Nowatorstwo pedagogiczne w teorii i praktyce

Transkrypt

1 Ewa Morzyszek-Banaszczyk Anna Iwicka-Okońska Nowatorstwo pedagogiczne w teorii i praktyce W czasach, w których nie ma nic stałego, oprócz stałych zmian... trzeba je polubić. /K.J. Szmidt/ Współczesny człowiek ma być otwarty na dokonujące się przeobrażenia świata, dostrzegać kierunki jego rozwoju, być wrażliwym i głęboko zaangażowanym w proces przebudowy struktury rzeczywistości. Jedną z idei pedagogicznych wychowania takiego człowieka jest koncepcja otwartego umysłu, zaproponowana przez Irenę Wojnar. Postawę otwartego umysłu charakteryzują: wyostrzenie sposobu postrzegania świata, rozszerzanie zakresu doświadczenia, ciągłe wzbogacanie i pogłębianie wiedzy oraz postawa twórcza (Górniewicz, 1989). Innowacyjność jako cecha współczesnego człowieka Niewątpliwą cechą postawy twórczej jest innowacyjność, która odnosząc się do kompetencji człowieka, oznacza jego zdolność do kreowania nowych wartości, pomysłów, projektów działania, wskazujących możliwość odmiennego niż dotychczas rozwiązania określonego zadania (Borkowski, 2001). Podstawą tak pojmowanej innowacyjności jest myślenie i działania oryginalne, giętkie, nieschematyczne. Charakterystyki jednostki innowacyjnej dokonał Kozielecki w publikacji o znamiennym tytule Człowiek oświecony czy innowacyjny (Kozielecki, 1987). Jego zdaniem człowiek innowacyjny postrzega otoczenie nie jako trwałą harmonijną strukturę, ale zbiór pytań i obszarów niepewności poznawczej i praktycznej, które trzeba zredukować. Charakteryzuje się zatem postawą badawczą, pozwalającą mu wykrywać i rozwiązywać problemy, dokonywać wyborów, przejawia przedsiębiorczość, inicjując działania, za które bierze odpowiedzialność. W efekcie człowiek innowacyjny ma poczucie sprawstwa i zadowolenie z życia, motywację do działania i umiejętności samokształcenia. Wystarczy, że cechuje nas twórczy nonkonformizm, otwartość na nowe doświadczenia przy jednoczesnej gotowości do akceptacji zmian, czyli orientacja na przyszłość, ale również poszanowanie godności innych i wysoki poziom empatii, byśmy zasłużyli na miano innowacyjnych, a więc nowoczesnych (Krzysztofek, Szczepański, 2002). Sprzyjać temu będą zarówno osobowość demokratyczna lub liberalna, uniwersalizm w myśleniu, optymizm i dbałość o zdrowie, jak i wysokie aspiracje oświatowe, zawodowe oraz umiejętność korzystania z wiedzy i zdolność do zbierania informacji o faktach. Wszak drogę ku twórczości rozpoczyna przypatrywanie się światu i zaciekawienie (Szmidt, 1997, s. 12). Innowacje pedagogiczne Potrzeba wprowadzania innowacji w oświacie wypływa z trzech źródeł: z twórczego charakteru pracy nauczycieli, z konieczności przygotowania uczniów do życia w realnym świecie, ze zmienności rzeczywistości społecznej, kulturowej i konieczności dostosowania się do nowych sytuacji. Innowacyjność pedagogiczna to przekształcanie rzeczywistości edukacyjnej zgodnie z jej podstawowym założeniem, jakim jest wspieranie człowieka w jego rozwoju. Jak podkreśla prof. D. Waloszek z Akademii Pedagogicznej w Krakowie jest to proces zindywidualizowany. Działania innowacyjne nastawione są więc na zmianę, cechuje je nowość, celowość i odpowiedzialność autora za ich efekty. Nie mogą być szkodliwe i muszą być realizowane w uzgodnieniu z odbiorcami podmiotami edukacji, które są stronami w tym procesie. Ze względu na skalę zmian (stopień radykalności i nowości) innowacje dzielą się na: