Instytut Morski w Gdańsku Gdańsk, ul. Abrahama 1 tel. (58) , fax. (58) zhm-im@im.gda.pl

Transkrypt

1 Instytut Morski w Gdańsku Gdańsk, ul. Abrahama 1 tel. (58) , fax. (58) zhm-im@im.gda.pl Prognoza oddziaływania na środowisko dla zmiany programu wieloletniego na lata pn: Program ochrony brzegów morskich ustanowionego ustawą z dnia 28 marca 2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich Gdańsk, maj 2015

2 Wydawnictwa Wewnętrzne Instytutu Morskiego w Gdańsku Nr 6931 Praca wykonana na podstawie Umowy nr DTM/KF/BDG-VIII U-132/14/2014 z dnia r. pomiędzy Skarbem Państwa-Ministrem Infrastruktury i Rozwoju a Instytutem Morskim w Gdańsku Zespół autorski: Helena Boniecka, Alicja Kaźmierczak,Wojciech Gawlik, Hanna Cylkowska Monika Michałek, Lidia Kruk-Dowgiałło, Piotr Gruszka, Anna Barańska, Paulina Brzeska, Iwona Kordala, Piotr Pieckiel, Tomasz Kuczyński Autorzy rysunków: Radosław Opioła, Alicja Kaźmierczak Opracowanie graficzne map: Joanna Pardus Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk

3 Spis treści: Prognoza oddziaływania na środowisko dla zmiany programu wieloletniego na lata Wstęp Podstawa prawna Prognozy Zakres i układ Prognozy Informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu Prognozy Ogólne założenia metodyczne Procedura postępowania w ocenie przewidywanych znaczących oddziaływań na poszczególne elementy środowiska zadań wynikających z Programu ochrony brzegów morskich i jego zmiany Definicje pojęć użytych w Prognozie Informacje o zawartości, głównych celach Programu ochrony brzegów morskich oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami Określenie, analiza i ocena celów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotnych z punktu widzenia Programu i zmian w Programie ochrony brzegów morskich, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania Programu Określenie, analiza i ocena istniejącego stanu środowiska Zalew Wiślany Warunki geomorfologiczne Antropogenizacja Stan ekologiczny wód Roślinność Zwierzęta Obszary chronione Rezerwaty przyrody Parki Krajobrazowe Obszary chronionego krajobrazu Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk (SOO) Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk

4 5.2. Zatoka Gdańska Warunki geomorfologiczne Antropogenizacja Stan ekologiczny wód Roślinność Zwierzęta Obszary chronione Rezerwaty Przyrody Parki Krajobrazowe Obszary Chronionego Krajobrazu Specjalne Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO) Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) Półwysep Helski od strony otwartego morza Warunki geomorfologiczne Dynamika strefy brzegowej Antropogenizacja Stan ekologiczny wód Roślinność Zwierzęta Obszary chronione Parki Krajobrazowe Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO) Otwarte morze Warunki geomorfologiczne Antropogenizacja Stan ekologiczny Roślinność Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk

5 Zwierzęta Obszary chronione Parki Narodowe Rezerwaty przyrody Parki Krajobrazowe Obszary Chronionego Krajobrazu Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO) Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) Zalew Szczeciński wraz ze Świną, Dziwną oraz Zalewem Kamieńskim Warunki geomorfologiczne Antropogenizacja Stan ekologiczny Roślinność Zwierzęta Obszary chronione Parki narodowe Rezerwaty Przyrody Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO) Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) Korytarze ekologiczne Ocena stanu powietrza atmosferycznego i klimatu akustycznego dla całej strefy objętej Programem Ludzie, w tym jakość życia i zdrowia Ocena stanu strefy brzegowej na podstawie wyników monitoringu brzegów morskich z lat /2009 oraz Analiza możliwych rozwiązań technicznych pod kątem ich oddziaływania na środowisko Analiza zasadności stosowania umocnień brzegowych poza terenami zurbanizowanymi Ocena ryzyka powodziowego Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk

6 6. Określenie, analiza i ocena potencjalnych zmian stanu środowiska w przypadku nie wprowadzenia Programu i zmian do niego Określenie, analiza i ocena istniejących problemów ochrony środowiska istotnych z punktu widzenia realizacji Programu ochrony brzegów morskich, w szczególności dotyczących obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Określenie, analiza i ocena przewidywanych znaczących oddziaływań na cele i przedmiot ochrony oraz integralność obszarów Natura 2000 a także na środowisko Określenie i analiza przewidywanych znaczących oddziaływań na środowisko i wpływu na nie dopuszczeń i ograniczeń wskazanych w Programie ochrony brzegów morskich Ocena przewidywanych znaczących oddziaływań na cele i przedmiot ochrony, integralność obszarów Natura 2000 oraz na środowisko z uwzględnieniem zależności między elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy Ocena wpływu działań przewidzianych do realizacji w Programie w kontekście zakazów określonych w ustawie o ochronie przyrody dotyczącymi czynności na obszarach chronionych Informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko Określenie, analiza i ocena stanu środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem Przedstawienie rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji Programu ochrony brzegów morskich, w szczególności na cele i przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru Przedstawienie rozwiązań alternatywnych do rozwiązań zawartych w Programie ochrony brzegów morskich wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, w tym wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy, biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu oraz cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru Rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w Programie ochrony brzegów morskich wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych Wskazanie napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy, biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu oraz cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk

7 13. Propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień Programu ochrony brzegów morskich oraz częstotliwości jej przeprowadzania Uwagi o brakach i nieprecyzyjnych sformułowaniach w zapisach Programu ochrony brzegów morskich wymagające uzupełnienia lub poprawienia Streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym Rekomendacje Literatura: Załącznik Załącznik Załącznik Załącznik Załącznik Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk

8 Spis rysunków i fotografii: Rys Schemat postępowania w procedurze przyjęcia Prognozy oddziaływania na środowisko (opracowanie własne wg tekstu jedn. ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Dz.U nr 0 poz. 647, tekstu jedn. ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej Dz. U nr 0 poz. 934, treści ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku Dz.U poz.1235) Rys Odcinki brzegu i zadania przewidziane zmienionym Programem ochrony brzegów morskich Rys Schemat procedury postępowania w ocenie przewidywanych znaczących oddziaływań zadań zapisanych w Programie na poszczególne elementy środowiska (opracowanie własne, zgodnie z ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku) Rys Szczegółowy schemat procedury oceny oddziaływania na cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000, ich integralność oraz pozostałe komponenty środowiska w obszarze objętym Programem (opracowanie własne, zgodnie z ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku) Rys Obszar strefy brzegowej wg rozporządzenia w sprawie pasa technicznego (Boniecka 2005) 56 Rys Odcinki brzegu i zadania przewidziane zmienionym Programem ochrony brzegów morskich Rys Schemat powiązań Programu ochrony brzegów morskich z innymi dokumentami (opracowanie własne) Fot Brzegi Zalewu Wiślanego między Krynicą Morską a Piaskami ( 87 Rys Rozmieszczenie osadów dennych w Zalewie Wiślanym (źródło: Uścinowicz i Zachowicz 1996) Rys Antropogenizacja strefy brzegowej Zalewu Wiślanego (opracowanie własne) Rys Schemat morfodynamiczny wybrzeży Zatoki Gdańskiej (źródło: Musielak 1980) Rys Zmiany linii brzegowej Zatoki Gdańskiej w latach (źródłó: Zawadzka-Kahlau 1999) Fot Widok satelitarny na Trójmiasto (źródło: GoogleMaps) Fot Zabudowa miejska w pobliżu narefulowanej plaży miejskiej w Gdyni Fot Widok na Sopot i Gdynię wraz z bliską brzegu zabudową miejską (źródło: Rys Antropogenizacja strefy brzegowej Zatoki Gdańskiej (opracowanie własne) Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk

9 Rys Zmiany antropogeniczne położenia linii brzegowej na Półwyspie Helskim - żółta liniapołożenie linii brzegowej w 2002 r., fioletowa stan z 2008 r. (źródło: wlasciciele-kempingow-stracaumowy-na,2,id,t,sa.html) Fot Zaplecze opaski w Babich Dołach czerwiec 2013 rok (fot. Domaradzki P.) Fot Aktywny klif w Babich Dołach na wysokości osiedla mieszkaniowego- budowa opaski 2006 r. (fot. Urząd Morski w Gdyni) Rys Parametry brzegu i przybrzeża Półwyspu Helskiego w latach 1989, 1995 i 2008 na podstawie danych z banku danych Brzeg (opracowanie własne) Rys Zmiany linii brzegowej na Półwyspie Helskim w latach i (źródło: Zawadzka 1998) Rys Antropogenizacja strefy brzegowej Półwyspu Helskiego (opracowanie własne) Fot Ochrona brzegu w rejonie Kuźnicy w kolejnych latach: a) 1989, b) 1993, c) 2007, d) Fot. 5.8 a i b - Ochrona brzegu klifowego w rejonie Trzęsacza-wrzesień 2011 r. (fot. Boniecka) Fot. 5.9 a i b - Szerokie plaże z wydmą przednią u stóp porośniętego klifu w Pobierowie - październik 2014 r. (fot. Boniecka) Rys Klasyfikacja zmian brzegów mierzejowych południowego Bałtyku w ubiegłym stuleciu (źródło: Zawadzka 1997 ze zmianami) Rys Zmiany położenia linii brzegowej mierzei w latach (źródło: Zawadzka 1997) Rys Antropogenizacja strefy brzegowej otwartego morza (opracowanie własne) Fot Zantropogenizowany brzeg w: a) Ustce, b) Ustroniu Morskim, c) Kołobrzegu, d) Rewalu (brzeg i zaplecze), e) Rewalu (przystań rybacka), f) Mierzei Dziwnowskiej (fot. Domaradzki, Boniecka) Rys Antropogenizacja Zalewu Szczecińskiego (opracowanie własne) Rys Korytarze ekologiczne różnej rangi na terenie województwa pomorskiego (źródło: Studium korytarzy 2014) Rys Klasyfikacja stref województwa warmińsko-mazurskiego za 2010 rok z uwzględnieniem parametrów kryterialnych określonych dla PM10 pod kątem ochrony zdrowia (na podstawie danych przedstawionych przez Zalewski i Krasnowska 2014) Rys Klasyfikacja stref województwa pomorskiego za 2013 rok z uwzględnieniem parametrów kryterialnych określonych dla PM10 pod kątem ochrony zdrowia (źródło: Dramps i Zarembski 2014) Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk

10 Rys Wyniki klasyfikacji stref województwa zachodniopomorskiego w ocenie rocznej za 2013 r. dotyczącej pyłu PM10 pod kątem ochrony zdrowia (na podstawie danych przedstawionych przez Rewaj i in. 2014) Rys Lokalizacja gmin nadmorskich, na obszarze których prowadzono działania ochronne w ramach Programu ochrony brzegów morskich (kolor szary-gminy województwa zachodniopomorskiego, kolor zielony-gminy województwa pomorskiego, kolor biały-gminy nadmorskie, na obszarze których nie prowadzono działań w ramach Programu) (źródło: Boniecka i in. 2013) Rys Rodzaje działalności gospodarczej w gminach nadmorskich w roku 2009 (źródło: Oleńczuk- Paszel, Nowak, 2010) Rys Oficjalne kąpieliska na polskim wybrzeżu i okolicach (źródło: Serwis kąpieliskowy Rys Wynik ankiety reprezentujący zainteresowanie wypoczywających różnymi rejonami (źródło: adanie_krajowego_rynku_turystycznego.pdf? ) Rys Położenie umownej linii brzegowej w rejonie Łeby i Ostrowa wraz z kategorią zainwestowania zaplecza brzegu (Fragment prezentacji w ramach II Sympozjum Morskiej geomorfologii, Boniecka i Gawlik 2014) Rys Mapa obszarów zagrożenia i ryzyka powodziowego dla polskiego wybrzeża wraz z zalewami (hydroportal: Rys Ilość wezbrań sztormowych na polskim wybrzeżu ( 570 cm N.N.) w poszczególnych latach i ich tendencja zmian w okresie (źródło: Wiśniewski i Wolski 2009) Fot Zniszczenia sztormowe wydm nadbrzeżnych a) Mierzeja Dziwnowska, b) Półwysep Helski (fot. Boniecka) Rys Zadania wskazane w Programie mogące znaczacąco oddziaływać na środowisko (opracowanie własne) Fot.8.1 a i b Realizacja wałów przeciwsztormowych na obszarze PLH Jezioro Wicko I Modelskie Wydmy (źródło: Urząd Morski w Słupsku) Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk

11 Spis tabel: Prognoza oddziaływania na środowisko dla zmiany programu wieloletniego na lata Tabela 2.1. Obszary, formy ochrony przyrody na odcinkach brzegu, gdzie planuje się realizację zadań Programu ochrony brzegów morskich (opracowanie własne) Tabela 2.2. Zestawienie informacji o aktualizacjach Standardowych Formularzy Danych oraz planach ochrony (PO) lub planach zadań ochronnych (PZO) dla obszarów Natura 2000, wykorzystanych przy opracowaniu Prognozy ochrony brzegu morskiego (data dostępu do strony www: ) Tabela 2.3. Zestawienie informacji o planach ochrony dla rezerwatów przyrody, wykorzystanych przy opracowaniu Prognozy ochrony brzegu morskiego Tabela 2.4. Usytuowanie odcinków brzegu ujętych w Programie w stosunku do podziału wód przybrzeżnych i przejściowych na jednolite części wód (JCW) w Polsce zgodnie z RDW Tabela 2.5. Definicje pojęć użyte przy opracowywaniu Prognozy oddziaływania Programu ochrony brzegów morskich Tabela 3.1. Zadania wykonane w ramach realizacji zadań Programu ochrony brzegów morskich Tabela 3.2. Analiza zmian kilometraża odcinków brzegu przeznaczonych w Programie do ochrony.. 63 Tabela 3.3. Zadania związane z ochroną brzegu morskiego na odcinkach brzegu wyznaczonych w załączniku do projektu ustawy o zmianie ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego W projekcie ustawy o zmianie ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich monitoringiem objęto całość brzegów morskich wraz z brzegami Mierzei Wiślanej, Zalewu Wiślanego, Półwyspu Helskiego oraz Zalewu Szczecińskiego wraz ze Świną, Dziwną i Zalewem Kamieńskim Tabela 3.4. Analiza zmian zadań w rejonach wyznaczonych odcinków brzegu przewidzianych w Programie do ochrony Tabela 3.5. Realizowane i planowane zadania ochrony brzegu morskiego, współfinansowane ze środków unijnych, zlokalizowane na odcinkach brzegu przewidzianych w Programie (źródło: urzędy morskie) Tabela 4.1. Cele ochrony środowiska wyznaczone na poziomie międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym uwzględnione w Programie Tabela 5.1. Klasy fizykochemicznych i wybranych biologicznych elementów (fitoplankton - chlorofil a, makrobezkregowce bentosowe, ichtiofauna) oraz klasyfikacja stanu ekologicznego wód Zalewu Wiślanego w roku 2013 (PSD poniżej stanu dobrego; V stan zły, III stan umiarkowany) Tabela 5.2. Gatunki roślin chronionych (wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 pażdziernika 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin; Dz. U. z 2014 r. Nr 0, poz. 1409) oraz gatunki roślin znajdujące się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (Mirek i in. 2006), występujące w wodach i na terenach przyległych do Zalewu Wiślanego Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk

12 Tabela 5.3. Gatunki zwierząt chronionych wymienionych w Rozporządzeniu w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 poz. 1348) i w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński 2001), występujące w wodach i na terenach przyległych do Zalewu Wiślanego Tabela 5.4. Gatunki ptaków chronionych, wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące na obszarze wód i terenach przyległych do Zalewu Wiślanego Tabela 5.5. Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana Tabela 5.6. Gatunki ptaków potencjalnie występujące w zasięgu oddziaływania zadań Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar Zalew Wiślany Tabela 5.7. Klasy fizykochemicznych i wybranych biologicznych elementów (fitoplankton - chlorofil a, makrobezkregowce bentosowe, ichtiofauna) oraz klasyfikacja stanu ekologicznego wód Zatoki Gdańskiej w roku 2013 (PSD - poniżej stanu dobrego, II stan dobry, III stan umiarkowany, IV stan słaby, bd brak danych z 2013 roku) Tabela 5.8. Gatunki roślin chronionych (wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 pażdziernika 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin; Dz. U. z 2014 r. Nr 0, poz. 1409) oraz gatunki roślin znajdujące się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (Mirek i in. 2006), występujące w wodach i na terenach przyległych do Zatoki Gdańskiej Tabela 5.9. Gatunki zwierząt chronionych wymienionych w Rozporządzeniu w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 poz. 1348) i w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński 2001), występujące w wodach i na terenach przyległych do Zatoki Gdańskiej Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące na obszarze wód i terenów przyległych do Zatoki Puckiej Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie Ujścia Wisły Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar Zatoka Pucka i Półwysep Helski Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar Ostoja w Ujściu Wisły Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar Klify i rafy kamienne Orłowa Tabela Gatunki ptaków potencjalnie występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar Ujście Wisły Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk

13 Tabela Wyniki badań metodą DUNE profili w rejonie Kuźnicy na Płw. Helskim, na których w okresie od 2004 do 2012 r. prowadzono sztuczne zasilanie Tabela Antropopresja na strefę brzegową Półwyspu Helskiego (Marzec 2011) Tabela Gatunki roślin chronionych (wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 pażdziernika 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin; Dz. U. z 2014 r. Nr 0, poz. 1409) oraz gatunki roślin znajdujące się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (Mirek i in. 2006), występujące na brzegu i strefie przybrzeżnej od zewnętrznej strony Półwyspu Helskiego Tabela Gatunki zwierząt chronionych na brzegu i strefie przybrzeżnej od zewnętrznej strony Półwyspu Helskiego wymienione w Rozporządzeniu w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) iczerwonej Księdze Zwierząt Tabela Gatunki ptaków chronionych na brzegu i strefie przybrzeżnej od zewnętrznej strony Półwyspu Helskiego wymienione w Dyrektywie ptasiej oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar Zatoka Pucka i Półwysep Helski od strony otwartego morza Tabela Klasy fizykochemicznych i wybranych biologicznych elementów (fitoplankton - chlorofil a i makrobezkregowce bentosowe, ichtiofauna w wodach przybrzeżnych nie podlega ocenie) oraz klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód przybrzeżnych i przejściowych strefy otwartego morza (Raport o stanie środowiska 2014b, www3 [dane z roku 2012, dane z 2013 r. będą dostępne w II połowie lutego 2015 r.], PPD - poniżej potencjału dobrego, PSD - poniżej stanu dobrego, IV stan słaby, V stan zły, bd brak danych) Tabela Gatunki roślin chronionych (wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 pażdziernika 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin; Dz. U. z 2014 r. Nr 0, poz. 1409) oraz gatunki roślin znajdujące się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (Mirek i in. 2006), występujące w wodach i na terenach przyległych do otwartego morza Tabela Gatunki zwierząt chronionych wymienione w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej, w Rozporządzeniu w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt i w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński 2001), występujące w wodach i na terenach przyległych do otwartego morza Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie obszaru Przybrzeżne wody Bałtyku Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie obszaru Pobrzeże Słowińskie Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk

14 Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie obszaru Wybrzeże Trzebiatowskie Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie obszaru Zatoka Pomorska Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej oraz gatunki z załącznika II Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar Kaszubskie Klify Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej oraz gatunki z załącznika II Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Widowo Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej oraz gatunki z załącznika II Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Mierzeja Sarbska Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej oraz gatunki z załącznika II Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Ostoja Słowińska Tabela 5.33 Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Klify poddębskie Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Jezioro Wicko i Modelskie Wydmy Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Jezioro Kopań Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Jezioro Bukowo Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Trzebiatowsko-Kołobrzeski Pas Nadmorski Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Ujście Odry i Zalew Szczeciński Tabela 5.39 Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej i gatunki z załącznika II Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Wolin i Uznam Tabela 5.40 Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Ostoja na Zatoce Pomorskiej Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk

15 Tabela Gatunki ptaków występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLB Pobrzeże Słowińskie Tabela Gatunki ptaków występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLB Zatoka Pomorska Tabela Typy i rodzaje brzegów Zalewu Szczecińskiego (Musielak i Wochna 2005) Tabela Klasy fizykochemicznych i wybranych biologicznych elementów (fitoplankton - chlorofil a, makrobezkregowce bentosowe, ichtiofauna) oraz klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego wód Zalewu Kamieńskiego i Zalewu Szczecińskiego z przyległymi cieśninami Dziwny i Świny (www3, [dane z roku 2012, dane z 2013 r. będą dostępne w II. połowie stycznia 2015 r.], Psuty i Szymanek 2011); PPD - poniżej potencjału dobrego, PSD - poniżej stanu dobrego, III stan umiarkowany, IV stan słaby, bd - brak danych Tabela Gatunki roślin chronionych (wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 pażdziernika 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin; Dz. U. z 2014 r. Nr 0, poz. 1409) oraz gatunki roślin znajdujące się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (Mirek i in. 2006), występujące w wodach i na terenach przyległych do Zalewu Szczecińskiego, Świny, Dziwny oraz Zalewu Kamieńskiego Tabela Gatunki zwierząt chronionych wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej, w Rozporządzeniu w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt i w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński 2001) występujące w wodach i na terenach przyległych do Zalewu Szczecińskiego, Świny, Dziwny oraz Zalewu Kamieńskiego Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie obszaru Zalew Szczeciński Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie obszaru Zalew Kamieński i Dziwna Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie obszaru Delta Świny Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie obszaru Dolina dolnej Odry Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie obszaru Łąki Skoszewskie Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk

16 Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie obszaru Puszcza Goleniowska Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej oraz gatunki z załącznika II Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Wolin i Uznam Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej oraz gatunki z załącznika II Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Ujście Odry i Zalew Szczeciński Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej oraz gatunki z załącznika II Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Uroczyska w Lasach Stepnickich Tabela Gatunki ptaków występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar Zalew Szczeciński Tabela Gatunki ptaków występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar Delta Świny Tabela Ludność w gminach nadmorskich i nadzalewowych Tabela Przemieszczanie się linii brzegowej oraz średni parametr A dla morfodynamicznie zróżnicowanych rejonów polskiego brzegu morskiego na tle zmian systemu brzegowego w okresie (Boniecka i Gajda 2010, Zawadzka-Kahlau 1999) Tabela Typ konstrukcji umocnienia pod względem odporności, wpływu na środowisko brzegu morskiego oraz walorów estetycznych i rekreacyjnych Tabela 6.1. Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji zapisów Programu 247 Tabela 6.2. Klasyfikacja odporności pasa plażowo-wydmowego przy wzroście poziomu morza (Zawadzka 2000a) Tabela 7.1. Główne problemy ochrony środowiska i ich następstwa w środowisku przyrodniczym. 259 Tabela 8.1. Zestawienie siedlisk przyrodniczych z załącznika I DS. objętych potencjalnym oddziaływaniem Tabela 8.2. Zestawienie gatunków zwierząt i gatunków roślin z załącznika II DS. objętych potencjalnym oddziaływaniem Tabela 8.3. Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH ZALEW WIŚLANY I MIERZEJA WIŚLANA (oddziaływania: P pośrednie, B - bezpośrednie, K krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne) Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk

17 Tabela 8.4. Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH ZATOKA PUCKA I PÓŁWYSEP HELSKI (oddziaływania: P pośrednie, B - bezpośrednie, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, K- krótkoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane, Z - zróżnicowane) Tabela 8.5.Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH OSTOJA W UJŚCIU WISŁY (oddziaływania: B - bezpośrednie, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z - zróżnicowane) Tabela 8.6. Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH KLIFY I RAFY KAMIENNE ORŁOWA (oddziaływania: B - bezpośrednie, K krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z - zróżnicowane) Tabela 8.7. Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH KASZUBSKIE KLIFY (oddziaływania: B - bezpośrednie, K krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z - zróżnicowane) Tabela 8.8. Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH WIDOWO (oddziaływania: B - bezpośrednie, K krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z - zróżnicowane) Tabela 8.9. Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH MIERZEJA SARBSKA (oddziaływania: B - bezpośrednie, K krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z - zróżnicowane) Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru OSTOJA SŁOWIŃSKA PLH (oddziaływania: B - bezpośrednie, P - pośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH KLIFY PODDĘBSKIE (oddziaływania: B - bezpośrednie, P - pośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH JEZIORO WICKO I MODELSKIE WYDMY (oddziaływania: B - bezpośrednie, P - pośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Fot.8.1 a i b Realizacja wałów przeciwsztormowych na obszarze PLH Jezioro Wicko I Modelskie Wydmy (źródło: Urząd Morski w Słupsku) Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru JEZIORO KOPAŃ (oddziaływania: B - bezpośrednie, P - pośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk

18 Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru JEZIORO BUKOWO (oddziaływania: B - bezpośrednie, P - pośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH TRZEBIATOWSKO-KOŁOBRZESKI PAS NADMORSKI (oddziaływania: B - bezpośrednie, P - pośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH UJŚCIE ODRY I ZALEW SZCZECIŃSKI (oddziaływania: B - bezpośrednie, P - pośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH WOLIN I UZNAM (oddziaływania: B - bezpośrednie, P - pośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH UROCZYSKA W LASACH STEPNICKICH PLH (oddziaływania: B - bezpośrednie, P - pośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLB ZALEW WIŚLANY PLH (oddziaływania: P - pośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLB UJŚCIE WISŁY PLB (oddziaływania: P - pośrednie, B bezpośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru POBRZEŻE SŁOWIŃSKIE PLB (oddziaływania: P - pośrednie, B bezpośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru ZATOKA POMORSKA PLB (oddziaływania: P - pośrednie, B bezpośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane, BOZ brak) Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru ZALEW SZCZECIŃSKI PLB (oddziaływania: P - pośrednie, B bezpośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk

19 Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru DELTA ŚWINY PLB (oddziaływania: P - pośrednie, B bezpośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Tabela Matryca oceny przewidywanych znaczących oddziaływań, w tym oddziaływań bezpośrednich [B], pośrednich [P], krótkoterminowych [K], średnioterminowych [Ś] długoterminowych [D] i braku oddziaływania znaczącego [BOZ] na komponenty środowiska Tabela Matryca oceny przewidywanych znaczących oddziaływań, kierunki: negatywne [N], zróżnicowane[z], pozytywne [P], brak oddziaływania znaczącego [BOZ] Tabela Matryca skumulowanych negatywnych oddziaływań dla poszczególnych działań na wszystkie komponenty środowiska oraz wszystkich działań na poszczególne komponenty środowiska wynikające z zapisów Programu ochrony brzegu oraz innych działań realizowanych i planowanych 313 Tabela Matryca skumulowanych oddziaływań dla poszczególnych działań na cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000 i integralność obszaru PLH oraz wszystkich działań na cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000 i integralność obszaru PLH wynikające z zapisów Programu ochrony brzegu Tabela Różnice w ocenie przewidywanych znaczących oddziaływaniach zadań zawartych w Programie a ujętych w raportach oddziaływania na środowisko konkretnych przedsięwzięć pn. Ochrona brzegu morskiego na wysokości miejscowości Łeba, Ustka i Rowy Tabela Różnice w przewidywanych kierunkach oddziaływań (pozytywnych-negatywnych) pomiędzy Programem a raportami, uwzględnionymi w tabeli 8.3, oddziaływania na środowisko przedsięwzięcia pn. Ochrona brzegu morskiego na wysokości miejscowości Łeba, Ustka i Rowy Tabela Konfrontacja zadań przewidzianych do realizacji w Programie z określonymi w ustawie o ochronie przyrody zakazami dotyczącymi czynności na obszarach chronionych Tabela Zadania Programu kolidujące* z realizacją zapisów obowiązujących planów ochrony dla rezerwatów i planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 w poszczególnych rejonach strefy brzegowej Tabela Rejony brzegu morskiego określone w Programie, na których dopuszczone są zadania związane z ochroną brzegu morskiego, a na których możliwe jest oddziaływanie transgraniczne Tabela Propozycje działań i metod ochrony brzegu najmniej ingerujących w środowisko nadmorskie (Łabuz 2013, ze zmianami) z podziałem na cele poszczególnych działań w odniesieniu do negatywnych oddziaływań na środowisko Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk

20 1. Wstęp Prognozę oddziaływania na środowisko dla zmiany Programu Wieloletniego na lata pn. Program Ochrony Brzegów Morskich ustanowionego ustawą z dnia 28 marca 2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich (Dz. U. nr 67 poz. 621) opracowano zgodnie z postanowieniami umowy nr DTM/KF/BDG-VIII U-132/14/2014 z dnia r. zawartej pomiędzy Skarbem Państwa reprezentowanym przez Ministra Infrastruktury i Rozwoju jako Zamawiającym, z siedzibą w Warszawie przy ul. Wspólnej 2/4, a Instytutem Morskim z siedzibą w Gdańsku jako Wykonawcą Podstawa prawna Prognozy Obowiązek sporządzania prognozy oddziaływania na środowisko w odniesieniu do polityk, strategii, planów i programu oraz w przypadku wprowadzania zmian do już przyjętego dokumentu wynika z art. 50 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U nr 0 poz. 1235), zwanej dalej ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku prognoza oddziaływania na środowisko stanowi jeden z czterech elementów postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko planu lub programu, zwanego strategiczną oceną oddziaływania na środowisko. Pozostałe elementy to: uzgodnienie stopnia szczegółowości informacji zawartych w prognozie oddziaływania na środowisko, uzyskanie wymaganych ustawą opinii oraz zapewnienie możliwości udziału społeczeństwa w postępowaniu (rys. 1.1). Rys Schemat postępowania w procedurze przyjęcia Prognozy oddziaływania na środowisko (opracowanie własne wg tekstu jedn. ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Dz.U nr 0 poz. 647, tekstu jedn. ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej Dz. U nr 0 poz. 934, treści ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku Dz.U poz.1235) 21

21 1.2. Zakres i układ Prognozy Niniejsza prognoza oddziaływania na środowisko, zwana dalej Prognozą, odnosi się do dokumentów: Programu ochrony brzegów morskich, zwanego dalej Programem, ustanowionego ustawą z dnia 28 marca 2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego,,program ochrony brzegów morskich (Dz. U. z 2003 r. Nr 67, poz. 621), zwanej dalej ustawą o ustanowieniu programu wieloletniego z uwzględnieniem w Prognozie projektowanych zmian, Projektu ustawy o zmianie ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich (Zał. 1), Załącznika do ustawy Planowane szczegółowe nakłady na realizację zadań Programu w latach ; poziom cen 2001 r. (Zał. 2). Uzasadnienia do nowelizacji ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich (Dz. U. Nr 67, poz. 621) (Zał. 3). Ustawa o ustanowieniu programu wieloletniego została uchwalona z uwagi na nasilanie się niebezpiecznego zjawiska postępującej erozji brzegu morskiego i zaniku plaż. Zjawisko to przybiera na sile ze względu na globalne zmiany klimatyczno-pogodowe: podnoszenie się poziomu mórz, nasilanie sztormów i powodzi posztormowych (Sztobryn i Stigge red. 2005; Projekt Klimat 2012; Projekt KLIMADA, Jania i Zwoliński 2011). W sytuacji rosnącego uzależnienia rozwoju gmin nadmorskich od dostępu do zasobów i walorów pasa nadbrzeżnego spełnienie przez brzeg jego zadań ochronnych pozwoli na skuteczne wypełnianie pozostałych funkcji z nim związanych. Zakres Prognozy jest zgodny z zapisami zawartymi w art. 51 ust. 2 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i obejmuje: podstawę prawną Programu, zakres i metodykę sporządzonej Prognozy, informację o Programie i jego powiązaniach z innymi dokumentami, ocenę zgodności celów i kierunków zawartych w Programie z celami przyjętymi w międzynarodowych, krajowych i regionalnych dokumentach środowiskowych, opis stanu i problemów środowiska przyrodniczego w rejonach objętych Programem, a w szczególności dotyczących obszarów podlegających ochronie na podstawie przepisów odrębnych, określenie, analizę i ocenę potencjalnych zmian stanu środowiska w przypadku nie wprowadzenia Programu i zmian do niego, określenie, analizę i ocenę przewidywanego znaczącego oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośredniego, pośredniego, wtórnego, krótkoterminowego, średnioterminowego i długoterminowego oraz pozytywnego i negatywnego na środowisko, a w szczególności na integralność obszarów Natura 2000, cele i przedmioty ochrony oraz różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki i dobra materialne, korytarze ekologiczne i szlaki migracyjne z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska, analizę skumulowanych oddziaływań na środowisko uwzględniającą oddziaływanie istniejących obiektów i innych, planowanych przedsięwzięć, przedstawienie rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji Programu, 22

22 przedstawienie rozwiązań alternatywnych do działań wynikających z Programu, w tym także wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy, informację o możliwym oddziaływaniu transgranicznym, propozycje przewidywanych metod analizy realizacji postanowień Programu oraz częstotliwości jego przeprowadzania, uwagi o brakach i nieprecyzyjnych zapisach Programu wymagające uzupełnienia lub poprawienia. W Prognozie uwzględniono również szczegółowe wymagania Zamawiającego zawarte w Załączniku nr 3 do umowy nr DTM/KF/BDG-VIII U-132/14/2014 z dnia r. oraz zakres i stopień szczegółowości informacji zawartych w pismach: Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska z dnia 9 września 2014 r. (znak DOOŚ.soos rla oraz Głównego Inspektora Sanitarnego, z dnia 31 lipca 2014 r. (znak GIS-HŚ-NS /EN/14). Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska rozszerzył zakres Prognozy wynikający z ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku, o następujące zagadnienia, które powinny zostać uwzględnione w niniejszym dokumencie: dokonanie analizy możliwych do zastosowania typów umocnień pod kątem ich oddziaływania na środowisko oraz zaproponowanie rozwiązań jak najmniej szkodliwych, uwzględniając analizę zasadności stosowania umocnień brzegowych poza terenami zurbanizowanymi; należy skonfrontować działania przewidziane do realizacji w Programie z określonymi w ustawie o ochronie przyrody zakazami dotyczącymi czynności na obszarach chronionych. Główny Inspektor Sanitarny poinformował, że zakres Prognozy powinien uwzględniać zapis art. 3 ust. 2 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku, stanowiący, że poprzez oddziaływanie na środowisko rozumie się również oddziaływanie na zdrowie ludzi. W niniejszej Prognozie wykorzystano dokument pn: Prognoza oddziaływania na środowisko dla zmiany programu wieloletniego na lata pn: Programu ochrony brzegów morskich ustanowionego ustawą z dnia 28 marca 2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich (Boniecka i in. 2013) sprządzony przez interdyscyplinarny zespół specjalistów z Instytutu Morskiego w Gdańsku i Uniwersytetu Gdańskiego. Układ Prognozy opracowano na podstawie materiałów zawierających informacje i zalecenia, co do metodyk sporządzania prognoz oddziaływania na środowisko, w tym na obszary Natura 2000, dokumentów planistycznych, nieuwzględniających jednak specyfiki obszarów morskich (Engel 2009, Kistowski i Pchałek 2009) oraz na podstawie doświadczeń z przygotowania pierwszej w Polsce prognozy (Kruk-Dowgiałło i in. 2011) oddziaływania na środowisko morskie dokumentu planistycznego pn.: Pilotażowy projekt planu zagospodarowania przestrzennego zachodniej części Zatoki Gdańskiej (Zaucha 2009) wykonanej w ramach projektu BaltSeaPlan Planning the future of the Baltic Sea. Projekt ten był współfinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Regionu Morza Bałtyckiego i wykonany w 2010 i 2011 roku na zlecenie Urzędu Morskiego w Gdyni. 23

23 2. Informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu Prognozy 2.1. Ogólne założenia metodyczne Metodologia strategicznych ocen oddziaływania na środowisko oraz przepisy Dyrektywy 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko oraz ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U poz. 1235), nie preferują konkretnych metod sporządzania prognoz do projektów dokumentów strategicznych. Analizy zawarte w Prognozie zostały przeprowadzone stosownie do zawartości i stopnia szczegółowości zapisów Programu. Informacje zawarte w niniejszym opracowaniu są stosowne do stanu współczesnej wiedzy i metod oceny (art. 52 ust 1 ustawy ooś). Zakres prognozy jest pochodną rodzaju, zakresu i stopnia szczegółowości dokumentu podstawowego (tu Programu ochrony brzegów morskich). Podejście do metody strategicznej oceny dokumentów wynika z roli tej oceny, rozumianej jako instrument zapewniający włączenie aspektów środowiskowych oraz rozwoju zrównoważonego do podstawowego nurtu procesów decyzyjnych na poziomie Unii Europejskiej oraz poszczególnych państw (Ebelt i in. 2009). Przy opracowaniu niniejszej Prognozy przyjęto następujące założenia: Nie prowadzono badań środowiskowych, przyjmując, że będą one wykonane podczas przygotowywania raportów oddziaływania na środowisko w przypadku realizacji zadań zapisanych w Programie. Dokument został przygotowany na podstawie publikowanych i niepublikowanych materiałów własnych specjalistów interdyscyplinarnego zespołu sporządzającego Prognozę, dostępnych wyników badań innych zespołów badawczych, oraz instytucji wykonujących ocenę stanu środowiska morskiego. Przy opracowaniu Prognozy uwzględniono obowiązujące przepisy prawa krajowego w zakresie sporządzania strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (rozdz. 1.1) oraz informacje zawarte w regulacjach prawnych, właściwych dla ochrony środowiska i obszarów objętych ochroną, a znajdujących się w rejonie potencjalnego oddziaływania Programu (patrz też rozdz. 3 i 4): akty prawa międzynarodowego, zalecenia HELCOM, akty prawa unijnego (Dyrektywy), akty prawa krajowego, akty prawa lokalnego: programy ochrony środowiska województw nadmorskich studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin położonych przy obszarze objętym Programem. Źródłem danych i informacji wykorzystanych w ramach prac nad Prognozą były ponadto dane przyrodniczo-przestrzenne o formach ochrony przyrody i pokryciu terenu (Ministerstwo Środowiska, GDOŚ). Do opracowania map (w programie ArcGIS 10) wykorzystano dane z Krajowej Bazy Danych 24

24 pokrycia terenu CLC 2006, udostępnione przez GIOŚ, dane ze strony European Environment Agency (EEA) oraz KZGW. Wykaz wykorzystanych w Prognozie materiałów oraz aktów prawnych zamieszczono w rozdziale 18 - Materiały źródłowe. Podczas prac studialnych zwracano uwagę na obszary, gatunki roślin, zwierząt oraz siedliska podlegające ochronie prawnej w oparciu o przepisy krajowe i międzynarodowe. W poniżej tabeli zamieszczono zestawienie obszarowych form ochrony przyrody w miejscach realizacji Programu (tab. 2.1, rys. 2.1). Tabela 2.1. Obszary, formy ochrony przyrody na odcinkach brzegu, gdzie planuje się realizację zadań Programu ochrony brzegów morskich (opracowanie własne) Miejsca realizacji zadań Programu Lp. Rejon odcinek brzegu I Zalew Wiślany (km ZW) Początek odcinka Km Koniec odcinka Km Formy ochrony przyrody (kilometraż szacunkowy) 1. Zalew Wiślany 0,0 102,0 SOO Natura PLH Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana km ZW II Zatoka Gdańska OSO Natura 2000 PLB Zalew Wiślany km ZW Rezerwat - Ujście Nogatu km ZW 57,4-58,7 Rezerwat - Zatoka Elbląska km ZW 38,7-51,1 Rezerwat - Buki Mierzei Wiślanej km ZW 80,5-81,1 Obszar Chronionego Krajobrazu rzeki Szkarpawy km ZW 58,5-62,2 Obszar Chronionego Krajobrazu rzeki Nogat km ZW 57,9 59,0 Park Krajobrazowy Mierzeja Wiślana km ZW 69, Górki Wschodnie 3. ujście Wisły Śmiałej - Stogi 56,9 59,0 SOO Natura PLH Ostoja w Ujściu Wisły - km 57,0-60,1 OSO Natura PLB Ujście Wisły - km 57,0-59,5 OSO Natura PLB Zatoka Pucka - km 57,4-124,0 Rezerwat - Ptasi Raj - km 57,5-59,3 Obszar Chronionego Krajobrazu Wyspy Sobieszewskiej km 48,0-57,8 59,2 65,0 SOO Natura PLH Ostoja w Ujściu Wisły - km 57,0-60,1 OSO Natura PLB Ujście Wisły - km 57,0-59,5 OSO Natura PLB Zatoka Pucka km 57,4-124,0 Rezerwat Ptasi Raj - km 57,5-59,3 25

25 Miejsca realizacji zadań Programu Lp. Rejon odcinek brzegu Początek odcinka Km Koniec odcinka Km Formy ochrony przyrody (kilometraż szacunkowy) 4. Westerplattle 67,45 69,1 OSO Natura PLB Zatoka Pucka km 57,4-124,0 5. Nowy Port - Orłowo 6. Redłowo - Kamienna Góra 8. Oksywie- Mechelinki 69,2 81,1 SOO Natura PLH Klify i Rafy Kamienne Orłowa - km 78,8-80,5 i 80,8-83,6 OSO Natura PLB Zatoka Pucka km 57,4-124,0 Rezerwat - Kępa Redłowska - km 80,9-83,6 83,5 85,3 SOO Natura PLH Klify i Rafy Kamienne Orłowa - km 80,8-83,6 OSO Natura PLB Zatoka Pucka km 57,4-124,0 Rezerwat Kępa Redłowska - km 80,9-83,6 89,1 96,6 SOO Natura PLH Zatoka Pucka i Półwysep Helski - km 92,6-124,0 OSO Natura PLB Zatoka Pucka km 57,4-124,0 9. Rewa 99,9 101,15 SOO Natura PLH Zatoka Pucka i Półwysep Helski - km 92,6-124,0 OSO Natura PLB Zatoka Pucka km 57,4-124,0 Nadmorski Park Krajobrazowy - km 97,1-124,0 10. Rzucewo 109,4 110,1 SOO Natura PLH Zatoka Pucka i Półwysep Helski - km 92,6-124,0 OSO Natura PLB Zatoka Pucka km 57,4-124,0 Nadmorski Park Krajobrazowy - km 97,1-124,0 11. Puck 1 114,0 114,7 SOO Natura PLH Zatoka Pucka i Półwysep Helski - km 92,6-124,0 OSO Natura PLB Zatoka Pucka km 57,4-124,0 Nadmorski Park Krajobrazowy - km 97,1-124,0 12. Puck 2 115,37 115,58 SOO Natura PLH Zatoka Pucka i Półwysep Helski - km 92,6-124,0 OSOP Natura PLB Zatoka Pucka km 57,4-124,0 Nadmorski Park Krajobrazowy - km 97,1-124,0 13. Puck 3 116,7 117,0 SOO Natura PLH Zatoka Pucka i Półwysep Helski - km 92,6-124,0 III Półwysep Helski 2) (km H) OSO Natura PLB Zatoka Pucka km 57,4-124,0 Nadmorski Park Krajobrazowy - km 97,1-124,0 1. Władysławowo Nasada Półwyspu 9,5 Nadmorski Park Krajobrazowy - km H 0,2-71,5 26

26 Lp. Miejsca realizacji zadań Programu Rejon odcinek brzegu 2. Kuźnica - Jurata 3. Cypel półwyspu m. Hel (z wyłączeniem portu rybackiego) Początek odcinka Km Koniec odcinka Km Formy ochrony przyrody (kilometraż szacunkowy) 9,5 23,5 Nadmorski Park Krajobrazowy - km H 0,2-71,5 36,0 38,0 SOO Natura PLH Zatoka Pucka i Półwysep Helski - km H 35,9-71,5 OSO Natura PLB Zatoka Pucka - km H 35,9-71,5 Nadmorski Park Krajobrazowy - km H 0,2-71,5 4. Jurata 44,4 48,5 SOO Natura PLH Zatoka Pucka i Półwysep Helski - km H 35,9-71,5 5. Jastarnia - Chałupy IV Otwarte morze 1. Władysławowo Jastrzębia Góra OSO Natura PLB Zatoka Pucka - km H 35,9-71,5 Nadmorski Park Krajobrazowy - km H 0,2-71,5 50,9 65,1 SOO Natura PLH Zatoka Pucka i Półwysep Helski - km H 35,9-71,5 OSO Natura PLB Zatoka Pucka - km H 35,9-71,5 Nadmorski Park Krajobrazowy - km H 0,2-71,5 125,0 134,6 SOO Natura PLH Rezerwat Kaszubskie Klify ok. km 125,9-134,85 OSO Natura PLB Przybrzeżne Wody Bałtyku - km 131,8-288,1 Rezerwat - Dolina Chłapowska - km 127,9-128,4 Rezerwat - Przylądek Rozewski km ok. 130,7 131,8 Obszar Chronionego Krajobrazu Nadmorski km ok. 134,5-140,4 Nadmorski Park Krajobrazowy - km 125,0-156,1 2. Karwia 134,6 144,4 SOO Natura PLH Rezerwat Kaszubskie Klify ok. km 125,9-134,85 OSO Natura PLB Przybrzeżne Wody Bałtyku - km 131,8-288,1 Rezerwat - Widowo ok. km 143,50-146,95 Nadmorski Park Krajobrazowy - km 125,0-156,1 4. Łeba 180,0 183,0 SOO Natura PLH Rezerwat Mierzeja Sarbska - km ok. 170,8-180,1 OSO Natura PLB Przybrzeżne Wody Bałtyku - km 131,8-288,1 5. Rowy 1 216,0 217,5 SOO Natura PLH Klify Poddębskie - km ok. 219,0-229,35 27

27 Miejsca realizacji zadań Programu Lp. Rejon odcinek brzegu Początek odcinka Km Koniec odcinka Km Formy ochrony przyrody (kilometraż szacunkowy) SOO Natura PLH Ostoja Słowińska - km ok. 184,75-218,9 OSO Natura PLB Przybrzeżne Wody Bałtyku - km 131,8-288,1 OSO Natura PLB Pobrzeże Słowińskie - km ok. 184,75-217,3 Obszar Ochrony Krajobrazu - Pas Pobrzeża na Wschód od Ustki - km ok. 217,5-231,4 Słowiński Park Narodowy - km ok. 184,75-217,2 6. Rowy 2 217,5 219,0 SOO Natura PLH Klify Poddębskie - km ok. 219,0-229,35 SOO Natura PLH Ostoja Słowińska - km ok. 184,75-218,9 OSO Natura PLB Przybrzeżne Wody Bałtyku - km 131,8-288,1 Obszar Chronionego Krajobrazu - Pas Pobrzeża na Wschód od Ustki - km ok. 217,5-231,4 7. Ustka 1 229,0 231,0 SOO Natura PLH Klify Poddębskie - km ok. 219,0-229,35 OSO Natura PLB Przybrzeżne Wody Bałtyku - km 131,8-288,1 Obszar Chronionego Krajobrazu - Pas Pobrzeża na Wschód od Ustki - km ok. 217,5-231,4 8. Ustka 2 231,0 233,5 OSO Natura PLB Przybrzeżne Wody Bałtyku - km 131,8-288,1 Obszar Chronionego Krajobrazu - Pas Pobrzeża na Wschód od Ustki - km ok. 217,5-231,4 9. Jarosławiec 1 238,0 253,8 SOO Natura PLH Jezioro Wicko i Modelskie Wydmy - km ok. 239,5-248,0 ( ten obszar rozciąga się na całe jezioro jednak w bezpośredniej bliskości brzegu występuje tylko w wymienionych km ) OSO Natura PLB Przybrzeżne Wody Bałtyku - km 131,8-288,1 Obszar Chronionego Krajobrazu - Pas Pobrzeża na Zachód od Ustki - km ok. 235,6-260,0 10. Jarosławiec 2 253,8 256,5 OSO Natura PLB Przybrzeżne Wody Bałtyku - km 131,8-288,1 11. Mierzeja Jeziora Kopań 256,5 267,0 SOO Natura PLH Jezioro Kopań km 259,3-267,75 28

28 Miejsca realizacji zadań Programu Lp. Rejon odcinek brzegu Początek odcinka Km Koniec odcinka Km Formy ochrony przyrody (kilometraż szacunkowy) OSO Natura PLB Przybrzeżne Wody Bałtyku - km 131,8-288,1 Obszar Chronionego Krajobrazu - Koszaliński Pas Nadmorski - km ok ,5 12. Darłówek 267,0 270,6 SOO Natura PLH Jezioro Kopań km 259,3-267, Mierzeja Jeziora Bukowo 14. Mierzeja Jeziora Jamno Mierzeja Jeziora Jamno 2 OSO Natura PLB Przybrzeżne Wody Bałtyku - km 131,8-288,1 Obszar Chronionego Krajobrazu - Koszaliński Pas Nadmorski - km ok ,5 277,0 288,5 SOO Natura PLH Jezioro Bukowo - km ok. 279,0-288,4 SOO Natura PLH Ostoja na Zatoce Pomorskiej - km ok. 288,1-423,8 OSO Natura PLB Przybrzeżne Wody Bałtyku - km 131,8-288,1 OSO Natura PLB Zatoka Pomorska - km ok. 288,1-422,0 Obszar Chronionego Krajobrazu - Koszaliński Pas Nadmorski - km ok ,5 288,5 301,0 SOO Natura PLH Jezioro Bukowo - km ok. 290,0-299,45 SOO Natura PLH Ostoja na Zatoce Pomorskiej - km ok. 288,1-423,8 OSO Natura PLB Zatoka Pomorska - km ok. 288,1-422,0 Obszar Chronionego Krajobrazu - Koszaliński Pas Nadmorski - km ok ,5 301,0 305,3 SOO Natura PLH Ostoja na Zatoce Pomorskiej - km ok. 288,1-423,8 OSO Natura PLB Zatoka Pomorska - km ok. 288,1-422,0 Obszar Chronionego Krajobrazu - Koszaliński Pas Nadmorski - km ok ,5 16. Sarbinowo 305,3 309,5 SOO Natura PLH Ostoja na Zatoce Pomorskiej - km ok. 288,1-423,8 OSO Natura PLB Zatoka Pomorska - km ok. 288,1-422,0 Obszar Chronionego Krajobrazu - Koszaliński Pas Nadmorski - km 29

29 Miejsca realizacji zadań Programu Lp. Rejon odcinek brzegu 17. Ustronie Morskie Ustronie Morskie 2 Początek odcinka Km Koniec odcinka Km Formy ochrony przyrody (kilometraż szacunkowy) ok ,5 309,5 319,0 SOO Natura PLH Trzebiatowsko-Kołobrzeski Pas Nadmorski - km ok. 311,9-319,25 SOO Natura PLH Ostoja na Zatoce Pomorskiej - km ok. 288,1-423,8 OSO Natura PLB Zatoka Pomorska - km ok. 288,1-422,0 Obszar Chronionego Krajobrazu - Koszaliński Pas Nadmorski - km ok ,5 319,0 324,0 SOO Natura PLH Trzebiatowsko-Kołobrzeski Pas Nadmorski - km ok. 311,9-319,25; 321,0-321,75 (odcinek przerwany obecnością miejscowości Ustronie Morskie oraz przerwą pomiędzy Ustroniem Morskim a Sianożętami) SOO Natura PLH Ostoja na Zatoce Pomorskiej - km ok. 288,1-423,8 OSO Natura PLB Zatoka Pomorska - km ok. 288,1-422,0 Obszar Chronionego Krajobrazu - Koszaliński Pas Nadmorski - km ok ,5 19. Kołobrzeg 1 324,0 327,0 SOO Natura PLH Trzebiatowsko-Kołobrzeski Pas Nadmorski - km ok. 321,0-321,75 ; 323,2-323,3 (odcinek pomiędzy Ustroniem Morskim a Sianożętami oraz pomiędzy Siarnoszętami a Podczelem) SOO Natura PLH Ostoja na Zatoce Pomorskiej - km ok. 288,1-423,8 OSO Natura PLB Zatoka Pomorska - km ok. 288,1-422,0 Obszar Chronionego Krajobrazu - Koszaliński Pas Nadmorski - km ok ,5 20. Kołobrzeg 2 327,0 336,5 SOO Natura PLH Ostoja na Zatoce Pomorskiej - km ok. 288,1-423,8 SOO Natura PLH Trzebiatowsko-Kołobrzeski Pas Nadmorski - km ok. 327,05-330,65 (odcinek pomiędzy Podczelem a Kołobrzegiem) OSO Natura PLB Zatoka Pomorska - km ok. 288,1-422,0 Obszar Chronionego Krajobrazu - Koszaliński Pas Nadmorski - km ok ,5 30

30 Miejsca realizacji zadań Programu Lp. Rejon odcinek brzegu Początek odcinka Km Koniec odcinka Km Formy ochrony przyrody (kilometraż szacunkowy) 21. Kołobrzeg 3 336,5 343,4 SOO Natura PLH Ostoja na Zatoce Pomorskiej - km ok. 288,1-423,8 SOO Natura PLH Trzebiatowsko-Kołobrzeski Pas Nadmorski - km ok. 335,5-343,25 (odcinek pomiędzy Grzybowem a Dźwirzynem) OSO Natura PLB Zatoka Pomorska - km ok. 288,1-422,0 OSO Natura PLB Wybrzeże Trzebiatowskie - km ok. 338,25-343,2 (odcinek pomiędzy Kołobrzegiem a Dźwirzynem) Obszar Chronionego Krajobrazu - Koszaliński Pas Nadmorski - km ok ,5 22. Dźwirzyno 343,4 345,4 SOO Natura PLH Ostoja na Zatoce Pomorskiej - km ok. 288,1-423,8 OSO Natura PLB Zatoka Pomorska - km ok. 288,1-422,0 Obszar Chronionego Krajobrazu - Koszaliński Pas Nadmorski - km ok ,5 23. Mrzeżyno 345,5 352,2 SOO Natura PLH Ostoja na Zatoce Pomorskiej - km ok. 288,1-423,8 SOO Natura PLH Trzebiatowsko-Kołobrzeski Pas Nadmorski - km ok. 345,5-351,9 (odcinek pomiędzy Dźwirzynem a Mrzeżynem) OSO Natura PLB Zatoka Pomorska - km ok. 288,1-422,0 OSOP Natura PLB Wybrzeże Trzebiatowskie - km ok. 345,5 347,6 (odcinek między Kołobrzegiem a Rogowem) 24. Niechorze 360,7 368,3 SOO Natura PLH Ostoja na Zatoce Pomorskiej - km ok. 288,1-423,8 25. Niechorze - Pobierowo SOO Natura PLH Trzebiatowsko-Kołobrzeski Pas Nadmorski - km ok. 352,3-366,1; 367,5-369,8 (odcinki pomiędzy Mrzeżynem a Niechorzem oraz pomiędzy Niechorzem a Rewalem) SOO Natura PLB Wybrzeże Trzebiatowskie - km ok. 352,3-362,5 (odcinek między Mrzeżynem a Niechorzem) OSO Natura PLB Zatoka Pomorska - km ok. 288,1-422,0 368,3 379,5 SOO Natura PLH Ostoja na Zatoce Pomorskiej - km ok. 288,1-423,8 SOO Natura PLH Trzebiatowsko-Kołobrzeski Pas 31

31 Lp. Miejsca realizacji zadań Programu Rejon odcinek brzegu 26. Mierzeja Dziwnowska Początek odcinka Km Koniec odcinka Km Formy ochrony przyrody (kilometraż szacunkowy) Nadmorski - km ok. 367,5-369,8; 372,3-372,8 (odcinek pomiędzy Niechorzem a Rewalem oraz pomiędzy Rewalem a Trzęsaczem) OSO Natura PLB Zatoka Pomorska - km ok. 288,1-422,0 385,4 397,1 SOO Natura PLH Wolin i Uznam - km ok. 395,4-412,0 SOO Natura PLH Ostoja na Zatoce Pomorskiej - km ok. 288,1-423,8 SOO Natura PLH Ujście Odry i Zalew Szczeciński - km ok. 391,3-393,8 OSO Natura PLB Zatoka Pomorska - km ok. 288,1-422,0 OSO Natura PLB Zalew Kamieński i Dziwna - km ok. 386,0-398,9 OSO Natura PLB Delta Świny - km ok. 397,0-412,0 Woliński Park Narodowy - km 397,0 411,7 27. Międzyzdroje 411,6 413,5 SOO Natura PLH Ostoja na Zatoce Pomorskiej - km ok. 288,1-423,8 V Zalew Szczeciński wraz ze Świną, Dziwną oraz Zalewem Kamieńskim SOO Natura PLH Wolin i Uznam - km ok. 395,4-412,0 OSO Natura PLB Zatoka Pomorska - km ok. 288,1-422,0 OSO Natura PLB Delta Świny - km ok. 397,0-412,0 Woliński Park Narodowy - km 397,0-411,7 28. SOO Natura PLH Ujście Odry i Zalew Szczeciński SOO Natura PLH Wolin i Uznam SOO Natura PLH Ostoja na Zatoce Pomorskiej SOO Natura PLH Uroczyska w Lasach Stepnickich OSO Natura PLB Zalew Szczeciński OSO Natura PLB Łąki Skoszewskie OSO Natura PLB Puszcza Goleniowska OSO Natura PLB Delta Świny OSO Natura PLB Dolina Dolnej Odry 32

