na podstawie wykresu 10 moŝemy wywnioskować, Ŝe im wyŝszy szczebel administracji samorządowej, tym wyŝsza średnia dotacji przekazywanych organizacjom pozarządowym. Samorząd Województwa Lubelskiego przekazał największą kwotę środków, bo aŝ ,44 zł. Średnia dla powiatów grodzkich jest o ponad 1 mln niŝsza i wynosi ,80 zł. NajniŜsza średnia ,50 zł występuje na szczeblu gmin wiejskich. NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe niskie średnie środków przekazywanych przez gminy wiejskie, miejsko-wiejskie, miejskie czy powiaty ziemskie nie oznaczają braku zainteresowania ze strony tych JST organizacjami pozarządowymi działającymi na ich obszarze. PoniŜszy wykres 11 przedstawia średnią wartość dotacji przekazanych przez samorząd przypadająca na 1 organizację pozarządową. Sytuacja okazuje się być odwrotna niŝ na wykresie 10. Największa średnia dotacji przekazanych przez samorząd na 1 organizację pozarządową działającą w granicach tego samorządu występuje na poziomie gmin wiejskich (10 933,85 zł na 1 organizację). Średnia wartość dostacji przekazanych przez samorząd przypadająca na 1 organizację pozarządową w 2007 r ,00 zł ,85 zł 9 000,00 zł 6 000,00 zł 4 710,63 zł 5 604,06 zł 5 294,71 zł 7 193,96 zł 3 000,00 zł 1 040,57 zł 0,00 zł gm wiejska gm miejskowiejska gm miejska powiat ziemski powiat grodzki województwo Wykres 11. Średnia wartość dotacji przekazanych przez samorząd przypadająca na 1 organizację pozarządową w 2007 r. (woj. lubelskie) Na drugim miejscu są powiaty grodzkie z średnią kwotą 7 193,96 zł na 1 organizację (średnią zawyŝa Miasto Zamość, w którym kwota przypadająca na 1 organizację w mieście wynosi ,00 zł, podczas gdy np. w stolicy województwa, w której znajduje się 1/3 wszystkich organizacji pozarządowych działających na Lubelszczyźnie, kwota ta wynosi 3 607,42 zł na 1 organizację). NajniŜsza średnia przypada na samorząd wojewódzki (1 040,57 zł na 1 organizację). Wysoka średnia dotacji przekazanych organizacjom pozarządowym w 2007 r. w przypadku gmin wiejskich wynika m. in. z tego, iŝ na terenie tych samorządów jest niewiele organizacji pozarządowych, podczas gdy np. w miejskich jest ich kilkadziesiąt, a w większych miastach nawet kilkaset Personel w organizacjach W kwestionariuszu ankiety pojawiło się równieŝ pytanie dotyczące liczby członków stowarzyszenia, zatrudnionych pracowników (niezaleŝnie od formy zatrudnienia) i liczby wolontariuszy współpracujących z organizacjami. W przypadku pytania o liczbę członków stowarzyszenia (wykres 12) najliczniejszą grupą organizacji posiadających status stowarzyszenia są te, które mają do 30 członków. W N=200 odsetek ten wynosi 45,31% przebadanych organizacji, a w N=35 31,58%. Na drugiej 17

20 pozycji znajdują się organizacje, które w N=200 mają od 31 do 60 członków stowarzyszenia (odsetek ten wynosi 31,25%), a w N=35 są to organizacje, które mają od 31 do 60, jak i od 1 tys. do 10 tys. członków (w obu przypadkach odsetek wynosi po 21,05%). PrzybliŜona liczba członków stowarzyszenia ,31% 31,58% 21,05% 31,25% 6,25% 10,94% 15,79% 6,25% do do do do do do ,26% Wykres 12. PrzybliŜona liczba członków stowarzyszenia 21,05% 1001 do N=200 N=35 5,26% pow PowyŜszy wykres pokazuje ponadto, Ŝe w N=35 31,57% organizacji, które są stowarzyszeniami, zadeklarowało, Ŝe ma więcej niŝ 500 członków. Jeśli natomiast chodzi o przybliŝoną liczbę pracowników w przebadanych organizacjach, to w próbie N=200 tylko 33,33% organizacji zaznaczyło, Ŝe zatrudnia pracowników, podczas gdy w N=35 odsetek ten wyniósł aŝ 90,32%. PrzybliŜona liczba zatrudnionych pracowników ,69% 86,96% N=35 N= ,08% 19,23% 13,04% do do 20 pow. 20 Wykres 13. PrzybliŜona liczba zatrudnionych pracowników Wykres 13 przedstawia rozkład organizacji pozarządowych ze względu na liczbę zatrudnionych pracowników. Na jego podstawie moŝemy stwierdzić, iŝ zdecydowana większość (86,96%) organizacji z N=200 zatrudnia do 10 pracowników. W N=35 odsetek ten wynosi 57,69% organizacji. PowyŜej 20 pracowników zatrudnia 19,23% z N=35 i 13,04% z próby N=200. Kiedy zapytaliśmy czy organizacje współpracowały w ostatnim czasie z wolontariuszami, okazało się, Ŝe w N=200 tylko 48,61% organizacji z tej próby podjęło taką współpracę. W przypadku N=35 odsetek organizacji współpracujących z wolontariuszami był zdecydowanie wyŝszy i wyniósł 83,87%. 18

21 III. Problemy i potrzeby szkoleniowe organizacji pozarządowych PrzybliŜona liczba wolontariuszy, z którymi organizacja współpracuje ,79% 43,48% N=200 N= ,43% 18,18% 13,04% 8,70% 4,35% 3,03% do do do do 1000 pow Wykres 14. PrzybliŜona liczba wolontariuszy, którymi organizacja współpracuje Najliczniejszą grupę stanowiły organizacje, które zadeklarowały, Ŝe podejmują współpracę z nie więcej niŝ 10 wolontariuszami. Najwięcej takich organizacji było w próbie N=200 gdzie odsetek ten wynosił 78,79%. W N=35 odsetek ten wynosił 43,48%. Analizując powyŝszy wykres 14 moŝna poza tym zauwaŝyć, Ŝe o ile w próbie N=200 liczba wolontariuszy, z którymi organizacje współpracują nie przekracza 100 osób, o tyle w N=35 występują takie organizacje, które mają dobrze rozwiniętą sieć współpracy z wolontariuszami. III. Problemy i potrzeby szkoleniowe organizacji pozarządowych 1. Problemy organizacji Analizując kondycję trzeciego sektora na Lubelszczyźnie nie sposób nie wspomnieć o problemach, z którymi organizacje najczęściej się zmagały. Wyniki przedstawia tabela 2. Trudności w zdobywaniu funduszy niezbędnych do prowadzenia działań organizacji są najczęściej wskazywanym przez organizacje z N=200 problemem. Prawie połowa organizacji (42,86%) uwaŝa, Ŝe był to dla nich bardzo duŝy problem w 2007 r., a co trzecia (34,29%), Ŝe raczej duŝy. W przypadku próby N=35 opinie rozkładają się mniej więcej po połowie 54,83% organizacji uwaŝa tę trudność za duŝy problem (19,35% za bardzo duŝy problem, a 35,48% za raczej duŝy ). Za mały problem uwaŝa 45,16% organizacji (38,71% uwaŝa za raczej mały problem i 6,45% za mały problem ). Trudności w zdobywaniu środków finansowych nie są jedyną bolączką organizacji pozarządowych działających w woj. lubelskim. Drugim w kolejności najczęściej wskazywanym problemem są nadmiernie skomplikowane formalności związane z korzystaniem ze środków grantodawców, sponsorów lub funduszy UE 47,89% organizacji z próby N=200 uwaŝa, Ŝe jest to bardzo duŝy problem, a 26,76% Ŝe raczej duŝy problem. W próbie N=35 równieŝ jest jedną z najczęściej wymienianych trudności (16,13% twierdzi, Ŝe jest to bardzo duŝa trudność, a 32,26%, Ŝe raczej duŝa). 19

22 20 Tabela 2. Problemy, z którymi organizacja zmagała się w 2007 roku Stopień występowania bardzo duŝy raczej duŝy raczej mały mały problem nieistotny Problemy organizacji N=35 N=200 N=35 N=200 N=35 N=200 N=35 N=200 N=35 N=200 Trudności w zdobywaniu funduszy niezbędnych do prowadzenia działań 19,35% 42,86% 35,48% 34,29% 38,71% 1 6,45% 8,57% 4,29% organizacji Trudności w zdobywaniu sprzętu niezbędnego do prowadzenia działań 9,68% 21,13% 19,35% 35,21% 41,94% 12,68% 16,13% 12,68% 12,90% 18,31% organizacji Trudności w znalezieniu odpowiedniego lokalu na działalność organizacji 19,35% 18,31% 3,23% 15,49% 19,35% 11,27% 12,90% 18,31% 45,16% 36,62% Niewielka liczba osób gotowych angaŝować się w działania organizacji 13,33% 18,84% 6,67% 24,64% 26,67% 21,74% 4 23,19% 13,33% 11,59% Nadmiernie skomplikowane formalności związane z korzystaniem ze środków grantodawców, sponsorów lub funduszy 16,13% 47,89% 32,26% 26,76% 25,81% 15,49% 19,35% 5,63% 6,45% 4,23% UE Trudności w utrzymaniu dobrego personelu, wolontariuszy 23,33% 14,29% 13,33% 35,71% 3 18,57% 2 11,43% 13,33% 2 Napięcia i konflikty wewnątrz organizacji 4,29% 1,43% 13,33% 18,57% 43,33% 25,71% 43,33% 5 Konkurencja ze strony innych organizacji pozarządowych 3,33% 4,23% 2 8,45% 26,67% 35,21% 36,67% 11,27% 13,33% 40,85% Nadmierna kontrola ze strony administracji publicznej 1 5,63% 26,67% 7,04% 13,33% 23,94% 3 23,94% 2 39,44% Konkurencja ze strony firm, które równieŝ 16,13% mogą aplikować o środki z EFS 4,23% 32,26% 11,27% 22,58% 22,54% 12,90% 18,31% 16,13% 43,66% Dopasowywanie celów statutowych organizacji pod realizowane projekty 6,45% 2,82% 15,49% 22,58% 18,31% 32,26% 25,35% 38,71% 38,03% Źródło: opracowanie własne Współpraca organizacji pozarządowych z jednostkami samorządu terytorialnego w woj. lubelskim

