Znaczenie aktywności fizycznej w logistyce przygotowania studentów kierunku turystyka i rekreacja do propagowania zdrowego stylu życia

Transkrypt

1 SOROKA Andrzej 1 Znaczenie aktywności fizycznej w logistyce przygotowania studentów kierunku turystyka i rekreacja do propagowania zdrowego stylu życia WSTĘP Aktywność fizyczna obejmuje każdą działalność człowieka, której udziałem jest praca fizyczna powodująca wydatek energetyczny. Mówi się o zróżnicowaniu aktywności fizycznej związanej z pracą zawodową lub aktywnością fizyczną wykonywaną dla przyjemności [10]. Niedobór aktywności fizycznej jest niedocenianym czynnikiem wpływającym na stan zdrowia, chorobowość i umieralność wśród ludzi. Jest to czwarty w kolejności powód przedwczesnej śmierci ludności świata [20]. Niedostateczną aktywność fizyczną definiuje się jako wysiłek mniejszy niż 10% całkowitego dobowego wydatku energetycznego człowieka [21]. Niektórzy z badaczy niedobór traktują w kategoriach czasu, którego wymiar, z przeznaczeniem na aktywność fizyczną, krótszy niż 25 minut dziennie, uważany jest za niewystarczający [7]. Aktywność fizyczna wpływa na zmniejszenie m. in. występowania czynnika ryzyka miażdżycy w populacji, przyczynia się do zmniejszenia zapadalności na choroby sercowo-naczyniowe, a u osób już chorych wywiera korzystne efekty poprawy zdrowia, co wykazały badania naukowców amerykańskich [17], angielskich [11] i skandynawskich [12]. Rozpatrując zagadnienia aktywności fizycznej człowieka należy skupić się nie tylko na czynnościach świadomie i celowo podejmowanych w czasie wolnym ale również brać pod uwagę wysiłek fizyczny realizowany w ramach pracy zawodowej, zajęć szkolnych, obowiązków domowych czy przemieszczania się [1]. Dużego znaczenie nabiera logistyka współdziałania wielu instytucji publicznych zaangażowanych w propagowanie aktywności fizycznej poprzez współpracę ministerialną, międzyagencyjną i międzybranżową jak również włączając w to władze na każdym szczeblu [22]. Ważnym ogniwem w tych działaniach są osoby fachowo przygotowane do wykonywania tych zadań. Celem badań było określenie poziomu deklarowanej aktywności fizycznej młodzieży studiującej na kierunku turystyka i rekreacja województwa lubelskiego, jako wyznacznika przygotowania do przyszłej pracy zawodowej związanej z propagowaniem zdrowego stylu życia w społeczeństwie. Za kryterium klasyfikacji badanej zbiorowości przyjęto domeny aktywności fizycznej, ze szczególnym uwzględnieniem tej związanej ze sportem i rekreacją fizyczną oraz tryb studiowania. 1. MATERIAŁ I METODY BADAŃ W ustaleniu próby reprezentatywnej wykorzystano dobór kwotowy, uwzględniający płeć i rok studiów. W badaniach udział wzięło 690 studentów czterech uczelni z województwa lubelskiego, kształcących się na kierunku turystyka i rekreacja. Z Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie uczestniczyło 176 studentów, z Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie 185, z Wydziału Wychowania Fizycznego i Sportu w Białej Podlaskiej 176 i z Państwowej Szkoły Wyższej w Białej Podlaskiej 153. W 81,2% to studenci uczący się w trybie stacjonarnym, natomiast w 12,8% w trybie niestacjonarnym. Średni wiek badanych trybu stacjonarnego wyniósł 21,7 lat, natomiast studiujących w trybie niestacjonarnym 22,6 lat. W badaniu zastosowano metodę sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety IPAQ (International Physical Activity Questionnaire) wersja długa, który został opracowany 1 Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Agrobioinżynierii, Katedra Turystyki i Rekreacji, Lublin, ul. Akademicka 13. Tel: ; , sekretariat.uczelni@up.lublin.pl 1239