32 Miejsca realizacji zadań Programu Lp. Rejon odcinek brzegu Początek odcinka Km Koniec odcinka Km Formy ochrony przyrody (kilometraż szacunkowy) Rezerwat Olszanka Rezerwat Białodrzew Kopicki Woliński Park Narodowy Słowiński Park Narodowy - krajobraz nadmorski, wydmowy pas mierzei o wysokości do 30 m z wydmami ruchomymi, oraz przybrzeżny pas wód Bałtyku, płytkie muliste jeziora przymorskie Łebsko i Gardno, także bagna, łąki, torfowiska, bory i lasy, w tym bór bażynowy; 250 gatunków ptaków orzeł bielik, puchacz, bocian czarny, kormoran, batalion i inne; zwierzęta dzik, jeleń, rzęsorek mniejszy, wydra, gronostaj i inne. Woliński Park Narodowy wysoki stromy brzeg klifowy (do 100 m wysokości) oraz przybrzeżny pas wód Bałtyku, a także delta Świny; lasy bukowe, 600 gatunków roślin naczyniowych; fauna bardzo zróżnicowana, liczne gatunki rzadkie; ponad 230 gatunków ptaków, w tym orzeł bielik, orlik krzykliwy, kormoran, pszczołojad (przez Park przebiega główny szlak przelotu ptaków wzdłuż wybrzeża Bałtyku; zwierzęta wydra, gronostaj i inne. Uwagi: 1) W przypadku Półwyspu Helskiego i Zalewu Wiślanego stosowane są kilometraże lokalne odpowiednio km H i km ZW. 2) Dotyczy Półwyspu Helskiego od strony otwartego morza. 33

33 Rys Odcinki brzegu i zadania przewidziane zmienionym Programem ochrony brzegów morskich 34

34 Zapoznano się z zamieszczonymi na stronach internetowych Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (www1) Standardowymi Formularzami Danych (SDF) obszarów sieci Natura 2000, zlokalizowanymi w polskiej strefie brzegowej Bałtyku południowego (tab. 2.2). W analizach wykorzystano ponadto wyniki inwentaryzacji przyrodniczych (przede wszystkim materiały kartograficzne), wykonanych do celów opracowania projektów planów ochrony obszarów Natura 2000 w rejonie Zatoki Gdańskiej, Zalewu Wiślanego, Przybrzeżnych wód Bałtyku, Ostoi Słowińskiej, Zatoki Pomorskiej (Program zarządzania dla obszarów Natura 2000 w rejonie Ujścia Wisły, Program zarządzania dla rejonu Zatoki Puckiej, Program zarządzania dla rejonu Zalewu Wiślanego, Ławicki i in. 2012, Michałek i Kruk- Dowgiałło 2014a, Michałek i Kruk-Dowgiałło 2014b, Meissner i in. 2014a, Meissner i in. 2014b, www2). Korzystano ponadto z treści Planów Zadań Ochronnych opracowanych dla 9 obszarów Natura 2000 (tab. 2.2) oraz planóch ochrony rezerwatów przyrody (tab. 2.3). Tabela 2.2. Zestawienie informacji o aktualizacjach Standardowych Formularzy Danych oraz planach ochrony (PO) lub planach zadań ochronnych (PZO) dla obszarów Natura 2000, wykorzystanych przy opracowaniu Prognozy ochrony brzegu morskiego (data dostępu do strony www: ) Lp. Obszar Natura 2000 Daty aktualizacji SDF-ów 1. Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana PLH Zatoka Pucka i Półwysep Helski PLH Ostoja w Ujściu Wisły PLH Plan ochrony Trwają prace nad projektem planu ochrony, który zostanie przedłożony Ministrowi Środowiska przez Nadzorującego obszarem w 2015 roku* Trwają prace nad projektem planu ochrony, który zostanie przedłożony Ministrowi Środowiska przez Nadzorującego obszarem w 2015 roku* Trwają prace nad projektem planu ochrony, który zostanie przedłożony Ministrowi Środowiska przez Nadzorującego obszarem w 2015 roku* 4. Klify i Rafy Kamienne Orłowa PLH brak 5. Kaszubskie Klify PLH brak 6. Ostoja Słowińska PLH Trwają prace nad projektem planu ochrony 7. Widowo PLH brak 8. Piaśnickie Łąki PLH PZO Jezioro Kopań PLH brak 10. Jezioro Bukowo PLH PZO Trzebiatowsko-Kołobrzeski Pas Nadmorski PLH PZO Klify Poddębskie PLH brak 13. Mierzeja Sarbska PLH PZO

35 14. Ostoja na Zatoce Pomorskiej PLH Ujście Odry i Zalew Szczeciński PLH Trwają prace nad projektem planu ochrony, który zostanie przedłożony Ministrowi Środowiska przez Nadzorującego obszarem w 2015 roku Trwają prace nad projektem planu ochrony, który zostanie przedłożony Ministrowi Środowiska przez Nadzorującego obszarem w 2015 roku 16. Wolin i Uznam PLH brak 17. Jezioro Wicko i Modelskie Wydmy PLH brak 18. Uroczyska w Lasach Stepnickich PLH PZO Zalew Wiślany PLB Zatoka Pucka PLB Ujście Wisły PLB Zatoka Pomorska PLB Trwają prace nad projektem planu ochrony, który zostanie przedłożony Ministrowi Środowiska przez Nadzorującego obszarem w 2015 roku* Trwają prace nad projektem planu ochrony, który zostanie przedłożony Ministrowi Środowiska przez Nadzorującego obszarem w 2015 roku* Trwają prace nad projektem planu ochrony, który zostanie przedłożony Ministrowi Środowiska przez Nadzorującego obszarem w 2015 roku* Trwają prace nad projektem planu ochrony, który zostanie przedłożony Ministrowi Środowiska przez Nadzorującego obszarem w 2015 roku 23. Przybrzeżne Wody Bałtyku PLB Pobrzeże Słowińskie PLB Trwają prace nad projektem planu ochrony Trwają prace nad projektem planu ochrony 25. Wybrzeże Trzebiatowskie PLB PZO Zalew Kamieński i Dziwna PLB Trwają prace nad projektem planu ochrony, który zostanie przedłożony Ministrowi Środowiska przez Nadzorującego 36

36 obszarem w 2015 roku 27. Zalew Szczeciński PLB Trwają prace nad projektem planu ochrony, który zostanie przedłożony Ministrowi Środowiska przez Nadzorującego obszarem w 2015 roku 28. Delta Świny PLB brak 29. Łąki Skoszewskie PLB PZO Puszcza Goleniowska PLB PZO Dolina Dolnej Odry PLB PZO *autorska wersja dokumentacji PO (Program Zarządzania oraz Projekt Planu Ochrony), przygotowana przez Instytut Morski w Gdańsku została przekazana Nadzorującemu obszarem w 2014 roku. Tabela 2.3. Zestawienie informacji o planach ochrony dla rezerwatów przyrody, wykorzystanych przy opracowaniu Prognozy ochrony brzegu morskiego Lp. Rezerwat przyrody Plan ochrony 1. Ujście Nogatu brak 2. Zatoka Elbląska Buki Mierzei Wiślanej brak 4. Ptasi Raj Kępa Redłowska Kaszubskie Klify brak 7. Dolina Chłapowska Przylądek Rozewski Widowo Mierzeja Sarbska Olszanka Białodrzew Kopicki Podstawowym tłem dla każdej strategicznej oceny oddziaływania na środowisko powinna być charakterystyka stanu środowiska przyrodniczego (Kistowski 2001, 2002). Ocenę stanu środowiska w rozdziale 5. przeprowadzono dla strefy brzegowej i wód przylegających do niej w pięciu następujących rejonach: 1. Zalewie Wiślanym, 2. Zatoce Gdańskiej (w tym Półwysep Helski od strony Zatoki Puckiej), 3. Półwyspie Helskim od strony otwartego morza, 4. Otwartym morzu od Władysławowa [km 125,0] do Międzyzdrojów [km 413,5], 5. Zalewie Szczecińskim i Zalewie Kamieńskim wraz ze Świną, Dziwną. 37

37 W Prognozie autorzy opisali stan środowiska przyrodniczego osobno dla Zatoki Gdańskiej i Półwyspu Helskiego od strony Zatoki i dla Półwyspu Helskiego od strony otwartego morza ze względu na odmienne warunki kształtujące życie biologiczne oraz wyraźne zróżnicowanie przyrodnicze i krajobrazowe. W opisach tych wykorzystano dokument pn: Prognoza oddziaływania na środowisko dla zmiany programu wieloletniego na lata pn: Programu ochrony brzegów morskich ustanowionego ustawą z dnia 28 marca 2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich (Boniecka i in. 2013). Analizę i ocenę stanu środowiska dla każdego z ww. rejonów przeprowadzono w zakresie następujących elementów: warunków geomorfologicznych, antropogenizacji, stanu ekologicznego wód, roślinności; w tym gatunków chronionych, zwierząt bezkręgowców, ryb, ssaków, ptaków; w tym gatunków chronionych, obszarów chronionych; w tym obszarów Natura 2000 wraz z analizą przedmiotów ochrony. Zakres opisu stanu wydzielonych wyżej rejonów, a w nich poszczególnych parametrów był różny i wynikał przede wszystkim z materiałów i danych, jakie zostały dotychczas uzyskane w badaniach środowiskowych Opis stanu powietrza atmosferycznego w województwie warmińsko-mazurskim, pomorskim i zachodniopomorskim przeprowadzono na podstawie danych z monitoringu powietrza atmosferycznego, realizowanego w ramach sieci Państwowego Monitoringu Środowiska przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie,Gdańsku i w Szczecinie w 2013 roku. W analizie i ocenie stanu środowiska uwzględniono elementy, które zostały udokumentowane danymi lub istniała możliwość oceny stanu na podstawie wiedzy eksperckiej. Wykorzystano również wyniki monitoringu strefy brzegowej, wykonanego w latach /2009 i 2012 oraz dane zgromadzone w banku danych o strefie brzegowej pn. Brzeg w Instytucie Morskim w Gdańsku. Opisano ponadto korytarze ekologiczne (Studium korytarzy 2014). Zgodnie z wymogami określonymi w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dn. 22 października 2014 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz.U poz. 1482), zwanym dalej rozporządzeniem w sprawie jednolitych części wód, na podstawie wyników badań oceniany jest stan ekologiczny poszczególnych jednolitych części wód (JCW). Uwzględniając te wymogi do opisu stanu środowiska wód morskich (rozdz. 5), wykorzystano ocenę stanu ekologicznego wód morskich, zgodnie z ww. rozporządzeniem i Ramową Dyrektywą Wodną (zwaną dalej RDW) wszystkich wyznaczonych części wód, wykonaną przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska (tab. 2.4) (Łysiak-Pastuszak i Zalewska 2014). 38

38 Tabela 2.4. Usytuowanie odcinków brzegu ujętych w Programie w stosunku do podziału wód przybrzeżnych i przejściowych na jednolite części wód (JCW) w Polsce zgodnie z RDW Numeracja odcinków wg Programu Nazwy odcinków brzegu objęte Programem Kilometraż brzegu w Programie Nazwa JCW wg RDW Kod JCW wg RDW Kilometraż brzegu przylegającego do akwenów JCW zawierających fragmenty brzegów wskazanych w Programie 1. Zalew Wiślany Cały Zalew Wiślany PLTW I WB 1 Cały 2. Mierzeja Wiślana i Zatoka Gdańska 2.1. Górki Wschodnie 56,90-59, ujście Wisły Śmiałej - Stogi 59,20-65, Westerplatte 67,45-69, Nowy Port - Orłowo 69,20-81, Redowo - Kamienna Góra 83,50-85, Oksywie - Mechelinki 89,10-96,60 Zatoka Gdańska Wewnętrzna Zatoka Gdańska Wewnętrzna Zatoka Gdańska Wewnętrzna Zatoka Gdańska Wewnętrzna Zatoka Pucka Zewnętrzna Zatoka Pucka Zewnętrzna Zatoka Pucka Zewnętrzna PLTW IV WB 4 51,00-81,00 PLTW IV WB 4 51,00-81,00 PLTW IV WB 4 51,00-81,00 PLTW IV WB 4 PLTW III WB 3 51,00-81,00 81,00-99,50 PLTW III WB 3 81,00-99,50 PLTW III WB 3 81,00-99, Rewa 99,90-101,15 Zalew Pucki PLTW II WB 2 99,50-124, Rzucewo 109,40-110,10 Zalew Pucki PLTW II WB 2 99,50-124, Puck 1 114,00-114,70 Zalew Pucki PLTW II WB 2 99,50-124, Puck 2 115,37-115,58 Zalew Pucki PLTW II WB 2 99,50-124, Puck 3 116,70-117,00 Zalew Pucki PLTW II WB 2 99,50-124,00 3. Półwysep Helski 3.1. Władysławowo - Kuźnica H00,00-09,50 Półwysep Hel PLCW I WB 2 00,00-35, Kuźnica - Jurata H09,50-23,50 Półwysep Hel PLCW I WB 2 00,00-35, Cypel półwyspu - m. Hel Zatoka Pucka (z wyłączeniem portu H36,00-38,00 Zewnętrzna rybackiego) PLTW III WB 3 36,00-57, Jurata H44,40-48,50 Zatoka Pucka Zewnętrzna PLTW III WB 3 36,00-57, Jastarnia - Chałupy H50,90-65,10 Zatoka Pucka Zewnętrzna PLTW III WB 3 36,00-57,70 Zalew Pucki 4. Otwarte morze 4.1. Władysławowo Jastrzębia Góra 125,00-134,60 Władysławowo - Jastrzębia Góra Jastrzębia Góra - Rowy PLTW II WB 2 PLCW II WB 4 PLCW II WB 5 57,70-71,50 125,00-133,25 133,25-209,15 39

39 4.2. Karwia 134,60-144,40 Jastrzębia Góra - Rowy PLCW II WB 5 133,25-209, Łeba 180,00-183,00 Jastrzębia Góra - Rowy PLCW II WB 5 133,25-209, Rowy 1 216,00-217, Rowy 2 217,50-219, Ustka 1 229,00-231, Ustka 2 231,00-233, Jarosławiec 1 238,00-253, Jarosławiec 2 253,80-256,50 Rowy - Jarosławiec Wschód Rowy - Jarosławiec Wschód Rowy - Jarosławiec Wschód Rowy - Jarosławiec Wschód Rowy - Jarosławiec Zachód Rowy - Jarosławiec Zachód Jarosławiec - Sarbinowo PLCW II WB 6E 209,15-233,50 PLCW II WB 6E 209,15-233,50 PLCW II WB 6E 209,15-233,50 PLCW II WB 6E 209,15-233,50 PLCW II WB 6W 233,50-254,75 PLCW II WB 6W PLCW III WB 7 233,50-254,75 254,75-307, Mierzeja Jeziora Kopań 256,50-267,00 Jarosławiec-Sarbinowo PPLCW III WB 7 254,75-307, Darłówko 267,00-270, Mierzeja Jeziora Bukowo 277,00-288, Mierzeja Jeziora Jamno 1 288,50-301, Mierzeja Jeziora Jamno 2 301,00-305, Sarbinowo 305,30-309,50 Jarosławiec - Sarbinowo Jarosławiec - Sarbinowo Jarosławiec - Sarbinowo Jarosławiec - Sarbinowo Jarosławiec - Sarbinowo Sarbinowo-Dziwna PPLCW III WB 7 254,75-307,75 PLCW III WB 7 254,75-307,75 PLCW III WB 7 254,75-307,75 PLCW III WB 7 254,75-307,75 PLCW III WB 7 PLCW II WB 8 254,75-307,75 307,75-390, Ustronie Morskie 1 309,50-319,00 Sarbinowo-Dziwna PLCW II WB 8 307,75-390, Ustronie Morskie 2 319,00-324,00 Sarbinowo-Dziwna PLCW II WB 8 307,75-390, Kołobrzeg 1 328,90-327,00 Sarbinowo-Dziwna PLCW II WB 8 307,75-390, Kołobrzeg 2 327,00-336,50 Sarbinowo-Dziwna PLCW II WB 8 307,75-390, Kołobrzeg 3 336,50-343,40 Sarbinowo-Dziwna PLCW II WB 8 307,75-390, Dźwirzyno 343,40-345,40 Sarbinowo-Dziwna PLCW II WB 8 307,75-390, Mrzeżyno 345,50-352,20 Sarbinowo-Dziwna PLCW II WB 8 307,75-390, Niechorze 360,70-368,30 Sarbinowo-Dziwna PLCW II WB 8 307,75-390, Niechorze - Pobierowo 368,30-379,50 Sarbinowo-Dziwna PLCW II WB 8 307,75-390,25 Sarbinowo-Dziwna PLCW II WB 8 307,75-390, Mierzeja Dziwnowska 385,40-397,10 Ujście Dziwny PLTW V WB 6 390,25-391,70 Dziwna-Świna PLCW III WB 9 391,70-424, Międzyzdroje 411,60-413,50 Dziwna-Świna PLCW III WB 9 391,70-424,10 40

40 Zalew Szczeciński PLTW I WB 8 Cały 5. Zalew Szczeciński wraz ze Świną, Dziwną oraz Zalewem Kamieńskim Cały Zalew Kamieński Ujście Dziwny PLTW I WB 9 PLTW V WB 6 Cały 390,25-391,70 Ujście Świny PLTW V WB 7 424,10-428,20 Poziom szczegółowości analiz, w tym takich zagadnień jak stan środowiska, specyfika ekosystemów itp. został dostosowany do zidentyfikowanej skali negatywnych oddziaływań, co oznacza, że poziom szczegółowości jest zróżnicowany i koncentruje się na znaczących oddziaływaniach. W Prognozie wskazano obszary problemowe braki, nieprecyzyjne sformułowania lub też elementy wymagające zmian w ocenianym Programie Procedura postępowania w ocenie przewidywanych znaczących oddziaływań na poszczególne elementy środowiska zadań wynikających z Programu ochrony brzegów morskich i jego zmiany Zgodnie z ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku przyjęto następującą procedurę postępowania (rys. 2.2): etap 1 określenie przewidywanych znaczących oddziaływań, etap 2 analiza przewidywanych znaczących oddziaływań, etap 3 ocena przewidywanych znaczących oddziaływań. 41

41 Rys Schemat procedury postępowania w ocenie przewidywanych znaczących oddziaływań zadań zapisanych w Programie na poszczególne elementy środowiska (opracowanie własne, zgodnie z ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku) Ocenę wystąpienia przewidywanych znaczących oddziaływań na cele i przedmioty ochrony oraz integralność obszarów Natura 2000, a także na elementy środowiska i inne formy ochrony przyrody, przeprowadzono dla zadań uwzględnionych w Programie. W etapie 1. procedury spośród sześciu następujących rodzajów zadań ochrony brzegu zapisanych w Programie: sztuczne zasilanie, sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe, odwodnienie klifu Jastrzębia Góra, monitoring i badania dotyczące ustalenia aktualnego stanu brzegu morskiego. określono te działania, które potencjalnie mogą oddziaływać znacząco. W etapie 2. dla wyżej wskazanych rodzajów zadań ochrony brzegu przeprowadzono analizę zidentyfikowanych znaczących oddziaływań i ich potencjalnych skutków. Wykorzystano w tym celu wiedzę ekspercką oraz dostępną literaturę, materiały z monitoringu strefy brzegowej, raporty i prognozy. W etapie 3. poddano ocenie potencjalne znaczące oddziaływania, uwzględniając (rys. 2.3): 42

42 zróżnicowane relacje pomiędzy zadaniem i podlegającym oddziaływaniu elementem środowiska określane w ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku jako: bezpośrednie, pośrednie, wtórne i skumulowane, czas oddziaływania na poszczególne elementy środowiska określany w ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku jako: krótkoterminowy, średnioterminowy, długoterminowy, kierunek wpływu określany w ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku jako: pozytywny, negatywny i zróżnicowany. Metodę oceny oddziaływania, w tym oddziaływań skumulowanych, zapisów Programu na poszczególne elementy środowiska, oraz obszary Natura 2000, ze względu na jej szczegółowość i zakres zamieszczono w rozdziale 8., w którym tę ocenę przeprowadzono. Metodą ekspercką wykonano analizy i oceny przewidywanych znaczących oddziaływań zadań ujętych w Programie na cele i przedmioty ochrony oraz integralność obszarów Natura 2000, a także na środowisko, w tym na zdrowie ludzi. Przed przystąpieniem do oceny oddziaływania na środowisko, w tym na cele i przedmioty ochrony obszarów Natura 2000, w pierwszej kolejności wytypowano siedliska i gatunki, występujące bezpośrednio na odcinkach strefy brzegowej i nadbrzeża przeznaczonych do realizacji zadań Programu, jak również te powiązane hydrologicznie i zależne od procesów brzegowych, których zmiana wywołana realizacją tych zadań może mieć znaczący wpływ na ich stan. Opis siedlisk i gatunków występujących w zasięgu potencjalnego oddziaływania oraz uzasadnienie wyłączenia z oceny oddziaływania niektórych gatunków i siedlisk zamieszczono w rozdziale 5, natomiast szczegółową ocenę oddziaływania w rozdziale 8. Z analizy wykluczono te cele i przedmioty ochrony, które w Standardowych Formularzach Danych miały przypisaną ocenę ogólną wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku D (nieznacząca). Aby dobrze ocenić wpływ ustaleń nowelizowanego Programu na środowisko przyrodnicze, należało ponadto rozpoznać aktualny poziom realizacji zadań dotychczas obowiązującego dokumentu. Dla niektórych z tych zadań właściwe Organy zleciły przeprowadzenie procedur oceny oddziaływania na środowisko. W niniejszej Prognozie uwzględniono zatem wnioski z tych procedur zawarte w wykonanych dotychczas raportach o oddziaływaniu na środowisko (raporty OOŚ) dla analogicznych przedsięwzięć ochrony brzegów morskich: zadań związanych z czerpaniem osadów z pól nagromadzeń piasków położonych w płytkowodnej strefie Bałtyku i ich wykorzystaniu do sztucznego zasilania plaż w rejonie Wybrzeża Zachodniego i Półwyspu Helskiego (Boniecka i in. 2010, Boniecka i in. 2011,), umocnień brzegowych i sztucznego zasilania w rejonie miejscowości: Łeba (Borodziuk i in. 2011), Rowy (Meller-Kubica i in.2011a) i Ustka (Meller-Kubica i in. 2011b), stabilizacji zbocza klifu w Jastrzębiej Górze, w tym odwodnienia i zabudowy klifu (Bystrzanowski 2007), umocnień brzegu morskiego na Helu km H 36,20-36,60 (Borodziuk 2006). Dodatkowo w Prognozie uwzględniono oddziaływania wynikające z innych programów i planów zatwierdzonych lub planowanych do realizacji w strefie brzegowej oraz oddziaływania już zrealizowanych zadań Programu, szczególnie w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (rozdział 3). Ze względu na brak informacji o technologii planowanych działań oraz terminach ich realizacji zapisane w prognozie oddziaływania są w wysokim stopniu hipotetyczne, subiektywne i powinny być 43

43 zweryfikowane na etapie przygotowywania raportów oceny oddziaływania na środowisko, dla poszczególnych przedsięwzięć uwzględniających również specyfikę rejonu, w którym będą realizowane. Z powyższych względów ocena oddziaływania na środowisko zadań przewidzianych w Programie, a przedstawiona w Prognozie, nie może stanowić podstawy do wydawania opinii w konkretnych przypadkach zastosowanych działań i ocenianych w raportach ooś. Zastosowano heurystyczną metodę prognozowania, wykorzystującą wiedzę i doświadczenie specjalistów interdyscyplinarnego zespołu opracowującego Prognozę. Oparta jest ona na racjonalnych, naukowych przesłankach, ma określony horyzont czasowy oraz charakter jakościowy (Kruk-Dowgiałło i in. 2011). 44

44 Rys Szczegółowy schemat procedury oceny oddziaływania na cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000, ich integralność oraz pozostałe komponenty środowiska w obszarze objętym Programem (opracowanie własne, zgodnie z ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku) Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk 45

45 2.3. Definicje pojęć użytych w Prognozie Przez oddziaływanie rozumie się jakikolwiek skutek planowanej działalności z uwzględnieniem: zdrowia i bezpieczeństwa ludzi, flory, fauny, gleby, powietrza, wody, klimatu, krajobrazu i pomników historii lub innych budowli oraz wzajemnych oddziaływań między tymi czynnikami (Konwencja o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym, sporządzona w Espoo dnia 25 lutego 1991 r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 96, poz. 1110), zwana dalej Konwencją o ocenach oddziaływania na środowisko). Z punktu widzenia roli pełnionej przez prognozę najistotniejsza jest identyfikacja oddziaływań znaczących, gdyż ich wystąpienie będzie stanowiło jedno z kryteriów oceny przyjętego w Programie kierunku zadań związanych z ochroną brzegu lub rozpatrywania rozwiązań alternatywnych. Przez znaczące negatywne oddziaływanie na środowisko rozumie się negatywną mierzalną zmianę stanu lub funkcji elementów przyrodniczych, ocenioną w stosunku do stanu początkowego, która została spowodowana bezpośrednio lub pośrednio przez działalność prowadzoną przez podmiot korzystający ze środowiska (ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz.U. z 2007 r. Nr 75, poz. 493 z późn. zm.), zwana dalej ustawą o zapobieganiu szkodom w środowisku). Przez znaczące negatywne oddziaływanie na obszar Natura 2000 rozumie się oddziaływanie mogące (ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku): pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla ochrony których został wyznaczony obszar Natura 2000, wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których został wyznaczony obszar Natura 2000, pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami. Pojęcie to nie jest jednoznacznie zidentyfikowane w odniesieniu do wszystkich komponentów i elementów przyrodniczych objętych Prognozą. Zostało ono sprecyzowane w odniesieniu do obszarów Natura 2000, w pozostałych przypadkach termin znaczące oddziaływania jest subiektywny i specyficzny, rozpatrywano więc go osobno w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska. Do przeprowadzania oceny oddziaływania zapisów Programu na obszary Natura 2000 zostały uwzględnione następujące kryteria opracowane, między innymi, wg podręcznika o zarządzaniu obszarami Natura 2000 (Engel i in. 2007) i wg Kruk-Dowgiałło i in. (2011): struktura, funkcje oraz rola poszczególnych zasobów oraz walorów przyrodniczych, areał, reprezentatywność i stan ochrony siedlisk o znaczeniu priorytetowym i niepriorytetowym, wielkość populacji, stopień izolacji, stan ochrony gatunków (wymienionych w załączniku II Dyrektywy siedliskowej i załączniku I Dyrektywy ptasiej), rola obszaru w obrębie regionu biogeograficznego i dla utrzymania spójności sieci Natura 2000, inne wartości i funkcje przyrodnicze rozpoznane w obrębie obszaru (Kistowski i Pchałek 2009). Zgodnie z zapisami ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku do celów niniejszej Prognozy zdefiniowano następujące sposoby oddziaływania (Kruk-Dowgiałło i in.2011): Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk 46

46 1) Kierunki/wektory wpływu: pozytywne oddziaływanie powodujące poprawę/przywrócenie niezaburzonego stanu środowiska naturalnego, negatywne oddziaływanie powodujące zaburzenia środowiska naturalnego, zróżnicowane oddziaływania mogące powodować poprawę/przywrócenie niezaburzonego stanu środowiska naturalnego lub jego zaburzenie, czyli oddziaływanie zarówno negatywne jak i pozytywne, 2) Relacje z przedmiotem podlegającym oddziaływaniu i innymi oddziaływaniami (modyfikacja definicji wg Hałuzo i in oraz Engela 2009): bezpośrednie (B) wynika bezpśrednio z realizacji działań ochrony brzegów w miejscu ich realizacji. Przedmiotem oddziaływania są elementy środowiska, a skutki oddziaływania identyfikuje się przez określenie przekształconych powierzchni dna, utraconych siedlisk przyrodniczych, wielkości emisji zanieczyszczeń powietrza, natężeń emitowanego hałasu czy wprowadzonych do środowiska ścieków czy odpadów. Precyzyjne ustalenie charakteru i zasięgu oddziaływania bezpośredniego wymaga wiedzy o sposobie zagospodarowania obszaru, gdzie działanie będzie realizowane i zastosowanej w nim technologii. Zanika po ustąpieniu czynnika oddziałującego, pośrednie, wtórne w Prognozie przyjęto pojęcie: oddziaływanie pośrednie (P) oddziaływanie wynikające z pośredniej interakcji między realizowanym działaniem związanym z ochroną brzegów a elementami środowiska np. wzrost erozji na odcinkach sąsiadujących. Przedmiotem tego oddziaływania mogą być elementy środowiska lokalne, jak i oddalone od rejonu działania. Oddziaływanie pośrednie (P) nie ustępuje po likwidacji czynnika, skumulowane (S) to suma skutków realizacji różnych rodzajów działalności i zamierzeń, w tym działań realizowanych już wcześniej, rozpatrywanych łącznie. Mogą one powodować przewidywalne zmiany w środowisku w różnym okresie czasu. Na wystąpienie oddziaływania skumulowanego mogą mieć wpływ działania o nieznaczącym oddziaływaniu, jednak w interakcji powodujące znaczący skutek dla środowiska. 3) Czas działania: krótkoterminowy (k), średnioterminowy (ś), długoterminowy (d) czas oddziaływania, dla którego można określić początek i koniec; długość oddziaływania (krótko-, średnio- i długo-) jest relatywna do naturalnych cykli lub zmian elementów środowiska, na który dany czynnik oddziałuje; dla budowli ochrony brzegów czas oddziaływania to oddziaływanie trwające przez okres eksploatacji obiektu. W przypadku sztucznego zasilania o trwałości kilku miesięcy do trzech - pięciu lat oddziaływanie średnioterminowe. Sztuczne zasilanie realizowane w strefie z dużą dynamiką brzegu oddziaływanie krótkoterminowe. Umocnienia brzegowe: od oddziaływania krótkoterminowego dla budowli o trwałości do 5 lat ( worki z piaskiem itp.) poprzez średnioterminowe dla budowli o trwałości powyżej 5 i 10 lat (opaski geotekstylne, lekkie opaski narzutowe), do długoterminowego dla opasek o trwałości 50 lat i powyżej (opaski gabionowe, masywne mury oporowe itp.). Przy określeniu, analizie i ocenie znaczących oddziaływań korzystano z następujących definicji pojęć (tab. 2.5). 47

47 Tabela 2.5. Definicje pojęć użyte przy opracowywaniu Prognozy oddziaływania Programu ochrony brzegów morskich Lp. Pojęcie Definicja Źródło definicji Definicja przyjęta 1. Strefa brzegowa 2. Linia brzegowa Powierzchnia ciągnąca się wzdłuż bezpośredniego styku lądu i morza, która poddawana jest dynamicznym oddziaływaniom wód morskich. W ramach tej strefy wyróżnia się brzeg i podbrzeże. Odmorską granicą strefy brzegowej jest głębokość, na której rozpoczyna się wzajemne oddziaływanie ruchu falowego z dnem morskim. Od strony lądu jest nią maksymalny poziom napływu wód morskich na brzeg, sięgający stopy wydmy lub klifu, a w przypadku ich braku, granicę stanowi krawędź, do której docierają najwyższe fale morskie. Strefa brzegowa jest też obszarem przenikania się i złożonego wzajemnego oddziaływania wszystkich głównych geosfer: atmosfery, litosfery, hydrosfery, biosfery oraz działalności człowieka. Wieloletnia linia styku wody z powierzchnią lądu ustalona na podstawie wieloletnich badań (w danym miejscu z dostępnych danych), przedstawiana na mapach. Jej dynamicznym odpowiednikiem jest linia wody linia rozdziału między powierzchnią wody a powierzchnią lądu. Linia wody zmienia się bardzo dynamicznie w ciągu roku, od najwyższej, związanej z maksymalnym napływem wody na brzeg, do najniższej podczas odpływu powodowanego przez czynniki klimatyczne i eustatyczne. Pruszak (2003) Mazurkiewicz (2009) Pruszak (1998) Zgodnie z publikacjami Za publikacją (ze zmianami) 3. Brzeg morski Obszar położony między linią najwyższego, a najniższego poziomu wody (położenie linii wody względem lądu), łącznie z częściowo bądź całkowicie zalewaną plażą. Obszar ten od strony lądu ogranicza podnóże wydmy bądź klifu (w przypadku braku tych form granicę stanowi obszar najdalszego zasięgu fal). Frankowski i in. (2009) Za publikacją (ze zmianami) 4. Nadbrzeże 5. Podbrzeże Obszar, który rozciąga się powyżej najwyższego poziomu morza (napływu maksymalnego). Nadbrzeże stanowi strefa wolna od zasięgu fal i pływów, która obejmuje swoim zasięgiem formy morfologiczne brzegu, np. w postaci klifów i wydm. Podwodna część strefy brzegowej znajduje się w obrębie podwodnego stoku brzegu i sięga strefy głębokowodnej, gdzie głębokość wody jest równa połowie długości fali; obejmuje strefę przyboju i transformacji fal. Podstawową formą morfologiczną przybrzeża są rewy, rynny międzyrewowe oraz lokalne, podwodne wypłycenia czy zagłębienia. Frankowski i in. (2009) Pruszak (2003) Basiński i in. (1993) Za publikacją (ze zmianami) Zgodnie z publikacjami 48

48 Lp. Pojęcie Definicja Źródło definicji Definicja przyjęta 6. Plaża 7. Wydma nadmorska 8. Klif 9. Rewa 10. Pas nadbrzeżny 11. Pas techniczny Forma akumulacyjna powstała na wskutek działania wód morskich (prądów, potoku przyboju itp.). Powstaje ona w wyniku odkładania luźnego materiału piaszczystego bądź żwirowego przez morze, bądź od strony lądu (ujścia rzeczne), w miejscach o odpowiednich warunkach morfologicznych i hydrodynamicznych. Plaże są rozbudowywane w wyniku oddziaływania procesów eolicznych. System zmarszczek lub pagórkowatych, gładkich powierzchni piasku w wyższej części plaży albo w sąsiedztwie skierowanego w stronę morza skraju podstawy wysokich wydm. Pod względem pokrywy roślinnej oraz gleby wyróżnia się wydmy białe i szare. Forma geomorfologiczna, powstała wskutek abrazji morskiej, czyli podcinania dolnej części przez fale i grawitacyjnego obrywania części górnej. Klify powstały w miejscach, gdzie morze graniczy ze zboczami form akumulacji lodowcowej-morena denna. Odlądową granicę klifu stanowi prognostyczny zasięg zjawisk geodynamicznych. Klif podcinany stale lub okresowo przez sztormy jest nazywany klifem aktywnym (żywym) natomiast klif położony całkowicie poza zasięgiem fal jest określany jako klif martwy (nieaktywny). Podwodna wzdłużbrzegowa forma denna o asymetrycznym kształcie, usytuowana najczęściej równolegle do brzegu i zmieniająca wyraźnie lokalną batymetrię dna morskiego. Lądowy obszar przyległy do brzegu morskiego, składający się z pasa technicznego i pasa ochronnego (rys. 2.3). Stanowi strefę wzajemnego bezpośredniego oddziaływania morza i lądu (rys. 2.4); jest obszarem przeznaczonym do utrzymania brzegu w stanie zgodnym z wymogami bezpieczeństwa i ochrony środowiska. Gradziński i in. (1986) Basiński i in. (1993) Herbich (2004) Herbich (2004) Mazurkiewicz (2009) Ustawa o obszarach morskich Rezczypospolitej Polskiej i administarcji morskiej (Dz. U nr 32 poz. 131 tekst jednolity) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 kwietnia 2003 r. w sprawie określenia minimalnej i maksymalnej szerokości pasa technicznego i ochronnego oraz sposobu wyznaczania ich granic (Dz. U. z 2003 r. Nr 89, poz art.36 ust. 1 i 2), zwane dalej rozporządzeniem w sprawie pasa technicznego j.w Za publikacją (ze zmianami) Zgodnie z publikacją Za publikacją (ze zmianami) Za publikacją (ze zmianami) Zgodnie z ustawą i z rozporządzeniem Zgodnie z ustawą i z rozporządzeniem 49

49 Lp. Pojęcie Definicja Źródło definicji Definicja przyjęta 12. Pas ochronny Umocnienia brzegowe Umocnienia brzegowe naturalne Obszar, w którym działalność człowieka wywiera bezpośredni wpływ na stan pasa technicznego (rys. 2.3). Ustanowiony w celu ograniczenia negatywnych skutków działalności człowieka, bezpośrednio po odlądowej stronie pasa technicznego, wpływającego na stan tego pasa. Budowle morskie wykonywane na brzegu polskich obszarów morskich, służące do powstrzymania postępu abrazji albo sprzyjające przyrostowi brzegu. Powstałe w sposób naturalny geomorfologiczne formy brzegu i nadbrzeża (wydmy nadmorskie, klify) chroniące obszar lądu przed niszczącą działalnością morza. Działalność ludzka może przyczyniać się do utrwalania naturalnych umocnień brzegu poprzez zakładanie płotków wydmotwórczych, sadzenie traw odpornych na wiatry (np. wydmuchrzyca piaskowa, turzyca piaskowa) i krzewów (wierzba krzewiasta, żarnowiec, rokitnik), zalesianie oraz na drenowaniu zboczy klifów j.w. Mazurkiewicz (2009) Pruszak (2003) Mazurkiewicz (2009) Pruszak (2003) Zgodnie z ustawą i z rozporządzeniem Zgodnie z publikacjami Zgodnie z publikacjami Umocnienia brzegowe sztuczne Sztuczne zasilanie brzegów Budowle wznoszone na silnie abradowanych lub narażonych na niszczenie odcinkach brzegu wymagających ochrony (walory przyrodnicze, infrastruktura), zabezpieczające przed rozmywaniem przez fale morskie skarp wydm lub klifów. Budowle dzielą się na: bierne - stosowane tam, gdzie głównym czynnikiem niszczącym jest działalność fal morskich; ich zadaniem jest zabezpieczenie stanu brzegu morskiego istniejącego w chwili wznoszenia budowli; w lądowej części brzegu obejmują opaski brzegowe, okładziny brzegowe, wały brzegowe, wały przeciwsztormowe, zaś w wodnej części brzegu: umocnienia liniowe - falochrony brzegowe, umocnienia powierzchniowe - narzuty kamiennne lub z prefabrykowanych bloków betonowych prostopadłościennych i kształtowych, worki geotekstylne wypełnione piaskiem; czynne - ostrogi i progi podwodne oraz w pewnym zakresie falochrony brzegowe; ich zadaniem jest, poza ochroną istniejącego stanu brzegu, spowodowanie (dzięki zatrzymywaniu rumowiska niesionego przez wodę morską) spłycenia podbrzeża i narastanie plaż. Metoda ochrony brzegów polegająca na uzupełnianiu deficytu osadów strefy brzegowej, spowodowanego erozyjnym działaniem morza. Polega na pobieraniu przez pogłębiarki materiału piaszczystego z obszaru morskiego i odkładaniu najczęściej na brzegu morskim i wydmie w celu odbudowy pasa plażowo-wydmowego i spłycaniu podbrzeża. Mazurkiewicz (2009) Pruszak (2003) Boniecka i Zawadzka (2006) Zgodnie z publikacjami Zgodnie z publikacją 50

50 Lp. Pojęcie Definicja Źródło definicji Definicja przyjęta Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi System umocnienia brzegu morskiego Modernizacja umocnień brzegowych 20. Odwodnienie klifu Integralność obszaru Natura 2000 Różnorodność biologiczna Brak Zespół umocnień brzegowych (sztucznych i naturalnych) o różnym sposobie działania, dostosowany do warunków morfolitodynamicznych danego odcinka brzegu. Brak Zasadniczy rodzaj stabilizacji zboczy niestatecznych, który polega na odcięciu dopływu wody lub obniżeniu jej poziomu z szybkim odprowadzeniem z zagrożonego osuwiskiem terenu zbocza. Odwodnienie może się odbywać na drodze: m.in. głębokiego drenażu, studni odwadniającej, studni chłonnej, rowu odprowadzającego, drenażu przyporowego oraz filtrów wiertniczych. Spójność czynników strukturalnych i funkcjonalnych warunkujących zrównoważone trwanie populacji gatunków i siedlisk przyrodniczych, dla ochrony, których zaprojektowano lub wyznaczono obszar Natura Zróżnicowanie żywych organizmów występujących w ekosystemach, w obrębie gatunku i między gatunkami, oraz zróżnicowanie ekosystemów. Brak Boniecka (2004) Brak pismo Urzędu Morskiego w Słupsku GKOŚ Ustawa o ochronie przyrody Ustawa o ochronie przyrody Budowle ochrony brzegów odsunięte w głąb lądu, mało odbijające, w połączeniu ze sztucznym zasilaniem wykorzystywane w celu zatrzymania procesów erozji i ochrony zaplecza przed powodzią morską w rejonach o predyspozycjach erozyjnych. Za publikacją (ze zmianami) W Prawie budowlanym brak definicji terminu modernizacja. Dla potrzeb Strategii ochrony brzegów morskich i Prognozy przyjęto, że modernizacja to trwałe unowocześnianie istniejącej budowli, pozwalające na zachowanie jej funkcji ochronnych w warunkach zwiększonego zagrożenia wywołanego zmianami klimatu (np. wzrost poziomu morza, wzrost aktywności hydrometeorologicznej). Zgodnie z publikacją Zgodnie z ustawą Zgodnie z ustawą 51

51 Lp. Pojęcie Definicja Źródło definicji Definicja przyjęta 23. Ludzie Brak Brak 24. Zwierzęta Brak Brak 25. Rośliny Brak Brak 26. Woda Brak Brak 27. Powietrze 28. Powierzchnia ziemi Rozumie się przez to powietrze znajdujące się w troposferze, z wyłączeniem wnętrz budynków i miejsc pracy. Rozumie się przez to naturalne ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdującą się pod nią ziemię do głębokości oddziaływania człowieka, z tym, że pojęcie gleba oznacza górną warstwę litosfery, złożoną z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby i podglebie. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. Dz. U z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zmian.), zwana dalej ustawą Prawo ochrony środowiska Ustawa Prawo ochrony środowiska Ludność na stałe oraz czasowo przebywająca w gminach nadbrzeżnych położonych wokół obszaru Programu lub czasowo przebywająca w jego obrębie. Zwierzęta stale związane ze środowiskiem morskim lub lądowym w granicach Programu oraz przebywające tam czasowo, np. w celu rozmnażania, żerowania lub odpoczynku. Rośliny stale związane ze środowiskiem morskim lub lądowym w granicach Programu oraz występujące tam sezonowo. Wody morskie obszaru Programu oraz bezpośrednio przylegające do wyznaczonych w Programie odcinków brzegu. Powietrze znajdujące się w troposferze nad obszarem Programu oraz nad obszarami, zarówno morskimi jak i lądowymi bezpośrednio przylegającymi do odcinków brzegów wymienionych w Programie. Zgodnie z ustawą 52

52 Lp. Pojęcie Definicja Źródło definicji Definicja przyjęta 29. Krajobraz 30. Klimat 31. Zasoby naturalne 32. Zabytki Walory krajobrazowe wartości ekologiczne, estetyczne lub kulturowe obszaru oraz związane z nim rzeźba terenu, twory i składniki przyrody, ukształtowane przez siły przyrody lub działalność człowieka. Ogół zjawisk pogodowych na danym obszarze w okresie wieloletnim. Ustalany na podstawie obserwacji różnorodnych składników, najczęściej pomiarów temperatury, opadów atmosferycznych i wiatru. Standardowy okres to około trzydzieści lat. Składniki, tj.: gleba, surowce mineralne, woda, organizmy żywe, ich zbiorowiska i zespoły, będące przedmiotem gospodarczego użytkowania, które bezpośrednio lub po przetworzeniu zaspokajają potrzeby materialne ludzi. Nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Ustawa o ochronie przyrody Hughton i in Simonides (2008) Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jedn. Dz. U z 2003 r. Nr 162, poz z późn. zm.), zwana dalej ustawą o ochronie zabytków 33. Dobra materialne Brak Brak 34. Korytarze ekologiczne Obszar umożliwiający migrację roślin, zwierząt lub grzybów. Ustawa o ochronie przyrody 35. Szlaki migracyjne Brak Brak Piaszczyste ławice podmorskie Ujścia rzek (Estuaria) Piaszczyste ławice w sublitoralu, stale zanurzone pod wodą. Głębokość wody rzadko przekracza 20 m. Najczęściej brak roślinności dennej, z wyjątkiem glonów porastających leżące na piasku pojedyncze kamienie. Charakterystyczne są natomiast zgrupowania bezkręgowców dennych o dużej różnorodności gatunkowej. Dolna część biegu rzeki ograniczona granicą wód słonawych i podlegająca działaniu pływów. Woda morska rozcieńczana jest w estuarium wodą słodką pochodzacą ze spływu lądowego. Ujścia rzek bałtyckich określane są jako podtyp estuarium ze względu na brak pływów, przy jednoczesnym podchodzeniu wód morskich w górę rzeki (podobnie jak w morzach pływowych), ale spowodowanym energią wiatrową (tzw. cofki). Warzocha (2004) Warzocha (2004) Zgodnie z ustawą Zgodnie z raportem Zgodnie z publikacją. W obszarze Programu przyjęto, że zasoby naturalne, istotne z punktu widzenia ochrony brzegów to piasek Zgodnie z ustawą. W obszarze Programu są to wraki i podwodne obiekty dziedzictwa kulturowego Wszelkie przedmioty, urządzenia i instalacje służące celowemu zaspokajaniu potrzeb ludzi Zgodnie z ustawą Specjalny rodzaj korytarza ekologicznego dla zwierząt Zgodnie z publikacją Zgodnie z publikacją 53

53 Lp. Pojęcie Definicja Źródło definicji Definicja przyjęta Laguny przybrzeżne Duże płytkie zatoki Siedlisko skaliste i kamieniste dno morskie, rafy Kidzina na brzegu morskim Solniska nadmorskie Inicjalne stadia nadmorskich wydm białych Nadmorskie wydmy białe Nadmorskie wydmy szare Przybrzeżna część morza (zatoka) powstała w wyniku odcięcia mierzeją od otwartego morza. Przybrzeżne, płytkie zbiorniki wód słonawych o zmiennym zasoleniu i objętości wody, całkowicie lub czasowo odseparowane od morza. Wzdłuż polskiego wybrzeża do kategorii lagun można zaliczyć Zalew Wiślany i Szczeciński oraz jeziora przymorskie. Wcinające się w ląd i oddzielone lądem od otwartego morza i osłonięte od wpływu falowania akweny o ograniczonym wpływie wód słodkich (w przeciwieństwie do estuarium). Istotnym wyróżnikiem jest występowanie zbiorowisk trawy morskiej (Zosteretea) i rdestnic (Potametea). Zanurzone pod wodą i wyniesione ponad otaczające dno morskie skaliste podłoże w strefie sublitoralu. Rafy sprzyjają strefowemu rozmieszczeniu roślin i zwierząt i dużej bioróżnorodności. Biorąc pod uwagę charakter podłoża i występowanie ławic małży, rolę rafy spełnia północno-zachodnia część Ławicy Słupskiej z dnem zbudowanym z głazów i kamieni z bogatymi zbiorowiskami roślinnymi i ławicami małż. Pas utworzony przez organiczne szczątki wyrzucone przez fale na brzeg morza. Składa się głównie ze szczątków wodorostów morskich. Oprócz tego może zawierać szczątki zwierzęce, np. martwe ryby lub meduzy, muszle, a także bursztyn i szczątki pochodzące pierwotnie z lądu (np. drewno, szczątki lądowych bezkręgowców). Ze względu na dużą ilość rozkładającej się materii organicznej, siedlisko to bogate jest w azot. Kidzinę zasiedlają rośliny nitrofilne, detrytofagi; żerują w niej ptaki siewkowe. Halofilne łąki, pastwiska i półszuwary w nisko położonych, często zatorfionych miejscach, znajdujące się pod wpływem słonych lub słonawych wód morskich, okresowo lub epizodycznie zalewanych. Pierwsze stadium powstawania wydm na brzegu morza, zbudowane z systemu zmarszczek lub pagórkowatych, gładkich powierzchni piasku w wyższej części plaży albo w sąsiedztwie skierowanego w stronę morza skraju podstawy wysokich wydm. Wydma biała (przednia to dosłowne tłumaczenie z angielskiego) pierwszy od strony morza wał piaszczysty utworzony przez zatrzymującą i stabilizującą piasek roślinność psammofilną z zespołu wysokich traw nadmorskich Elymo- Ammophiletum arenariae Br.-Bl. et de Leeuw 1936 Wydma szara, kolejna strefa brzegu wydmowego leżąca od strony morza za wydmą białą, ustabilizowana przez roślinność psammofilną z zespołu kocanek i jasieńca nadbrzeżnego Helichryso-Jasionetum Libb Warzocha (2004) Warzocha (2004) Warzocha (2004) Bobrowicz (2006) Herbich (2004) Namura-Ochalska (2004) Piotrowska (2002) Piotrowska (2002) Zgodnie z publikacją Zgodnie z publikacją Zgodnie z publikacją Zgodnie z publikacją Zgodnie z publikacją Zgodnie z publikacją Zgodnie z publikacją Zgodnie z publikacją 54

54 Lp. Pojęcie Definicja Źródło definicji Definicja przyjęta Nadmorskie wydmy z zaroślami rokitnika Nadmorskie wydmy z zaroślami wierzby piaskowej Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich Rozwój ekospołeczny 50 Antropopresja Zarośla rokitnika, zarówno na suchych wydmach, jak też w wilgotniejszych obniżeniach międzywydmowych. Typ siedliska przyrodniczego charakteryzujący się obecnością krzewów rokitnika choć nie tylko. Na siedlisku tym występować mogą także gatunki ekspansywne krzewów takie jak róża pomarszczona Rosa rugosa, wierzba ostrolistna Salix acutifolia i wierzba wawrzynkowa Salix daphnoides. Wilgotne, niewielkie, rzadko rozległe obniżenia pomiędzy wałami wydmowymi, pokryte krzewami wierzby piaskowej w podgatunku piaskowym Salix repens subsp. Arenaria i skapą roślinnością psammofilną, sasiadujące z wałami lub kopcami wydmy białej. Typ siedliska charakteryzujący się, jak mówi nazwa, obecnością krzewów wierzby piaskowej. Naturalne lub półnaturalne lasy (od dawna ustabilizowane) oraz wydmy nadmorskie z dobrze rozwiniętymi lasami i zestawem charakterystycznych gatunków roślin leśnych. Rozwój cywilizacyjny oparty na zasadach zrównoważonego rozwoju (sustainable development). Zakłada włączenie środowiska naturalnego do rozwoju społeczno-gospodarczego regionu, kraju oraz w ujęciu globalnym. Ogół bezpośrednich i pośrednich działań człowieka prowadzących do różnorodnych (negatywnych lub pozytywnych) zmian w środowisku przyrodniczym. Namura-Ochalska (2004) Namura-Ochalska (2004) Namura-Ochalska (2004) Skowroński (2006) Przewodnik metodyczny Monitoring siedlisk przyrodniczych (IOP PAN, 2012) Zgodnie z publikacją Zgodnie z publikacją Zgodnie z publikacją Zgodnie z publikacją Zgodnie z publikacją 55

55 Rys Obszar strefy brzegowej wg rozporządzenia w sprawie pasa technicznego (Boniecka 2005) 3. Informacje o zawartości, głównych celach Programu ochrony brzegów morskich oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami Polityka ochrony brzegów morskich znalazła swoje odbicie w strategii ochrony brzegów morskich i zapisach ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich. Strategia ochrony brzegów morskich Koncepcja przeciwdziałania procesom erozji brzegu w warunkach prognozowanego wzrostu poziomu morza, opracowana zostaław ramach projektu celowego 9T 12C C/3636, Strategia ochrony brzegów morskich (Cieślak 2000), wykonanego przez Zakład Hydrotechniki Morskiej Instytutu Morskiego w Gdańsku przy współpracy z innymi jednostkami naukowymi. Analiza uwarunkowań naturalnych oraz ocena stanu zmienności systemu brzegowego pod wpływem czynników środowiskowych i antropogenicznych pozwoliła na następujące wnioski: Analiza zmian brzegowych Bałtyku południowego wykazała nasilenie erozyjnych zmian brzegowych w obrębie wszystkich elementów systemu brzegowego. Zmiany zachodziły w warunkach podnoszenia się poziomu morza o około 0,2m/100 lat. W ostatnich dekadach względny wzrost poziomu morza uległ dalszemu przyspieszeniu, co wywołało większą prędkość zmian erozyjnych oraz konieczność ochrony coraz dłuższych odcinków brzegu. W ubiegłym stuleciu erozja obejmowała około 50 km brzegów klifowych i 280 km brzegów wydmowo-mierzejowych. W ramach prac nad strategią stwierdzono, że ponad 75% profili podbrzeża charakteryzuje się małą zasobnością warstwy dynamicznej i słabo rozwiniętymi 56

56 strefami rewowymi, będąc powodem coraz intensywniejszej erozji brzegów wydmowych oraz wzrostu aktywności klifów. Przyjęto trzy warianty wzrostu poziomu morza: optymistyczny o 0,3 m/100 lat, najbardziej prawdopodobny o 0,6 m/100 lat i pesymistyczny o 1,0 m/100 lat przy wzroście intensywności sztormów. Przewidywany wzrost poziomu morza nawet w wariancie optymistycznym o 30 cm/100 lat spowoduje przyrost zarówno długości odcinków erodowanych jak i prędkości niszczenia i wymusi zmianę dotychczasowego podejścia do ochrony brzegów, w celu zachowania elementów systemu brzegowego. Cofanie się linii brzegowej na poszczególnych poziomach systemu brzegowego będzie przebiegało zgodnie z tendencjami ustalonymi dla ubiegłego stulecia. Jako najbardziej zagrożone erozją i powodzią morską odcinki brzegu (bez uwzględnienia zagospodarowania zaplecza) uznano: nasadową i centralną część Półwyspu Helskiego, brzeg na wysokości Niziny Karwieńskiej, fragmenty mierzei Jez. Sarbsko, odcinki mierzei Jez. Gardno, klif ustecki, rejon Ustki, rejon przetoki Jez. Wicko, mierzeję Jez. Kopań, rejon Darłowa, wschodnią część mierzei Jez. Bukowo, zachodnią cześć mierzei Jez. Jamno, rejon Sarbinowa, rejon Ustronia Morskiego, rejon Kołobrzegu, rejon Dźwirzyna, wschodnią część Mrzeżyna, rejon Niechorza oraz Dziwnowa. Strategia ochrony brzegów morskich zakładała: utrzymanie linii brzegowej z roku 2000 na brzegach o wysoko zainwestowanym zapleczu, tzw. opcję selektywnej ochrony dla każdego scenariusza podnoszenia się średniego poziomu morza, utrzymanie parametrów przybrzeża i brzegu zapewniających odporność na działanie sztormu o określonym prawdopodobieństwie zdarzenia (T p = lat), w zależności od kategorii zainwestowania zaplecza i jego wartości przyrodniczych, kulturowych, podniesienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego niskiego zaplecza (depresyjnego i pseudo-depresyjnego), utrzymanie szerokości pasa technicznego wszystkich typów brzegów, przestrzeganie granic bezpiecznego inwestowania, obniżenie deficytów osadów brzegowych poprzez sztuczne zasilanie preferowaną metodę ochrony, wykorzystanie urobku pogłębiarskiego do ochrony brzegów przyportowych, prowadzenie racjonalnej gospodarki przestrzennej w strefie brzegowej, ocenę realizacji strategii poprzez 2 parametry: położenie linii brzegowej wg zaproponowanej definicji oraz normę bezpieczeństwa brzegu. Systemowe podejście do ochrony brzegu skłoniło do przyjęcia takiego wariantu, który przynajmniej częściowo pozwoliłby zachować naturalny charakter określonych odcinków brzegu, przy konieczności ochrony odcinków zabudowanych, najbardziej zagrożonych przez erozję i powodzie sztormowe,. Ostatecznie rozpatrzono dwa podejścia do ochrony brzegów morskich: utrzymanie linii brzegowej na całej długości lub aktywną ochronę na wybranych odcinkach. Z uwagi na szacowane ogromne nakłady, jakich wymagałoby utrzymanie linii brzegowej na całej długości, wykraczające poza możliwości budżetu oraz skutki dla środowiska przyrodniczego, dla każdego wariantu podnoszenia się poziomu morza przyjęto opcję selektywnej ochrony brzegów. Założono utworzenie wzdłuż brzegu 57