23 III. Problemy i potrzeby szkoleniowe organizacji pozarządowych Innym równie dotkliwym problemem dla organizacji są trudności w utrzymaniu dobrego personelu i wolontariuszy. Z próby N=35 23,33% organizacji uwaŝa go za bardzo duŝy problem, a 13,33% za raczej duŝy problem. Z N=200 dla 14,29% organizacji jest to bardzo duŝy problem, a dla 35,71% raczej duŝy. Warto ponadto wspomnieć, Ŝe dla N=35 dość znaczną trudność stanowiła równieŝ konkurencja ze strony firm, które mogą aplikować o środki z EFS. 16,13% organizacji stwierdziło, iŝ jest to bardzo duŝy problem, a 32,26%, Ŝe raczej duŝy problem. Dla organizacji z N=200 był to w zasadzie nieistotny problem (43,66%) lub mały czy raczej mały problem (odpowiednio 11,27% i 35,21%). Najrzadziej odczuwalnym problemem były napięcia i konflikty wewnątrz organizacji, dopasowywanie celów statutowych organizacji do realizowanych projektów oraz konkurencja ze strony innych organizacji pozarządowych. 2. Potrzeby szkoleniowe Budowa wizerunku organizacji to temat szkoleń, którym organizacje są najbardziej zainteresowane. Z próby N=200 57,35% organizacji jest zainteresowanych tą tematyką szkoleń, a 17,65% organizacji raczej jest zainteresowanych. Z N=35 odsetek ten wynosi odpowiednio 65,52% i 17,24%. Na drugim miejscu skali potrzeb szkoleniowych znalazły się szkolenia z pozyskiwania funduszy. Chęć pogłębienia wiedzy na ten temat wyraziło aŝ 76,81% organizacji z N=200 i 46,43% organizacji z N=35. Organizacje, które zaznaczyły, Ŝe raczej są zainteresowane tego rodzaju szkoleniami, stanowią 15,94% z N=200 i 39,29% z N=35. Problematyką tworzenia projektów społecznych, trzeci temat w kategorii największych potrzeb szkoleniowych, zainteresowanie wyraziło 61,19% organizacji z N=200, a 10,34% z nich raczej chciałoby pogłębić wiedzę z tego zakresu. Z kolei w próbie N=35 34,48% organizacji jest zainteresowanych takimi szkoleniami, a 41,38% to raczej zainteresowane organizacje. DuŜe zapotrzebowanie zadeklarowano takŝe na szkolenia z zarządzania finansami organizacji. 35,71% organizacji z N=200 jest zainteresowanych, a 3 zaznaczyło, Ŝe raczej są zainteresowane tą tematyką szkoleń. W próbie N=35 odsetek ten wynosi odpowiednio 51,72% i 17,24%. Stopień zainteresowania Tabela 3. Stopień zainteresowania organizacji pozarządowych tematem szkolenia jesteśmy zainteresowani raczej jesteśmy zainteresowani raczej nie jesteśmy zainteresowani nie jesteśmy zainteresowani Temat szkolenia N=35 N=200 N=35 N=200 N=35 N=200 N=35 N=200 Kreowanie wizerunku 65,52% 57,35% 17,24% 17,65% 6,90% 10,29% 10,34% 8,82% organizacji Zarządzanie finansami 51,72% 35,71% 17,24% 3 24,14% 12,86% 6,90% 17,14% organizacji Księgowość dla NGO's 31,03% 31,88% 27,59% 23,19% 27,59% 17,39% 13,79% 17,39% Pozyskiwanie funduszy 46,43% 76,81% 39,29% 15,94% 7,14% 2,90% 3,57% 4,35% Pozyskiwanie oraz organizowanie pracy wolontariuszy Rzecznictwo interesów organizacji pozarządowych 24,14% 34,78% 41,38% 34,78% 24,14% 13,04% 10,34% 14,49% 17,86% 26,15% 53,57% 29,23% 10,71% 15,38% 17,86% 16,92% 21

24 Relacje z otoczeniem - skuteczne techniki w komunikacji 31,03% 32,35% 34,48% 25,00% 17,24% 22,06% 17,24% 14,71% interpersonalnej Kontakty z mediami 55,17% 39,71% 20,69% 27,94% 17,24% 14,71% 6,90% 16,18% Tworzenie projektów społecznych 34,48% 61,19% 41,38% 17,91% 10,34% 11,94% 13,79% 7,46% Prawne aspekty funkcjonowania NGO's 26,67% 37,88% 33,33% 28,79% 26,67% 6,06% 13,33% 10,61% Zarządzanie kadrami 24,14% 25,37% 27,59% 14,93% 27,59% 20,90% 20,69% 26,87% Prowadzenie działalności gospodarczej w ramach 4 25,00% 23,33% 16,18% 6,67% 16,18% 26,67% 27,94% NGO's Zasady budowania partnerstwa międzysektorowego 25,00% 32,84% 35,71% 23,88% 25,00% 10,45% 10,71% 22,39% Źródło: opracowanie własne PowyŜsze zestawienie w tabeli 3 ukazuje ponadto deficyty, jakie są najbardziej odczuwane przez organizacje. Jak bowiem pokazały wyniki z tabeli 2 największą trudnością organizacji pozarządowych, szczególnie tych z próby N=200, są kłopoty finansowe. IV. Współpraca organizacji pozarządowych z JST 1. Podmioty współpracy 1.1. JST, z którymi organizacje podejmowały współpracę Analizując wykres 15 moŝna zauwaŝyć, iŝ zdecydowana większość organizacji pozarządowych w woj. lubelskim zaznaczyła podejmowanie współpracy z Urzędem Gminy/Miasta. W próbie N=200 taką odpowiedź wskazało 83,33% organizacji, a w N=35 93,55%. Jednostki samorządu terytorialnego, z którymi organizacja współpracowała/ współpracuje: ,33% Urząd Gminy/M iasta 93,55% 64,52% 51,39% Starostwo Powiatowe 74,19% 34,72% Urząd M arszałkowski 18,06% 54,84% Urząd Wojewódzki N=200 N=35 11,11% 3,23% Organizacja nie współpracowała/ współpracuje Wykres 15. Jednostki samorządu terytorialnego, z którymi organizacja współpracowała/współpracuje Uwidacznia się tu tendencja spadkowa im wyŝszy szczebel administracji publicznej tym mniejsza liczba organizacji podejmujących z nim współpracę. Przy czym największy 22

25 IV. Współpraca organizacji pozarządowych z JST spadek zauwaŝalny jest w próbie N=200. O ile w N=35 liczba organizacji współpracujących z jednostkami na wszystkich wymienionych szczeblach w woj. lubelskim nie spada poniŝej 50%, o tyle w przypadku organizacji z N=200 współpracę z Urzędem Marszałkowskim podejmuje 34,72% badanych, a z Urzędem Wojewódzkim tylko 18,06% Organizacje pozarządowe, z którymi JST podejmowały współpracę JST zapytano o sfery poŝytku publicznego, w ramach których były zlecane zadania publiczne organizacjom pozarządowym w 2007 r. NaleŜy jednak podkreślić, Ŝe poniŝszych wyników nie naleŝy uwaŝać za w pełni reprezentatywne dla sektora samorządowego ze względu na bardzo małą próbę JST (N=15 JST). Zanim przejdziemy do omówienia wyników tabeli 4 warto zaznaczyć, Ŝe największą liczbę sfer poŝytku publicznego wskazywały gminy miejskie. Grupa ta zaznaczyła 14 na 25 sfer poŝytku publicznego (56,00%). Miasta, szczególnie te o duŝej liczbie mieszkańców, są bowiem naturalnymi centrami aktywności organizacji pozarządowych. Najmniej sfer poŝytku publicznego zaznaczyły gminy wiejskie 3 (12,00%) i powiaty ziemskie 5 (2). Tabela 4. Sfery poŝytku publicznego, w ramach których były zlecane zadania publiczne organizacjom pozarządowym w 2007 r. Sfery poŝytku publicznego, w ramach których były zlecane zadania publiczne organizacjom pozarządowym w 2007 r. N=15 JST pomoc społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji Ŝyciowej oraz wyrównywanie szans tych rodzin i osób 5 35,71% zapewnienie zorganizowanej opieki byłym Ŝołnierzom zawodowym, którzy uzyskali uprawnienie do emerytury wojskowej lub wojskowej renty inwalidzkiej, inwalidom 0 wojennym i wojskowym oraz kombatantom działalność charytatywna 1 7,14% podtrzymywanie tradycji narodowej, pielęgnowanie polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej 4 28,57% działalność na rzecz mniejszości narodowych 0 ochrona i promocja zdrowia 4 28,57% działania na rzecz osób niepełnosprawnych 4 28,57% promocja zatrudnienia i aktywizacja zawodowa osób pozostających bez pracy i zagroŝonych zwolnieniem z pracy 0 upowszechnianie i ochrona praw kobiet oraz działalność na rzecz równych praw kobiet i męŝczyzn 0 działalność wspomagająca rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości 0 działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności lokalnych 0 nauka, edukacja, oświata i wychowanie 3 21,43% krajoznawstwo oraz wypoczynek dzieci i młodzieŝy 5 35,71% kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i tradycji 6 42,86% upowszechnianie kultury fizycznej i sportu 13 92,86% ekologia i ochrona zwierząt oraz ochrona dziedzictwa przyrodniczego 2 14,29% porządek i bezpieczeństwo publiczne oraz przeciwdziałanie patologiom społecznym 4 28,57% upowszechnianie wiedzy i umiejętności na rzecz obronności państwa 0 upowszechnianie i ochrona wolności i praw człowieka oraz swobód obywatelskich, a takŝe działań wspomagających rozwój demokracji 0 ratownictwo i ochrona ludności 0 pomoc ofiarom katastrof, klęsk Ŝywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą 0 23