usprawnienia, racjonalizacje, dotyczące praktyki w mikroskali zjawisk, często bez uzasadnienia teoretycznego; modernizacje, dotyczące szkoły jako systemu dydaktyczno wychowawczego i odnoszące się do praktyki na tle teorii; nowatorstwo, określane jako najbardziej złożona postać innowacji, polegające na szerokiej zmianie wycinka edukacji, obejmujące zmiany całościowe, łączące w sobie teorię i praktykę; tworzenie nowego systemu wychowania, kształcenia, opieki, edukacji, uzasadnionego teoretycznie. Innowacjami pedagogicznymi, prowadzonymi w szkołach i placówkach oświatowych są nowatorskie rozwiązania o charakterze programowym, organizacyjnym lub metodycznym (innowacje mogą mieć również charakter mieszany), mające na celu poprawę jakości ich pracy. Mogą one swym zasięgiem obejmować całą szkołę, oddział lub grupę uczniów, wszystkie lub wybrane zajęcia edukacyjne. Biorąc pod uwagę celowość podejmowanych działań innowacyjnych, konieczne jest określenie przez innowatora przedziału czasowego, w którym planowane zmiany chce osiągnąć. Do pożądanych innowacji w obrębie szkoły, przedszkola należą te, które wiążą się z: podmiotowym traktowaniem dziecka; indywidualizacją kształcenia i wychowania; partnerskimi relacjami nauczyciel dziecko rodzic; ze stosowaniem działań dydaktyczno-wychowawczych, służących aktywizacji poznawczej uczniów, kształtowaniu jednostek o bogatej osobowości, twórczych i krytycznych; wykorzystaniem nowoczesnych technologii informacyjnych. Wprowadzanie tych zmian wiąże się z modyfikacją celów, treści, metod, form organizacyjnych, form pracy oraz środków kształcenia i wychowania. Prowadzenie innowacji uwarunkowane jest wieloma czynnikami wewnętrznymi, wiążącymi się z cechami psychofizycznymi nauczycieli oraz czynnikami zewnętrznymi, czyli m.in. bazą materialną, gratyfikacjami nauczycieli innowatorów, stosunkiem innych nauczycieli do nauczyciela nowatora. 2

2 PRZEGLĄD Edukacyjny 3 (60) Nowe rozwiązania Nowe rozwiązania programowe metodyczne organizacyjne PREZENTACJE 5) omówienie założeń dydaktycznych i wychowawczych, na jakich została oparta koncepcja programu, relacji do zakresu podstawy programowej kształcenia ogólnego, a także ewentualnych specjalnych warunków dotyczących realizacji programu; 6) w przypadku publikacji programu nazwiska rzeczoznawców, którzy opiniowali program. Poszerzenie Zakres Modyfikacje Szczegółowe cele edukacyjne kształcenia ogólnego (nauczania i wychowania) Celów Kształcenia Dydaktyka Wychowanie Cele ogólne ponadprzedmiotowe z podstawy programowej Cele ogólne nauczania danej dyscypliny, czyli przedmiotowe z podstawy programowej Treści Wychowania Treści Opieki Cele szczegółowe + Materiał nauczania + Wymagania programowe Nauczyciele, którzy chcą coś zmienić w swojej pracy, pragną poczuć zadziwiające rezultaty i osiągnięcia uczniów, nie mających barier komunikacyjnych, podejmujących coraz to nowe doświadczenia, łamiących własne wymówki typu ja nie potrafię, powinni podjąć wyzwanie i zmienić przede wszystkim swoje podejście do innowacyjności. Podejmując zaś decyzję o usprawnieniach, modyfikacjach, nowatorstwie nauczyciel musi postawić sobie następujące pytania: 1. Co wiem o przedmiocie i podmiocie zmiany? 2. Co powinienem zrobić na tle wiedzy o przedmiocie i podmiocie zmiany? 