Diagnoza sytuacji organizacji pozarządowych na terenach wiejskich Lubelszczyzny

Transkrypt

1 Arkadiusz Biały Diagnoza sytuacji organizacji pozarządowych na terenach wiejskich Lubelszczyzny Raport z badań Lublin 2012

2 Lider projektu Lubelski Ośrodek Samopomocy ul. Narutowicza 54, Lublin tel./fax: (81) Partnerzy projektu Urząd Gminy Adamów ul. Kleeberga 5, Adamów tel./fax: (25) Centrum Wolontariatu w Kraśniku ul. Klasztorna 3, Kraśnik tel.: wolontariatkrasnik@op.pl Copyright by Lubelski Ośrodek Samopomocy Lublin 2012 Publikacja została wydana w ramach projektu: Lubelskie Centrum Organizacji Pozarządowych Projekt współfinansowany ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata

3 Spis treści WYKAZ SKRÓTÓW... 3 WPROWADZENIE... 4 I. ORGANIZACJE POZARZĄDOWE NA LUBELSZCZYŹNIE Lubelszczyzna na tle Polski Trzeci sektor na Lubelszczyźnie... 6 II. METODOLOGICZNE PODSTAWY BADAŃ Cel badań i pytania badawcze Przebieg badań i dobór prób Charakterystyka narzędzia badawczego Metody analizy danych III. CHARAKTERYSTYKA BADANYCH ORGANIZACJI SPOŁECZNYCH Forma prawna organizacji Struktura wieku organizacji Ludzie w organizacjach społecznych Zasięg działań organizacji Źródła finansowania organizacji Pola działań organizacji IV. KONDYCJA ORGANIZACJI SPOŁECZNYCH NA LUBELSZCZYŹNIE Kondycja organizacji pozarządowych Potrzeby organizacji pozarządowych ZAKOŃCZENIE BIBLIOGRAFIA I NETOGRAFIA SPIS ILUSTRACJI, TABEL I WYKRESÓW ANEKS S t r o n a

4 Wykaz skrótów BDL GUS GUS EFS EFU KRS NBP NGO OPP PO FIO PO KL PPL LOS REGON PFRON PROW RPO UDPPiW WFOŚ i GW Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego Główny Urząd Statystyczny Europejski Fundusz Społeczny Europejski Fundusz na rzecz Uchodźców Krajowy Rejestr Sądowy Narodowy Bank Polski Organizacja pozarządowa (skrót od ang. non-governmental organization) Organizacje posiadające status organizacji pożytku publicznego Program Operacyjny Fundusz Inicjatyw Obywatelskich Program Operacyjny Kapitał Ludzki Sieć Punktów Partnera Lokalnego Lubelskiego Ośrodka Samopomocy Krajowy Rejestr Urzędowy Podmiotów Gospodarki Narodowej Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Program Rozwoju ów Wiejskich Regionalny Program Operacyjny Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 3 S t r o n a

5 Wprowadzenie Raport jest zwieńczeniem badań przeprowadzonych w ramach projektu Lubelskie Centrum Organizacji Pozarządowych, realizowanego przez Lubelski Ośrodek Samopomocy we współpracy z Centrum Wolontariatu w Kraśniku oraz Gminą Adamów w powiecie łukowskim w ramach PO FIO , Priorytet 2. Sprawne organizacje pozarządowe w dobrym państwie, obszar wsparcia Rozwój potencjału organizacji pozarządowych. Celem projektu było wzmocnienie potencjału instytucjonalnego i profesjonalizacja działań organizacji pozarządowych na Lubelszczyźnie, a szczególnie na terenach wiejskich i miejskowiejskich. Badania miały na celu zdiagnozowanie sytuacji lubelskich organizacji pozarządowych mających swoja siedzibę na obszarach wiejskich (gminy wiejskie i miejsko-wiejskie). Analiza danych zastanych i uzyskanych za pomocą kwestionariusza ankiety stanowi próbę odpowiedzi na pytanie: czy i czym różnią się organizacje pozarządowe mające swoją siedzibę w dużych aglomeracjach miejskich, od tych zarejestrowanych na terenach wiejskich? Rozdział pierwszy stanowi obszerną analizę kondycji trzeciego sektora na Lubelszczyźnie, przy czym akcent położony zostanie przede wszystkim na charakterystykę liczebności organizacji społecznych w poszczególnych powiatach i gminach województwa lubelskiego w oparciu o dane uzyskane w Banku Danych Lokalnych GUS (dalej BDL GUS) 1. Rozdział drugi poświęcono omówieniu metodologii badań. Sformułowano w nim cel badań, pytania badawcze oraz pokrótce scharakteryzowano przebieg badań, dobór prób, narzędzie badawcze i sposoby dokonywania analiz danych. Treścią rozdziału trzeciego będzie charakterystyka badanych organizacji na podstawie uzyskanych wyników badań za pomocą kwestionariusza ankiety, z części tzw. metryczkowej (forma prawna; struktura wieku organizacji; liczba pracowników, wolontariuszy i członków w diagnozowanych strukturach pozarządowych; terytorialny zasięg i obszary działań organizacji; źródła finansowania działalności statutowej NGO). Informacje uzyskane za pomocą ankiety zostaną uzupełnione o dane dostępne w rejestrach REGON, KRS oraz w serwisie bazy.ngo.pl. Dopełnieniem analizy danych zastanych (rozdział pierwszy) oraz tzw. danych metryczkowych (rozdział trzeci) jest rozdział czwarty poświęcony diagnozie kondycji i potrzeb organizacji społecznych. Przyjęto bowiem założenie, że sytuację struktur pozarządowych zarejestrowanych na obszarach wiejskich można analizować nie tylko przez pryzmat danych zastanych i odpowiedzi wpisywanych do kwestionariusza ankiety w części metryczkowej, lecz także pytając przedstawicieli organizacji o subiektywną ocenę kondycji i potrzeb organizacji, którą reprezentują. W części aneksowej zamieszczono kwestionariusz ankiety: Kondycja organizacji pozarządowych i ich potrzeby. Autor dziękuje wszystkim osobom, bez których tent raport nie mógłby powstać. Szczególne podziękowania należą się wolontariuszom i pracownikom Lubelskiego Ośrodka Samopomocy za ich nieocenioną pomoc przy realizacji badań. Wyrazy wdzięczności należą się również wszystkim respondentom, którzy zgodzili się poświęcić swój cenny czas na udział w badaniach. Dzięki ich wyczerpującym odpowiedziom można było sformułować wiele istotnych wniosków. 1 BDL GUS dostępny jest na stronie: 4 S t r o n a

6 I. Organizacje pozarządowe na Lubelszczyźnie W rozdziale pierwszym przybliżone zostaną podstawowe dane statystyczne na temat trzeciego sektora na Lubelszczyźnie. Po krótce przedstawiona zostanie charakterystyka lubelskiego sektora obywatelskiego na tle pozostałych regionów. Nieco więcej uwagi poświęcimy na analizę zróżnicowania liczebności organizacji społecznych w poszczególnych powiatach i gminach województwa lubelskiego. Na koniec podjęta zostanie próba odpowiedzi na pytanie: czy i czym różni się sektor pozarządowy w dużych aglomeracjach miejskich i na terenach wiejskich? 1. Lubelszczyzna na tle Polski Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) w 2010 roku w Polsce działało organizacji pozarządowych (zob. kartogram 1). Najwięcej organizacji nonprofit ma swoją siedzibę na terenie województwa mazowieckiego (17 390), a zwłaszcza w stolicy kraju w Warszawie (9 725), gdzie znajduje się 55,9% wszystkich organizacji zarejestrowanych na terenie Mazowsza. Liczba NGO na 10 tys. mieszkańców: Kartogram 1. Liczba NGO w Polsce w 2010 r. podział na województwa <26,0 26,1-26,9 27,0-27,5 27,6-27,9 28,0-29,9 30,0-32,9 >33,0 Liczba NGO ogółem: (1) Liczba NGO w regionie (pozycja względem innych regionów) 33,2 (1) Liczba NGO na 10 tys. mieszkańców (pozycja względem innych regionów) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z BDL GUS (REGON) 5 S t r o n a

7 I. Organizacje pozarządowe na Lubelszczyźnie Na kolejnych pozycjach znajdują się takie regiony, jak: Wielkopolska (9 713), Śląsk (9 279), Małopolska (8 937), czy Dolny Śląsk (8 251). Najmniejsza liczba organizacji pozarządowych występuje na terenie województwa opolskiego (2 720), lubuskiego (2 815), podlaskiego (3 137) i świętokrzyskiego (3 225). W porównaniu do innych regionów województwo lubelskie, z liczbą organizacji pozarządowych, sytuuje się dokładnie na ósmej pozycji. Kartogram 1 ilustruje ponadto rozkład liczby organizacji zarejestrowanych w danym województwie w przeliczeniu na 10 tys. osób zamieszkujących ten region (tzw. wskaźnik per capita). Mazowsze głównie za sprawą Warszawy nadal pozostaje w czołówce regionów o najwyższym stopniu nasycenia liczby organizacji pozarządowych (na 10 tys. mieszkańców przypadają tu 33,2 organizacje). Wysoki poziom liczby organizacji społecznych per capita występuje ponadto w województwie warmińsko-mazurskim (30,4), dolnośląskim (28,7) i wielkopolskim (28,4). Najmniej jest ich w województwie śląskim (20,0), kujawskopomorskim (25,1) oraz świętokrzyskim (25,5). Lubelszczyzna z liczbą 28,4 organizacji na 10 tys. mieszkańców zajmuje piątą pozycję. 2. Trzeci sektor na Lubelszczyźnie Analiza liczby organizacji pozarządowych w województwie lubelskim dokonana w oparciu o dane dostępne w Banku Danych Lokalnych GUS zagregowane na podstawie danych REGON (dane za 2010 r.) wykazała, że na Lubelszczyźnie zarejestrowanych jest fundacji, stowarzyszeń i innych organizacji społecznych. Kartogram 2. Liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych w województwie lubelskim w 2010 r. podział na powiaty w wartościach bezwzględnych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS (REGON). 6 S t r o n a