26 upowszechnianie i ochrona praw konsumentów 0 działania na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijanie kontaktów i współpracy między społeczeństwami 1 7,14% promocja i organizacja wolontariatu 1 7,14% działalność wspomagająca technicznie, szkoleniowo, informacyjnie lub finansowo organizacje pozarządowe 2 14,29% Źródło: opracowanie własne Zdecydowana większość samorządów współpracowała z organizacjami zajmującymi się upowszechnianiem kultury fizycznej i sportu (92,86%). Prawie połowa JST (42,86%) podejmowała współpracę z organizacjami działającymi na polu kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i tradycji. Pomoc społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji Ŝyciowej oraz wyrównywanie szans tych rodzin i osób, a takŝe krajoznawstwo oraz wypoczynek dzieci i młodzieŝy to kolejne sfery poŝytku publicznego, w ramach których JST zlecały zadania publiczne organizacjom pozarządowym w 2007 r. Obie sfery poŝytku publicznego zaznaczyło po 35,71% badanych. Rzadziej podejmowana była współpraca z organizacjami sektora pozarządowego zajmującymi się podtrzymywaniem tradycji narodowej, pielęgnowaniem polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej; ochroną i promocją zdrowia; działaniami na rzecz osób niepełnosprawnych; porządkiem i bezpieczeństwem publicznym oraz przeciwdziałaniem patologiom społecznym; czy teŝ nauką, edukacją, oświatą i wychowaniem. 2. Ocena współpracy z samorządem 2.1. Ocena współpracy z punktu widzenia organizacji pozarządowych W kwestionariuszu ankiety zadano pytanie, jak organizacje oceniają współpracę z jednostkami samorządu terytorialnego na szczeblu gminy/miasta, powiatu i wojewódzkim. W tym celu posłuŝyliśmy się pięciostopniową skalą ocen, gdzie najniŝszą oceną jest ocena niedostateczna 20, a najwyŝszą ocena bardzo dobra. ZróŜnicowanie oceniania współpracy na trzech szczeblach administracyjnych przedstawiają dwa poniŝsze wykresy. Wykres 16 przedstawia ocenę współpracy z punktu widzenia organizacji pozarządowych z próby N=200. Na pierwszy rzut oka widać dość duŝe zróŝnicowanie ocen. 20 Przy czym naleŝy zaznaczyć, iŝ ocena niedostateczna oznacza tutaj, Ŝe współpraca jest na bardzo niskim poziomie lub teŝ w ogóle nie występuje. 24

27 IV. Współpraca organizacji pozarządowych z JST Ocena współpracy badanej organizacji z jednostką samorządu lokalnego z punktu widzenia tej organizacji N=200 na szczeblu gminy/miasta na szczeblu powiatu na szczeblu wojewódzkim 33,33% 26,39% 27,78% 37,50% 23,61% 26,39% 23,61% 16,67% 19,44% 15,28% 11,11% 13,89% 13,89% 5,56% Niedostateczna Dopuszczająca Dostateczna Dobra Bardzo dobra Wykres 16. Ocena współpracy z punktu widzenia organizacji pozarządowych z próby N=200 Najlepiej oceniana jest współpraca na szczeblu gminy/miasta 37,50% organizacji ocenia tę współpracę jako dobrą. Najgorzej oceniana jest współpraca na szczeblu wojewódzkim, gdzie 33,33% organizacji uwaŝa ją za niedostateczną, 26,39% za dopuszczającą, a za dobrą, czy bardzo dobrą łącznie jedynie 16,67% badanych. Ocena współpracy organizacji pozarządowych z JST na szczeblu powiatu takŝe nie wypada najlepiej. 27,78% badanych uwaŝa ją za dostateczną, ale niewiele mniej organizacji 26,39% uwaŝa ją za niedostateczną. Ocenę dobrą postawiło 23,61% badanych, a bardzo dobrą 5,56%. Z kolei wykres 17 przedstawia ocenę współpracy z punktu widzenia organizacji z próby N=35. Współpraca na szczeblu gminy/miasta została oceniona prawie tak samo jak na szczeblu wojewódzkim, a oceny współpracy z JST na szczeblu powiatu róŝnią się nieznacznie od ocen współpracy na szczeblu gminy/miasta i wojewódzkim. Na wszystkich trzech szczeblach współpracy najczęściej wystawianymi ocenami są: dobra i dostateczna Ocena współpracy badanej organizacji z jednostką samorządu lokalnego z punktu widzenia tej organizacji N=35 25,81% 29,03% 25,81% 12,90% 6,45% na szczeblu gminy/miasta na szczeblu powiatu na szczeblu wojewódzkim 9,68% 6,45% 3,23% 29,03% 41,94% 38,71% 16,13% 12,90% Niedostateczna Dopuszczająca Dostateczna Dobra Bardzo dobra Wykres 17. Ocena współpracy z punktu widzenia organizacji pozarządowych z próby N=35 Najlepiej oceniana jest współpraca na szczeblu wojewódzkim, gdzie 41,94% badanych uwaŝa ją za dobrą. Niewiele mniej organizacji (38,71%) wystawiło taką ocenę współpracy na szczeblu gminy/miasta. Współpraca na szczeblu powiatu została oceniona przede wszystkim 25

28 na dostateczną i dobrą (po 29,03% organizacji dało takie oceny), ale teŝ nieco mniej badanych (25,81%) uwaŝa, Ŝe ta współpraca z JST na tym szczeblu powiatu jest niedostateczna Ocena współpracy z punktu widzenia jednostek samorządu terytorialnego Obraz współpracy przebadanych jednostek samorządu terytorialnego róŝni się w znacznej mierze od wyobraŝenia, który ma trzeci sektor. Jest on bardzo optymistyczny. Zdaniem JST (wykres 18) ta współpraca jest po prostu dobra (64,29% wskazań) lub bardzo dobra (28,57%). Tylko jeden samorząd przyznał, Ŝe ta współpraca jest na poziomie dopuszczającym Ocena współpracy badanej jednostki samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi z punktu widzenia tej JST N=15 JST N=15 JST 7,14% 64,29% 28,57% Niedostateczna Dopuszczająca Dostateczna Dobra Bardzo dobra Wykres 18. Ocena współpracy badanej jednostki samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi z punktu widzenia tej JST N=15 JST. W celu dokładniejszego poznania opinii samorządów na temat organizacji pozarządowych i działalności zadaliśmy badanym JST kilka dodatkowych pytań, dzięki którym mogliśmy sprawdzić, co samorządowcy myślą o organizacjach pozarządowych. Wyniki przedstawia tabela 5. Tabela 5. Jak samorządowcy postrzegają organizacje pozarządowe (N=15 JST)? Na ile zgadzają się Państwo z poniŝszymi twierdzeniami? Urząd ma dobre rozeznanie w działaniach lokalnych organizacji pozarządowych MoŜna mieć zaufanie do jakości usług (działań), które prowadzą organizacje, potrafią one zapewnić odpowiedni standard działań Brak lub niedostateczna reprezentacja sektora organizacji pozarządowych utrudnia współpracę z samorządem Na terenie działania jednostki istnieją organizacje pozarządowe, które mają dostateczny potencjał, aby realizować tak raczej tak raczej nie nie trudno powiedzieć 8 57,14% 6 42,86% ,43% 10 71,43% ,14% 2 15,38% 3 23,08% 3 23,08% 5 38,46% ,71% 1 7,14% 3 21,43% 3 21,43% 2 14,29% 26

29 IV. Współpraca organizacji pozarządowych z JST zadania publiczne w obszarze pomocy społecznej Organizacje działające w tym samym obszarze traktują się nawzajem jak rywale i konkurenci w staraniach o środki finansowe Organizacje pozarządowe mają równe szanse w dostępie do środków publicznych Organizacje często nie wykorzystują otrzymanych środków zgodnie z deklarowanymi celami Organizacjom nie zaleŝy na pozafinansowej współpracy z samorządem, chcą tylko otrzymać środki na działalność 2 14,29% 3 21,43% 3 21,43% 3 21,43% 3 21,43% 12 85,71% 1 7,14% ,14% 1 7,14% ,86% 5 35,71% 2 14,29% 2 14,29% 3 21,43% 4 28,57% 4 28,57% 1 7,14% Wszystkie JST uwaŝają, Ŝe mają dobre rozeznanie w działaniach organizacji pozarządowych ( tak zaznaczyło 57,14% badanych, a raczej tak 42,86%). W zdecydowanej większości przypadków samorządy mają zaufanie do jakości usług (działań), które prowadzą organizacje pozarządowe ( tak zaznaczyło 21,43% JST, a raczej tak 71,43%), tylko 1 samorząd nie miał zdania na ten temat. Przebadane JST nie mają większych zastrzeŝeń do pracy organizacji trzeciego sektora. Większość samorządowców twierdzi, Ŝe organizacje wykorzystują otrzymane środki zgodnie z deklarowanymi celami (78,57%). Zdaniem prawie wszystkich JST (85,71% - tak, 7,14% - raczej tak ) organizacje pozarządowe mają równe szanse w dostępie do środków publicznych, jednakŝe w opinii 38,46% JST czynnikiem utrudniającym współpracę jest brak lub niedostateczna reprezentacja sektora organizacji pozarządowych, a 35,71% uwaŝa, Ŝe organizacje działające w tym samym obszarze traktują się nawzajem jak rywale i konkurenci w staraniach o środki finansowe. Prawie połowa JST ( nie zaznaczyło 21,43% JST i taki sam odsetek badanych zaznaczył raczej nie ) przyznaje ponadto, Ŝe na terenie działania jednostki istnieją organizacje pozarządowe, które nie mają dostatecznego potencjału, aby realizować zadania publiczne w obszarze pomocy społecznej. 3. Preferowany sposób współpracy Organizacje zostały ponadto zapytane, w jaki sposób ich zdaniem najlepiej współpracować z samorządem lokalnym. Z podobnym pytaniem zwrócono się do JST (N=15). Opinia organizacji (N=35 i N=200), jak i JST jest niemal jednomyślna (wykres 19). Większość organizacji (66,67% z N=200 i 54,84% z N=35) i JST (78,57%) uwaŝa, Ŝe nie ma jednego rozwiązania, lecz w zaleŝności od problemu, który ma być rozwiązany moŝna powołać albo wspólną reprezentację branŝową (np. reprezentującą organizacje, które działają na rzecz osób niepełnosprawnych), albo wspólną reprezentację ponadbranŝową (np. związek stowarzyszeń), bądź teŝ współpracować pojedynczo. 22,58% organizacji z N=35 i 20,83% badanych z N=200 wolałoby podejmować współpracę z samorządem tylko pojedynczo. Taką opcję zaznaczyło 14,29% JST. 27