3. Czemu wprowadzana zmiana ma służyć? Jeśli nie potrafimy odpowiedzieć na te pytania szeroko i wyczerpująco, nie powinniśmy podejmować decyzji o wprowadzeniu zmiany. Program własny nauczyciela Przypomnijmy, że program nauczania dla zajęć edukacyjnych z zakresu kształcenia ogólnego, zwany dalej programem nauczania ogólnego, stanowi opis sposobu realizacji zadań edukacyjnych ustalonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego, określonej w odrębnych przepisach (Dz. U. Z 2004 r. nr 25, poz i 2.4). Program nauczania ogólnego obejmuje co najmniej jeden etap edukacyjny i dotyczy: kształcenia zintegrowanego, przedmiotu, ścieżki edukacyjnej, bloku przedmiotowego lub ich części. Program nauczania ogólnego zawiera: 1) szczegółowe cele edukacyjne kształcenia i wychowania; 2) materiał nauczania związany ze szczegółowymi celami edukacyjnymi, uwzględniający treści nauczania określone w podstawie programowej kształcenia ogólnego; 3) procedury osiągania szczegółowych celów edukacyjnych; 4) opis założonych osiągnięć ucznia i propozycje metod ich oceny, z uwzględnieniem standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów, określonych w odrębnych przepisach; uczniowski informacyjny nauczycielski Przywoływany już Dziennik Ustaw nr 25 z 2004 r. w stanowi, że w szkole podstawowej, gimnazjum (...) wyboru programu nauczania ogólnego dla zajęć edukacyjnych dla danego oddziału, ujętych w szkolnym planie nauczania, o którym mowa w przepisach w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych, dokonuje nauczyciel prowadzący te zajęcia, uwzględniając możliwości i zainteresowania uczniów oraz wyposażenie szkoły, spośród programów wpisanych do wykazu, o którym mowa w 18 ust. 2. Ten sam paragraf ( ) informuje, że własny (...) program nauczania ogólnego, (...) nauczyciele, o których mowa w ust. 1-3, mogą opracować samodzielnie lub z wykorzystaniem programów wpisanych do wykazów, o których mowa odpowiednio w 18 ust Program wychowania przedszkolnego opracowany przez nauczyciela lub osobę prowadzącą zajęcia dodatkowe może zostać dopuszczony do użytku w danym przedszkolu lub oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej po uzyskaniu pozytywnej opinii nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego, posiadającego wykształcenie wyższe i kwalifikacje do pracy w przedszkolu ( ). Program wychowania przedszkolnego, o którym mowa w ust. 5, dopuszcza do użytku w danym przedszkolu lub w oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej dyrektor odpowiednio przedszkola lub szkoły, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i rady przedszkola lub szkoły, a jeżeli nie została ona powołana opinii rady rodziców lub innego przedstawicielstwa rodziców ( ). A zatem to nauczyciele prowadzący zajęcia w danym oddziale ustalają zestaw programów nauczania realizowanych w tym oddziale, złożony z programów nauczania ogólnego dla poszczególnych zajęć edukacyjnych, (...) zwany dalej szkolnym zestawem programów ( ). Pamiętajmy, że szkolny zestaw programów uwzględnia całość podstawy programowej kształcenia ogólnego dla danego etapu edukacyjnego, (...) a przypomina o tym