8 Lp. NGO w wartościach bezwzględnych w gminach województwa lubelskiego I. Organizacje pozarządowe na Lubelszczyźnie Największa liczba organizacji non-profit występuje w stolicy regionu, gdzie jest ich 1 416, co stanowi 23,2% wszystkich organizacji w tym regionie. W pozostałych powiatach ich liczba waha się od 2,1% do 5,5% w stosunku do wszystkich organizacji zarejestrowanych na Lubelszczyźnie. Najmniejsza liczba organizacji pozarządowych występuje na terenie powiatu włodawskiego (127), parczewskiego (128), janowskiego (128), a także w powiecie grodzkim Biała Podlaska (129). Rozkład podmiotów sektora obywatelskiego wygląda nieco inaczej, gdy zastosuje się wskaźnik per capita (liczba organizacji społecznych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców). Największy poziom natężenia liczby podmiotów sektora pozarządowego występuje w Lublinie (40,6) i Zamościu (37,4), jak również na terenie powiatu parczewskiego (35,8) i włodawskiego (32,3). Pod względem liczby organizacji w wartościach bezwzględnych powiaty: parczewski i włodawski ulokowane są na ostatnich miejscach, a w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców przesuwają się na czołowe pozycje. Skąd te rozbieżności? Otóż wysokie natężenie liczby organizacji na 10 tys. mieszkańców w powiecie parczewskim i włodawskim wynika z występującego na tych terenach najniższego w całym województwie poziomu zagęszczenia ludności (powiat włodawski 31 os./km 2, powiat parczewski 38 os./km 2, z kolei średnia wojewódzka wynosi 86 os./km 2 ). Najmniej organizacji w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców występuje w powiecie ziemskim chełmskim (18,6), kraśnickim (21,8) oraz w powiecie grodzkim Biała Podlaska (22,2). Kolejne kartogramy (kartogram 3 i 4) przedstawiają liczebność organizacji pozarządowych w poszczególnych gminach województwa lubelskiego. Kartogram 3 prezentuje rozkład organizacji pozarządowych w gminach na Lubelszczyźnie w wartościach bezwzględnych. W tabeli 1 podano podstawowe statystyki dotyczące liczby tych organizacji w różnych rodzajach gmin (powiaty grodzkie gminy miejskie na prawach powiatu, gminy miejskie, miejsko-wiejskie oraz wiejskie). Uwzględniono również podział na obszar miejski (powiaty grodzkie + gminy miejskie) i wiejski (gminy miejsko-wiejskie + gminy wiejskie). Tabela 1. Statystyki opisowe dla zmiennej: Liczba NGO w wartościach bezwzględnych w gminach województwa lubelskiego dane GUS za 2010 r. Zmienna Me min max SD Σ NGO (1) p. grodzki (N=4) 493,0 213, , (2) gm. miejskie (N=16) 50,6 49, , (3) gm. miejsko-wiejskie (N=22) 29,9 29, , (4) gm. wiejskie (N=171) 15, , (1+2) obszar miejski (N=20) 139, , (1+2) obszar miejski bez Lublina 71, , (3+4) obszar wiejski (N=193) 17, , ( ) ogółem (N=213) 28, , Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL GUS Analiza kartogramu 3 oraz tabeli 1 wykazała, że największa koncentracja organizacji społecznych występuje w powiatach grodzkich (Lublin, Zamość, Chełm, Biała Podlaska), gdzie swoją siedzibę ma niemal co trzecia organizacja (łącznie Σ=1 972 NGO). Należy jednak zwrócić uwagę na rozbieżności w liczebności organizacji (SD=617,26) występujące pomiędzy Lublinem a pozostałymi miastami na prawach powiatu. W samym Lublinie jest organizacji obywatelskich, podczas gdy w pozostałych powiatach grodzkich ich liczba kształtuje się na poziomie 129 (Biała Podlaska), 179 (Chełm), czy 248 (Zamość) (Me=213,5). 7 S t r o n a

9 I. Organizacje pozarządowe na Lubelszczyźnie Na terenie gmin miejskich (N=16) zarejestrowanych jest 810 organizacji społecznych. Na jedną gminę miejską przypada średnio po ok. 50 organizacji pozarządowych ( =50,6; Me=49,5). Najwięcej organizacji jest w gminie miejskiej Puławy (123), a najmniej w mieście Stoczek Łukowski (6). W gminach miejsko-wiejskich (N=22) zarejestrowanych jest średnio po ok. 30 organizacji non-profit ( =29,9; Me=29,5). Najmniejsza liczba tego typu podmiotów występuje w gminie miejsko-wiejskiej Łaszczów (9) w powiecie tomaszowskim, a najwięcej w Janowie Lubelskim (52) gminie miejsko-wiejskiej, która jest stolicą powiatu janowskiego. Najniższym stopniem nasycenia podmiotów pozarządowych charakteryzują się gminy wiejskie (N=171). Na jedną gminę wiejską przypada średnio po ok. 15 organizacji społecznych ( =15,6; Me=15). Najwięcej jest ich w gminie wiejskiej Łuków (49) w powiecie łukowskim, a najmniej w gminie Rudnik (2) położonej na terenie powiatu krasnostawskiego. Kartogram 3. Liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych w wartościach bezwzględnych w województwie lubelskim w 2010 r. podział na gminy Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS (REGON). Podsumowując analizę dotyczącą liczby organizacji pozarządowych w wartościach bezwzględnych w gminach województwa lubelskiego można powiedzieć, że w aglomeracjach 8 S t r o n a

10 I. Organizacje pozarządowe na Lubelszczyźnie miejskich poza Lublinem 2 jest 4-krotnie więcej ( =71,9; Me=55) podmiotów pozarządowych niż na obszarach wiejskich ( =17,2; Me=16). Przy czym liczebność tych organizacji w miastach jest bardziej zróżnicowana (SD=60,79 co oznacza, że w jednych miastach jest ich po kilkaset, a w innych zaledwie kilka lub kilkadziesiąt) niż na wsiach (SD=8,66), gdzie występuje zwykle po kilka lub kilkanaście organizacji (rzadziej kilkadziesiąt). Interesujące wnioski można wyciągnąć analizując również liczbę fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych w poszczególnych gminach województwa lubelskiego w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców (zob. kartogram 4 i tabela 2). Kartogram 4. Liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców w województwie lubelskim w 2010 r. podział na gminy Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS (REGON). Zachodzące w obrębie aglomeracji miejskich, a zwłaszcza miast na prawach powiatu, zjawisko suburbanizacji 3 ma istotny wpływ na rozwój aktywności organizacji społecznych 2 Ze względu na dużą liczbę organizacji pozarządowych występujących na terenie Lublina statystyki opisowe mogą być zawyżone, dlatego w trakcie analizy w niektórych przypadkach stolica Lubelszczyzny jest celowo pomijana lub tworzy się oddzielną kategorię, z której wyłącza się miasto Lublin. 3 Por. Z. Dymek, Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie lubelskim w 2010 r., Urząd Statystyczny w Lublinie, Lublin 2011, s S t r o n a

11 Lp. NGO na 1 tys. mieszkańców w gminach województwa lubelskiego I. Organizacje pozarządowe na Lubelszczyźnie usytuowanych na tych terenach. Jaśniejsze pola wokół większości miast, wskazujące na niską liczbę NGO na 1 tys. mieszkańców, świadczą o tym, iż: na tereny podmiejskie przeprowadzają się mieszkańcy miast, którzy niekoniecznie chcą się integrować z miejscową ludnością m.in. poprzez zakładanie nowych organizacji społecznych lub przyłączenie się do istniejących, czy poprzez udział w lokalnych przedsięwzięciach o charakterze społecznym; niewielkie odległości od miasta sprawiają, że osoby myślące o założeniu organizacji pozarządowej decydują się na założenie jej w najbliższym mieście, gdzie występuje możliwość podejmowania działań na większą skalę i skierowania ich do większych grup społecznych, również do społeczności położonych wokół miasta. Niski poziom nasycenia organizacji pozarządowych wokół miast świadczy również o braku strategii oddziaływania tych aglomeracji na okoliczne miejscowości. Dotyczy to w szczególności Miasta Lublina, które ma aspiracje metropolitalne 4. Tabela 2. Statystyki opisowe dla zmiennej: Liczba NGO na 1 tys. mieszkańców w gminach województwa lubelskiego dane GUS za 2010 r. (N=213) Zmienna Me min max SD (1) p. grodzki (N=4) 3,18 3,2 2,2 4,1 0,88 (2) gm. miejskie (N=16) 2,39 2,4 1,5 3,4 0,49 (3) gm. miejsko-wiejskie (N=22) 2,90 2,8 1,4 4,8 0,79 (4) gm. wiejskie (N=171) 2,75 2,7 0,6 6,3 0,97 (1+2) obszar miejski (N=20) 2,55 2,5 1,5 4,1 0,64 (1+2) obszar miejski bez Lublina 2,46 2,4 1,5 3,7 0,54 (3+4) obszar wiejski (N=193) 2,77 2,7 0,6 6,3 0,95 ( ) ogółem (N=213) 2,75 2,6 0,6 6,3 0,92 Źródło: Opracowanie własne na podstawie BDL GUS Natężenie występowania organizacji pozarządowych na Lubelszczyźnie jest tym większe, im większa jest miejscowość. Wyjątkiem są gminy miejskie, gdzie występują najniższe wskaźniki liczby organizacji pozarządowych w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców ( =2,39; Me=2,4; min=1,5; max=3,4). Można wysunąć ostrożny wniosek (wymagający weryfikacji), że w gminach miejskich aktywność obywatelska nie jest w pełni zagospodarowana. Lepsza sytuacja występuje w gminach miejsko-wiejskich, gdzie na 1 tys. mieszkańców przypada średnio po =2,9 organizacji (Me=2,8; min=1,4; max=4,8). Dzięki zastosowaniu wskaźnika per capita (liczba organizacji w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców) udało się również ustalić, iż największa polaryzacja występuje w gminach wiejskich (SD=0,97). Są gminy, gdzie na 1 tys. mieszkańców przypada zaledwie 0,6 (gmina Rudnik w powiecie krasnostawskim), czy 0,9 (gmina Rejowiec w powiecie chełmskim) organizacji, lecz są też i takie gminy, w których przypada aż 6,1 (gmina Sosnówka powiat bialski) czy 6,3 (gmina Podedwórze w powiecie parczewskim) organizacji na 1 tys. mieszkańców. Najwyższe współczynniki dotyczące liczby organizacji na 1 tys. mieszkańców występują w miastach na prawach powiatu ( =3,18; Me=3,2; min=2,2; max=4,1). Takie 4 Zob. A. Juros, A. Biały, Integracyjna rola organizacji społecznych. Ekspertyza dotycząca zatrudnienia i integracji społecznej powiatu świdnickiego, Stowarzyszenie na rzecz Integracji Społecznej Modrzew, Świdnik S t r o n a

12 I. Organizacje pozarządowe na Lubelszczyźnie zróżnicowanie liczby organizacji na Lubelszczyźnie wydaje się być w pewnym sensie zrozumiałe. W największych miastach, w których skupia się duża liczba mieszkańców i które są centrami administracyjnymi dla poszczególnych regionów i podregionów, ulokowanych jest najwięcej organizacji pozarządowych. Na zakończenie warto podkreślić, że oszacowanie dokładnej liczby organizacji pozarządowych w Polsce i tym samym na Lubelszczyźnie nie należy do łatwych zadań. Co roku rejestrowanych jest kilka tysięcy nowych organizacji (średnie szacunki wskazują na liczbę ok. 4 tys. stowarzyszeń i 500 fundacji rocznie). Nie oznacza to jednak, że z roku na rok polski sektor organizacji pozarządowych powiększa się o taką liczbę. Procesowi powstawania nowych organizacji towarzyszy bowiem proces zawieszania działalności organizacji na pewien czas, a niekiedy nawet zamykania działalności. Ponadto należy zwrócić uwagę na jeszcze jedną istotną niedogodność utrudniającą ustalenie faktycznej liczby organizacji społecznych. Chodzi o rozbieżności występujące pomiędzy danymi podawanymi przez rejestry GUS (REGON), bazy.ngo.pl a także KRS 5. Rejestr REGON, w przeciwieństwie do pozostałych wykazów, cechuje się kompletnością. Znajduje się w nim więcej podmiotów niż w rejestrze KRS, w którym to np. podmioty kościelne i wyznaniowe figurują tylko wtedy, jeśli posiadają status OPP 6. Nie mniej jednak REGON jest bardzo rzadko i mało systematycznie weryfikowany, a w związku z tym, w dużej mierze nieaktualny 7. Szacuje się, że w rzeczywistości ok. 25% organizacji pozarządowych w Polsce zaprzestało działalności i jest w trakcie wyrejestrowania, albo po prostu nie prowadzi działań statutowych (w pewnym sensie dotyczy to także rejestru KRS i Bazy organizacji pozarządowych i instytucji w serwisie bazy.ngo.pl). W celu uzyskania pełniejszej odpowiedzi na pytanie postawione we wstępie do rozdziału pierwszego (warto jeszcze raz przypomnieć treść pytania: czy i czym różni się sektor pozarządowy w dużych aglomeracjach miejskich od organizacji działających na terenach wiejskich?) zachęcam czytelnika do prześledzenia kolejnych rozdziałów, w których stopniowo będzie odsłaniany obraz sektora pozarządowego w poszczególnych rodzajach jednostek samorządu terytorialnego. 5 Por. M. Gumkowska, J. Herbst, Organizacje pozarządowe, w: Od trzeciego sektora do przedsiębiorczości społecznej wyniki badań ekonomii społecznej w Polsce, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2008, s. 19. REGON i KRS są autonomicznymi rejestrami, które charakteryzują się brakiem komplementarności oraz brakiem możliwości komparatywnego zestawienia danych dotyczących zarejestrowanych podmiotów. Taki stan rzeczy spowodowany jest odmienną nomenklaturą form prawnych podlegających wpisowi do każdego z rejestrów, wynikającą z tego klasyfikacją podmiotów sektora pozarządowego, jak również różnicą w zastosowaniu systemów informatycznych rejestrujących informacje. E. Wildner, M. Chydrasińska, K. Gosztyła i inni, Sprawozdanie z funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie za 2008 rok, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2010, s Zob. A. Krawczyk, Krajowy Rejestr Sądowy a fundacje i stowarzyszenia, stan prawny , Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2010, s M. Gumkowska, J. Herbst, Radecki P. Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2008, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2010, s. 20, 141; por. E. Wildner, M. Chydrasińska, K. Gosztyła i inni, Sprawozdanie z funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie za 2008 rok, s S t r o n a