30 Podejmując współpracę z jednostką samorządu terytorialnego lepiej jest: ,67% 54,84% 78,57% Powołać wspólną reprezentację branŝową (np. reprezentującą organizacje, które działają na rzecz osób niepełnosprawnych Powołać wspólną reprezentację ponadbranŝową (np. związek stowarzyszeń) ,83% 22,58% 14,29% 8,33% 9,68% 12,90% 7,14% 4,17% N=200 N=35 N=15 JST Podejmować współpracę z samorządem pojedynczo przez poszczególne organizacje Powołać wspólną reprezentację branŝową lub wspólną reprezentację ponadbranŝową, bądź współpracować pojedynczo Wykres 19. Preferowany sposób współpracy z punktu widzenia organizacji pozarządowych i JST Za powołaniem wyłącznie wspólnej reprezentacji ponadbranŝowej opowiedziało się 12,90% organizacji z N=35, 8,33% z N=200. Najmniej wskazań uzyskała opcja, w której proponuje się powołanie jedynie wspólnej reprezentacji branŝowej 9,68% wskazań badanych z N=35 i 4,17% z N=200. Za powołaniem tylko wspólnej reprezentacji była równieŝ jedna jednostka samorządu terytorialnego. 4. Procedury występujące we współpracy organizacji pozarządowych z samorządem terytorialnym Badane organizacje i JST poproszono o wskazanie jakie procedury występują we współpracy pomiędzy samorządem lokalnym a sektorem pozarządowym. Wyniki przedstawia tabela 6, w której 3 pierwsze procedury wychodzą od JST, a pozostałe 4 realizowane są z inicjatywy organizacji pozarządowych. Niektóre wyniki z tej tabeli przedstawimy na wykresach, które pozwolą w przejrzysty sposób zobrazować róŝnice występujące w odpowiedziach między N=200, N=35 i N=15 JST. Jeśli chodzi o dostępność do informacji o konkursach, czy przetargach na realizację zadań publicznych, to organizacje nie zgłaszały jakichś większych zastrzeŝeń. Zdecydowana większość organizacji z N=35 odpowiedziała, Ŝe tak (46,67%) i taki sam odsetek zaznaczył odpowiedź raczej tak. W próbie N=200 odsetek odpowiedzi wynosił odpowiednio: 24,29% dla tak i 41,43% dla raczej tak. 28

31 Tabela 6. Procedury występujące we współpracy organizacji pozarządowych z samorządem terytorialnym Stopień występowania trudno tak raczej tak raczej nie nie powiedzieć Procedury N=200 N=35 N=200 N=35 N=200 N=35 N=200 N=35 N=200 N=35 Informacje o konkursach/przetargach na realizację zadań publicznych są łatwo dostępne 24,29% 46,67% 41,43% 46,67% 12,86% 3,33% 14,29% 5,71% 3,33% Istnieją jasno określone i z góry znane terminy składania i rozpatrywania wniosków o dotacje 27,14% 36,67% 34,29% 46,67% 11,43% 1 17,14% 3,33% 8,57% 3,33% Decyzje o przyznaniu środków publicznych zapadają w oparciu o przejrzyste kryteria nie liczą się układy, znajomości, polityczne 12,86% 6,90% 21,43% 37,93% 18,57% 31,03% 21,43% 10,34% 24,29% 13,79% rozgrywki, związki radnych z organizacjami Nasza organizacja na bieŝąco informuje samorząd o planowanych oraz realizowanych 34,29% 17,24% 41,43% 41,38% 5,71% 24,14% 18,57% 13,79% 3,45% kierunkach działalności Przedstawiciele naszej organizacji uczestniczyli w pracach zespołów/komisji o charakterze doradczym i inicjatywnym, 28,57% 45,16% 7,14% 16,13% 7,14% 6,45% 57,14% 32,26% składających się z przedstawicieli administracji publicznej oraz organizacji pozarządowych Nasza organizacja podjęła się wykonania co najmniej jednego zadania publicznego bez 7 70,97% 2,86% 3,23% 2,86% 9,68% 22,86% 12,90% 1,43% 3,23% pomocy finansowej gminy/miasta Nasza organizacja podjęła się wykonania co najmniej jednego zadania publicznego, finansowanego częściowo lub całkowicie 6 83,33% 7,14% 6,67% 2,86% 3,33% 27,14% 6,67% 2,86% IV. Współpraca organizacji pozarządowych z JST Źródło: opracowanie własne 29

32 Na wykresie 20 odpowiedzi organizacji pozarządowych o łatwość dostępu do informacji o konkursach/przetargach na realizację zadań publicznych zestawiono z odpowiedziami 15 JST. Prawie wszystkie przebadane JST stwierdziły, Ŝe te informacje są łatwo dostępne ( tak zaznaczyło 86,67%, a raczej tak 6,67% JST). Organizacje pozarządowe równieŝ nie miały większych zastrzeŝeń. Informacje o konkursach/przetargach na realizację zadań publicznych są łatwo dostępne ,67% 46,67% 46,67% 24,29% 41,43% 12,86% 14,29% N=200 N=35 15 JST 6,67% 6,67% 3,33% 5,71% 3,33% tak raczej tak raczej nie nie trudno powiedzieć Wykres 20. Łatwość dostępu do informacji o konkursach/przetargach na realizację zadań publicznych Badane jednostki samorządu terytorialnego zapytano takŝe o to, w jaki sposób informują one organizacje pozarządowe o planowanych konkursach (wykres 21). Wszystkie jednostki samorządu terytorialnego stwierdziły, Ŝe zamieszczają one informacje o konkursach w BIP. Zdecydowana większość JST zamieszcza takie informacje na tablicy ogłoszeń w siedzibie samorządu (86,67%) i w prasie lokalnej (8). Prawie połowa zamieszcza je na stronie internetowej samorządu, a 13,33% wskazało na inne źródła. Sposób informowania organizacji pozarządowych o planowanych konkursach przez JST (N=15 JST) ,67% w lokalnej prasie 46,67% 13,33% w radiu na stronie internetowej samorządu w BIP na tablicy ogłoszeń w siedzibie samorządu w innych źródłach Nie udzielamy informacji o konkursach Wykres 21. Sposób informowania organizacji pozarządowych o planowanych konkursach przez JST (N=15 JST) Wysoki odsetek wskazań na takie źródła informowania organizacji pozarządowych o planowanych konkursach, jak BIP, tablica ogłoszeń w siedzibie samorządu, czy ogłoszenie w lokalnej prasie da się wytłumaczyć ustawowym obowiązkiem zamieszczania takich ogłoszeń 30

33 IV. Współpraca organizacji pozarządowych z JST w dzienniku zasięgu ogólnopolskim lub lokalnym (w zaleŝności od rodzaju zadania) oraz BIP, a takŝe w siedzibie organu administracji publicznej w miejscu przeznaczonym na zamieszczanie ogłoszeń Istnieją jasno określone i z góry znane terminy składania i rozpatrywania wniosków o dotacje 73,33% 36,67% 46,67% 27,14% 34,29% 13,33% 11,43% 1 N=200 N=35 15 JST 17,14% 6,67% 8,57% 6,67% 3,33% 3,33% tak raczej tak raczej nie nie trudno powiedzieć Wykres 22. Jasno określone i z góry znane terminy składania i rozpatrywania wniosków o dotacje Podobnie sytuacja wygląda w przypadku procedury składania i rozpatrywania wniosków o dotacje (wykres 22). Zdecydowana większość JST uwaŝa, Ŝe istnieją (73,33%) lub raczej istnieją (13,33%) jasno określone i z góry znane terminy składania i rozpatrywania tych wniosków. Tylko 6,67% JST uwaŝa, Ŝe nie ma takich procedur. Organizacje pozarządowe równieŝ uwaŝają, Ŝe taka procedura istnieje (dla próby N=35 odsetek ten wynosi 36,67%, a dla N=200 27,14%) lub Ŝe raczej istnieje (dla N=35 46,67%, N=200 34,29%). Nieco gorzej sytuacja wygląda w przypadku pytania o to czy decyzje o przyznaniu środków zapadają w oparciu o jasne kryteria (wykres 23). O ile 8 JST uwaŝa, Ŝe nie liczą lub raczej się nie liczą (13,33%) układy, znajomości, polityczne rozgrywki, czy związki radnych z organizacjami, o tyle organizacje pozarządowe mają większe wątpliwości co do przejrzystości kryteriów w przyznawaniu tych środków Decyzje o przyznaniu środków publicznych zapadają w oparciu o przejrzyste kryteria - nie liczą się układy, znajomości, polityczne rozgrywki, związki radnych z organizacjami 8 12,86% 6,90% 37,93% 31,03% 21,43% 21,43% 24,29% 18,57% 10,34% 13,79% 13,33% 6,67% tak raczej tak raczej nie nie trudno powiedzieć Wykres 23. Przejrzystość w podejmowaniu decyzji o przyznanie środków publicznych N=200 N=35 15 JST 21 UDPPiW, Art. 13 ust