57 szeregu odcinków intensywnie chronionych, których zaplecza są wysoko zainwestowane oddzielonych przez odcinki niechronione. Za preferowaną metodę ochrony technicznej w warunkach ujemnego bilansu osadów uznano sztuczne zasilanie, ewentualnie z budowlami wspomagającymi. Przygotowany program ochrony technicznej dla 3-ch wariantów WPM do roku 2050 obejmował sztuczne zasilanie na brzegach wydmowych, sztuczne zasilanie opasek przyklifowych, umacnianie skarpy klifu i regulację stosunków wodnych klifów, podwyższenie rzędnej umocnień twardych, obwałowania brzegów niskich i polderową ochronę zaplecza. W miejscach, gdzie zagrożone jest wysoko zainwestowane zaplecze bądź mienie i życie ludzi dopuszczono budowę mało odbijających, odsuniętych od linii brzegowej opasek i okładzin. Program ochrony brzegów morskich Wyniki prac zrealizowanych w ramach strategii były podstawą przyjęcia przez Sejm RP ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich (Dz U. Nr 67, poz. 621 z 28 marca 2003 r.). Nadzór nad Programem przypisano ministrowi właściwemu do spraw gospodarki morskiej, a jego realizację dyrektorom urzędów morskich. Program na lata zakładał budowę, rozbudowę i utrzymanie systemu zabezpieczenia przeciwpowodziowego terenów nadmorskich, stabilizację linii brzegowej, zapobieganie zanikowi plaż oraz monitorowanie brzegów morskich. Zgodnie z zasadami i wytycznymi technicznej ochrony brzegów zaproponowanymi w strategii założono selektywną, aktywną ochronę na wybranych odcinkach brzegu. W Załączniku do ustawy określono zadania oraz nakłady na ich realizację (na poziomie cen z 2001 r.) na wskazanych odcinkach brzegu. Długość odcinków przewidzianych do ochrony w ramach Programu wynosi 203,0 km bez Zalewów Wiślanego i Szczecińskiego, dla ochrony których przewidziano całość brzegów. Zadaniami Programu objęto około 57% brzegów od Górek Wschodnich po Międzyzdroje. W Programie przewidziano sześć działań technicznych: sztuczne zasilanie, sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, budowę umocnień brzegowych, odwodnienie klifu Jastrzębia Góra oraz system przesyłowy przy porcie Władysławowo. Zadania Programu zrealizowane w latach obrazuje tabela 3.1. Tabela 3.1. Zadania wykonane w ramach realizacji zadań Programu ochrony brzegów morskich Zadania Odcinek brzegu Wały przeciwsztormowe, Opaski progi podwodne, Sztuczne zasilanie falochrony brzegowe km-km km km tys. m 3 /ilość zasilań Zalew Wiślany Z 38 1,2 122,51/2 ZATOKA GDAŃSKA Górki Wschodnie 56,90-59, ,99/1 N. Port Sopot 69,20-79, ,75/1 Orłowo 0,06 1) 80,00-82,00 0,45 104,80/2 Oksywie Mechelinki 0,

58 Zadania Odcinek brzegu Wały przeciwsztormowe, Opaski progi podwodne, Sztuczne zasilanie falochrony brzegowe km-km km km tys. m 3 /ilość zasilań 89,10-96,50 Mechelinki Rewa 96,60-100,00 Rewa Osłonino 100,00-107,30 Osłonino Puck 107,30-117,80 Puck Gnieżdżewo 114,50-117,80 0, ,19 0, , ,80/2 PÓŁWYSEP HELSKI Władysławowo Jurata H 0,0-H 23,50 Jastarnia Kuźnica Chałupy H 50,90-H 65,00 0, ,81/wielokrotnie 0,23-37,60/wielokrotnie MORZE OTWARTE Władysławowo J. Góra 125,00-134,60 Karwia 134,60-144,40 Łeba 180,00-183,00 Rowy 216,00-217,00 Ustka 231,00-233,50 Jarosławiec 253,80-256,50 Mierzeja J. Kopań 256,50-261,00 Darłówek 267,00-270,60 Mierzeja J. Bukowo 278,00-287,50 0, ,31-121,38/2 0,15-585,51/ ,05/8 0,28-646,36/7 0,21-10,00/1-4,74-1,40 1,28 397,37/

59 Zadania Odcinek brzegu Wały przeciwsztormowe, Opaski progi podwodne, Sztuczne zasilanie falochrony brzegowe km-km km km tys. m 3 /ilość zasilań Mierzeja J. Jamno 289,5-299,9 Chłopy 304,66-304,88 Sarbinowo 305,30-309,50 Ustronie Morskie 317,10-323,00 Kołobrzeg 328,90-335,80 Dźwirzyno 343,40-345,40 Mrzeżyno 350,5-352,2 Niechorze 366,00-368,30 Niechorze Dziwnówek 368,30-385,40 Mierzeja Dziwnowska 385,40-392, ,21 2) - - 1, ,53-201,20/2 1,96 3,00 3) - 333,68/5 0,62-252,05/ ,00/ ,00/1 3,14-710,00/4 0,56-550,00/4 Zalew Szczeciński 1,58 - b.d. Ogółem bez zalewów 19,79 6, ,35 Legenda: 1) ostrogi kamienne 2) odcinek nie objęty Programem, finansowany z POIiŚ 3) system umocnień (progi podwodne, ostrogi, sztuczne zasilanie) finansowany z POliŚ - brak działań Na odcinkach zagrożonych erozją morską o szczególnie wartościowym zapleczu wykonywano umocnienia brzegowe. Tam gdzie wystąpiła dekapitalizacja umocnień bądź nie spełniły one swojego zadania ochronnego przeprowadzono ich modernizację lub w ich miejscu powstały nowe budowle ochronne. Zabezpieczono wały wydmowe i stopy klifu różnego typu opaskami i wałami przeciwsztormowymi. W analizowanym okresie stosowano umocnienia w postaci opasek brzegowych o zróżnicowanej konstrukcji począwszy od wałów w technologii gruntu zbrojonego Green Terramesh (np. Mechelinki, Władysławowo, Ostrowo, Dziwnów) po typowe opaski narzutowe z kamienia łamanego (Ustka, Ustronie Morskie, Kołobrzeg, Rewal, Trzęsacz). Ponadto na mierzei jeziora Kopań wykonano 4,74 km 60

60 wału przeciwpowodziowego. Zadaniem jego jest ochrona terenów nisko położonych przed powodzią morską oraz niedopuszczenie do niekontrolowanych przelewów wód przez mierzeję jeziora Kopań. W latach zbudowano bądź zmodernizowano około 26,3 km różnego typu umocnień brzegowych z czego ponad 70 % przypada na odcinek Jarosławiec-Dziwnów. W warunkach istniejącego deficytu osadów umocnienia mogą przyczyniać się do erozji przyległego podbrzeża, redukcji plaż i rozwoju zatok erozyjnych, w których najczęściej są lokalizowane, wymagając sztucznego zasilania plaż na tych odcinkach. W rejonie Gdyni-Orłowa oraz Kołobrzegu po raz pierwszy wykonano progi podwodne, które łącznie ze sztucznym zasilaniem oraz ostrogami mają za zadanie chronić brzeg przed erozyjną działalnością morza. Sztuczne zasilanie brzegu prowadziły wszystkie urzędy morskie. Ogółem do zasilania brzegów morskich w okresie użyto ponad 9,4 mln m 3 piasku pochodzącego ze złóż podmorskich oraz z pogłębiania torów wodnych, red i akwenów portowych. Ponad 40% piasku wykorzystano do ochrony odmorskich brzegów Półwyspu Helskiego. Deficyt osadów na brzegu i podbrzeżu wyrównywano również, zgodnie z założeniami Programu, na wszystkich przyległych od wschodu przyportowych odcinkach brzegu począwszy od Władysławowa po Dźwirzyno. W Ustroniu Morskim oraz na odcinku Rewal-Trzęsacz prowadzono sztuczne zasilanie wzdłuż opasek przyklifowych, będące częścią systemu chroniącego zbocze klifu przed erozją morską. Zasilono również podlegające silnej erozji brzegi Mierzei Dziwnowskiej. Ze względu na zagrożenie powodzią morską, wydmy wraz z plażą i podbrzeżem muszą spełniać tam zarówno funkcję ochrony przed erozją morską jak i funkcję bariery przeciwpowodziowej. Ogółem na plaże otwartego morza od Łeby po Dziwnów w ramach realizacji zadań przewidzianych Programem odłożono około 4,5 mln m 3 piasku. Również na brzegach Zatoki Gdańskiej prowadzono działania ochronne, w tym sztuczne zasilanie. Systemowym zasilaniem brzegów Zatoki objęto odcinki Brzeźno-Sopot oraz Orłowo. W latach do zasilania brzegów Zatoki Gdańskiej użyto ponad 0,6 mln m 3 piasku pochodzącego głównie z pogłębiania torów podejściowych do portów w Gdańsku i Gdyni. Pozwoliło to na uzupełnienie zaledwie niewielkiego % deficytu osadów na podbrzeżu szacowanego w tym rejonie (wg danych monitoringu) na ponad 9 mln m 3. Nie mniej zasilania wykonane zgodnie z założeniami projektowymi miały dobry skutek, znacznie lepszy niż oczekiwano. Użycie ponad 9,4 mln m 3 piasku do sztucznego zasilania brzegów w okresie lokalnie i okresowo obniżyło deficyt osadów przyczyniając się do utrzymania plaży i ochrony wydmy m. in. na Półwyspie Helskim, w rejonie Łeby, Mierzei Dziwnowskiej czy Niechorza. W latach realizacja zadań Programu skupiona była na odcinkach najsilniej erodowanego podbrzeża i brzegu zarówno odcinków wydmowych jak i klifowych z zagospodarowanym zapleczem. Z dotychczasowych doświadczeń wynika, że refulacja plaż może być przyczyną różnorodnych zmian środowiskowych o charakterze okresowym i słabobodźcowym. Zmiany te, w szczególności ekosystemowe są stosunkowo szybko wyrównywane. W wyniku zasilania brzegu odbudowywane są jego formy w postaci typowej dla krajobrazu nadmorskiego. Brak znaczącego oddziaływania na środowisko w tym na cele i przedmioty ochrony obszarów Natura 2000 potwierdzają wykonane dotychczas raporty oddziaływania prac czerpalno refulacyjnych w rejonie Mrzeżyna, Niechorza, Rewala, Trzęsacza i Dziwnowa (Dubrawski 2005, Boniecka i in. 2007, Boniecka i in. 2010, Boniecka i in. 2014). Projekt zmian ustawy Projekt zmian programu wieloletniego na lata pn. Program ochrony brzegów morskich ustanowionego ustawą o ustanowieniu programu wieloletniego został sporządzony w Departamencie Transportu Morskiego i Bezpieczeństwa Żeglugi Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju. 61

61 Dokument, dla którego opracowana została Prognoza, liczący łącznie 13 stron, składa się z trzech części: 1. Projektu ustawy o zmianie ustawy z dnia 28 marca 2003 roku o ustanowieniu programu wieloletniego,,program ochrony brzegów morskich (Dz.U. z 2003 r. Nr 67, poz. 621) zawierający propozycje zmian zapisów w art.1, 2 i art. 4 ustawy (Zał. 1). 2. Załącznika do projektu ustawy przedstawiającego planowane szczegółowe nakłady na realizację zadań Programu w latach (na poziomie cen z 2001 roku) (Zał. 2). 3. Uzasadnienia do proponowanych zmian do ustawy gdzie syntetycznie przedstawiono uwarunkowania będące podstawą do proponowanych zmian w ustawie o ustanowieniu programu wieloletniego (Zał. 3). Ad. 1. W planowanej regulacji prawnej zaproponowano następujące zmiany: W art. 1 ust. 2 przewidziano wydłużenie czasu realizacji Programu. Zmiana realizacji Programu wynika ze stanu jego wykonania. Aktualna wartość Programu uwzględniająca jego waloryzację na potrzeby ustawy budżetowej na 2014 r. wynosi: ,6 tys. zł. W latach (biorąc pod uwagę pełne wykonanie zadań przewidzianych do realizacji w 2014 r.) urzędy morskie zrealizowały zadania na kwotę zł, co daje 33,7 % wykonania całego Programu. Wydłużenie czasu realizacji Programu o pięć lat, do roku 2028 umożliwi wykonanie rzeczowo-finansowe Programu. W art. 2 w pkt 1 wprowadzono obowiązek zasięgania opinii jednostek samorządu terytorialnego w sprawach realizacji planowanych zadań ochrony brzegu morskiego. Urzędy morskie w praktyce zasięgały opinii gmin nadmorskich, na których terenie były realizowane prace z zakresu ochrony brzegu morskiego. Powyższe rozwiązanie jest sformalizowaniem funkcjonującego sposobu postępowania. Art. 2 pkt 2 ustawy został uchylony. W ramach realizacji Programu urzędy morskie wykonywały zadania w zakresie stabilizacji linii brzegowej. Stabilizacja linii brzegowej według stanu z 2000 r. jest niemożliwa do wykonania z uwagi na brak informacji o linii brzegowej ze wskazanego okresu oraz intensyfikację procesów erozyjnych brzegu morskiego. Dopiero wykonany w latach pierwszy całościowy monitoring strefy brzegowej polskich brzegów morskich pozwolił na uzyskanie materiału porównawczego do zobrazowania stanu systemu brzegowego. W art. 2 pkt 3, w celu konkretyzacji obowiązku monitoringu całego wybrzeża, jednoznacznie określono obowiązek czynności, prac i badań dotyczących ustalenia aktualnego stanu brzegu morskiego, a nie tylko odcinków wyznaczonych do najpilniejszej ochrony. Intencją twórców ustawy był monitoring całego polskiego wybrzeża w celu diagnozy jego stanu przy wskazaniu do ochrony sposobami technicznymi najbardziej zagrożonych odcinków. Zmiana polega wyłącznie na wypracowaniu lepszego sformułowania obowiązku monitoringu, aby przepis nie powodował kłopotów interpretacyjnych. Wprowadza się również przepis dotyczący mierników realizacji Programu (zachowanie wymaganego poziomu bezpieczeństwa zaplecza i położenia linii brzegowej brzegu morskiego). W art. 4 ust. 1 oraz ust. 2 wprowadzono zmianę, która precyzuje zakres finansowania Programu w ramach budżetu państwa. Obecnie urzędy morskie realizują zadania z zakresu ochrony brzegu morskiego również w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ). Z uwagi na inny sposób finansowania Programu zasadne jest doprecyzowanie tej kwestii. W art. 4 ust. 3 zwiększa się minimalną wysokość środków corocznie przeznaczanych na ochronę brzegu z kwoty zł do kwoty zł. 62

62 Ad. 2. Spowoduje to zwiększenie realizacji zadań Programu w latach następnych i pozwoli na jego finansowe i rzeczowe wykonanie do 2028 r. Limit wydatków z budżetu państwa będący skutkiem finansowym ustawy wynosi tys. zł. Dotychczasowy art. 4 ust. 3 ustawy został usunięty. Uzasadnieniem przeliczenia kwoty Programu przez wskaźnik inflacji na ceny z roku realizacji zadań w latach poprzednich była wysoka inflacja. Obecnie inflacja pozostaje na stałym niskim poziomie. Obowiązujące przepisy powodują komplikacje w corocznym przeliczaniu kwot. Jest to zasadnicza część ustawy, która w tabelaryczny sposób przedstawia odcinki brzegu morskiego opisane kilometrażem urzędów morskich, przewidziane do ochrony i monitoringu, stanowiące podstawę zakresu Prognozy. Z uwagi na dynamiczne zmiany procesów brzegowych będące wynikiem zarówno zmian klimatu jak i lokalnych uwarunkowań hydro-, i litodynamicznych, obejmujące coraz dłuższe fragmenty brzegu, przewidziano wydłużenie odcinków włączonych do Programu o 44,71 km (obecnie 203 km) (tab.3.2) oraz zmianę zakresu zadań na poszczególnych odcinkach. 15 odcinków brzegu z obowiązującej ustawy wymieniono w nowym Programie. Całkowicie odstąpiono od ochrony odcinka Ujście Wisły-Przekop (km 47,9-48,3), który pozostaje w gestii RZGW. Dodano osiem nowych odcinków brzegu: Westerplatte (km67,45-69,10),jurata (km 44,4-48,5), Rowy 2 (km217,5-219,0), Ustka 1 (km 229,0-231,0), Jarosławiec 1(km 238,0-253,8), mierzeja jeziora Jamno 2 (km 301,0-305,4), Kołobrzeg 1 (km 324,0-327,0) i Kołobrzeg 3 (km336,5-343,4). Na pozostałych odcinkach zmiany te dotyczą ich wydłużenia lub skrócenia. Odstąpiono od ochrony26,94 km brzegu, natomiast dodano 71,65 km, co w ostatecznym rachunku daje 44,71 km brzegu morskiego, o które uaktualniono Program (tab. 3.2). Zaproponowane zmiany do Programu są wynikiem postulatów i sugestii zgłoszonych przez urzędy morskie, lokalne samorządy i jednostki administracji MON. Tabela 3.2. Analiza zmian kilometraża odcinków brzegu przeznaczonych w Programie do ochrony Numeracja wg nowego programu Nazwa odcinka Nowy program Kilometraż Długość [km] Zmiany w nowym programie względem starego programu Długość Uwagi [km] kilometraż 1. Zalew Wiślany Cały - - Bez zmian ,40 Odjęto: 47,9-48,3 ujście Wisły Przekop 2.1. Górki Wschodnie 56,90-59,00 2,10-0,20 Odjęto: 59,00-59, Ujście Wisły Śmiałej-Stogi 59,20-65,00 5,80 - Bez zmian 2.3. Westerplatte 67,45-69,10 1,65 + 1,65 Dodano: 67,45-69, Nowy Port-Orłowo 69,20-81,10 11,90 + 1,00-2,40 Dodano: 79,00-80,00 Odjęto: 81,10-83, Redłowo-Kamienna Góra 83,50-85,30 1,80 + 0,30 Dodano: 85,00-85, Oksywie-Mechelinki 89,10-96,60 7,50 + 0,10-3,30 Dodano: 96,50-96,60 Odjęto: 96,6-99, Rewa 99,90-101,15 1,25-8,25 Odjęto: 101,15-109, Rzucewo 109,40-110,10 0,70-3,90 Odjęto: 110,10-114, Puck 1 114,00-114,70 0,70-0,67 Odjęto: 114,70-115,37 63

63 Numeracja wg nowego programu Nazwa odcinka Nowy program Kilometraż Długość [km] Zmiany w nowym programie względem starego programu Długość Uwagi [km] kilometraż Puck 2 115,37-115,58 0,21-1,12 Odjęto: 115,58-116, Puck 3 116,70-117,00 0,30-0,80 Odjęto: 117,00-117, Władysławowo-Kuźnica od nasady półwyspu-9,50 9,50 - Bez zmian 3.2. Kuźnica-Jurata 9,50-23,50 14,00 - Bez zmian 3.3. Cypel półwyspu - miasto Hel (z wyłączeniem portu rybackiego) 36,00-38,00 2,00 + 0,80 Dodano: 36,00-36, Jurata 44,40-48,50 4,10 + 4,10 Dodano: 44,40-48, Jastarnia-Chałupy 50,90-65,10 14,20 + 0,10 Dodano: 65,00-65, Władysławowo- Jastrzębia Góra 125,00-134,60 9,60 - Bez zmian 4.2. Karwia 134,60-144,40 9,80- - Bez zmian 4.3. Łeba 180,00-183,00 3,00 - Bez zmian 4.4. Rowy 1 216,00-217,50 1,50 - Bez zmian 4.5. Rowy 2 217,50-219,00 1,50 + 1,50 Dodano: 217,50-219, Ustka 1 229,00-231,00 2,00 + 2,00 Dodano: 229,00-231, Ustka 2 231,00-233,50 2,50 - Bez zmian 4.8. Jarosławiec 1 238,00-253,80 15, ,80 Dodano: 238,00-253, Jarosławiec 2 253,80-256,50 2,70 - Bez zmian Mierzeja Jeziora Kopań 256,50-267,00 10,50 - Bez zmian Darłówek 267,00-270,60 3,60 - Bez zmian Mierzeja Jeziora Bukowo 277,00-288,50 11,50 + 2, Mierzeja Jeziora Jamno 1 288,50-301,00 12,50 + 2,10 Dodano: 277,00-278,00 287,50-288,50 Dodano: 288,50-289,50 299,90-301, Mierzeja Jeziora Jamno 2 301,00-305,30 4,30 + 4,30 Dodano: 301,00-305, Sarbinowo 305,30-309,50 4,20 - Bez zmian Ustronie Morskie 1 309,50-319,00 9,50 + 7,60 Dodano: 309,50-317, Ustronie Morskie 2 319,00-324,00 5,00 + 1,00 Dodano: 323,00-324, Kołobrzeg 1 324,00-327,00 3,00 + 3,00 Dodano: 324,00-327, Kołobrzeg 2 327,00-336,50 9,50 + 1,90 +0,70 Dodano:327,00-328,90 335,80-336, Kołobrzeg 3 336,50-343,40 6,90 + 6,90 Dodano: 336,50-343, Dźwirzyno 343,40-345,40 2,00 - Bez zmian 64

64 Numeracja wg nowego programu Nazwa odcinka Nowy program Kilometraż Długość [km] Zmiany w nowym programie względem starego programu Długość Uwagi [km] kilometraż Mrzeżyno 345,50-352,20 6,70 + 5,00 Dodano: 345,50-350, Niechorze 360,70-368,30 7,60 + 5,30 Dodano: 360,70-366, Niechorze-Pobierowo 368,30-379,50 11,20-5,90 Odjęto: 379,50-385, Mierzeja Dziwnowska 385,40-397,10 11,70 + 4,30 Dodano: 392,80-397, Międzyzdroje 411,60-413,50 1,90 + 0,20 Dodano: 411,60-411,80 5. Zalew Szczeciński wraz ze Świną, Dziwną, oraz Zalewem Kamieńskim Cały - - Bez zmian Łącznie: 247,71 km Bilans: 44,71 km Zaproponowane w Programie zadania mają charakter ramowy, nie ustanawiają konkretnych rozwiązań technicznych i lokalizacji, ale określają możliwość prowadzenia zadań ochronnych na wskazanych odcinkach brzegu, w miejscach gdzie są one konieczne i niezbędne do osiągniecia założonego celu Programu, jakim jest zabezpieczenie brzegów morskich przed zjawiskiem erozji. W Programie przewidziano sześć działań: sztuczne zasilanie, sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, budowę umocnień brzegowych, odwodnienie klifu Jastrzębia Góra oraz monitoring i badania dotyczące ustalenia aktualnego stanu brzegu morskiego. W tabeli 3.3 i na rys przedstawiono zadania przewidziane w zmienionym Programie bez uwzględnienia przeznaczonych na nie środków finansowych, ponieważ analiza finansowa Programu nie jest przedmiotem Prognozy, natomiast w tabeli 3.4 zamieszczono zmianę zakresu rzeczowego na poszczególnych odcinkach brzegu przewidzianych do ochrony. Generalnie w rejonie Zatoki Gdańskiej na większości odcinków dodano działanie umocnienia brzegowe, a usunięto modernizację umocnień brzegowych. W obecnym Programie sztucznego zasilania nie przewidziano w rejonie Zatoki Puckiej na północ od Mechelinek po Puck, zastępując go twardą ochroną-umocnieniami brzegowymi. Zakres działań w granicach odcinków jak i zmiana ich długości wynika z uwzględnienia zarówno potrzeby ochrony terenów cennych przyrodniczo jak i utrzymania we właściwym stanie technicznym występujących na tym odcinku umocnień brzegowych. Na Środkowym Wybrzeżu w miejsce sztucznego zasilania i modernizacji umocnień brzegowych zaproponowano sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi. Dodatkowo w rejonach: Łeba, Rowy, Kołobrzeg 2 oraz na wprowadzonych do ochrony nowych odcinkach brzegu rozszerzono zakres zadań o umocnienia brzegowe. Na odcinkach brzegu pozostających w jurysdykcji Urzędu Morskiego w Szczecinie zmiany zakresu zadań przewidzianych Programem polegają na zastąpieniu zadania modernizacja umocnień brzegowych zadaniem umocnienia brzegowe oraz dodaniem tego ostatniego na odcinku brzegu Międzyzdroje km (411,6-413,5). Zakres działań w rejonie Zalewu Szczecińskiego wraz ze Świną, Dziwną oraz Zalewem Kamieńskim pozostał bez zmian w odniesieniu do obowiązującego Programu. Generalnie na większości odcinków rozszerzono zakres zadań ochronnych wprowadzając możliwość budowy umocnień brzegowych, co nie jest w pełni zgodne z zapisami strategii ochrony brzegów morskich. 65

65 Tabela 3.3. Zadania związane z ochroną brzegu morskiego na odcinkach brzegu wyznaczonych w załączniku do projektu ustawy o zmianie ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego Lp. Nazwy odcinków brzegu Kilometraż brzegu Długość [km] Sztuczne zasilanie Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi Umocnienia brzegowe Rodzaj zadań Modernizacja umocnień brzegowych Odwodnienie klifu Jastrzębia Góra 1 Zalew Wiślany Cały X X X 2. Mierzeja Wiślana i Zatoka Gdańska 2.1 Górki Wschodnie 56,90-59,00 2,10 X X 2.2 ujście Wisły Śmiałej- Stogi 59,20-65,00 5,80 X X 2.3 Westerplatte 67,45-69,10 1,65 X 2.4 Nowy Port-Orłowo 69,20-81,10 11,90 X X 2.5 Redłowo-Kamienna Góra 83,50-85,30 1,80 X X 2.6 Oksywie-Mechelinki 89,10-96,60 7,50 X X 2.7 Rewa 99,90-101,15 1,25 X X 2.8 Rzucewo 109,40-110,10 0,70 X 2.9 Puck 1 114,00-114,70 0,70 X 2.10 Puck 2 115,37-115,58 0,21 X 2.11 Puck 3 116,70-117,0 0,30 X 2.12 Mierzeja Wiślana 0,0-47,9 47,90 Zatoka Gdańska 48,5-124,0 75,50 X 3. Półwysep Helski 3.1 Władysławowo- od nasady do Kuźnica km 9,50 9,50 X X 3.2 Kuźnica-Jurata 9,50-23,50 14,00 X X Cypel półwyspu - miasto Hel 3.3 (z wyłączeniem 36,00-38,00 2,00 X portu rybackiego Koga) 3.4 Jurata 44,40-48,50 4,10 X X 3.5 Jastarnia-Chałupy 50,90-65,10 14,20 X 3.6 Półwysep Helski od nasady do km 71,50 71,50 X 4. Otwarte morze Monitoring X 66

66 Lp. Nazwy odcinków brzegu Kilometraż brzegu Długość [km] Sztuczne zasilanie Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi Umocnienia brzegowe Rodzaj zadań Modernizacja umocnień brzegowych Odwodnienie klifu Jastrzębia Góra 4.1 Władysławowo- Jastrzębia Góra 125,00-134,60 9,60 X X X 4.2 Karwia 134,60-144,40 9,80 X X 4.3 Otwarte morze 125,00-175,33 50,33 X 4.4 Łeba 180,00-183,00 3,00 X X 4.5 Rowy 1 216,00-217,50 1,50 X 4.6 Rowy 2 217,50-219,00 1,50 X X 4.7 Ustka 1 229,00-231,00 2,00 X 4.8 Ustka 2 231,00-233,50 2,50 X X 4.9 Jarosławiec 1 238,00-253,80 15,80 X 4.10 Jarosławiec 2 253,80-256,50 2,70 X X 4.11 Mierzeja Jeziora Kopań 256,50-267,00 10,50 X X 4.12 Darłówek 267,00-270,60 3,60 X X 4.13 Mierzeja Jeziora Bukowo 277,0-288,50 11,50 X X 4.14 Mierzeja Jeziora Jamno 1 288,50-301,00 12,50 X 4.15 Mierzeja Jeziora Jamno 2 301,00-305,30 4,30 X X 4.16 Sarbinowo 305,30-309,50 4,20 X X 4.17 Ustronie Morskie 1 309,50-319,00 9,50 X 4.18 Ustronie Morskie 2 319,00-324,00 5,00 X X 4.19 Kołobrzeg 1 324,00-327,00 3,00 X 4.20 Kołobrzeg 2 327,00-336,50 9,50 X X 4.21 Kołobrzeg 3 336,50-343,40 6,90 X 4.22 Dźwirzyno 343,40-345,40 2,00 X X 4.23 Otwarte morze 175,50-345,50 170,00 X 4.24 Mrzeżyno 345,50-352,20 6,70 X X 4.25 Niechorze 360,70-368,30 7,60 X X 4.26 Niechorze- Pobierowo 368,30-379,50 11,20 X X 4.27 Mierzeja 385,40-397,10 11,70 X X Monitoring 67

67 Lp. Nazwy odcinków brzegu Kilometraż brzegu Długość [km] Sztuczne zasilanie Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi Umocnienia brzegowe Rodzaj zadań Modernizacja umocnień brzegowych Odwodnienie klifu Jastrzębia Góra Dziwnowska 4.28 Międzyzdroje 411,60-413,50 1,90 X X 4.29 Otwarte morze 345,50-428,10 82,60 X Zalew Szczeciński 5 wraz ze Świną, Dziwną i Zalewem Kamieńskim Cały X x X Monitoring W projekcie ustawy o zmianie ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich monitoringiem objęto całość brzegów morskich wraz z brzegami Mierzei Wiślanej, Zalewu Wiślanego, Półwyspu Helskiego oraz Zalewu Szczecińskiego wraz ze Świną, Dziwną i Zalewem Kamieńskim. 68

68 Rys Odcinki brzegu i zadania przewidziane zmienionym Programem ochrony brzegów morskich 69

69 Tabela 3.4. Analiza zmian zadań w rejonach wyznaczonych odcinków brzegu przewidzianych w Programie do ochrony Numera cja wg nowego progra mu Nowy program Zmiany w nowym programie względem obowiązującego programu Nazwa odcinka kilometraż Działanie dodane Działanie usunięte 1. Zalew Wiślany Cały UB MU - 47,90-48,30 - MBud 2.1. Górki Wschodnie 2.2. Ujście Wisły Śmiałej-Stogi 56,90-59,00 UB - 59,00-59,20 -brak- SZ 59,20-59,40 UB MBud 59,40-65,00 UB SZ 2.3. Westerplatte 67,45-69,10 UB - 69,20-79,00 UB Nowy Port-Orłowo 79,00-80,00 UB + SZ - 80,00-81,10 UB - 81,10-82,00 -brak- SZ 82,00-83,50 -brak- SZ 2.5. Redłowo-Kamienna Góra 83,50-85,00 UB - 85,00-85,30 UB + SZ 2.6. Oksywie-Mechelinki 89,10-96,50 UB MU 96,50-96,60 UB + SZ 96,60-99,90 -brak- SZ 2.7. Rewa 99,90-100,00 UB - 100,00-101,15 UB MU 101,15-107,30 -brak- SZ + MU 2.8. Rzucewo 2.9. Puck Puck 2 107,30-109,40 -brak- SZ 109,40-110,10 UB SZ 110,10-114,00 -brak- SZ 114,00-114,50 UB SZ 114,50-114,70 UB MU 114,70-115,37 -brak- MU 115,37-115,58 UB MU 115,58-116,70 -brak- MU 70

70 2.11. Puck Mierzeja Wiślana Zatoka Gdańska 3.1. Władysławowo-Kuźnica 116,70-117,00 UB MU 117,00-117,80 -brak- MU 0,00-47,90 48,5-124,00 od nasady półwyspu-4,50 MiB - UB 4,50-9,50 UB - SP 3.2. Kuźnica-Jurata 9,50-23,50 UB Cypel półwyspu - miasto Hel (z wyłączeniem portu rybackiego) 36,00-36,80 UB - 36,80-38,00 UB Bud 3.4. Jurata 44,40-48,50 UB + SZ Jastarnia-Chałupy 3.6. Półwysep Helski 4.1. Władysławowo- Jastrzębia Góra 50,90-65,00 UB Mbud 65,00-65,10 UB - od nasady półwyspu-71,50 MiB - 125,00-134,60 UB MU 4.2. Karwia 136,40-144,40 UB MU 4.3. Otwarte morze 125,00-175,33 MiB Łeba 180,00-183,00 UB + SZBW SZ + MU 4.5. Rowy 1 216,00-217,50 SZBW SZ 4.6. Rowy 2 217,50-219,00 UB + SZBW Ustka 1 229,00-231,00 SZBW Ustka 2 231,00-233,50 UB + SZBW SZ + MU 4.9. Jarosławiec 1 238,00-253,80 SZBW SZ + MU Jarosławiec 2 253,80-256,50 UB + SZBW SZ + MU Mierzeja Jeziora Kopań 256,50-267,00 UB + SZBW Bud Darłówek 267,00-270,60 UB + SZBW SZ + MU Mierzeja Jeziora Bukowo Mierzeja Jeziora Jamno 1 277,00-278,50 UB + SZBW SZ + Bud 278,50-288,50 UB + SZBW - 288,50-289,50 UB + SZBW - 289,50-299,90 UB + SZBW SZ + MU 299,90-301,00 UB + SZBW Mierzeja Jeziora Jamno 2 301,00-305,30 UB + SZBW Sarbinowo 305,30-309,50 UB + SZBW SZ + MU Ustronie Morskie Ustronie Morskie 2 309,50-317,10 UB + SZBW - 317,10-319,00 UB + SZBW SZ + Bud 319,00-323,00 UB + SZBW SZ + Bud 323,00-324,00 UB + SZBW - 71

71 4.19. Kołobrzeg 1 324,00-327,00 SZBW Kołobrzeg 2 327,00-328,90 UB + SZBW - 328,90-335,80 UB + SZBW SZ + MU 335,80-336,50 UB + SZBW Kołobrzeg 3 336,50-343,40 SZBW Dźwirzyno 343,40-345,40 UB + SZBW SZ + MU Otwarte morze 175,50-345,40 MiB Mrzeżyno Niechorze Niechorze-Pobierowo 345,50-350,50 UB + SZ - 350,50-352,20 UB + SZ SZBW 360,70-366,00 UB + SZ - 366,00-368,30 UB MU 368,30-379,50 UB MU 379,50-385,40 -brak- SZBW Mierzeja Dziwnowska Międzyzdroje 385,40-392,80 UB MU 392,80-397,10 UB + SZ - 411,60-411,80 UB + SZ - 411,80-413,50 UB Otwarte morze 345,50-428,10 MiB - Zalew Szczeciński wraz ze 5. Świną, Dziwną, oraz Cały - Zalewem Kamieńskim *) Legenda: SZ Sztuczne zasilanie UB Umocnienia brzegowe MiB Monitoring i badania dotyczące ustalenia aktualnego stanu brzegu morskiego OK Odwodnienie klifu SZBW Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi MU Modernizacja umocnień brzegowych Mbud Modernizacja i budowa umocnień brzegowych SP system przesyłowy przy porcie Bud Budowa umocnień brzegowych SZiBud Sztuczne zasilanie i budowa umocnień brzegowych - Brak zmian pomiędzy nowym a obowiązującym Programem -brak- usunięte wszelkie działania na odcinku Ad. 3. W Uzasadnieniu do proponowanych zmian do ustawy syntetycznie przedstawiono uwarunkowania będące podstawą do proponowanych zmian w ustawie o ustanowieniu programu wieloletniego. Ustawa została uchwalona w 2003 roku z uwagi na niebezpieczne zjawisko postępującej erozji brzegu morskiego, które ze względu na globalne zmiany klimatu, nadal przybiera na sile. Obserwowane i przewidywane zmiany klimatu mają negatywny wpływ na funkcjonowanie strefy brzegowej. Oprócz dużego wpływu wzrostu poziomu morza, negatywne zjawiska obejmują przede wszystkim wzrost częstotliwości występowania i intensywności wezbrań sztormowych oraz wzrost wysokości fal. Dodatkowym elementem przyspieszającym proces erozji brzegów są coraz cieplejsze zimy, czego wynikiem jest brak pokrywy lodowej oraz brak ujemnych temperatur, co zmniejsza odporność brzegu na rozmywanie. Projekty badawcze pn: KLIMAT "Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo" oraz KLIMADA Opracowanie i wdrożenie strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu wskazują na istotny wpływ niekorzystnych - 72

72 zjawisk atmosferycznych na stan brzegu morskiego. Efektem tego jest poważne zagrożenie bezpieczeństwa powodziowego terenów nadmorskich oraz cennego przyrodniczo środowiska strefy brzegowej. Wskazać również należy, że większa część polskiego brzegu to odcinki erozyjne. W latach na ochronę brzegu morskiego w ramach realizacji ustawy wydatkowano kwotę ,77 tys. zł, co pozwoliło na zabezpieczenie i ochronę najbardziej zagrożonych odcinków polskiego wybrzeża. Nadal niezbędna jest kontynuacja skoordynowanych działań w skali całego polskiego wybrzeża z zagwarantowaniem środków o odpowiedniej wysokości. Taką gwarancję daje przyjęcie projektu ustawy. Po dziesięciu latach realizacji ustawy, część odcinków brzegu, preferowanych do ochrony, o kilometrażu określonym w załączniku do ustawy, w wyniku dynamicznych zmian procesów brzegowych, wymagała uaktualnienia, co zostało uwzględnione w załączniku do nowelizowanej ustawy. Zmiany zostały wprowadzone w oparciu o monitoring strefy brzegowej przeprowadzany cyklicznie przez urzędy morskie. W wyniku pomiarów zaobserwowano występowanie niekorzystnych zjawisk na odcinkach, które w momencie powstania ustawy zakwalifikowano jako niewymagające działań interwencyjnych oraz ich intensyfikację na odcinkach, które zostały uwzględnione w ustawie. Przy ustalaniu granic odcinków brzegu podlegających ochronie wzięto również pod uwagę szybkie zmiany zagospodarowania obszarów sąsiadujących z pasem technicznym, a także potrzebę ochrony obszarów sąsiadujących z już chronionymi odcinkami z uwagi na dużą dynamikę procesów erozyjnych. Dla zmian proponowanych w załączniku do ustawy omówiono ogólnie przesłanki, będące podstawą wnioskowanych zmian. Na odcinkach przewidzianych do ochrony w ramach Programu ochrony brzegów morskich mogą być realizowane zadania z zakresu ochrony brzegów morskich. Nie oznacza to, że prace będą tam bezwzględnie prowadzone. Przy planowaniu zadań z zakresu ochrony brzegów morskich brany jest pod uwagę istniejący stanu brzegu morskiego, stopień zagrożenia zaplecza oraz korzyści i straty jakie może przynieść określone działanie. W załączniku do ustawy zrezygnowano z podziału kwot dla konkretnych odcinków. Realizacja Programu wykazała, że takie przyporządkowanie nie pozwala na sprawne wykonywanie działań przez urzędy morskie. Zmiana ta uwzględnia postulaty urzędów morskich. Z uwagi na to, że minister właściwy do spraw gospodarki morskiej zatwierdza plan działań urzędów morskich na każdy rok, nadzór nad realizacją Programu pozostaje na tym samym poziomie. Każda zmiana w planie finansowym urzędów morskich w zakresie Programu jest zatwierdzana przez kierownictwo resortu. W załączniku uszczegółowiono wszystkie odcinki brzegu morskiego przeznaczonego do monitoringu. Projekt ustawy nie podlega notyfikacji zgodnie z trybem przewidzianym w przepisach dotyczących sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych. Projekt ustawy nie jest objęty przepisami UE. Uwagi autorów Prognozy do powyższego Uzasadnienia przygotowanego przez Departament przedstawiono w rozdziale

73 Powiązanie Programu z innymi dokumentami Przy sporządzaniu Prognozy przeanalizowano dokumenty o charakterze strategicznym wyznaczające priorytetowe cele realizacji polityki rozwoju społeczno-gospodarczego Polski na poziomie krajowym i regionalnym oraz określające strategie zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego państwa i obywateli (rys. 3.1): Strategia Rozwoju Kraju Narodowy Plan Rozwoju Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Polityka ekologiczna państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata Program wodno-środowiskowy kraju Krajowy Program Zwiększania Lesistości Strategia Ochrony i Umiarkowanego Użytkowania Różnorodności Biologicznej Strategia Ochrony Obszarów Wodno-Błotnych w Polsce Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Strategia Gospodarki Wodnej 2005 Projekt Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami 2030 z uwzględnieniem etapu 2015 Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego na lata Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Pomorskiego na lata Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego Strategia Rozwoju Województwa Warmińsko-Mazurskiego Strategia rozwoju gospodarki morskiej woj. zachodniopomorskiego do roku 2015 Plan gospodarowania wodami dorzecza Wisły Plan gospodarowania wodami dorzecza Odry Plany zarządzania ryzykiem powodziowym. 74

74 Rys Schemat powiązań Programu ochrony brzegów morskich z innymi dokumentami (opracowanie własne) 75

75 Analizie poddano również studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, na terenie których ustawa o ustanowieniu programu wieloletniego przewiduje podjęcie zadań związanych z ochroną brzegu morskiego. Obowiązujące w poszczególnych gminach nadmorskich Studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania zostały napisane zarówno na przestrzeni o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 z późn. zmian.). Zostały one opracowane na różnym poziomie szczegółowości, często tylko z ogólnikowo zarysowanymi celami i kierunkami rozwoju. Studia napisane przed rokiem 2004 nie zawierają zapisów dotyczących zagadnień z zakresu ochrony brzegów (pas techniczny i ochronny). Studia powstałe po 2004 r. podejmują ten temat, uwzględniając przy tym problematykę ograniczeń i barier rozwojowych w zagospodarowaniu przestrzennym pasa nadbrzeżnego. Polskie prawo nakłada obowiązek zgodności przygotowywanych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego z ustaleniami Studiów, jednak z pewnymi wyjątkami. Obowiązek ten nie dotyczy decyzji administracyjnych o lokalizacji inwestycji celu publicznego, a także decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu w przypadku braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (MPZP). Daje to możliwość powstawania ważnych dla przestrzeni i gospodarki inwestycji w oderwaniu lub niezgodnych z ustaleniami Studiów jednego z instrumentów systemu planowania przestrzennego. Z Programem bezpośrednio związany jest Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko. Priorytet II Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi. Działanie 2.2. Przywracanie terenom zdegradowanym wartości przyrodniczych i ochrona brzegów morskich (tab. 3.5). Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko zgodnie z Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienia (NSRO) na lata wspierającymi wzrost gospodarczy i zatrudnienie, zaakceptowanymi w dniu 7 maja 2007 r. przez Komisję Europejską, stanowi jeden z programów operacyjnych będących podstawowym narzędziem do osiągnięcia założonych w niej celów przy wykorzystaniu środków Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.Głównym celem programu jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. Zadania zgodne z charakterem analizowanego Programu wymienione zostały w szczegółowym opisie osi priorytetowych POiIŚ w typach projektów możliwych do realizacji jako modernizacja i budowa umocnień brzegowych. W ramach Działania 2.2 Przywracanie terenom zdegradowanym wartości przyrodniczych i ochrona brzegów morskich, celem którego było m.in. zabezpieczenie osuwisk oraz zabezpieczenie brzegów morskich przed zjawiskiem erozji w latach realizowano projekty polegające na ratowaniu brzegów morskich poprzez zapobieganie zanikowi plaż morskich i stabilizację morskiej linii brzegowej oraz projekty związane z zabezpieczeniem osuwisk (tab.3.5). 76

76 Tabela 3.5. Realizowane i planowane zadania ochrony brzegu morskiego, współfinansowane ze środków unijnych, zlokalizowane na odcinkach brzegu przewidzianych w Programie (źródło: urzędy morskie) Nazwa Projektu Zabezpieczeni e brzegów Morza Bałtyckiego będących w administracji Urzędu Morskiego w Gdyni Zadanie Cypel Półwyspu Helskiego, km 36,20-36,60 Ostrowo, km 135,40-138,12 Rozewie, (km 130,70-131,70) Westerplatte (km 67,58-68,47) Oksywie, (Km 89,0-90,7) Działania - Budowa opaski brzegowej o złożonej konstrukcji z III odcinków wyodrębnionych wraz z zagospodarowaniem terenu oraz infrastruktury, której towarzyszą (deptak, ścieżki leśne) - Wykonanie umocnień brzegowych, - Wykonanie konstrukcji ochronnej podciętych wysokich wydm, - Wykonanie wejść na plażę, - Wykonanie konstrukcji obudowy wylotu rzeki Czarna Woda. - Odbudowa i naprawa istniejącej opaski w Rozewiu - Wykonanie narzutu kamiennego jako zasadniczego umocnienia brzegu, podpartego od strony morza żelbetonowej ławy oporowej, a od strony lądu drogą z kostki betonowej - Wykonanie żelbetowego murku kątowego z żelbetową, nachyloną płytą osłonową u podstawy, - Odbudowa i remont istniejących Lata realizacji Urząd Morski w Gdyni Raport oddziaływania /Karta informacyjna przedsięwzięcia Raport OOŚ r. Opinia RDOŚ o oddz. na obszary Natura 2000 (RODŚ-Gd-PMI TWV z dnia r) Odstąpienie od nałożenia obowiązku wykonania raportu OOŚ (RGK /04/P/2007 Brak konieczności sporządzenia raportu OOŚ (decyzja Burmistrza Miasta Władysławowo RGK /08 z dnia r.) Inwestycja nie jest przedsięwzięciem kwalifikującym do sporządzenia raportu OOŚ (remont) Brak raportu OOŚ/ Karta informacyjna - Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniac h r. (7331/ds./3/2007 /09/2008) r. (Burmistrz Miasta Władysławowa RGK- 7600/4/D/2007) r. (RGK.7627/16/08 ) Brak podstaw do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniac h r. (Pomorski Urząd Wojewódzki) ŚR/Ś.VII.AM/ / r. (RDOŚ-Gd- Koszt robót (zaokrą glony tys. zł) , 2 PLN 8 668,7 PLN 8 207,7 PLN , 5 PLN , 2 PLN 77

77 Nazwa Projektu Odbudowa i rozbudowa umocnień brzegu morskiego w Kołobrzegu Ochrona brzegów morskich na wschód od Portu Darłowo Zadanie Kołobrzeg, km 330,4-333,5 Darłowo km 262, ,235 Darłowo km 262,0 269,0 Darłówek km 267, ,300 Działania umocnień brzegowych w rejonie Gdynia- Oksywie Wykonanie narzutu kamiennego i żelbetowego muru oporowego, Wykonanie przedłużenia istniejących wylotów kanalizacji deszczowej, Wykonanie ciągu komunikacyjnego Lata realizacji Całkowity koszt realizacji Projektu Raport oddziaływania /Karta informacyjna przedsięwzięcia Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniac h WOO ER7 Brak potrzeby przeprowadzenia oceny OŚ) Maksymalna kwota dofinansowania przez UE ze Środków Funduszu Spójności Urząd Morski w Słupsku - Rewitalizacja plaż, - sztuczne zasilanie brzegu, budowa ostróg, próg podwodny. - odbudowa zespołu ostróg brzegowych - wykonanie falochronu brzegowego - wykonanie wału przeciwsztormoweg o na mierzei j. Kopań - rozbiórka drogi inspekcyjnej na szczycie wału i jej odtworzenie, podwyższenie korony wału, oraz wykonanie drogi inspekcyjnej - wykonanie kleszczenia części ostróg - rozszerzenie projektu: Sztuczne zasilanie brzegu morskiego Brak raportu OOŚ Brak raportu OOŚ postanowienie RDOŚ w Szczecinie z dnia r. znak RDOŚ-32-WST.I.K /09/m/ stwierdzające brak konieczności przeprowadzania OOŚ na środowisko oraz Natura 2000 Planowany całkowity koszt realizacji Projektu Decyzja nr 2/08 RDOŚ Szczecin z dnia r. sygn. RDOŚ-32- WSTI /08/kd. Decyzja nr 25/09 RDOŚ Szczecin z dnia r. sygn. RDOŚ-32- WST.I.K /09/ml. Decyzja RDOŚ Szczecin z dnia r. sygn. WST.K BM.8 Koszt robót (zaokrą glony tys. zł) , 0 PLN , 5 PLN PLN PLN PLN PLN PLN 78

78 Nazwa Projektu Ochrona brzegów morskich w granicach Centralnego Poligonu Sił Powietrznych Wicko Morskie Ochrona brzegów morskich w miejscowościa ch Łeba, Rowy i Ustka Ochrona brzegów morskich Pobrzeża Koszalińskiego Zadanie Odcinki brzegu: km 238,8-240,1; 244,8-246,4; 247,7-248,3; 249,7-250,7 Łeba, km 180,0,8-183,0 Rowy, km 217,0-220,0 I Etap Ustka, km 230,0-233,5 Rowy, km 217,50-218,75 II Etap Zadanie I: Chłopy, km 304,72-305,04 Działania - Budowa 4 odcinków wałów przeciwsztormowych - Wykonanie dwóch modułów progów podwodnych, - Odtworzenie istniejącego zespołu ostróg brzegowych, - Sztuczne zasilanie brzegu morskiego, - Wykonanie jednego modułu progów podwodnych, - Budowa zespołu ostróg brzegowych, - Sztuczne zasilanie brzegu morskiego. - Zasyp rynny erozyjnej, - Budowa progów podwodnych, - Odbudowa ostróg drewnianych, - Sztuczne zasilanie brzegu i wschodniego klina akumulacyjnego, - Przebudowa opaski brzegowej przyległej do falochronu wschodniego. - Projekt i budowa opaski brzegowej - Projekt i budowa ostróg brzegowych - Wykonanie narzutu antyerozyjnego przed ostrogami portowymi - Modernizacja ostrogi portowej zachodniej - Budowa opaski brzegowej narzutowej Lata realizacji Raport oddziaływania /Karta informacyjna przedsięwzięcia Brak raportu OOŚ Raport OOŚ Ochrona brzegu morskiego na wysokości miejscowości Łeba Raport OOŚ Ochrona brzegu morskiego na wysokości miejscowości Rowy Raport OOŚ Ochrona brzegu morskiego na wysokości miejscowości Ustka Brak raportu OOŚ Brak raportu OOŚ Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniac h Decyzja nr 8/2011 RDOŚ Szczecin z dnia r. sygn. WST- K MC Decyzja RDOŚ Gdańsk z dnia r. sygn. RDOŚ-Gd- WIOO ER Decyzja RDOŚ Gdańsk z dnia r. sygn. RDOŚ-Gd- WOO ER Decyzja RDOŚ Gdańsk z dnia r. sygn. RDOŚ-Gd- WOO ER Decyzja RDOŚ Gdańsk z dnia r. sygn. RDOŚ-Gd- WOO ER Decyzja nr 6/11 Wójta Gminy Mielno z dnia sygn. RK.II Koszt robót (zaokrą glony tys. zł) PLN PLN ,6 PLN 79

79 Nazwa Projektu Zadanie Zadanie II: Brzeg morski w Dźwirzynie i Ustroniu Morskim Zadanie III: Brzeg morski w Dźwirzynie i Jarosławcu Zadanie IV i V: Przetoka Jeziora Jamno Działania - Rozbiórka starych ostróg oraz budowa 8 nowych w Dźwirzynie - Rozbiórka starych ostróg oraz budowa 3 nowych w Ustroniu Morskim - Projekt i budowa 3 nowych ostróg w Dźwirzynie - Projekt i budowa 7 nowych ostróg teowych T w Jarosławcu - Projekt i budowa falochronu tarczowego - Budowa dwóch opasek brzegowych(km 294,17-294,71) Lata realizacji Raport oddziaływania /Karta informacyjna przedsięwzięcia Brak raportu OOŚ Brak raportu OOŚ Brak raportu OOŚ Brak raportu OOŚ Brak raportu OOŚ Brak raportu OOŚ Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniac h Decyzja nr 8/2013 RDOŚ Szczecin z dnia r. sygn. WST- K KD.8 Decyzja nr 12/2013 RDOŚ Szczecin z dnia r. sygn. WST- K KD.9 Decyzja nr 8/2013 RDOŚ Szczecin z dnia r. sygn. WST- K KD.8 Decyzja nr 23/2013 RDOŚ Szczecin z dnia r. sygn. WST- K M L Decyzja nr 14/2013RDOŚ Szczecin z dnia r. sygn. WST- K M L.11 Koszt robót (zaokrą glony tys. zł) ,7 PLN ,0 PLN ,8 PLN ,0 PLN Modernizacja I budowa umocnień brzegowych Zachodniego Wybrzeża Zadanie VI i VII: Brzeg morski na wysokości Jarosławca Niechorze, km 367,50-367,70 Niechorze, - Budowa 5 odcinków falochronów brzegowych na wysokości opaski - Drenaż plaży w okolicy klifu na długości 940 m Nadzór inwestorski nad zadaniami Brak raportu OOŚ Planowany całkowity koszt realizacji Projektu - Wykonanie zabezpieczenia w postaci ścianki szczelnej oporowej u podstawy klifu. - Wykonanie Urząd Morski w Szczecinie Brak potrzeby przeprowadzenia OOŚ/ Karta informacyjna r. Decyzja nr 23/2013 RDOŚ Szczecin z dnia r. sygn. WST- K M L RDOŚ w Szczecinie r. sygn. WOOŚ- TŚ DK ,0 PLN ,8 PLN ,0 PLN PLN PLN 80

80 Nazwa Projektu Zadanie km 366,65-368,25 Niechorze, km 368,25-368,55 Rewal, km 370,60-371,80 Międzywo-dzie, km 392,56-393,04 Działania zabezpieczenia w formie modernizacji istniejących i uzupełnienia w formie nowych ostróg brzegowych z narzutu kamiennego. - Wykonanie zabezpieczenia w postaci wzmacniającej opaski kamiennej u podstawy klifu. - Wykonanie zabezpieczenia w formie modernizacji istniejących i uzupełnienia w formie nowych ostróg palisadowych, drewnianych. - Wykonanie zabezpieczenia w postaci wzmacniającej opaski kamiennej u podstawy wydmy. Lata realizacji Raport oddziaływania /Karta informacyjna przedsięwzięcia Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniac h Koszt robót (zaokrą glony tys. zł) Projekty finansowane ze środków unijnych obejmują odcinki brzegu ujęte zarówno w obowiązującym Programie jak i odcinki wskazane do ochrony w projektowanej zmianie Programu. Do odcinków ujętych w nowym Programie, na których zrealizowano działania w ramach POIiŚ, bądź ich realizacja zakończy się w 2015 r.należą:westerplatte km 67,58-68,47, cypel Półwyspu Helskiego km 36,20-36,60, Rowy km 217,5-218,75, Ustka km 230,0-231,0, Chłopy km 304,72-305,04 (tj. fragment odcinka mierzeja j.jamno 2), Wicko Morskie km 238,8-2,1; 244,8-246,4; 247,7-248,3; 249,7-250,7 (tj. fragmenty odcinka Jarosławiec 1)oraz Międzywodzie km 392,56-393,04 (dotyczy fragmentu odcinka km 392,8-393,04 Mierzei Dziwnowskiej). Należy w tym miejscu podkreślić, że odcinek brzegu w rejonie Rowów km 219,0-220,0 ujęty w projekcie POIiŚ nie znalazł się w żadnym z analizowanych Programów. Przeprowadzona analiza dokumentacji pod kątem wymogu przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko w świetle przepisów prawa polskiego i UE wykazała, że tylko dla przedsięwzięć inwestycyjnych w Rowach, Łebie, Ustce i na cyplu Półwyspu Helskiego organ właściwy do wydania decyzji, o których mowa w art. 46 ust.4, w tym przypadku Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Gdańsku, wydał decyzję o konieczności wykonania raportu oddziaływania na środowisko. Dla pozostałych przedsięwzięć ochrony brzegów odstąpiono od nałożenia obowiązku wykonania raportu ooś, w tym przeprowadzenia oceny oddziaływania na obszary Natura 2000, pomimo że wszystkie przedsięwzięcia położone są w ich granicach lub w bliskim sąsiedztwie. W wydanych decyzjach środowiskowych dotyczących wykonania różnego typu umocnień brzegowych, począwszy od sztucznego zasilania, poprzez opaski, ostrogi po progi podwodne 81