13 II. Metodologiczne podstawy badań W rozdziale tym zaprezentowane zostaną założenia istotne dla podjętego problemu badawczego cel badań i pytania badawcze. Opisano tu również sposób organizacji i prowadzenia badań empirycznych, przyjęte metody badawcze, a także dokonano charakterystyki narzędzia badawczego. 1. Cel badań i pytania badawcze Celem badań było zdiagnozowanie sytuacji lubelskich organizacji społecznych mających swoją siedzibę szczególnie na obszarach wiejskich. Badanych pytano zatem jak oceniają kondycję własnej organizacji? Jaki jest terytorialny zasięg działań ich organizacji? Czy i ilu zatrudniają pracowników? Czy i z iloma wolontariuszami współpracują? Z jakich źródeł finansują działalność statutową organizacji? Jakie mają potrzeby (szkolenia, doradztwo), a także z jakich usług chcieliby skorzystać? 2. Przebieg badań i dobór prób Badania miały charakter pilotażowy. Przeprowadzono je w lutym i marcu 2012 roku. Próbki do badań dobierano w sposób celowy. W projekcie zakładano przebadanie 80 organizacji pozarządowych z terenów wiejskich i miejsko-wiejskich oraz jako grupę porównawczą 20 organizacji z obszarów miejskich (gminy miejskie oraz miasta na prawach powiatu). Kwestionariusz ankiety wraz z listem zapraszającym do udziału w badaniu wysłano pocztą elektroniczną do ponad 320 organizacji. Ankiety rozsyłano do organizacji, które korzystały lub nadal korzystają ze wsparcia udzielanego przez Lubelski Ośrodek Samopomocy lub są jego partnerami (np. organizacje należące do sieci PPL LOS). Kwestionariusz ankiety wysyłano również do organizacji zarejestrowanych na Lubelszczyźnie (głównie do organizacji z terenów wiejskich), posiadających adresy mailowe. Ponadto rozdawano je podczas szkoleń lub warsztatów organizowanych przez Lubelski Ośrodek Samopomocy (w ten sposób rozdano ok. 40 ankiet). Na zaproszenie do udziału w badaniu odpowiedziało łącznie N=67 organizacji non-profit, przy czym N=1 kwestionariusz ankiety został odrzucony, ponieważ był źle wypełniony. Ostatecznie w analizie uwzględniono N=66 poprawnie wypełnionych ankiet. Wykres 1. Zakładana i rzeczywista liczba zwrotów ankiet zakładane zwroty rzeczywiste zwroty NGO z terenów wiejskich (gm. wiejskie i miejsko-wiejskie) NGO z terenów miejskich (powiaty grodzkie i gminy miejskie) 12 S t r o n a

14 II. Metodologiczne podstawy badań Ankiety wypełnione przez przedstawicieli organizacji z terenów wiejskich (N=39) stanowiły 48,8% zakładanych zwrotów (zob. wykres 1). W przypadku organizacji z terenów miejskich rzeczywisty zwrot ankiet przekroczył zakładane zwroty o 35% (N=27). Organizacje zarejestrowane w aglomeracjach miejskich chętniej odpowiadały na zaproszenie do udziału w badaniach, aniżeli podmioty z obszarów wiejskich. Niski zwrot ankiet od organizacji zarejestrowanych na terenach wiejskich podyktowany był również tym, iż znaczna część z nich nie posiadała adresu mailowego, podczas gdy projekt zakładał docieranie do respondentów głównie drogą mailową. Starano się dotrzeć do organizacji działających we wszystkich powiatach województwa lubelskiego. Z każdego powiatu (poza powiatem biłgorajskim) uzyskano po jednej lub kilka wypełnionych ankiet (zob. tabela 3). Najwięcej ankiet uzyskano od organizacji zarejestrowanych na terenie Lublina (N=15). Tabela 3. Liczba zwrotów podział na powiaty Powiat Częstość (N) Procent (%) Lublin 15 22,7 Chełm 1 1,5 Zamość 1 1,5 Biała Podlaska 3 4,5 biłgorajski 0 0,0 bialski 5 7,6 chełmski 1 1,5 hrubieszowski 2 3,0 janowski 1 1,5 krasnostawski 1 1,5 kraśnicki 6 9,1 lubartowski 2 3,0 lubelski 3 4,5 łęczyński 3 4,5 łukowski 5 7,6 opolski 1 1,5 parczewski 2 3,0 puławski 4 6,1 radzyński 1 1,5 rycki 1 1,5 świdnicki 3 4,5 tomaszowski 2 3,0 włodawski 1 1,5 zamojski 2 3, ,0 W celu przeprowadzenia diagnozy sytuacji organizacji pozarządowych na terenach wiejskich Lubelszczyzny zastosowano badania o charakterze ilościowym (zob. rysunek 1). W pierwszej kolejności przeprowadzone zostały badania empiryczne za pomocą kwestionariusza ankiety: Kondycja organizacji pozarządowych i ich potrzeby. Następnie, 13 S t r o n a

15 II. Metodologiczne podstawy badań w trakcie kodowania ankiet, bazę odpowiedzi uzyskanych od respondentów, uzupełniano o dodatkowe zmienne uzyskiwane z rejestru REGON, KRS oraz serwisu bazy.ngo.pl (np. data rozpoczęcia działalności organizacji, powiat oraz rodzaj gminy, w której badana organizacja jest zarejestrowana, pola działań itp.). Rysunek 1. Schemat przeprowadzenia badań Źródło: Opracowanie własne Zastosowana metoda uzupełniania danych uzyskiwanych za pomocą kwestionariusza ankiety o tzw. dane metryczkowe z rejestru REGON, KRS, czy serwisu bazy.ngo.pl miała na celu 1) ograniczenie liczby pytań w ankiecie i tym samym jej objętości, a konsekwencji 2) zwiększenie zwrotów wypełnionych ankiet. Należy bowiem zaznaczyć, że w przypadku ankiet pocztowych (wysyłanych tradycyjną pocztą lub elektroniczną) odsetek zwrotów oscyluje zwykle na poziomie 20-30%. W celu zwiększenia odsetka ankiet zwrotnych od organizacji pozarządowych starano się skonstruować narzędzie badawcze w taki sposób, aby jego wypełnienie nie zajmowało zbyt dużo czasu badanym. Dodatkowe informacje o badanych organizacjach można bowiem uzyskać korzystając z rejestru REGON, KRS lub serwisu bazy.ngo.pl. Zastosowano również tzw. procedurę ponaglającą Dillmana 8. Dzięki tym zabiegom osiągnięto zwrot ankiet na poziomie 66% 9. 8 Stosując procedurę ponaglającą Dillmana można osiągnąć średni zwrot ankiet pocztowych w granicach 74% (najniższy 50%, a najwyższy 94%). Por. F. Sztabiński, Ankieta pocztowa i wywiad kwestionariuszowy, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 1997, s ; zob. też: Ch. Frankfurt-Nachmias, D. Nachmias, Metody badawcze w naukach społecznych, tłum. E. Hornowska, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2001, s Earl Babbie twierdzi, że już zwrotność na poziomie 50% jest wystarczająca do przeprowadzenia analiz i redagowania opracowań i raportów. Por. E. Babbie, Podstawy badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s S t r o n a

16 II. Metodologiczne podstawy badań 3. Charakterystyka narzędzia badawczego W badaniach ilościowych zastosowano technikę ankiety pocztowej. Rolę narzędzia badawczego pełnił kwestionariusz ankiety: Kondycja organizacji pozarządowych i ich potrzeby. Kwestionariusz ankiety zawierał 11 pytań 10, z których zdecydowaną większość stanowiły pytania zamknięte z podaną kafeterią odpowiedzi. Jednakże dla uzyskania pełniejszych wyników zastosowano także pytania półotwarte i jedno pytanie otwarte, w którym respondenci mogli podzielić się dodatkowymi uwagami sugestiami i komentarzami dotyczącymi zagadnień poruszanych w ankiecie. Kwestionariusz zawierał ponadto wprowadzenie zawierające krótką instrukcję wypełniania ankiety oraz zapewnienie o zachowaniu poufności 11. Pytania były dobierane w taki sposób, aby uzyskać pożądane odpowiedzi na temat kondycji i potrzeb badanych organizacji. Starano się ograniczyć długość kwestionariusza tak, aby jak najwięcej respondentów znalazło czas na jego wypełnienie i odesłanie. Narzędzie badawcze składało się z trzech tematycznie wydzielonych części. Pierwsza dotyczyła oceny kondycji organizacji pod względem: zasobów finansowych; warunków lokalowych; infrastruktury technicznej (np. sprzęt biurowy, wyposażenie biura); liczby pracowników; liczby wolontariuszy; kompetencji pracowników; kompetencji wolontariuszy; rozpoznawalności organizacji; kontaktów z odbiorcami usług świadczonych przez organizację; kontaktów z innymi organizacjami pozarządowymi; kontaktów z władzami, samorządem lub administracją publiczną. Druga część kwestionariusza ankiety, to pytania o stopień zainteresowania badanych szkoleniami lub doradztwem z zakresu: uregulowań prawnych dotyczących organizacji pozarządowych; pozyskiwania dofinansowania na działalność statutową organizacji; prowadzenia księgowości lub zarządzania finansami; zarządzania organizacją pozarządową; współpracy z innymi instytucjami (organizacje pozarządowe, samorząd, szkoła, ośrodek pomocy społecznej, przedsiębiorcy); sprawozdawczości, monitoringu lub badań; marketingu lub public relations; zakładania organizacji pozarządowej; zagadnień merytorycznych, związanych z obszarem tematycznym, w jakim działają badane organizacje. 10 W kwestionariuszu ankiety zastosowano dużą ilość pytań tabelarycznych, które stosuje się najczęściej w przypadku zadawania kilku pytań mających taki sam zestaw kategorii odpowiedzi (np. zdecydowanie zgadzam się, zgadzam się, nie zgadzam się, zdecydowanie nie zgadzam się). 11 W celu ochrony tożsamości badanych stosuje się dwie, często mylone ze sobą techniki: anonimowość i poufność. Zasada anonimowości zachowana jest wówczas, gdy osoby zapoznające się z wynikami badań i przeprowadzające je nie mają możliwości identyfikacji autorów poszczególnych wypowiedzi. Z kolei stosując zasadę poufności badacz może zidentyfikować autora opinii, ale zapewnia go, że tych informacji nie ujawni. Por. E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, tłum. W. Betkiewicz, M. Bucholc, P. Gadomski i inni, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, s S t r o n a