34 Nawet połowa organizacji nie ma zaufania do samorządu w kwestii przyznawania środków publicznych organizacjom pozarządowym na realizację zadań publicznych. Za przejrzystością tych kryteriów opowiedziało się tylko 12,86% organizacji z N=200. Odpowiedź raczej tak zaznaczyło 21,43%. W próbie N=35 odsetek tek wynosi odpowiednio: 6,90% i 37,97%. PoniŜsze wykresy przedstawiają procedury podejmowane z inicjatywy sektora pozarządowego. Nasza organizacja podjęła się wykonania co najmniej jednego zadania publicznego bez pomocy finansowej gminy/miasta ,97% 7 N=200 N= ,86% 9,68% 2,86% 3,23% 3,23% 2,86% 12,90% 1,43% tak raczej tak raczej nie nie trudno powiedzieć Wykres 24. Organizacje, które podjęły się wykonania co najmniej jednego zadania publicznego bez pomocy finansowej miasta/ gminy Nasza organizacja podjęła się wykonania co najmniej jednego zadania publicznego, finansowanego częściowo lub całkowicie ,33% 7,14% 6,67% 3,33% 6,67% 2,86% 27,14% N=200 N=35 2,86% tak raczej tak raczej nie nie trudno powiedzieć Wykres 25. Organizacje, które podjęły się wykonania co najmniej jednego zadania publicznego finansowanego częściowo lub całkowicie Organizacje najczęściej twierdziły, Ŝe podjęły się wykonania co najmniej jednego zadania publicznego bez pomocy finansowej gminy/miasta (z próby N=200 7 organizacji zaznaczyło tak a z N=35 70,97%), czy finansowanego częściowo lub całkowicie (z N=200 6 zadeklarowało, Ŝe podjęło się realizacji takiego zadania, a z N=35 83,33%). Najsłabiej jest z uczestnictwem organizacji w pracach zespołów/komisji o charakterze doradczym i inicjatywnym, składających się z przedstawicieli administracji publicznej oraz organizacji pozarządowych. Rozkład organizacji podejmujących tę procedurę przedstawia wykres

35 IV. Współpraca organizacji pozarządowych z JST Przedstawiciele naszej organizacji uczestniczyli w pracach zespołów/komisji o charakterze doradczym i inicjatywnym, składających się z przedstawicieli administracji publicznej oraz organizacji pozarządowych 45,16% 28,57% 7,14% 16,13% 7,14% 6,45% 57,14% 32,26% N=200 N=35 tak raczej tak raczej nie nie trudno powiedzieć Wykres 26. Organizacje, które uczestniczyły w pracach zespołów/komisji o charakterze doradczym i inicjatywnym, składającym się z przedstawicieli administracji publicznej oraz organizacji pozarządowych O ile w próbie udział w takich pracach zadeklarowało 45,16% organizacji, a odpowiedź raczej tak zaznaczyło 16,13% badanych, o tyle w próbie N=200 wyniki wyglądają jeszcze słabiej: 28,57% organizacji zaznaczyło tak, a raczej tak 7,14%. 5. Formy wspierania organizacji pozarządowych Przyglądając się wynikom przedstawionym w poniŝszej tabeli 7 moŝna dostrzec, Ŝe o ile samorząd ma bardzo optymistyczny obraz współpracy z trzecim sektorem, o tyle badane organizacje pozarządowe są w tej kwestii umiarkowane. Z wyliczeń statystycznych wynika, Ŝe największa grupa organizacji korzysta z pomocy finansowej, której samorząd udziela na dofinansowanie działań lokalnych organizacji pozarządowych. Wyniki tej formy wsparcia obrazuje poniŝszy wykres ,33% organizacji z N=35 i 54,93% z N=200 potwierdziło, iŝ samorząd dotuje ich działalność. Samorząd dotuje (dofinansowuje) działanie lokalnych organizacji pozarządowych ,33% 54,93% 86,67% 46,67% 38,03% N=200 N=35 15 JST 2 13,33% 7,04% 1 tak nie trudno powiedzieć Wykres 27. Rodzaj wsparcia: Samorząd dotuje (dofinansowuje) działanie lokalnych organizacji pozarządowych 33

36 34 Tabela 7. Procedury występujące we współpracy organizacji pozarządowych z samorządem terytorialnym Stopień występowania Formy wspierania organizacji pozarządowych Samorząd traktuje organizacje pozarządowe jako równoprawnych partnerów w definiowaniu problemów społecznych, określaniu sposobów ich rozwiązywania oraz realizacji zadań publicznych Samorząd dotuje (dofinansowuje) działanie lokalnych organizacji pozarządowych Samorząd doradza/udziela pomocy merytorycznej organizacjom pozarządowym Samorząd pomaga organizacjom pozarządowym w zdobywaniu środków finansowych z innych źródeł Samorząd udziela organizacjom pozarządowym wsparcia pozafinansowego (np. oddelegowuje pracowników, uŝycza sprzęt, bezpłatnie udostępnia sale urzędu itp.) Organizacje pozarządowe mają moŝliwość skorzystania z preferencyjnych zasad uzyskiwania lokali na swoją działalność Samorząd i organizacje pozarządowe wspólnie rozpoznają potrzeby społeczności lokalnej i wspólnie planują działania słuŝące zaspokojeniu potrzeb Samorząd promuje działania organizacji pozarządowych i pomaga w tworzeniu jej dobrego wizerunku Samorząd tworzy partnerstwa z organizacjami pozarządowymi tak nie trudno powiedzieć N=200 N=35 15 JST N=200 N=35 15 JST N=200 N=35 15 JST 45,07% 53,33% 92,86% 45,07% 5 9,86% 7,14% 54,93% 63,33% 86,67% 38,03% 46,67% 13,33% 7,04% 1 39,44% 33,33% 85,71% 54,93% 43,33% 7,14% 5,63% 16,67% 7,14% 26,76% 1 78,57% 63,38% 5 14,29% 9,86% 43,33% 7,14% 46,48% 41,94% 10 42,25% 61,29% 11,27% 29,03% 28,17% 53,33% 78,57% 56,34% 5 7,14% 15,49% 13,33% 14,29% 35,21% 46,67% 71,43% 52,11% 53,33% 14,29% 12,68% 13,33% 14,29% 39,44% 38,71% 78,57% 49,30% 51,61% 14,29% 11,27% 16,13% 7,14% 32,86% 51,61% 76,92% 45,71% 38,71% 23,08% 21,43% 6,45% Źródło: opracowanie własne Współpraca organizacji pozarządowych z jednostkami samorządu terytorialnego w woj. lubelskim 34

37 IV. Współpraca organizacji pozarządowych z JST Nieco mniejszy odsetek (53,33% z N=35 i 45,07% z N=200) organizacji uwaŝa, Ŝe samorząd traktuje organizacje pozarządowe jak równoprawnych partnerów w definiowaniu problemów społecznych, określaniu sposobów ich rozwiązywania oraz realizacji zadań publicznych (wykres 28). Samorząd traktuje organizacje pozarządowe jako równoprawnych partnerów w definiowaniu problemów społecznych, określaniu sposobów ich rozwiązywania oraz realizacji zadań publicznych 10 92,86% ,07% 53,33% 5 45,07% N=200 N=35 15 JST 2 9,86% 7,14% tak nie trudno powiedzieć Wykres 28. Rodzaj wsparcia: Samorząd traktuje organizacje pozarządowe jako równoprawnych partnerów w definiowaniu problemów społecznych, określaniu sposobów ich rozwiązywania oraz realizacji zadań publicznych Zdaniem organizacji pozarządowych, najrzadszą formą współpracy, udzielaną przez samorząd jest pomoc organizacjom trzeciego sektora w zdobywaniu środków finansowych z innych źródeł (wykres 29). Samorząd pomaga organizacjom pozarządowym w zdobywaniu środków finansowych z innych źródeł ,76% 1 78,57% 63,38% 5 14,29% 9,86% 43,33% N=200 N=35 15 JST 7,14% tak nie trudno powiedzieć Wykres 29. Rodzaj wsparcia: Samorząd pomaga organizacjom pozarządowym w zdobywaniu środków finansowych z innych źródeł Tylko 26,76% organizacji z N=200 i 1 z N=35 uwaŝa, Ŝe samorząd udziela wsparcia w zdobywaniu środków finansowych, podczas gdy zdaniem aŝ 78,57% JST taka pomoc jest udzielana. 35

38 Jedną z najrzadszych form wsparcia ze strony samorządu jest takŝe udzielanie pomocy merytorycznej organizacjom pozarządowym (wykres 30). Samorząd doradza/udziela pomocy merytorycznej organizacjom pozarządowym ,44% 33,33% 85,71% 54,93% 43,33% N=200 N=35 15 JST 2 16,67% 7,14% 5,63% 7,14% tak nie trudno powiedzieć Wykres 30. Rodzaj wsparcia: Samorząd doradza/udziela pomocy merytorycznej organizacjom pozarządowym O ile JST w zdecydowanej większości deklarują, Ŝe pomoc merytoryczna jest udzielana organizacjom pozarządowym, to ponad połowa organizacji z N=200 (54,93%) i prawie połowa z N=35 (43,33%) jest odmiennego zdania. Występującą rozbieŝność wskazań organizacji pozarządowych z JST moŝna wytłumaczyć przede wszystkim tym, Ŝe samorządy, udzielając odpowiedzi odnosiły się prawdopodobnie do współpracy, którą podejmują z organizacjami pozarządowymi. Tymczasem JST albo nie są w stanie albo po prostu nie podejmują współpracy z wszystkimi organizacjami trzeciego sektora. Przedstawione wyniki pokazują ponadto, Ŝe najczęstszą formą współpracy jest współpraca finansowa. JednakŜe środki przekazywane organizacjom pozarządowym na realizację zadań publicznych zazwyczaj są niewystarczające, Ŝeby zaspokoić potrzeby wszystkich organizacji. W przypadku organizacji, które otrzymują takie środki, są one zazwyczaj zbyt małe. 6. Program współpracy Jednym z warunków efektywnej współpracy jest poznanie partnera jego potrzeb i oczekiwań, a takŝe jakie są jego moŝliwości, jakie działania podejmuje, i które z nich są priorytetowe. Zadaliśmy więc pytanie JST i organizacjom pozarządowym, czy na terenie gminy/miasta jest uchwalony roczny program współpracy samorządu terytorialnego z organizacjami trzeciego sektora. 100% przebadanych JST twierdzi, Ŝe uchwaliły taki program współpracy. Udało się ponadto ustalić, Ŝe z JST, na terenie których działają organizacje biorące udział w badaniu, 95% z całą pewnością ma program współpracy. 36

