Biologia Człowiek i jego funkcjonowanie

Transkrypt

1 Biologia Człowiek i jego funkcjonowanie Układ ruchu: Kość budowa chemiczna: białko osseina (nadaje sprężystość) + związki wapnia i fosforu (nadają twardość) Budowa zewnętrzna kości: trzon, nasady Budowa wewnętrzna kości: szpik kostny, istota zbita (trzon), istota gąbczasta (nasady), okryta okostną Rodzaje kości: - długie np.: udowa, ramieniowa - płaskie np.: mostek, łopatka - różnokształtne: np.: kręgi, - krótkie np.: paliczki, kości nadgarstka Szkielet: - osiowy: czaszka (mózgoczaszka: kości czołowa, ciemieniowe, potyliczne, skroniowe; trzewioczaszka: kości jarzmowe, nosowe, szczękowa żuchwa), kręgosłup( kręgi: szyjne 7, piersiowe 12, lędźwiowe 5, krzyżowe zrośnięte 5, guziczne 3-5) - klatka piersiowa: mostek i żebra: prawdziwe 7 połączone z mostkiem, 3 rzekome połączone z ostatnim żebrem prawdziwym, 2 wolne) - obręcz barkowa i kończyna górna: obręcz łopatka i obojczyk, kończyna: kość ramieniowa, łokciowa, promieniowa, nadgarstka, śródręcza, paliczki - obręcz miednicowa i kończyna dolna: obręcz kość biodrowa, kulszowa, łonowa; kończyna: kość udowa, strzałkowa, piszczelowa, rzepka, kości stępu, śródstopia i paliczki Połączenia kości: - nieruchome: szwy czaszka - półruchome: chrząstkozrosty połączenia żeber z mostkiem, spojenie łonowe, dyski międzykręgowe - ruchome: stawy budowa: torebka stawowa, jama stawowa, maź stawowa, powierzchnia stawowa pokryta chrząstką Choroby: - krzywica brak wit.d - płaskostopie - kifoza (skrzywienie w części piersiowej kręgosłupa) - lordoza (skrzywienie w części lędźwiowej kręgosłupa) - skolioza (skrzywienie boczne) - osteoporoza Urazy: - złamanie (przerwanie kości): otwarte, zamknięte usztywnić sąsiednie stawy - zwichnięcie (przemieszczenie kości w stawie) usztywnić sąsiednie kości - skręcenie ( uszkodzenie torebki, więzadeł w wyniku przemieszczenia się kości w stawie) Układ pokarmowy: Składniki odżywcze: a) białka funkcja budulcowa, regulatorowa; zbudowane z aminokwasów wykrywanie barwią się na żółto pod wpływem kwasu azotowego (V) - pełnowartościowe = zwierzęce, zawierają wszystkie aminokwasy np.: mięso, ryby - niepełnowartościowe = roślinne, nie zawierają wszystkich potrzebnych aminokwasów np.: fasola, sija b) cukry (węglowodory) funkcja energetyczna, zapasowa; np.: owoce, ziemniaki, pieczywo, słodycze, wykrywanie skrobia barwi się na fioletowo pod wpływem jodyny - proste np.: glukoza, fruktoza - złożone: dwucukry (2 cukry proste) sacharoza cukier kryształ wielocukry (wiele cukrów prostych) skrobie (zapasowy u roślin), celuloza (ściany komórkowe roślin, papier, drewno), glikogen (zapasowy u zwierząt) c) tłuszcze funkcja zapasowa, energetyczna; zbudowane z kwasów tłuszczowych i glicerolu wykrywanie roztarcie na bibule śliska plama - nasycone zwierzęce, stałe, występowanie: masło, tran, mięsa - nienasycone roślinne, płynne, występowanie: orzechy, oleje roślinne, oliwa z oliwek, słonecznik d) witaminy i sole mineralne funkcja regulująca ADEK rozpuszczalne w tłuszczach ; B i C rozpuszczalne w wodzie A wzrok D kości i zęby (brak = krzywica, osteoporoza u starszych) K krzepnięcie krwi C odporność (brak = szkorbut) B 6 metabolizm komórek (brak = drgawki, choroby skóry) B 12 wytwarzanie czerwonych krwinek Kwas foliowy niezbędna w czasie ciąży Mg prawidłowe funkcjonowanie mięśni (brak = skurcze, drętwienie), układu krwionośnego i nerwowego (koncentracja, sprawność układu) Ca prawidłowa budowa kości i zębów Fe powstawanie czerwonych krwinek