17 II. Metodologiczne podstawy badań Badanych pytano w kwestionariuszu ankiety również o stopień zainteresowania ich organizacji usługami typu: szkolenia; doradztwo lub konsultacje; pomoc w uzyskaniu informacji (np. o innych organizacjach pozarządowych, o uregulowaniach prawnych); pomoc w założeniu i prowadzeniu organizacji; pomoc we współpracy z innymi organizacjami pozarządowymi, tworzeniu sieci lub partnerstw; reprezentacja organizacji wobec administracji publicznej lub innych instytucji; użyczenie sprzętu (np. komputery, faksy, kserokopiarki); użyczenie pomieszczenia na spotkania; użyczenie pomieszczenia na prowadzenie biura; wsparcie finansowe (grant, dotacja lub pożyczka); wsparcie w prowadzeniu działalności odpłatnej, gospodarczej lub przedsiębiorstwa społecznego; zindywidualizowane doradztwo, coaching prowadzone przez dłuższy czas na potrzeby organizacji. W części trzeciej, tzw. metryczkowej, respondenci proszeni byli o podanie podstawowych informacji na temat ich organizacji: nazwa organizacji; terytorialny zasięg działań organizacji; forma prawna organizacji; czy organizacja zatrudnia pracowników (etatowych, na umowy cywilno-prawne)? Jeśli tak, to ilu?; czy organizacja współpracuje z wolontariuszami? Jeśli tak, to z iloma?; podstawowe źródła finansowania działalności statutowej organizacji; Pytania w części pierwszej i drugiej kwestionariusza ankiety zostały zaczerpnięte (i lekko zmodyfikowane) z Kwestionariusza do badania organizacji pozarządowych, znajdującego się w publikacji Diagnoza organizacji infrastrukturalnych oraz identyfikacja zapotrzebowania organizacji pozarządowych na usługi świadczone przez organizacje infrastrukturalne 12. W trzeciej części ankiety zadano jedynie podstawowe pytania dotyczące działalności, zatrudnienia i kondycji finansowej organizacji. Pozostałe informacje na temat organizacji (rok powstania, powiat i rodzaj gminy, na terenie którego organizacja jest zarejestrowana, pola działań, czy organizacja posiada status OPP itp.) zaczerpnięte zostały z takich rejestrów jak REGON czy KRS oraz z serwisu bazy.ngo.pl. 4. Metody analizy danych Do analizy uzyskanych danych wykorzystano metody statystyczne, które zostały dobrane pod względem ich przydatności do odpowiedzi na postawione pytania badawcze. Przy ich doborze uwzględniano charakter zebranych danych empirycznych, jak sposób doboru respondentów do badań, liczebność grupy, rozkład wyników. Bardziej zaawansowane metody analizy danych, oparte na wnioskowaniu statystycznym możliwe są jedynie 12 M. Leszczyńska, P. Stronkowski, A. Szczurek, J. Szut, Diagnoza organizacji infrastrukturalnych oraz identyfikacja zapotrzebowania organizacji pozarządowych na usługi świadczone przez organizacje infrastrukturalne, Biblioteka Pożytku Publicznego, Warszawa 2010, s S t r o n a

18 II. Metodologiczne podstawy badań w przypadku prób losowych. Ze względu na to, że dobrano próbę celową możliwe jest jedynie wykorzystanie analiz opartych na opisie statystycznym (głównie tabele dwuzmiennowe). W celu charakterystyki rozkładu wyników wykorzystano standardowe statystyki opisowe: częstość (N), średnią ( ), wynik minimalny i maksymalny (min i max), modalną (Mo), odchylenie standardowe (SD), suma (Σ). Do podziału grup zastosowano medianę (Me), dzielącą zbiór danych na dwie równoliczne części. 17 S t r o n a

19 III. Charakterystyka badanych organizacji społecznych W rozdziale trzecim scharakteryzowane zostaną organizacje społeczne, których przedstawiciele wzięli udział w badaniu. Podmioty te zostaną przeanalizowane pod kątem formy prawnej; rodzaju jednostki samorządu terytorialnego, na terenie którego mają swoją siedzibę; struktury wieku organizacji; liczby zatrudnionych pracowników i wolontariuszy, z którymi dana organizacja współpracuje; liczby członków (dotyczy stowarzyszeń); terytorialnego zasięgu działań; źródeł finansowania organizacji oraz obszarów działalności. 1. Forma prawna organizacji Kwestionariusz ankiety poprawnie wypełniło łącznie N=66 organizacji pozarządowych z całego województwa lubelskiego. Największą grupę stanowią stowarzyszenia (N=52, co stanowi 79% wszystkich przebadanych organizacji). Kolejną, najczęściej zaznaczaną formą prawną jest fundacja. Wskazywało na nią 21% ogółu badanych (N=14). Organizacje reprezentujące związek stowarzyszeń, podmioty Kościoła katolickiego, innego kościoła lub związku wyznaniowego, czy organizacje posiadające inną formę prawną niż wymienione nie wzięły udziału w badaniach (zob. wykres 2). Wykres 2. Forma prawna organizacji N=14 21% stowarzyszenie (N=52) fundacja (N=14) związek stowarzyszeń (N=0) N=52 79% inna (N=0) Na N=66 przebadanych organizacji N=20 podmiotów (co stanowi 30,3% wszystkich przebadanych instytucji) ma swoją siedzibę w miastach na prawach powiatu, z czego aż N=15 ulokowanych jest w Lublinie (zob. wykres 3). W badaniach udział wzięło również N=7 (10,6%) podmiotów sektora obywatelskiego z gmin miejskich. Podobna liczba badanych organizacji społecznych pochodziła z terenów gmin miejsko-wiejskich (N=7; 10,6%). Niemal połowa wszystkich przebadanych organizacji (N=32, 48,5%) zarejestrowana jest w gminach wiejskich. Upraszczając można powiedzieć, że 59,1% badanych organizacji (N=39) ma swoją siedzibę na terenach wiejskich (gminy miejsko-wiejskie + gminy wiejskie), a 40,9% (N=27) na obszarach miejskich (powiaty grodzkie + gminy miejskie). 18 S t r o n a

20 III. Charakterystyka badanych organizacji społecznych Wykres 3. Rodzaj jednostki samorządu terytorialnego, na terenie którego organizacja ma swoją siedzibę (N=66) N=32 48,5% N=20 30,3% N=7 10,6% Powiat grodzki Gmina miejska Gmina miejsko-wiejska Gmina wiejska N=7 10,6% Analiza wyników badań wykazała, że pomiędzy organizacjami mającymi swoją siedzibę na obszarach miejskich a tymi położonymi na terenach wiejskich (gminy miejskowiejskie i wiejskie) występują istotne statystycznie różnice (p 0,001; df=1; χ 2 =10,427) pod względem formy prawnej organizacji (zob. tabela 4). Fundacje występują głównie w aglomeracjach miejskich (N=11, podczas gdy na terenach wiejskich swoją siedzibę mają tylko N=3 fundacje). Natomiast na obszarach wiejskich dominującą formą prawną są stowarzyszenia (N=36). Tabela 4. Forma prawna organizacji podział na obszar miejski oraz miejsko-wiejski i wiejski (N=66) Forma prawna organizacji Stowarzyszenie Fundacja miejski miejsko-wiejski i wiejski Liczebność % z obszar 59,3% 92,3% 78,8% Liczebność % z obszar 40,7% 7,7% 21,2% Liczebność % z obszar 100,0% 100,0% 100,0% χ 2 =10,427; df=1; p=0,001 W serwisie bazy.ngo.pl zweryfikowano ponadto, które organizacje biorące udział w badaniu posiadają status organizacji pożytku publicznego (OPP), a które go jeszcze nie mają. Ustalono, że N=17 organizacji non-profit posiada taki status, co stanowi 26% wszystkich przebadanych podmiotów (zob. wykres 4). 19 S t r o n a

21 III. Charakterystyka badanych organizacji społecznych Wykres 4. Czy organizacja ma status OPP? (N=66) Tak N=17 26% Nie N=49 74% Organizacje, które mają status organizacji pożytku publicznego zwykle wysoko oceniają kondycję własnej instytucji (N=9; 52,9%). Na przeciętną kondycję wskazuje tylko N=5 (29,4%) organizacji o statusie OPP, a na słabą tylko N=3 (17,6%) tego typu podmioty. Natomiast organizacje, które nie posiadają statusu OPP wskazują zwykle na niską (N= 23, 46,9%) lub przeciętną sytuację własnej instytucji. Zależność ta jest istotna statystycznie (p<0,02; df=2; χ 2 =8,386) (zob. tabela 5). Tabela 5. Ogólna ocena kondycji organizacji podział na organizacje posiadające i nieposiadające statusu OPP (N=66) Ogólna ocena kondycji organizacji: wysoka przeciętna niska Organizacja posiada status OPP Tak Nie Liczebność % z organizacja posiada status OPP 52,9% 18,4% 27,3% Liczebność % z organizacja posiada status OPP 29,4% 34,7% 33,3% Liczebność % z organizacja posiada status OPP 17,6% 46,9% 39,4% Liczebność % z organizacja posiada status OPP χ 2 =8,386; df=2; p=0, ,0% 100,0% 100,0% 20 S t r o n a

22 III. Charakterystyka badanych organizacji społecznych 2. Struktura wieku organizacji Większość ankietowanych organizacji społecznych (97%) to stosunkowo młode instytucje, które swoją działalność rozpoczęły głównie po 1989 roku. Wśród przebadanych organizacji tylko N=2 (3%) powstały przed transformacją ustrojową w Polsce (zob. tabela 6). Tabela 6. Rok powstania organizacji podział na obszar miejski oraz miejsko-wiejski i wiejski (N=66) Rok powstania organizacji miejski miejsko-wiejski i wiejski do 1995 roku do pow roku Najstarsza z badanych organizacji rozpoczęła swoją działalność w 1976 roku (min). Wśród przebadanych podmiotów sektora obywatelskiego N=2 organizacje zostały założone dopiero w 2012 roku (max). Połowa wszystkich organizacji powstała przed 2007 rokiem (Me). Dominują organizacje, które rozpoczęły swoją działalność w 2007 i 2008 roku (Mo) (w każdym roku powstało po 10 organizacji) (zob. tabela 7). Tabela 7. Statystyki opisowe dla zmiennej: rok powstania organizacji (N=66) Zmienna Me min max Mo SD Rok powstania organizacji /8 6,79 3. Ludzie w organizacjach społecznych O sile organizacji społecznej, jej znaczeniu i randze świadczą przede wszystkim osoby, które ją tworzą: są jej członkami, pracują w niej lub ją wspierają, realizując przyjętą misję i cele statutowe organizacji. Stąd też podana zostanie również krótka charakterystyka przebadanych organizacji pod kątem liczebności członków, zatrudnionych pracowników i zaangażowanych wolontariuszy. Przedstawicieli stowarzyszeń 13 poproszono o podanie przybliżonej liczby członków organizacji (zob. wykres 5). Większość badanych (64%) podawała liczbę do 30 członków (w tym 50% wskazywało na liczbę do 20, a połowa na liczbę między 21 a 30 członków; Me=26). Część ankietowanych deklarowała natomiast, że ich baza członkowska liczy od 31 do 50 osób (18%). Jeszcze inna grupa (8 %) wpisywała liczby w przedziale od 51 do Wśród badanych nie ma przedstawicieli organizacji społecznych posiadających inną formę prawną niż stowarzyszenie czy fundacja. 21 S t r o n a

23 III. Charakterystyka badanych organizacji społecznych osób. N=5 (10%) organizacji deklarowało, że w ich bazie członkowskiej zapisanych jest ponad 100 członków. Wykres 5. Przybliżona liczba członków stowarzyszenia (N=50) N=16 N=16 N=9 N=4 N=5 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% do 20 od 21 do 30 od 31 do 50 od 51 do 100 pow. 100 Bazę członkowską przebadanych organizacji tworzyło łącznie (Σ) około 4 tys. osób (zob. tabela 8). Najmniejsza liczba członków w organizacji to 10 osób (min), zaś największa była w stowarzyszeniu liczącym ponad 1,5 tys. członków (max). W połowie wszystkich organizacji zapisanych jest nie więcej niż 26 członków (Me). Dominowały organizacje, których baza członkowska liczyła 20 osób (N=7) (Mo). Tabela 8. Statystyki opisowe dla zmiennej: przybliżona liczba członków stowarzyszenia (N=50) Zmienna Me min max Mo SD Σ Liczba członków stowarzyszenia , Nasuwa się pytanie: czy liczba członków w stowarzyszeniu jest uzależniona od tego czy dana organizacja ma swoją siedzibę na terenie wiejskim, czy miejskim (zob. tabela 9)? Tabela 9. Liczba członków stowarzyszenia podział na obszar miejski oraz miejsko-wiejski i wiejski (N=50) Liczba członków stowarzyszenia do 20 od 21 do 30 pow. 30 miejski miejsko-wiejski i wiejski Liczebność % z 37,5% 29,4% 32,0% Liczebność % z 18,8% 38,2% 32,0% Liczebność % z 43,8% 32,4% 36,0% Liczebność % z 100,0% 100,0% 100,0% χ 2 =1,906; df=2; p=0,386 Zakładano bowiem, że w miejscowościach bardziej zurbanizowanych baza członkowska stowarzyszeń będzie większa niż na obszarach wiejskich. Analiza wykazała 22 S t r o n a