39 IV. Współpraca organizacji pozarządowych z JST Czy jest uchwalony na terenie gminy/miasta roczny program współpracy samorządu lokalnego z organizacjami pozarządowymi N=200 6,94% tak nie trudno powiedzieć 47,22% 45,83% Wykres 31. Pytanie skierowane do organizacji pozarządowych z N=200: Czy na terenie gminy/miasta jest uchwalony program współpracy samorządu lokalnego z organizacjami? Takie samo pytanie zadano organizacjom pozarządowym. Wyniki są niepokojące. Okazuje się, Ŝe aŝ 47,22% badanych z N=200 twierdzi, Ŝe nie ma takiego programu, a 6,94% nie wie czy taki program istnieje (wykres 31). W N=35 odsetek ten wynosi odpowiednio 35,48% i 9,68% badanych (wykres 32). Czy jest uchwalony na terenie gminy/miasta roczny program współpracy samorządu lokalnego z organizacjami pozarządowymi N=35 9,68% tak nie trudno powiedzieć 35,48% 54,84% Wykres 32. Pytanie skierowane do organizacji pozarządowych z N=35: Czy na terenie gminy/miasta jest uchwalony program współpracy samorządu lokalnego z organizacjami? Z kolei organizacje, które twierdziły, Ŝe program współpracy istnieje (z N=200 odsetek ten wynosił 45,83% badanych, a z N=35 54,84%) zapytano czy uczestniczyły wspólnie z władzami samorządowymi w pracach/konsultacjach nad rocznym programem współpracy na 2008 r. Wyniki przedstawia poniŝszy wykres 33. Z N=200 tylko 27,03% organizacji pozarządowych brało udział w konsultacjach i pracach nad tym programem. W N=35 aŝ 52,63% badanych. 37

40 Czy organizacja pozarządowa uczestniczyła wspólnie z władzami samorządowymi w pracach/konsultacjach nad rocznym programem współpracy na 2008 r.? N=200 N=35 tak; 27,03% nie; 47,37% tak; 52,63% nie; 72,97% Wykres 33. Pytanie skierowane do organizacji pozarządowych: Czy organizacja pozarządowa uczestniczyła wspólnie z władzami samorządowymi w pracach/konsultacjach nad rocznym programem współpracy na 2008 r.? W związku z powyŝszymi wynikami nasuwa się pytanie: dlaczego tak mało przedstawicieli trzeciego sektora brało udział przy tworzeniu programu? Powody, dla których organizacje pozarządowe nie uczestniczyły wspólnie z władzami samorządowymi w pracach/konsultacjach nad rocznym programem współpracy na 2008 r. ukazuje wykres 34. NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe pytanie skierowane zostało tylko do tych organizacji, które twierdziły, Ŝe gmina/miasto, na terenie której działają uchwaliła program współpracy na 2008 r. Większość z tych organizacji pozarządowych za główny powód nie uczestniczenia w pracach nad rocznym programem współpracy na rok 2008 uwaŝała brak dostępu do informacji zapraszającej organizacje do wzięcia udziału w konsultacjach. Z próby N=35 taką odpowiedź zaznaczyło 55,56% badanych, a z N=200 41,38%. Powód dla którego organizacja pozarządowa nie uczestniczyła wspólnie z władzami samorządowymi w pracach/konsultacjach nad rocznym programem współpracy na 2008 r.: ,56% N=200 N= ,03% 11,11% Nie było takiej potrzeby 41,38% Nie mieliśmy dostępu do informacji zapraszającej organizacje do wzięcia udziału w pracach/konsultacjach Władze samorządu terytorialnego nie są zainteresowane współpracą z lokalnym sektorem pozarządowym 20,69% 11,11% Władze jednostki samorządu terytorialnego nie konsultują programu współpracy z organizacjami 6,90% 22,22% Inne przyczyny Wykres 34. Powody nie uczestniczenia organizacji pozarządowych wspólnie z władzami samorządowymi w pracach/konsultacjach nad rocznym programem współpracy na 2008 r. 38

41 IV. Współpraca organizacji pozarządowych z JST Na drugim miejscu znajdują się organizacje, które twierdziły, Ŝe nie było potrzeby uczestnictwa w pracach/konsultacjach (31,03% z N=200 i 11,11% z N=35). Znalazły się takŝe takie, których zdaniem władze samorządu terytorialnego po prostu nie konsultują programu współpracy z organizacjami (20,69% organizacji z N=200 i 11,11% z N=35). Inne przyczyny zaznaczyło 22,22% z N=35 i 6,90% z N=200. Organizacje z N=35 najczęściej tłumaczyły się brakiem czasu. Z kolei badani z N=200 jako inną przyczynę podawali, Ŝe samorządu nie interesuje rozwój przedsiębiorczości lub Ŝe program współpracy jest do niczego. Badania porównawcze (wykres 35), przeprowadzone na małej próbie JST (N=15 JST) wykazały, iŝ 78,57% z nich konsultowało roczny program współpracy z organizacjami pozarządowymi na 2008 r., a 66,67% zaznaczyło, Ŝe współpracowały razem z organizacjami trzeciego sektora w tworzeniu tego programu. Badanym JST zadano równieŝ pytanie o to, czy w programie wskazano komórki organizacyjne, do kompetencji których naleŝy m. in. współpraca z organizacjami pozarządowymi. Odpowiedź tę zaznaczyło 60% badanych. Warto jednak dodać, Ŝe wszystkie przebadane JST twierdzą, Ŝe w ich samorządzie jest wyznaczona osoba lub osoby, które są odpowiedzialne za kontakty z organizacjami pozarządowymi. Monitoring i ewaluacja realizacji programu współpracy to narzędzia, które pozwalają ocenić na ile zakładane cele zostały osiągnięte, a nad czym naleŝałoby jeszcze popracować. Jednym słowem są to narzędzia, które słuŝą do podnoszenia jakości, efektywności i skuteczności podejmowanych działań. Roczny program współpracy samorządu lokalnego z organizacjami pozarządowymi na 2008 r. 10 Organizacje pozarządowe uczestniczyły wspólnie z władzami samorządowymi w pracach nad rocznym programem współpracy na 2008 r. 78,57% ,67% 6 53,33% Program był konsultowany z organizacjami pozarządowymi 4 2 W programie wskazano komórki organizacyjne, do kompetencji których naleŝy m.in. współpraca z organizacjami pozarządowymi W programie współpracy uwzględniono zasady monitoringu oraz formy sprawozdania z realizacji programu współpracy Wykres 35. Program współpracy samorządu lokalnego z organizacjami pozarządowymi na 2008 r. w opinii JST Zapytaliśmy więc jednostki samorządu terytorialnego, czy w programie współpracy na 2008 r. znalazł się zapis o zasadach przeprowadzania monitoringu i formach sprawozdania z realizacji programu współpracy. Okazało się, Ŝe jedynie co druga przebadana JST (53,33%) potwierdziła, Ŝe uwzględniła taki zapis w programie współpracy. 39

42 7. Inne uwagi dotyczące współpracy międzysektorowej Aby uzyskać pełniejszy obraz jakości współpracy organizacji pozarządowych z samorządem lokalnym w kwestionariuszu ankiety zostało zamieszczone takŝe pytanie otwarte, w którym badani (organizacje pozarządowe i JST) mogli się podzielić swoimi dodatkowymi uwagami na temat współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi. Z próby N=35 32,26% organizacji wpisało jakąś uwagę, a z N=200 26,39% badanych. Zdecydowana większość uwag ma wydźwięk negatywny. Tylko jedna z organizacji w uwagach napisała, Ŝe jest dobrze (N=35), ale w taki sposób o współpracy międzysektorowej mogła się wyrazić równieŝ ta część organizacji, która nie miała Ŝadnych uwag do tej współpracy. Z próby N=15 JST tylko jeden samorząd miejski zgłosił uwagi na temat współpracy z sektorem pozarządowym Uwagi organizacji pozarządowych Wszystkie zgłoszone przez organizacje pozarządowe uwagi moŝemy podzielić na 7 kategorii: - słaba współpraca finansowa, - słabe wsparcie techniczne i merytoryczne organizacji pozarządowych, - brak zainteresowania współpracą ze strony samorządu lokalnego, - brak zainteresowania władz samorządowych niektórymi obszarami działalności podejmowanymi przez organizacje, - niski poziom wiedzy samorządu o trzecim sektorze - biurokracja, upolitycznienie i korupcja w samorządach - zbyt krótki okres działalności organizacji, dlatego nie miała ona jeszcze okazji podjąć współpracy. Najwięcej zgłaszanych uwag dotyczy kwestii finansowych. Organizacje skarŝą się przede wszystkim na to, Ŝe przekazywane im środki na realizację zadań publicznych są zbyt małe 22 : Zwiększyć dofinansowanie, zwiększyć środki na koszty pośrednie (N=35), Małe środki na zadania zlecane dla organizacji np. w powiecie, czy teŝ w gminach (N=35), Jednostka samorządowa oczekuje od organizacji pozarządowej działań nie wspierając jej finansowo (N=200), Zbyt małe środki przeznaczone na dofinansowanie działalności, zbyt późno ogłaszane konkursy i fizyczny dostęp do środków finansowych, brak systemowych kryteriów podziału, brak działań o charakterze strategicznym (N=200). Pojawia się takŝe zarzut, Ŝe samorząd swoją współpracę ogranicza tylko do rozdzielania pieniędzy: Jednostki samorządu swoją działalność rozumieją jedynie jako formę kontroli i przydziału bardzo małych kwot pieniędzy (N=200). Ponadto zdaniem innej organizacji samorządy powinny zachęcać i pomagać organizacjom pozarządowym w zdobywaniu środków finansowych z zewnętrznych źródeł: 22 Niektórzy eksperci zajmujący się badaniem współpracy pomiędzy samorządem terytorialnym a organizacjami pozarządowymi wskazują na marginalizację w systemie współpracy małych, lokalnych organizacji. Ich zdaniem, w niektórych przypadkach obserwowana jest takŝe praktyka stosowania zasady pomocniczości inaczej, zgodnie z którą administracja publiczna powierza zadania publiczne, ale dofinansowuje tylko koszty ich realizacji, w wyniku czego to tak naprawdę organizacje pozarządowe wspierają jednostki samorządu terytorialnego, a nie odwrotnie. Por. M. Rymsza, Polityka państwa wobec trzeciego sektora: nie tylko jedna ustawa, Trzeci Sektor, nr 3 (2005), s