81 i falochrony brzegowe, również na odcinkach brzegu wymienionych w zmienionym Programie, stwierdzono brak znaczącego oddziaływania na cele i przedmioty ochrony obszarów Natura Cytując Ewentualny wpływ inwestycji na środowisko będzie miał charakter krótkotrwały, okresowy, związany z etapem realizacyjnym, oddziaływanie to będzie odwracalne i ustanie wraz z pracami budowlanymi. Celem przedmiotowego zamierzenia jest zabezpieczenie wybrzeża, przyczyniające się bezpośrednio do jego ochrony, w związku z powyższym eksploatacja inwestycji będzie pozytywnie oddziaływać na teren klifów i wydm, poprzez ograniczenie działania fal morskich i zahamowanie procesów abrazji oraz zachowanie i ochronę elementów przyrodniczych. Przedłożone materiały dotyczące planowanego przedsięwzięcia oraz dane na temat elementów przyrodniczych środowiska objętych zakresem przewidywanego oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko pozwoliły ocenić w sposób wystarczający jego oddziaływanie na środowisko oraz formy ochrony przyrody.w związku z powyższym uwzględniając usytuowanie, rodzaj, zakres i charakter planowanego przedsięwzięcia oraz warunki użytkowania terenu w fazie budowy i eksploatacji uznaje się, iż planowana inwestycja nie wymaga przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko, w tym na obszary Natura 2000 (Decyzja RDOŚ w Szczecinie z r. sygn.. WOOŚ-TŚ DK). Z powyższej analizy wynika, że określenie oddziaływania na środowisko zadań Programu na poziomie strategicznej oceny, szczególnie w przypadku braku planów ochrony obszarów Natura 2000 może odbiegać od ustaleń zawartych w już wydanych decyzjach środowiskowych. 4. Określenie, analiza i ocena celów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotnych z punktu widzenia Programu i zmian w Programie ochrony brzegów morskich, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania Programu Jedynym celem Programu ochrony brzegów morskich wprowadzonego w życie ustawą o ustanowieniu programu wieloletniego jest zabezpieczenie brzegu morskiego przed zjawiskiem erozji. W uzasadnieniu do projektu ustawy o zmianie ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego na podstawie doświadczeń administracji morskiej, wynikających z dotychczasowej realizacji ustawy, zaleceń pokontrolnych Najwyższej Izby Kontroli z roku 2009 oraz wystąpień samorządów gmin nadmorskich (Uzasadnienie Załącznik 3), wskazano, że w celu skuteczniejszej i adekwatnej do potrzeb ochrony brzegu morskiego, należy: podwyższyć roczne kwoty minimalne, wydłużyć czas realizacji Programu, prowadzić monitoring brzegów morskich, na całej ich długości, w celu wskazania koniecznych i niezbędnych działań do zachowania linii brzegowej brzegu morskiego, wprowadzić konsultacje planów realizacji Programu ochrony brzegów morskich z właściwymi jednostkami samorządu terytorialnego. Zaproponowana zmiana nie spowodowała zmiany celu Programu ochrony brzegów morskich. Cele i zadania związane z ochroną środowiska zostały określone w szeregu dokumentach o charakterze ustawowym i programowym (tab. 4.1). Ich analiza przeprowadzona w niniejszym rozdziale dotyczyła najważniejszych dokumentów obowiązujących na poziomie: 82

82 międzynarodowym, wspólnotowym, krajowym. Szczególny nacisk położono na zachowanie ciągłości istniejących obszarów chronionych (siedlisk i gatunków), cennych w skali obszarów morskich czy pełniących szczególną rolę w biocenozie. Pełna realizacja tych celów będzie możliwa po opracowaniu i implementacji planów ochrony obszarów Natura 2000 oraz innych obszarowych form ochrony. Tabela 4.1. Cele ochrony środowiska wyznaczone na poziomie międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym uwzględnione w Programie Lp. Dokument Cel ochrony środowiska w dokumencie Sposób uwzględnienia w Programie Prawo międzynarodowe 1. Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, sporządzona w Helsinkach dnia 9 kwietnia 1992 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 28, poz. 346) Zapobieganie i eliminacja zanieczyszczenia w celu popierania odnowy ekologicznej obszaru Morza Bałtyckiego i zachowania jego równowagi ekologicznej. Integralną częścią Konwencji są Zalecenia (m.in. 16/3). 2. Bałtycki Plan Działań (BSAP) Morze Bałtyckie niezagrożone nadmiernym dopływem substancji odżywczych. Sprzyjanie utrzymaniu różnorodności biologicznej Stężenie substancji niebezpiecznych w niewielkim stopniu odbiegające od naturalnego. Transport morski i działalność przybrzeżna podejmowane w sposób przyjazny dla środowiska. Cel Programu nie ma bezpośredniego odniesienia do celów Konwencji, jednak skutkiem prowadzonych w jego ramach zadań ochrony brzegu na wybranych odcinkach może być zachowanie równowagi ekologicznej Morza Bałtyckiego. Cel Programu nie ma bezpośredniego odniesienia do celów BSAP, jednak skutkiem prowadzonych zadań będzie pozytywna lub negatywna zmiana różnorodności biologicznej w skali lokalnej i prowadzenie działalności przybrzeżnej przyjaznej dla środowiska (i dla ludzi). 3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dyrektywa ptasia) (tekst jedn. Dz.Urz. UE.L z 2010 r. Nr 20, poz. 7) 4. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedliskowa) (tekst jedn. Dz. Urz. UE.L. z 1992 r. Nr 206, poz. Prawo wspólnotowe Ochrona i zachowanie siedlisk i gatunków, w tym ochrona dziko występujących ptaków, ich miejsc lęgowych, zimowisk, jak również miejsc odpoczynku w trakcie wędrówek. Ochrona i zachowanie siedlisk i gatunków. Cel Programu nie ma bezpośredniego odniesienia do celów Dyrektywy, jednak skutkiem prowadzonych zadań będzie zmiana siedlisk, na ogół o zasięgu lokalnym. Charakter zmian może być zarówno pozytywny jak i negatywny dla poszczególnych gatunków dziko występujących ptaków. Cel Programu nie ma bezpośredniego odniesienia do celów Dyrektywy, jednak skutkiem prowadzonych zadań będzie zmiana siedlisk, na ogół o zasięgu lokalnym. Charakter zmian może być zarówno 83

83 Lp. Dokument Cel ochrony środowiska w dokumencie Sposób uwzględnienia w Programie 7 z późn. zm.) pozytywny jak i negatywny dla poszczególnych gatunków flory i fauny. 5. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z dnia 30 listopada 2011 r. ustanawiające Program na rzecz dalszego rozwoju zintegrowanej polityki morskiej (Dz.Urz. Nr 1255/2011) 6. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiająca ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego (Dyrektywa Ramowa w sprawie strategii morskiej RDSM) (Dz.Urz. UE.L. z 2008 r. Nr 164, poz. 19) 7. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Ramowa Dyrektywa Wodna - RDW) (Dz.Urz. UE. L. z 2000 r.) 8. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2007/60/WE z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dyrektywa powodziowa) (Dz.Urz. UE. L. z 2007 r. Nr 288, poz. 27) Wsparcie rozwoju i wdrażania zintegrowanego zarządzania sprawami morskimi i sprawami dotyczącymi obszarów przybrzeżnych. Ustanawia ramy, w których państwa członkowskie podejmują niezbędne środki na rzecz osiągnięcia lub utrzymania dobrego stanu ekologicznego środowiska morskiego najpóźniej do 2020 r.: - chronić i zachować środowisko morskie, zapobiegać jego degradacji lub gdy jest to wykonalne odtwarzać ekosystemy morskie na obszarach, gdzie uległy one niekorzystnemu oddziaływaniu, - zapobiegać i stopniowo eliminować zanieczyszczenie środowiska morskiego, o czym mowa w art. 3 ust. 8, aby wykluczyć znaczny wpływ na biologiczną różnorodność morską, ekosystemy morskie, zdrowie ludzkie i zgodne z prawem formy korzystania z morza, albo też znaczne dla nich zagrożenie. Nadrzędnym i podstawowym celem RDW jest przeciwdziałanie zanieczyszczaniu wód i osiągnięcie przynajmniej dobrego ich stanu poprzez określenie i wdrożenie pewnych działań w ramach zintegrowanych programów w państwach członkowskich Unii Europejskiej do 2015 roku. Główne cele RDW dotyczą: -zaspokojenia zapotrzebowania na wodę ludności, rolnictwa i przemysłu, ochrony wód i ekosystemów w dobrym stanie, -poprawy jakości wód i stanu ekosystemów zdegradowanych działalnością człowieka, zmniejszenia zanieczyszczenia wód podziemnych. Celem niniejszej dyrektywy jest ustanowienie ram dla oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, w celu ograniczania negatywnych konsekwencji dla zdrowia ludzkiego, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej, związanych z powodziami na terytorium Wspólnoty. Cel Programu uwzględnia cel rozporządzenia w zakresie wdrażania zintegrowanego zarządzania zadania ochrony brzegu zabezpieczające mienie i działalność człowieka, prowadzone we współpracy z samorządami. Cel Programu nie ma bezpośredniego odniesienia do celów DRSM, jednak skutkiem prowadzonych zadań może być pozytywna lub negatywna zmiana jakości wód i stanu ekosystemów w skali lokalnej a także ochrona wód i ekosystemów. Cel Programu nie ma bezpośredniego odniesienia do celów RDW. Nie przewiduje się zmiany stanu ekologicznego wód w ywniku realizacji zadań Programu. Cel Programu nie ma bezpośredniego odniesienia do celów Dyrektywy powodziowej, ale pośrednio ma ograniczać negatywne konsekwencje dla zdrowia ludzkiego, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej, związane z powodziami. Wyznaczanie priorytetowych działań po 22 grudnia 2013 r. powinno się opierać również na opracowanych mapach zagrozenia powodziowego i mapach ryzyka powodziowego. 84

84 Lp. Dokument Cel ochrony środowiska w dokumencie Sposób uwzględnienia w Programie 9. Polityka Ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego : regiony, miasta, obszary wiejskie projekt 11. Założenia polityki morskiej Rzeczypospolitej Polskiej do roku 2020 Prawo krajowe Zachowanie bogatej różnorodności biologicznej polskiej przyrody na różnych poziomach organizacji: na poziomie wewnątrzgatunkowym (genetycznym), gatunkowym oraz ponadgatunkowym (ekosystemowym), wraz z umożliwieniem zrównoważonego rozwoju gospodarczego kraju, który w sposób niekonfliktowy współistnieje z różnorodnością biologiczną. Reagowania na zmiany klimatyczne poprzez nakłady na sanację i ochronę środowiska przyrodniczego, rozbudowę obiektów gospodarki wodnej, likwidowanie skutków zjawisk ekstremalnych. przeciwdziałanie i zapobieganie katastrofom naturalnym. Poprawa stanu środowiska morskiego i ochrona brzegu morskiego. Zapewnienie skutecznej i bezpiecznej dla środowiska oraz wartości przyrodniczych ochrony brzegów morskich oraz ujściowych odcinków rzek przymorskich. Realizacja Programu ochrony brzegów morskich, ze szczególnym nastawieniem na zachowanie naturalnych siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk dziko żyjących gatunków roślin i zwierząt. Cel Programu nie ma bezpośredniego odniesienia do celów Polityki, jednak skutkiem prowadzonych zadań będzie pozytywna lub negatywna zmiana różnorodności biologicznej w skali lokalnej. Cel Programu bezpośrednio związany z Krajową Strategią w zakresie celu dotyczącego likwidacji skutków zjawisk ekstremalnych, przeciwdziałania i zapobiegania katastrofom naturalnym. Cel Programu bezpośrednio związany z Założeniami polityki w zakresie celu dotyczącego ochrony brzegów morskich. 5. Określenie, analiza i ocena istniejącego stanu środowiska Określenie, analizę i ocenę stanu środowiska, przeprowadzono zgodnie z przyjętą w rozdziale 2. metodyką Zalew Wiślany Odniesiono się do odcinków brzegu objętych Programem. Nie analizowano i oceniano zatem stanu środowiska Mierzei Wiślanej na odcinku km 0,0-56,9 oraz Bramy Świny na zachód od km 413,5 do granicy państwa. Zalew Wiślany administracyjnie położony jest w granicach dwóch województw część północna z Mierzeją Wiślaną i zachodnim pobrzeżem należy do województwa pomorskiego, część południowowschodnia z Zatoką Elbląską do województwa warmińsko-mazurskiego. Zalew znajduje się u wschodnich krańców południowego wybrzeża Morza Bałtyckiego, w łuku Zatoki Gdańskiej utworzonym przez Mierzeję Wiślaną i Półwysep Sambii. Stanowi wąską i długą lagunę, o kształcie w przybliżeniu prostokątnym, wyciągniętą z południowego zachodu na północny-wschód. 85

85 Oddziela go od morza piaszczysta Mierzeja Wiślana o długości około 50 km. Łączy się z Bałtykiem północno-wschodnim krańcem przez Cieśninę Pilawską (Rynna Bałtyjska). Jest największym zbiornikiem przybrzeżnym na południowym Bałtyku. Jego powierzchnia wynosi 838 km 2, długość 90,7 km, średnia szerokość 9,2 km, średnia głębokość 2,6 m, maksymalna 4,4 m. Wyraźnie wyodrębniona część Zalewu to Zatoka Elbląska, położona w jego południowo-zachodniej partii, mająca formę wąskiego, długiego kanału o średniej głębokości wynoszącej około 1 m, sztucznie utrzymywanego i ograniczonego falochronami. Część należąca do Polski stanowi około 40% całej powierzchni akwenu, natomiast pozostała część należy do Rosji. Granica przecina Zalew Wiślany w odległości około jednego kilometra na północ od ujścia Pasłęki (Sołowiew 1975). Ze względu na małą pojemność Zalewu, duży wpływ na dynamikę wód mają dopływy rzeczne, wymiana wód pomiędzy morzem a Zalewem przez Cieśninę Pilawską oraz spiętrzenia sztormowe. W wyniku działania wiatrów z kierunków NW, N oraz NE w Zalewie Wiślanym powstają bardzo wysokie stany wody w jego południowo-zachodniej części. Dobowe wahania poziomu wody w Zalewie mogą osiągać od 1 do 1,5 m (Dziadziuszko i Zorina 1975). Na całej długość linii brzegowej polskiej części Zalewu Wiślanego, tj. 102,0 km wg kilometraża Urzędu Morskiego, Program dopuszcza realizację zadań związanych z jego ochroną. Według najnowszych analiz stan strefy brzegowej Zalewu Wiślanego pozwala na ograniczenie zadań ochronnych do 25 km brzegu (pismo znak IOW-RK /14 z dnia Urzędu Morskiego w Gdyni) Warunki geomorfologiczne Obszar Zalewu Wiślanego jest położony w obrębie jednostki strukturalno-geologicznej, zwanej synkliną perybałtycką. Oddziela ona tarczę bałtycką od platformy wschodnioeuropejskiej (Łazarenko i Majewski 1975). W budowie geologicznej obszaru Zalewu wyróżniamy następujące rodzaje osadów: plejstoceńskie morskie, lokalnie rzeczne i fluwioglacjalne, jeziorne, torfowiskowe rzeczne z przełomu późnego glacjału i holocenu, lagunowe holoceńskie, holoceńskie mierzejowe, w tym podwodnego skłonu brzegowego, osady plaży i wydm. Charakter materiału dennego akwenu nie jest jednorodny (rys. 5.1). Piaski występują wzdłuż brzegów północno-zachodnich i południowo-wschodnich do głębokości około 1-1,5 m, a lokalnie w rejonie pomiędzy ujściami Baudy i Pasłęki do 2-3 m. Wzdłuż Mierzei Wiślanej przeważają piaski średnioziarniste a przy brzegach południowo-wschodnich piaski drobnoziarniste (Uścinowicz i Zachowicz 1996). Piaski muliste występują w rejonie na północny-wschód od Krynicy Morskiej na niewielkiej powierzchni dna na głębokościach od około 1 m do około 2 m. Muły piaszczyste zalegają wzdłuż południowo-zachodnich, deltowych wybrzeży Zalewu do głębokości około 2 m, lokalnie w rejonie Fromborka na głębokościach od 1 m do 2 m. Muły zalegające w południowo-zachodniej części akwenu, przeważnie na głębokościach od 2 m do 3 m, oddzielają strefę piasków i mułków piaszczystych od mułów ilastych zajmujących centralne obszary południowo-zachodniej części zalewu. Muły ilaste pokrywają największe obszary dna Zalewu Wiślanego, na północny wschód od Tolkmicka i Krynicy Morskiej. Wzdłuż wybrzeży Mierzei Wiślanej granica pomiędzy piaskami a mułami ilastymi przebiega na głębokości 1,5-2 m, a przy wybrzeżach południowo-wschodnich na głębokości około 2,5-86

86 3 m, tylko lokalnie zbliżając się do brzegu. Mułki ilaste występują również w Zatoce Elbląskiej (Uścinowicz i Zachowicz 1996). Oddzielająca Zalew Wiślany od morza Mierzeja Wiślana tworzy pas wydm o szerokości od 500 m do 2000 m i wysokości do 49,5 m n.p.m. opadających stromo w kierunku Zalewu. Wszystkie wydmy są utrwalone. Linia brzegowa Zalewu jest stosunkowo mało rozwinięta. Brzegi Zalewu są przeważnie niskie i częściowo zamulone. Niewiele jest odcinków o wysokich, podcinanych stokach (fot.5.1). Od strony Zalewu brak plaży. Wzdłuż brzegu często występuje pas trzcinowisk, sięgający do głębokości około 0,5 m, stanowiący naturalną ochronę brzegu przed falowaniem i niszczącym oddziaływaniem kry lodowej. Brzegi Mierzei od strony Zalewu charakteryzują się przewagą procesów akumulacji eolicznej i bagiennej nad procesami niszczenia. Tereny nadzalewowe, do rzędnej 1,5 m n.p.m., zagrożone są powodziami sztormowymi. Od strony zachodniej do Zalewu Wiślanego przylegają niskie, bagienne tereny Żuław Wiślanych, poprzecinane gęstą siecią kanałów i rowów melioracyjnych. Obszar ten, od strony Zalewu chroniony jest wałami przeciwpowodziowymi. Jest to najbardziej nizinny, porośnięty roślinnością szuwarową odcinek na całym wybrzeżu Zalewu Wiślanego. Największy zasięg porastania zwartych pasm roślin wynurzonych od brzegu z dominacją trzciny pospolitej występuje przy zachodnim i południowozachodnim brzegu Zalewu Wiślanego (Kruk-Dowgiałło i in. 2010). Południowe brzegi Zalewu od Elbląga do Fromborka ograniczone są przez Wysoczyznę Elbląską o silnie porozcinanej erozyjnie strefie krawędziowej. Płaski obszar deltowy, pocięty siecią rowów melioracyjnych, rozciąga się na wschód od Fromborka i ujścia Baudy, do granicy państwa. Na odcinku od ujścia Bałdy do ujścia Pasłęki od Zalewu odgradza go wał przeciwpowodziowy. Południowy brzeg Zalewu jest również w przeważającej części niski (śr. 0,5 m n.p.m.) i pozbawiony plaży. Lokalnie w rejonie Suchacza, Tolkmicka i Fromborka brzeg tworzy bezpośrednio wysoczyzna plejstoceńska. Zróżnicowanie rzeźby terenu wokół Zalewu Wiślanego zarówno pod względem formy jak i genezy składa się na jego niezwykłą atrakcyjność krajobrazową i duży potencjał turystyczny, którego dopełnieniem jest sam akwen wodny. Fot Brzegi Zalewu Wiślanego między Krynicą Morską a Piaskami ( 87

87 Rys Rozmieszczenie osadów dennych w Zalewie Wiślanym (źródło: Uścinowicz i Zachowicz 1996) Dynamika strefy brzegowej Z uwagi na niskie, podmokłe tereny porośnięte roślinnością graniczące z Zalewem i wynikające z tego trudności techniczne dla przeprowadzenia dokładnych pomiarów zmiany linii brzegowej, brak jest spójnych danych, pozwalających ocenić dynamikę tego parametru. Ponadto niskie brzegi Żuław Wiślanych i Elbląskich na znacznej długości umocnione są wałami przeciwsztormowymi i wraz z przedpolami stabilizują na tych odcinkach strefę brzegową. Lokalnej erozji poddawane są brzegi wysoczyzny od Suchacza do Fromborka, szczególnie ich przyportowe odcinki gdzie występują zatoki erozyjne. Newralgicznym odcinkiem jest brzeg w rejonie Tolkmicka (km 24,3-25,3), gdzie erozja zagraża kolejowej trasie komunikacyjnej, która w tym rejonie położona jest w bliskim sąsiedztwie brzegu. Naturalne procesy brzegowe z podmywaniem wysokich wałów wydmowych mają również miejsce na brzegu nadzalewowym na wschód od Krynicy Morskiej. Podcinane stoki tworzą klify wydmowe. Celem ochrony tego fragmentu wybrzeża powinno być zachowanie naturalnych procesów brzegowych i walorów rekreacyjnych Antropogenizacja Dla regionu nadzalewowego pierwszoplanową i historycznie uwarunkowaną funkcją jest funkcja portowa. Port w Elblągu i niektóre porty nad Zalewem Wiślanym mają wielowiekowe tradycje. W rozwoju gospodarczym obszaru odgrywały one pierwszorzędną rolę i były nierozerwalnie związane z rozwojem nie tylko miast, ale także licznych, małych miejscowości nadzalewowych. Żegluga była możliwa dzięki sprawnej infrastrukturze technicznej rzek i kanałów oraz otwartości wód Zalewu Wiślanego. Ważne nad Zalewem są porty i przystanie w Krynicy Morskiej, we Fromborku, Tolkmicku i w Kątach Rybackich oraz mniejsze przystanie w Nowej Pasłęce, Suchaczu, Piaskach, Kamienicy Elbląskiej i Nadbrzeżu (rys. 5.2). Porty na Zalewie oprócz funkcji turystycznej pełnią funkcje obsługi transportu 88

88 towarowego i rybołówstwa łodziowego. Największy z nich, morski port w Elblągu położony jest nad rzeką Elbląg w odległości około 6 km od jej ujścia do wód Zalewu Wiślanego. Port Elbląg jest portem regionalnym obsługującym zalewową i bałtycką żeglugę przybrzeżną, towarową i pasażerskoturystyczną. Rys Antropogenizacja strefy brzegowej Zalewu Wiślanego (opracowanie własne) Żegluga podlega licznym ograniczeniom pogodowym, wymaga odpowiedniego wyposażenia jednostek w urządzenia nawigacyjne. Małe głębokości Zalewu sprawiają, że swobodę żeglowania po nim mają jedynie jachty balastowe o zanurzeniu do 1,5 m, pozostałe jednostki o większym zanurzeniu powinny się trzymać wyznaczonych torów wodnych. Wysokie wartości przyrodnicze terenów wokół Zalewu, stanowią podstawę rozwijających się usług turystycznych. Najbardziej rozbudowana baza hotelowa w Krynicy Morskiej, według danych statystycznych dysponowała prawie 4300 miejscami noclegowymi (2005 r.), gmina Stegna ponad 3500, gmina Sztutowo około 3000 miejsc natomiast gmina Frombork około 400 miejsc. Ilość udzielonych noclegów w Krynicy Morskiej wynosiła blisko ćwierć miliona, w Stegnie ponad 180 tysięcy, a w Sztutowie była rzędu 50 tysięcy. Miejscowa ludność korzyści z tytułu turystyki czerpie głównie w sezonie letnim oraz w okresie świąt. Największym miastem w rejonie Zalewu jest 120 tysięczny Elbląg, dysponujący zróżnicowaną pod względem standardów bazą hotelową. Stanowi on bazę wypadową dla turystów do innych ośrodków turystycznych. Ogółem w granicach nadzalewowych jest ponad 22 tys. miejsc noclegowych, z czego ponad 50% przypada na trzy gminy Mierzei Wiślanej: Sztutowo, Krynicę Morską i Stegnę (Boniecka i in. 2009). W północnej części Żuław podstawowym źródłem utrzymania jest rolnictwo. Agroturystyka i sporty wodne są bardzo słabo rozwinięte. Istotnym problemem wpływającym na warunki życia ludzi jest zagrożenie powodziowe występujące ze strony wód Zalewu Wiślanego, rzeki Elbląg, Jeziora Drużno, Nogatu i Szkarpawy oraz zagrożenie 89

89 spowodowane katastrofą budowlaną wrót przeciwpowodziowych i śluzowych na rzece Szkarpawie oraz wrót przeciwpowodziowych i urządzeń piętrzących na Nogacie. Powódź w rejonach nadzalewowych może być również wynikiem intensywnych opadów i nagłych roztopów. Obecny stan gospodarki wodnej (kanały melioracyjne, obwałowania rzek, stacje pomp) nie zapewnią wystarczającej ochrony przed powodziami i podtopieniami, co prowadzić może do nieobliczalnych skutków dla ludzi, gospodarki i przyrody (Boniecka i in. 2009). Zagrożenie powodzią terenów przyległych do Zalewu Wiślanego jest bardzo duże. Przy niekorzystnym układzie wiatrów masy wód Morza Bałtyckiego są wprowadzane przez Cieśninę Pilawską do Zalewu Wiślanego, a stamtąd do ujściowych odcinków rzek: Elbląg, Nogat, Fiszewka i Kanału Jagiellońskiego. Połączenie Zalewu z Jeziorem Drużno przez rzekę Elbląg powoduje, że zagrożenie powodziowe terenów depresyjnych sięga w głąb lądu. Zagrożenie ze strony Wisły może wystąpić jedynie w przypadku przerwania wału. Zalew Wiślany stwarza realne zagrożenie powodziowe dla obszaru Żuław Wielkich. Wody akwenu, a także cofki w rzekach zagrażają bezpośrednio terenom chronionym przez wały czołowe. W wyniku powodzi mogą zostać zalane tereny o powierzchni około 28,6 tys. ha na Żuławach Wielkich. Wały przeciwpowodziowe istniejące od wieków są podstawową formą ochrony przed powodzią. Na 102 km długości linii brzegowej polskiej części Zalewu ponad 50 km w części zachodniej i południowej obudowana jest wałami przeciwsztormowymi. Wały chronią również mierzejowy brzeg Zalewu w rejonie Przebrna i Krynicy Morskiej (km 84,5-87,5), (rys. 5.2). Wały zabezpieczają głównie tereny cenne rolniczo, częściowo zabudowane. W celu złagodzenia uderzenia fali powstającej na Zalewie, a także zmniejszenia wysokości jej nabiegania na skarpę wałów zaproponowano nowatorskie rozwiązanie spłycenia przedpola, aby najwyższe fale projektowe uległy załamaniu w określonej odległości od brzegu. Taką rolę spełniają przedpola zbudowane z piasku o uziarnieniu dostosowanym do materiału rodzimego. W latach na przedpola wałów przeciwpowodziowych narefulowano ponad 4,0 mln m 3 piasku, wzmacniając ochronę nisko położonych obszarów nad Zalewem Wiślanym przed powodzią morską. Ważną rolę ochronną spełnia również roślinność wodna, w tym trzcinowiska. Tam gdzie występują, łagodnie rozpraszają energię falowania i dzięki temu nie dopuszczają do rozmywania dna i brzegu. Trzcinowiska są ważnym naturalnym elementem systemu ochrony brzegów Zalewu Wiślanego. Stopień zabezpieczenia brzegów Zalewu Wiślanego jest dobry. Wyjątkiem jest rejon Tolkmicka, gdzie występują silne tendencje erozyjne. Te zjawiska wymagają monitorowania (Boniecka 2007). Ochrona brzegów i monitorowanie systemu osłony przeciwpowodziowej wymaga zarówno działań doraźnych jak i długofalowych. W warunkach globalnego ocieplenia częstotliwość występowania silnych wiatrów i sztormów na Zalewie Wiślanym ma tendencję wzrostową, zatem rośnie również zagrożenie erozją brzegów oraz podtapianiem strefy przybrzeżnej w związku z podwyższaniem się poziomu wód i zwiększaniem amplitudy ruchów poziomych morza. Ponadto zwiększenie dynamiki falowania powoduje przebudowę dna, podrywanie się osadów dennych, co będzie miało również istotny wpływ na stan jakości wód i warunki życia organizmów. Z uwagi na w dalszym ciągu niewystarczający stan techniczny obiektów wchodzących w skład systemu ochrony przeciwpowodziowej Żuław, staraniem wszystkich administrujących wody jednostek powstał Program,,Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2015).,,Program Żuławski opiera się na wykorzystaniu istniejących budowli i urządzeń osłony przeciwpowodziowej. Proponowana odbudowa infrastruktury przyczyni się do poprawy stanu osłony przeciwpowodziowej na Żuławach, powstrzyma proces degradacji i dekapitalizacji systemu osłony przeciwpowodziowej Żuław zagrażający mieszkańcom i gospodarce, powstrzyma dekapitalizację systemu odwodnieniowego zwiększającą zagrożenie powodziowe (Prognoza 2010). 90

90 Ponadto wieloletni Program ochrony brzegów morskich ustanowiony ustawą z dnia 28 marca 2003 r. dopuszcza realizację zadań związanych z ochroną brzegów Zalewu na całej długości linii brzegowej w jego polskiej części. W ramach dotychczasowej realizacji Programu w rejonie Tolkmicka i Kadyn odłożono łącznie 122,5 tys. m 3 piasku wzmacniając brzeg na odcinkach występujących zatok erozyjnych. Ponadto w Nowej Pasłęce przebudowano ujście oraz wał brzegowy z ostrogą kierującą, a w Kątach Rybackich wybudowano 1,2 km wału przeciwsztormowego zabezpieczającego miejscowość przed sztormowymi wlewami wód na niskie zaplecze. Wzrost poziomu antropopresji w strefie Zalewu mogą spowodować przewidywane lub zrealizowane przedsięwzięcia i plany, takie jak: Budowa drogi wodnej łączącej Zalew Wiślany z Zatoką Gdańską We wschodniej części Mierzei Wiślanej planowana jest budowa kanału żeglugowego wraz z towarzyszącą infrastrukturą oraz torem wodnym na Zalewie Wiślanym prowadzącym do pławy 10/ELB. Planowane przedsięwzięcie, będące inwestycją celu publicznego, zostało przyjęte Uchwałą Rady Ministrów z dnia 13 listopada 2007 roku w sprawie ustanowienia Programu Wieloletniego na lata pod nazwą Budowa drogi wodnej łączącej Zalew Wiślany z Zatoką Gdańską. W raporcie o oddziaływaniu na środowisko budowy kanału żeglugowego przez Mierzeję Wiślaną (Tyszecki i in. 2009) wskazano, iż to przedsięwzięcie będzie miało znaczące, negatywne oddziaływanie o zasięgu ponadlokalnym na zasoby i walory przyrodnicze, w tym na obszary sieci ekologicznej Natura Jako główną przyczynę tych oddziaływań wskazano budowę kanału żeglugowego przez Mierzeję Wiślaną, niemniej wskazywano również na negatywny wpływ budowy toru wodnego łączącego kanał z Zatoką Elbląską. Prognoza OOŚ wykonana w ramach strategicznej oceny oddziaływania na środowisko ww. Programu (Przewoźniak 2012) analizuje cztery warianty lokalizacyjne budowy kanału żeglugowego przez Mierzeję Wiślaną. Żadne z zadań Programu ochrony brzegów nie wchodzi w zakres tego przedsięwzięcia. Pętla Żuławska rozwój turystyki wodnej Jest to wspólny program samorządów wojewódzkich pomorskiego i warmińsko-mazurskiego oraz gmin pn. Program rozwoju dróg wodnych Delty Wisły i Zalewu Wiślanego Pętla Żuławska Międzynarodowa Droga Wodna E-70, którego celem jest rewitalizacji szlaków wodnych oraz połączenie obszaru Delty Wisły z europejskimi drogami wodnymi. Efektem realizacji działań Programu jest m.in. projekt Pętla Żuławska rozwój turystyki wodnej. Etap I, zwany dalej Pętlą Żuławską, który został uznany za jedno z kluczowych przedsięwzięć turystycznych o znaczeniu ponadregionalnym w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Działanie 6.4. Inwestycje w projekty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym. Rzeczowa realizacja Projektu rozpoczęła się w 2010 roku i prowadzona była do połowy 2014 roku, przy czym zdecydowana większość zadań inwestycyjnych (14 z 19) zakończona została do maja 2012 roku. Obszar objęty Projektem to teren Żuław i Zalewu Wiślanego wraz z Mierzeją Wiślaną i obejmuje tereny 15 gmin. Bierze w nim udział 16 podmiotów z dwóch województw: pomorskiego i warmińsko mazurskiego. W ramach projektu przewidziano stworzenie wysokiej jakości oraz bezpiecznej infrastruktury turystycznej w postaci portów i przystani żeglarskich oraz pomostów cumowniczych, służącej zarówno aktywnemu uprawianiu sportów wodnych oraz turystyce rekreacyjnej. W ramach projektu Pętli Żuławskiej na Zalewie Wiślanym wykonano działania inwestycyjne, wpływające na intensyfikację ruchu turystycznego: rozbudowa portów żeglarskich i infrastruktury portowej (Elbląg, Krynica Morska, Tolkmicko, Katy Rybackie), budowa przystani żeglarskich (Braniewo, Nowa Pasłęka, Osłonka) 91

91 budowa mostu zwodzonego na rzece Pasłęce, W Prognozie wpływu na środowisko projektu Pętla Żuławska-Rozwój turystyki wodnej (Elbert i in. 2008) wskazano, że podstawowymi problemami środowiskowymi wywołanymi realizacją ustaleń omawianego Projektu będą straty przyrodnicze, towarzyszące w sposób nieunikniony budowie i rozbudowie portów i innych obiektów infrastruktury turystycznej oraz wzrost uciążliwości akustycznych spowodowanych eksploatacją szlaku w sezonie wiosenno-letnim. Najbardziej narażonym akwenem jest, służący turystyce pobytowej i sportom wodnym, Zalew Wiślany. Pozostała część szlaku Pętli Żuławskiej stanowi typową drogę wodną, użytkowaną głównie w celu przemieszczania się turystów z krótkimi pobytami w miejscach o wyjątkowych walorach poznawczych. Potencjalnym zagrożeniem dla stanu czystości wód powierzchniowych mogą być również awaryjne rozlewy substancji ropopochodnych. W wyniku przeprowadzonej w ramach Prognozy oceny oddziaływania na środowisko stwierdzono iż rezygnacja z realizacji omawianego Projektu, umożliwiającego sterowanie rozwojem turystyki w regionie, byłaby niekorzystna dla środowiska. Nie przewidziano też innych rozwiązań alternatywnych i zarekomendowano wdrożenie Projektu Pętla Żuławska, z uwzględnieniem na dalszych etapach prac zaleceń przedstawionych w Prognozie pozwalających na zminimalizowanie zagrożeń dla środowiska, w tym dla obszarów NATURA 2000 (ibidem) Stan ekologiczny wód Stan ekologiczny Zalewu Wiślanego, zgodnie z RDW stanowiącego jedną jednolitą część wód przejściowych (tab. 2.4), oceniono w 2013 roku jako zły (tab. 5.1). Zdecydowały o tym zły stan fitoplanktonu i makrobezkręgowców bentosowych (Raport o stanie środowiska 2014a). Tabela 5.1. Klasy fizykochemicznych i wybranych biologicznych elementów (fitoplankton - chlorofil a, makrobezkregowce bentosowe, ichtiofauna) oraz klasyfikacja stanu ekologicznego wód Zalewu Wiślanego w roku 2013 (PSD poniżej stanu dobrego; V stan zły, III stan umiarkowany) Nazwa JCW Zalew Wiślany Kod JCW Elementy fizykochemiczne fitoplankton - chlorofil a Elementów biologiczne makrozoobentos ichtiofauna Stan ekologiczny PLTW I WB 1 PSD V V III ZŁY Roślinność W Zalewie Wiślanym stwierdzono 29 taksonów roślin wodnych, w tym 18 taksonów roślin zanurzonych, 7 gatunków roślin o liściach pływających i 4 gatunki roślin wynurzonych (Kruk-Dowgiałło i in. 2010, Brzeska 2011). Najpowszechniej występują rośliny zanurzone, wśród których zdecydowanym dominantem są rdestnice Potamogeton spp. (wśród nich przeważa Stuckenia pectinata) współwystępujące z wywłócznikiem kłosowym Myriophyllum spicatum, rogatkiem sztywnym Ceratophyllum demersum, zamętnicą błotną Zannichellia palustris oraz ramienicami Charales. W części zachodniej akwenu, wśród naczyniowych roślin zanurzonych, występują także glony z rodzaju Cladophora i Ulva (Kruk- Dowgiałło i in. 2010, Brzeska 2011). Najrzadziej spotykane, występujące głównie w rezerwacie Zatoka Elbląska, są rośliny o liściach pływających takie jak grążel żółty Nuphar lutea oraz objęte krajowym systemem ochrony: grzybieńczyk wodny Nymphoides peltata, grzybień biały Nymphaea alba i salwinia pływająca Salvinia natans (tab. 5.2). 92

92 W wodach Zalewu oraz na jego brzegu łącznie występuje 27 gatunków objętych ochroną oraz wymienianych w Polskiej Czerwonej Księdze, na które potencjalnie mogą oddziaływać zadania przewidziane w Programie (tab. 5.2). Tabela 5.2. Gatunki roślin chronionych (wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 pażdziernika 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin; Dz. U. z 2014 r. Nr 0, poz. 1409) oraz gatunki roślin znajdujące się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (Mirek i in. 2006), występujące w wodach i na terenach przyległych do Zalewu Wiślanego Lp. Gatunek Status gatunku* 1. Angelica archangelica dzięgiel litwor OCZ 2. Aster tripolium aster solny OŚ, E 3. Batrachium baudotii włosienicznik Baudota (jaskier Baudota) OŚ 4. Carex arenaria turzyca piaskowa OCZ 5. Chimaphila umbellata pomocnik baldaszkowy OCZ 6. Dactylorhiza majalis kukułka szerokolistna (storczyk OCZ szerokolistny) 7. Epipactis atrorubens kruszczyk rdzawoczerwony OCZ 8. Epipactis helleborine kruszczyk szerokolistny OCZ 9. Erica tetralix wrzosiec bagienny OŚ, [V] 10. Eryngium maritimum mikołajek nadmorski OŚ 11. Goodyera repens tajęża jednostronna OŚ, [E] 12. Helichrysum arenarium kocanki piaskowe OCZ 13. Hierochloë odorata turówka wonna OCZ, V 14. Hippophaë rhamnoides rokitnik zwyczajny (rokitnik pospolity) OCZ 15. Ledum palustre bagno zwyczajne OCZ 16. Linnaea borealis zimoziół północny OCZ 17. Listera cordata listera sercowata OŚ, [V] 18. Lonicera periclymenum wiciokrzew pomorski OCZ 19. Lycopodium annotinum widłak jałowcowaty OCZ 20. Lycopodium clavatum widłak goździsty (babimór) OCZ 21. Menyanthes trifoliata bobrek trójlistkowy OCZ 22. Nymphaea alba grzybień biały OCZ 23. Nymphoides peltata grzybieńczyk wodny OŚ, [V] 24. Ononis spinosa wilżyna ciernista OCZ 25. Osmunda regalis długosz królewski OŚ, V 26. Plantago maritima babka nadmorska OŚ, V 27. Salvinia natans salwinia pływająca OŚ, V * OŚ gatunek objęty ochroną ścisłą, OCZ gatunek objęty ochroną częściową; gatunek znajdujący się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski: E gaunek wymierający krytycznie zagrożony (gatunek mocno zagrożony), [E] gatunek wymierający krytycznie zagrożony (gatunek silnie zagrożony), V gatunek narażony (w najbliższej przyszłości gatunek zostanie przeniesiony do kategorii gatunków wymierających, krytycznie zagrożonych), [V] gataunek narażony (zagrożony jedynie na izolowanych stanowiskach) Brzegi Zalewu Wiślanego porastają zbiorowiska roślinności naczyniowej wynurzonej charakterystycznej dla zbiorników słodkowodnych. Do pospolitych zbiorowisk należą naturalne szuwary z klasy Phragmitetea, do których od strony lądu, przylegają miejscami zbiorowiska szuwarów wysokoturzycowych ze związku Magnocaricion. Miejscami, od strony lądu, spotyka się gatunki charakterystyczne dla zbiorowisk półhalofilnych: Schoenoplectus tabernaemontani, Bulboschoenus maritimus czy Sonchus palustris (Michel 1978). W starorzeczach dochodzących do Zalewu Wiślanego spotykane są zbiorowiska rzęs z klasy Lemnetea minoris oraz zespoły makrofitów ze związku Potamion i Nymphaeion - Nupharo-Nymphaeetum albae, Hydrocharitetum morsus-ranae, Potametum natantis, Myriophylletum verticillati. W rowach i małych zbiornikach wodnych występują również zbiorowiska roślin ziemnowodnych zaliczane do związku 93

93 Hottonion. Na mulistych brzegach starorzeczy występują miejscami, nitrofilne zbiorowiska terofitów z klasy Bidentetea tri-partiti z udziałem Bidens sp. i Polygonum sp. (Lenartowicz i in. 2001). Powierzchnia dna Zalewu porośnięta przez rośliny zanurzone i o liściach pływających wynosi około 29 km 2, natomiast przez rośliny wynurzone około 6,5 km 2, co stanowi łącznie 11,68% całego obszaru polskiej części Zalewu Wiślanego (Kruk-Dowgiałło i in. 2010). W 2010 roku (Kruk-Dowgiałło i in. 2010) zaobserwowano tendencję zaniku roślinności Zalewu Wiślanego w stosunku do lat poprzednich tj. lat 70. (Pliński i in. 1978) i 90. XX wieku (Dubrawski i in. 1995). Sukcesywnemu ograniczeniu uległa powierzchnia dna porośnięta przez roślinność zanurzoną, zwłaszcza gatunki rdestnic (Pliński i in. 1978, Dubrawski i in. 1995, Pliński 1995, Pliński 2005, Kruk- Dowgiałło i in. 2010). Przyczyn upatruje się we wzrastającym stopniu żyzności akwenu (eutrofizacji), co skutkuje wzrostem zawiesin w toni wodnej i zmianą struktury osadów, eliminujących niektóre zakorzenione gatunki roślin zanurzonych (ibidem). Zła jakość wód Zalewu potwierdza ocena stanu ekologicznego wykonana w 2013 (patrz tab. 5.1). Stężenia substancji odżywczych w wodach Zalewu Wiślanego zależą od wielkości ładunku związków azotu i fosforu dostarczanych do akwenu wraz z wlewami rzecznymi i morskimi. Największe wartości stężeń notowane są w rejonach ujściowych rzek (uważanych za główne źródło biogenów) w południowo-zachodniej części Zalewu Zwierzęta Bezkręgowce Bezkręgowce w strefie brzegowej Zalewu są zupełnie nieznane. Niewielkie zasolenie powoduje, że mogą pojawiać się tu gatunki halofilne. W ujściu Nogatu zanotowano występowanie rzadkiego w Polsce owada Terellia tussilaginis (Diptera: Tephritidae) (Klasa i in. 2011). Począwszy od lat 50. ubiegłego wieku, struktura ilościowa i jakościowa fauny dennej Zalewu ulega przeobrażeniom. Od lat 70. udział w dominacji zwiększyły organizmy odporne na niekorzystne warunki środowiskowe skąposzczety Oligochaeta oraz larwy owadów. W końcu lat 80. pojawił się inny czynnik prowadzący do zmian w strukturze zoocenoz - wzrost liczby gatunków inwazyjnych, głównie kiełży. W latach 90. licznie notowano obcy gatunek wieloszczeta Marenzelleria neglecta. Obecnie fauna jest jakościowo uboga (Osowiecki i in. 2011). Wśród najpowszechniej występujących taksonów stwierdza się gatunki typowe dla płytkiego, mulistego dna: larwy owadów, skąposzczety Oligochaeta oraz nierodzimy gatunek wieloszczeta Marenzelleria neglecta (Boniecka i in. 2009, Osowiecki i in. 2011). Największą liczebność fauny dennej notuje się na dnie piaszczystym, na którym masowo występują młodociane osobniki małża racicznicy Dreissena polymorpha. Udział procentowy tego gatunku w ogólnej liczebności makrozoobentosu dna piaszczystego w 2010 roku przekraczał 97%. Powierzchniowy rozkład liczebności makrozoobentosu akwenu wskazuje, że jej maksymalne wartości występują na dnie mulistym w centralnej osi akwenu, w części południowo-zachodniej i północno-wschodniej (Osowiecki i in. 2011). Na wielkość biomasy najbardziej wpływa obecność larw owadów i skąposzczetów Oligochaeta, stanowiących odpowiednio 65% i 16% ogólnej biomasy. Udział procentowy w biomasie całkowitej wieloszczeta Marenzelleria neglecta, z racji stosunkowo dużej masy osobniczej, wynosi 15% i jest ponad dwukrotnie większy niż w przypadku udziału w liczebności. Powierzchniowy rozkład biomasy makrozoobentosu Zalewu (na dnie mulistym) pokrywa się z rozkładem liczebności. Maksymalne wartości biomasy stwierdzono w centralnej osi akwenu, szczególnie w części środkowej i północno-wschodniej. Ichtiofauna Warunki hydrologiczne Zalewu Wiślanego sprzyjają rozwojowi ichtiofauny słodkowodnej, euryhalinowej, niektórych gatunków morskich oraz rybom dwuśrodowiskowym (Chubarenko i Margoński 2008). Najnowsze źródła bibliograficzne podają, że jest to akwen występowania 94

94 50 gatunków ryb (Psuty 2010). Do charakterystycznych gatunków słodkowodnych i dwuśrodowiskowych występujących w dużej liczebności i biomasie zalicza się płoć, leszcza, węgorza, sandacza, okonia, jazgarza, krąpia, ciernika oraz ryby rzadsze, wymagające ochrony i restytucji, takie jak: lin, szczupak, certa, boleń, minóg morski i rzeczny, troć, łosoś (Borowski 2000). Ichtiofaunę typowo morską, licznie w okresie tarła, reprezentuje śledź (Jackowski 2010). Dla większości ryb występujących w Zalewie tarło przypada w okresie od wczesnej wiosny do lata (Borowski 1998). Główne potencjalne tarliska rozmieszczone są w strefie brzegowej i silnie uzależnione od występowania roślinności wynurzonej (trzciny i sitowie) oraz zanurzonej (Jackowski 2010). Potencjalne obszary rozrodu ryb stanową około 6% powierzchni akwenu, w dużym zagęszczeniu znajdują się po jego zachodniej stronie (ibidem). W skład ichtiofauny Zalewu wchodzą gatunki objęte ochroną na podstawie Rozporządzenie Ministra środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348), zwanego dalej Rozporządzeniem w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (tabela 5.3). Występują tu również chronione gatunki ryb wymienione w Załączniku II Dyrektywy siedliskowej. Zalew Wiślany znajduje się pod presją lokalnego rybołówstwa. Na początku XX wieku łowiono głównie jazgarza, węgorza, leszcza i sandacza (Borowski 2000). Do dzisiaj licznie poławia się sandacza oraz leszcza, co wskazuje na dużą stabilność zasobów tych ryb, natomiast połowy węgorza drastycznie spadły ze względu na wyczerpanie jego zasobów (Jackowski 2010). Obecnie główny udział w połowach stanowi śledź, występujący na Zalewie Wiślanym w okresie wiosennego tarła (ibidem). Uśrednione połowy śledzia z lat przekraczały ton rocznie (Psuty 2010). Wśród ryb poławianych komercyjnie, na znaczeniu zyskują obecnie płoć i okoń, których średnie połowy z lat wahały się odpowiednio 160 i 80 ton rocznie, co szereguje te ryby wraz z sandaczem i leszczem na szczycie aktualnych statystyk połowowych dla Zalewu (ibidem). Ssaki W obszarze Zalewu Wiślanego występują przede wszystkim ssaki śródlądowe jak bóbr (Castor fiber), wydra (Lutr lutra) oraz nietoperze: karlik większy (Pipistrellus nathusii), karlik drobny (P. pygmaeus), mroczek posrebrzany (Vespertilio murinus), borowiec wielki (Nyctalus noctula), borowiaczek (Nyctalus leisleri) i nocek łydkowłosy (Myotis dasycneme) (Program zarządzania). Z ssaków śródlądowych występujących w Zalewie najściślej związany z linią brzegową jest bóbr i wydra. Populacja bobra szacowana jest obecnie na 13 czynnych stanowisk z 48 osobnikami. Linia brzegowa jest również istotna dla wydry. Jej populacja natomiast jest trudna do oszacowania z uwagi na rozległe zasięgi terytoriów osobniczych do 36 km. Z ssaków morskich w ciągu ostatnich kilku lat incydentalnie notowana była foka szara Halichoerus grypus (Program zarządzania). Zestawienie chronionych gatunków zwierząt przedstawiono w tab

95 Tabela 5.3. Gatunki zwierząt chronionych wymienionych w Rozporządzeniu w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 poz. 1348) i w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński 2001), występujące w wodach i na terenach przyległych do Zalewu Wiślanego Lp. Gatunek 1. Rana lessonae żaba jeziorkowa OCZ 2. Rana esculenta żaba wodna OCZ 3. Rana ridibunda żaba śmieszka OCZ 4. Bombina bombina kumak nizinny OŚ 5. Triturus cristatus traszka grzebieniasta OŚ 6. Anguis fragilis padalec zwyczajny OCZ 7. Vipera berus żmija zygzakowata OCZ 8. Natrix natrix zaskroniec zwyczajny OCZ 9. Halichoerus grypus foka szara OŚ 10. Lutra lutra wydra OCZ 11. Castor fiber bóbr europejski OCZ Forma ochrony* 12. Petromyzon marinus minóg morski OŚ, CK:EN 13. Lampetra fluviatilis minóg rzeczny OCZ, DS., CK:VU 14. Alosa fallax parposz OCZ, CK:EN 15. Pelecus cultratus ciosa DS., CK:NT 16. Cobitis taenia koza OCZ 17. Rhodeus sericeus różanka OCZ,CK: LR/LC, 18. Misgurnus fossilis piskorz OCZ, CK:NT *OŚ ochrona ścisła, OCZ ochrona częściowa, CK Polska Czerwona Księga. Status zagrożenia określony w Polskiej Czerwonej Księdze (Głowaciński 2001): EN zagrożone, VU narażone, NT bliskie zagrożenia, LC najmniejszej troski, LR gatunki niskiego ryzyka. Ptaki Obszar specjalnej ochrony ptaków Zalew Wislany PLB (patrz też rozdz ) to ostoja ptasia o randze europejskiej E 14. Obszar jest jedną z najważniejszych ostoi ptaków wodno-błotnych w rejonie polskiego wybrzeża (SDF). Jest miejscem lęgowym, a także zapewnia bazę pokarmową oraz schronienie wielu gatunkom ptaków w czasie migracji. Najatrakcyjniejsza dla ptaków jest najpłytsza i najbardziej eutroficzna część zalewu Zatoka Elbląska. Spośród 220 gatunków obserwowanych tu ptaków, 86 uznano za lęgowe (Goc i Iliszko 1998). Jest to jedna z głównych w Polsce ostoi lęgowych ohara Tadorna tadorna, kropiatki Porzana porzana. Na Zatoce Elbląskiej, a także w ujściu Nogatu, znajdują się kolonie rybitw czarnych Chlidonias niger i białowąsych Ch. hybrida. W oczeretach rosnących w wodzie gnieżdżą się: łabędź niemy Cygnus olor, łyska Fulica atra i perkoz dwuczuby Podiceps cristatus. W miejscach suchszych gniazda zakładają gęgawy Anser anser, krzyżówki Anas platyrchynhos i inne kaczki. Tuż poza granicami obszaru, na Mierzei Wiślanej w okolicy Kątów Rybackich, znajduje się największa w kraju kolonia lęgowa kormorana czarnego Phalacrocorax carbo, w której gnieżdżą się również czaple siwe Ardea cinerea. Dla obu gatunków z tej kolonii Zalew Wiślany jest głównym terenem żerowania. Zalew Wiślany leży na ważnym szlaku migracyjnym ptaków, ciągnącym się wzdłuż południowego wybrzeża Bałtyku. W okresie przelotów spotyka się tu odpoczywające i żerujące stada ptaków wodno-błotnych, których liczebność sięga osobników. Liczebność spotykanych tu w okresie migracji zgrupowań gęsi białoczelnej Anser albifrons należy do najwyższych w kraju. Obszar ten jest 96

96 bardzo istotny dla wędrujących ptaków kaczkowatych Anatidae. Wiosną i jesienią na Zatoce Elbląskiej, w rejonie ujścia Nogatu oraz w okolicach Zatoki Kąckiej regularnie obserwowane są stada gęsi, a także duże koncentracje kaczek, m. in. czernicy Aythya fuligula i głowienki A. ferina. Corocznie w kwietniu notowany jest intensywny przelot mewy małej. Szuwary trzcinowe zalewu są noclegowiskiem dla tysięcy brzegówek Riparia riparia, dymówek Hirundo rustica, szpaka Sturnus vulgaris, pliszki siwej Motacilla alba i żółtej M. flava. Ponadto są ważnym w skali międzynarodowej miejscem odpoczynku i żerowania na trasie wędrówki oraz siedliskiem lęgowym kilku gatunków ptaków wróblowych Passeriformes: trzciniaka Acrocephalus arundinaceus, trzcinniczka A. scirpaceus, rokitniczki A. schoenobaenus, potrzosa Emberiza schoeniclus, brzęczki Locustella luscinioides i wąsatki Panurus biarmicus. Gnieżdżą się tu także bączek Ixobrychus minutus i bąk Botaurus stellaris, dla którego akwen ten jest ważnym w skali europejskiej miejscem odpoczynku, także w okresie jesiennej wędrówki. Znajduje się tu również jedyne znane krajowe zimowisko bernikli kanadyjskiej Branta canadensis oraz prawdopodobnie największe w kraju pierzowisko łabędzia niemego Cygnus olor. W tabeli 5.4 wymieniono gatunki ptaków występujące na obszarze wód Zalewu Wiślanego i terenów przyległych, uwzględnione w Dyrektywie Ptasiej, rozporządzeniu Ministra Środowiska z dn. 6 października 2014 r. ws. ochrony gatunkowej zwierząt oraz w Polskiej Czerwonej Księdze (Głowaciński 2001). Tabela 5.4. Gatunki ptaków chronionych, wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące na obszarze wód i terenach przyległych do Zalewu Wiślanego Lp. Gatunek Forma ochrony* 1. Anas clypeata płaskonos OŚ, DP 2. Anas crecca cyraneczka DP 3. Anas querquedula cyranka OŚ, DP 4. Anser albifrons gęś białoczelna DP 5. Anser anser gęgawa DP 6. Anser fabalis gęś zbożowa DP 7. Ardea cinerea czapla siwa OCZ 8. Aythya ferina głowienka DP 9. Aythya fuligula czernica DP 10. Bucephala clangula gągoł OŚ, DP 11. Chlidonias hybridus rybitwa białowąsa OŚ, CK: LC, DP 12. Chlidonias niger Rybitwa czarna OŚ, DP 13. Cygnus cygnus łabędź krzykliwy OŚ, DP 14. Cygnus olor łabędź niemy OŚ, DP 15. Haliaeetus albicilla bielik OŚ, CK: LC, DP 16. Ixobrychus minutus bączek OŚ, CK: VU, DP 17. Larus argentatus mewa srebrzysta OŚ, DP 18. Larus minutus mewa mała OŚ, CK: LC, DP 19. Mergus albellus bielaczek OŚ, DP 20. Netta rufina hełmiatka OŚ, CK:EN, DP 21. Phalacrocorax carbo kormoran zwyczajny OCZ 22. Podiceps cristatus perkoz dwuczuby OŚ 23. Porzana parva zielonka OŚ, CK: NT, DP 24. Porzana porzana kropiatka OŚ, DP 97

97 25. Tadorna tadorna ohar OC, CK:LC 26. Tringa glareola łęczak OŚ, CK:EN, DP *OŚ ochrona ścisła, DP Dyrektywa ptasia, OCZ ochrona częściowa, CK Polska Czerwona Księga. Status zagrożenia w Polskiej Czerwonej Księdze (Głowaciński 2001): EXP wymarłe lub prawdopodobnie wymarłe (jako lęgowe w Polsce), EN zagrożone, VU narażone, NT bliskie zagrożenia, LC najmniejszej troski Obszary chronione Rezerwaty przyrody Rezerwat Zatoka Elbląska (rezerwat ornitologiczny) Rezerwat powstał w celu zachowania bogatej i zróżnicowanej fauny ptaków wodno-błotnych (lęgowych i migrujących) oraz ich siedlisk. Położony na km ZW 38,7-51,1. Rezerwat Ujście Nogatu (rezerwat ornitologiczny) W rezerwacie ochroną objęta jest bogata i zróżnicowana fauna ptaków wodno-błotnych i leśnych (lęgowych i migrujących) oraz ich siedliska. Zanotowano tu występowanie rzadkiego owada Terellia tussilaginis (Diptera: Tephritidae) (Klasa i in. 2011). Położony na km ZW 57,4-58,7. Rezerwat Buki Mierzei Wiślanej (rezerwat leśny) Ochronie podlega tu jedyne naturalne na Mierzei Wiślanej stanowisko buka. Buczyna na Mierzei tworzy wyspę otoczoną przeważającymi borami sosnowymi porastającymi piaszczyste wzniesienia wydmowe. Dominującym zbiorowiskiem leśnym w rezerwacie jest kwaśna dąbrowa typu pomorskiego (Fago-Quercetum petraeae) (Rąkowski 2005). Projektuje się utworzenie rezerwatów przyrody: Bory Mierzei, Wielbłądzi Garb, Mikołajkowe Wydmy oraz zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Delta Szkarpawy (Strategia Rozwoju Powiatu Nowodworskiego na lata ). Położony na km ZW 80,5-81, Parki Krajobrazowe Park Krajobrazowy Mierzeja Wiślana Obejmuje cały obszar Mierzei Wiślanej od Sztutowa do granicy państwowej z Rosją w Piaskach. Zajmuje obszar o powierzchni ha, otulina parku ma powierzchnię ha, całość leży w granicach województwa pomorskiego. Występują tu liczne wzniesienia wydmowe oraz lasy iglaste z przewagą sosny. Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej Obejmuje najciekawsze fragmenty Wysoczyzny Elbląskiej, porośnięty głównie lasami bukowymi. Powierzchnia parku: ha, powierzchnia otuliny: ha.chroni bogactwo form terenowych, wąwozów, jarów, malowniczych strumieni, jezior i oczek wodnych, mokradeł oraz śródleśnych jeziorek powstałych w zagłębieniach poerozyjnych Obszary chronionego krajobrazu Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Szkarpawy Obszar chroni krajobraz rzeki Szkarpawy (jedno z ramion deltowych Wisły) wraz z układem wałów przeciwpowodziowych i polderów żuławskich. Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Nogat 98