24 III. Charakterystyka badanych organizacji społecznych jednak, że nie ma istotnie statystycznej różnicy pomiędzy obszarem wiejskim a miejskim pod względem liczebności członków w stowarzyszeniach (p>0,05; df=2; χ 2 =1,906). Zależność ta widoczna jest natomiast w przypadku liczby pracowników (zob. tabela 10) i wolontariuszy (zob. tabela 12). Zanim jednak przejdziemy do omówienia tych zależności, warto podać kilka danych statystycznych na temat liczby pracowników i wolontariuszy w badanych organizacjach. Charakterystyczną cechą lubelskiego, ale także polskiego 14 sektora pozarządowego jest to, że bazuje przede wszystkim na pracy społecznej członków i wolontariuszy. Ponad 60% badanych organizacji w woj. lubelskim (N=40) nie zatrudnia pracowników etatowych lub na umowy cywilno-prawne (zob. wykres 6). Wykres 6. Czy organizacja zatrudnia pracowników (etatowych, na umowy cywilno-prawne)? (N=66) Tak N=26 39,4% Nie N=40 60,6% W N=26 badanych organizacjach (co stanowi 39,4% wszystkich badanych struktur pozarządowych) pracuje łącznie około 320 pracowników zatrudniony na etat lub na umowy cywilno-prawne (Σ). Wśród zatrudniających organizacji dominują takie, w których liczba pracowników wynosi maksymalnie 5 osób (N=12 organizacji). Przy czym w połowie organizacji zatrudniających nie więcej niż 5 osób jest tylko N=1 pracownik zatrudniony na etat lub na umowy cywilno-prawne (Mo). W N=7 organizacjach non-profit pracuje od 6 do 10 osób, a w N=4 od 11 do 50. Tylko N=1 struktura pozarządowa zatrudnia więcej niż 50 pracowników (max=127) (zob. wykres 7, tabela 10). Tabela 10. Statystyki opisowe dla zmiennej: przybliżona liczba pracowników zatrudnionych w organizacji pozarządowej (N=26) Zmienna Me min max Mo SD Σ Przybliżona liczba pracowników , Zob. M. Gumkowska, J. Herbst, P. Radecki, Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2008, s S t r o n a

25 III. Charakterystyka badanych organizacji społecznych Wykres 7. Przybliżona liczba pracowników zatrudnionych w organizacji pozarządowej (N=26) N=2 N=2 N=1 N=6 jeden dwóch trzech N=12 N=2 pięciu od 6 do 10 N=7 N=3 N=1 od 11 do 20 od 21 do 50 pow. 50 Niezwykle istotną rolę w sektorze pozarządowym odgrywają również wolontariusze. Zgodnie z Ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (UDPPiW) wolontariuszem jest osoba fizyczna, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie 15. Bez nich wiele organizacji społecznych nie mogłoby po prostu istnieć, bądź ich działalność stałaby się nieefektywna, a nawet pozorna. Obecność w organizacjach pozarządowych osób, które świadomie, dobrowolnie i bezpłatnie działają na rzecz innych jest testem etosu pozarządowego danej organizacji. Gdy w organizacjach społecznych brakuje takich osób lub traktuje się ich jak kogoś zbędnego, to oznacza to, iż mają one niewiele wspólnego z ideologią not-for-profit lub brakuje im skutecznych, ale i etycznych strategii pozyskiwania i podejmowania współpracy z wolontariuszami 16. Przedstawicieli organizacji zapytano, czy w momencie przeprowadzania badań ich organizacja współpracowała z wolontariuszami (zob. wykres 8, tabela 11). Zaś tych, którzy współdziałali z wolontariuszami (N=41) poproszono o podanie przybliżonej ich liczby (zob. wykres 9). Tabela 11. Statystyki opisowe dla zmiennej: przybliżona liczba wolontariuszy (N=41) Zmienna Me min max Mo SD Σ Przybliżona liczba wolontariuszy , Spośród N=66 przebadanych organizacji ponad połowa (N=41, co stanowi 62,1% ogółu badanych) współpracowała z wolontariuszami. Łączna liczba wszystkich wolontariuszy, z którymi te organizacje współdziałały wynosiła 650 osób (zob. tabela 11). 15 Por. art. 2, pkt. 3 Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Dz. U. z 2003, nr 96, poz. 873 z późn. zm. 16 Por. T. Kasprzak, Czy prawo pomaga pomagać? Wolontariat w świetle Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Trzeci Sektor 2005, nr 3, s S t r o n a

26 III. Charakterystyka badanych organizacji społecznych Jedna organizacja współpracowała średnio z 18 wolontariuszami ( ), przy czym połowa wszystkich ankietowanych angażowała u siebie nie więcej niż 9 wolontariuszy (Me). Najmniejsza liczba to 1 (min), zaś największa to ok. 100 wolontariuszy (max). Wykres 8. Czy organizacja współpracuje z wolontariuszami? (N=66) Nie N=20 37,9% Tak N=41 62,1% Wśród organizacji współpracujących z wolontariuszami (N=41) dominowała grupa, która współdziała z nie więcej niż 5 osobami (N=17). W N=11 organizacjach w wolontariat angażuje się od 6 do 20 osób, a w N=6 strukturach pozarządowych od 21 do 50 osób. Jedynie N=3 organizacje współpracują z więcej niż 50 wolontariuszami (zob. wykres 9). Wykres 9. Przybliżona liczba wolontariuszy (N=41) N=6 N=3 N=1 N=2 N=1 jeden dwóch trzech N=17 N=5 czterech pięciu N=7 N=8 od 6 do 10 od 11 do 20 N=4 od 21 do 50 pow. 50 W aglomeracjach miejskich występuje więcej organizacji zatrudniających pracowników (59,3%), niż na terenach wiejskich i miejsko-wiejskich (25,6%). Zależność ta jest istotna statystycznie (p<0,01; df=1; χ 2 =7,552) (zob. tabela 12). Warto ponadto dodać, że zmienna: obszar, na którym badana organizacja jest zarejestrowana nie wpływa na liczbę pracowników zatrudnionych w tych organizacjach. 25 S t r o n a

27 III. Charakterystyka badanych organizacji społecznych Tabela 12. Pracownicy (etatowi, na umowy cywilno-prawne) zatrudnieni w organizacji podział na obszar miejski oraz miejsko-wiejski i wiejski (N=66) Czy organizacja zatrudnia pracowników? Tak Nie miejski miejsko-wiejski i wiejski Liczebność % z 59,3% 25,6% 39,4% Liczebność % z 40,7% 74,4% 60,6% Liczebność % z 100,0% 100,0% 100,0% χ 2 =7,552; df=1; p=0,006 Podobne zależności jak w przypadku pracowników zatrudnionych w badanych organizacjach dotyczą również wolontariuszy (zob. tabela 13). Organizacje miejskie zdecydowanie częściej korzystają z pomocy wolontariuszy (81,5%) niż organizacje z terenów wiejskich (48,7%). Zależność ta jest istotna statystycznie (p<0,01; df=1; χ 2 =7,278). Tabela 13. Wolontariusze współpracujący z organizacją podział na obszar miejski oraz miejsko-wiejski i wiejski (N=66) Czy organizacja współpracuje z wolontariuszami? Tak Nie miejski miejsko-wiejski i wiejski Liczebność % z 81,5% 48,7% 39,4% Liczebność % z 18,5% 51,3% 60,6% Liczebność % z 100,0% 100,0% 100,0% χ 2 =7,278; df=1; p=0, Zasięg działań organizacji Przedstawicielom badanych organizacji zadano pytanie o terytorialny zasięg działań organizacji (wykres 10). Ankietowani mieli możliwość zaznaczenia wszystkich typów obszarów. Na podstawie uzyskanych wyników badań można stwierdzić, iż badane organizacje działają najczęściej na terenie własnej gminy/miasta (48,5%). Duża część działań podejmowanych przez respondentów obejmuje także teren powiatu (36,4%), kraju (31,8%) i województwa (21,2%). Niewiele organizacji przyznało się do prowadzenia działalności na skalę międzynarodową (7,6 %). Z kolei opcję inaczej wyodrębnione terytorium zaznaczyły tylko N=4 organizacje, które deklarowały, że działają również np. na terenie parafii, diecezji, czy archidiecezji, a także organizacje, które twierdziły, że podejmują inicjatywy na terenie kilku gmin, powiatów, czy województw. 26 S t r o n a

28 osiedle, dzielnica, sąsiedztwo gmina powiat województwo cały kraj inne kraje inaczej wyodrębnione terytorium III. Charakterystyka badanych organizacji społecznych 60,0% 40,0% 20,0% Wykres 10. Terytorialny zasięg działań organizacji (N=66) 48,5% 36,4% 31,8% 21,2% 10,6% 7,6% 6,1% 0,0% Uwaga: każda organizacja mogła wybrać wszystkie typy obszarów, na terenie których podejmuje działania Na podstawie powyższego wykresu 10 można ponadto sformułować ostrożny, ale niepokojący wniosek, że niewiele organizacji (10,6%) przyznaje się do prowadzenia działalności na terenie swojej dzielnicy, osiedla, bądź w najbliższym sąsiedztwie, a to właśnie przed tego typu organizacjami stawia się ważne zadanie, polegające na budowaniu więzi i kapitału społecznego na poziomie lokalnym. Dzięki zestawieniu takich zmiennych jak: maksymalny zasięg działań organizacji i podział na organizacje działające na obszarze miejskim oraz na terenach wiejskich możliwe było uchwycenie interesującej zależności (zob. wykres 11 i tabela 14) Wykres 11. Maksymalny zasięg działań organizacji (N=66) Gmina Powiat Województwo Kraj i zagranica obszar miejski obszar miejsko-wiejski i wiejski Działalność podejmowana przez większość badanych organizacji zarejestrowanych na obszarach wiejskich nie wykracza poza gminę (35,9%) lub powiat (35,9%). Tymczasem organizacje, które mają swoją siedzibę w aglomeracjach miejskich wskazywały, że maksymalnym obszarem, na którym podejmują działalność jest najczęściej teren województwa (22,2%), kraju i zagranicy (51,9%). Zależność ta jest istotna statystycznie (p<0,01; df=3; χ 2 =13,577). 27 S t r o n a

29 akcje charytatywne, zbiórki publiczne 1% podatku dla OPP darowizny od instytucji i firm darowizny od osób fizycznych fundusze z UE działalność gospodarcza składki członkowskie źródła samorządowe źródła rządowe inne III. Charakterystyka badanych organizacji społecznych Tabela 14. Maksymalny zasięg działań organizacji podział na obszar miejski oraz miejsko-wiejski i wiejski (N=66) Maksymalny zasięg działań organizacji Gmina Powiat Województwo Kraj i zagranica miejski miejsko-wiejski i wiejski Liczebność % z 11,1% 35,9% 25,8% Liczebność % z 14,8% 35,9% 27,3% Liczebność % z 22,2% 7,7% 13,6% Liczebność % z 51,9% 20,5% 33,3% Liczebność % z 100,0% 100,0% 100,0% χ 2 =13,577; df=3; p=0, Źródła finansowania organizacji Pytanie o dochody uzyskiwane przez organizacje należy do tzw. pytań drażliwych, na które respondenci z różnych przyczyn zwykle nie chcą odpowiadać. W celu zminimalizowania liczby odmów, badanych nie proszono o podanie dokładnych lub przybliżonych kwot, lecz o wskazanie trzech głównych źródeł finansowania działalności organizacji (zob. wykres 12). Wykres 12. Trzy główne źródła finansowania działalności organizacji (N=66) Uwaga: Każda organizacja mogła wybrać maksymalnie trzy główne źródła finansowania Analiza wyników badań wykazała, że najczęściej wybieranym źródłem przychodów organizacji są składki członkowskie, na które wskazywało N=34 (51,5%) badanych. Mimo, iż składki członkowskie nie stanowią zazwyczaj dużej części budżetu organizacji, to dla wielu z nich są one podstawą bytu. 28 S t r o n a