43 IV. Współpraca organizacji pozarządowych z JST Urząd nie dopinguje organizacji do pozyskiwania środków zewnętrznych poprzez częściowe pokrycie wkładu własnego (N=35). Brak zainteresowania władz samorządowych niektórymi obszarami działalności podejmowanymi przez organizacje, to druga w kolejności kategoria najczęściej pojawiających się uwag: Niewłaściwe segregowanie potrzeb organizacji (N=200). W tej kategorii uwag pojawiają się takie, w których organizacje zarzucają niektórym samorządom brak zainteresowania problemami seniorów i młodzieŝy, a swoją współpracę z trzecim sektorem ograniczają do wspierania klubów sportowych: Problemy osób starszych nie są przedmiotem zainteresowań samorządów miast i powiatów (N=35), Promują inne programy niŝ nasz. Sprawa kultury i pracy z młodzieŝą jest dla nich obojętna (N=200), Bardzo małe zainteresowanie młodzieŝą, która działa w takich organizacjach (N=200), Współpraca się nie polepszy jeśli władze będą błędnie kojarzyły sektor wyłącznie z przedstawicielami klubów sportowych itp. (N=35) W jednym przypadku pojawiła się takŝe uwaga dotycząca obszaru rozwoju przedsiębiorczości: Brak merytorycznej komórki w samorządzie, z którą moglibyśmy współpracować w zakresie realizacji naszych zadań statutowych z obszaru rozwoju przedsiębiorczości (N=200). Trzecią z kolei najczęściej wymienianą kategorią uwag jest po prostu brak zainteresowania współpracą ze strony samorządu lokalnego. Świadczą o tym przykładowe cytaty: Brak zainteresowania współpracą. Oprócz prośby o uŝyczenie lokalu na siedzibę nie występowaliśmy z inną prośbą (N=200), Zasięg organizacji obejmuje kilka gmin, jednak nie wszystkie gminy zainteresowane są współpracą (N=200), Kompletny brak zainteresowania gminy i starostwa współpracą z organizacjami pozarządowymi (N=200), Nie ma cyklicznych spotkań przedstawicieli samorządu i organizacji pozarządowych na temat współpracy międzysektorowej (N=35). Organizacje pozarządowe krytykowały samorządy takŝe za upolitycznienie i nadmierną biurokrację utrudniającą współpracę. Część z nich miała ponadto uwagi do przejrzystości w przekazywaniu środków finansowych wybranym organizacjom pozarządowym na realizację zadań publicznych 23 : Biurokracja, brak szybkich, klarownych decyzji, brak konkretnych odpowiedzi na zaproponowane inicjatywy (N=35), Problemem są częste zmiany władz samorządowych (N=200), Upolitycznienie samorządów i wspieranie ciągle tych samych klubów sportowych (N=200), 23 Samorząd ma inne zdanie w tej kwestii. Prawie wszystkie JST ( tak zaznaczyło 86,70% badanych, a raczej tak 6,70% badanych) uwaŝają, Ŝe przy zlecaniu zadań publicznych organizacjom pozarządowym przestrzegają zasad uczciwej konkurencji traktując równorzędnie podmioty konkurujące o realizację tych zadań. Tylko 1 JST nie miała zdania na ten temat. NaleŜy ponadto dodać, Ŝe 93,40% przebadanych JST (jedna zaznaczyła odpowiedź trudno powiedzieć ) twierdzi, iŝ dokonuje wyboru realizatora zadań publicznych z punktu widzenia efektywności i skuteczności. 41

44 Negatywny wpływ na ustalenia pomiędzy organizacją a samorządem wywierany przez osoby będące znajomymi władz naczelnych na korzyść własnej organizacji. Podobnie [jest] z zawłaszczaniem realizowanych projektów (N=200). Najrzadziej wymieniane były uwagi z kategorii: słabe wsparcie techniczne i merytoryczne organizacji pozarządowych oraz niski poziom wiedzy samorządu o trzecim sektorze: Brak wsparcia merytorycznego i technicznego w organizacji ośrodka wsparcia dla organizacji pozarządowych (N=35), Brak bazy danych o konkursach (grantach) organizowanych przez róŝne instytucje ogólnopolskie (N=200), Brak znajomości problematyki organizacji, celów i zasad funkcjonowania (N=35), JST nie wie często jak bardzo profesjonalni jesteśmy (N=35). Dobrym podsumowaniem wszystkich przytoczonych uwag organizacji sektora pozarządowego o relacjach z samorządem wydaje się być poniŝsza opinia-uwaga jednego z badanych, którą warto zacytować w całości: Urzędy stosują róŝne procedury konkursowe i kontrolne nawet w ramach jednego urzędu. Czasami procedury są bardziej wymagające niŝ np. w zamówieniach publicznych (kuriozum naszego u marszałkowskiego poświadczanie kaŝdej strony załącznika nie tylko podpisami, ale pieczątką za zgodność i datą. Brak czegokolwiek odrzuca ofertę). DuŜa uznaniowość w rozdzielaniu środków. Generalnie dostają dotację instytucje związane personalnie z członkami komisji. Brak jakichkolwiek procedur odwoławczych. Brak preferencji i zachęt dla rozwijania działalności w oparciu o zasoby rzeczowe i personalne urzędów. W zasadzie jesteśmy zdani na siebie. Jesteśmy teŝ frajerzy, bo płacimy za hale i pływalnie bez Ŝadnych preferencji. Inni się zadłuŝają i piszą potem o umorzenie i w zasadzie oni za to są preferowani. Co do ankiety proszę się nie obrazić, ale poza samym napisaniem [raportu to] nic nie zmieni. Szkoda, Ŝe nikt do nas się nie zgłasza Ŝeby cokolwiek pomóc (N=200). Pewnej ilości badanych trudno było się wypowiedzieć na temat współpracy, gdyŝ ze względu na zbyt krótki okres swojej działalności, nie miały one jeszcze okazji podjąć współpracy z samorządem lokalnym Uwagi samorządu Jak juŝ zostało wcześniej wspomniane z próby N=15 JST tylko jeden samorząd zgłosił uwagi dotyczące współpracy międzysektorowej. Uwagi samorządu miejskiego są na tyle ciekawe, Ŝe warto je w całości zacytować: Ustawa o działalności poŝytku publicznego i wolontariacie powoduje nadmierną biurokrację, wydłuŝa procedury, stwarza problemy dla małych stowarzyszeń, które nie mają rozbudowanej administracji; zbyt rozbudowane i mało precyzyjne wnioski ofertowe. Brak wspólnej reprezentacji organizacji pozarządowych np. Związku Stowarzyszeń, który wspierałby mniejsze, słabsze organizacje pozarządowe. Wnioski i rekomendacje Z przeprowadzonych badań wynika, iŝ zdecydowana większość organizacji pozarządowych na Lubelszczyźnie podejmuje współpracę głównie z samorządem gminy/miasta. Najbardziej owocną współpracą z władzami samorządowymi na róŝnych szczeblach administracji publicznej mogą poszczycić się największe i najaktywniejsze organizacje pozarządowe, które swoją siedzibę mają głównie w Lublinie. Mniejsze organizacje podejmują współpracę przede wszystkim z samorządem gminy/miasta, a połowa z nich przyznaje, Ŝe współpracuje ze starostwami powiatowymi. Niewiele z nich podejmuje współpracę z Urzędem Marszałkowskim i Wojewódzkim. 42