3 Analogicznie w szkole program nauczania ogólnego opracowany przez nauczyciela może zostać dopuszczony do użytku w danej szkole i włączony do szkolnego zestawu programów po uzyskaniu pozytywnej opinii nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego, posiadającego wykształcenie wyższe w zakresie zgodnym z zakresem treści nauczania, które program obejmuje ( ). Programy nauczania, o których mowa w ust. 9 i 10, dopuszcza do użytku w danej szkole i włącza do szkolnego zestawu programów dyrektor szkoły, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i rady szkoły, a jeżeli nie została ona powołana opinii rady rodziców lub innego przedstawicielstwa rodziców ( ). Warunki realizacji programu Zewnętrzne otoczenie Tworzy nauczyciel Strategie, preferowane metody, środki dydaktyczne Warunki Ewaluacja programu Wewnętrzne Możliwości uczniów Diagnoza dydaktyczna i pedagogiczna I. Faza refleksyjna Badanie opracowanego programu przed jego wdrożeniem! Czy jest możliwy do realizacji?! Jakie czynniki mogą ułatwić jego realizację?! Jakie są uboczne następstwa realizacji programu?! Jakie czynności należy wykonać dla jego doskonalenia? II. Faza kształtująca polega na badaniu w trakcie jego realizacji! ustne odpytywanie,! prace pisemne,! obserwacje sposobów wykonywania prac,! analiza wytworów prac,! zbieranie dowodów osiągnięć III. Faza podsumowująca polega na podsumowaniu osiągnięć uczniów, analizy efektów. Rozporządzenie MENiS z w sprawie ramowych planów nauczania (Dz.U. z 2002 r. Nr 15 poz. 142 ze zm.) wskazuje na możliwości tworzenia programów własnych dla różnych rodzajów zajęć edukacyjnych prowadzonych przez nauczycieli, między innymi: w 2 ust 5 pkt. 2 Godziny do dyspozycji dyrektora szkoły mogą być przeznaczone na: realizację dodatkowych zajęć edukacyjnych, dla których nie została ustalona podstawa programowa, lecz program nauczania tych zajęć został włączony do szkolnego zestawu programów nauczania; 2 ust. 6 Dodatkowe zajęcia edukacyjne, o których mowa w ust. 5 pkt 2, dyrektor szkoły może wprowadzić do szkolnego planu nauczania po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i opinii rady rodziców. Rodzaj zajęć, których dotyczyć może program własny yopracowany yprzez nauczyciela y! Przedmiot! Koło zainteresowań! Inne specjalistyczne! Obowiązkowe! Dodatkowe zajęcia edukacyjne! Dodatkowe pozalekcyjne dla grupy uczniów! Specjalistyczne dla grupy uczniów Innowacja pedagogiczna Definicję innowacji pedagogicznej i eksperymentu pedagogicznego, ich zakres oraz procedurę wdrażania określa Dziennik Ustaw z 2002 r. nr 56 w poz I tak innowacją pedagogiczną, zwaną dalej innowacją, prowadzoną w publicznych szkołach i placówkach, zwanych dalej szkołami, są nowatorskie rozwiązania programowe, organizacyjne lub metodyczne, mające na celu poprawę jakości pracy szkoły ( 1. 1.). Eksperymentem pedagogicznym, zwanym dalej eksperymentem, są działania służące podnoszeniu skuteczności kształcenia w szkole, w ramach których są modyfikowane warunki, organizacja zajęć edukacyjnych lub zakres treści nauczania, prowadzone pod opieką jednostki naukowej ( 1. 2). Jednak zarówno innowacje, jak i eksperymenty nie mogą prowadzić do zmiany typu szkoły ( 1. 3). Innowacja lub eksperyment może obejmować wszystkie lub wybrane zajęcia edukacyjne, całą szkołę, oddział lub grupę ( 2. 1.). Rozpoczęcie innowacji lub eksperymentu jest możliwe po zapewnieniu przez szkołę odpowiednich warunków kadrowych i organizacyjnych, niezbędnych do realizacji planowanych działań innowacyjnych i eksperymentalnych ( 2. 2.). Innowacje lub eksperymenty, wymagające przyznania szkole dodatkowych środków budżetowych, mogą być podjęte po wyrażeniu przez organ prowadzący szkołę pisemnej zgody na finansowanie planowanych działań ( 2. 2.). Rekrutacja do szkół lub oddziałów, w których jest prowadzona innowacja lub eksperyment, odbywa się na zasadzie powszechnej dostępności ( 2. 4), a udział nauczycieli w innowacji lub eksperymencie jest dobrowolny ( 2. 