30 III. Charakterystyka badanych organizacji społecznych Drugim, najczęściej typowanym źródłem finansowania działalności statutowej organizacji są dotacje samorządowe (gmin, powiatów, urzędów marszałkowskich), na które wskazało N=30 (45,5%) respondentów. Dla wielu organizacji jednostki samorządu terytorialnego są jednym z najważniejszych partnerów w zakresie współpracy finansowej. Dla organizacji posiadających status OPP jednym z najważniejszych źródeł finansowania ich działalności statutowej są środki z 1% z podatku dochodowego od osób fizycznych (aż 16 na 17 badanych organizacji posiadających status OPP odpowiedziało, że jednym z najważniejszych źródeł finansowania ich działalności są właśnie środki pozyskane z 1%). Część przedstawicieli organizacji pozarządowych (N=9) podała również inne istotne dla nich źródła finasowania. Najczęściej wymieniali oni takie źródła, jak: środki uzyskane dzięki prowadzeniu odpłatnej działalności statutowej, z PFRON, czy granty udzielane przez inne organizacje pozarządowe. Najrzadziej wybieranym źródłem przychodów organizacji są: źródła rządowe (N=7), środki pozyskiwane z różnego rodzaju akcji charytatywnych, zbiórek publicznych (N=7), czy z działalności gospodarczej (N=8). Organizacje zapytano również czy w 2011 roku starały się o dofinansowanie z takich źródeł jak: PO KL, EFS; PO FIO; RPO; fundusze szwajcarskie; samorząd lokalny lub inne źródła i czy udało się im pozyskać jakieś dofinansowanie (zob. wykres 13). Wykres 13. Źródła finansowania działalności organizacji w 2011 roku PO KL, EFS (N=59) PO FIO (N=57) Fundusze szwajcarskie (N=55) RPO (N=55) Samorząd terytorialny (N=62) Inne źródła (N=15) 4 11 Staraliśmy się, ale nie uzyskaliśmy dofinansowania Staraliśmy się i uzyskaliśmy dofinansowanie Nie staraliśmy się o dofinansowanie Podstawowym źródłem finansowania działalności organizacji w 2011 roku dla ponad połowy badanych (N=33) były środki pozyskane z samorządu lokalnego. Jedynie N=12 (na N=59) badanych organizacji uzyskało dofinasowanie z funduszy unijnych, a N=6 (na N=57) z PO FIO. N=11 (na N=14) struktur obywatelskich otrzymało środki również z takich źródeł jak: PFRON, prywatni darczyńcy, darowizny od przedsiębiorców, Program Rozwoju ów Wiejskich (PROW), środki z Europejskiego Funduszu na rzecz Uchodźców (EFU), Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚ i GW), 29 S t r o n a

31 miejski wiejski miejski wiejski miejski wiejski miejski wiejski miejski wiejski miejski wiejski III. Charakterystyka badanych organizacji społecznych Narodowego Banku Polskiego (NBP), Fundacji Fundusz Współpracy, czy granty od innych organizacji. Warto ponadto zwrócić uwagę na grupę N=19 podmiotów non-profit, która starała się o dofinansowanie z PO FIO, ale bez powodzenia ze względu na wysoką konkurencję ze strony innych organizacji, które również aplikowały o środki z tego Programu. Wykres 13 ilustruje ponadto pewne niepokojące zjawisko: ponad połowa badanych organizacji nawet nie starała się aplikować o środki ze źródeł zewnętrznych, chociażby z takich programów, jak PO KL, czy PO FIO. Na N=55 przebadanych organizacji tylko N=7 podejmowało starania o dofinansowanie z funduszy szwajcarskich, z czego N=3 z powodzeniem. Analiza statystyczna wykazała, że położenie organizacji na obszarze miejskim czy wiejskim nie ma istotnego znaczenia (zob. wykres 14). Wykres 14. Źródła finansowania działalności organizacji w 2011 roku podział na obszar miejski oraz miejsko-wiejski i wiejski PO KL, EFS (N=59) PO FIO (N=57) Fundusze szwajcarskie (N=55) RPO (N=55) Samorząd terytorialny (N=62) Inne źródła (N=15) Staraliśmy się, ale nie uzyskaliśmy dofinansowania Staraliśmy się i uzyskaliśmy dofinansowanie Nie staraliśmy się o dofinansowanie 6. Pola działań organizacji Organizacje społeczne zajmują się różnymi dziedzinami. Wystarczy powołać się na art. 4, ust. 1 UDPPiW, w której wymieniono 24, a po nowelizacji ustawy w 2010 roku, aż 33 sfery zadań publicznych, które mogą być realizowane przez organizacje non-profit. Katalog ma formę otwartą. Rada Ministrów może bowiem określić, w drodze rozporządzenia, również inne, nie wymienione sfery zadań publicznych, o ile będą one społecznie użyteczne i możliwe do wykonania przez organizacje pozarządowe, w sposób zapewniający wystarczające zaspokajanie potrzeb społecznych (por. art. 4, ust. 2). Działalność wielu organizacji społecznych nie ogranicza się wyłącznie do jednego obszaru. Struktury pozarządowe prowadzą zwykle rozbudowaną działalność w kilku dziedzinach, łącząc np. działania z obszaru kultury, edukacji i wychowania oraz pomocy społecznej. W celu uzyskania danych na temat obszarów aktywności badanych organizacji korzystano z serwisu bazy.ngo.pl, gdzie znajdują się nie tylko podstawowe dane 30 S t r o n a

32 III. Charakterystyka badanych organizacji społecznych teleadresowe, lecz także informacje na temat obszarów działań, które podejmują interesujące nas organizacje. W niektórych przypadkach sięgano również do statutów badanych organizacji, zamieszczonych na portalach internetowych redagowanych przez te podmioty. Analiza wykazała, że najczęściej wskazywanym przez badane struktury obywatelskie obszarem działań jest nauka, edukacja, ekologia (N=48), a zwłaszcza działalność w zakresie nauki, szkolnictwa wyższego, edukacji, oświaty i wychowania (N=34) oraz kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego (N=32) (zob. tabela 15). Drugie miejsce pod względem częstości wskazań zajmuje obszar działań związany ze wspomaganiem rozwoju wspólnot i społeczności lokalnych (N=28). Niemal tyle samo organizacji świadczy usługi w zakresie sportu, turystyki, wypoczynku (N=28). Dość liczną grupę stanowią również organizacje, które deklarują podejmowanie działań w obszarze pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania ich szans (N=22), w zakresie podtrzymywania i upowszechniania tradycji narodowej, pielęgnowania polskości, rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej (N=21), promocji i organizacji wolontariatu (N=20), czy ochrony i promocji zdrowia (N=20). Najrzadziej wskazywanymi obszarami działań są: działalność na rzecz kombatantów i osób represjonowanych, upowszechnianie i ochrona praw konsumentów, promocja Rzeczypospolitej Polskiej za granicą, pomoc Polonii i Polakom za granicą. Żadna z badanych organizacji nie podejmuje działań w zakresie obronności państwa i działalności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (N=0). Tabela 15. y działań organizacji (N=66) y działań organizacji N* 1. Przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, działalność wspierająca 33 działalność charytatywna 9 pomoc społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywanie ich szans 22 pomoc ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą 4 działalność na rzecz osób niepełnosprawnych 17 działalność na rzecz osób w wieku emerytalnym 4 działalność na rzecz kombatantów i osób represjonowanych 1 2. Ochrona zdrowia 23 ochrona i promocja zdrowia 20 przeciwdziałanie uzależnieniom i patologiom społecznym 9 3. Ochrona praw 18 upowszechnianie i ochrona wolności i praw człowieka, swobód obywatelskich oraz działań wspomagających rozwój demokracji 14 działalność na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn 6 upowszechnianie i ochrona praw konsumentów 1 działalność na rzecz rodziny, macierzyństwa, rodzicielstwa, upowszechnianie i ochrona praw dziecka 5 4. Przeciwdziałanie bezrobociu, rozwój gospodarczy 25 działalność wspomagająca rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości 17 działalność na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym 10 promocja zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy Nauka, kultura, ekologia S t r o n a

33 III. Charakterystyka badanych organizacji społecznych nauka, szkolnictwo wyższe, edukacja, oświata i wychowanie 34 wspomaganie rozwoju techniki, wynalazczości i innowacyjności, rozpowszechnianie i wdrażanie nowych rozwiązań techn. w gospodarce 2 kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego 32 ekologia i ochrona zwierząt oraz ochrona dziedzictwa przyrodniczego Działalność międzynarodowa, wspólnoty lokalne, aktywność społeczna 38 działalność na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy między społeczeństwami 15 działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności lokalnych 28 promocja i organizacja wolontariatu 20 wspieranie organizacji pozarządowych 7 7. Tożsamość, tradycja narodowa 22 podtrzymywanie i upowszechnianie tradycji narodowej, pielęgnowanie polskości, rozwój świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej 21 promocja Rzeczypospolitej Polskiej za granicą 1 pomoc Polonii i Polakom za granicą 1 działalność na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego 4 8. Sport, turystyka, wypoczynek 28 wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej i sportu 20 turystyka i krajoznawstwo 20 wypoczynek dzieci i młodzieży Bezpieczeństwo publiczne 7 ratownictwo i ochrona ludności 2 porządek i bezpieczeństwo publiczne 7 obronność państwa i działalność Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej Inne 15 * Jedna organizacja może działać na kilku polach jednocześnie Pogłębiona analiza pól działalności organizacji z uwzględnieniem podziału na teren miejski oraz wiejski wykazała, że różnice istotne statystycznie występują jedynie w przypadku obszaru związanego z działalnością wspomagającą rozwój wspólnot i społeczności lokalnych (p 0,01; df=1; χ 2 =8,795). Aktywność na tym polu podejmują głównie organizacje z terenów wiejskich (aż 59,5% badanych deklaruje, że wspomaga rozwój wspólnot i społeczności lokalnych). Na terenach miejskich czyni to jedynie 22,2% badanych organizacji. Trudno ocenić na ile tego rodzaju działalność jest faktycznie realizowana przez te struktury pozarządowe, a na ile jest to jedynie zapis w statucie, pusta deklaracja? (zob. tabela 16) 32 S t r o n a

34 III. Charakterystyka badanych organizacji społecznych Tabela 16. Organizacje podejmujące działalność wspomagającą rozwój wspólnot i społeczności lokalnych podział na obszar miejski oraz miejsko-wiejski i wiejski (N=64) Działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności lokalnych Tak Nie miejski miejsko-wiejski i wiejski Liczebność % z 22,2% 59,5% 43,8% Liczebność % z 77,8% 40,5% 56,3% Liczebność % z 100,0% 100,0% 100,0% χ 2 =8,795; df=1; p=0, S t r o n a