2 Budowa układu pokarmowego: Jama ustna: obróbka mechaniczna pokarmu - zęby, język formowanie kęsa, ślina trawienie cukrów (amylaza ślinowa), działanie bakteriobójcze, nawilżanie Zęby: budowa: korona, korzeń; wewnętrzna: szkliwo, zębina, miazga Rodzaje zębów: trzonowe, przedtrzonowe, kły, siekacze. Wzór zębowy: TPKSSKPT człowiek dorosły ma 32 zęby, dziecko 20 zębów mlecznych Przełyk transport kęsa do żołądka, rura w ścianie mięśnie Żołądek: trawienie białek enzym pepsyna + kwas solny, działanie bakteriobójcze kwas solny, śluz chroni przed strawieniem, duża ilość mięśni w ścianie możliwość zwiększenia objętości Dwunastnica: trawienie cukrów (amylaza trzustkowa), białek ( trypsyna), tłuszczy ( lipaza, żółć dochodząca do dwunastnicy z wątroby rozbija tłuszcze na mniejsze cząsteczki). Enzymy działające w dwunastnicy pochodzą z trzustki Jelito cienkie: dokończenie trawienia, wchłaniania do krwi i limfy (tłuszcze) poprzez kosmki zwiększają powierzchnię wchłaniania Jelito grube: formowanie kału, pobieranie wody, obecność bakterii symbiotycznych ułatwiających trawienie, produkujących witaminy Trawienie rozkład substancji na prostsze: Cukry trawione są do cukrów prostych (glukozy), białka do aminokwasów, tłuszcze do glicerolu i reszt kwasów tłuszczowych Wątroba: produkuje żółć, neutralizuje trucizny np. alkohol, magazynuje cukry( glikogen) Trzustka: produkuje enzymy trawienne: amylazę, trypsynę, lipazę; wytwarza hormony Błonnik ułatwia przesuwanie treści pokarmowej w jelitach; źródła warzywa i owoce Choroby: próchnica, wrzody, rak, nadwaga, otyłość, anoreksja, bulimia, choroby pasożytnicze, Układ oddechowy: Jama nosowa oczyszczanie, nawilżanie i ogrzewanie powietrza, nabłonek rzęskowy z włoskami Gardło odcinek wspólny z układem pokarmowym Krtań struny głosowe wydawanie głosu; chrząstka nagłośnia zamyka się przy połykaniu Tchawica oczyszczanie nabłonek rzęskowy, ogrzewanie, nawilżanie, transport do płuc Oskrzela i oskrzeliki jak tchawica Pęcherzyki płucne wymiana gazowa zewnętrzna Wymiana gazowa zewnętrzna krew oddaje CO 2 do płuc a pobiera z powietrza O 2, zachodzi w płucach Wymiana gazowa wewnętrzna zachodzi w tkankach między krwią a komórkami ciała, krew oddaje O 2, a pobiera CO 2 z komórki Mechanizm oddychania: Wdech skurcz przepony i mięśni międzyżebrowych, klatka piersiowa rozszerza się i podnosi, zwiększa się pojemność płuc, powietrze zostaje zassane Wydech następuje rozkurcz mięśni, klatka piersiowa opada w dół, zmniejsza się objętość płuc Choroby: zapalenie płuc, angina, katar, rak, pylica, astma Układ krwionośny: Skład krwi: a) osocze 55%, zawiera: woda (90%), białka, cukry, witaminy, hormony, sole