5). Innowacje i eksperymenty nie mogą naruszać uprawnień ucznia do bezpłatnej nauki, wychowania i opieki w zakresie ustalonym w ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, a także w zakresie uzyskania wiadomości i umiejętności niezbędnych do ukończenia danego typu szkoły oraz warunków i sposobu przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów, określonych w odrębnych przepisach ( 3). Procedura wdrażania innowacji pedagogicznych Uchwałę w sprawie wprowadzenia innowacji w szkole podejmuje rada pedagogiczna ( 4. 1.) po uzyskaniu: 1) zgody nauczycieli, którzy będą uczestniczyć w innowacji, 2) opinii rady szkoły, 3) pisemnej zgody autora lub zespołu autorskiego innowacji na jej prowadzenie w szkole, w przypadku gdy założenia innowacji nie były wcześniej opublikowane ( 4. 2.). 4

4 PRZEGLĄD Edukacyjny 3 (61) Uchwałę rady pedagogicznej w sprawie wprowadzenia innowacji wraz z opisem jej zasad oraz opinią rady szkoły i zgodą autora lub zespołu autorskiego innowacji, o której mowa w ust. 2 pkt. 3, dyrektor szkoły przekazuje kuratorowi oświaty i organowi prowadzącemu szkołę w terminie do dnia 31 marca roku poprzedzającego rok szkolny, w którym jest planowane rozpoczęcie innowacji ( 4. 3.). Innowacje i eksperymenty prowadzone w dniu wejścia w życie rozporządzenia należy dostosować do wymogów określonych w rozporządzeniu do dnia 30 września 2002 r. ( 9). Dokumentacja kierowana do kuratorium i organu prowadzącego szkołę powinna, oprócz wniosku pisma przewodniego dyrektora szkoły/przedszkola, zawierać: 1. Uchwałę rady pedagogicznej w sprawie wdrożenia na terenie szkoły innowacji (Nr... Data...). 2. Opinię rady szkoły a w przypadku, gdy taka nie funkcjonuje na terenie szkoły, opinię rady pedagogicznej, która przejmuje tę kompetencję. 3. Pisemną zgodę nauczycieli, którzy będą uczestniczyć w innowacji. 4. Pisemną zgodę autorów lub zespołu autorskiego innowacji na jej prowadzenie w szkole w przypadku, gdy założenia innowacji nie były wcześniej opublikowane. 5. Opis zasad funkcjonowania innowacji. Propozycja struktury dokumentu opisującego działalność innowacyjną I. Strona tytułowa, a na niej: Tytuł innowacji Rodzaj innowacji (o charakterze organizacyjnym, metodycznym, programowym) Autorzy innowacji II. Wstęp: Opis, jak doszło do postania pomysłu Uzasadnienie, czyli parę słów o autorach, ich przygotowaniu merytorycznym do prowadzenia działalności innowacyjnej opisanej w dalszej części Miejsce wdrażania działalności innowacyjnej (przedszkole/szkoła) Zasięg, czyli do kogo jest kierowana innowacja (dla jakiej grupy wiekowej dzieci/uczniów, w ilu oddziałach) Czas trwania innowacji Koszty i źródła finansowania działalności innowacyjnej Na jakim programie oparta jest innowacja zwłaszcza, jeśli jej charakter jest programowy lub metodyczny III. Opis zasad innowacji Uzasadnienie potrzeby wprowadzania zmiany, czyli diagnoza z jakiego miejsca ruszamy i dokąd chcemy zajść, jakie efekty pragniemy uzyskać w wyniku jej wdrożenia? Cele ogólne (co w wyniku tych zmian zyskają dzieci, przedszkole?) Cele szczegółowe czyli zakładane efekty, a zarazem wskaźniki oceny powodzenia wprowadzonych zmian Zasady innowacji, czyli na czym polega nowatorstwo, wprowadzana zmiana, np.: o jakie treści wzbogacamy program, na którym oparta jest innowacja, jakie metody pracy przewidujemy i na czym one polegają, jakie rozwiązania organizacyjne wprowadzamy, których dotąd nie stosowaliśmy. PREZENTACJE