98 Celem jego utworzenia jest zachowanie kompleksu łąk, pastwisk i szuwarów stanowiących ostoję ptaków i drobnych ssaków na obszarze Żuław Wiślanych Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk (SOO) Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana PLH Ostoja obejmuje płytki Zalew Wiślany wraz z Mierzeją Wiślaną oddzielającą go od Bałtyku oraz wąskim pasem lądu. Dla obszaru został w 2014 r. opracowany Program zarządzania oraz projekt planu ochrony, które jednak podlegały będą dalszym konsultacjom w procedurze prowadzonej przez Ministerstwo Środowiska. Z SDF obszaru wynika, że 8 siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy siedliskowej spełnia kryteria przedmiotu ochrony: ujścia rzek (estuaria) (1130), zalewy i jeziora przymorskie (laguny) (1150), nadmorskie wydmy białe (Elymo-Ammophiletum) (2120), nadmorskie wydmy szare (2130), lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2180), starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion (3150), ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) (6430), bory i lasy bagienne (91D0). SDF wymienia ponadto 7 przedmiotów ochrony z załącznika II Dyrektywy siedliskowej: Halichoerus grypus, Alosa fallax, Lampetra fluviatilis, Pelectus cultratus, Petromyzon marinus, Bombina bombina oraz Linaria loeselii (patrz też rozdz i 5.1.5). Założenia Programu przewidują wykonywanie zadań na całej linii brzegowej Zalewu Wiślanego. Estuarium 1130 w obszarze reprezentowane jest przez cztery ujścia rzek: Wisła Królewiecka, Szkarpawa, Nogat i Elbląg z Zatoką Elbląską. Siedlisko laguny 1150 to akwen całego Zalewu Wiślanego. Siedliska wydmowe oraz powiązane z nimi siedlisko 2180 występują w kompleksach przestrzennych po odmorskiej stronie Mierzei Wiślanej (Program zarządzania rejon Zalew Wiślany, Prognoza 2013), dla której jedynym rodzajem zadań przewidzianych w Programie jest monitoring i badania dotyczące aktualnego stanu brzegu. Podobnie siedlisko bory i lasy bagienne z centrum występowania w Sztutowie i Kątach Rybackich. Starorzecza i naturalne zbiorniki wodne 3150 mają w obszarze dwa swoiste miejsca występowania, przy czym typowe starorzecza znajdują się przy ujściach Szkarpawy i Wisły Królewieckiej, gdzie jedynymi możliwymi do zastosowania działaniami jest wkonanie/modernizacja wałów przeciwpowodziowych. Nie będzie to miało istotnego znaczenia na zmianę warunków hydrologicznych w siedlisku. Ziołorośla nadrzeczne rozpowszechnione są na całym obszarze PLH na wilgotnych siedliskach, takich jak obrzeża szuwarów i higrofijne zakrzaczenia. W Programie zarządzania rejon Zalew Wiślany, jednym zagrożeniem opisanym dla tego siedliska są inwazyjne gatunki obce, nie wskazuje się natomiast żadnych negatywnych oddziaływań związanych z ochroną brzegu. Foki są organizmami incydentalnie pojawiającymi się na obszarze objętym Programem, znacznie bardziej atrakcyjne tereny znajdują się po odmorskiej stronie Mierzei Wiślanej (patrz rozdz ). Podobnie stanowiska gatunku rośliny z załącznika II DS. lnicy wonnej, rozmieszczone są wyłącznie wzdłuż piaszczystych plaż Zatoki Gdańskiej. W przypadku gatunków ryb będących przedmiotami ochrony w obszarze, ich ekologia, w tym specyfika rozrodu, nie jest związana ze strefą przybrzeżną. Zadania wymienione w Programie nie będą miały wobec tego bezpośredniego wpływu na te gatunki. Podsumowując, w oparciu o materiały literaturowe (Program zarządzania rejon Zalew Wiślany). należy stwierdzić, że w strefie oddziaływania mogą znaleźć się siedliska przyrodnicze wymienione w tabeli

99 Tabela 5.5. Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana Kod Nazwa Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku Siedliska z załącznika I DS 1130 Ujścia rzek/estuaria B 1150 Zalewy i jeziora przymorskie A Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) Zalew Wiślany PLB To miejsce lęgowe dla wielu rzadkich w skali Europy ptaków wodno-błotnych. Poza ptakami lęgowymi, Zalew Wiślany zapewnia bazę pokarmową oraz schronienie wielu gatunkom ptaków w trakcie letnich przemieszczeń związanych z dyspersją polęgową (patrz też rozdz ). Dla obszaru PLB280010, w 2014 roku został opracowany Program zarządzania i projekt planu ochrony (które podlegały będą jeszcze dalszym konsultacjom w procedurze prowadzonej przez Ministerstwo Środowiska). Ponadto projektuje się utworzenie dodatkowych specjalnych obszarów ochrony ptaków: Wschodnie Wody Przygraniczne - ze względu na zimowisko ptaków wodnych, szczególnie uhli Melanitta fusca (Meissner 2010a). Mierzeja Wiślana jako ważny w skali europejskiej korytarz migracyjny ptaków (Bela i in. 2011). Wysoczyzna Elbląska ważny obszar lęgowy m. in. orlika krzykliwego Aquila pomarina, derkacza Crex crex, dzięcioła zielonosiwego Picus canus i średniego Dendrocopos medius, jarzębatki Sylvia nisoria (Sikora 2010). Wytypowano 9 gatunków ptaków, na które potencjalnie zadania Programu mogą mieć wpływ (tab. 5.6). Tabela 5.6. Gatunki ptaków potencjalnie występujące w zasięgu oddziaływania zadań Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar Zalew Wiślany Kod Gatunek A196 Chlidonias hybridus rybitwa białowąsa C A197 Chlidonias niger rybitwa czarna C A038 Cygnus cygnus łabędź krzykliwy C A075 Haliaeetus albicilla bielik C A022 Ixobrychus minutus bączek C A120 Porzana parva zielonka C A119 Porzana porzana kropiatka C A048 Tadorna tadorna ohar B A166 Tringa glareola łęczak C Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania ochrony gatunku 100

100 5.2. Zatoka Gdańska Zatoka Gdańska jest częścią Basenu Gdańskiego południowego obszaru Bałtyku Właściwego. Ze względu na specyfikę reżimu hydromorfologicznego stanowi wydzielony obszar morski (Krzymiński i in. 2004). Jego granicę wyznacza prosta linia łącząca Przylądek Rozewie (54 50 N, E) z Przylądkiem Taran (54 58 N, E) na skraju wód Głębi Gdańskiej. Od strony lądu granice Zatoki Gdańskiej wyznaczają przybrzeżne klify, piaskowe wydmy (zachodnia część Mierzei Wiślanej) oraz nizinowy i napływowy stożek Wisły (Majewski 1990). Południowo-zachodni fragment Zatoki Gdańskiej ograniczony przez Półwysep Helski, tworzy półzamkniętą Zatokę Pucką, której umowna granica rozciąga się pomiędzy skrajem Półwyspu, a Kamienna Górą w Gdyni (Słomianko 1974). Ze względu na wysokie zróżnicowanie przestrzenne, wody Zatoki Gdańskiej podzielono na kilka regionów: otwarte morze (południowa część Głębi Gdańskiej), rejon przybrzeżny (do izobaty 50 m) oraz rejon nadmorski. Powierzchnia Zatoki Gdańskiej wynosi 4940 km 2 (tj. około 1,3% powierzchni całego Bałtyku), zaś średnia głębokość 59 m (maksymalnie 111 m), (Kruk-Dowgiałło i Szaniawska 2008). Średnie zasolenie Zatoki Gdańskiej wynosi ok. 6,9 psu dla wód powierzchniowych i powyżej 12 psu dla głębokich rejonów akwenu. Warunki hydrologiczne akwenu są w wysokim stopniu regulowane przez dopływ wód słodkich z 20 cieków wodnych uchodzących do niej, z których największe znaczenie ma Wisła (Kruk-Dowgiałło i Szaniawska 2008). Przeważają wiatry zachodnie (SW, NW i W) stanowiące 40 50% rocznej sumy wiatrów. Średnia prędkość waha się od 4 do 9 m s -1. W czasie sztormów poziom wody może wzrosnąć nawet powyżej 1,5 m (Majewski 1990). W skład Zatoki Gdańskiej wchodzą następujące odcinki brzegu wymienione w Programie: Górki Wschodnie (56,9-59,0 km) Ujście Wisły Śmiałej - Stogi (59,2-65,0 km) Westerplatte (67,45-69,1 km) Nowy Port - Orłowo(69,2-81,1 km) Redłowo - Kamienna Góra (83,5-85,3 km) Oksywie - Mechelinki(89,1-96,6 km) Rewa (99,9-101,15 km) Rzucewo (109,4-110,1 km) Puck 1 (114,0-114,7 km) Puck 2 (115,37-115,58 km) Puck 3 (116,7-117,0 km) Jurata (44,4-48,5 km) Jastarnia Chałupy (50,9-65,1 km) Cypel półwyspu miasto Hel (36,0-38,0 km, bez portu Koga). 101

101 5.2.1 Warunki geomorfologiczne Charakter poszczególnych fragmentów wybrzeża w dużej mierze zależy od budowy geologicznej brzegu. Strefę brzegową Zatoki Gdańskiej charakteryzuje duże zróżnicowanie geomorfologiczne, będące efektem procesów lodowcowych okresu plejstoceńskiego oraz zjawisk polodowcowych, zachodzących w okresie holocenu. Długość lądowych brzegów Zatoki Gdańskiej wynosi 124,2 km. Przeważają brzegi wydmowe, zajmujące około 80,0 km linii brzegowej. Brzegi klifowe stanowią 23,3 km, brzegi niskie około 16 km. Pozostałe, o długości około 5 km, to brzegi zabudowane (porty, mola, przystanie). Południowo-wschodni brzeg Zatoki, rozciągający się od Gdańska do granicy państwa, to fragment Mierzei Wiślanej, utworzonej przez ciągi wydmowe o szerokości 500 m o zróżnicowanej wysokości od 7 do 30 m n.p.m. Pochodzenie kompleksów wydmowych związane jest z okresem politorynowym, podczas którego, osady akumulacji morskiej pojawiły się na starym skłonie brzegowym (Rosa 1984). Przeciętna szerokość plaży wynosi m, w przybrzeżu występują 1-2 rewy. Szerokie plaże i wysokie wydmy stanowią skuteczną barierę przeciwsztormową. Odcinek Mierzei od Piasków do ujścia Wisły Przekop (km 0,0-48,5) jest najdłuższym odcinkiem naturalnego brzegu Bałtyku południowego, gdzie zachodzące procesy morfo- i litodynamiczne nie są zakłócone budowlami ochrony brzegu i zabudową hydrotechniczną. Newralgicznymi odcinkami brzegu Zatoki, z punktu widzenia zachodzących procesów morfolitodynamicznych, są odcinki ujściowe Wisły Śmiałej i Wisły Przekop w Świbnie. Intensywne osadzanie się rumowiska, budowa i rozwój delty ujściowej w postaci stożków nasypowych, szczególnie w rejonie ujścia Wisły Śmiałej powoduje zmiany dynamiki wód, jak imorfometrii strefy brzegowej sąsiadujących odcinków brzegu (rys. 5.3). Zaplecze brzegu od ujścia Wisły Przekop do Nowego Portu (km 48,6-69,1) buduje wał wydmowy o zróżnicowanej wysokości i szerokości. Plaże mają zmienną szerokość, w rejonie Stogów osiągając m. Na odcinku brzegu pomiędzy Brzeźnem, a Jelitkowem (km 71,7-74,75), przed podjęciem sztucznego zasilania, niskie, podcięte wydmy i połogie plaże stwarzały realne zagrożenie powodziami morskimi w przypadku przekroczenia naturalnych barier ochronnych. Również w rejonie Sopotu brzeg morski buduje pasmo niskich wydm oraz plaże o zróżnicowanej szerokości. Największą szerokość, dochodzącą do 100 m, plaża osiąga w sąsiedztwie molo. Na południe od molo rozpoczyna się odcinek erozyjny, gdzie szerokość plaży nie przekracza 30 m. W niektórych miejscach wydmy zostały całkowicie zniszczone poprzez utworzone przejścia na plażę i zabudowę terenu. Na dolnym tarasie Sopotu występują tereny, których rzędna nie przekracza 1,25 m n.p.m. W przypadku dalszej redukcji pasa plażowo-wydmowego i narastania aktywności czynników hydrodynamicznych będą one zagrożone powodzią morską. W rejonie potoku Swelina w Sopocie zbiega się w jednym miejscu wysoczyzna morenowa z klifem z Mierzeją Wiślaną. Brzegi zachodniej części Zatoki, zwanej Zatoką Pucką, są zróżnicowane. Linię brzegową Zatoki Puckiej ukształtowały procesy falowe. Wybrzeże należy do typu zatokowego, abrazyjno-akumulacyjnego (Bołdyriew i in. 1982). Wzdłuż wybrzeża wyróżniamy brzegi o charakterze klifowym, płaskim aluwialnym oraz akumulacyjno-wydmowym (Jankowska i Łęczyński 1993). Brzegi klifowe rozwinęły się w miejscach, gdzie bezpośrednio w morze wychodzą obszary wysoczyzny polodowcowej. Charakter taki wykazują brzegi Kępy Redłowskiej, Kępy Oksywskiej, Kępy Puckiej i Kępy Swarzewskiej. Zbudowane są w przewadze z plejstoceńskich glin, iłów i piasków. Lokalnie występują utwory mioceńskie, reprezentowane przez piaski mułkowe i iły (klif orłowski i gdyński). Wysokość klifów Zatoki Gdańskiej waha się od kilku do ponad 40 m. 102

102 Rys Schemat morfodynamiczny wybrzeży Zatoki Gdańskiej (źródło: Musielak 1980) O odporności danego klifu na abrazję decyduje jego budowa geologiczna i charakter litologiczny osadów. W związku z postępujacą abrazją morską w warunkach narastania aktywności czynników hydrodynamicznych wszystkie brzegi klifowe należy uznać za zagrożone. Płaskie, aluwialne brzegi zatoki utworzyły się u wylotu form pradolinnych rzek Redy i Płutnicy. Brzeg zbudowany z aluwiów rzecznych oraz utworów bagienno-limnicznych jest mało odporny na abrazję. Z tego względu linia brzegowa jest wygięta w kierunku lądu. Stały dopływ materiału terygenicznego, niesionego przez rzeki, wpływa w sposób łagodzący na wielkość abrazji tego typu wybrzeża (Jankowska i Łęczyński 1993). Brzegi o charakterze akumulacyjno-wydmowym występują na niewielkim obszarze w pobliżu Cypla Rewskiego. 103

103 Brzeg zatokowy Półwyspu Helskiego między Władysławowem, a Juratą jest niski, płaski, często podmokły, o urozmaiconej linii brzegowej. Geneza tych obszarów nie została w pełni wyjaśniona. Są one bardzo ważnym elementem krajobrazu Półwyspu. Na cyplu, również nad Zatoką występują niewielkie wały wydmowe. Brzegi Półwyspu Helskiego od strony Zatoki Puckiej są zalewane przy wysokich stanach wody. Jedynie pomiędzy Juratą a cyplem Półwyspu występują ciągi wydmowe. Dobrze rozwinięte wydmy (o wysokości 22 m) zachowały się na odcinku 40,0-43,5 km brzegu (Tomczak 2005). Brzegi te są głównie niszczone pod wpływem spiętrzeń wiatrowych oraz oddziaływania spiętrzonych kier lodowych. Dynamika strefy brzegowej W wyniku oddziaływania falowania i prądów oraz zmian poziomu morza linia brzegowa Bałtyku południowego podlega przestrzennie zróżnicowanym przekształceniom abrazyjno-akumulacyjnym. Dla stulecia ( ) brzegi Zatoki Gdańskiej i Mierzei Wiślanej wykazywały przewagę procesów akumulacyjnych nad procesami erozji. Prędkość akumulacji oceniono na +0,13 m rok -1. Wyjątkiem były odcinki brzegów klifowych Zatoki Gdańskiej, niszczone w stuleciu ze średnią prędkością - 0,2 m rok -1. Największe zagrożenie erozją w stuleciu występowało w rejonie klifu orłowskiego (-0,5 m rok -1 ). Klify pucki i gnieżdżewski pozostawały w fazie stabilizacji (Zawadzka-Kahlau 1999), (rys. 5.4). Rys Zmiany linii brzegowej Zatoki Gdańskiej w latach (źródłó: Zawadzka-Kahlau 1999) 104

104 W okresie nastąpiła zmiana tendencji rozwojowych. Nasilił się proces niszczenia brzegów związany z obserwowanym podnoszeniem się poziomu morza, wzrostem aktywności sztormowej oraz postępującą antropogenizacjąstrefy brzegowej. Oszacowane na podstawie badań kartometrycznych z lat średnie tempo erozji brzegów Zatoki Gdańskiej, wynosiło -0,37 m rok -1 i wiązało się z ubytkiem lądu 35,2 tys. m 2 rok -1 w tym okresie. Średnia prędkość przemieszczania się linii brzegowej na odcinkach klifowych wynosiła 0,27 m rok -1 (Zawadzka-Kahlau 1999). W okresie najwyższe wskaźniki wzrostu prędkości niszczenia klifów Zatoki Gdańskiej obserwowano na krótkich odcinkach klifów w Mechelinkach, Pucku i Gnieżdżewie, które pozostają w fazie aktywności do chwili obecnej. Aktualnie, z ogólnej długości brzegów klifowych Zatoki, około 3,5 km (15%) stanowią klify aktywne, podlegające zarówno erozji morskiej, jak i niszczeniu poprzez procesy osuwiskowe. Z badań odcinka pomiędzy ujściem Wisły Śmiałej a Portem Północnym wynika, że obszar piaszczystej plaży położonej na zachód od ujścia Wisły Śmiałej jest odcinkiem podlegającym silnemu wpływowi antropogenicznemu. Liczne konstrukcje hydrotechniczne budowane na przestrzeni lat zaburzają hydrodynamikę tej strefy, doprowadzając do wycofywania się brzegu. Lokalna abrazja jest dodatkowo powodowana przez prądy rozrywające i zjawiska sztormowe. Porównując wyniki badań z lat z wynikami z 1967 r. zauważalna jest silna abrazja odcinka brzegu najbliżej ujścia (Kubowicz i in. 2008). Erozja zachodzi również na brzegach zatokowych Półwyspu Helskiego. W ostatnim stuleciu obserwowany jest proces wyrównywania linii brzegowej, zachodzący ze średnią prędkością - 0,21 m rok -1. Głównym zagrożeniem dla niskich brzegów od strony Zatoki Puckiej są podtopienia w czasie spiętrzeń sztormowych oraz spiętrzenia kry lodowej, mogące sięgać kilku metrów. Obliczenia wykonane dla warunków prognozowanego wzrostu poziomu morza o 0,6 m na 100 lat, przewidują zwiększenie prędkości erozji brzegów wydmowych do 0,32 m rok -1, brzegów wydmowych niskich do 0,61 m rok -1 i brzegów klifowych do 0,68 m rok -1 (Przyszłość ochrony ).Brzegi rejonu Zatoki od km 69,0 do km 124,2 będą niszczone silniej niż brzegi jej wschodniej części (km 0,0-69,0). Przyczyną takiego stanu jest m.in. zmienność typów brzegów, ich zabudowa i deficyt osadów przybrzeża. Zgodnie z wynikami projektu Klimat Zad. 6 Bałtyk jako element systemu klimatycznego i jego rola w tworzeniu się stanów zagrożenia (IMGW-PIB 2012) w wieloleciu średni poziom morza podniesie się na wszystkich stacjach o około 5 cm w stosunku do okresu referencyjnego W zależności od przyjętych scenariuszy emisji opracowanych dla potrzeb IPCC, wzrost poziomu morza w latach tj. w 10-leciu w stosunku do okresu wyniesie od 0,18 m (scenariusz B1-dynamiczny wzrost populacji z dominacją usług i technologii informacyjnych), do 0,59m (scenariusz A1F1- gwałtowny wzrost ekonomiczny z intensywnym wykorzystaniem paliw kopalnych). Ponadto wskazano na największe zagrożenie wybrzeży i terenów nadmorskich wezbraniami sztormowymi. Na podstawie linii trendu stwierdzono, że intensywność wezbrań sztormowych wzrosła w okresie To właśnie wezbrania sztormowe powodują największe zmiany pasa plażowo-wydmowego oraz zmiany w strukturze brzegów klifowych. W warunkach prognozowanego wzrostu poziomu morza i wzrostu aktywności sztormowej obecny stan strefy brzegowej Zatoki Gdańskiej na wielu odcinkach nie stanowi wystarczającego zabezpieczenia dla wysoko zainwestowanych terenów na jego zapleczu. Z oszacowania poziomu bezpieczeństwa brzegu wynika, że aby zapewnić odporność brzegu na sztorm 100-letni (T p = 100) w rejonie Zatoki Gdańskiej, od Górek Wschodnich po Puck, normy bezpieczeństwa T p =100 trzeba będzie podnieść i utrzymać na około 40 km brzegu (Przyszłość ochrony 2006). 105

105 Antropogenizacja Pas nadbrzeżny to obszar o szczególnych walorach przyrodniczych, a jednocześnie atrakcyjny dla człowieka zarówno dla działań gospodarczych, jak też przyrodniczych. W aglomeracji trójmiejskiej, wykorzystującej swoje położenie nad Zatoką Gdańską wiodącą dziedziną gospodarki jest gospodarka morska.znaczne odcinki brzegu morskiego są w granicach Trójmiasta zajęte przez porty morskie (Gdańsk, Gdynia), stocznie, a częściowo też na cele sportów wodnych, jak morskie kluby żeglarskie (Górki Wschodnie, Sopot, Puck) i przystanie rybackie (Górki Wschodnie, Orłowo, Oksywie, Obłuże), (rys. 5.5). Zabudowa miejska Trójmiasta skupia się wokół głównej arterii komunikacyjnej łączącej Gdańsk z Gdynią (fot. 5.2). Są miejsca, gdzie zabudowa dotarła bezpośrednio do brzegu morskiego. To Sopot, Orłowo i śródmieście Gdyni (fot. 5.3 i 5.4). Poza tymi dzielnicami większość odcinków pasa plażowowydmowego od Brzeźna do Sopotu sąsiaduje z terenami zielonymi zwanymi Pasem Nadmorskim, poddawanymi w ostatnich latach coraz większej presji urbanizacyjnej (Kopeć i Ciechanowski 2011). Fot Zabudowa miejska w pobliżu narefulowanej plaży miejskiej w Gdyni Fot Widok satelitarny na Trójmiasto (źródło: GoogleMaps) Fot Widok na Sopot i Gdynię wraz z bliską brzegu zabudową miejską (źródło: 106

106 Rys Antropogenizacja strefy brzegowej Zatoki Gdańskiej (opracowanie własne) Nadmorskie położenie stwarza również dogodne przesłanki do rozwoju wszelkich form turystyki. Gdańsk, obok Sopotu i Gdyni, jest ważnym ośrodkiem turystycznym północnej Polski i basenu południowego Bałtyku. O atrakcyjności tych ośrodków decyduje koncentracja walorów historycznych, przyrodniczych i krajobrazowych. Ich specyficzny charakter przejawia się w obecności funkcji wypoczynkowej oraz bliskim sąsiedztwie atrakcyjnych rejonów pasa nadmorskiego z Mierzejami Helską i Wiślaną, Pojezierzem Kaszubskim, Kociewiem i Wzniesieniem Elbląskim. 107

107 Na jedną z atrakcji turystycznych Gdańska składa się Pas Nadmorski Zachodni, wyspa Stogi i Sobieszewska. W Sopocie, Brzeźnie i Orłowie są to obiekty budownictwa hydrotechnicznego mola, w Gdyni bulwar nadmorski, pełniący równocześnie rolę ochronną. Na zapleczu pasa technicznego przebiegają ścieżki spacerowo-rowerowe (Brzeźno-Sopot) oraz dydaktyczne (rezerwat przyrody Ptasi Raj). Strefa nadmorska stanowi najintensywniej użytkowane turystycznie pasmo w regionie. W strefie tej koncentruje się większość miejsc noclegowych w województwie (77% liczonych ogółem, 71% całorocznych). Tak rozwinięta baza stanowi zarówno potencjał jak i zagrożenie. Zachodni fragment brzegów Zatoki Puckiej, od Mechelinek do Władysławowa, zajmuje Nadmorski Park Krajobrazowy, dla którego opracowano zasady ochrony, obejmujące m.in. zasady rozwoju przestrzennego oraz ochrony brzegów morskich i towarzyszących im ekosystemów (Materiały do monografii 2000). Miasto Gdańsk ma 9,7 tys. miejsc noclegowych. W 2005 r. z noclegów skorzystało 365 tys. osób, z tego 147 tys. turystów z zagranicy. Ruchowi turystycznemu sprzyjają korzystne połączenia transportowe Gdańska morskie i lotnicze a o jego atrakcyjności decyduje koncentracja wybitnych walorów zarówno przyrodniczych, historycznych jak ikrajobrazowych (Studium uwarunkowań miasta Gdańska 2007).Województwo pomorskie posiada jedną z największych w kraju baz noclegowych zbiorowego zakwaterowania. Na odcinku Nowy Port - Gdynia zwaloryzowane środowisko antropogeniczne o najwyższej kategorii zainwestowania, położone w obszarach ryzyka tj. na terenach zagrożonych przez abrazję, powodzie sztormowe i podniesienie się poziomu morza, objętych izohipsami 0,0-1,25 m i 1,25-2,5 m n.p.m., stanowi niemal 100% zagrożonej powierzchni. Na odcinku Górki Wschodnie-Górki Zachodnie i Oksywie-Puck tereny zagrożone zalaniem, to w przewadze tereny o niskiej kategorii zainwestowania. Tereny o dużej intensywności zainwestowania koncentrują się w obrębie portów: wojennego na Oksywiu oraz rybackiego w Pucku (Łuczak i Szwankowska 2000). Półwysep Helski charakteryzuje się unikatowymi walorami przyrodniczymi, krajobrazowymi i kulturowymi. Dzięki swojemu położeniu stał się bardzo ważnym miejscem strategicznym, nawigacyjnym oraz turystycznym. Z uwagi na swoją mierzejową formę, otoczenie wód morskich oraz główne zajęcie mieszkańców rybołówstwo, osadnictwo rozwijało się po jego południowej stronie, oddzielone w każdym przypadku od północy wałem wydmowym. Kolejne miejscowości położone na mierzei to Chałupy, Kuźnica, Jastarnia, Jurata i Hel. Dzięki swojemu położeniu są niezwykle atrakcyjne dla turystyki, rekreacji i wypoczynku. Cały rejon półwyspu uważany jest za jeden z najbardziej atrakcyjnych turystycznie terenów w skali kraju. Obecnie na powierzchni 32,3 km 2 zamieszkuje go około 15 tys. mieszkańców. W sezonie turystycznym liczba osób przebywających jednorazowo na Półwyspie wzrasta kilkakrotnie. Zagospodarowanie turystyczne wyrażone liczbą obiektów bazy turystycznej jest bardzo duże. Na Półwyspie Helskim zlokalizowanych jest 125 (dane z 2009r.) obiektów turystycznego zagospodarowania zbiorowego, co stanowi około 80% ogółu obiektów w powiecie puckim (Marzec 2011). Największym zagrożeniem środowiska przyrodniczego jest wzrost liczby obiektów pensjonatowych i kempingów w nasadowej, najwęższej, zagrożonej podtapianiem i powodziami sztormowymi części półwyspu w rejonie Chałup. Najistotniejsze jest niszczenie szuwarów, podmokłych słonych łąk i wąskich plaż przez nasypywanie piasku i ich sztuczne poszerzanie, podnoszenie terenu oraz rozbudowywanie obszarów kempingów. W 2007 roku na półwyspie funkcjonowało 13 kempingów, z czego aż 9 w Chałupach (Zaucha 2009). Działalność prowadzona przez właścicieli campingów doprowadziła do przesunięcia linii brzegowej w kierunku Zalewu Puckiego, nawet o kilkadziesiąt metrów. Spowodowało to naruszenie naturalnego brzegu morskiego, zniszczenie części trzcinowisk i roślinności podwodnej (rys. 5.6). 108

108 Rys Zmiany antropogeniczne położenia linii brzegowej na Półwyspie Helskim - żółta linia- położenie linii brzegowej w 2002 r., fioletowa stan z 2008 r. (źródło: wlascicielekempingow-straca-umowy-na,2,id,t,sa.html) Ponadto rozwojowi turystki sprzyja istniejąca infrastruktura portowa. Nad Zatoką Pucką funkcje rybackie realizowane są w trzech portach w Helu, Jastarni i Kużnicy oraz przystani rybackiej w Chałupach. Portem pełnomorskim jest port rybacki we Władysławowie. Baza jachtingu zlokalizowana jest w Marinie Jastarnia, marinie jachtowej w porcie rybackim w Helu. W Kuźnicy, Jastarni i Chałupach znajdują się pomosty cumowniczo-rekreacyjne. Z doskonałymi warunkami panującymi nad Zatoką Pucką wiąże się szybki rozwój windsurfingu, kitesurfingu czy wędkarstwa i nurkowania. Pośrednio rozwój tego sektora turystyki powoduje nadmierną rozbudowę kempingów i budowę nowej infrastruktury turystycznej, która jest największym zagrożeniem dla środowiska półwyspu. Popularność zyskuje, dzięki tzw. tramwajom wodnym przybrzeżna żegluga pasażerska (przystanie w Helu i Jastarni), szczególnie przy nadmiernym ruchu samochodów osobowych na drodze Władysławowo-Hel. W kontekście zachowania walorów przyrodniczych i rekreacyjnych dużego znaczenia nabiera potrzeba zachowania naturalnych odcinków brzegu zarówno od strony otwartego morza jak i Zatoki. Możliwe jest to poprzez koncentrowanie funkcji rekreacyjnych i turystycznych w miejscach już przekształconych i zabudowanych oraz ograniczenie zabudowy w pasie o szerokości 100 m od brzegu morskiego. W rejonie Zatoki Gdańskiej znajdują się również ujścia rzek i potoków mających istotne znaczenie z punktu widzenia ochrony brzegów i zaplecza. Najważniejsza z nich to Wisła mająca swoje ujścia w Świbnie (Wisła Przekop), Sobieszewie (ujście Wisły Śmiałej) i w Gdańsku Nowym Porcie (Martwa Wisła), wzdłuż, której położony jest Port wewnętrzny. Port zewnętrzny (Port Północny) jest położony nad Zatoką Gdańską, z pirsami wysuniętymi w wody Zatoki. Po wykonaniu w 1895r. przekopu i utworzeniu pod Świbnem nowego bezpośredniego ujścia Wisły do Zatoki, u wylotu nowego koryta rzeki zaczęła narastać forma akumulacyjna, tzw. stożek ujściowy, stwarzający ryzyko tworzenia się zatorów lodowych i utrudniający żeglugę. Z uwagi na to, że Wisła na odcinku Żuław Wiślanych jest ograniczona wałami przeciwpowodziowymi, drożność jej ujścia ma kluczowe znaczenie dla ochrony przeciwpowodziowej Żuław. W ujściu rzeki występują kilkakrotnie przedłużane dwa falochrony kierujące. Prace modernizacyjne związane z dalszym przedłużeniem kierownic trwają do dnia dzisiejszego. Ich głównym zadaniem jest utrzymanie drożności ujścia Wisły, 109

109 która ma umożliwić prowadzenie czynnej ochrony przeciwpowodziowej Żuław w okresie zimowowiosennym. Po wykonaniu przekopu Wisły pod Świbnem ustało dostarczanie materiału rzecznego do stożka napływowego w ujściu Wisły Śmiałej, a dalsze jego kształtowanie uzależnione zostało tylko do procesów hydrodynamicznych zachodzących w morzu. Od początku lat osiemdziesiątych ubiegłego stulecia niszczenie brzegu osiągnęło stan katastrofalny. Na mierzei jeziora Ptasi Raj całkowicie rozmyte zostały ciągi wydmowe, a w czasie spiętrzeń sztormowych fale swobodnie przelewały się do jeziora Ptasi Raj. Po gruntownej odbudowie i przebudowie ujścia Wisły Śmiałej w latach , przede wszystkim po uszczelnieniu falochronu i wykonaniu opasek brzegowych uzyskano stabilizację linii brzegowej w tym rejonie. Rejon Mierzei Wiślanej i Jantarowego Wybrzeża (km 0,0-48,5) nie podlega ochronie. Do stanu stabilizacji, a nawet akumulacji na tym odcinku przyczynia się pełne nasycenie wzdłużbrzegowego strumienia osadów. Najwcześniej, bo już pod koniec XIX wieku, działania ochronne prowadzono w rejonie Westerplatte, chroniąc tereny portowe. Do końca XX wieku zbudowano tam kilkanaście różnego rodzaju umocnień brzegowych: 14 ostróg, przeszło 4 km opasek brzegowych i 880 m falochronu brzegowego. Umocnienia te uległy zasypaniu i zniszczeniu, były jednocześnie remontowane. Na początku lat siedemdziesiątych, po wybudowaniu Portu Północnego, znaczne fragmenty wschodniej części umocnienia znalazły się w obrębie portu i zostały zabudowane przez jego infrastrukturę. Zły stan techniczny oraz estetyczny istniejących umocnień wymagał ich uporządkowania. Na odcinku km 67,58-68,47 zakończono prace rewitalizacyjne polegające na wybudowaniu nowej opaski brzegowej w miejsce resztek falochronu i bezładnego nasypu z gruzu. Odcinek ten znalazł się w nowym Programie z uwagi na konieczność zabezpieczenia środków finansowych na utrzymanie wykonanego umocnienia brzegowego. Zagospodarowany odcinek brzegu od Gdańska Nowego Portu do Sopotu (69,2-79) do 2005 roku nie podlegał ochronie technicznej. Jednak postępująca erozja wąskiego, niskiego pasa wydmowego i zagrożenie zaplecza powodzią sztormową, skutkowało podjęciem działań ochronnych mających na celu uzupełnienie deficytu osadów strefy brzegowej. W latach przeprowadzono kilka sztucznych zasilań pasa plażowo-wydmowego. Ogółem na odcinek km 70,2-75,5 narefulowano około 490 tys. m 3 materiału pochodzącego głównie z pogłębiania torów wodnych (Gawlik i Boniecka 2010, Boniecka i in. 2013). Systematyczne uzupełnianie deficytu osadów tego odcinka brzegu powinno w najbliższych latach zagwarantować bezpieczeństwo zaplecza przed erozją i powodzią morską. W rejonie Gdyni ochronę brzegu stanowią budowle: opaska gabionowa oraz progi podwodne w Orłowie, opaska betonowa i ostrogi w Redłowie oraz ponad 1500 m betonowego muru oporowego stwarzając promenadę spacerową, tzw. Bulwar Szwedzki. W latach dziewięćdziesiątych rozpoczęto również zasilanie gdyńskich plaż. Zasilono plaże w Gdyni Orłowie, Redłowie i Gdyni Centrum, które ze względu na ich ochronny jak i rekreacyjny charakter powinny być dosilane co kilka lat (Boniecka 2007). Następny rejon chronionego brzegu, to część krawędzi nadbrzeżnej Kępy Oksywskiej. Pierwsze umocnienia powstały tam już w 1905 roku, kiedy to u stóp klifu wykonano około 600 m opaski kamiennej i 13 ostróg. Opaska była przebudowywana i rozbudowywana na dalsze odcinki brzegu. Obecnie składa się z kilku odcinków o różnej konstrukcji, generalnie w złym stanie technicznym. Na umocnionym odcinku klif jest stabilny jednak pozbawiony plaży. Dla zachowania bezpieczeństwa brzegu niezbędne są prace modernizacyjne. W 2005 roku w Babich Dołach na wysokości osiedla mieszkaniowego, zagrożonego powstałymi obrywami stoku klifu, zbudowano 300 m opaski brzegowej, która zatrzymała erozję morską. Dalsze działania ochronne w tym rejonie nie są obecnie konieczne (Boniecka 2007, Boniecka i in., 2013) (fot. 5.5, fot. 5.6). 110

110 Fot Zaplecze opaski w Babich Dołach czerwiec 2013 rok (fot. Domaradzki P.) Fot Aktywny klif w Babich Dołach na wysokości osiedla mieszkaniowego- budowa opaski 2006 r. (fot. Urząd Morski w Gdyni) Brzegi rejonu pomiędzy Mechelinkami, a Władysławowem - brzegi wewnętrznej Zatoki Puckiej - narażone są na erozję, falowanie, powodzie oraz oddziaływanie kry lodowej. Umocnienia brzegowe wykonano na niskich odcinkach brzegu o zagrożonej zabudowie mieszkalno-rekreacyjnej i infrastrukturze w Mechelinkach, Rewie, Rzucewie i Pucku.Wał wykonany w technologii gruntu zbrojonego w południowej części Mechelinek, skutecznie chroni brzeg przed erozją i powodzią morską, generując jednak stopniową redukcję i utratę plaży, wystromienie skłonu brzegowego oraz erozję na zakończeniach umocnienia. W części północnej nadal istnieje realne zagrożenie powodzią sztormową najniżej położonych budynków (ibidem). Gęsto zabudowany odcinek brzegu w Rewie na ponad kilometrowym odcinku chroniony jest betonowym murem oporowym. Obecnie mur stanowi zabezpieczenie przeciwerozyjne na odcinku jego występowania. Ze względu na niską koronę nie zabezpiecza jednak w pełni przed powodzią sztormową. Najważniejszym działaniem jest ograniczenie zabudowy korony opaski oraz ograniczenie zabudowy na terenach zagrożonych. W rejonie Pucka uzupełniono deficyt materiału plażowego, poszerzono plaże, odsunięto bezpośrednie działanie morza od stopy klifu. Łącznie narefulowano ponad 85 tys. m 3 osadów. Poprawiono warunki rekreacji na odcinku plaży miejskiej w pobliżu portu jachtowego. Brzegi Kępy Puckiej (km 107,3-114,5) obecnie nie wymagają podjęcia działań ochronnych. Odcinek od Gnieżdżewa do Władysławowa (km 117,8-124,0) do chwili obecnej nie podlegał ochronie. Zlokalizowany na jego zapleczu rezerwat Słone Łąki, podobnie jak dwa pozostałe w rejonie Zatoki Puckiej, tj. Beka imechelińskie Łąki,z uwagi na będące przedmiotem ochrony nadmorskie zbiorowiska solniskowe powinny pozostać bez ochrony. Możliwe jest okresowe podtapianie terenu w rejonie brzegów Zatoki. Wraz ze wzrostem poziomu morza zagrożenie to będzie miało coraz większy zasięg. Od ujścia Wisły Śmiałej do Pucka budowle ochrony brzegów w postaci opasek o różnej konstrukcji zajmują około 8,3 km linii brzegowej z czego ponad 80% przypada na odcinek Gdynia Orłowo-Puck (km 80,45-116,90). W rejonie zatokowej części Półwyspu Helskiego, narażonej na erozję ze strony falowania wiatrowego powstającego na Zatoce Puckiej, na powodzie oraz oddziaływanie spiętrzonych kier lodowych, pierwsze budowle ochrony brzegów powstały w latach trzydziestych ubiegłego wieku. Do chwili obecnej ochroną objęto około 12,8 km niskich zatokowych brzegów Półwyspu, co stanowiokoło 35% linii brzegowej od cypla km H 36,0 do jego nasady km H 71,5. Najdłuższy odcinek zabudowany opaskami w formie ściany oporowej żelbetowej na palach z narzutem kamiennym od strony zatoki, począwszy od Jastarni poprzez Kużnicę do rejonu Chałup, zajmuje obecnie 6,9 km brzegu (materiały niepublikowane Instytutu Morskiego). 111

111 W latach na zatokowych brzegach półwyspu w celu likwidacji powstających zatok erozyjnych prowadzono również sztuczne zasilanie. Łącznie wyrefulowano około 245 tys. m 3 piasku, w tym w rejonie campingów około 33 tys. m 3 (Boniecka 2007, dane UM Gdynia). Materiał udostępniony w latach dzierżawcom pól campingowych pochodził z pól poboru położonych po odmorskiej stronie Półwyspu. Piasek był transportowany ze strony odmorskiej na odzatokową samochodami. Odłożenie materiału na miejscu gdzie wystąpiły szkody sztormowe nadzorował pracownik Urzędu Morskiego w Gdyni. Do roku 1996 materiał osadowy do umocnienia brzegów odzatokowych pozyskiwano z Zatoki Puckiej. Po 2007 roku Urząd Morski w Gdyni zaprzestał zasilania brzegów Półwyspu Helskiego od strony Zatoki co wiąże się z regulacjami dotyczącymi ochrony siedlisk w ramach obszarów Natura Wybudowany cały ciąg opasek oraz wał przeciwsztormowy w Chałupach skutkuje trwałym zabezpieczeniem brzegu na tych odcinkach. Jednak w warunkach prognozowanego wzrostu poziomu morza, w perspektywie okresu realizacji Programu, wymagana będzie modernizacja i budowa nowych opasek, w miejsce zniszczonych, niedających gwarancji ochrony miejscowości i infrastruktury przed powodziami sztormowymi Stan ekologiczny wód Zgodnie z przyjętą w RDW typologią, w Zatoce Gdańskiej wydzielono pięć jednolitych części wód powierzchniowych przejściowych (Krzymiński i in. 2004, Krzymiński i Kruk-Dowgiałło 2005), trzy z nich przylegają do odcinków brzegów objętych Programem: Zatoka Gdańska Wewnętrzna, Zalew Pucki oraz Zatoka Pucka Zewnętrzna. Stan ekologiczny w 2013 r. został oceniony jako zły (Raport o stanie środowiska 2014b) (tab. 5.7). Tabela 5.7. Klasy fizykochemicznych i wybranych biologicznych elementów (fitoplankton - chlorofil a, makrobezkregowce bentosowe, ichtiofauna) oraz klasyfikacja stanu ekologicznego wód Zatoki Gdańskiej w roku 2013 (PSD - poniżej stanu dobrego, II stan dobry, III stan umiarkowany, IV stan słaby, bd brak danych z 2013 roku) Nazwa JCW Zatoka Gdańska Wewnętrz na Zatoka Pucka Zewnętrz na Zalew Pucki Kod JCW Elementy fizykochemiczne fitoplankton - chlorofil a Elementy biologiczne makrozoobentos ichtiofauna Stan ekologiczny PLTW IV WB 4 PSD III bd II ZŁY PLTW III WB 3 PSD II III III ZŁY PLTW II WB 2 PSD II bd IV ZŁY Roślinność Rośliny podwodne występują głównie w Zalewie Puckim i Zatoce Puckiej zewnętrznej porastając dno piaszczyste, piaszczysto-muliste i piaszczysto-kamieniste, maksymalnie do głębokości 6 m Kruk- Dowgiałło 2000). W rejonie strefy przybrzeżnej Zatoki Gdańskiej w kierunku wschodnim od Sopotu do Piasków, nie odnotowano roślinności podwodnej (Kruk-Dowgiałło 1995 i 1998). Z roślin naczyniowych pod względem biomasy dominują rdestnice Potamogeton spp., trawa morska Zostera marina oraz zamętnica błotna Zannichellia palustris. W rejonie przedpola ujścia rzek Zalewu Puckiego rozwijają się między innymi nitkowate zielenice Chaetomorpha linum, wskaźnik eutrofizacji wód oraz gatunek mchu wodnego zdrojek rokietowaty Fontinalis hypnoides, chroniony w systemie krajowym (tab. 5.8). Gatunki chronione, z Charales ramienica bałtycka Chara baltica oraz rozsocha morska Tolypella 112

112 nidifica najliczniej występują w północnej części Zatoki Puckiej wzdłuż Półwyspu Helskiego, gdzie również licznie porasta trawa morska i rdestnice tworząc najcenniejsze, w polskiej strefie przybrzeżnej, pod względem przyrodniczym łąki podwodne (Kruk-Dowgiałło 2000, Kruk-Dowgiałło i Szaniawska 2008, Kruk-Dowgiałło i Brzeska 2009, Michałek i Kruk-Dowgiałło 2014b). Cenny pod względem przyrodniczym jest także rejon kamienistego dna u podnóża klifu orłowskiego, gdzie zidentyfikowano jedyne w zatoce stanowisko przytwierdzonej formy chronionego krasnorosta widlika Furcellaria lumbricalis (tab. 5.8), (Osowiecki i Żmudziński 2000, Kruk-Dowgiałło i in. 2009, Brzeska i Saniewski 2012, Saniewski 2013). Na skutek wieloletniego dopływu niekontrolowanej ilości ścieków komunalnych i wynikającej z niego eutrofizacji, nastąpiła na przełomie lat 70. i 80. zmiana w strukturze łąk podwodnych Zatoki Puckiej. Dominujące pod względem biomasy wieloletnie nieprzytwierdzone formy makroglonów Fucus vesiculosus oraz Furcellaria lumbricalis zostały zastąpione dominującymi nitkowatymi brunatnicami z rodzaju Pylaiella i Ectocarpus (Kruk-Dowgiałło i Szaniawska 2008), które obecnie warstwą dochodzącą nieraz do 30 cm grubości pokrywają, szczególnie licznie dno Zalewu Puckiego, oplatają łodygi i liście roślin naczyniowych lub unoszą się w toni wodnej. Ich nadmierny rozwój wpłynął na zmniejszenie powierzchni dna porośniętego trawą morską. Zmiany struktury i rozmieszczenia łąk podwodnych negatywnie wpłynęły na bezkręgową faunę denna oraz ichtiofaunę (Jackowski 1998, Osowiecki 2000). Tabela 5.8. Gatunki roślin chronionych (wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 pażdziernika 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin; Dz. U. z 2014 r. Nr 0, poz. 1409) oraz gatunki roślin znajdujące się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (Mirek i in. 2006), występujące w wodach i na terenach przyległych do Zatoki Gdańskiej Lp. Gatunek Status gatunku* 1. Aster tripolium aster solny OŚ, E 2. Batrachium baudotii włosienicznik Baudota (jaskier Baudota) 3. Atriplex littoralis łoboda nadbrzeżna E OŚ 4. Blysmus rufus ostrzew rudy E 5. Carex arenaria turzyca piaskowa OCZ 6. Carex dioica turzyca dwupienna OCZ, V 7. Carex limosa turzyca bagienna V 8. Carex pulicaris turzyca pchla OŚ, E 9. Centaurium littorale centuria nadbrzeżna OŚ, V 10. Ceramium diaphanum rozróżka OŚ, V 11. Ceramium tenuicorne rozróżka OŚ, I 12. Chaetomorpha linum - V 13. Chara baltica ramienica bałtycka OCZ, V 14. Dactylorhiza incarnata kukułka krwista (storczyk krwisty) OCZ 15. Dactylorhiza maculata kukułka plamista (storczyk plamisty) OCZ, V 16. Dactylorhiza majalis kukułka szerokolistna (storczyk szerokolistny) OCZ 17. Dactylorhiza traunsteineri kukułka Traunsteinera (storczyk Traunsteinera) OŚ 18. Daphne mezereum wawrzynek wilczełyko OCZ 19. Dianthus superbus goździk pyszny OŚ, V 20. Epipactis atrorubens kruszczyk rdzawoczerwony OCZ 113

113 Lp. Gatunek Status gatunku* 21. Epipactis palustris kruszczyk błotny OŚ, V 22. Eryngium maritimum mikołajek nadmorski OŚ 23. Fontinalis hypnoides zdrojek rokietowaty OŚ 24. Furcellaria lumbricalis (F. fastigiata) widlik OŚ, E 25. Glaux maritima mlecznik nadmorski OŚ, R 26. Helichrysum arenarium kocanki piaskowe OCZ 27. Hippophaë rhamnoides rokitnik zwyczajny (rokitnik pospolity) OCZ 28. Juncus gerardi sit Gerarda V 29. Lathyrus palustris groszek błotny OCZ, V 30. Linnaea borealis zimoziół północny OCZ 31. Linaria odora lnica wonna OŚ, V 32. Liparis loeselii lipiennik Loesela OŚ, E 33. Listera cordata listera sercowata OŚ, [V] 34. Listera ovata listera jajowata OCZ 35. Lonicera periclymenum wiciokrzew pomorski OCZ 36. Lycopodium clavatum widłak goździsty (babimór) OCZ 37. Myrica gale woskownica europejska OŚ, [E] 38. Nasturtium officinale rukiew wodna OCZ 39. Neottia nidus-avis gnieźnik leśny OCZ 40. Ophioglossum vulgatum nasięźrzał pospolity OŚ, V 41. Pedicularis palustris gnidosz błotny OCZ, V 42. Pinguicula vulgaris tłustosz pospolity OŚ, V 43. Plantago maritima babka nadmorska OŚ, V 44. Ruppia maritima rupia morska E 45. Samolus valerandi jarnik solankowy OŚ, E 46. Sorbus intermedia jarząb szwedzki OŚ 47. Spergularia salina muchotrzew solniskowy V 48. Taxus baccata cis pospolity OCZ 49. Tolypella nidifica rozsocha morska OCZ, V 50. Triglochin maritimum świbka morska OCZ, E 51. Zannichellia palustris zamętnica błotna V 52. Zostera marina zostera morska OŚ, E * OŚ gatunek objęty ochroną ścisłą, OCZ gatunek objęty ochroną częściową; gatunek znajdujący się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski: E gaunek wymierający krytycznie zagrożony (gatunek mocno zagrożony), [E] gatunek wymierający krytycznie zagrożony (gatunek silnie zagrożony), I gatunek o nieokreślonym zagrożeniu, R gatunek rzadki potencjalnie zagrożony, V gatunek narażony (w najbliższej przyszłości gatunek zostanie przeniesiony do kategorii gatunków wymierających, krytycznie zagrożonych), [V] gataunek narażony (zagrożony jedynie na izolowanych stanowiskach) Na brzegu, w sezonie wiosenno-letnim, może występować okresowo pas kidziny, z typową dla tego siedliska florą roślin azotolubnych i słonolubnych przede wszystkim Salsola kali, Cakile maritima oraz liczne stanowiska Atriplex littoralis, ustępująca liczebnością jedynie stanowiskom Atriplex littoralis notowanym na brzegu ujścia Świny. Użyźniona przez kidzinę plaża jest siedliskiem sprzyjającym dla rozwoju nitrofilnych i halofilnych zbiorowisk roślin jednorocznych z klasy Cackiletea-maritimae. Stwierdzono na niej występowanie dwu stanowisk Cakile maritima oraz gatunków o szerokiej amplitudzie fitosocjologicznej: Capsella bursa-pastoris, Galeopsis tetrachit, G. bifida, Polygonum 114

114 amphibium i Senecio viscosus. W typowej postaci można ją spotkać niemal wyłącznie na mało uczęszczanych odcinkach plaż, np. na Wyspie Sobieszewskiej. W strefie brzegowej Zatoki Gdańskiej występuje pas wydmowy o zróżnicowanej szerokości. Od strony lądu ustabilizowany jest on dzięki nasadzeniom Pinus sylvestris, Salix daphnoides i Rosa rugosa, ponadto często występują Populus tremula i Sorbus aucuparia. Nieco dalej od brzegu na nagim piasku, osiedlają się pierwsze rośliny wydmowe, budujące zbiorowiska wydmy białej Elymo- Ammophiletum i wydmy szarej Helichryso-Jasionetum. Wydma biała jest dość uboga florystycznie. Budują ją głównie Ammophila arenaria, Festuca rubra spp. arenaria wraz z miejscami występującymi: Lathyrus maritimus, Hieracium umbellalum var. dunense i Linaria odora. Wydma szara jest znacznie bardziej rozbudowana, z dużym udziałem Helichrysum arenanum, Corynephorus canescens, Jasione montana var. littoralis i Viola tricolor ssp. maritima. Występują tu także duże populacje Epipactis atrorubens (Margońska 1992) i Eryngium maritimum (Ćwikliński 1979, Stasiak 1987). Na terenie wydm w rejonie Gdańska Stogach, opisano stanowisko Agropyron junceum subsp. boreoatlanticum jednego z rzadszych przedstawicieli rodzimej flory psammofilnej (Stasiak 1988). Na omawianym odcinku występują również wydmy nadzatokowe będące miejscem występowania gatunków z klasy Ammophiletea: Ammophila arenaria, Calammophila baltica, Elymus farctus subsp. boreali-atlanticus (zanotowany na wydmie nadzatokowej na Przylądku Rzucewskim zaliczany jest do gatunków krytycznie zagrożonych), Honckenya peploides, Lathyrus japonicus subsp. maritimus i Leymus arenarius. Ze strefą brzegową związane są tu również liczne gatunki z klasy Koelerio glaucae- Corynephoretea canescentis, zwłaszcza taksony przewodnie dla związku Koelerion albescentis. Stanowią one główny składnik murawy, odpowiednika wydmy szarej, która jednak nad Zatoką Pucką nie wykształca się w typowej postaci a występujące tu fitocenozy z Carex arenaria jedynie nawiązują pod względem fizjonomicznym i florystycznym do tego zbiorowiska (Wszałek-Rożek i Markowski 2010). Wzdłuż koryta i w okolicy ujścia Wisły Śmiałej znane są rozproszone stanowiska Aster tripolium szczególnie liczne na łąkach nad Martwą Wisłą w fitocenozach Juncetum gerardi asteretosum (Piotrowska 1988a). Miejscami na wilgotnych nadmorskich piaskach przy ujściu Wisły Śmiałej występuje Atriplex littoralis, której osobniki pojawiają się dość efemerycznie, dlatego też w przypadku tego gatunku zarówno stanowiska historyczne jak i współczesne mają wartość względną (Piotrowska 1988b). Na klifie znajdują się płaty pionierskiego zbiorowiska, którego najbardziej charakterystycznym i najbardziej widocznym gatunkiem jest Tussilago farfara. Występuje tu też Hippophaë rhamnoides, Corylus avellana, Lonicera xylosteum oraz rośliny nitrofilne Urtica sp., Galium aparine, Solidago virgauera, Verbascum thapsus i Torilis japonica. Towarzyszą im urozmaicone zbiorowiska murawowe Elymus arenarius, Cerastium semidecandrum, Senecio viscosus, Festuca ovina durisculla, Helichrysum arenarium oraz Bromus tectorum (Buliński i Przewoźniak 1996). Murawy i zarośla naklifowe z czasem przekształcają się w płaty młodych, niskopiennych lasów, które tworzą głównie Populus tremula, Acer pseudoplatanus oraz Acer platanoides. Na wierzchowinie wzniesionej na 86 m n.p.m. i na zboczach klifu rośnie las mieszany o charakterze naturalnym. Główne zespoły leśne to żyzna buczyna pomorska (Galio odorati-fagetum syn. Melico-Fagetum), kwaśna buczyna niżowa (Luzulo pilosae-fagetum) i subatlantycka mezotroficzna kwaśna dąbrowa typu pomorskiego (Fago-Quercetum petraeae). Warstwę drzew buduje głównie Fagus sylvatica, Quercus robur, Q. petraea i Tilia mordata, a warstwę krzewów podrosty Fagus sylvatica oraz Lonicera xylosteum i Daphne mezereum (Buliński i Przewoźniak 1996). Cechą charakterystyczną fitocenozy Melico-Fagetum występującej na całym Pobrzeżu Kaszubskim jest brak w niej gatunków charakterystycznych (Chojnacki 1979). Można tu znaleźć takie gatunki, jak Galium odoratum i Poa nemoralis (zbiorowisko Poa nemoralis - Fagus sylvatica). Oprócz wymienionych gatunków w warstwie runa występuje ponadto: Lathyrus vernus, Hepatica nobilis, Carex digitata, Neottia nidus-avis, Calamagrostis arundinacea, Actaea spicata, Convallaria majalis, Anemone nemorosa oraz Hedera helix (Buliński i Przewoźniak 1996). 115