mineralne, przeciwciała, mocznik b) elementy morfotyczne 45% - erytrocyty czerwone krwinki, zawierają czerwony barwnik hemoglobinę, transportują gazy, komórka ich pozbawiona jest jądra i ma dwuwklęsły kształt, jest ich 4,5 5,5 mln/mm 3 - leukocyty białe krwinki, odpowiadają za odporność, duże komórki o dużym, płatowanym jądrze, jest ich 4 10 tys/ mm 3 : limfocyty T rozpoznają drobnoustroje zagrażające organizmowi limfocyty B wytwarzają przeciwciała makrofagi wchłaniają drobnoustroje chorobotwórcze - trombocyty płytki krwi, odpowiadają za krzepnięcie krwi, jest ich tys/ mm 3 Funkcje krwi: transport gazów, składników odżywczych, hormonów, ochrona przed drobnoustrojami, dbanie o ciągłość naczyń, regulacja ilości wody, termoregulacja Grupy krwi A, B, AB, O obecność odpowiednich antygenów (białek) na powierzchni krwinek czerwonych Konflikt serologiczny jeśli matka ma grupę krwi Rh- a dziecko Rh+ przy kontakcie krwi matka wytwarza przeciwciała, które niszczą krwinki dziecka. Kontakt następuje przy porodzie zagrożona 2 ciąża. Grupy krwi: A, B, AB, O antygeny na powierzchni erytrocytów. AB uniwersalny biorca, 0 uniwersalny dawca Budowa układu krwionośnego: Jest to układ zamknięty. Tworzą go serce i naczynia krwionośne. Naczynia krwionośne: a) tętnice: grube ściany i warstwa mięśni, wytrzymują duże ciśnienie, transportują krew z serca

3 b) żyły: cienkie ściany i warstwa mięśni, występują zastawki- zapobiegają cofaniu się krwi, transportują krew do serca c) naczynia włosowate: ścianę tworzy pojedyncza warstwa komórek, brak mięśni, tu zachodzi wymiana substancji Serce: żyły główne, przedsionek prawy, zastawka trójdzielna, komora lewa, przedsionek lewy, zastawka dwudzielna, komora lewa, przegroda. Lewa komora grubsza Mały obieg: komora prawa tętnica płucna naczynia włosowate w płucach żyła płucna przedsionek lewy; funkcja pobieranie tlenu z płuc, oddawanie dwutlenku węgla Duży obieg: lewa komora aorta tętnice - naczynia włosowate w ciele żyła główna przedsionek prawy funkcja: transport gazów i składników pokarmowych do komórek, zabieranie CO 2 Krew utlenowana znajduje się w lewej części serca a odtlenowana w prawej. Naczynia wieńcowe ukrwienie serca Tętno - 70 uderzeń na min.; ciśnienie 120/ 80 mmhg Choroby: miażdżyca, zawał serca, wylew, nadciśnienie, Krwotok tętniczy krew wypływa pulsacyjnie, jest jasnoczerwona, opaska uciskowa bliżej serca Krwotok żylny krew wypływa wolno, ciągle, ma ciemny kolor, opaska uciskowa za krwotokiem, dalej od serca Układ limfatyczny i immunologiczny: Jest to układ otwarty, budują go naczynia podobne do żył (posiadają zastawki) oraz grasica, migdałki, śledziona, węzły chłonne. Wypełnia limfa(chłonka) składem przypomina krew z dużą ilością leukocytów a pozbawiona erytrocytów. Funkcja: ochrona organizmu przed drobnoustrojami Odporność: naturalna czynna (kontakt i reakcja na zarazek) ; naturalna bierna (przeciwciała z mleka matki) sztuczna czynna ( szczepionki z osłabionymi bakteriami) ; sztuczna bierna (szczepionki z gotowymi przeciwciałami) Odporność nieswoista nie skierowana na konkretny zarazek np.: skóra, pot, makrofagi, kwas solny, ślina, wymioty, gorączka, biegunka, ból, kaszel, katar itp. Odporność swoista skierowana na konkretny zarazek limfocyty T i B i wytwarzane przez nie przeciwciała Skóra: Naskórek wielowarstwowy, tworzy go warstwa rogowa zrogowaciałe, złuszczające się komórki i rozrodcza. Wytwory naskórka: włosy, gruczoły: łojowe natłuszczanie skóry, znajdują się przy włosie; potowe termoregulacja, mleczne; paznokcie. Wytwory te zanurzone są w skórze właściwej. Skóra właściwa w niej znajdują się naczynia krwionośne oraz receptory: bólu, dotyku, ciepła, zimna. Tkanka podskórna zbudowana z komórek tłuszczowych, magazynujących tłuszcz izolacja cieplna Funkcje skóry: ochrona, termoregulacja, odbiór bodźców Układ wydalniczy: Budowa: nerki, moczowody, pęcherz moczowy, cewka moczowa Substancje wydalane: mocznik (produkt metabolizmu aminokwasów), woda, sole mineralne, substancje zbędne i toksyczne Powstawanie moczu w nefronie: a) w kłębuszku nerkowym otoczonym torebką większość składników krwi z wyjątkiem białek oraz krwinek czerwonych dostaje się do kanalika nerkowego powstaje mocz pierwotny b) mocz pierwotny płynie kanalikiem gdzie jest filtrowany potrzebne składniki np.: glukoza, aminokwasy, tłuszcze są z powrotem wchłaniane do naczyń krwionośnych, a pozostałe składniki głównie mocznik, woda i sole mineralne pozostają w kanaliku c) w pętli będącej kolejnym elementem budowy nefronu następuje zagęszczenie moczu wchłanianie wody i soli mineralnych do krwi d) w dalszej części kanalika powstaje mocz ostateczny, który dostaje się do moczowodów a następnie jest wydalany W moczu ostatecznym nie mogą się znajdować: erytrocyty, białko i cukier Układ rozrodczy: Budowa męskiego układu rozrodczego: a) wewnętrzne narządy rozrodcze: - jądra produkują plemniki i hormon testosteron - najądrza miejsce dojrzewania plemników - nasieniowód transport plemników - pęcherzyk nasienny magazynowanie i odżywianie plemników, wytwarza substancje pobudzającą plemniki do ruchu - prostata ( gruczoł krokowy) - cewka moczowa b) zewnętrzne narządy rozrodcze: - prącie (penis, członek) narząd kopulacyjny - worek mosznowy w nim znajdują się jądra Budowa plemnika: główka, wstawka, witka Budowa żeńskiego układu rozrodczego: a) wewnętrzne narządy rozrodcze - jajniki produkcja komórek jajowych, hormonów: estrogenu i progesteronu - jajowody w nich zachodzi zapłodnienie - macica rozwój zarodka i płodu - pochwa miejsce wprowadzania nasienia b) zewnętrzne narządy rozrodcze: wargi sromowe większe i mniejsze, łechtaczka

4 Cykl miesiączkowy (menstruacyjny): 1. krwawienie miesięczne: 1-5 dzień, polega na złuszczaniu się błony śluzowej macicy, 1 dzień krwawienia jest pierwszym dniem cyklu 2. faza estrogenowa w jajniku w jednym z pęcherzyków jajnikowych zaczyna dojrzewać komórka jajowa, produkowany jest przy tym hormon estrogen, następuje odnawianie błony śluzowej macicy 3. owulacja (jajeczkowanie) pęcherzyk jajnikowy pęka i uwalnia się z niego do jajowodu dojrzała komórka jajowa, w tej fazie dochodzi do zapłodnienia, komórka jajowa żyje ok. 2-3 dni 4. faza