Opis niezbędnych warunków, umożliwiających osiągnięcie założonych celów innowacji IV. Ewaluacja W jakim czasie będzie przebiegać badanie efektów zakładanych zmian? W jaki sposób będziemy prowadzić ewaluację? Za pomocą jakich metod, technik i narzędzi badawczych? Kto będzie przeprowadzał badanie osiąganej jakości? Kto przeprowadzi analizę i weryfikację zgromadzonych informacji? Komu i w jaki sposób przedstawimy osiągnięte rezultaty wdrożonej innowacji? V. Załączniki Przykładowy plan wprowadzenia zmiany Przykładowe scenariusze zajęć Przykładowe środki i pomoce dydaktyczne (karty prac dla dzieci itp.) Narzędzia badawcze, adekwatne do celów innowacji VI. Bibliografia Nadzór dyrektora nad nowatorstwem pedagogicznym Podstawy prawne do podejmowania zadań dyrektora szkoły w tym zakresie to art. 33 ust. 1 Ustawy o systemie oświaty. Precyzuje on, że nadzór dyrektora polega na: 1) ocenianiu stanu i warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkół, placówek i nauczycieli, 2) analizowaniu i ocenianiu efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek, 3) udzielaniu pomocy szkołom, placówkom i nauczycielom w wykonywaniu ich zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, 4) inspirowaniu nauczycieli do innowacji pedagogicznych, metodycznych i organizacyjnych. Przedmiotem nadzoru zaś są: 1) zgodność zatrudniania nauczycieli z wymaganymi kwalifikacjami (kontrola tej zgodności leży w kompetencji organu sprawującego nadzór pedagogiczny), 2) realizacja podstaw programowych i ramowych planów nauczania, 3) przestrzeganie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów, a także przestrzegania przepisów dotyczących obowiązku szkolnego oraz obowiązku nauki, 4) przestrzeganie statutu szkoły lub placówki, w tym zakresie przestrzeganie praw ucznia oraz praw dziecka (Art. 33 ust. 2 Ustawy o systemie oświaty). Działalność diagnostyczno-oceniająca wobec nauczyciela obejmuje w szczególności: 1) systematyczne kontrolowanie przestrzegania przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek; 2) diagnozowanie działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkół i placówek; 3) ocenianie działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkół i placówek, w całości lub w wybranych zakresach, w szczególności określonych w art. 33 ust. 2 ustawy; 4) gromadzenie informacji o pracy nadzorowanych nauczycieli i dyrektorów szkół i placówek, niezbędnych do dokonywania oceny ich pracy. 5

5 Formami wspomagającymi działania dyrektora w zakresie nadzoru są w szczególności: 1) szkolenia i narady; 2) przekazywanie informacji o aktualnych problemach oświatowych i przepisach prawa dotyczących działalności szkół i placówek; 3) udział w rozwiązywaniu bieżących problemów dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych szkół i placówek, w szczególności przez udzielanie pomocy nauczycielom i dyrektorom szkół i placówek, inspirowanie ich do samodzielnej, innowacyjnej i twórczej działalności oraz wskazywanie właściwego trybu postępowania w konkretnych sprawach; 4) upowszechnianie i wdrażanie rozwiązań służących skutecznej realizacji zadań szkół i placówek, w szczególności przez promowanie przykładów dobrych praktyk; 5) inspirowanie lub organizowanie współpracy między nauczycielami, szkołami, placówkami, nauczycielami akademickimi, szkołami wyższymi, jednostkami samorządu terytorialnego, organami prowadzącymi szkoły i placówki, Centralną Komisją Egzaminacyjną i okręgowymi