2 jako instrument nadzoru do pomiaru czterech domen aktywności fizycznej: pracy zawodowej, pracy w i wokół domu, rekreacji i sportu oraz przemieszczania się [9]. Określono trzy zakresy aktywności fizycznej: intensywną, umiarkowaną i chodzenie. Przy obliczeniach statystycznych wykorzystano program Statistica. Określono średnie arytmetyczne i odchylenia standardowe. Gdy założenia zmiennych były spełnione testem t - Studenta dla grup niezależnych określono różnice pomiędzy zmiennymi. Statystycznie istotnymi określono te różnice średnich, których prawdopodobieństwo przypadkowości była mniejsza od p<0, WYNIKI BADAŃ Porównanie poziomu aktywności fizycznej studentów trybu stacjonarnego i zaocznego wykazało, iż blisko dwukrotnie wyższą aktywnością wykazali się studenci uczący się w trybie stacjonarnym. Również w poszczególnych rodzajach aktywności fizycznej wyższe średnie osiągnęli studenci trybu niestacjonarnego. Średnia aktywność o charakterze intensywnym była istotnie niższa, niż w przypadku uczących się w trybie dziennym, natomiast aktywność o charakterze umiarkowanym była ponad dwukrotnie wyższa wśród studentów trybu zaocznego. Także aktywność związana z chodzeniem była wyższa u studentów trybu niestacjonarnego (tab. 1). Tab. 1. Poziom aktywności fizycznej studentów trybu stacjonarnego i niestacjonarnego z uwzględnieniem rodzajów aktywności fizycznej (MET-min./tydzień) Rodzaj aktywności Studenci stacjonarni Studenci zaoczni ±SD n ±SD n Wartość testu t Wartość p Ogółem 4797,9±2695, ,6±3981,3 26-2,704 0,008* Intensywna 1658,5±981, ,8±1987,7 26-4,517 0,001* Umiarkowana 1516,1±1208, ,6±2870,3 26-2,238 0,028* Chodzenie 1623,3±1502, ,2±2156,4 26-1,176 0,242 * istotna różnica p<0,05 Określając wielkości domen wykazano, iż przy aktywnościach związanych z pracą zawodową, istotnie wyższą wykazali się studenci niestacjonarni. W przypadku studentów stacjonarnych również wyższa była aktywność fizyczna związana z przemieszczaniem się i wydatkowana podczas prac domowych. Tylko w obszarze aktywności sportowych i rekreacyjnych wyższą aktywność fizyczną prezentowali studenci studiów stacjonarnych. Wykazane różnice pomiędzy badanymi grupami respondentów potwierdzone zostały przy określaniu struktury udziału poszczególnych obszarów aktywności fizycznej (tab. 2). Tab. 2. Poziom aktywności fizycznej studentów trybu stacjonarnego i zaocznego z uwzględnieniem obszarów aktywności fizycznej (MET-min./tydzień) Domeny aktywności Studenci stacjonarni Studenci zaoczni ±SD n ±SD n Wartość testu t Wartość p Ogółem 4797,9±2695, ,6±3981,3 26-4,841 0,001* Praca zawodowa 1293,7±1128, ,0±3001,8 26-5,035 0,001* Przemieszczanie 1025,1±1222, ,3±1770,4 26-1,577 0,119 Praca w domu 542,1±593, ,5±2119,6 26-4,110 0,001* Sport i rekreacja 1937,0±1352, ,8±1025,4 26 2,435 0,017* * istotna różnica p<0,

3 Blisko połowa ogólnej aktywności fizycznej studentów trybu niestacjonarnego wydatkowana była na pracę zawodową. Aktywność związana ze sportem i rekreacją stanowiła 40% ogólnej aktywności studiujących w trybie stacjonarnym. Studenci trybu niestacjonarnego, w stosunku do studiujących w trybie stacjonarnym wykazali proporcjonalnie dwa razy większe zaangażowanie fizyczne w obrębie prac domowych (rys. 1). Rys. 1. Udział poszczególnych obszarów w aktywności fizycznej studentów trybu stacjonarnego i zaocznego (w %). 3. DYSKUSJA Zmiana społecznych i ekonomicznych wzorców życia spowodowały powszechność siedzącego trybu życia [8], dlatego priorytetem zdrowia publicznego stało się promowanie aktywnego stylu życia, poprzez podnoszenie aktywności fizycznej społeczeństw [18]. Do monitorowania trendów i oceny zdrowia publicznego niezbędne są wiarygodne instrumenty pomiaru aktywności fizycznej. Obecnie na znaczeniu zyskał opracowany przez międzynarodowy zespół badaczy International Physical Activity Questionnaire (IPAQ). Jest on rzetelnym instrumentem służącym do globalnej kontroli aktywności fizycznej [6], oraz narzędziem umożliwiającym porównywanie wyników badań różnych społeczności i populacji [3]. Ponadto daje on możliwość powtarzania badań, co jest ważne przy określaniu trendów demograficznych [2]. Współcześnie wzrasta liczba osób z nadwagą i otyłością, a zalecana i wymagana aktywność fizyczna większości grup społecznych nie jest zachowywana [19]. Fakt ten dotyczy również młodzieży studiującej [16]. Przeprowadzone badania wykazały pozytywny fakt związany z wysokim poziomem aktywności fizycznej w analizowanej grupie studentów, co może świadczyć o wysokiej świadomości młodzieży przy wyborze kierunku studiów. Wykazano, iż działania o charakterze intensywnym przeważały w grupie studiujących w trybie stacjonarnych. W