115 W okolicy Pucka występuje niski, zatorfiony brzeg zajmujący fitocenozy szuwaru trzcinowego i wilgotnych łąk. Na niewielkiej powierzchni przy parkingu oraz w okolicach bosmanatu portu wykształciły się zbiorowiska ruderalne i wydepczyskowe. Na południe od miejscowości Rzucewo w kierunku Osłonina występuje brzeg klifowy charakteryzujący się licznymi obsuwami i wysiękami wody ze zboczy. Wykształciły się zarośla z udziałem Crategus monogyna, Rosa rugosa, Hipphophaë rhamnoides, Sarothamnus scoparius oraz Carex sp. Rosną też niskopienne lasy wierzbowe. Na wierzchowinie i w dolinach erozyjnych występują fitocenozy leśne o zróżnicowanym składzie gatunkowym drzewostanów. W południowej części omawianego odcinka klif graniczy z pradolinnym obniżeniem, gdzie na płytkim torfie występują szuwary i wilgotne łąki, a wzdłuż brzegu na piaszczystym podłożu rośnie nadzatokowa murawa (Wszałek-Rożek i Markowski 2010). Warunki panujące nad Zatoką Pucką sprzyjają występowaniu miejscami gatunków roślin solniskowych (ibidem). Do szczególnie interesujących zaliczyć należy jedno z bogatszych na polskim wybrzeżu Bałtyku stanowisko halofitu Aster tripolium. Gatunek ten jest liczny nad rowami i w silnie zabagnionych fitocenozach solniskowych, jednak osobniki są powszechnie niszczone przez nadmierny wypas bydła i gęsi. Między Swarzewem i Puckiem Aster tripolium jest rozproszony, a w okolicy Beki należy obecnie do rzadkości (Piotrowska 1988a). W rezerwacie Beka spotkać można także inne rośliny solniskowe rzadkie w skali kraju: jarnik solankowy Samolus valerandi (tu przebiega wschodnia granica jego zasięgu), sit Gerarda Juncus gerardi, sit żabi Juncus ranarius, ostrzew rudy Blysmus rufus, ostrzew spłaszczony Blysmus compressus, sitowiec nadmorski Bulboschoenus maritima, turzyca odległokłosa Carex distans, mlecznik nadmorski Glaux maritima, babka nadmorska Plantago maritima, babka Wintera Plantago winteri, świbka morska Triglochin maritimum, koniczyna rozdęta Trifolium fragiferum, muchotrzew solniskowy Spergularia salina, centuria nadbrzeżna Centaurium vulgare. W okolicach rezerwatu Mechelińskie Łąki spotkać można solniskowe łąki nadmorskie (Juncetum gerardi słonawa i Puccinellio-Spergularietum salinae - zespół mannicy odstającej i muchotrzewa solniskowego), zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion caeruleae) oraz półhalofilny szuwar oczeretowy (Scirpetum maritmi) z sitowcem nadmorskim Bolboschoenus maritimus. Na uwagę zasługuje również interesujące zbiorowisko ze związku Magnocaricion - szuwar turzycy dwustronnej Caricetum distichae. Z rzadkich gatunków roślin solniskowych rosnących w rezerwacie należą: Blysmus compressus, Blysmus rufus, Bolboschoenus maritimus, Glaux maritima, Plantago maritima, Spergularia salina, Triglochin maritimum, Centaurium littorale, Lathyrus palustris, Puccinellia dystans, Carex disticha, Eryngium maritimum, Lathyrus japonicus, Elymus farctus, Leymus arenarius, Carex arenaria (Rąkowski 2005). W pasie muraw napiaskowych występuje m.in.: mikołajek nadmorski Eryngium maritimum (jedno z największych stanowisk w Polsce ok osobników), turzyca piaskowa Carex arenaria, piaskownica zwyczajna Ammophila arenaria, wydmuchrzyca piaskowa Elymus arenarius. Rośliny występujące w pasie plaży: rukwiel nadmorska Cakile maritima, solanka kończysta Salsola kali, honkenia piaskowa Honckenya peploides. Spośród innych rzadkich gatunków roślin na uwagę zasługują: Hippophaë rhamnoides, Myrica gale, Nasturtium officinale, Pedicularis palustris, Pinguicula vulgaris, Dianthus superbus, Lathyrus palustris oraz storczyki: Liparis loeselii, Neottia opata, Epipactis palustris, Dactylorhiza traunsteineri, Dactylorhiza majalis, Dactylorhiza maculata, Dactylorhiza incarnata i turzyce: Carex pulicaris, Carex dioica, Carex disticha, Carex limosa (Rąkowski 2005). Na pojedynczych stanowiskach w rowach i ciekach dochodzących bezpośrednio do zatoki odnotowano kilka rzadkich gatunków roślin wodnych z klasy Ruppietea maritimae, jak: Batrachium baudotii, Ruppia maritima i Zannichellia palustris oraz pojedyncze stanowiska Sorbus intermedia. W wodach Zatoki Gdańskiej oraz na jej brzegu występuje 52 gatunki roślin chronionych w systemie krajowym oraz wymienianych w Polskiej Czerwonej Księdze (tab. 5.8). 116

116 Zwierzęta W ocenianej strefie brzegowej Zatoki Gdańskiej nie stwierdzono miejsc występowania i rozrodu gatunków zwierząt wymagających ustawowego ustalenia strefy ochronnej (Rozporządzenie w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt). Bezkręgowce Na brzegu morskim spotyka się wiele gatunków zwierząt, w tym prawnie chronione (tab. 5.9), które trafiają tu zupełnie przypadkowo. Do takich grup należą owady (liczne motyle, trzmiele, chrząszcze), ssaki i ptaki. Na przykład wśród 627 gatunków owadów z rzędu muchówek Diptera, zaledwie tylko 10% stanowią gatunki typowo morskie. Pozostałe w większości występują w strefie brzegowej zupełnie przypadkowo. Fauna brzegu dopasowuje się do zmieniających się lub zmienianych warunków siedliskowych. Różnorodność faunistyczna w ostatnim okresie raczej rośnie bo przybywają gatunki, których wcześniej tu nie notowano np. Telmatogeton japonicus. Informacje o bezkręgowcach strefy brzegowej Zatoki Gdańskiej są niepełne. Do nielicznych lepiej poznanych grup należą muchówki reprezentowane przez 51 rodzin (Szadziewski 1983). Na uwagę zasługuje morski gatunek Telmatogeton japonicus (Chironomidae) zawleczony do Europy z Japonii, po raz pierwszy stwierdzony na głazach w supralitoratu Zatoki Gdańskiej w Gdyni-Redłowie w 1975 r. (ibidem). Larwy jak i poczwarki pozostają w glonach stale omywanych przez wodę morską, natomiast samce i samice biegają po kamieniach sprawnie i szybko uciekając przed falami. W bentosie płytkiego litoralu Zatoki żyją jedynie larwy ochotek Chironomidae. Wśród nich jest talassobiont Clunio marinus, którego postacie dorosłe odbywają kopulację na wodzie (samica bezskrzydła) i nie kontaktują się ze środowiskiem lądowym. Pozostałe morskie ochotkowate żyjące w bentosie morskiego litoralu (Halocladius variabilis, Cricotopus ornatus, Cladotanytarsus gedanicus, Chironomus aprilinus) oraz inne z tej rodziny po wyjściu z poczwarek nawet daleko od lądu lecą do brzegu, gdzie tworzą liczne roje godowe. W piaszczystej (plażowej) strefie supralitoratu licznie są spotykane morskie muchówki z rodzaju Fucellia (Anthomyiidae), których larwy rozwijają się w gnijących glonach wyrzucanych przez morze. Larwy podobnie jak imagines są lądowe i tolerują jedynie krótkotrwałe zalanie wodą. Ciemno ubarwiona Fucellia tergina behawioralnie jest związana z mokrą (ciemną) strefą supralitoralu podczas gdy jasnoszara F. griseola preferuje suchą (jasną) część tej strefy. To są najliczniejsze morskie owady spotykane w strefie plażowej polskiego Bałtyku. Oligohalinowe wody ujść rzek do Bałtyku, zabagnienia i słonawe łąki przymorskie to miejsca, gdzie występują licznie halofilne muchówki wodne i lądowe (Szadziewski 1983, Kaczorowska 2004a i b, 2005a i b, 2006a i b, 2007, Klasa i in. 2011). Na chronionych astrach solnych Aster tripolium porastających Wyspę Sobieszewską żyje monofagiczna muchówka Campiglossa plantaginis (Klasa i in. 2011). Należy wspomnieć, iż jest ona umieszczona na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce jako gatunek narażony (VU) (tab. 5.6). W siedliskach przymorskich notowany jest jedynie na pojedynczych stanowiskach wzdłuż Zatoki Gdańskiej. W niektórych odcinkach strefy piaszczystego supralitoralu żyje prawnie chroniony zmieraczek plażowy Talitrus saltator (Crustacea), który dzień spędza zagrzebany w piasku na głębokości cm. Na żerowanie wychodzi w nocy a jego pokarmem są wodorosty wypłukiwane przez morze. Na plażach intensywnie wydeptywanych i oczyszczanych z roślin nie występuje. Zmieraczek stwierdzony został w okolicach Mechelinek (obserwacje własne). Brzegi morza, zwłaszcza klifowe, są chętnie odwiedzane przez trzmiele Bombus terrestris (Hymenoptera), które szukają tu pożywienia i zakładają gniazda (obserwacje własne). W strefie przybrzeżnej Zatoki Gdańskiej, do 3 m głębokości, przeważają osady piaszczyste zasiedlone przez ubogą faunę bezkręgową. Do najczęściej notowanych gatunków zaliczyć należy wieloszczety: Pygospio elegans, Hediste diversicolor, małża sercówka Cerastoderma glaucum oraz ślimaki z rodziny Hydrobiidae. 117

117 Dno kamienisto-piaszczyste występuje jedynie przy klifie, w rejonie rezerwatu Kępa Redłowska oraz w okolicy Oksywia, gdzie poza wyżej wymienionymi gatunkami notuje się zespół zoobentosu bytujący wśród roślinności: kiełże z rodziny Gammaridae oraz idotea Idothea sp. Nie stwierdza się gatunków rzadkich i chronionych. Ichtiofauna Zatoka jest akwenem występowania i rozwoju ichtiofauny morskiej, euryhalinowej, niektórych gatunków słodkowodnych oraz ryb dwuśrodowiskowych (Demel 1975, Skóra 1993, Szymelfenig 1998, Jackowski 2000, 2002). W jej skład wchodzi 57 gatunków ryb (Jackowski 2002). Do charakterystycznych gatunków występujących licznie w Zatoce zalicza się ryby morskie: śledź, szprot, stornia, dorsz, tobiasz i dobijak; ryby słodkowodne: okoń, płoć i sandacz oraz dwuśrodowiskowe: troć, łosoś, minóg rzeczny, minóg morski i węgorz, dla których akwen ten jest również szlakiem migracyjnym (Jackowski 2000). W Zatoce Puckiej, stanowiącej zachodnią część Zatoki Gdańskiej, wiele gatunków ryb odbywa tarło, a ich stadia młodociane znajdują dogodne warunki rozwoju (Demel 1975, Szymelfenig 1998, Sapota 2001). Tarliska i miejsca wychowu narybku w Zatoce Puckiej uzależnione są w dużej mierze od występowania łąk podwodnych roślin okrytonasiennych w tym Zostera marina oraz przybrzeżnych trzcinowisk. Dla większości gatunków ichtiofauny Zatoki tarło przypada w okresie od wczesnej wiosny do lata (Rudnicki 1965, Jackowski 1998). W strefie płytkowodnej, występują gatunki chronione na podstawie Rozporządzenia w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (tab. 5.9), jak również chronione gatunki ryb wymienione w Załączniku II Dyrektywy siedliskowej. Zatoka Gdańska znajduje się pod stałą presją rybołówstwa (Polański 2000, Jackowski 2002), gdyż notuje się tu największe nakłady połowowe rybołówstwa przybrzeżnego w Polsce (ibidem). Stąd, o stanie ichtiofauny akwenu można wnioskować analizując wielkości i strukturę połowów w wieloleciu. Skład gatunkowy oraz ilościowy połowów od 1960 do 2000 roku ulegał znacznym wahaniom (Jackowski 1998, Jackowski 2002). W latach 60. i 70. ubiegłego stulecia zwiększony nakład połowy obserwowano w wewnętrznej części Zatoki Gdańskiej, gdzie łowiono duże ilości ryb słodkowodnych takich jak szczupaki, płocie, węgorze (Morawski 1982). Obfite połowy, przede wszystkim płoci i szczupaka w latach 70. miały miejsce za sprawą pogarszających się warunków środowiska związanych z eutrofizacją (ibidem). Obecnie główne łowiska zlokalizowane są w zewnętrznej części Zatoki Gdańskiej, a połowy szczupaka, płoci i węgorza są incydentalne (CMR 2012). Obecny skład gatunkowy połowów zdominowany jest przez gatunki typowo morskie: dorsza, stornię, śledzia, szprota i dwuśrodowiskowe: troć i łososia (ibidem). Ssaki Na plaży i w jej sąsiedztwie regularnie pojawiają się ssaki lądowe (np. lisy, dziki, sarny, zające), które jednak nie są związane stale z nadbrzeżnymi siedliskami. Można więc uznać, że prace związane z realizacją Programu nie będą miały istotnego oddziaływania na populacje tych zwierząt. W obszarze występuje wydra (Lutr lutra), której ślady aktywności odnotowano w strefie brzegowej, jednakże nie okeślono istotnych zależności pomiędzy tą strefą a potrzebami wydry (Michałek i Kruk- Dowgiałło 2014 a i b). Polskie obszary morskie w tym Zatoka Gdańska są potencjalnym obszarem wędrówek migracyjnych i żerowiskowych ssaków morskich jak: foka szara (Halichoerus grypus), foka pospolita (Phoca vitulina), foka obrączkowana (Pusa hispida) i morświn (Phocoena phocoena) (HELCOM Red List 2013). Należy przyjąć, że Zatoka Gdańska może stanowić także miejsce ich rozmnażania, rozrodu i wychowywania młodych (Studium uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego polskich obszarów morskich 2014). 118

118 Na piaszczystych łachach w ujściu Wisły Przekopu regularnie obserwuje się foki (głównie szare Halichoerus grypus). W latach foki obserwowano tu regularnie, niemal we wszystkich miesiącach poszczególnych lat, a z roku na rok liczba obserwacji systematycznie wzrastała ((Studium uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego polskich obszarów morskich 2014). W listopadzie 2014 roku odnotowano liczbę 160 osobników (www 2). Nie można wykluczyć pojawiania się fok w na innych plażach w obszarze (www 4). Morświn (Phocoena phocoena) jest najrzadziej obserwowanym ssakiem morskim w polskich obszarach morskich. Mała liczba obserwacji morświnów, jest spowodowana niewielką liczebnością bałtyckiej populacji tego gatunku. Jej wielkość szacowana jest na 93 (Berggren i in. 2004) do 599 osobników (Hiby i Lovell 1996) i jest skrajnie zagrożona wyginięciem (Kuklik i Skóra 2001). Dodatkowo, obserwacje morświnów w środowisku utrudnia fakt, że jest to zwierzę płochliwe, w przeciwieństwie do delfinów unikające ludzi. Biorąc pod uwagę ten fakt i brak danych środowiskowych trudno jest wskazywać rozmieszenie czasowe i przestrzenne dla tego gatunku dla całej Polskiej strefy przybrzeżnej jak i otwartego morza (Studium uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego polskich obszarów morskich 2014). Zestawienie chronionych gatunków zwierząt (z wyłączeniem ptaków) przedstawiono w tabeli 5.9. Tabela 5.9. Gatunki zwierząt chronionych wymienionych w Rozporządzeniu w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 poz. 1348) i w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński 2001), występujące w wodach i na terenach przyległych do Zatoki Gdańskiej Lp. Gatunek Forma ochrony* 1. Talitrus saltator zmieraczek plażowy OCZ 2. Campiglossa plantaginis muchówka CK: VU 3. Melieria cana muchówka CK: VU 4. Melieria omissa muchówka CK: VU 5. Bombus terrestris trzmiel OCZ 6. Bufo bufo ropucha szara OCZ 7. Bufo viridis ropucha zielona OŚ 8. Bufo calamita ropucha paskówka OŚ 9. Petromyzon marinus minóg morski OŚ, CK: EN 10. Lampetra fluviatilis minóg rzeczny OCZ, CK: VU 11. Lampetra planeri minóg strumieniowy OCZ, CK: LC 12. Alosa fallax parposz OCZ: CK: EN 13. Alosa alosa aloza OCZ, LC 14. Pelecus cultratus ciosa OCZ, CK: NT 15. Aspius aspius boleń CK: LC, 16. Salmo salar łosoś atlantycki CK: LC/LR 17. Pomatoschistus minutus babka mała OCZ, CK: LC 18. Pomatoschistus microps babka piaskowa OCZ, CK: LC 19. Gobiusculus flavescens babka czarnoplamka OCZ 20. Sygnanthus typhle iglicznia OCZ 21. Nerophis ophidion wężynka OCZ 22. Spinachia spinachia pocierniec OCZ 23. Myoxocephalus kur rogacz OCZ, CK: LC quadricornis 24. Liparis liparis dennik OŚ, CK: LC 25. Phoca vitulina foka pospolita OŚ 26. Halichoerus grypus foka szara OŚ 27. Pusa hispida foka obrączkowana OŚ *OŚ ochrona ścisła, OCZ ochrona częściowa, CK Polska Czerwona Księga. Status zagrożenia określony w Polskiej Czerwonej Księdze (Głowaciński 2001): EN zagrożone, VU narażone, NT bliskie zagrożenia, LC najmniejszej troski, LR gatunki niskiego ryzyka. 119

119 Ptaki Wzdłuż polskiego wybrzeża biegnie jeden z najważniejszych szlaków migracji ptaków. Jesienią ciągną z miejsc lęgowych na zimowiska, wiosną - wracają na północ, aby odbyć lęgi. Czyni tak między innymi wiele ptaków związanych ze środowiskiem wodno-błotnym np.: ptaki siewkowate - biegusy, sieweczki, część brodźców, a także kaczki, gęsi czy łabędzie. W rejonie Zatoki Gdańskiej zjawisko to jest wyraźnie widoczne, ponieważ wiele przelotnych gatunków znajduje tu dogodne warunki żerowania, więc zatrzymuje się na dłużej. Takie miejsca jak Wyspa Sobieszewska, ujściowy odcinek Wisły Śmiałej, rezerwaty: Beka, Słone Łąki czy Mechlińskie Łąki, są dla tych migrantów ważnym miejscem odpoczynku i żerowania przed kolejnym etapem wędrówki (Meissner 2010a i b). Zatoka Pucka Płytkie i zasobne w pokarm wody sprawiają, że zachodnia część Zatoki Gdańskiej Zatoka Pucka jest jednym z najważniejszych miejsc zatrzymywania się i zimowania ptaków wodnych na polskich wodach przybrzeżnych (Kośmicki i in. 2010a, Meissner i in. 2012). W ostoi ptasiej o randze europejskiej E 12 występuje co najmniej 28 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 11 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK) (Kośmicki i in. 2010a, Meissner i in. 2014a, Meissner i in. 2014b). Zachodnia część obszaru Zatoki Puckiej w znacznej mierze pokrywa się z siedliskowym obszarem Natura 2000 Zatoka Pucka i Półwysep Helski PLH Zachowaniu i utrzymaniu siedlisk cennych gatunków ptaków na tym obszarze sprzyja oddalenie od brzegu najważniejszych podwodnych żerowisk ptaków oraz ekstensywna gospodarka łąkarska prowadzona na użytkach zielonych położonych nad brzegiem Zatoki. W okresie przelotów łączna liczebność zatrzymujących się na Zatoce Puckiej migrujących stad ptaków wodno-błotnych sięga nawet osobników, na które składają się m.in. zgrupowania perkoza dwuczubego Podiceps cristatus, czernicy Aythya fuligula i kormorana czarnego Phalacrocorax carbo (Meissner 2014 a i b). Wody Zatoki Puckiej są jednym z najważniejszych na południowym Bałtyku miejscem zimowania ptaków wodnych. W czasie zimy można tu spotkać gatunki lęgnące się na Syberii, Spitsbergenie oraz w Europie północnej. Do ciekawszych rzadko widywanych w głębi Polski, a pospolitych na wybrzeżu morskim należą: uhle Melanitta nigra, markaczki Melanitta fusca, łabędzie krzykliwe Cygnus cygnus, a czasami napotkać można również alki i nury, które są związane z otwartym morzem. W niektórych latach szczególnie wysoką, istotną w skali kraju liczebność osiągają tu zimowe zgrupowania łabędzia niemego Cygnus olor, ogorzałki Aythya marila, bielaczka Mergus albellus, nurogęsia Mergus merganser (Kośmicki i in. 2010a, Meissner i in. 2012b, Meissner i in. 2012). W rezerwacie Beka do często spotykanych gatunków ptaków w trakcie migracji jesiennej należą spośród siewek: biegus zmienny Calidris alpina alpina (podgatunek syberyjski), biegus krzywodzioby Calidris ferruginea, siewnica Pluvialis squatarola, a spośród ptaków wodnych: czernica Aythya fuligula, gęgawa Anser anser, perkoz dwuczuby Podiceps cristatus. Rezerwat Słone Łąki to miejsce lęgowe gatunków ptaków zasiedlających zbiorowiska halofilne, szuwaru trzcinowego i oczeretowego. W okresie przelotów szczególnie licznie gromadzą się tu ptaki wodno-błotne i wróblowate. Na obszarze rezerwatu Mechlińskie Łąki gnieżdżą się: sieweczka obrożna Charadrius hiaticula, rybitwa białoczelna Sterna albifrons (oba gatunki zagrożone wyginięciem w skali kraju), pliszka cytrynowa Motacilla citreola (gatunek gniazdujący w Polsce od 1994 roku), ostrygojad Haematopus ostralegus (skrajnie rzadki gatunek lęgowy w Polsce), biegus zmienny Calidris alpina (w Polsce gnieździ się jedynie tutaj i w pobliskim rezerwacie Beka), ohar Tadorna tadorna. W południowozachodniej części rezerwatu znajduje się licząca ok. 25 gniazd kolonia czapli siwej Ardea cinerea. Jesienią nocujące w trzcinowiskach jaskółki, szpaki i pliszki mogą tworzyć nawet kilkutysięczne 120

120 skupienia (Studium uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego polskich obszarów morskich 2014). Tereny ww. rezerwatów zostały jednak wyłączone z zadań Programu. W tabeli wymieniono gatunki ptaków występujące na obszarze wód Zatoki Puckiej i terenów przyległych, uwzględnione w Dyrektywie Ptasiej, rozporządzeniu Ministra Środowiska z dn. 6 października 2014 r. ws. ochrony gatunkowej zwierząt oraz w Polskiej Czerwonej Księdze (Głowaciński 2001). Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące na obszarze wód i terenów przyległych do Zatoki Puckiej Lp Gatunek Forma ochrony* 1. Ardea cinerea czapla siwa OCZ 2. Aythya fuligula czernica DP 3. Aythya marila ogorzałka OŚ, DP 4. Bucephala clangula gągoł OŚ, DP 5. Calidris alpina biegus zmienny OŚ, D, CK: EN 6. Charadrius hiaticula sieweczka obrożna OŚ, CK:VU 7. Cygnus cygnus łabędź krzykliwy OŚ, DP 8. Cygnus olor łabędź niemy OŚ, DP 9. Fulica atra łyska OŚ, DP 10. Larus argentatus mewa srebrzysta OŚ, DP 11. Melanitta fusca uhla OŚ, DP 12. Mergus albellus bielaczek OŚ, DP 13. Mergus merganser nurogęś OŚ, DP 14. Mergus serrator szlachar OŚ, DP, CK:CR 15. Motacilla citreola pliszka cytrynowa OŚ 16. Numenius arquata kulik wielki OŚ, DP, CK: VU 17. Phalacrocorax carbo kormoran czarny OCZ 18. Podiceps cristatus perkoz dwuczuby OŚ 19. Sterna hirundo rybitwa rzeczna OŚ, DP 20. Sterna albifrons rybitwa białoczelna OŚ, DP, CK: NT 21. Sterna sandvicensis rybitwa czubata OŚ, DP, CK: VU 22. Tadorna tadorna ohar OC, CK:LC *OŚ ochrona ścisła, DP Dyrektywa ptasia, OCZ- ochrona częściowa, CK Polska Czerwona Księga. Status zagrożenia w Polskiej Czerwonej Księdze (Głowaciński 2001): EXP wymarłe lub prawdopodobnie wymarłe (jako lęgowe w Polsce), CR krytycznie zagrożone, EN zagrożone, VU narażone, NT bliskie zagrożenia, LC najmniejszej troski. Ujście Wisły Najcenniejszym lęgowiskiem ptaków wodnych na polskim wybrzeżu jest Ujście Wisły Przekop. Obszar jest ostoją ptaków o randze europejskiej. Stwierdzono co najmniej 22 gatunki ptaków wodnobłotnych odbywające tu lęgi i przynajmniej 120 gatunków ptaków wodno-błotnych w okresie nielęgowym. Jest to również jedyne miejsce w Polsce, gdzie gnieżdzi się do 570 par rybitw czubatych Sterna sandvicensis (niemal 100% populacji krajowej) (Meissner i in. 2014a) oraz jedna z kilku głównych krajowych ostoi lęgowych rybitwy białoczelnej Sterna albifrons, rybitwy rzecznej Sterna hirundo, mewy srebrzystej Larus argentatus i sieweczki obrożnej Charadrius hiaticula. 121

121 Obszar stanowi zimowisko bielika Haliaeetus albicilla i śnieguły Plectrophenax nivalis, a także co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego dla np.: bielaczka Mergus albellus, czernicy Aythya fuligula, ogorzałki A. marila czy gągoła Bucephala clangula (Meissner i in. 2014a, Kośmicki i in. 2010b). W okresie wędrówek występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego wielu gatunków ptaków, m. in. rybitwy czubatej Sterna sandvicensis należącej do największych w skali kraju. W ujściowym odcinku Wisły Śmiałej, w okresie wędrówek i zimowania ptaków obserwuje się koncentracje kaczek wśród, których najliczniejsze są krzyżówki Anas ptatyrhynchos. W niektóre zimy sięga tu duże, istotne w skali europejskiej zimowisko uhli Melanitta fusca, ciągnące się od wybrzeży Litwy (Meissner 2005, Skov i in. 2011). Rejon Ujścia Wisły obejmuje znaczny fragment zewnętrznej delty Wisły, od nieczynnego obecnie ujścia Wisły Śmiałej na zachodzie, po aktualne ujście Wisły Przekopu i jego okolice - tak lądowe, jak i morskie - na wschodzie. Do obszaru włączono 12-kilometrowy pas wybrzeża Wyspy Sobieszewskiej. Zachodni kraniec obszaru stanowi rezerwat Ptasi Raj, wschodni - rezerwat Mewia Łacha. Powołany został do ochrony miejsc lęgowych i terenów koncentracji pozalęgowych ptaków wodnych i wodnobłotnych (Meissner 2010a). Na obszarze Wyspy Sobieszewskiej stwierdzono prawie 300 gatunków ptaków, ponad 70% wszystkich obserwowanych w Polsce (436 gatunków) (Tomiałojć i Stawarczyk 2003). Wiele z nich odbywa tutaj swe lęgi (115 gatunków, niemal 50% krajowej awifauny lęgowej), a część zimuje na wodach otaczających wyspę. Najwięcej ptaków odwiedza wyspę w okresie wędrówek, szczególnie jesienią. Biorąc pod uwagę powierzchnię Wyspy Sobieszewskiej, należy tę różnorodność gatunkową ptaków uznać za wysoką. Do najciekawszych gatunków lęgowych należą: rybitwa białoczelna Sternula albifrons, sieweczka obrożna Charadrius hiaticula, sieweczka rzeczna Charadrius dubius, bąk Botaurus stellaris, kropiatka Porzana porzana, zielonka Porzana parva, wąsatka Panurus biarmicus, podróżniczek Luscinia svecica, bielik Haliaeetus albicilla. Sporadycznie gniazduje tu ohar Tadorna tadorna, edredon Somateria mollissima (Czyżak 2001) i ostrygojad Hematopus ostralegus. W tabeli wymieniono gatunki ptaków występujące na obszarze wód Zatoki Gdańskiej w rejonie Ujścia Wisły, uwzględnione w Dyrektywie Ptasiej, rozporządzeniu Ministra Środowiska z dn. 6 października 2014 r. ws. ochrony gatunkowej zwierząt oraz w Polskiej Czerwonej Księdze (Głowaciński 2001). Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie Ujścia Wisły Lp Gatunek Forma ochrony* 1. Anser albifrons gęś białoczelna DP 2. Anser fabalis gęś zbożowa DP 3. Aythya fuligula czernica DP 4. Aythya marila ogorzałka OŚ, DP 5. Bucephala clangula gągoł OŚ, DP 6. Calidris alpina biegus zmienny OŚ, DP, CK: EN 7. Charadrius hiaticula sieweczka obrożna OŚ, CK: VU 8. Chlidonias niger rybitwa czarna OŚ, DP 9. Clangula hyemalis lodówka OŚ, DP 10. Cygnus columbianus łabędź czarnodzioby OŚ, DP 11. Larus argentatus mewa srebrzysta OŚ, DP 12. Larus canus mewa pospolita OŚ, DP 122

122 Lp Gatunek Forma ochrony* 13. Larus minutus mewa mała OŚ, DP, CK: LC 14. Mergus albellus bielaczek OŚ, DP 15. Mergus merganser nurogęś OŚ, DP 16. Numenius arquata kulik wielki OŚ, DP, CK: VU 17. Phalaropus lobatus płatkonóg szydłodzioby OŚ, DP 18. Podiceps auritus perkoz rogaty OŚ, DP 19. Sterna hirundo rybitwa rzeczna OŚ, DP 20. Sterna albifrons rybitwa białoczelna OŚ, DP, CK: NT 21. Sterna caspia rybitwa wielkodzioba OŚ 22. Sterna sandvicensis rybitwa czubata OŚ, DP, CK: VU 23. Tadorna tadorna ohar OC, CK:LC 24. Tringa glareola łęczak OŚ, DP, CK:EN *OŚ ochrona ścisła, DP Dyrektywa Ptasia, CK Polska Czerwona Księga. Status zagrożenia w Polskiej Czerwonej Księdze (Głowaciński 2001): EXP wymarłe lub prawdopodobnie wymarłe (jako lęgowe w Polsce), CR krytycznie zagrożone, EN zagrożone, VU narażone, NT bliskie zagrożenia, LC najmniejszej troski Obszary chronione Rezerwaty Przyrody Ptasi Raj (rezerwat ornitologiczny) Głównym celem ochrony rezerwatu jest zachowanie kompleksu przybrzeżnych jezior, bagien i wydm, jako miejsca odpoczynku ptaków przelotnych. Ogólnie występuje tu ponad 200 gatunków, z czego 45 tu gniazduje. W rezerwacie występuje ponadto 320 gatunków roślin, zespół roślinności nadmorskiej wydmy białej Elymo-Ammophiletum. Cała strefa brzegowa rezerwatu znajduje się na odcinku na którym przewiduje się realizację zadań Programu. Kępa Redłowska (rezerwat krajobrazowy) Utworzony w celu ochrony stanowiska jarzębu szwedzkiego Sorbus intermedia, obecnie podlegającego ochronie całkowitej, figurującego na czerwonej liście roślin zagrożonych w Polsce. Głównym celem ochrony jest tu zachowanie krajobrazu klifu nadmorskiego, unikatowego w pasie Wybrzeża Gdańskiego oraz porastających wysoczyznę cennych zespołów leśnych. Fragment rezerwatu na km 80,9 81,1 obejmuje odcinek brzegu na którym przewiduje się realizację zadań Programu. Słone Łąki (rezerwat florystyczny) Celem ochrony jest zachowanie łąk halofilnych, rzadkich gatunków roślin słonolubnych i siedlisk cennych gatunków ptaków. Teren rezerwatu został wyłączony z zadań zmienionego Programu. Beka (rezerwat przyrody) Obejmuje niskie wybrzeże Zatoki Puckiej w pradolinie Redy. Głównymi celami ochrony jest zachowanie wilgotnych słonych łąk, tzw. słonaw i rzadkich zbiorowisk młak turzycowych, oraz bogatej awifauny lęgowej i przelotnej. Teren rezerwatu został wyłączony z zadań zmienionego Programu. Mechelińskie Łąki (rezerwat faunistyczny) 123

123 Chroni miejsca lęgowe i bytowania cennych gatunków ptaków wodnych i wodno-błotnych, zbiorowisk szuwarowych i łąkowych oraz specyficzne siedliska halofilne i typowe dla nich warunki wodne. Teren rezerwatu został wyłączony z zadań zmienionego Programu. Helskie Wydmy (rezerwat florystyczny) Ochronie podlegają specyficzne stanowiska roślinności wydmowej ekosystemy murawowe, wrzosowiskowe i leśne, w szczególności bogate stanowiska porostów i grzybów naporostowych, charakterystycznych dla naturalnego nadmorskiego krajobrazu wydmowego, fragment wydmowego brzegu morskiego i znajdujący się tu gęsty las iglasty. Strefa brzegowa rezerwatu nie była przewidywana do realizacji zadań w ramach Programu Parki Krajobrazowe Nadmorski Park Krajobrazowy Jest to chroniony obszar lądowo morski, ponad połowa jego powierzchni to wody Zalewu Puckiego. Powierzchnia Parku wynosi ha (w tym ha części lądowej i ha wód morskich Zatoki Puckiej), otulina ha. Część lądowa Parku obejmuje wąski pas wybrzeża morskiego, ciągnący się od Białogóry po Półwysep Helski oraz zachodnie brzegi Zalewu Puckiego od Władysławowa do Mechelinek. W Parku występują wszystkie typy brzegów morskich charakterystyczne dla południowego Bałtyku (Janta 1997). Występują tu unikalne w skali kraju zespoły roślin halofilnych, inicjalne zbiorowiska plaż, zespoły roślinne porastające wydmy białe, szare, wysokie torfowiska atlantyckie. Powierzchnia Parku w 47% pokryta jest przez lasy, w większości zbiorowiska borowe, m.in. charakterystyczny dla wybrzeża bór bażynowy. Osobliwością NPK jest występowanie roślin reliktowych, osiągających tu granice swego zasięgu (malina moroszka, woskownica europejska). Ważnym elementem przyrodniczym jest występowanie w strefie brzegowej Zatoki Puckiej szuwaru trzcinowego, który stanowi część siedliska duża płytka zatoka 1160 (patrz też rozdział ). Strefa brzegowa Parku na 12 odcinkach (patrz też tabela 2.1) została włączona do Programu Obszary Chronionego Krajobrazu Obszar Chronionego Krajobrazu Wyspy Sobieszewskiej Obszar stanowi fragment regionalnego systemu przyrodniczego strefy nadmorskiej rejonu Zatoki Gdańskiej. Najcenniejsze fragmenty objęte są ochroną rezerwatową (rezerwaty Ptasi Raj i Mewia Łacha). Nadmorski Obszar Chronionego Krajobrazu W granicach NOChK znajduje się brzeg morski, zalesiony i bezleśny pas wydm ciągnący się wzdłuż wybrzeża, część kompleksu Bielawskich Błot, a we wschodniej części równina Błot Przymorskich i północne fragmenty sąsiadującej z nią Wysoczyzny Żarnowieckiej Specjalne Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO) Zatoka Pucka i Półwysep Helski PLH Obszar obejmuje Półwysep Helski wraz z Zatoką Pucką wewnętrzną oraz fragmentem wybrzeża od Władysławowa do Mechelinek (Kępy Oksywskiej). Rzeźba terenu jest efektem działania lądolodu, zmodyfikowana przez współczesne procesy morfogenetyczne. Dominujące formy to fragmenty kęp pochodzenia morenowego i pradoliny wyerodowane przez wody roztopowe lądolodu, a przede 124

124 wszystkim obszar płytkiej zatoki i forma mierzejowa typu kosy, wysunięta daleko w morze. Spotyka się tu specyficzny typ niskiego, bagiennego wybrzeża morskiego oraz mierzejowe (wydmowe) wybrzeże na Mierzei Helskiej, o charakterze akumulacyjnym. Znajdują się tu ciągi wydmowe położone równolegle do linii brzegowej. Odmienny charakter ma klif wykształcony na brzegu Zatoki Puckiej, na krawędzi Kepy Swarzewskiej i Kepy Puckiej oraz koło Osłonina. Jest to obecnie w dużej części klif żywy, z zachodzącymi zjawiskami abrazji, z typowymi dla tego siedliska zbiorowiskami roślinnymi, w kilku odcinkach dobrze wykształconymi. Obecnie są także fragmenty z zachowanymi płatami zbiorowisk zaroślowych i leśnych w relatywnie dobrym stanie zachowania. Na Półwyspie Helskim dominują bory sosnowe i acidofilne dąbrowy, fragmentarycznie zachowały się murawy napiaskowe. W Zatoce Puckiej występują łąki podwodne. W ujściach pradolin dominuje roślinność nieleśna z przewagą łąk słonoroślowych (SDF). Dla obszaru w 2014 roku został opracowany Program zarządzania rejon Zatoka Pucka i Projekt planu ochrony, które jednak podlegały będą jeszcze konsultacjom prowadzonym przez Ministerstwo Środowiska. Z SDF obszaru wynika, że 13 siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy siedliskowej spełnia kryteria przedmiotu ochrony: ujścia rzek (estuaria) (1130), duże płytkie zatoki (1160), kidzina na brzegu morskim (1210), klify na wybrzeżu Bałtyku (1230), solniska nadmorskie (Glauco-Puccinietalia, część zbiorowiska nadmorskie) (1330), inicjalne stadia nadmorskich wydm białych (2110), nadmorskie wydmy białe (Elymo-Ammophiletum) (2120), nadmorskie wydmy szare (2130), nadmorskie wydmy z zaroślami wierzby piaskowej (2170), lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2180), zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) (6410), górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk (7230) oraz bory i lasy bagienne (91D0). W SDF-ie wymieniono ponadto 11 gatunków zwierząt i roślin z załącznika II Dyrektywy siedliskowej: Lyacena dispar, Triturus cristatus, Bombina bombina, Phocoena phocoena, Halichoerus grypus, Lutra lutra, Lampetra fluviatilis, Alosa fallax, Liparis loeselii i Linaria loeselii, Drepanocladus vernicosus (patrz też rozdz i 5.2.5). Estuarium Redy i Zagórskiej Strugi 1130 należy do nielicznych, które zachowały jeszcze cechy naturalnego krajobrazu. Jest przykładem obszaru nadmorskiego o specyficznych stosunkach wodnych. Występuje tu zjawisko stałego lub okresowego zasolenia wód powierzchniowych i najpłycej zalegajacych wód podziemnych. Charakterystyczne dla Redy są piaszczyste łachy tworzone przez materiał nanoszony przez rzekę (Michałek i Kruk-Dowgiałło 2014b). Duża płytka zatoka 1160 w obszarze PLH Zatoka Pucka i Półwysep Helski jest jedynym tego typu siedliskiem w Polsce. W kontekście zachowania jego właściwego stanu szczególnie istotna jest ekotonowa strefa brzegowa, na niektórych odcinkach porośnięta szuwarem trzcinowym (km 103,0-104,15; 105,9-106,0; 114,9-115,0; 116,2-116,7; 121,5-126,0; km H 48,8-48,85; 48,9-49,55; 50,4-50,6; 51,7-52,35; 67,0-67,5; 68,15-68,55; 69,1-69,9; 70,0-71,4) (Michałek i Kruk- Dowgiałło 2014b). Kidzina na brzegu morskim 1210 jest siedliskiem efemerycznym, charakteryzującym się dużą dynamiką tak w skali czasowej jak i przestrzennej. W obszarze Zatoka Pucka i Półwyspep Helski najwięcej kidziny obserwowano w pobliżu płotków z faszyny zabezpieczających wydmy (Michałek i Kruk-Dowgiałło 2014b). Najwięcej płatów solnisk morskich 1330 zidentyfikowano w rezerwatach Słone Łąki koło Władysławowa oraz Beka (Michałek i Kruk-Dowgiałło 2014b), które zostały wyłączone z poza zadań Programu. Płaty siedliska znajdują się ponadto w rejonie Osłonina. Warunkiem występowania siedliska jest zaleganie słonej wody, okresowe mieszanie się wód słonych i słodkich i ich stagnacja a podstawowym zagrożeniem dla siedliska są zmiany warunków wodnych prowadzące do przesuszenia. Odcinki brzegów klifowych (siedlisko 1230) od Osłonina do Pucka wskazują na wzrost aktywności abrazyjnej, co przejawia się powstawaniem na znacznych odcinkach obrywów, osuwisk i osypisk. Klify 125

125 charakteryzuje dobrze wykształcona roślinność, przede wszystkim pasy zbiorowisk leśnych: grąd i buczyna. Naturalne kompleksy nadmorskich wydm białych 2110, 2120 oraz szarych 2130 znajdują się przede wszystkim w rezerwacie Helskie Wydmy (patrz też rozdz ) (Michałek i Kruk-Dowgiałło 2014b), na odcinku brzegu poza zasięgiem zadań Programu. W obszarze Zatoka Pucka i Półwyspe Helski w ogóle nie występują klasyczne, zgodne z wzorcem europejskim zbiorowiska zarośla wierzby piaskowej (Michałek i Kruk-Dowgiałło 2014b). Siedlisko 2180 występuje w pasie przymorskim, charakteryzuje się znacznym stopniem pinetyzacji. Badane fitocenozy często sąsiadują z zabudową, są poprzecinane ścieżkami. Wymienione w SDF-ie obszaru siedlisko 6410 stwierdzono w rezerwatach przyrody wyłączonych ze zmienionego Programu, podobnie siedlisko występuje w granicach rezerwatu Beka. Na siedlisko 91D0 działania przewidziane w Programie nie będą miały znaczącego wpływu. Jednymi oddziaływaniami mogą być tu prace prowadzone przy umacnianiu brzegu, na etapie budowy, głównie lokalizacja baz sprzętu i składowiska materiałów oraz prowadzenie technicznych dróg dojazdowych. Stanowiska gatunku motyla z załącznika II DS. Lyacena dispar - czerwończyk nieparek oraz 3 gatunków roślin z załącznika II DS. Liparis loeselii i Linaria loeselii i Drepanocladus vernicosus znajdują się na analizowanym odcinku Zatoki Gdańskiej w granicach rezerwatu przyrody Beka, wyłączonym z poza zadań Programu (Michałek i Kruk-Dowgiałło 2014b). Wg dokumentacji do Programu zarządzania obszarami Natura 2000 w rejonie Zatoki Puckiej (Michałek i Kruk-Dowgiałło 2014b) dwa gatunki zwierząt wymienione w SDF obszaru - kumak nizinny i traszka w ogóle nie występują w jego granicy. Siedliska odpowiednie dla parposza znajdują się w strefie głębokowodnej Zatoki Gdańskiej, a więc działania prowadzone w strefie brzegowej akwenu nie będą miały wpływu na populację tego przedmiotu ochrony. Morświn nie przebywa w bezpośrednim sąsiedztwie strefy brzegowej. Na minoga rzecznego prace związane z ochroną brzegów nie będą miały znaczącego oddziaływania. Na fokę szarą Halichoerus grypus, która w zasadzie nie pojawia się na plażach w obszarze Zatoka Pucka i Półwysep Helski zadania Programu mogą wpływać wyłącznie w sposób pośredni poprzez hałas oraz zwiększone natężenie ruchu w strefie brzegowej Jednakże oddziaływania te będą krótkotrwałe i nieznaczące. Podsumowując, na wskazanym w Programie odcinku brzegu Zatoki Gdańskiej, w strefie brzegowej Półwyspu Helskiego od strony Zatoki Puckiej w potencjalnym zasięgu oddziaływania występują przedmioty ochrony wymienione w tabeli Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar Zatoka Pucka i Półwysep Helski Kod Nazwa przedmiotu ochrony Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku Siedliska z załącznika I DS 1130 Ujścia rzek/estuaria C 1330 Solniska nadmorskie A 1160 Duże płytkie zatoki B 1230 Klify na wybrzeżu Bałtyku B 2120 Nadmorskie wydmy białe C 2130 Nadmorskie wydmy szare C 2180 Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich A 126

126 Ostoja w Ujściu Wisły PLH Obszar obejmuje dwa estuaria utworzone przez ramiona Wisły, tzw. Wisły Śmiałej koło Sobieszewa i Przekop koło Mikoszewa uchodzące do Zatoki Gdańskiej, wraz z otaczającymi je piaszczystymi terenami. Do ostoi należą także wody przybrzeżne, szczególnie ważne dla ptaków. Stwierdzono tu występowanie siedlisk stanowiących typowy kompleks nadmorskich, napiaskowych zbiorowisk roślinnych. Dla obszaru w 2014 roku został opracowywany Program zarządzania rejon Ujście Wisły i Projekt planu ochrony, które jednak podlegały będą jeszcze konsultacjom. Z SDF obszaru wynika, że 9 siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy siedliskowej spełnia kryteria przedmiotu ochrony: ujścia rzek (estuaria) (1130), kidzina na brzegu morskim (1210), inicjalne stadia nadmorskich wydm białych (2110), nadmorskie wydmy białe (Elymo-Ammophiletum) (2120), nadmorskie wydmy szare (2130), nadmorskie wydmy z zaroślami rokitnika (2160), nadmorskie wydmy z zaroślami wierzby piaskowej (2170), lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2180) oraz pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) (9190). W SDFie wymieniono ponadto 7 gatunków zwierząt i roślin z załącznika II Dyrektywy siedliskowej, spełniające kryteria przedmiotów ochrony: Alosa fallax, Lampetra fluviatilis, Pectus cultratus, Rhodeus sericeus amarus, Halichoerus grypus, Lutra lutra oraz Linaria loeselii. Estuarium 1130 w obszarze obejmuje system hydrologiczny: Wisłę Śmiałą z przyległymi do niej jeziorami Ptasi Raj oraz Karaś oraz z użytkiem ekologicznym Zielone Wyspy oraz, będące poza zapisami Programu ujście Wisły Przekop. Jest to przykład obszaru nadmorskiego o specyficznych stosunkach wodnych i procesach estuariowych modyfikowanych przez działalność człowieka (Michałek i Kruk-Dowgiałło 2014a). Siedlisko estuarium w obszarze Ostoja w Ujściu Wisły ma zupełnie inny charakter niż to w sąsiadującym obszarze PLH Zatoka Pucka i Półwysep Helski jest znacznie zmodyfikowane przez działalność człowieka. Nie przewiduje się działań ochrony brzegów bezpośrednio w siedlisku estuarium, a te prowadzone w sąsiedztwie ze względu na charakter ujścia nie będą miały na niego wpływu. Kidzina na brzegu morskim 1210 jest siedliskiem efemerycznym, charakteryzującym się dużą dynamiką tak w skali czasowej jak i przestrzennej. W obszarze Ostoja w Ujściu Wisły kidzina powszechnie występuje po obu stronach Przekopu Wisły, na odcinku wyłączonym z działań Programu (Michałek i Kruk-Dowgiałło 2014a). Siedlisko nadmorskich wydm białych 2120 występuje m. in. w środkowej i wschodniej części Mierzei Messyńskiej, gdzie zachodzą czynne procesy eoliczne, warunkujące niestabilność wydmowego podłoża. Wskazywanym przez autorów Programu zarządzania obszarem Ostoja w Ujściu Wisły warunkiem zachowania tego siedliska przyrodniczego w obszarze jest całkowite odstąpienie od utrwalania wydm przez sztuczne nasadzenia. Wydmy szare 2130 występują przede wszystkim we wschodniej części obszaru, w rezerwacie Mewia Łacha, poza odcinkami brzegu wskazywanymi do sztucznego zasilania i budowli umocnień brzegowych. Nadmorskie wydmy z zaroślami rokitnika 2160, występujące na odcinku brzegu wskazanym do realizacji zadań (w zachodniej części obszaru, obejmującej rezerwat przyrody Ptasi Raj ), są pochodzenia antropogenicznego i są wynikiem sztucznego nasadzania rokitnika na prawym, ujściowym odcinku Wisły Śmiałej w celu stabilizacji piaszczystego podłoża. Zadania przewidzane Programem nie będą miały wpływu na to siedlisko. W obszarze nie stwierdzono reprezentatywnych płatów siedliska 2170 (Michałek i Kruk-Dowgiałło 2014a). Stanowisko lnicy wonnej Linaria loeselii znajduje się w rejonie ujścia Wisły Przekop, różanka występuje w zbiornikach słodkowodnych: Bobrowe, Małe, Mikoszewskie. Wobec powyższego należy stwierdzić, że oba gatunki znajdują się poza zasięgiem oddziaływania zadań Programu (Michałek 127

127 i Kruk-Dowgiałło 2014a, Program zarządzania). Ciosa, poza obszarem Zalewu Wiślanego, prawdopodobnie nie tworzy samodzielnych populacji, a jej pojawianie się w rejonie Ujścia Wisły Śmiałej można uznać za przypadkowe (Grochowski i in. 2012). Parposz, minóg rzeczny jak również wydra zostały wykluczone z dalszych ocen z uwagi na ich ekologię nie powiązaną ze strefą brzegową omawianego obszaru. Foka szara regularnie obserwana jest na odcinku brzegu nie objętym Programem. W listopadzie 2014 roku na piszczystych łachach u ujścia Wisły Przekop odnotowano liczbę 160 osobników (www 2). Podsumowując, na wskazanym w Programie odcinku brzegu Zatoki Gdańskiej, w potencjalnym zasięgu oddziaływania występują przedmioty ochrony wymienione w tabeli Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar Ostoja w Ujściu Wisły Kod Nazwa Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku Siedliska z załącznika I DS 2120 Nadmorskie wydmy białe C Klify i Rafy Kamienne Orłowa PLH Jest to Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk z wyjątkowo cennym przyrodniczo gatunkiem wieloletniego krasnorostu widlika Furcellaria lumbricalis oraz łąkami trawy morskiej Zostera marina porastającej piaszczyste dno między zalegającymi na nim kamieniam i głazami. W wodach przybrzeżnych obszaru występuje bogata fauna, z udziałem rzadkich i objętych ochroną gatunków ryb. Z SDF obszaru wynika, że 7 siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy siedliskowej spełnia kryteria przedmiotu ochrony: skaliste i kamieniste dno morskie (rafy) (1170), klify na wybrzeżu Bałtyku (1230), kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) (9110), żyzne buczyny (Dentario glandulosae- Fagenion, Galio odorati-fagenion) (9130), grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum) (9160), pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) (9190) oraz łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) (91E0). W SDF-ie obszaru nie wymieniono gatunków z załącznika II Dyrektywy siedliskowej spełniających kryteria przedmiotu ochrony. Dla części lądowej obszaru obowiązuje Zarządzenie Nr 6/2010 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku z dnia 7 kwietnia 2010 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody "Kępa Redłowska" (Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 97 poz. 1897). Na wskazanym w Programie odcinku brzegu Zatoki Gdańskiej lub w potencjalnym zasięgu oddziaływania występują przedmioty ochrony wymienione w tabeli

128 Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar Klify i rafy kamienne Orłowa Kod Nazwa Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku Siedliska z załącznika I DS 1170 Rafy B 1230 Klify na wybrzeżu Bałtyku B 9110 Kwaśne buczyny B 9130 Żyzne buczyny B 9160 Grąd subatlantycki B 9190 Kwaśny las brzozowodębowy B Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) Zatoka Pucka PLB Obszar obejmuje Zatokę Pucką i sąsiadujące z nią od wschodu wody Zatoki Gdańskiej Wewnętrznej. W granicach obszaru są również tereny lądowe; nadmorskie łąki w okolicach Jastarni, Władysławowa, Rewy i Mechelinek. Celem powołania OSOP jest ochrona koncentracji ptaków wodnych przekraczających osobników. Maksymalne stwierdzane jednorazowo liczebności przekraczają nawet ptaków wodnych. Dla obszaru w 2014 roku został opracowany Program zarządzania rejon Zatoka Pucka i Projekt planu ochrony (które podlegały będą jeszcze dalszym konsultacjom w procedurze prowadzonej przez Ministerstwo Środowiska). Występujące w OSOP gatunki uwzględnione w Dyrektywie Ptasiej wymieniono w rozdziale Większość gatunków przebywa przede wszystkim na wodach Zatoki w okresie migracji i zimowania (perkozy, kormorany, łabędzie, kaczki tj. czernica, ogorzałka, lodówka, uhla, gągoł, bielaczek, szlachar, czy nurogęś) a najważniejsze zagrożenia wymienione w projekcie planu ochrony związane są z rybołówstwem (przyłów), intensyfikacją turystyki, wzrostem ruchu jednostek pływających (płoszenie) a nie z ochroną brzegów. Gatunki lęgowe ptaków (biegus zmienny, sieweczka obrożna, ostrygojad, pliszka cytrynowa) występują na terenie rezerwatów przyrody, które zostały wyłączone z zadań Programu tj. Beka, Mechelińskie Łąki i Słone Łąki. Wyjątkiem jest mewa srebrzysta, która jest gatunkiem licznym dzięki synantropizacji i wybiera do gniazdowania dachy budynków i falochrony. Obecnie nie są znane dokładne miejsca lęgowe ohara, prawdopodobnie gniazda znajdują się poza obszarem PLB (historycznie był to rezerwat Mechelińskie Łąki). Lęgi rybitwy rzecznej i czubatej stwierdza się na terenie portowym (pirsy, falochrony), a zagrożenia nie są w omawianym obszarze związane z ochroną brzegów. Uwaga: prace związane z ochroną brzegów wykonywane na przylegających do rezerwatów przyrody odcinkach nie mogą zakłócać stosunków wodnych czy procesów hydromorfologicznych przyczyniających się do budowania piaszczystych łach przy ujściu Redy (siedliska lęgowe ptaków). Ujście Wisły PLB Obszar obejmuje znaczny fragment zewnętrznej delty Wisły, od nieczynnego obecnie ujścia Wisły Śmiałej na zachodzie, po aktualne ujście Wisły Przekopu i jego okolice - tak lądowe, jak i morskie, na wschodzie. Do obszaru włączono 12-kilometrowy pas wybrzeża Wyspy Sobieszewskiej. Zachodni kraniec obszaru stanowi rezerwat Ptasi Raj, wschodni - rezerwat Mewia Łacha. Powołany został do ochrony miejsc lęgowych i terenów koncentracji pozalęgowych ptaków wodnych i wodno-błotnych. 129

129 Dla obszaru w 2014 roku został opracowany Program zarządzania rejon Ujście Wisły i Projekt planu ochrony, które podlegały będą jednak dalszym konsultacjom. Występujące w OSOP gatunki uwzględnione w Dyrektywie Ptasiej wymieniono w rozdziale Siedliskami lęgowymi ptaków związanych ze strefą brzegową obszaru są przede wszystkim piaszczyste łachy przy ujściu Wisły Przekop (rezerwat Mewia Łacha), nie objęte Programem. W PZO ochronnych rezerwatu Ptasi Raj, wchodzącego w skład obszaru PLB Ujście Wisły (Zarządzenie Nr 2/2014 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska z dnia 5 lutego 2014 r.) i wpisanego do Programu, jako zagrożenie wskazuje się zwężanie oraz możliwe przerwanie Mierzei Messyńskiej w wyniku intensywnych procesów brzegowych a działaniami ochronnymi są jest stabilizacja brzegu (tj. prace refulacyjne). Prace powinny być prowadzone przy zachowaniu niezbędnych środków minimalizujących negatywny wpływ na środowisko: wykorzystaniu materiału naturalnego, w okresie zimowym. Potencjalnym zagrożeniem są natomiast sztuczne umocnienia brzegowe, a gatunkiem narażonym jest przede wszystkim sieweczka obrożna, która pojawia się na odcinku objętym Programem. Na pozostałe gatunki związane z obszarem PLB w okresie zimowania i migracji (bielaczek, czernica, ogorzałka, uhla, gągoł, krzyżówka) działania związane z ochroną brzegów nie będą miały wpływu a wskazywane w projekcie planu ochrony zagrożenia związane są z połowami rybackimi (przyłów), wzmożoną turystyką (motorowe i niemotorowe sporty wodne). Tabela Gatunki ptaków potencjalnie występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar Ujście Wisły Kod Gatunek Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania ochrony gatunku A137 Charadrius hiaticula sieweczka obrożna B 5.3. Półwysep Helski od strony otwartego morza Polska strefa przybrzeżna znajduje się w południowej części Morza Bałtyckiego. Odcinek polskiego wybrzeża obejmujący odcinek od Helu do Władysławowa administracyjnie należy do województwa pomorskiego. W opisywanym rejonie polskiej strefy przybrzeżnej zlokalizowane są następujące odcinki brzegu uwzględnione w Programie: - Władysławowo Kuźnica (od nasady do km 9,5), - Kuźnica Jurata (9,5 23,5 km) Warunki geomorfologiczne Półwysep Helski jest jednym z najbardziej charakterystycznych elementów polskiego wybrzeża. Długość linii brzegowej Półwyspu wynosi około 71,5 km, z czego połowa przypada na brzegi otwartego morza. Jego powierzchnia wynosi 32,3 km 2. Półwysep Helski formował się z osadów pochodzących z rozmywanych brzegów Kępy Swarzewskiej oraz erodowanych brzegów na zachód od Rozewia. W rezultacie mierzeja narastała stopniowo w wyniku zachodzących procesów hydro- i litodynamicznych. Cechą charakteryzującą Półwysep Helski zarówno w części lądowej, jak i podwodnej, jest jego dwudzielność (Tomczak 2005). Część zachodnią, nasadową od Władysławowa po Jastarnię tworzy wąska, niska mierzeja o mało 130