45 Analiza wyników badań wykazała, Ŝe występują znaczne róŝnice między ocenami, czy opiniami na temat współpracy pomiędzy pierwszym a trzecim sektorem na Lubelszczyźnie. Wśród samorządowców dominują pozytywne opinie na temat ich współpracy z organizacjami pozarządowymi. Przedstawiciele sektora pozarządowego wyraŝają się umiarkowanie w tej kwestii. Są teŝ i tacy, którzy są niezadowoleni z tej współpracy. Nic dziwnego, Ŝe w ocenie samorządów ich współpraca z organizacjami pozarządowymi jest dobra, a w niektórych przypadkach nawet bardzo dobra. W większości przypadków do współpracy wybierane są najlepsze lokalne organizacje (tryb konkursowy, pozakonkursowy). Z kolei organizacje z niskim staŝem, czy takie, które mają mały potencjał uwaŝają, Ŝe są pomijane, bądź nawet dyskryminowane. W ich opinii współpraca z JST występuje na niskim poziomie lub w ogóle nie istnieje. Z jednej strony JST są zobligowane do tego, aby do realizacji zadań publicznych wybierać te organizacje pozarządowe, które wykonają je skutecznie i efektywnie. Jednak z drugiej strony, jeśli małe, czy nowopowstałe organizacje nie będą wspierane przez samorządy, sektor pozarządowy czy gospodarczy, to wówczas istnieje duŝe ryzyko zmarnowania potencjału wielu rodzących się inicjatyw obywatelskich. Największe i najaktywniejsze organizacje radzą sobie przede wszystkim dzięki środkom pozyskiwanym z róŝnych programów grantowych, a zwłaszcza dzięki funduszom pozyskiwanym z UE. Co ciekawe, organizacji tych nie martwi konkurencja ze strony innych organizacji pozarządowych, ale konkurencja ze strony firm, które równieŝ mogą aplikować o środki z EFS. Prawie połowa największych organizacji w woj. lubelskim podziela takie obawy. Mniejsze organizacje natomiast mają większe trudności ze zdobywaniem środków na swoją działalność statutową. Dla większości z nich to największa trudność, z którą się zmagają. W ich opinii sprawę jeszcze bardziej utrudniają nadmiernie skomplikowane formalności związane z korzystaniem ze środków grantodawców, sponsorów lub funduszy UE. Składki członkowskie lub darowizny od instytucji i firm to najczęstsze źródła finansowania tych organizacji. Są to jednak tak małe środki, Ŝe wiele z tych organizacji niejednokrotnie zawiesza swoją działalność na jakiś czas, a niektóre nawet przestają istnieć. Zdaniem prawie wszystkich samorządowców w przyznawaniu środków publicznych nie liczą się układy, znajomości, polityczne rozgrywki, czy związki radnych z organizacjami. Organizacje pozarządowe mają większe wątpliwości nawet połowa z nich nie ma zaufania do samorządu w kwestii przyznawania środków organizacjom sektora pozarządowego na realizację zadań publicznych. Większość badanych organizacji pozarządowych i samorządowców uwaŝa, Ŝe nie da się stworzyć jednego stałego pośrednika odpowiedzialnego za współpracę między samorządem a organizacjami sektora pozarządowego. Zdaniem zdecydowanej większości, w zaleŝności od problemu, który ma być rozwiązany, moŝna powołać albo wspólną reprezentację branŝową, albo ponadbranŝową, bądź teŝ po prostu współpracować pojedynczo. Wyniki przeprowadzonych badań ukazują równieŝ niepokojąco wysoki odsetek organizacji pozarządowych twierdzących, Ŝe na terenie gminy/miasta, gdzie prowadzą swoją działalność nie ma rocznego programu współpracy samorządu lokalnego z organizacjami trzeciego sektora, a część z nich nie wie czy taki program współpracy istnieje. Tymczasem udało się ustalić, Ŝe w prawie wszystkich samorządach, na terenie których działa organizacja biorąca udział w badaniu, taki program współpracy został uchwalony. Wśród tych organizacji, które twierdziły, Ŝe samorząd uchwalił program współpracy połowa największych i najaktywniejszych organizacji brała udział w konsultacjach i pracach nad tym programem, a spośród badanych reprezentujących całe woj. lubelskie tylko co czwarta. Pozostałe organizacje nie brały udziału, gdyŝ ich zdaniem nie miały dostępu do informacji zapraszającej je do wzięcia udziału w konsultacjach i pracach, albo nie miały takiej 43

46 potrzeby, bądź teŝ twierdziły, Ŝe samorząd lokalny nie konsultuje programu współpracy z organizacjami pozarządowymi. Niektóre organizacje są tak przeciąŝone pracą, Ŝe nie miały nawet czasu Ŝeby wziąć udział w konsultacjach, czy pracach nad programem współpracy. Są takŝe i takie, które po prostu nie wierzą w to, Ŝe uchwalenie programu coś zmieni. Postuluje się zatem podjęcie odpowiednich działań, np. kampanii, które zachęcałaby organizacje pozarządowe do większego zaangaŝowania się w konsultacjach i pracach nad rocznymi programami współpracy. Jakość relacji między samorządem lokalnym a organizacjami pozarządowymi w duŝym stopniu zaleŝy od woli współpracy i zaangaŝowania obu stron. Władza samorządowa powinna zapraszać do współpracy i współpracować z jak najszerszym gronem organizacji sektora pozarządowego. Organizacje pozarządowe opierają się bowiem na aktywnym społeczeństwie obywatelskim, a bez pomocy obywateli samorząd nie będzie w stanie spełniać powierzonych mu obowiązków. Częściowa analiza dokumentacji regulującej zasady współpracy pomiędzy organizacjami pozarządowymi a samorządem Miasta Lublin wykazuje ponadto, iŝ współpraca międzysektorowa w stolicy woj. lubelskiego jest bardziej rozbudowana niŝ ma to miejsce np. w starostwach powiatowych, małych miastach czy wsiach tego regionu. Taki stan rzeczy moŝna tłumaczyć m. in. tym, iŝ prawie 1/3 wszystkich organizacji pozarządowych działających na terenie województwa lubelskiego znajduje się właśnie w Lublinie. Tam teŝ ulokowanych jest najwięcej organizacji, które działają pręŝnie i są dobrze znane w regionie, a nawet w całym kraju. Odpowiadając na pytanie postawione we wprowadzeniu do raportu czy UDPPiW zmieniła coś w relacjach między samorządem terytorialnym a organizacjami pozarządowymi w woj. lubelskim? moŝna stwierdzić, iŝ zauwaŝa się wyraźną zmianę na lepsze. Jednak wiele pozostaje jeszcze do zrobienia. Wypracowanie jasnych i przejrzystych zasad współpracy wymaga bowiem rozwiązań kompleksowych, a nie tylko doraźnych. Potrzebna jest współpraca szeroko rozumiana, w której obie strony dokonują analizy potrzeb społeczności lokalnej, wspólnie konstruują długofalową strategię rozwoju lokalnego, decydują o rodzaju podejmowanych działań i razem je realizują. Współpraca organizacji pozarządowych z samorządem lokalnym oraz biznesem jest na tyle istotna, iŝ wzmacnia nie tylko lokalną społeczność, lecz takŝe instytucje zaangaŝowane w tę współpracę. Efektywna i sprawna współpraca moŝe przyczynić się do skutecznego funkcjonowania gminy/miasta. Bez wzajemnego współdziałania wszystkich trzech sektorów oraz pomocy i zaangaŝowania społeczności lokalnej Ŝaden samorząd nie będzie w stanie zapewnić lepszego standardu Ŝycia, nowej infrastruktury i nowych miejsc pracy w lokalnym środowisku 24. Partnerstwo międzysektorowe jest bowiem kluczowe w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. 24 Por. M. Kłodziński, Aktywizacja społeczno-gospodarcza gmin wiejskich i małych miast, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa 2006, s

47 Lubelski Ośrodek Samopomocy ul. Narutowicza 54, Lublin tel./fax: Lubelski Ośrodek Samopomocy (LOS) jest organizacją, która powstała w 1993 roku, zaś w 1998 roku została zarejestrowana jako odrębne stowarzyszenie. Od czerwca 2004 roku LOS posiada status organizacji poŝytku publicznego. Działalność LOS-u nakierowana jest na wspieranie trzeciego sektora organizacji pozarządowych, grup samopomocowych, aktywnych obywateli działających na rzecz swoich środowisk lokalnych. Wsparcie to ma charakter wielopoziomowy, od udzielania podstawowych informacji o moŝliwościach zdobywania funduszy na działalność, poprzez szkolenia i doradztwo z pisania, realizowania i rozliczania projektów, aŝ po ofertę specjalistyczną szkolenia i doradztwo z zakresu prawa zamówień publicznych, tworzenia partnerstw międzysektorowych czy zagadnień prawno-finansowych. Misją LOS-u jest wszechstronne wspieranie stowarzyszeń, fundacji, grup samopomocowych i innych organizacji oraz ruchów obywatelskich. Podstawowym odbiorcą działań Lubelskiego Ośrodka Samopomocy są organizacje pozarządowe i aktywni obywatele z terenu województwa lubelskiego. Dodatkowym odbiorcą działań stali się w ostatnim czasie przedstawiciele sektora publicznego na szczeblu lokalnym urzędnicy gminni i powiatowi oraz pracownicy jednostek podległych samorządowi terytorialnemu. Jako jeden z 13 ośrodków naleŝymy do Ogólnopolskiej Sieci Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT, z którą wspólnie realizujemy ogólnopolskie projekty ukierunkowane na pobudzanie społecznej aktywności i budowaniu wielostronnych porozumień między sektorem publicznym, prywatnym i społecznym. Regionalnie jesteśmy skupieni w Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych, które obecnie zrzesza 26 organizacji pozarządowych z całego województwa lubelskiego. W swojej pracy opieramy się o własne zasoby (bogata biblioteka, tworzone na bieŝąco bazy danych, zasoby ludzkie), jak równieŝ korzystamy ze wsparcia innych organizacji (przede wszystkim Sieci SPLOT). Nasze biuro mieści się w centrum miasta i posiada łatwy dostęp dla osób niepełnosprawnych. Główne kierunki działań LOS: 1. Silny trzeci sektor; 2. Aktywna Lubelszczyzna; 3. Samopomocowa Lubelszczyzna; 4. Pomosty międzynarodowe; 5. Twoje media integracja i edukacja poprzez media obywatelskie. 45

48 Sjøsamisk Studieforbund Dragsarmen, N-8270 DRAG, Norway tel.: SJØSAMISK STUDIEFORBUND/NORWEGIAN COAST SÁMI STUDY ASSOCIATION WAS ESTABLISHED THE 20th OF JANUARY 2002 After two years with arguing and lobbying Sjøsamisk Studieforbund / Norwegian Coast Sámi Study Association (SSF/NCSSA) became a realty. In a letter of the 20th September 2002 The Royal Department for education and research finally approved SSF/NCSSA as an adult study association. SSF/NCSSA can now also thru its own member organizations run courses in different levels over the hole Norway courses from hobby to university levels. SSF/NCSSA has tree member organizations beneath it selves - these are Urfolkets studieorganisasjon (USON), and Kystfolkets studieorganisasjon (KSO) and the organization SJØMIL. SSF/NCSSA has its main office in Drag, Tysfjord kommune. The reason for this location is that Drag is a multicultural community and Drag is a two language area - Sámi and Norwegian. In Drag you find the Norwegian culture, the Coast Sámi culture and the Lule Sámi culture. SSF/NCSSA will as the name says take up issues which are significant for people along the coast. It can be courses in different hobbies, organizational courses, courses in business, language or cultural. SSF/NCSSA with its member organizations is unique in this setting, because this education system is very suitable to the need people have at any time and situation. Since we are a newly started organization, we have to show our organization as a creative and service minded organization which are capable to adapting the changeable world situation- and THAT is our goal. SSF/NCSSA has had a fine progression in its work. SSF/NCSSA have established it selves as an adult study association. 46