35 IV. Kondycja organizacji społecznych na Lubelszczyźnie W tej części opracowania dokonana zostanie analiza kondycji badanych organizacji pozarządowych na podstawie subiektywnych ocen ich przedstawicieli. W ostatnim punkcie przedstawiona zostanie charakterystyka potrzeb: z jakich usług organizacje chciałyby korzystać, a także jakich obszarów tematycznych powinny dotyczyć szkolenia oraz doradztwo organizowane przez struktury, których misją jest wspieranie wspólnot lokalnych i organizacji społecznych. 1. Kondycja organizacji pozarządowych Przedstawiciele organizacji non-profit poproszeni zostali o ocenę sytuacji własnej instytucji pod kątem kondycji finansowej, warunków lokalowych, technicznego wyposażenia, liczby i kompetencji pracowników oraz wolontariuszy, rozpoznawalności organizacji, kontaktów z odbiorcami ich usług, czy współpracy z otoczeniem, a zwłaszcza z administracją publiczną i innymi organizacjami pozarządowymi (zob. wykres 15). Wykres 15. Kondycja organizacji pozarządowych. Ocena organizacji pod względem: Zasobów finansowych (N=65) Warunków lokalowych (N=64) Infrastruktury technicznej (N=66) Liczby pracowników (N=66) Liczby wolontariuszy (N=65) Kompetencji pracowników (N=65) Kompetencji wolontariuszy (N=65) Rozpoznawalności organizacji (N=66) Kontaktów z odbiorcami usług (N=66) kontaktów z innymi NGO (N=66) Kontaktów z administracją publiczną (N=66) Bardzo dobrze Dobrze Ani źle, ani dobrze Bardzo Nie dotyczy/ nie mamy 34 S t r o n a

36 IV. Trudności i potrzeby organizacji obywatelskich Analiza wyników badań wykazała, że badane struktury pozarządowe wysoko oceniają swoją pracę świadczoną na rzecz odbiorców ich usług (N=44 na N=66 ankietowanych udzieliło takiej odpowiedzi). Wysoko oceniane są również warunki lokalowe badanych organizacji (aż N=11 respondentów zaznaczyło opcję bardzo dobrze, a N=30 dobrze ). Zdaniem przedstawicieli badanych organizacji ich struktury są znane w lokalnym środowisku. Dobrze jest też oceniana współpraca z administracją publiczną i innymi organizacjami nonprofit. Warto nieco dłużej zatrzymać się przy tych kategoriach, które zostały ocenione najgorzej. O organizacjach źle oceniających własne warunki lokalowe (lub ich brak) i infrastrukturę techniczną będzie mowa w kolejnym punkcie. Naszą uwagę skupimy natomiast na organizacjach, które źle oceniają własną kondycję pod względem liczby i kompetencji pracowników, a także wolontariuszy. W poprzednim rozdziale wspomniano o różnicach (istotnych statystycznie) występującymi pomiędzy organizacjami miejskimi a wiejskimi, pod względem obecności w nich zatrudnionych pracowników i wolontariuszy. Stwierdzono wówczas, że więcej organizacji zatrudniających pracowników jest w aglomeracjach miejskich, niż na obszarach wiejskich. Podobna sytuacja występuje w przypadku wolontariuszy częściej współpracowały z nimi miejskie struktury pozarządowe, niż podmioty non-profit z terenów wiejskich. Wykres 15, a także 16 (a zwłaszcza wykresy ) potwierdzają te zależności. 35 S t r o n a

37 IV. Trudności i potrzeby organizacji obywatelskich Wykres 16. Kondycja organizacji pozarządowych. Ocena organizacji pod względem Wykres Zasobów finansowych (N=65) Wykres Warunków lokalowych (N=64) miejski miejski wiejski wiejski Bardzo dobrze Dobrze Ani źle, ani dobrze Bardzo Nie dotyczy/ nie mamy Bardzo dobrze Dobrze Ani źle, ani dobrze Bardzo Nie dotyczy/ nie mamy Wykres Infrastruktury technicznej (N=66) Wykres Liczby pracowników (N=66) miejski miejski wiejski wiejski Bardzo dobrze Dobrze Ani źle, ani dobrze Bardzo Nie dotyczy/ nie mamy Bardzo dobrze Dobrze Ani źle, ani dobrze Bardzo Nie dotyczy/ nie mamy 36 S t r o n a

38 IV. Trudności i potrzeby organizacji obywatelskich Wykres Liczby wolontariuszy (N=65) Wykres Kompetencji pracowników (N=65) miejski miejski wiejski wiejski Bardzo dobrze Dobrze Ani źle, ani dobrze Bardzo Nie dotyczy/ nie mamy Bardzo dobrze Dobrze Ani źle, ani dobrze Bardzo Nie dotyczy/ nie mamy Wykres Kompetencji wolontariuszy (N=65) Wykres Rozpoznawalności organizacji (N=66) miejski miejski wiejski wiejski Bardzo dobrze Dobrze Ani źle, ani dobrze Bardzo Nie dotyczy/ nie mamy Bardzo dobrze Dobrze Ani źle, ani dobrze Bardzo Nie dotyczy/ nie mamy 37 S t r o n a

39 IV. Trudności i potrzeby organizacji obywatelskich Wykres Kontaktów z odbiorcami usług (N=66) Wykres Kontaktów z innymi NGO (N=66) miejski miejski wiejski wiejski Bardzo dobrze Dobrze Ani źle, ani dobrze Bardzo Nie dotyczy/ nie mamy Bardzo dobrze Dobrze Ani źle, ani dobrze Bardzo Nie dotyczy/ nie mamy Wykres Kontaktów z administracją publiczną (N=66) miejski wiejski Bardzo dobrze Dobrze Ani źle, ani dobrze Bardzo Nie dotyczy/ nie mamy 38 S t r o n a

40 IV. Trudności i potrzeby organizacji obywatelskich Przedstawiciele organizacji wiejskich gorzej oceniają kondycję własnej instytucji pod względem liczby pracowników (71,8% ocenia ją źle, 28,2% dobrze), niż ankietowani struktur zarejestrowanych w aglomeracjach miejskich (tylko 37% stawia złe oceny, a 63% dobre). Zależność jest istotna statystycznie (p<0,01; df=1; χ 2 =7,891) (zob. tabela 17). Tabela 17. Ocena organizacji pod względem: liczby pracowników podział na obszar miejski oraz miejsko-wiejski i wiejski (N=66) Ocena organizacji pod względem: liczby pracowników Dobrze miejski miejsko-wiejski i wiejski Liczebność % z 63,0% 28,2% 42,4% Liczebność % z 37,0% 71,8% 57,6% Liczebność % z 100,0% 100,0% 100,0% χ 2 =7,891; df=1; p=0,005 Podobne wnioski można sformułować analizując zależności pomiędzy organizacjami miejskimi a wiejskimi pod względem kompetencji pracowników. Organizacje na obszarach miejskich dobrze oceniają własną strukturę pod względem kompetencji pracowników (85,2%). Natomiast organizacje położone na terenach wiejskich zwykle źle (57,9%). Zależność jest istotna statystycznie (p<0,01; df=1; χ 2 =12,206) (zob. tabela 18). Tabela 18. Ocena organizacji pod względem: kompetencji pracowników (N=65) podział na obszar miejski oraz miejsko-wiejski i wiejski Ocena organizacji pod względem: kompetencji pracowników Dobrze miejski miejsko-wiejski i wiejski Liczebność % z 85,2% 42,1% 60,0% Liczebność % z 14,8% 57,9% 40,0% Liczebność % z 100,0% 100,0% 100,0% χ 2 =12,206; df=1; p=0,000 Analiza wyników badań wykazała ponadto, że istnieją istotne statystycznie różnice pomiędzy organizacjami zarejestrowanymi na obszarach miejskich i tymi, które swoją siedzibę mają na terenach wiejskich pod względem dokonywania ogólnej oceny kondycji organizacji (p<0,05; df=2; χ 2 =6,798). Ogólna ocena kondycji 17 miejskich struktur 17 Ogólna ocena kondycji badanych organizacji pozarządowych to średnie wartości wyciągnięte z ocen kondycji instytucji pod względem: zasobów finansowych, warunków lokalowych, infrastruktury technicznej (np. sprzęt biurowy, wyposażenie biura), liczby i kompetencji pracowników oraz wolontariuszy, 39 S t r o n a

41 IV. Trudności i potrzeby organizacji obywatelskich obywatelskich jest zwykle wyższa niż podmiotów non-profit z obszarów wiejskich. Wysoką kondycją może pochwalić się ponad 44% organizacji zarejestrowanych w aglomeracjach miejskich, podczas gdy w środowiskach wiejskich, takich podmiotów jest tylko 15,4% (aż 46,2% skarży się na słabą kondycję swojej instytucji w ogólnym wymiarze) (zob. tabela 19). Tabela 19. Ogólna ocena kondycji organizacji podział na obszar miejski oraz miejsko-wiejski i wiejski (N=66) Ogólna ocena kondycji organizacji wysoka przeciętna niska miejski miejsko-wiejski i wiejski Liczebność % z 44,4% 15,4% 27,3% Liczebność % z 25,9% 38,5% 33,3% Liczebność % z 29,6% 46,2% 39,4% Liczebność % z 100,0% 100,0% 100,0% χ 2 =6,798; df=2; p=0,033 Należy podkreślić, że to czy badana organizacja ma swoją siedzibę w mieście, czy też na wsi nie wpływa zasadniczo na jej kondycję finansową nie występują różnice istotne statystycznie (p>0,05; df=1; χ 2 =0,040). Odsetek miejskich podmiotów non-profit borykających się z problemami finansowymi lub dobrze oceniających własną instytucję pod względem zasobów finansowych jest niemal taki sam jak struktur pozarządowych na wsi (zob. tabela 20). Tabela 20. Ocena organizacji pod względem: zasobów finansowych (N=65) podział na obszar miejski oraz miejsko-wiejski i wiejski Ocena organizacji pod względem: zasobów finansowych Dobrze miejski miejsko-wiejski i wiejski Liczebność % z 63,0% 60,5% 61,5% Liczebność % z 37,0% 39,5% 38,5% Liczebność % z 100,0% 100,0% 100,0% χ 2 =0,040; df=1; p=0,842 rozpoznawalności organizacji, kontaktów z odbiorcami usług organizacji, kontaktów z innymi organizacjami pozarządowymi oraz z władzami, samorządem lub administracją publiczną. 40 S t r o n a

42 IV. Trudności i potrzeby organizacji obywatelskich 2. Potrzeby organizacji pozarządowych Wsparcie finansowe (grant, dotacja lub pożyczka), to rodzaj usługi, którą badane organizacje są najbardziej zainteresowane. Ponad 92% ankietowanych chciałoby uzyskiwać tego rodzaju wsparcie, w tym aż N=45 respondentów (co stanowi 70% ogółu badanych) podkreśliło, że ich organizacje są szczególnie zainteresowane dostępem do różnego rodzaju grantów, funduszy lokalnych i innych źródeł finansowych (zob. wykres 17). Jedynie N=4 organizacje nie wyraziły zainteresowania tego typu usługami, prawdopodobnie dlatego, że same doskonale radzą sobie z pozyskiwaniem środków finansowych i z sukcesem wygrywają różnego rodzaju konkursy grantowe. Podmioty te bowiem wysoko oceniły swoją instytucję pod względem zasobów finansowych (zob. tabela 21). Tabela 21. Stopień zainteresowania organizacji USŁUGAMI: wsparcie finansowe (grant, dotacja lub pożyczka) a ocena organizacji pod względem: zasobów finansowych (N=62) Stopień zainteresowania organizacji USŁUGAMI: wsparcie finansowe (grant, dotacja lub pożyczka) Jesteśmy zainteresowani Nie jesteśmy zainteresowani Ocena organizacji pod względem: zasobów finansowych Dobrze Liczebność % z Ocena organizacji pod względem: zasobów finansowych 89,5% 100,0% 93,5% Liczebność % z Ocena organizacji pod względem: zasobów finansowych 10,5% 0,0% 6,5% Liczebność % z Ocena organizacji pod względem: zasobów finansowych χ 2 =2,701; df=1; p=0,1 100,0% 100,0% 100,0% Doradztwo lub konsultacje oraz szkolenia to kolejne rodzaje usług, którymi organizacje byłyby zainteresowane, ale już nie w takim stopniu jak dostępem do różnego rodzaju grantów, dotacji, funduszy lokalnych itp. Opcję bardzo jesteśmy zainteresowani zaznaczyło odpowiednio N=33 i N=30 organizacji, natomiast kategorię raczej jesteśmy zainteresowani N=25 i N=28 ankietowanych. Badanym zależy również na dostępie do zindywidualizowanego doradztwa oraz coachingu prowadzonego przez dłuższy czas na potrzeby ich organizacji (ponad 67% struktur pozarządowych jest zainteresowana tym typem wsparcia). Pomoc w uzyskaniu informacji (np. o innych organizacjach pozarządowych, o uregulowaniach prawnych) to kolejna usługa, którą badani są zainteresowani (N=22 bardzo, a N=26 raczej zainteresowani). Znaczna grupa respondentów zaznaczyła również, że ich instytucjom pozarządowym przydałaby się pomoc we współpracy z innymi organizacjami, podmiotami publicznymi i biznesowymi oraz przy tworzeniu sieci i partnerstw lokalnych (na ten rodzaj wsparcia wskazało N=46 na N=63 przebadanych). 41 S t r o n a