130 urozmaiconej rzeźbie. Szerokości Półwyspu wahają się tam od zaledwie 100 m w rejonie Chałup do około 600 m w rejonie Jastarni. Wysokość wałów wydmowych na tym odcinku nie przekracza 5 m n.p.m. (rys. 5.7). Począwszy od Jastarni ciągnie się część głowicowa wsparta na rozbudowanym, podwodnym cokole. Szerokość Półwyspu w kierunku cypla stopniowo wzrasta, maksymalnie do ponad m w miejscowości Hel. Od Juraty w kierunku cypla, plaży towarzyszą rozbudowane wały wydmowe, których wysokość w wielu miejscach przekracza 15 m, maksymalnie osiągając 22 m n.p.m. Wzdłuż Półwyspu Helskiego występuje duża zmienność parametrów form pasa plażowo-wydmowego i podbrzeża (rys. 5.7). Średnia szerokość plaży od nasady po km H 22,80 na podstawie danych monitoringowych z 2012 roku, wynosiła około 33 m. wysokość H (m) przekrój km H 0.5 przekrój km H odległość L (m) wysokość H (m) odległość L Rys Parametry brzegu i przybrzeża Półwyspu Helskiego w latach 1989, 1995 i 2008 na podstawie danych z banku danych Brzeg (opracowanie własne) W przybrzeżu odmorskiej części Półwyspu Helskiego istnieją formy rynnowe pochodzenia wodnolodowcowego, które charakteryzują się przebiegiem skośnym do brzegu, pod kątem W rynnie występującej w nasadowej części Półwyspu Helskiego najczęściej występują przepływy w kierunku południowo-wschodnim ( ) będące jedną z przyczyn występowania stałych tendencji erozyjnych oraz deficytu materiału osadowego w części nasadowej i centralnej półwyspu (Zawadzka 2000) Dynamika strefy brzegowej Brzegi morskie Półwyspu Helskiego na wschód od portu we Władysławowie zarówno w ostatnim stuleciu jak i w ostatnich dekadach podlegały erozji. Największa erozja dotyczyła części nasadowej (km H 0-4,5) oraz części centralnej (km H 10,0-14,0). Nie obserwowano znacznej erozji odcinka nasadowego w okresie Proces intensyfikacji erozji dotyczy okresu , czyli po wybudowaniu portu we Władysławowie. Uśredniona zmiana linii brzegowej w okresie wynosiła -0,58 m rok -1. W latach średnie przemieszczenie linii brzegowej na odcinku km H 0,0-5,0 następowało z prędkością -0,66 m rok -1, a dla z prędkością -0,09 m rok -1 (rys. 5.8). Podstawa wydmy w okresie w części nasadowej i centralnej, km H 0,0-19,0 cofała się ze średnią prędkością -0,33 m rok -1 (Zawadzka 1998) (m) 131

131 Rys Zmiany linii brzegowej na Półwyspie Helskim w latach i (źródło: Zawadzka 1998) Okres bezpośrednio przed podjęciem kompleksowej ochrony Półwyspu Helskiego - charakteryzował się dużymi zmianami brzegów morskich półwyspu. Dane dokumentują istnienie systemu erozyjno-akumulacyjnego wykazującego stałe cechy. Analizowany okres charakteryzował się prędkością przemieszczania linii brzegowej wynoszącą średnio około -1,2 m rok -1 (od -0,7 do - 3,0 m rok -1 ). Niszczenie wydmy występowało w mniejszym lub większym stopniu na całej długości Półwyspu Helskiego. Maksymalne ubytki zlokalizowane zostały na wschód od Kuźnicy (od -3 do -5 m rok -1 ). Średnie tempo cofania podstawy wydmy wynosiło -1,45 m rok -1. Występowanie bardzo długich odcinków o przewadze procesów erozyjnych wskazywało na głęboki deficyt osadów i znaczne zaburzenia równowagi litodynamicznej (Cieślak 1992). W okresie do km H 22,3 odcinki akumulacyjne obejmowały około 26% brzegu. W latach nastąpiło pogłębienie niszczenia brzegu na odcinkach najbardziej zagrożonych do 1987 roku. Lokalnie, prawie całkowitemu zniszczeniu uległy wydmy przednie na blisko siedmiokilometrowym odcinku nasadowym, zaś spiętrzenia sztormowe powodowały okresowe zalewanie niskich terenów na zapleczu wydm oraz wzrost zagrożenia przerwania półwyspu w rejonie Chałup (1988/1989). Na odcinku km H 10,0-20,0, około 2,7 km było pozbawione wydmy nadbrzeżnej (ibidem). W wyniku erozji brzegów morskich wystąpiło zagrożenie życia i mienia ludzi oraz infrastruktury Półwyspu. Obserwowana, postępująca erozja brzegu morskiego oraz wyniki badań i analiz wskazywały na stan katastrofy brzegowej Półwyspu Helskiego bez możliwości odbudowania się do bezpiecznego stanu. W rezultacie działań lokalnej społeczności, środowiska naukowego oraz administracji morskiej w 1989 roku podjęto decyzję o realizacji ochrony brzegów Półwyspu w latach metodą sztucznego zasilania (uchwała KERM 101/89). Sztuczne zasilanie brzegów prowadzone było zgodnie z wytycznymi projektowymi i pod nadzorem naukowym ZHM Instytutu Morskiego w Gdańsku. Obejmowało również ocenę efektywności prac, analizę stanu odporności strefy brzegowej i nadbrzeża w warunkach sztucznego zasilania w latach oraz propozycje prac ochronnych na lata Antycypując uzyskane wyniki prac badawczo-kontrolnych można stwierdzić, że zastosowana metoda analizy morfometrycznej umożliwiła szczegółowe udokumentowanie funkcjonowania systemu erozyjno-akumulacyjnego strefy brzegowej i nadbrzeża oraz czasowego zmniejszenia erozji na zasilanych odcinkach (Dubrawski 2000, Boniecka i in., 2000). Aktualnie, 15 lat od pierwszego zasilania, brak kompleksowego opracowania omawiającego stan i przebieg procesów morfo, i litodynamicznych strefy brzegowej i nadbrzeża Półwyspu Helskiego. W oparciu o pomiary monitoringowe wykonano jedynie ocenę skuteczności systemów ochrony brzegu morskiego zrealizowanych w okresie obowiązywania wieloletniego Programu ochrony brzegów morskich. Dla odcinka km H 0,0-36,0 przedstawiono zmianę położenia umownej linii brzegowej na poszczególnych kilometrach Półwyspu Helskiego w latach (tab. 5.16). Rezultaty obliczeń poziomu bezpieczeństwa zaplecza 132

132 programem Dune wykazały, że zdecydowana większość profili na Półwyspie spełnia nadaną temu odcinkowi brzegu letnią normę bezpieczeństwa. Jedynie profile brzegowe na km H 3,5;10,0;10,5;16,5 i 17,0 spełniały normę bezpieczeństwa na poziomie T p = 50 lat. Stan brzegu Półwyspu potwierdzają także dodatkowe kryteria morfologiczne (Boniecka i in. 2013). Tabela Wyniki badań metodą DUNE profili w rejonie Kuźnicy na Płw. Helskim, na których w okresie od 2004 do 2012 r. prowadzono sztuczne zasilanie Przekrój km H Erozja plaży obliczona programem DUNE w m 3 /mb Siła sztormu 20 lat 50 lat 100 lat 200 lat Wymagana wg metody Dune rzędna wzniesienia wydmy R max (m n.p.m.) Rzeczywista R max (m n.p.m.) Norma bezpieczeństwa nadana (lata) Norma bezpieczeństwa obliczona metodą DUNE (lata) 4,01 4,3 4,84 5, zasilania na odcinku : km H 10,1-12,6 9,5 0,1 0,5 1,2 2, ,8 53, ,5 33,3 31, , ,6 6,2 7,4 9, , ,1 29,1 30,2 4, Antropogenizacja Dla zobrazowania wielkości i rodzaju działań wpływających na antropopresję strefy brzegowej, przedstawiono dane zebrane w ramach projektu ECOSUPPORT (Zaawansowane narzędzie modelowe zmian ekosystemu Morza Bałtyckiego dla wspomagania systemu zarządzania, Instytut Oceanologii PAN, ), (rys. 5.9, tab. 5.17). 133

133 Rys Antropogenizacja strefy brzegowej Półwyspu Helskiego (opracowanie własne) Tabela Antropopresja na strefę brzegową Półwyspu Helskiego (Marzec 2011) Rodzaj użytkowana brzegu Długość/liczba Opaski betonowe i kamienne ok. 10 km Wejścia na plaże 40 km/137 wejść Łodzie motorowe 135 Łodzie rybackie (nie wszystkie 98 używane do celów rybackich) Samochody Przyczepy+domki kempingowe na kempingach Sezonowe obiekty na plaży 105 Namioty na kempingach 617 Deski surfingowe 904 Zabudowa trwała nie objęła obszarów wydmowych od strony otwartego morza z wyjątkiem Domu Zdrojowego w Jastarni i hotelu Bryza w Juracie. Szczególnym zainteresowaniem cieszą się piaszczyste plaże. W sezonie turystycznym liczba osób korzystających jednorazowo z plaż po odmorskiej stronie Półwyspu wzrasta wielokrotnie. Półwysep Helski jest mało odporną na erozję formą brzegową. Około 45% jego powierzchni leży poniżej rzędnej +2,5 m n.p.m. Zaistniały deficyt osadów w strefie brzegowej wywołany czynnikami antropogenicznymi(częściowe zatrzymanie ruchu osadów przez falochrony portu we Władysławowie, budowa opaski w Rozewiu, zanik aktywności niektórych klifów) był przyczyną pogłębiającej się erozji brzegów Półwyspu Helskiego. Pierwsze opaski w części nasadowej powstały w latach 30-tych 134

134 ubiegłego wieku. Do działań ochronnych na większą skalę przystąpiono po II wojnie światowej. W latach proces abrazji brzegów próbowano zahamować poprzez budowę systemu 161 ostróg palisadowych na odcinku km H 0,5-12,3. Działania te nie tylko okazały się bezowocne, lecz także przyczyniły się do wzmożonej erozji brzegu w kierunku wschodnim. Niewielka skuteczność ochrony brzegów przy użyciu systemu ostróg, wynikała w znacznym stopniu, z istniejącego w strefie brzegowej deficytu osadów. Przedłużono również betonową opaskę przy porcie oraz zbudowano 3 opaski palowo-faszynowe, które jednak zostały szybko zniszczone. Po silnych sztormach z 1983 roku, w warunkach katastrofy brzegowej w Kuźnicy wybudowano m wału ziemnego, który miał zapobiec zniszczeniu linii kolejowej i wlewom wód morskich na zaplecze (fot. 5.7). W okresie w ramach kompleksowej ochrony Półwyspu Helskiego prowadzono sztuczne zasilanie brzegów, a w miejscach newralgicznych tworzono drugą linię ochrony z opasek gabionowych wbudowanych w sztuczne wydmy. Była to jak dotychczas największa inwestycja bezpośredniego odkładu piasku na plaży, przeprowadzona na polskich brzegach. Przed rokiem 1989 na brzegi odmorskiej części Półwyspu Helskiego wyrefulowano około 950 tys. m 3 piasku (Gawlik i Boniecka 2010). W okresie od 1989 do 2012 roku wyrefulowano na brzeg Półwyspu Helskiego od strony pełnego morza około 15,8 mln. m 3 piasku, co stanowi około 55% objętości całego dotychczasowego zasilania polskich brzegów morskich (ibidem). Refulacją objęto brzeg morski od Władysławowa (km H 0,0) do Juraty (km H 23,5). W ramach Programu w okresie , po odmorskiej stronie Półwyspu (km H 0,0-22,80) w wyniku 33 sztucznych zasilań na brzeg odłożono 4,1 mln m 3 materiału osadowego. Ogółem sztucznym zasilaniem objęto 22,80 km brzegu morskiego, od portu Władysławowo (km H 0,00) do Juraty (km H 22,80), tj. blisko 63% długości jego odmorskiej części Półwyspu Helskiego (fot. 5.7). a) b) c) d) Fot Ochrona brzegu w rejonie Kuźnicy w kolejnych latach: a) 1989, b) 1993, c) 2007, d)

135 W latach możliwości techniczne pozwalały na wykorzystanie do zasilania brzegów jedynie materiału z Zatoki Puckiej. Od 1991 pojawiła się możliwość zasilania dowolnego odcinka brzegu materiałem dostarczanym od strony morza. Jednocześnie wyniki badań ekologicznych wskazywały na konieczność ograniczenia poboru refulatu z Zatoki. Dlatego do prac zasileniowych od 1991 roku zaczęto używać także piasku ze złóż morskich oraz z toru i osadnika portu we Władysławowie. Najdłużej, bo do roku 1996 prace czerpalne prowadzono w wyrobisku Kuźnica II. Obecnie do zasilania brzegów wykorzystywany jest materiał osadowy ze złoża podmorskiego na wysokości Rozewia. W 2011 roku wykonano kompleksowe opracowanie obejmujące dokumentację geologicznobatymetryczną dotyczącą poboru materiału do sztucznego zasilania dla obszaru,,półwysep Helski będącego w gestii Urzędu Morskiego w Gdyni oraz raport o oddziaływaniu prac czerpalnorefulacyjnych na środowisko (Kramarska z zesp.2011, Boniecka red.2011). Długookresowe sztuczne zasilanie szczególnie erodowanych odcinków brzegu Półwyspu Helskiego od strony otwartego morza doprowadziło do odtworzenia wydm i plaż, zapewniając bezpieczeństwo zaplecza, przy założeniu odporności na sztorm stuletni T p =100 co spowolniło procesy erozyjne strefy brzegowej. Z uwagi na czasowy charakter uzyskanych rezultatów ochronnych, wynikający z występowania w przybrzeżu niekorzystnego układu erozyjno-akumulacyjnego, konieczna jest powtarzalność sztucznego zasilania brzegów w momentach rozwoju erozji strefy brzegowej. Ochroną trwałą objęto tylko szczególnie zagrożone fragmenty brzegu morskiego, na wypadek wystąpienia bardzo silnych i długotrwałych sztormów, które mogłyby wyerodować odtworzone metodą sztucznego zasilania plaże i wydmy. W latach na szczególnie zagrożonych odcinkach w rejonie Chałup, Kuźnicy, Jastarni i Juraty wbudowano w wydmy ponad 3 km opasek gabionowych stanowiących drugą linię ochrony. W 2008 roku wzmocniono nasadową część półwyspu na odcinku km H 0,20-1,0 budując opaskę o konstrukcji z gruntu zbrojonego z elementów Green Terramesh, która w połączeniu ze sztucznym zasilaniem, zabezpiecza ten odcinek brzegu przed wlewami wód morskich na niskie, zainwestowane zaplecze Stan ekologiczny wód Akwen po odmorskiej stronie Półwyspu Helskiego wydzielony został zgodnie z RDW, jako jednolita część wód powierzchniowych przybrzeżnych Półwysep Hel (Krzymiński i in. 2004, Krzymiński i Kruk- Dowgiałło 2005) (tab. 2.4). W roku 2013, podobnie jak w latach poprzednich, WIOŚ w Gdańsku nie przeprowadził oceny stanu ekologicznego tej części wód Roślinność Trudno jednoznacznie ocenić stan roślin podwodnych w rejonie strefy przybrzeżnej położonej od strony otwartego morza, ponieważ nie prowadzono w nim badań florystycznych. Biorąc jednak pod uwagę warunki osadowe piaski i warunki hydrodynamiczne silne prądy wzdłużbrzegowe, można przyjąć, że nie występują tu naczyniowe rośliny podwodne, ponieważ nie mają dobrych warunków do rozwoju. Brak jest również makroglonów, gdyż ich rozwój uzależniony jest od obecności twardego podłoża (kamienie i głazy), a ten typ podłoża nie występuje w analizowanym rejonie. Półwysep Helski od strony morza, jak większość regionów nadmorskich, charakteryzuje się strefowym układem roślinności, związanym z ukształtowaniem brzegu morskiego. Wał wydm białych porośnięty jest przez roślinność psammofilną (Elymo Ammophiletum) natomiast wydma szara ma charakter zwartych muraw (Helichryso Jasionetum litoralis). Z roślin związanych z brzegiem wymienić należy Hockenia peploides, Cakile maritima, Carex arenaria, Lathyrus maritimus i Eryngium maritimum. Na nieco zmienionych słabo zasolonych siedliskach występuje Aster tripolium podawany ze stanowisk w Jastarni i Juracie oraz Władysławowa (Banaś 1977, Szmeja 1977, Piotrowska 1980). Zbiorowiskiem panującym na omawianym obszarze jest nadmorski bór bażynowy (Empetro nigri Pinetum), który jednak rzadko ma postać naturalną, a jego drzewostan pochodzi najczęściej 136

136 z nasadzeń, pozostając mniej więcej w tym samym wieku i prawie nie odnawiając się. Warstwa krzewów jest rozwinięta w minimalnym stopniu (Sorbus aucuparia i Salix repens ssp. arenaria), natomiast bujnie rozwinięta jest warstwa runa. Dominują w niej krzewinki: Empetrum nigrum, Vaccinium myrtillus i V. vitis-idea, Calluna vulgaris, Erica teralix oraz trawy Deschampsia flexuosa i Dactylis glomerata. Florę wzbogacają tu gatunki nasadzone przez człowieka, związane ze stabilizacją terenu. Obok nasadzeń Pinus sylvestris spotyka się nasadzenia obcych gatunków sosen Pinus rigida, P. strobus, P. nigra, P. banksiana. Natomiast na wydmach, na faszynowych płotkach sadzony jest szereg gatunków z rodzaju Salix (S. cinerea, S. arenaria, S. daphnoides, S. acutifolia) i Rosa rugosa. Tor kolejowy ciągnący się przez całą długość półwyspu jest siedliskiem wielu gatunków zawleczonych. Miejscami od strony szosy spotyka się niewielkie płaty olsu porzeczkowego (Ribeso nigri-alnetum glutinosae) i brzeziny bagiennej (Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis). W okolicach Jastarni działalność człowieka uwidacznia się wprowadzeniem do drzewostanu gatunków grądowych: Tilia cordata, Carpinus betulus, Corylus avellana i inne. Licznie występują gatunki chronione, rzadkie i zagrożone (tab. 5.18). Tabela Gatunki roślin chronionych (wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 pażdziernika 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin; Dz. U. z 2014 r. Nr 0, poz. 1409) oraz gatunki roślin znajdujące się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (Mirek i in. 2006), występujące na brzegu i strefie przybrzeżnej od zewnętrznej strony Półwyspu Helskiego Lp. Gatunek Status gatunku* 1. Aster tripolium aster solny OŚ, E 2. Carex arenaria turzyca piaskowa OCZ 3. Drosera rotundifolia rosiczka okrągłolistna OŚ, V 4. Empetrum nigrum bażyna czarna OCZ 5. Epipactis atrorubens kruszczyk rdzawoczerwony OCZ 6. Epipactis helleborine kruszczyk szerokolistny OCZ 7. Erica teralix wrzosiec bagienny [V] 8. Eryngium maritimum mikołajek nadmorski OŚ 9. Frangula alnus kruszyna pospolita OCZ 10. Goodyera repens tajęża jednostronna OŚ 11. Hippophaë rhamnoides rokitnik zwyczajny (rokitnik pospolity) OCZ 12 Listera ovata listera jajowata OCZ * OŚ gatunek objęty ochroną ścisłą, OCZ gatunek objęty ochroną częściową; gatunek znajdujący się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski: E gaunek wymierający krytycznie zagrożony (gatunek mocno zagrożony), V gatunek narażony (w najbliższej przyszłości gatunek zostanie przeniesiony do kategorii gatunków wymierających, krytycznie zagrożonych), [V] gataunek narażony (zagrożony jedynie na izolowanych stanowiskach) W sezonie turystycznym na terenie Półwyspu przebywa jednorazowo ponad osób (Gerstmannowa 1995). Użytkowanie turystyczne i rekreacyjne, a szczególnie penetracja piesza powodują duże zmiany degeneracyjne fitocenoz naturalnych i półnaturalnych. Przyczyną niektórych zniszczeń w zbiorowiskach roślinnych półwyspu, poza procesami antropogenicznymi są także procesy naturalne abrazja morska oraz towarzyszące jej wlewy wód morskich w trakcie wezbrań sztormowych. Narastająca abrazja brzegów spowodowała, że na wielu odcinkach półwyspu, między Władysławowem a Juratą zniszczone zostały fitocenozy wydmy białej i szarej, często również morze zabrało fragment boru. Wlewy wód słonych, zwykle połączone z naniesieniem dużych ilości piasku, spowodowały zniszczenie runa i krzewów w obniżeniach na zapleczu wałów wydmowych. 137

137 Zwierzęta Bezkręgowce Piaszczysty brzeg Półwyspu Helskiego zasiedlają bezkręgowce typowe dla plaż polskiego Bałtyku (Kaczorowska i in. w druku). Wśród nich dominują owady morskie z rzędu muchówek (Diptera): Fucellia tergina i Fucellia griseola, których larwy rozwijają się w gnijących glonach kidziny (Izdebska i in. 1997, Kaczorowska 2005a i b, niepublikowane dane własne). Niektóre odcinki strefy piaszczystego supralitoralu zasiedlane są przez chronionego zmieraczka plażowego Talitrus saltator (Crustacea), (tab. 5.17). Natomiast na nadmorskich wydmach Płw. Helskiego występuje bardzo rzadki pająk Philodromus fallax żyjący w Polsce zaledwie na kilku stanowiskach (Izdebska i in. 1997). Strefa przybrzeżna otwartego morza, ze względu na dużą dynamikę wód oraz rodzaj osadu dennego, który tworzą drobne piaski, charakteryzuje się stosunkowo niską różnorodnością taksonomiczną makrozoobentosu. Badania wykonane w tym rejonie w 2009 roku wykazały, że dno zasiedlone było przez zespół bezkręgowców dennych, w skład którego wchodziło od 5 do 9 taksonów (Osowiecki i in. 2009a). Do najpowszechniej notowanych gatunków zaliczyć należy: wieloszczety - Hediste diversicolor, Pygospio elegans, Marenzelleria neglecta; małże: Cerastoderma glaucum, Mya arenaria oraz Macoma balthica. Ławice piasku licznie zasiedla drobny skorupiak Bathyporeia pilosa. Średnia liczebność i biomasa makrozoobentosu na 1 m 2 powierzchni dna w tym rejonie wynosiła w 2009 roku odpowiednio: osobników i 106,3 g. Stwierdzony skład taksonomiczny, liczebność i biomasa makrozoobentosu jest typowy dla płytkiej strefy otwartego wybrzeża południowego Bałtyku (ibidem). Nie stwierdzono gatunków rzadkich i chronionych. Ichtiofauna Warunki hydrologiczne strefy brzegowej Półwyspu Helskiego od strony otwartego morza mają charakterystykę ichtiologiczną zbliżoną do strefy przybrzeżnej całego polskiego wybrzeża, która sprzyja rozwojowi ichtiofauny morskiej, euryhalinowej, niektórym gatunkom słodkowodnym oraz rybom dwuśrodowiskowym (Demel 1975, HELCOM 2006a i b). W skład ichtiofauny polskiej strefy brzegowej wchodzą wszystkie gatunki ryb charakterystyczne dla wód Bałtyku (HELCOM 2006a i b). Gatunki typowo morskie licznie reprezentowane są przez: śledzia, szprota dorsza, stornię (HELCOM 2006b). Do dominujących gatunków ryb słodkowodnych i dwuśrodowiskowych, występujących licznie w wodach przybrzeżnych, zalicza się: płoć, okonia, sandacza, leszcza, jazgarza oraz mniej licznie występujące: węgorza, troć, łososia, sieję (ibidem). Nie wyróżniono do tej pory specyficznego składu gatunkowego oraz określonej struktury ichtiofauny dla rejonu Półwyspu Helskiego od strony otwartego morza. Natomiast najbliższy przebadany rejon leżący na szczycie Półwyspu Helskiego charakteryzuje się dominacją takich gatunków ryb jak: stornia, babka piaskowa oraz ciernik (Sapota 2001). Dla większości ryb występujących w polskiej strefie przybrzeżnej tarło przypada w okresie od wczesnej wiosny do lata (Rudnicki 1965). Dla strefy przybrzeżnej Półwyspu Helskiego od strony otwartego morza nie zlokalizowano do tej pory tarlisk. Potencjalnie tarło w tej strefie mogą odbywać tobiasz i dobijak (ibidem). W wodach południowego Bałtyku występują gatunki objęte ochroną na podstawie Rozporządzenia w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (tab. 5.19). Na cyplu Półwyspu Helskiego potwierdzono występowanie chronionej babki piaskowej (Sapota 2001). Polska strefa przybrzeżna znajduje się pod stałą presją lokalnego rybołówstwa łodziowego (Polański 2000). Połowy komercyjne w strefie brzegowej Półwyspu Helskiego od strony otwartego morza w latach są głównie ukierunkowane na takie gatunki jak: stornię, śledzia, szprota, dorsza, troć i łososia (CMR 2012). Rejon Półwyspu Helskiego należy do obszarów najintensywniej wykorzystywanych przez rybołówstwo w polskiej strefie przybrzeżnej (ibidem). 138

138 Ssaki Polskie obszary morskie w tym wody przy półwyspie Helskim od strony otwartego morza są potencjalnym obszarem wędrówek migracyjnych i żerowiskowych ssaków morskich jak: foka szara (Halichoerus grypus), foka pospolita (Phoca vitulina), foka obrączkowana (Pusa hispida) i morświn (Phocoena phocoena) (HELCOM Red List 2013). Na plażach w obszarze mogą pojawiać się foki (www 4) głównie foka szara (Halichoerus grypus) (Skóra i Kuklik 1997). Morświn (Phocoena phocoena) jest najrzadziej obserwowanym ssakiem morskim w polskich obszarach morskich. Mała liczba obserwacji morświnów, jest spowodowana niewielką liczebnością bałtyckiej populacji tego gatunku. Jej wielkość szacowana jest na 93 (Berggren i in. 2004) do 599 osobniki (Hiby i Lovell 1996) i jest skrajnie zagrożona wyginięciem (Kuklik i Skóra 2001). Dodatkowo, obserwacje morświnów w środowisku utrudnia fakt, że jest to zwierzę płochliwe, w przeciwieństwie do delfinów unikające ludzi. Biorąc pod uwagę ten fakt i brak danych środowiskowych trudno jest wskazywać rozmieszenie czasowe i przestrzenne dla tego gatunku dla całej Polskiej strefy przybrzeżnej jak i otwartego morza (Studium uwarunkowań planów zagospodarowania przestrzennego 2014). Na terenie Płw. Helskiego stwierdzono dwa gatunki nietoperzy: mroczek posrebrzony Vespertilo murinus i gacek brunatny Plecotus auritus (Meissner 1997). Pozostałe ssaki występujące na Płw. Helskim, w tym łowne, nie mają bezpośredniego związku z brzegiem morskim. Chronione gatunki zwierząt wymieniono w tabeli Tabela Gatunki zwierząt chronionych na brzegu i strefie przybrzeżnej od zewnętrznej strony Półwyspu Helskiego wymienione w Rozporządzeniu w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) iczerwonej Księdze Zwierząt Lp. Gatunek Forma ochrony* 1. Talitrus saltator zmieraczek plażowy OCZ 2. Lacerta agilis jaszczurka zwinka OCZ 3. Lacerta viviparia jaszczurka żyworodna OCZ 4. Petromyzon marinus minóg morski OŚ: CK: EN 5. Lampetra fluviatilis minóg rzeczny OCZ: CK: VU 6. Lampetra planeri minóg strumieniowy OCZ, CK: LC 7. Alosa fallax parposz OCZ, CK: EN 8. Alosa alosa aloza OCZ 9. Pelecus cultratus ciosa OCZ, CK: NT 10. Pomatoschistus minutus babka mała OCZ, CK: LC 11. Pomatoschistus microps babka piaskowa OCZ, CK: LC 12. Gobiusculus flavescens babka czarnoplamka OCZ 13. Sygnanthus typhle iglicznia OCZ 14. Nerophis ophidion wężynka OCZ 15. Spinachia spinachia pocierniec OCZ 16. Myoxocephalus kur rogacz OCZ, CK: LC 17. quadricornis Liparis liparis dennik OCZ, CK: LC 18. Vespertilo murinus mroczek posrebrzany OŚ, CK: LC 19. Plecotus auritus gacek brunatny OŚ 20. Phoca hispida foka obrączkowana OŚ 21. Halichoerus grypus foka szara OŚ 22. Phoca vitulina foka pospolita OŚ *OŚ ochrona ścisła, CK Polska Czerwona Księga. Status zagrożenia określony w Polskiej Czerwonej Księdze (Głowaciński 2001): EN zagrożone, VU narażone, NT bliskie zagrożenia, LC najmniejszej troski. 139

139 Ptaki Zewnętrzne brzegi Helu i sąsiadujące z nimi wody są ważnym obszarem zimowania ptaków wodnych. Licznie występują lodówki Clangula hyemalis i edredon Somateria molissima. Dalej od brzegu, na większej głębokości występują markaczki Melanita nigra i uhle M. fusca. Lista gatunków ptaków wodno-błotnych zatrzymujących się na brzegu lub przybrzeżnych wodach Helu jest dłuższa. Najważniejsze gatunki zestawiono w tabeli Tabela Gatunki ptaków chronionych na brzegu i strefie przybrzeżnej od zewnętrznej strony Półwyspu Helskiego wymienione w Dyrektywie ptasiej oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) Lp. Gatunek Forma ochrony* 1. Cygnus cygnus łabędź krzykliwy OŚ 2. Gavia stellata nur rdzawoszyi OŚ 3. Gavia arctica nur czarnoszyi OŚ, CK: EXP 4. Podiceps auritus perkoz rogaty OŚ 5. Larus minutus mewa mała OŚ, CK: LC 6. Sterna sandvicensis rybitwa czubata OŚ, CK: VU 7. Sterna hirundo rybitwa rzeczna OŚ 8. Uria aalge nurzyk zwyczajny (nurzyk podbielały) OŚ *OŚ ochrona ścisła, CK Polska Czerwona Księga. Status zagrożenia w Polskiej Czerwonej Księdze (Głowaciński 2001): EXP wymarłe lub prawdopodobnie wymarłe (jako lęgowe w Polsce), VU narażone, LC najmniejszej troski Obszary chronione Parki Krajobrazowe Nadmorski Park Krajobrazowy Opis celów ochrony obszaru, znajduje się w rozdziale Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO) Zatoka Pucka i Półwysep Helski PLH Opis celów ochrony obszaru, znajduje się w rozdziale Z SDF obszaru wynika, że 13 siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy siedliskowej spełnia kryteria przedmiotu ochrony: ujścia rzek (estuaria) (1130), duże płytkie zatoki (1160), kidzina na brzegu morskim (1210), klify na wybrzeżu Bałtyku (1230), solniska nadmorskie (Glauco-Puccinietalia, część zbiorowiska nadmorskie) (1330), inicjalne stadia nadmorskich wydm białych (2110), nadmorskie wydmy białe (Elymo-Ammophiletum) (2120), nadmorskie wydmy szare (2130), nadmorskie wydmy z zaroślami wierzby piaskowej (2170), lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2180), zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) (6410), górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk (7230) oraz bory i lasy bagienne (91D0). W SDF-ie wymieniono ponadto 11 gatunków zwierząt i roślin z załącznika II Dyrektywy siedliskowej: Lyacena dispar, Triturus cristatus, Bombina bombina, Phocoena phocoena, Halichoerus grypus, Lutra lutra, Lampetra fluviatilis, Alosa fallax, Liparis loeselii i Linaria loeselii, Drepanocladus vernicosus (patrz też rozdz i 5.3.5). 140

140 Siedliska: 1130, 1160, 1230, 1330, 6410, 7230 i 91D0 nie występują po odmorskiej strony Półwyspu Helskiego na odcinku wskazanymw Programie (patrz też rozdz ). Kidzina na brzegu morskim 1210 jest siedliskiem efemerycznym, charakteryzującym się dużą dynamiką tak w skali czasowej jak i przestrzennej. W obszarze Zatoka Pucka i Półwyspep Helski najwięcej kidziny obserwowano w pobliżu płotków z faszyny zabezpieczających wydmy (Michałek i Kruk-Dowgiałło 2014b). Siedlisko 2170 charakteryzuje się w obszarze niską reprezentatywnością, poza tym występuje na terenie rezerwatu Helskie Wydmy, czyli poza odcinkiem wskazanym w Programie. W ocenie należy zwrócić uwagę na siedliska wydmowe 2110, 2120 (chociaż obecnie prawie na całym odcinku Władysławowo-Jurata po odmorskiej części Półwyspu Helskiego wał wydmowy i plaże zostały sztucznie uformowane, a naturalne kompeksy wydm znajdują się w rezerwacie Helskie Wydmy, poza zadaniami Programu) i rozciągające się niekiedy na rozległych powierzchniach kompleksy wydm szarych Siedlisko 2180 występuje w pasie przymorskim, charakteryzuje się znacznym stopniem pinetyzacji. Badane fitocenozy często sąsiadują z zabudową, są poprzecinane ścieżkami. Największa populacja lnicy wonnej występuje na wydmach białych w rezerwacie Helskie Wydmy na odcinku nie przewidzianym do wykonywania zadań. Minóg rzeczny został wykluczony z dalszych ocen z uwagi na jego ekologię nie powiązaną ze strefą brzegową omawianego obszaru. Siedliska odpowiednie dla parposza znajdują się w strefie głębokowodnej Zatoki Gdańskiej, a więc działania prowadzone w strefie brzegowej akwenu nie będą miały wpływu na populację tego przedmiotu ochrony. Morświn nie przebywa w bezpośrednim sąsiedztwie strefy brzegowej. Na fokę szarą Halichoerus grypus działania w obszarze Zatoka Pucka i Półwysep Helski mogą wpływać wyłącznie w sposób pośredni poprzez hałas oraz zwiększone natężenie ruchu w strefie brzegowej Jednakże oddziaływania te będą krótkotrwałe i nieznaczące. Pozostałe gatunki roślin i zwierząt wymienione w SDF obszaru rozmieszczone są po odzatokowej stronie Półwyspu lub na fragmencie wybrzeża od Władysławowa do Mechelinek (patrz rozdział ) (Michałek i Kruk-Dowgiałło 2014b). Podsumowujac, na wskazanym w Programie odcinku brzegu Zatoki Gdańskiej, w strefie brzegowej Półwyspu Helskiego od strony otwartego morza, w zasięgu oddziaływania występują przedmioty ochrony wymienione w tabeli Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar Zatoka Pucka i Półwysep Helski od strony otwartego morza Kod Nazwa przedmiotu ochrony Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku Siedliska z załącznika I DS 1210 Kidzina na brzegu morskim C 2110 Inicjalne stadia nadmorskich wydm białych B 2120 Nadmorskie wydmy białe C 2130 Nadmorskie wydmy szare C 2180 Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich A 141

141 5.4. Otwarte morze Polska strefa przybrzeżna znajduje się w południowej części Morza Bałtyckiego. Odcinek od Władysławowa, aż po ujście Odry administracyjnie podlega województwom: pomorskiemu oraz zachodniopomorskiemu. W roku 2009, na odcinku Władysławowo Ujście Odry, przeważały wiatry z kierunków W, SW i S, odpowiednio: 16,5%, 17,4% i 15,7% sumy rocznej stacja pomiarowa w Łebie oraz 13,5%, 18,1% i 18,1% sumy rocznej stacja pomiarowa w Świnoujściu. W Ustce oraz Łebie zaobserwowano największą, w stosunku do wszystkich stacji pomiarowych liczbę dni, w których wiatr osiągał prędkość 15 m s -1 lub więcej: kolejno 17 i 8 dni. W roku 2009 średnia prędkość wiatru zanotowana na stacji pomiarowej w Ustce wyniosła 5,4 m s -1, natomiast w Łebie 4,5 m s -1. W 22,7% pomiarów wykonanych na stacji pomiarowej w Łebie zanotowano wiatr silny ( 10,8 m s -1 ), (Miętus i in. 2012). W całej polskiej strefie przybrzeżnej w ciągu roku największą częstotliwością charakteryzowały się prądy przydenne z kierunku SW (59%), najmniejszą zaś prądy z kierunku NW (10%). W 31% pomiarów zanotowano brak występowania prądów. W warstwie powierzchniowej również przeważały prądy z kierunku SW (51%), kolejne 27% stanowiły prądy z kierunku NE. Brak jakichkolwiek prądów stwierdzono w przypadku 22% pomiarów (ibidem). W opisywanym rejonie polskiej strefy przybrzeżnej zlokalizowane są następujące odcinki brzegu uwzględnione w Programie: Władysławowo-Jastrzębia Góra (125,0-134,6 km) Karwia (km134,6-144,4) Łeba (180,0-183,0 km) Rowy (216,0-219,0 km) Ustka (229,0-233,5 km) Jarosławiec-Mierzeja Jeziora Kopań (238,0-267,0 km) Darłówek (267,0-270,6 km) Mierzeja Jeziora Bukowo-Ustronie Morskie (277,0-324,0 km) Kołobrzeg-Dźwirzyno (324,0-345,5 km) Mrzeżyno (345,5-352,2 km) Niechorze (360,7-368,3 km) Niechorze- Pobierowo (368,3-379,5km) Mierzeja Dziwnowska (385,4-397,1 km) Międzyzdroje (411,6-413,5 km) Warunki geomorfologiczne Rejon otwartego morza obejmuje brzeg morski od Władysławowa (km 125,0) do granicy państwa w Świnoujściu (km 428,4). Na brzegach otwartego morza wyróżniono trzy typy brzegu: klifowy, wydmowy i niski. Ich budowa i charakter związana jest z okresem ostatniego zlodowacenia oraz fazami rozwoju Bałtyku południowego. Na odcinkach wysoczyzn zbudowanych z osadów plejstoceńskich występują klify o różnym stopniu aktywności. W obniżeniach powierzchni plejstoceńskich, zlokalizowane są w większości jeziora przymorskie, odcięte od morza mierzejami, o zróżnicowanych zasobach osadów litoralnych. Budowa geologiczna 142

142 brzegów wydmowych jest konsekwencją holoceńskiej, w przewadze piaszczystej akumulacji. Brzegi wydmowe przeważnie występują na formach mierzejowych i im głównie towarzyszą piaszczyste plaże. W części pradolin uchodzących do Bałtyku rozwinęły się brzegi nizinne. Rozmieszczenie odcinków o odmiennej budowie nie wykazuje cech regularności. Największe zróżnicowanie morfologiczne występuje w zachodniej i środkowej części wybrzeża oraz w zachodniej części Zatoki Gdańskiej (Zawadzka-Kahlau 1999). Brzegi otwartego morza zbudowane są w około 80% z wydm oraz w około 20% z klifów. W obrębie każdego typu brzegu występują odcinki zajęte przez porty i ich infrastrukturę (falochrony portowe), inne budowle techniczne takie jak: przystanie rybackie z wyciągami dla łodzi, mola, rurociągi, zaplecza kąpielisk, budowle ochrony brzegów oraz obiekty wojskowe. Na zapleczu wydm nadmorskich, a nawet w bezpośrednim sąsiedztwie plaż i wydm zlokalizowane są duże miasta, jak i małe miejscowości wypoczynkowe. Te rodzaje przekształceń antropogenicznych wpływają na przebieg procesów morfo- i litodynamicznych na znacznych odcinkach brzegu oraz powodują zmiany w rzeźbie i roślinności wydm nadmorskich i krajobrazu nadmorskiego (Łabuz 2003, 2005). Brzegi klifowe Poszczególne klify różnią się między sobą genezą, budową i charakterem. W budowie brzegów klifowych występujących wzdłuż otwartego morza dominują gliniaste utwory glacjalne, piaski i żwiry fluwioglacjalne oraz mułki i iły zastoiskowe. Na niektórych odcinkach występują liczne wysięki wody gruntowej związane z przewarstwieniami wodonośnymi. Takie uwarunkowania sprzyjają powstawaniu wielkoskalowych ruchów masowych. Najintensywniejsza dynamika procesów geomorfologicznych, zachodząca w strefie brzegowej, związana jest z oddziaływaniem wód morskich, a ich intensyfikacja z obserwowanym w ostatnich latach trendem wzrostu średniego poziomu wód Bałtyku i liczby spiętrzeń sztormowych. Procesy te powodujące erozję brzegu morskiego i jego powolne cofanie się, zachodzą szczególnie intensywnie w rejonach brzegów wysokich i obejmują podmywanie, osuwanie się i zmywanie osuniętych mas gruntu. Procesy te zachodzą gwałtownie na stromych profilach brzegu skarpach klifów położonych blisko linii wody, gdzie następuje także zawalanie się skarpy. Mniejsza gwałtowność zjawisk występuje na klifach bardziej cofniętych od linii wody i niższych oraz w obszarach, na których występują wydmy. W wyniku tych procesów do morza zabierane są duże ilości materiału porywanego przez fale, a objętość erozji rośnie w zależności od wysokości spiętrzenia sztormowego i jego czasu trwania. Do rozwoju procesów osuwiskowych dochodzi najczęściej przy sprzyjającej litologii i układzie warstw. Najbardziej dogodne układy litologiczne dla rozwoju ruchów masowych wzdłuż klifowego wybrzeża Bałtyku występują w przypadku naprzemiennego występowania warstw gruntów spoistych i niespoistych. Szczególną rolę w rozwoju zjawisk geodynamicznych na klifach odgrywa woda gruntowa, która występuje najczęściej w postaci sączeń. Obecność wysięków jest zależna od intensywności zasilania zaplecza klifu (opady atmosferyczne i chłonność zaplecza). Nie bez znaczenia pozostaje również gospodarka wodno-ściekowa na zapleczu klifu. Pod względem dynamiki klifów i ich rozwoju wyróżniamy klify martwe i aktywne. Kryterium podziału stanowi rodzaj procesów geodynamicznych. Klif aktywny jest stale lub okresowo podcinany przez fale. Klif martwy to klif położony całkowicie poza zasięgiem fal. Stopień aktywności klifu może być różny, począwszy od początkowego do końcowego stadium aktywności, zarówno wzdłuż linii brzegowej jak też na profilu zbocza od podnóża klifu do jego korony. Strome, porośnięte drzewami klify martwe są świadectwem dawnego zasięgu morza. Klify aktywne stanowią około 60% wszystkich klifów. 143

143 Najpełniejsza charakterystyka procesów litodynamicznych brzegów klifowych została opracowana przez Subotowicza (1982, 1984). Jej rozwinięciem jest praca zbiorowa PIG-PIB Mapa geodynamiczna polskiej strefy brzegowej w skali 1: (2003). Wyniki tych opracowań były podstawą poniższego opisu brzegów klifowych. Wydzielono trzy typy geodynamiczne klifów (Subotowicz 1982): osypiskowy - charakterystyczny dla brzegów klifowych zbudowanych z fluwioglacjalnych osadów piaszczysto-żwirowych. Osypujące się zbocze najczęściej przekracza kąt zsypu naturalnego i jest nachylone pod kątem 40 0 i większym. Ten typ geodynamiczny odnosi się również do brzegów wydmowych. obrywowy - charakterystyczny dla klifów zbudowanych najczęściej ze zwartej gliny zwałowej, nadającej im pionowy profil zbocza. Ten typ geodynamiczny zwykle występuje na odcinkach klifowych o charakterze cypli. zsuwiskowo-spływowy - charakteryzuje się zwykle dużym zróżnicowaniem litologicznym i obecnością wody gruntowej. Obok dwóch poziomów glin zwałowych występują przedzielające je międzymorenowe piaski, żwiry, mułki i iły zastoiskowe. Od strony otwartego morza klify zgrupowane są w rejonach: Chłapowo -Jastrzębia Góra, Rowy-Ustka, Jarosławiec, Wicie, Sarbinowo-Kołobrzeg, Niechorze-Dziwnówek, Wyspa Wolin. Długość poszczególnych odcinków jest zróżnicowana i waha się od około 0,15 km (klif rowski) do blisko 11 km (klif ustroński) (Subotowicz, 1982). Klify polskiego wybrzeża osiągają wysokość od kilku do kilkudziesięciu metrów, przeważnie od m, przy czym średnia wysokość klifów aktywnych wynosi 18 m. Najwyższe klify występują na Wolinie, osiągając nawet 95 m wysokości (wzniesienie Gosań). Klify odcinka Chłapowo-Jastrzębia Góra Wybrzeże klifowe utworzyło się na styku morza z obszarami wysoczyzny denno- morenowej zwanej Kępą Swarzewską. Kępa Swarzewska na odcinku 8,3 km od Władysławowa-Cetniewa do Jastrzębiej Góry (km 126,25-134,55) to drugi co do wysokości (po Wolinie) odcinek wybrzeża klifowego. Najwyższy, chłapowski fragment klifu wznosi się na wysokość około 68 m n.p.m. Do klifu przylegają późnoglacjalne i holoceńskie rozcięcia erozyjne (Wąwóz Chłapowski, Łebski Żleb, Lisi Jar, Strondowy Jar). Klify tego odcinka mają zróżnicowaną budowę geologiczną, występują dwa poziomy gliny zwałowej, seria międzymorenowych utworów piaszczystych oraz iłów warwowych z przewarstwieniami piaszczysto-żwirowymi. Występują liczne wysięki. Wyróżniamy dwa odcinki klifu aktywnego: klif chłapowski - rozciągający się od Cetniewa do Rozewia klif jastrzębski - od Rozewia do Jastrzębiej Góry oraz martwy klif rozewski- umocniony opaską betonową. Klify odcinka Rowy-Ustka Klify tego odcinka zbudowane są z glin zwałowych i piasków fluwioglacjalnych oraz pokrywy piasków wydmowych. Maksymalne wysokości, sięgające 35 m n.p.m. występują w rejonie Dębiny. Klif ustecki wznosi się na wysokość m n.p.m. Na klifach rowsko-usteckich występują osuwiska oraz zsuwy ze ścięciami. Obecność wody podziemnej w piaskach i towarzyszący jej uplastyczniony strop pyłów i iłów predysponuje zbocze klifowe do powstawania na nim zjawisk osuwiskowych na dużą skalę. Klify znajdują się w różnym stopniu aktywności. Klif w Jarosławcu 144

144 Jego wysokość waha się od 9 m w części wschodniej i zachodniej do 24 m w części centralnej. Zbudowany jest z plejstoceńskich glin zwałowych z przewarstwieniami piaszczysto-żwirowymi oraz kier glacjalnych w postaci utworów czwartorzędowych. Dominują zjawiska zsuwiskowe. Pomimo wybudowania masywnej opaski brzegowej odcinającej stopę klifu od erozyjnej działalności morza, procesy zboczowe zachodzą nadal, powodując ciągłe zmiany skarpy klifu. Z badań geotechnicznych wynika, że wewnątrz klifu tworzą się tak zwane poduszki wodne. Oznacza to, że woda nie spływa w stronę morza, powodując destrukcję brzegu. W 2011 r. wykonano prace w ramach interwencyjnego zabezpieczenia części osuwiska na wysokości zamkniętego odcinka ul. Nadmorskiej ratując przed zniszczeniem kilka domków letniskowych oraz ulicę przed przerwaniem. Klif Wicie Ma wysokość od 2 do 7,8 m n.p.m. i tworzy najkrótszy odcinek, bo zajmujący niecały 1 km brzegu Pobrzeża Słowińskiego. Na km 262,00 w ścianie klifu odsłaniają się osady mioceńskie (osady zastoiskowe - mułki) i oligoceńskie (piaski i żwiry wodnolodowcowe) w postaci kier i porwaków wśród utworów czwartorzędowych. Występują wszystkie typy procesów geodynamicznych: osypiska, obrywy, zsuwy. Klify odcinka Sarbinowo-Kołobrzeg Klify mają wysokość od kilku do 10 m n.p.m. Klif sarbinowski zbudowany jest z dwóch poziomów glin zwałowych z pokrywą piasków wydmowych. Lokalnie ponad stropem gliny zwałowej obserwuje się sączenie wody gruntowej. Na klifie sarbinowskim występują obrywy i osypiska. W Ustroniu Morskim gliny zwałowe również pokryte są piaskiem wydmowym, które lokalnie osiągają miąższość dochodzącą do 3 m. Podobnie jak na odcinku sarbinowskim, na granicy utworów występują wysięki wody gruntowej. Profile zboczy są prawie pionowe. Na odcinkach niechronionych występują obrywy, spływy i zsuwy. Klify odcinka Niechorze-Dziwnówek Klify na tym odcinku zbudowane są z dwóch ciągłych poziomów glin, pomiędzy którymi występuje strefa zaburzeń glacidynamicznych. W rejonie Śliwina Bałtyckiego w budowie geologicznej występują przewarstwienia polodowcowych osadów ilastych, mające niekorzystny wpływ na rozwój procesów osuwiskowych. Dodatkowo spływ wód podziemnych i opadowych, które poprzez sączenia na zboczu zwiększały jego erozję, erozja powierzchniowa i erozyjna działalność morza oraz działalność ludzka na koronie klifu, wpływały na intensywny rozwój procesów osuwiskowych, zagrażających budynkom miejscowości, wymagających podjęcia działań ochronnych. Klif trzęsacki (km 372,00-376,00) to klif aktywny, będący w fazie ciągłego rozwoju. Formy niszczenia brzegu przybierają tam rozmaitą postać. Występują zjawiska osuwiskowe typu obrywowego i typu osuwiskowo-spływowego. Najczęściej mamy do czynienia z osuwaniem się grawitacyjnym mas ziemnych po stoku klifu oraz spływami i zsuwami ze ścięcia w strefie wysięku wód i wylotów lokalnego drenażu zaplecza klifu. Obecnie odcinek ten podlega intensywnym pracom ochronnym polegającym na odcięciu erozyjnej działalności morza od stopy klify poprzez budowę opasek narzutowych z kamienia łamanego wspomaganych sztucznym zasilaniem (fot.5.8 a i b). Procesy erozji morskiej niszczące brzeg w Trzęsaczu zachodzą nie tylko na skutek oddziaływania wysokich stanów morza. Ogromne znaczenie ma tu także budowa geologiczna brzegu (układ warstw i ich odporność), stosunki wodne (wysięki wód gruntowych) oraz gospodarka wodno-ściekowa na zapleczu brzegu, a także penetracja piesza uprawiana mimo zakazów, ze szczególną intensywnością w okresie letnim. Formy niszczenia brzegu przybierają rozmaitą postać. Najczęściej mamy do czynienia z osuwaniem się grawitacyjnym mas ziemnych po stoku klifu, zerwami w koronie nad głębokimi podcięciami (niszami) abrazyjnymi, spływami w strefie wysięków wód i wylotów lokalnego drenażu zaplecza klifu (Boniecka i Gajda 2011). 145

145 Na wschodnim krańcu analizowanego odcinka, w rejonie Niechorza rozciąga się martwy klif umocniony betonowym murem oporowym. Zachodni fragment odcinka Niechorze-Dziwnówek tworzy klif pobierowski, składający się z dwóch subodcinków aktywnych połączonych martwym subodcinkiem z wykształconym u jego stopy tarasem akumulacyjnym i wydmą. Przeciętna wysokość klifu pobierowskiego wynosi m n.p.m. W koronie klifu występują piaski wydmowe o miąższości dochodzącej do 25 m. Występującym tu klifom towarzyszą plaże, których szerokość miejscami dochodzi do 40 m (fot. 5.9 a i b). Jest to jeden z niewielu odcinków brzegu klifowego niezabezpieczonych zabudową hydrotechniczną. W proponowanej nowelizacji ustawy odstąpiono od ochrony odcinka km 379,5-385,4. Klify wolińskie Klify osiągają wysokość od 5-10 m n.p.m. w okolicy Międzyzdrojów do 95 m n.p.m. w okolicy Góry Gosań. Odcinek wschodni zbudowany jest z piasków i żwirów kemowych z pokrywą piasków eolicznych, odcinek zachodni z piasków i żwirów zlodowacenia północnopolskiego, przykrytych glinami zwałowymi. Utwory piaszczyste podlegają osypiskom, a gliniaste obrywom. Klify znajdujące się w obrębie Wolińskiego Parku Narodowego wraz z przybrzeżem nie podlegają ochronie. Zachowane są tam naturalne procesy geodynamiczne niezakłócone działaniami ochronnymi. Klify wyspy Wolin od strony Zalewu Szczecińskiego (około 7,1 km) w rejonie Lubina tworzą strome ściany, w których odsłaniają się utwory polodowcowe, głównie w postaci glin zwałowych, miejscami przewarstwionych utworami piaszczystymi lub piaszczysto-żwirowymi. W miejscach, gdzie w ścianie klifu pojawiają się utwory piaszczyste, nachylenie zboczy jest mniej strome, pojawiają się niewielkie fragmenty piaszczystej plaży o szerokości 2-5 m. Silnie abradowany odcinek klifu aktywnego występuje w rejonie Karnocic. Zgodnie z Załącznikiem I Dyrektywy siedliskowej, klify są typem siedliska przyrodniczego znajdującym się na liście referencyjnej- kod 1230 Klify na wybrzeżu Bałtyku, zalecanymi metodami ochrony siedliska jest ochrona bierna. a) b) Fot. 5.8 a i b - Ochrona brzegu klifowego w rejonie Trzęsacza-wrzesień 2011 r. (fot. Boniecka) 146

146 a) b) Fot. 5.9 a i b - Szerokie plaże z wydmą przednią u stóp porośniętego klifu w Pobierowie - październik 2014 r. (fot. Boniecka) Brzegi mierzejowo-wydmowe Właściwy rozwój form wydmowych południowego Bałtyku nastąpił po maksimum transgresji litorynowej, w czasie chwilowego obniżenia się poziomu morza (Rosa 1963). Brzegi wydmowe zbudowane są z piasków wieku holoceńskiego zarówno w warunkach bezpośredniej sedymentacji morskiej, jak i wtórnych procesów eolicznych. W podłożu brzegów wydmowych znajdują się głównie utwory akumulacji morskiej oraz utwory plejstoceńskie lub organogeniczne (Subotowicz 1990). Sekwencje rozwoju wydm wiążą się z dynamiką środowiska falowego i możliwością akumulacji osadów w górnej części profilu w postaci przedwydmy i na plaży. Wolniejszy rozwój form plażowych stwarza uwarunkowania dla transportu osadów i akumulacji na wydmie. W tych warunkach następuje maksymalny rozwój wydmy przedniej. Konsekwencją deficytu osadów na plaży jest niszczenie odmorskiej strony wydmy, utrzymywanie się negatywnego bilansu osadów, aż do przerwania formy wałowej. W obrębie brzegów wydmowych dominują wydmy typu niskiego (3-5 m) i średniego (5-8 m). Lokalne występowanie wydm ponad 8 m wysokości wiąże się z Mierzeją Wiślaną, mierzeją jeziora Sarbsko i Łebsko, Wydmami Lędowskimi, odcinkiem na zachód od Darłowa, sąsiedztwem portu w Mrzeżynie. Szerokość plaż uznawana, jako pośredni wskaźnik tendencji dynamicznych brzegów morskich jest parametrem bardzo zróżnicowanym przestrzennie (Zawadzka 1990). Najczęściej brzegom wydmowym towarzyszą plaże o średniej szerokości (30-40 m). Odcinki brzegu o przewadze procesów erozyjnych charakteryzują się występowaniem plaż wąskich (20-30 m) i bardzo wąskich, których szerokość nie przekracza 20 m. Tylko na nielicznych odcinkach brzegów wydmowych występują plaże o szerokości powyżej 40 m. Na brzegach otwartego morza są to plaże rejonu Białej Góry, Lubiatowa, mierzei jeziora Łebsko, plaże w rejonie Świnoujścia. Bardzo ważna, ze względu na konieczność ochrony obszarów depresyjnych oraz położonych poniżej 2,5 m n.p.m., jest znajomość morfologii i dynamiki brzegów mierzejowych. Współcześnie, przy wzrastającym poziomie morza, mierzeje osłonięte wałami wydmowymi są najmniej odporne na zniszczenia i powodzie sztormowe. Wydmy na mierzejach często posiadają niewielką wysokość i szerokość, a na ich bezpośrednim zapleczu znajdują się obszary nisko położone i intensywnie użytkowane przez człowieka. Morfologia mierzei, plaż i brzegów wydmowych zależy od dostawy osadów z różnych źródeł (Zawadzka-Kahlau 2012). Na wybrzeżu otwartego morza od Władysławowa do granicy państwa mierzeje zlokalizowane są w 11 rejonach (rys. 5.10), obejmując około 93 km, co stanowi około 30% brzegu. Mierzeje zlokalizowane są głównie na wysokości pradolin i depresji końcowych i odcinają powstałe w obniżeniach jeziora przymorskie lub zalewy od otwartego morza (Rosa 1981). Mierzeje części centralnej i częściowo 147