przypadku studentów innych populacji, udział poszczególnych intensywności był często zróżnicowany. Przykładowo amerykańskie badania wykazały, iż 47% studentów angażowało się w aktywności o wysokich intensywnościach, natomiast 17% wykazywało zupełny jej brak [15]. Inne badania, informowały, iż 42% uczestniczy w aktywnościach o wysokich intensywnościach trzy razy w tygodniu, a 20% w zajęciach o charakterze umiarkowanym [4]. Staten et al. [14] stwierdzili, iż odpowiednio 39% i 41% studentów uczestniczy w aktywności fizycznej o charakterze intensywnym i umiarkowanym. Wydaje się, iż programy nauczania na kierunku turystyka i rekreacja badanych uczelni nie proponują studentom zbyt wielu zajęć o charakterze sprawnościowym. Świadczy o tym zaledwie 25% udział domeny aktywności związanych z pracą, którą w przypadku studentów studiów stacjonarnych jest studiowanie. 1241

4 Pozytywnym wydaje się fakt, wydatkowania ponad 40% aktywności fizycznych przez studiujących w trybie stacjonarnym na sport i rekreację. Przypuszczalnie jest to potrzeba i styl życia, wynikający zarówno z charakteru studiów, jak też z samej potrzeby uczestniczenia w aktywności fizycznej. Często w dorosłym życiu, wzorce wyniesione nie tylko z domu rodzinnego ale również i ze szkoły są w znacznym stopniu wdrażane i kultywowane. Stwierdzono, iż 84,7% osób, które regularnie uczestniczyły w zajęciach sprawnościowych podczas studiów, po ich ukończeniu aktywnie przez 10 i więcej lat, uczestniczyły w regularnej aktywności fizycznej [5]. Prowadzone badania zweryfikowały także tendencję zmniejszania się wraz z kolejnym rokiem studiowania uczestnictwa w różnych formach aktywności fizycznej [13]. Chociaż ilość badań związanych z aktywnością fizyczną znacznie wzrosła w ciągu ostatniej dekady, jeszcze wiele działań należy podejmować, zwłaszcza w sferze mentalnej ludzi, aby mogli oni, a przede wszystkim chcieli, uczestniczyć w ogólnodostępnych zajęciach ruchowych. Podstawowy problem tkwi w doprowadzeniu do lepszego zrozumienia biologii człowieka przez społeczeństwo, choć wydaje się, iż proces ten w sposób systematyczny dynamicznie wzrasta. Należy w jak największym stopniu wykorzystać tę szybko rosnącą bazę wiedzy w celu promocji aktywności fizycznej. Prowadzone badania i szeroka ich prezentacja będzie więc prowadzić do bardziej aktywnego życia, a tym samym poprawiać jego jakość. WNIOSKI 1. Należy zweryfikować programy nauczania na kierunku turystyka i rekreacja z możliwością zaproponowania studiującym przedmioty, które mogłyby podnieść ich aktywność fizyczną. 2. Wydaje się, iż wiedza na temat rozpoznania i weryfikacji poziomu aktywności fizycznej studiujących jest niewystarczająca. Należy w przedmiotach związanych z promocją zdrowia zwrócić na ten czynnik uwagę, zwłaszcza na promowanie nowych narzędzi badających aktywność fizyczną, choćby w postaci kwestionariusza IPAQ. 3. Studiowanie w trybie stacjonarnym jest w większym stopniu efektywniejsze i lepiej przygotowuje studentów do zawodu związanego z kreowaniem zdrowego stylu życia. Wyrazem tego jest większy udział tej grupy studentów w aktywności fizycznej. Streszczenie Określony w wyniku badań, poziom aktywności fizycznej studentów kierunku turystyki i rekreacji, był kwantyfikatorem przygotowania ich do przyszłej pracy związanej z propagowaniem zdrowego stylu życia. Badaniami objęto 690 studentów z czterech uczelni województwa lubelskiego, które prowadzą studia na kierunku turystyka i rekreacja. Wyższą aktywność fizyczną wykazali się studenci trybu zaocznego, a tylko w obszarze związanym z aktywnością sportowo-rekreacyjną wyższe wartości MET-min./tydzień osiągnęli studiujący w trybie stacjonarnym. Wykazano, iż studiujący w trybie stacjonarnym są efektywniej przygotowywani do kreowania zdrowego stylu życia społeczeństwa. The level of physical activity as a determinant of preparing students of tourism and recreation to promote healthy lifestyle within a society Abstract The level of physical activity of students of the tourism and recreation, specified in the studies, was a quantifier of their preparation to future work associated with the promotion of healthy lifestyle. The studies involved 690 students from four universities of Lublin Province which offer the tourism and recreation program. The extramural students showed higher physical activity. Full-time students got higher METmin./week results only in the area related to sports and recreational activities. It was shown that students of stationary mode were more effectively prepared for creating healthy lifestyle of the society. BIBLIOGRAFIA 1. Baj-Korpak J., Soroka A., Korpak F., Physical Activity of selected socio-occupational groups (education). Human and Health 2010, No

5 2. Bauman A., Allman-Farinelli M., Huxley R., et al., Leisure-time physical activity alone may not be a sufficient public health approach to prevent obesity a focus on China. Obesity Reviews 2008, 9 (Suppl. 1). 3. Brown W.J., Bauman A., Chey T., et al., Comparison of surveys used to measure physical activity. The Australian and New Zealand Journal of Public Health 2004, No Centers for Disease Control. Youth risk behavior surveillance: National College Health Risk Behavior Survey United States, 1995, MMWR. 46(SS 6)/ Cerin E., Leslie E., Bauman A., et al., Levels of physical activity for colon cancer prevention compared with generic public health recommendations: population prevalence and sociodemographic correlates. Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention Craig C.L., Marshall A.L., Sjostrom M., et al., The International Physical Activity Questionnaire (IPAQ): A comprehensive reliability and validity study in twelve countries. Medicine and Science in Sports and Exercise De Leon M.P., Benatti P., Di Gregorio C., et al., Genotype-phenotype correlations in individuals with a founder mutation in the MLH1 gene and hereditary non-polyposis colorectal cancer. Scandinavian Journal of Gastroenterology 2007, No 42(6). 8. Knuth A.G., Bacchieri G., Victora C.G., et al., Changes in physical activity among Brazilian adults over a 5-year period. The Journal of Epidemiology and Community Health 2010, No Miilunpalo S., Evidence and theory based promotion of health-enhancing physical activity. Public Health Nutrition 2001, No Pescatello L.S., Exercising for health: the merits of lifestyle physical activity. The Western Journal of Medicine 2001, No 174(2). 11. Rosengren A., Wilhelmsen L., Physical activity protects against coronary Heath and deaths from all causes In middle-aged men. Evidence from a 20-year follow-up of the primary prevention study in Goteborg. Annals of Epidemiology 1997, No Schnohr P., Lange P., Scharling H., et al., Long-term physical activity in leisure time and mortality from coronary heart disease, stroke, respiratory diseases and cancer. The Copenhagen City Heart Study. European Journal of Preventive Cardiology 2006, No Sparling P.B., Snow T.K., Physical activity patterns in recent college alumni. Research Quarterly for Exercise & Sport Staten R.R., College students physical activity: application 27. of an ecological perspective. American Journal of Health Studies 2005, 20(1-2). 15. Suminski R.R., Petosa R., Utter A.C., et al., Physical activity among ethnically diverse college students. The Journal of American College Health 2002, 51(2). 16. Telama R., Yang X., Viikari J., et al., Physical activity from childhood to adulthood: a 21-year tracking. American Journal of Preventive Medicine Warburton D., Nicol CW., Bredin S., Prescribing exercise as preventive therapy. CMAJ 2006, No Warren T.Y., Barry V., Hooker SP., et al., Sedentary behaviors increase risk of cardiovascular disease mortality in men. Medicine and Science in Sports and Exercise 2010, No WHO Obesity: Prevention and managing the global epidemic - Report of a WHO consultation on obesity. World Health Organization technical report series World Health Organization. Global health risks: mortality and burden of disease attributable to selected major risks, Geneva, Varo J.J., Martínez-González M.A., De Irala-Estévez J., et al., Distribution and determinants of sedentary lifestyles in the European Union. International Journal of Epidemiology 2003, No 32(1). 22. WHO, Benefits of Physical Activity, Geneva,