komisjami egzaminacyjnymi oraz stowarzyszeniami i organizacjami, o których mowa w art. 56 ust. 1 ustawy. Do metod i technik sprawowania nadzoru pedagogicznego zalicza się analizę dokumentacji, hospitacje, ankietowanie, wywiady, rozmowy, testy dydaktyczne. Proponujemy uporządkować działania dyrektora związane z nadzorem nad działalnością innowacyjną i programami własnymi, wyróżniając wśród nich następujące etapy: I. Etap Analiza dokumentacji pod kątem spełniania wymagań formalnych i merytorycznych Zapoznanie z opiniami specjalistów w zakresie dotyczącym jakości programu oraz opiniami rodziców. Zgłoszenie za pośrednictwem dyrektora innowacji do kuratorium wraz z jej opisem i stosownymi załącznikami. Obserwacja działań nauczyciela promującego przyjęcie programu do realizacji, np.: udział w spotkaniu z rodzicami, uczniami, nauczycielami, którzy mieliby go wdrażać. Ustalenie sposobów monitorowania i ewaluacji z autorami przedsięwzięcia. Przyjęcie do szkolnego zestawu programów zgłoszonego programu lub innowacji pedagogicznej. II. Etap wdrażania i realizacja programu lub innowacji Obserwacja zajęć. Kontrola realizacji podstawy programowej. Diagnoza i ocena osiągnięć edukacyjnych uczniów. Analiza efektów wdrożonych działań, treści, założeń programowych. Monitorowanie autoewaluacji nauczyciela ujętych w założeniach programu lub innowacji. Narzędziem stosowanym przez dyrektora może być arkusz analizy dokumentacji wg wskaźników przyjętych w propozycji struktury opisu działalności innowacyjnej. Arkusz hospitacji zajęć zawiera: Metryczkę (data, szkoła, klasa, imię i nazwisko nauczyciela, przedmiot lub rodzaj zajęć, numer i nazwa programu). Rodzaj hospitacji. Cel hospitacji dyrektora. Wskaźniki obserwacji. Uwagi na temat stopnia osiągania celu hospitacji ze względu na przyjęte wskaźniki. Wnioski. Wydane zalecenia i termin ich realizacji. Podpis nauczyciela i dyrektora szkoły. Informacja o realizacji zaleceń. Od dwóch lat obserwuje się niewielki wzrost zgłoszonych innowacji pedagogicznych w skali województwa łódzkiego, a w szczególności w zakresie innowacji o charakterze programowym. Największa grupa to innowacje skierowane do dzieci w wieku przedszkolnym oraz uczniów w szkołach podstawowych i gimnazjach. Dotyczą one zarówno zajęć obowiązkowych, jak i dodatkowych, przeznaczonych dla grup uczniów w odpowiedzi na ich zainteresowania i potrzeby. Niewielką ilość stanowią innowacje o zasięgu ogólnoszkolnym, np.: w zakresie spraw wychowawczych. Innowacyjność w skali województwa łódzkiego w latach 2005/06 i 2006/07, stanowi 8,42% szkół Ewa Morzyszek-Banaszczyk Kuratorium Oświaty w Łodzi Anna Iwicka-Okońcka WODN w Łodzi LITERATURA: Borkowski J., Człowiek w organizacji: podręczny słownik psychologii i dziedzin pokrewnych, Elipsa, Warszawa Górniewicz E., O projekcie autorskiego przedszkola, Wychowanie w Przedszkolu 1989 nr 10. Komorowska H., O programach prawie wszystko, WSiP, Warszawa Kozielecki J., Człowiek oświecony czy innowacyjny,1987. Krzysztofek K., Szczepański M., Zrozumieć rozwój, UŚ, Katowice Szmidt K.J., Elementarz twórczego życia, W.A.B., Warszawa III 2005 III 2006 Nauczyciele innowatorzy (529) w skali województwa łódzkiego w roku 2005/06 stanowili 21,72% spośród zatrudnionych w przedszkolach, szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych. Innowacyjność w skali województwa łódzkiego w latach 2005/06 i 2006/ rok 2005/06 rok 2006/ organizacyjne programowe metodyczne mieszane 6