43 IV. Trudności i potrzeby organizacji obywatelskich Wykres 17. Stopień zainteresowania organizacji USŁUGAMI Szkolenia Doradztwo lub konsultacje Pomoc w uzyskaniu informacji (np. o innych NGO, o uregulowaniach prawnych) Pomoc w założeniu i prowadzeniu NGO Pomoc we współpracy z innymi NGO, tworzeniu sieci lub partnerstw Reprezentacja NGO wobec administracji publicznej lub innych instytucji Użyczenie sprzętu (np. komputery, faksy, kserokopiarki) Użyczenie pomieszczenia na spotkania Użyczenie pomieszczenia na prowadzenie biura Wsparcie finansowe (grant, dotacja lub pożyczka) Wsparcie w prowadzeniu działalności odpłatnej, gospodarczej lub przedsiębiorstwa społecznego Zindywidualizowane doradztwo, coaching prowadzone przez dłuższy czas na potrzeby NGO Inne 1 Bardzo jesteśmy zainteresowani Raczej jesteśmy zainteresowani Raczej nie jesteśmy zainteresowani Nie jesteśmy zainteresowani Trudno powiedzieć Badani byli ponadto zainteresowani tym, aby ktoś reprezentował ich organizacje wobec administracji publicznej lub innych instytucji (odpowiedź tę zaznaczyło N=38 na N=63 ankietowanych). Przy czym rzecznictwem interesów zainteresowani byli ci respondenci, którzy zwracali uwagę na złą współpracę swojej organizacji z władzami publicznymi (100%). Zależność ta jest istotna statystycznie (p<0,05; df=1; χ 2 =4,389) (zob. tabela 22). 42 S t r o n a

44 IV. Trudności i potrzeby organizacji obywatelskich Tabela 22. Stopień zainteresowania organizacji USŁUGAMI: reprezentacja organizacji wobec administracji publicznej lub innych instytucji a ocena organizacji pod względem: kontaktów z władzami, samorządem lub administracją publiczną (N=59) Stopień zainteresowania organizacji USŁUGAMI: reprezentacja organizacji wobec administracji publicznej lub innych instytucji Jesteśmy zainteresowani Nie jesteśmy zainteresowani Ocena organizacji pod względem: kontaktów z władzami, samorządem lub administracją publiczną Dobrze Liczebność % z Ocena organizacji pod względem: kontaktów z władzami, samorządem lub administracją publiczną 59,6% 100,0% 64,4% Liczebność % z Ocena organizacji pod względem: kontaktów z władzami, samorządem lub administracją publiczną 40,4% 0,0% 35,6% Liczebność % z Ocena organizacji pod względem: kontaktów z władzami, samorządem lub administracją publiczną χ 2 =4,389; df=1; p=0, ,0% 100,0% 100,0% Użyczenie pomieszczenia na prowadzenie biura lub na organizowanie spotkań (np. grup wsparcia, konferencje itp.), pomoc w założeniu i prowadzeniu organizacji oraz użyczanie sprzętu (np. komputera, faksu, kserokopiarki), to usługi, którymi badane organizacje raczej nie są zainteresowane. Użyczeniem pomieszczenia na prowadzenie biura zainteresowane są głównie te organizacje, które nisko oceniają własne warunki lokalowe albo go po prostu nie posiadają (60,0%). Ci natomiast, którzy dobrze oceniają swoją organizację pod względem warunków lokalowych nie są zainteresowani tego rodzaju wsparciem (93,5%). Zależność ta jest istotna statystycznie (p<0,01; df=1; χ 2 =17,416) (zob. tabela 23). Tabela 23. Stopień zainteresowania organizacji USŁUGAMI: użyczenie pomieszczenia na prowadzenie biura a ocena organizacji pod względem: warunków lokalowych (N=56) Stopień zainteresowania organizacji USŁUGAMI: użyczenie pomieszczenia na prowadzenie biura Jesteśmy zainteresowani Nie jesteśmy zainteresowani Ocena organizacji pod względem: warunków lokalowych Dobrze Liczebność % z Ocena organizacji pod względem: warunków lokalowych 6,5% 60,0% 16,1% Liczebność % z Ocena organizacji pod względem: warunków lokalowych 93,5% 40,0% 83,9% Liczebność % z Ocena organizacji pod względem: warunków lokalowych χ 2 =17,416; df=1; p<0, ,0% 100,0% 100,0% 43 S t r o n a

45 IV. Trudności i potrzeby organizacji obywatelskich Podobna zależność widoczna jest w przypadku użyczenia pomieszczenia na organizowanie spotkań (np. grup wsparcia, konferencje itp.). Tym typem wsparcia zainteresowane są głównie te struktury pozarządowe, które nisko oceniają własne warunki lokalowe lub nie mają własnego lokalu (70%). Organizacje, które dobrze oceniają własne warunki lokalowe zwykle nie są zainteresowane użyczeniem pomieszczenia na spotkania (86,7%). Zależność ta jest istotna statystycznie (p<0,01; df=1; χ 2 =14,556) (zob. tabela 24). Tabela 24. Stopień zainteresowania organizacji USŁUGAMI: użyczenie pomieszczenia na spotkania a ocena organizacji pod względem: warunków lokalowych (N=55) Stopień zainteresowania organizacji USŁUGAMI: użyczenie pomieszczenia na spotkania Jesteśmy zainteresowani Nie jesteśmy zainteresowani Ocena organizacji pod względem: warunków lokalowych Dobrze Liczebność % z Ocena organizacji pod względem: warunków lokalowych 13,3% 70,0% 23,6% Liczebność % z Ocena organizacji pod względem: warunków lokalowych 86,7% 30,0% 76,4% Liczebność % z Ocena organizacji pod względem: warunków lokalowych χ 2 =14,556; df=1; p<0, ,0% 100,0% 100,0% Podobnie rzecz ma się z użyczeniem sprzętu (komputer, faks, kserokopiarki) respondenci, którzy źle oceniali swoją organizację pod względem infrastruktury technicznej (np. sprzęt biurowy, wyposażenie biura) bardziej byli zainteresowani dostępem do tego typu wsparcia (64,7%), niż badani, którzy wysoko oceniali swoją organizację społeczną pod względem infrastruktury technicznej (25,6%). Zależność ta jest istotna statystycznie (p 0,01; df=1; χ 2 =8,031) (zob. tabela 25). 44 S t r o n a

46 IV. Trudności i potrzeby organizacji obywatelskich Tabela 25. Stopień zainteresowania organizacji USŁUGAMI: użyczenie sprzętu (np. komputery, faksy, kserokopiarki) a ocena organizacji pod względem: infrastruktury technicznej (np. sprzęt biurowy, wyposażenie biura) (N=60) Stopień zainteresowania organizacji USŁUGAMI: użyczenie sprzętu (np. komputery, faksy, kserokopiarki) Jesteśmy zainteresowani Nie jesteśmy zainteresowani Ocena organizacji pod względem: infrastruktury technicznej (np. sprzęt biurowy, wyposażenie biura) Dobrze Liczebność % z Ocena organizacji pod względem: infrastruktury technicznej (np. sprzęt biurowy, wyposażenie biura) 25,6% 64,7% 36,7% Liczebność % z Ocena organizacji pod względem: infrastruktury technicznej (np. sprzęt biurowy, wyposażenie biura) 74,4% 35,3% 63,3% Liczebność % z Ocena organizacji pod względem: infrastruktury technicznej (np. sprzęt biurowy, wyposażenie biura) χ 2 =8,031; df=1; p=0, ,0% 100,0% 100,0% Warto ponadto dodać, że aż N=39 na N=63 organizacji (co stanowi 61,9% ogółu przebadanych, którzy odpowiedzieli na to pytanie) skorzystałoby również ze wsparcia w zakresie prowadzenia działalności odpłatnej statutowej, gospodarczej lub przedsiębiorstwa społecznego. Przedstawicieli badanych organizacji zapytano na ile ich organizacje są zainteresowane poszerzeniem wiedzy i umiejętności oraz doradztwem w zakresie uregulowań prawnych dotyczących organizacji pozarządowych, pozyskiwania funduszy, księgowości dla organizacji społecznych, zarządzania organizacją pozarządową, rzecznictwa interesów w trzecim sektorze, kontaktów z mediami i relacji z otoczeniem itp. (zob. wykres 18). Wśród badanych największym zainteresowaniem cieszyłyby się przede wszystkim szkolenia i/lub doradztwo w zakresie pozyskiwania funduszy (rodzaje dostępnego wsparcia finansowego lub podmioty udzielające dofinansowania, przygotowanie wniosku o dotację z funduszy unijnych i ze źródeł innych niż fundusze unijne, fundraising). Chęć udziału w takich zajęciach zgłosiło ponad 88% ankietowanych. 45 S t r o n a

47 IV. Trudności i potrzeby organizacji obywatelskich Wykres 18. Stopień zainteresowania organizacji szkoleniami i doradztwem z zakresu: Uregulowania prawne dotyczące NGO Pozyskiwanie dofinansowania Księgowość lub zarządzanie finansami Zarządzanie NGO Współpraca z innymi instytucjami Sprawozdawczość, monitoring lub badania Marketing lub public relations Zakładanie NGO Zagadnienia merytoryczne, związane z obszarem tematycznym, w jakim działają organizacje Bardzo jesteśmy zainteresowani Raczej nie jesteśmy zainteresowani Raczej jesteśmy zainteresowani Nie jesteśmy zainteresowani Nie mniejszym poziomem zainteresowania cieszyłyby się również takie zagadnienia jak: współpraca z innymi instytucjami (współpraca z instytucjami publicznymi, jak np. samorząd, szkoła, ośrodek pomocy społecznej, współpraca z organizacjami pozarządowymi, czy przedsiębiorcami), księgowość lub zarządzanie finansami (prowadzenie księgowości, zarządzanie finansami, rozliczanie projektu finansowanego z funduszy unijnych), sprawozdawczość, monitoring lub badania (diagnoza potrzeb klientów lub środowiska lokalnego), zarządzanie organizacją pozarządową (budowanie strategii organizacji, planowanie działań, zarządzanie pracownikami i/lub wolontariuszami), marketing lub public relations, czy uregulowania prawne dotyczące organizacji pozarządowych. Część badanych organizacji interesują również zagadnienia merytoryczne, związane z obszarem tematycznym, w jakim działają. Niewielu respondentów zaznaczyło kategorię inne. Ci natomiast, którzy ją wybierali wpisywali takie rodzaje szkoleń, warsztatów lub doradztwa, jak: skuteczne sposoby udzielania wsparcia najuboższym, budowanie partnerstw lokalnych, subwencje (oświatowe). Badanych nie interesowałyby szkolenia i/lub doradztwo w zakresie zakładania organizacji pozarządowych. Na N=38 organizacji (pominięto braki oraz odpowiedzi trudno powiedzieć ), aż N=31 respondentów nie jest zainteresowanych tym zagadnieniem. 46 S t r o n a