progesteronowa: pęcherzyk jajnikowy w którym dojrzała komórka jajowa zamienia się w ciałko żółte, które wydziela hormon: progesteron, powoduje on grubienie błony śluzowej macicy. Jeśli nie doszło do zapłodnienia po 10 dniach ciałko obumiera, zaprzestaje produkcji progesteronu i następuje krwawienie miesięczne, cykl zaczyna się od nowa Ciąża: Trwa 9 miesięcy (ok. 270 dni), po około tygodniu od zapłodnienia zarodek zagnieżdża się w macicy, wytwarzają się błony płodowe: owodnia ( otacza zarodek), omocznia( tworzy naczynia krwionośne dziecka w pępowinie) i kosmówka (tworzy łożysko). Łożysko: miejsce styku naczyń krwionośnych matki i dziecka, następuje tu wymiana gazów i składników odżywczych między matką a dzieckiem, nie przechodzą komórki krwi Od 3 miesiąca rozwijający się organizm nazywamy płodem Etapy życia człowieka: noworodek, niemowlę, okres dzieciństwa, okres dojrzewania, okres młodzieńczy, okres dojrzałości, okres starości Dojrzewanie u dziewcząt Zmiany wspólne dla dziewcząt i chłopców Dojrzewanie u chłopców Powiększanie piersi, pojawienie się pierwszej miesiączki, wcięcie w tali, Szybki wzrost, przyrost masy mięśniowej, owłosienie pod pachami i w okolicy narządów rozrodczych Powiększenie się w barkach, mutacja głosu jabłko Adama, pojawienie się zarostu na twarzy i owłosienia na klatce piersiowej, polucje Układ nerwowy: Ośrodkowy układ nerwowy: mózgowie (mózg + móżdżek +pień mózgu) i rdzeń kręgowy Mózg: pofałdowana struktura, tworzą ją dwie półkule, pełni funkcję kontrolną nad organizmem. Istota szara (ciała komórek nerwowych) znajduje się na zewnątrz kora mózgowa a biała wewnątrz (aksony). Wyróżniamy płaty: Płat czołowy - odpowiada za myślenie i ruch Płat ciemieniowy odpowiada za odbiór bólu Płat skroniowy odpowiada za słuch i mowę Płat potyliczny odpowiada za wzrok Móżdżek: odpowiada za utrzymanie równowagi i koordynację ruchów Pień mózgu: odpowiada za funkcjonowanie narządów wewnętrznych organizmu np.: bicie serca, ciśnienie krwi, ruchy oddechowe Rdzeń kręgowy: znajduje się w kanale kręgowym utworzonym przez kręgi kręgosłupa, istota szara w kształcie litery H znajduje się w środku natomiast istota biała na zewnątrz, odpowiada za reakcje związane z łukiem odruchowym i przekazywanie informacji do mózgu. Mózg i rdzeń kręgowy otoczone są 3 oponami mózgowymi: twardą, miękką, pajęczą, między oponami znajduje się płyn mózgowo-rdzeniowy, który zapewnia amortyzację przy wstrząsach. Obwodowy układ nerwowy stanowią go nerwy unerwiające całe ciało. Łuk odruchowy: umożliwia jak najszybszą reakcję na bodziec np.: ukłucie, uderzenie. Receptor nerw czuciowy istota szara w rdzeniu kręgowym nerw ruchowy efektor Rodzaje odruchów: - warunkowe: wyuczone, pojawiają się poprzez naukę - bezwarunkowe: wrodzone, np.: odruch kaszlu, wymioty, połykanie, Autonomiczny układ nerwowy te same nerwy ale podzielone ze względu na pełnione funkcje. - Przywspółczulny: obniżenie akcji serca, obniża aktywność organizmu, przyspiesza procesy trawienia - Współczulny: przyspieszenie akcji serca, zwiększa aktywność organizmu, zwalnia procesy trawienia Układ hormonalny (dokrewny) Przysadka mózgowa wytwarza hormony regulujące pracę innych gruczołów oraz hormon wzrostu Tarczyca wytwarza tyroksynę regulacja metabolizmu organizmu Rdzeń nadnerczy adrenalina reakcja na stres Trzustka insulina ( powoduje obniżenie ilości glukozy we krwi) i glukagon ( powoduje podwyższenie ilości glukozy we krwi) Jajniki estrogen i progesteron żeńskie cechy płciowe, cykl miesiączkowy Jądra testosteron męskie cechy płciowe Antagonistyczne działanie hormonów wydzielanie insuliny przez trzustkę powoduje zahamowanie wydzielania glukagonu; zbyt niski poziom cukru we krwi spowodowany nadmiarem insuliny powoduje zwiększenie wydzielania glukagonu i zahamowanie insuliny

5 Narządy zmysłów: Oko: Twardówka warstwa wewnętrzna, ochrona Naczyniówka odżywianie oka Rogówka ochrona zewnętrzna, załamywanie promieni świetlnych przy wejściu do oka Tęczówka nadaje kolor Źrenica reguluje ilość światła dostającą się do oka Soczewka załamuje promienie świetlne Siatkówka odbiera bodźce świetlne za pomocą komórek: - pręciki odbierają natężenie światła (jasno-ciemno) - czopki odbierają barwę światła Nerw wzrokowy przekazuje informacje do mózgu Plamka żółta punkt na siatkówce w którym skupiają się promienie świetlne, miejsce najlepszego widzenia Plamka ślepa miejsce w którym wychodzi z oka nerw wzrokowy, tu nie następuje odbieranie bodźców świetlnych Obraz odbierany na siatkówce jest pomniejszony i odwrócony w stosunku do rzeczywistego. Jego odczytanie ma miejsce w mózgu. Droga promienia świetlnego w oku: Rogówka źrenica soczewka ciało szkliste siatkówka nerw wzrokowy Wady wzorku: - krótkowzroczność promienie świetlne skupiają się przed siatkówką, korekcja: soczewka wklęsła - dalekowzroczność promienie świetlne skupiają się za siatkówką, korekcja: soczewka wypukła - astygmatyzm zaburzona krzywizna rogówki Ucho: Ucho zewnętrzne: małżowina uszna, przewód słuchowy, błona bębenkowa Ucho wewnętrzne: kosteczki słuchowe (młoteczek, kowadełko i strzemiączko), trąbka Eustachiusza Ucho wewnętrzne: 3 kanały półkoliste, ślimak Droga fali dźwiękowej w uchu: Małżowina uszna przewód słuchowy błona bębenkowa kosteczki słuchowe ślimak nerw Trąbka Eustachiusza wyrównywanie ciśnienia w jamie ucha Ślimak odbieranie bodźców dźwiękowych Kanały półkoliste zmysł równowagi Narząd węchu stanowi tzw. okolica węchowa znajdująca się w górnej części jamy nosowej Smak odbierany jest przez kubki smakowe znajdujące się głównie na języku. Choroby: Choroby człowieka wywoływane przez: Wirusy HIV i AIDS, grypa, ospa, odra, różyczka, WZW (wirusowe zapalenie wątroby), HPV Bakterie zapalenie płuc, oskrzeli, angina, tężec, salmonella, Pierwotniaki czerwonka, śpiączka afrykańska, malaria, toksoplazmoza Pasożyty zwierzęce tasiemczyca, glistnica, owsica, wszawica, pchły, kleszcze. Antybiotyki na choroby bakteryjne Inne choroby nowotwory. Wpływ na zdrowie: aktywność fizyczna, właściwa dieta, odpoczynek i sen, nałogów alkoholu, narkotyków i papierosów, kofeiny, nadmiernego przyjmowania leków, Podstawowe badania stomatologiczne, morfologia i biochemia krwi, RTG płuc.