147 zachodniej charakteryzujące się występowaniem rozbudowanych przymierzejowych pól wydmowych (np. mierzeja jeziora Łebsko), tworzyły się w warunkach stabilizacji poziomu morza. Mierzeje zachodniego wybrzeża należy zaliczyć do prostych form mierzejowych o niewielkich zasobach piaszczystych, zarówno w przybrzeżu jak i na brzegu, które tworzyły się w warunkach transgresji (np. mierzeja bukowska). 12 Rys Klasyfikacja zmian brzegów mierzejowych południowego Bałtyku w ubiegłym stuleciu (źródło: Zawadzka 1997 ze zmianami) Morfologii brzegów mierzejewo-wydmowych poświęcone są m.in. prace Rosy 1963, 1980, 1984, Borówki 2005, Cieślaka 1985, Zawadzkiej 1990, Zawadzkiej 1997, Zawadzka-Kahlau 1999, Bonieckiej i Zawadzkiej 1999, Osadczuk 2005, Łabuza 2005, Musielaka i in. 1991, Musielaka i Furmańczyka 2005, Bonieckiej i in Dokonana na ich podstawie charakterystyka morfologiczna brzegów mierzejowych przedstawia się następująco: Mierzeja jeziora Sarbsko charakteryzuje się rozbudowaną wydmą nadbrzeżną, szerokimi plażami, stosunkowo dużymi zasobami osadów litoralnych w przybrzeżu i na brzegu. W podłożu występują trudno rozmywalne osady, ukształtowane w postaci progów erozyjnych. Tylko wschodni fragment brzegu mierzei do km 149,1, objęty jest Programem. Mierzeja jeziora Łebsko jest częścią wybrzeża kształtowaną przez procesy brzegowe i eoliczne. Procesy eoliczne najintensywniej zachodzą w centralnej części mierzei. Na jego 5 km odcinku występują ruchome wydmy składające się z barchanów, przesuwających się z prędkością 3,5-9,7 m rok -1. W zachodniej części mierzei występuje system wydm parabolicznych. Wydmy nadbrzeżne osiągają wysokość 7-12 m. Ta mierzeja gromadzi największe zasoby osadów piaszczystych. Mierzeja jezioro Gardno charakteryzuje się średniej szerokości plażami i wydmami nadbrzeżnymi o wysokości 7-8 m związanymi z wiatrową erozją starszych ustabilizowanych wydm. Na odcinkach brzegu, gdzie procesy erozji są intensywne, szerokość plaż jest mała (10-15 m). Mierzeja jeziora Wicko związana jest z kompleksem wydm Wicko, Modelskich, Lędowskich i Zalewskich. Brzeg zbudowany jest z jednego pasa wydm, który w rejonie Wicka Morskiego 148

148 osiąga szerokość 50 m i 7 m wysokości. Szerokość plaż wynosi m. Wykonane badania morfodynamiki strefy brzegowej w rejonie Centralnego Poligonu Sił Powietrznych Wicko Morskie stanowiły podstawę zaproponowanej wstępnej koncepcji ochrony brzegów w tym rejonie (Dubrawski i in. 2010). Przedsięwzięcie, którego realizację rozpoczęto w 2013 r. polega na wybudowaniu ciągu 4 wałów przeciwsztormowych o łącznej długości 4,5 km na wysokości obiektów wojskowych, usytuowanych na terenie plaży przy podstawie wydmy lub klifu. Inwestycja ta całkowicie przekształci dotąd nie chroniony fragment wybrzeża. Jego czynne użytkowanie przez wojsko zapobiegało dotychczas umocnieniu i przekształceniu wydm nadmorskich oraz masowej presji turystycznej. Mierzeja jeziora Kopań. Jej geneza związana jest z postlitorynową ewolucją Bałtyku. Jezioro Kopań wypełnia jedno z międzymorenowych obniżeń, oddzielonych od morza przez mierzeję. Mierzeja utworzona została na podłożu plejstoceńskim, na którym zalegają gytie i torfy jeziorne. W latach osiemdziesiątych mierzeja była przedmiotem szczegółowych badań, które wykazały duży udział wydm w klasie wydm niskich średnich, charakteryzujących się bardzo dużym tempem erozji. Również na przedpolu mierzei zachodzą bardzo silne procesy erozji morskiej, o czym świadczy obecność piasków i żwirów wodnolodowcowych i brak pokrywy młodych osadów morskich. Strefa przybrzeżna nie stanowi źródła osadów dla brzegu oraz dla transportu wzdłużbrzegowego. Jest najwęższą z polskich mierzei, w najwęższym punkcie nie przekracza 50 m. Zachodzące procesy doprowadziły lokalnie do całkowitego zniszczenia wydm i zagroziły niskiemu zapleczu. Obecnie na brzegach mierzei trwają intensywne prace zabezpieczające zaplecze przed powodzią morską. Zbudowano wał przeciwsztormowy z zabezpieczeniem przeciwerozyjnym. Mierzeja jeziora Bukowo utworzona ze starszej, nieistniejącej obecnie formy mierzejowej, jest najmłodszą mierzeją na polskim wybrzeżu. Szerokość wydm wynosi od 30 do 100 m, średnia szerokość plaż m. Na odcinkach erozyjnych ich szerokość spada do 5-10 m. Pojedynczy wał wydmy przedniej jest niski, szczególnie w części wschodniej, lokalnie średniej wysokości, zmienny i niszczony z dużą intensywnością przez fale i wiatr. Mierzeja Bukowska była w przeszłości wielokrotnie przerywana, w okresie /1922 na długości około 800 m w rejonie zachodnim (Dąbkowice). Erozja brzegu mierzei wymusiła budowę systemu ostróg oraz lokalnie opasek. W nowelizowanej ustawie cały odcinek mierzei (km 277,0-288,5) został włączony do Programu co nie ma uzasadnienia w kontekście zagrożenia zaplecza, które jest zagospodarowane tylko na wysokości wsi Dąbkowice tj. w rejonie km 284,0. Przyjmując, że priorytetem jest zachowanie naturalnych procesów brzegowych na jak najdłuższych odcinkach brzegu należy zweryfikować umieszczenie całego odcinka mierzei w Programie. Dla uzupełnienia istniejącego deficytu osadów (Badania morfodynamiki, 2011) można przewidzieć sztuczne zasilanie na najbardziej zagrożonych fragmentach brzegów mierzei. Mierzeja Jeziora Jamno położona jest na środkowym wybrzeżu należącym do Pobrzeża Koszalińskiego. Powstała w wyniku zamknięcia od północy zatoki i kilku rynien lodowcowych przez osady akumulacji morskiej i eolicznej (Rosa 1984). Ze strony południowej obszar mierzei od przyległej niziny nadmorskiej oddziela płytkie przybrzeżne Jezioro Jamno. Średnia szerokość mierzei wynosi 480 m. Cały obszar wokół jeziora położony jest około metra nad poziom morza. Przed wezbraniami sztormowymi chroni go jedynie wąski wał wydm nadbrzeżnych o wysokości - od 5 do 8 m. Współcześnie mierzeja jest stale niszczona, a brzeg morza przemieszcza się w kierunku równiny mierzejowej (Rosa 1984, Zawadzka-Kahlau 1999). Mierzeja jest rejonem charakteryzującym się średnią zasobnością osadów w przybrzeżu. Obszar mierzei pokrywają, grunty orne, lasy i użytki zielone. Na zachodnim krańcu jest gęsto zabudowana i umocniona. Najbardziej znanymi ośrodkami nadmorskimi jest ciąg miejscowości Mielno, Unieście i Łazy. 149

149 Mierzeja jeziora Resko wyznaczona jest przez ujście rzeki Regi oraz Dźwirzyno. Powstała w polodowcowym obniżeniu, które okresowo było zatoką morska odcinaną z czasem przez narastającą mierzeję. Po odlądowej stronie mierzei znajduje się jezioro Resko Przymorskie. Średnia szerokość mierzei wynosi 400 m, a średnia szerokość pasa wydmowego nie przekracza 250 m. Wysokość wydmy przedniej wynosi 5-6 m. Na zapleczu, lokalnie zachowały się wydmy starsze o wysokości m. Za pasem wydmy przedniej występuje nizina nadbrzeżna o wysokości około 1 m n.p.m. Mierzeja podlega silnym procesom erozyjnym, które spowodowały lokalnie zanik wydmy nadbrzeżnej. Mierzeja Dziwnowska rozciąga się od Międzywodzia do Dziwnówka, oddziela od Bałtyku wody Zalewu Kamieńskiego oraz Wrzosowskiego. Ma długość około 12 km. Wzdłuż brzegu występuje pojedynczy pas wydm, których wysokość z reguły nie przekracza 5 m. Najniższy silnie zantropogenizowany odcinek wydm to zaplecze monolitycznej opaski w rejonie km 388,8-389,0. Szerokość plaż jest zróżnicowana w granicach m. Płaskie i niskie tereny na zapleczu wydm, z rzędnymi w granicach 0,5-2,5 m n.p.m. w czasie dużych wezbrań sztormowych narażone są na zalanie przez powodzie morskie. Szczególnie zagrożone są odcinki, gdzie szerokość wydm nie przekracza 10 m. Miąższość morskich osadów piaszczystych za wyjątkiem rew, plaży i wydmy nigdzie nie przekracza 2,0 m. Istotny wpływ na stan strefy brzegowej i zachodzące procesy litodynamiczne mają wysunięte w morze falochrony portu w Dziwnowie i budowle ochrony brzegu. W sytuacji stwierdzonego deficytu osadów w strefie brzegowej w wyniku sztucznego zasilania odbudowano częściowo pas intensywnie niszczonej wydmy, jednak jej parametry nie osiągnęły poziomu z roku 1997, kiedy to wykonano zalecenia do sztucznego zasilania. Mierzeja Bramy Świny położona jest na wyspach Wolin i Uznam. W granicach Polski ma długość około 16 km, sięga od Międzyzdrojów, do granicy w Świnoujściu, leżącym na Uznamie. Mierzeja powstała w wyniku akumulacji morskiej materiału pochodzącego z abradowanych klifów, zachodzącej od czasów transgresji litorynowej. Charakterystyczne dla Mierzei Bramy Świny jest występowanie sekwencji czterech wałów wydmowych wyznaczających kolejne etapy rozwoju mierzei: wydm brunatnych, żółtych, białych, o znacznych wysokościach dochodzących do 22 m n.p.m. oraz wydm białych II, przylegających bezpośrednio do brzegu morskiego (Keilhack 1912, Osadczuk 2005). Oprócz wydm na mierzei występują równiny akumulacji bagiennej oraz aluwialne wysepki delty wstecznej Świny. Współcześnie, w strefie brzegowej zachodzi akumulacja osadów i przyrost brzegu. Lokalnie występuje od 3 do 5 młodych wałów wydmowych porośniętych roślinnością z akumulacją eoliczną na plaży i wale (km 420,0-423,0, 427,0). Najszersze plaże do 130 m występują na Uznamie, w zachodniej części na Wolinie (Łabuz 2005). W kierunku wschodnim szerokość plaż maleje, osiągając w rejonie Międzyzdrojów m. W Międzyzdrojach bezpośrednio na wale wydmy przedniej oraz na jego zapleczu znajdują się ośrodki wypoczynkowe wpływające na jego dynamikę. Jedynym odcinkiem, na którym zachodzące procesy erozji mogą zagrażać zainwestowanemu zapleczu jest rejon km 411,6-413,5. Najpełniejszą analizę zmian i tendencji rozwojowych brzegów Bałtyku południowego opartą na materiałach kartograficznych pochodzących z okresu przedstawiła Zawadzka-Kahlau (1999). Ocenę uzupełniła danymi z okresu oraz , uzyskanymi z porównania planów pasa technicznego i fotointerpretacyjnych map sytuacyjno-wysokościowych. Zmiany położenia linii brzegowej charakteryzują się naprzemiennie występującymi odcinkami erozyjnymi i akumulacyjnymi. Prędkość zmian brzegowych zachodzących pod wpływem czynników naturalnych, jak i antropogenicznych jest zróżnicowana. Obecnie brzegi Bałtyku południowego prawie na całej długości są niszczone, a morze wkracza na coraz większą powierzchnię lądu (Zawadzka-Kahlau 1999). Brzegi otwartego morza (km 124,5-413,0) wykazywały prędkość przemieszczania się linii brzegowej - 0,12 m rok -1, powodując straty powierzchni ocenione na 38 tys. m 2 rok -1. Część Zatoki Pomorskiej (km 150

150 413,0-428,0) cechował przyrost linii brzegowej o +1,15 m rok -1 z czym wiązało się zwiększenie powierzchni lądu o 17,2 tys. m 2 rok -1 (ibidem). Bilans zmian mierzei jezior przymorskich przeprowadzony dla okresu wykazuje powolne straty lądu. Zmiany położenia linii brzegowej, podobnie jak dla pozostałych brzegów wydmowych, charakteryzuje naprzemienna lokalizacja, różnej długości, odcinków erozyjnych i akumulacyjnych. Średnia prędkość erozji wyniosła -0,08 m rok -1. Największymi zmianami położenia w stuleciu charakteryzowała się mierzeja jeziora Bukowo (0,47 m rok -1 ). Mierzeje jezior Sarbsko, Dołgie i Resko były erodowane ze średnią prędkością od -0,24 m rok -1 do -0,37 m rok -1. Z małą prędkością, nie przekraczającą -0,14 m rok -1 niszczone były mierzeje jeziora Jamno, Wicko i Kopań. Niewielka akumulacja oszacowana na około +0,25 m rok -1 występowała na mierzei jeziora Łebsko i wschodnim odcinku Mierzei Wiślanej. Bardzo mała akumulacja występowała na mierzei jeziora Gardno (+0,27 m rok -1 ), (rys. 5.11). Rys Zmiany położenia linii brzegowej mierzei w latach (źródło: Zawadzka 1997) Ponadto proces akumulacji-odbudowy brzegu stwierdzono również w rejonie mierzei Bramy Świny, gdzie przyrost brzegu w zachodniej i środkowej części na Wolinie zachodzi z prędkością do 2 m rok

151 (Musielak i Osadczuk 1995). Krótkie odcinki akumulacji wymuszonej obecnością falochronów występują na zachód od portów w Darłowie, Ustce, Łebie i Władysławowie. W okresie i nastąpiło dalsze niszczenie brzegów mierzei jezior przymorskich. Uśredniona prędkość przemieszczania się linii brzegowej w okresie wynosiła -0,45 m rok -1, a średnie cofanie się podnóża wydmy jezior przymorskich wynosiło -0,23 m rok -1. Największy wzrost prędkości procesów erozyjnych obserwowano na mierzejach jezior Łebsko, Gardno, Wicko, Kopań i lokalnie Bukowo (Zawadzka-Kahlau 1999). Proces ten niesie szczególne zagrożenie dla odcinków o pojedynczym wale wydmowym, przy jednoczesnym występowaniu na zapleczu niskich terenów o rzędnej nie przekraczającej +2,5 m n.p.m. Istotne znaczenie w przebiegu procesów litodynamicznych mają brzegi klifowe. Są jednym z ważniejszych źródeł materiału piaszczystego dostarczanego do strefy brzegowej. Zasilanie potoku rumowiska w wyniku niszczenia klifów ocenione zostało na około 440 tys. m 3 rok -1. Największe źródło osadów stanowią klify w rejonie Ustki i Rowów. Dostawa materiału osadowego pochodzącego z erozji wydm jest około 10 razy mniejsza (Pruszak 1998). Stopień aktywności brzegów klifowych Bałtyku południowego był i jest zróżnicowany zarówno wzdłuż linii brzegowej jak i też na profilu zbocza od podnóża klifu do jego korony. Sumaryczna długość aktywnych brzegów klifowych wynosi blisko 60 km. Prowadzone analizy zmian położenia linii brzegowej na klifach brzegów otwartego morza wykazały, że w stuleciu były one niszczone ze średnią prędkością -0,34 m rok -1. Bardzo duża prędkość erozji występowała na klifie usteckim (-1,6 m rok -1 ). W Jarosławcu, Rowach, Ustroniu Morskim i Chłapowie występowała średnia prędkość niszczenia brzegów klifowych (-0,9 do - 0,6 m rok -1 ). Małą prędkość niszczenia stwierdzono na klifie w okolicy Wolina, Śliwina, Jastrzębiej Góry, Wicia (-0,4 do -0,3 m rok -1 ). W stuleciu jedynie około 2% plaż u podnóża analizowanych brzegów klifowych pozostawało w stanie równowagi lub akumulacji. Okres zaznaczył się dużym nasileniem procesów erozji na większości brzegów klifowych, szczególnie otwartego morza, osiągając w niektórych miejscach ponad 2 m rok -1 (Rowy, Ustka, Dębina). W okresie nastąpiło dalsze zaostrzenie procesów erozyjnych na tych odcinkach (Zawadzka-Kahlau 1999). Analiza wzdłużbrzegowej zmienności zasobów rumowiska strefy brzegowej, oparta na pomiarach monitoringowych z 2012 r., wyrażona polem powierzchni aktywnego przekroju brzegu zgodnie z modelem obliczeniowym(cieślak, 2000, Boniecka i in., 2012) wykazała, że w porównaniu z parametrami uzyskanymi w 2004 roku utrzymuje się przestrzenne rozmieszczenie elementów erozyjnych strefy brzegowej, które w znacznym stopniu pokrywają się z systemem brzegowym, wyznaczonym na podstawie pomiarów kartometrycznych brzegu z lat (rozdz. 5.7). Na odcinku otwartego morza (km 124,50-428,00) w wyżej wymienionym stuleciu zlokalizowano 34 odcinki erozyjne 2 km, o łącznej długości 145 km (Elementy monitoringu 2008). W 2012 roku na podstawie odchylenia wartości parametru A dla poszczególnych profili od wartości A śr zbiorów wyznaczono 21 odcinków erozyjnych 2 km, o łącznej długości 105,5 km (Boniecka i in., 2013). Intensywność procesów zachodzących na brzegu morskim skutkująca ich niszczeniem, wymusiła podjęcie działań ochronnych na odcinkach brzegu z zagospodarowanym zapleczem, zagrożonych erozją i powodzią morską Antropogenizacja Na brzegach otwartego morza, podobnie jak na pozostałych odcinkach wybrzeża Bałtyku południowego, występujące rodzaje antropopresji związane są z funkcjami, jakie spełnia brzeg morski i jego zaplecze. Antropogeniczne przekształcenie pasa nadbrzeżnego wiąże się z jego funkcją ochronną, gospodarczą, osadniczą, rekreacyjno-uzdrowiskową i militarną. W miejscowościach nadmorskich rodzaje antropopresji jak i jej intensywność zależy od wielkości i liczby funkcji 152

152 spełnianych przez daną miejscowość (Łabuz 2005). Zachodzące procesy niszczenia brzegów zagrażające przerwaniem wydm, zalaniem zaplecza oraz powstawanie osuwisk na czynnych odcinkach klifowych wpłynęły na decyzje związane z podjęciem działań ochronnych mających na celu zabezpieczenie wybrzeża przed zagrożeniami sztormowymi i powodziowymi. Rozmieszczenie odcinków brzegu chronionych różnego typu umocnieniami wiąże się ściśle z budową i rozwojem portów i falochronów, które wysunięte w morze w istotny sposób zaburzają proces swobodnego przemieszczania się osadów. Powodują przyspieszenie procesów erozji po ich wschodniej stronie, deficyt materiału piaszczystego, zubożenie warstwy dynamicznej przybrzeża, plaży i wydmy. Dotyczy to wszystkich falochronów portów Wybrzeża Zachodniego, Środkowego jak i Władysławowa. Do roku 2002 opaski brzegowe zajmowały 21,1 km brzegów otwartego morza. Obecnie długość brzegów chronionych opaskami wzrosła tam do ponad 35 km. Są one jednym z najczęstszych sposobów umocnienia brzegu. Jednak ich oddziaływanie na brzeg morski i przybrzeże bliskie (płytkowodzie) ze względu na zmienność zachodzących w strefie brzegowej procesów hydrodynamicznych i litodynamicznych, rodzaj (typ) konstrukcji i różnorodność materiałów stosowanych do ich budowy, nie jest w pełni rozpoznane (Boniecka 2009). Na brzegach otwartego morza wyróżniono trzy rejony zróżnicowane pod względem morfologicznym lub hydrodynamicznym: Władysławowo-Jarosławiec, Jarosławiec-Sarbinowo i Sarbinowo- Świnoujście. Na odcinku od Władysławowa do Jarosławca, obejmującym swym zasięgiem zarówno brzegi wydmowe, mierzejowe i klifowe, zlokalizowane są cztery znaczące porty: Władysławowo, Łeba, Rowy i Ustka. Wokół nich koncentruje się zintensyfikowana urbanizacja i turystyka. Ponadto istniejące przystanie umożliwiają rozwój w tej strefie rybołówstwa, żeglugi sportowo-turystycznej i innych form rekreacji. Z uwagi na atrakcyjne położenie, znaczny udział terenów leśnych i walory krajobrazowe, ośrodki nadmorskie stanowią popularne w kraju miejscowości wypoczynkowe. Na odcinku Władysławowo-Jarosławiec swoje ujście mają rzeki Piaśnica, Łeba, Łupawa, Słupia oraz szereg mniejszych cieków. Na odcinkach brzegu zagrożonych powodzią i erozją morską, tam gdzie na zapleczu wydm nadmorskich zlokalizowana jest zabudowa prowadzone są działania ochronne. Pierwszymi budowlami ochronnymi były ostrogi, które zbudowano pod koniec XIX wieku w Jarosławcu. Na początku XX wieku powstały opaski w Rozewiu, Łebie, Karwi i Jarosławcu. Część z nich przetrwała do dnia dzisiejszego, pełniąc nadal swoją rolę ochronną (Rozewie). W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku dla zabezpieczenia obiektów zlokalizowanych w strefie zagrożenia rozpoczęto ochronę brzegu klifowego w Jastrzębiej Górze oraz ochronę zaplecza brzegu z niską niszczoną wydmą w rejonie Ostrowa. Obecnie w wyniku podjętych działań ochronnych na blisko kilometrowym odcinku brzegu klifowego w Jastrzębiej Górze istnieje cały system ochronny składający się z drenażu skarpowego, opaski gabionowej u podnóża klifu, 200 m odcinek z gruntu zbrojnego. W latach 2000 i 2003 wałem przeciwsztormowym i opaską brzegową systemu Green Terramesh zabezpieczono najbardziej zagrożony odcinek brzegu w rejonie km 136,09-136,50 (Boniecka 2007). Na odcinku od Władysławowa (km 125,0) do Jarosławca (km 256,25) umocnienia brzegowe (opaski różnej konstrukcji) zajmują około 10 km (stan na grudzień 2011) (opracowanie własne na podstawie danych z Urzędów Morskich i materiałów Instytutu Morskiego). W sytuacji deficytu osadów po zawietrznej stronie falochronów portowych, które są trwałymi przeszkodami dla wzdłużbrzegowego potoku rumowiska w rejonie Łeby, Rowów i Ustki wykonano sztuczne zasilanie brzegów (rys. 5.12a). 153

153 a). otwarte morza - km

154 b). otwarte morza - km

155 c). otwarte morza - km Rys Antropogenizacja strefy brzegowej otwartego morza (opracowanie własne) 156

156 W rejonie Łeby, Ustki i Jarosławca występują również grupy ostróg od bardzo małych liczących pięć ostróg (Łeba) do średnich, z 35 ostrogami w Ustce i 42 w Jarosławcu. Z racji występującego deficytu osadów ich rola w ochronie brzegów rejonów Ustki i Jarosławca jest ograniczona. Poważnym problemem i zagrożeniem dla środowiska jest nielegalna zabudowa letniskowa w miejscowościach Karwieńskie Błota i Dębki. Powstała na atrakcyjnych terenach położonych w sąsiedztwie morza i prowadząca do degradacji środowiska naturalnego i krajobrazu, zagrożona powodzią morską jest przedmiotem ochrony, pomimo niewielkiej wartości ekonomicznej i kulturowej. Niewłaściwe zagospodarowanie w pasie nadbrzeżnym nie może stanowić uzasadnienia dla urzędów morskich do podejmowania działań ochronnych brzegu morskiego. Na odcinku brzegu Jarosławiec-Sarbinowo o długości około 50 km wskutek intensywnych procesów erozyjnych oraz presji urbanizacji i turystyki na strefę brzegową, ponad 70% długości odcinka jest objęte ochroną hydrotechniczną. W pasie nadbrzeżnym zlokalizowano 8 miejscowości o różnym stopniu urbanizacji, z których część znalazła się w bezpośrednim sąsiedztwie plaż i wydm nadmorskich (Sarbinowo, Mielno, Darłówek). Do najbardziej zniszczonych urbanizacją odcinków środkowego wybrzeża Gerstmannowa (2001) zalicza 25 kilometrowy fragment wybrzeża od Gąsek do Łazów, rejon miejscowości Dąbki oraz wschodni odcinek mierzei jeziora Kopań. Jedyny port na tym odcinku Darłówek, położony nad ujściem Wieprzy, jest portem służącym głównie rybakom i flocie pasażerskiej. Uchodzące w rejonie morfolitodynamicznym Jarosławiec- Sarbinowo, rzeki Wieprza i Martwa Woda oraz przetoki jezior przybrzeżnych (Kopań, Bukowo, Jamno), tworzące płaskie tereny aluwialne oraz nisko położone bagna, stwarzają niebezpieczeństwo zalewania oraz przenikania wód morskich w głąb jezior. Jednak największym zagrożeniem jest szybka erozja mierzei, obejmująca blisko 50% brzegu w tym rejonie. Budowa falochronów portu w Darłówku skutkowała intensywnym niszczeniem brzegu na wschód od portu oraz na mierzei jeziora Kopań. To tam, u nasady falochronu, w latach 20-tych XIX wieku powstała pierwsza na polskim wybrzeżu opaska brzegowa. Obecnie, na wschód od portu funkcjonuje najbardziej rozbudowany liczący ponad 1,7 km system ochronny z opaskami brzegowymi, ostrogami, falochronem brzegowym, wspomagany sztucznym zasilaniem (Boniecka 2004). Na zapleczu brzegu, na wschód od portu rozciąga się niska mierzeja jeziora Kopań, chroniona wałem przeciwsztormowym. Cały ponad 11 km odcinek brzegu od portu, aż po wschodni kraniec mierzei jeziora Kopań chroniony jest ostrogami (rys b). Rozbudowany system 56 ostróg na mierzei jeziora Bukowo przyczynił się do stabilizacji brzegu w tym rejonie. Dalej na zachód od Gąsek poprzez Sarbinowo, Chłopy, Mielno aż do Unieścia rozciąga się najbardziej liczna na polskim wybrzeżu Bałtyku grupa 218 ostróg. Jej rozbudowa w kierunku wschodnim prowadzona była wielokrotnie. Dalszy rozwój rozległej zatoki erozyjnej spowodował konieczność budowy opasek brzegowych na odcinkach, na których zagrożone jest zaplecze. Na odcinku Łazy-Sarbinowo-Gąski łączna długość opasek brzegowych wynosi obecnie 3,03 km (rys. 5.12b). Sztuczne zasilanie wykonano jedynie w rejonie Darłówka wykorzystując urobek z pogłębiania toru wodnego. Ponad 120 kilometrowy odcinek brzegu pomiędzy Sarbinowem a Świnoujściem objęty jest również intensywnymi działaniami ochronnymi. Uwarunkowania geologiczne pobrzeża i hydrogeologiczne plaż, wydm i klifów w powiązaniu z deficytem osadów oraz transgresją morską wpływają tu na przyspieszenie tempa erozji. Na odcinku pomiędzy Mrzeżynem, a Rewalem znajduje się 14 kilometrowa, najdłuższa na polskim wybrzeżu zatoka erozyjna. Średnia zmiana na odcinku km 350,0-372,0 wynosiła w okresie ,38 m rok -1. W analizowanym rejonie zlokalizowane są 42 obszary zabudowy miejskiej, wiejskiej, wypoczynkowo-turystycznej i uzdrowiskowej zajmujące około 35% brzegu, z dwoma dużymi ośrodkami miejskimi Świnoujściem i Kołobrzegiem (Boniecka 1999). Zwłaszcza na tym odcinku wybrzeża rozwój funkcji rekreacyjnowypoczynkowej stał się czynnikiem sprawczym urbanizacji pasa nadmorskiego. Rozwinęły się szczególnie miejscowości Wybrzeża Trzebiatowskiego: Trzęsacz, Rewal, Niechorze, Mrzeżyno, gdzie 157

157 od szeregu lat obserwuje się silną antropopresję. Od Pogorzelicy do Łukęcina rozciąga się prawie ciągły, zurbanizowany pas wybrzeża. W Trzęsaczu i Rewalu na koronie klifu powstają nowe obiekty zabudowy mieszkalno-turystycznej. Jedynie na odcinku Bramy Świny w porównaniu do innych fragmentów wybrzeża antropopresja jest niewielka. Koncentruje się w rejonie Międzyzdrojów i Świnoujścia Pomiędzy nimi rozciąga się kilkukilometrowy odcinek plaż i wydm niezmienionych antropogenicznie. Obok zabudowy osadniczej oraz licznej zabudowy noclegowej i usługowej położonej na zapleczu wydm nadmorskich, w Świnoujściu, Międzyzdrojach, Dziwnowie i Kołobrzegu deptaki i tarasy nadmorskie zlokalizowane są bezpośrednio na wydmach. W Międzyzdrojach i Kołobrzegu mola rozcinają grzbiety wydm i wychodzą daleko w morze. Zlokalizowane są tu dwa porty: największy z portów Środkowego Wybrzeża, położony u ujścia Parsęty Kołobrzeg oraz port Świnoujście, położony w ujściu Świny. Łącznie z pozostałymi portami rybackimi w Dźwirzynie, Mrzeżynie, Dziwnowie i przystaniami rybackimi w Pustkowie, Niechorzu, Międzyzdrojach zajmują około 1 km linii brzegowej. Obecnie wartość ta uległa zmianie z uwagi na budowę Portu Zewnętrznego, który zajmie dodatkowo około kilometr linii brzegowej na wschód od istniejącego falochronu w Świnoujściu. Swoje ujścia mają tu cztery duże rzeki: Parsęta, Rega, Dziwna i Świna, które wraz z niewielkimi ciekami naturalnymi oraz rowami melioracyjnymi zajmują niecały 1% linii brzegowej. Przewaga odcinków brzegu o utrwalonych tendencjach erozyjnych oraz silna presja na strefę brzegową wymuszają rozbudowę systemów ochronnych. Deficyt osadów związany jest z niewielką miąższością warstwy dynamicznej w rejonie Zatoki Koszalińskiej. W rejonie Sarbinowo- Świnoujście jedynie brzegi Mierzei Bramy Świny oraz lokalnie zachodniej części Wysoczyzny Rewalskiej wykazują cechy akumulacji. Budowle ochrony brzegów zlokalizowane są w 10 rejonach (rys. 5.12c). W rejonie Ustronia Morskiego pierwsze ostrogi mające powstrzymać silne procesy osuwiskowe na klifie wybudowano na początku XX wieku. Zabudowa brzegu ostrogami prowadzona była etapowo, aż do rejonu Kołobrzegu. Obecnie jest to najdłuższy, blisko 15 km odcinek na polskim wybrzeżu chroniony ostrogami brzegowymi. Dla ochrony obiektów zlokalizowanych na koronie klifu wielokrotnie budowano i rozbudowywano opaski brzegowe. W rezultacie, obecnie ciąg opasek u podnóża klifu w Ustroniu Morskim ma długość 2,08 km. Przeprowadzone kilkakrotnie sztuczne zasilanie w ich sąsiedztwie pozwoliło na odtworzenie plaż, które na wysokości opaski były bardzo wąskie, lub okresowo zanikały. Procesy erozji na wschód od portu w Kołobrzegu datuje się od czasu jego wybudowania tj. od połowy XIX wieku. Obok Darłówka jest to drugi odcinek, gdzie istnieje najbardziej rozbudowany system ochronny utworzony przez opaski, ostrogi, falochron brzegowy i sztuczne zasilanie wraz z rozwiązaniami eksperymentalnymi w postaci opaski z walców geotekstylnych czy elementów typu Waveblock (przeniesiony z jezior kanadyjskich). W sytuacji deficytu materiału piaszczystego, postępującej degradacji plaży i przybrzeża w 2007 roku opracowano nową, kompleksową koncepcję zabezpieczenia brzegu na wschód od portu, w której głównymi elementem jest sztuczne zasilanie wspomagane budową progów podwodnych (Marcinkowski i Ossowiecki 2008). Efektywność działania proponowanego systemu ochrony brzegów ma poprawić odbudowa systemu ostróg. Rozbudowany system ochrony brzegów funkcjonuje również na Mierzei Dziwnowskiej. Podobnie jak dla innych odcinków przyportowych ochrona brzegów wiąże się z istnieniem falochronów stabilizujących ujście Dziwny, ograniczających ilość osadów dostarczanych przez rzekę do strefy brzegowej oraz przecinających wzdłuż brzegowy potok rumowiska. W rezultacie wielokrotnego przebudowywania, remontów oraz budowy nowych umocnień system ochronny składa się obecnie z grupy ostróg (51), ciągu opasek oraz kilkakrotnie wykonanego sztucznego zasilania brzegu. Erozyjny charakter tego odcinka wymaga dalszych działań ochronnych, prowadzących do wyrównania bilansu osadów, a tym samym pożądanego rozwoju procesów litodynamicznych rejonu. Ze względu na 158

158 erozyjny charakter odcinka na zachód od ujścia Dziwny km 392,0-393,0, gdzie długookresowe badania zmian brzegu wykazały znaczną dynamikę procesów morfo- i litodynamicznych o erozji dochodzącej do 1,0 m/rok w 2014 r. wybudowano 480 m opaski narzutowej, a projektowane sztuczne zasilanie ma wzmocnić plażę i powstrzymać proces stopniowego niszczenia rew. Opaskami, wykonanymi w różnych technologiach zabudowano blisko czterokilometrowy odcinek brzegu klifowego pomiędzy Rewalem a Trzęsaczem tj. od km 369,7 do 373,7, z wyjątkiem krótkiego odcinka pomiędzy km 372,61-372,82. W latach realizowano sztuczne zasilanie plaży w Rewalu i na wysokości zabytkowych ruin w Trzęsaczu. Łącznie na odcinku m uzupełniono deficyt osadów strefy brzegowej o blisko m³ piasku, o charakterystyce zbliżonej do materiału rodzimego budującego strefę plaży i bliskiego przybrzeża (Boniecka i in. 2011). Dla zachowania plaż w rejonach chronionych opaskami, szczególnie ich odcinków klifowych konieczne jest kontynuowanie prac zasilających w strefie brzegowej. Ponadto umocnienia brzegowe (opaski i ostrogi) zlokalizowane są w rejonie Rogowo-Mrzeżyno, Niechorze, Międzywodzie i Międzyzdroje. Na mierzei jeziora Resko brzeg chroniony jest ostrogami brzegowymi. Sztuczne zasilanie wykonano na wschód od portu w Mrzeżynie i w Niechorzu, w rejonie ujścia Kanału Liwia Łuża. Tereny zurbanizowane o różnym poziomie zainwestowania zajmują około 170 km pasa nadbrzeżnego. W ramach Programu ochrony brzegów morskich w latach w strefie brzegowej otwartego morza wykonano blisko 24, 0 km różnego typu umocnień brzegowych (opaski narzutowe, falochrony brzegowe, progi podwodne, wały przeciwsztormowe). Na plażę i bliskie podbrzeże odłożono około 4,68 mln m 3 piasku pochodzącego zarówno z dna morskiego jak i z prac czerpalnych prowadzonych na torach wodnych i redach wszystkich portów morskich. Na fotografiach 5.10 a f przedstawiono typowe przykłady antropogenicznych przekształceń pasa nadbrzeżnego. a) b) 159

159 c) d) e) f) Fot Zantropogenizowany brzeg w: a) Ustce, b) Ustroniu Morskim, c) Kołobrzegu, d) Rewalu (brzeg i zaplecze), e) Rewalu (przystań rybacka), f) Mierzei Dziwnowskiej (fot. Domaradzki, Boniecka) Stan ekologiczny Zgodnie z RDW jednomilowy pas wód przybrzeżnych od Władysławowa do granicy z Niemcami podzielono na osiem jednolitych części wód powierzchniowych przybrzeżnych oraz dwie przejściowych (Krzymiński i in. 2004, Krzymiński i Kruk-Dowgiałło 2005). Dla dwóch z nich, tj. Władysławowo - Jastrzębia Góra i Jastrzębia Góra - Rowy, nie przeprowadzono oceny stanu jakości ekologicznej ze względu na brak danych (tab. 5.22). Dla JCW powierzchniowych przybrzeżnych Dziwna - Świna stan ekologiczny oceniono jako słaby, podobnie oceniono potencjał ekologiczny (silnie zmienionej) części wód przejściowych Ujście Świny. Pozostałe JCW w 2013 roku charakteryzowały się złym stanem bądź potencjałem ekologicznym. 160

160 Tabela Klasy fizykochemicznych i wybranych biologicznych elementów (fitoplankton - chlorofil a i makrobezkregowce bentosowe, ichtiofauna w wodach przybrzeżnych nie podlega ocenie) oraz klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód przybrzeżnych i przejściowych strefy otwartego morza (Raport o stanie środowiska 2014b, www3 [dane z roku 2012, dane z 2013 r. będą dostępne w II połowie lutego 2015 r.], PPD - poniżej potencjału dobrego, PSD - poniżej stanu dobrego, IV stan słaby, V stan zły, bd brak danych) Nazwa JCW Kod JCW Elementy fizykochemiczne fitoplankton - chlorofil a Elementów biologiczne Stan / makrozoobentos ichtiofauna potencjał ekologiczny Rowy - Jarosławiec PLCW II WB 6E PSD V IV * ZŁY Wschód Rowy - PLCW II WB Jarosławiec PSD V bd * ZŁY 6W Zachód Jarosławiec - Sarbinowo PLCW III WB 7 PPD V V * ZŁY Sarbinowo - Dziwna PLCW II WB 8 PPD V V * ZŁY Ujście Dziwny PLTW V WB 6 PPD V IV IV ZŁY Dziwna - Świna PLCW III WB 9 PSD IV IV * SŁABY Ujście Świny PLTW V WB 7 PPD IV IV * SŁABY * element nie oceniany w wodach przybrzeżnych Roślinność W strefie przybrzeżnej otwartego morza roślinność podwodna jest bardzo uboga w stosunku do np. roślinności Zalewu Wiślanego czy Zatoki Gdańskiej. Wynika to głównie z dużej dynamiki wód tej strefy ograniczającej rozwój roślin naczyniowych preferujących zaciszne rejony o miękkim podłożu, a także z powodu występowania niewielu rejonów dna kamienistego, które, mogą być porastane przez makroglony. Dlatego też w tej strefie, na dnie piaszczystym, nie odnotowano występowania roślin naczyniowych w latach 60. (Ciszewski i Ringer 1966), jak również w rejonie Ustka Stilo zbadanego w 2009 roku (Brzeska 2009). Stwierdzono dotychczas rośliny niższe makroglony jedynie w okolicy miejscowości Rowy na kamieniach i głazach zalegających na dnie piaszczystym. Występuje tutaj około 15 gatunków makroglonów, z których najobficiej porastają dno dwa gatunki krasnorostów: rurecznica Polysiphonia fucoides i chroniony gatunek widlik Furcellaria lumbricalis (Osowiecki i Kruk-Dowgiałło 2006, Brzeska 2009, Saniewski 2013). Wśród makroglonów, obok Furcellaria lumbricalis, występują inne gatunki krasnorostów chronionych (tab. 5.23). Makroglony porastają kamienie w strefie od 2 m do 11 m głębokości. W najpłytszej strefie rozwijają się zielenice Cladophora glomerata (ibidem). Ocenę stanu roślinności podwodnej całej strefy przybrzeżnej otwartego morza uniemożliwia brak szczegółowych i aktualnych badań. Na brzegu morskim otwartego morza występują plaże, wydmy oraz klify aktywne i martwe. Zespół roślinny sąsiadujący z plażą tworzą wydmuchrzyca i piaskownica zwyczajna (Elymo-Ammophiletum arenariae) z częstym udziałem Lathyrus maritimus oraz sporadycznym i rzadkim na polskim wybrzeżu, objętym ścisłą ochroną gatunkową m.in. Linaria odora czy Eryngium maritimum (tab. 5.23). 161

161 Na wydmie szarej występuje zespół kocanki piaskowej i jasieńca piaskowego (Hettchryso - Jasionetum litoralis) z charakterystycznymi dla tego zespołu Hieracium umbellatum ssp. dunense, Jasione montana var. litoralis i Viola tricolor var. maritima; oraz charakterystycznymi dla rzędu i związku Festuca rubra var. arenaria, Corynephorus canescens, Carex arenaria, Lotus corniculatus var. crassifolius, Galium vernum f. litorale, Helichrysum arenarium a także liczne mchy i porosty (na środkowym wybrzeżu, np. w okolicy Łeby, są to gatunki z rodzaju Cladonia i Cladina), których brak jest na wydmach w płatach Elymo - Ammophiletum, z licznymi gatunkami chronionymi (tab. 5.23). Wydmy szare na mierzejach jeziora Bukowo i Kopań, porastają stosunkowo dobrze zachowane płaty Empetro nigri-pinetum. Spotyka się w nich liczne populacje rzadkich oraz objętych ochroną prawną gatunków roślin. Wzdłuż ścieżek leśnych i dróg mierzej wykształca się bardzo często barwne zbiorowisko okrajkowe Trifolio-Melampyretum nemorosi, z Melampyrum nemorosum, gatunkami Rubus sp. i Humulus lupulus (Prajs i in. 2004). W zagłębieniach międzywydmowych powstałych w nieckach deflacyjnych zlokalizowane są zbiorowiska borów i brzezin bagiennych (Vaccinio uliginosi-betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi- Pinetum, Pino mugo-sphagnetum, Sphagno girgensohnii-piceetum), a także fragmenty siedlisk grądów Stellario-Carpinetum i łęgów wierzbowych, topolowych, olszowych i jesionowych (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae), z szeregiem gatunków roślin rzadkich i ginących oraz objętych ochroną prawną (tab. 5.23). W obniżeniach śródwydmowych, na siedliskach mokrych i podtopionych wykształca się podzespół boru bagiennego z wrzoścem bagiennym Vaccinio uliginosis-pinetum ericetosum tetralicis zwany potocznie nadmorskim borem bagiennym. Na zapleczu nadbrzeżnych wydm, w rejonie Jarosławca-Darłowa, występują fitocenozy Pomorskiego lasu brzozowo dębowego Betulo-Quercetum. W sąsiedztwie brzegu, fitocenozy Betulo-Quercetum narażone są na abrazję i niszczący wpływ wiatru, a także zasypywanie materiałem nawiewanym z plaży, z wydm i ze zboczy klifów. Występują tu przede wszystkim Rhamnus cathartica, Crataegus monogyna, Corylus avellana, Lonicera xylosteum, Ribes alpinum, R. spicatum i Padus avium oraz pnącza dorastające do koron drzew Lonicera periclymenum i Hedera helix. W drzewostanach wielu fitocenoz dominuje nasadzona Pinus silvestris, która nie odnawia się. Natomiast największy, naturalny udział spośród drzew ma Quercus robur, znacznie mniejszy lecz względnie stały Betula pendula, B. pubescens, Sorbus aucuparia i Populus tremula. Odcinek brzegu Kołobrzeg-Dźwirzyno porasta obficie Honckenya peploides, której długi system korzeniowy może osiągać ponad 2 m głębokości i rozrastać się na boki na znacznej powierzchni (Łukasiewicz 1992). Znaczenie honkeni w akumulacji jest widoczne przede wszystkim u podnóża wydmy przedniej (Łabuz 2002). Obok honkenii występuje tu także Cakile maritima, Salsola kali, oraz pospolite trawy polskiego wybrzeża Ammophila arenaria, Elymus arenarius, Festuca rubra ssp. arenaria oraz trawa będąca mieszańcem międzyrodzajowym pomiędzy piaskownicą i trzcinnikiem piaskowym - Clammophila baltica lub Ammophila baltica. Obszar słonorośli na zapleczu pasa wydmowego na północ od Włodarki należy do najbardziej rozległych ekosystemów tego typu w Polsce. Duże populacje tworzą tu Glaux maritima, Juncus gerardi, Aster trifolium, Triglochin maritimum i Plantago maritima. Charakterystycznym elementem pasa brzegowego w okolicy Ustronia Morskiego są jeziora lagunowe, oddzielone od morza wąskim pasem mierzei: Resko Przymorskie i Liwia Łuża, a cały obszar pradoliny jest siecią kanałów oraz mniej lub bardziej naturalnych cieków (m.in. Rega, Stara Rega, Parsęta, Czerwonka). W ich korytach, starorzeczach oraz na brzegach rozwijają się zbiorowiska roślin wodnych z udziałem halofitów. Do znalezionych rzadkich dla środkowego i zachodniego wybrzeża taksonów zaliczyć można Anthylis vulneraria ssp. maritima, Cakile maritima, Digitaria ischaemum, Empetrum nigrum, Honckenia peploides i Pyrola minor (Sobisz i Antkowiak 2007). 162

162 Gliniaste zbocza klifu w Jastrzębiej Górze, usytuowanego między Rozewiem a Jastrzębią Górą, jednego z najcenniejszych pod względem przyrodniczym, zasiedlają, jako pierwsze fitocenozy inicjalnego zespołu ostrożenia polnego i podbiału polnego (Cirsium arvense Tussilago farfara), z licznymi siewkami Hippophaë rhamnoides (Markowski 1998). Na piaszczystych fragmentach klifów po ustaniu procesów osypiskowych rozwijają się głównie trzy zbiorowiska związane ściśle w procesie sukcesji w zarośla rokitnika: murawowe zbiorowisko z Anthyllis vulneraria subsp. maritima i Trifolium pratense subsp. maritimum, zespół Bromus mollis Myosotis collina, zarośla z rokitnikiem, które należą na omawianych odcinkach klifów do najczęściej rozpowszechnionych zbiorowisk. Rozwijają się one na powierzchniach o niewielkim natężeniu procesów zboczowych przy zahamowanej abrazji w danym fragmencie brzegu. Rola drzew i krzewów Sambucus nigra, Rosa canina, Crategus monogyna, Populus tremula, czy Cerasus avium wzrasta w starych partiach roślinności, a zwłaszcza w tworzących się niskopiennych naklifowych laskach skutecznie umacniając zbocza dzięki przystosowaniu rokitnika do życia w warunkach mało stabilnego podłoża (Chojnacki 1979). Szanse na wystąpienie wysokopiennych fitocenoz leśnych na aktywnych klifach są znikome ze względu na zjawisko abrazji i procesy zboczowe. Przy długich (co najmniej kilkudziesięcioletnich) okresach spokoju możliwe jest jedynie występowanie średniowysokich drzewostanów budowanych przez szybko rosnące gatunki drzew. Na klifie w Jastrzębiej Górze występuje zespół Sorbus-aucuparia-Acer pseudoplatanus. Jego płaty występują na gliniastym fragmencie klifu między Rozewiem a Lisim Jarem. Niektóre postacie zbiorowiska nawiązują florystycznie i strukturalnie do lasów łęgowych (ibidem). Na koronie martwego klifu rozewskiego, porasta żyzna buczyna niżowa Galio odorati-fagetum (Piotrowska 2003). Warstwa krzewów jest tu bardzo uboga, a runo zielne i warstwa mszysta są wykształcone rozmaicie zależnie od położenia na zboczu (ibidem). Buczyna na klifie rozewskim jest objęta ochroną prawną w formie rezerwatu krajobrazowego Przylądek Rozewski. W rezerwacie znajduje się stanowisko rzadkiego jarzębu szwedzkiego Sorbus intermedia, poza tym rosną tu m.in.: Phegopteris connectilis, Polypodium vulgare, Equisetum hyemale, Hippophaë rhamnoides, Daphne mezereum, Hedera helix, Aposeris foetida, Actaea spicata, Asperula odorata, Primula elatior, Listera ovata i Neottia ovata (Rąkowski 2005). Zbocza klifu porasta zespół żyznej buczyny pomorskiej, której miejscami towarzyszą płaty kwaśnej buczyny niżowej. Domieszkę w drzewostanie stanowią: Acer pseudoplatanus, Acer platanoides, Picea excelsa, Betula pendula, Cerasus avium. Runo lasu jest stosunkowo bogate ze względu na wysięki wód gruntowych. U podnóża klifu miejsce buczyny zajmuje zespół wielogatunkowych zarośli z udziałem: Fraxinus excelsior, Acer platanoides, Acer pseudoplatanus, Alnus glutinosa, Populus tremula, Sorbus aucuparia, Euonymus europaeus i Viburnum opulus. Na klifie w rezerwacie Dolina Chłapowska występuje najbardziej charakterystyczne dla polskiego wybrzeża zbiorowisko zarośli z Sarothamnus scoparius i Juniperus communis. Inne gatunki tworzące zarośla to Hippophaë rhamnoides oraz gatunki Crategus. Cenne jest także zbiorowisko pionierskich muraw napiaskowych. W rezerwacie rosną rzadkie i chronione gatunki roślin (tab. 5.23). Jeden z najaktywniejszych klifów na południowym wybrzeżu Bałtyku znajduje się w okolicy miasta Rowy. Tuż ponad nim, a zwłaszcza między Poddąbiem a Dębiną występuje wzbogacona forma Luzulo- Fagetum czyli Luzulo pilosae Fagetum z Solidago virgaurea. W porównaniu z typową kwaśną buczyną rola drzew i krzewów nie ulega istotnym zmianom natomiast średnie pokrywanie roślin zielnych wzrasta przeszło dwa razy (Piotrowska 2003). U podnóża klifu w Jarosławcu znaleziono niewielką populację Atriplex littoralis (Piotrowska 1988b). Wyłącznie w środkowej części wybrzeża, koło Jarosławca, na mierzei Kopań oraz między Gąskami a Łasinem, na zapleczu wydm lub ponad klifami, występuje podzespół Betulo-Quercetum prunetosum. Podzespół ten sprawia wrażenie łęgu i nawiązuje do Pruno-Fraxinetum ale drzewostan buduje tu Quercus robur, Populus tremula, Sorbus aucuparia, Betula pendula i B. pubescens, 163

163 a w warstwie krzewów wyróżniają się Padus avium, Ribes spicatum i Ribes alpinum (Piotrowska 2003). Koło Gąsek, Mielenka, Łazów i Dębka występuje łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum należący na wybrzeżu do zbiorowisk rzadko spotykanych. Składa się głównie z Alnus glutinosa z domieszką Betula pubescens i rzadziej Fraxinus excelsior. W warstwie krzewów rosną tu Padus avium, Sorbus aucuparia, Lonicera periclymenum, Ribes alpinum i inne. Ols porzeczkowy Ribeso nigro-alnetum jest na wybrzeżu dosyć rzadki, gdyż występuje głównie w sąsiedztwie przybrzeżnych jezior, gdzie jest pierwszym zbiorowiskiem leśnym po szuwarach trzcinowych a rzadziej po turzycowych. Drzewostan buduje Alnus glutinosa z dodatkiem Betula pubescens. Pod nim warstwa krzewów jest słabo rozwinięta i nawet Frangula alnus i Viburnum opulus, a szczególnie Ribes nigrum, są nieliczne. W większości fitocenoz w runie panuje Carex acutiformis, w innych zaś, bardziej podmokłych - Thelypteris palustris (Piotrowska 2003). Mierzeja Jeziora Bukowo obejmuje przylegające do jeziora dwa kompleksy leśne: borów i brzezin bagiennych i łęgów w odmianie przymorskiej oraz bagien z Myrica gale porastających wysokie torfowisko typu bałtyckiego. Jest to jeden z lepiej zachowanych i słabo zabudowanych odcinków polskiego brzegu morskiego. W skład omawianego obszaru wchodzi też fragment mierzei sąsiadującego jeziora Jamno ze stanowiskiem Linaria loeselii. Bory bagienne na Pomorzu Szczecińskim wyróżnia znaczna rola Eriophorum vaginatum oraz wysoki udział Molinia caerulea. W oddalonych od brzegu morza płatach borów bagiennych na Uznamie i Wolinie dosyć licznie występują Empetrum nigrum i Deschampsia flexuosa (Bosiacka 2003). Za mierzeją jeziora Jamno w kierunku zachodnim rozpoczyna się największe stanowisko łęgu czeremchowo jesionowego Pruno-Fraxinetum (Piotrowska 1997, 2003). Fitocenozy z jesionem i głogiem (Fraxinus excelsior-crataegus monogyna) wykształciły się na stromych klifach (około 40 nachylenia) koło Niechorza i Trzęsacza, gdzie miejscami przechodzą na skraj przyklifowej wierzchowiny. Na odcinku od Niechorza do Międzyzdrojów występuje zbiorowisko z wierzbą iwą i jarzębiną (Salix caprea-sorbus aucuparia), (Piotrowska 2003). W tabeli 5.23 wymieniono chronione gatunki roślin występujące w wodach i terenach przyległych do otwartego morza. Tabela Gatunki roślin chronionych (wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 pażdziernika 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin; Dz. U. z 2014 r. Nr 0, poz. 1409) oraz gatunki roślin znajdujące się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (Mirek i in. 2006), występujące w wodach i na terenach przyległych do otwartego morza Lp. Gatunek Status gatunku* 1. Aster tripolium aster solny OŚ, E 2. Atriplex littoralis łaboda nadbrzeżna E 3. Batrachium aquatile włosienicznik wodny OŚ 4. Carex arenaria turzyca piaskowa OCZ 5. Carex pulicaris turzyca pchla OŚ, E 6. Centaurium littorale centuria nadbrzeżna OŚ, V 7. Ceramium diaphanum rozróżka OŚ, V 8. Ceramium tenuicorne rozróżka OŚ, I 9. Chimaphila umbellata pomocnik baldaszkowy OCZ 10. Dactylorchiza majalis kukułka szerokolistna (storczyk OCZ szerokolistny) 11. Daphne mezereum wawrzynek wilczełyko OCZ 12. Dianthus superbus goździk pyszny OŚ, V 13. Drosera intermedia rosiczka pośrednia OŚ, E 14. Drosera rotundifolia rosiczka okrągłolistna OŚ, V 164

164 Lp. Gatunek Status gatunku* 15. Empetrum nigrum bażyna czarna OCZ, [V] 16. Epipactis atrorubens kruszczyk rdzawoczerwony OCZ 17. Epipactis helleborine kruszczyk szerokolistny OCZ 18. Epipactis palustris kruszczyk błotny OŚ, V 19. Erica tetralix wrzosiec bagienny OŚ, [V] 20. Eryngium maritimum mikołajek nadmorski OŚ 21. Furcellaria lumbricalis widlik OŚ (F. fastigiata) 22. Goodyera repens tajęża jednostronna OŚ, [E] 23. Helichrysum arenarium kocanki piaskowe OCZ 24. Hippophaë rhamnoides rokitnik zwyczajny (rokitnik pospolity) OCZ 25. Linaria odora lnica wonna OŚ, V 26. Linnaea borealis zimoziół północny OCZ 27. Liparis loeselii lipiennik Loesela OŚ, E 28. Listera ovata listera jajowata OCZ 29. Lonicera periclymenum wiciokrzew pomorski OCZ 30. Lycopodium annotinum widłak jałowcowaty OCZ 31. Lycopodium clavatum widłak goździsty OCZ 32. Myrica gale woskownica europejska OŚ, [E] 33. Nasturtium officinale rukiew wodna OCZ 34. Neottia nidus-avis gnieźnik leśny OCZ 35. Nuphar pumila grążel drobny OŚ, V 36. Nymphaea alba grzybień biały OCZ 37. Nymphoides peltata grzybieńczyk wodny OŚ, [V] 38. Plantago maritima babka nadmorska OŚ, V 39. Platanthera bifolia podkolan biały OCZ 40. Platanthera chlorantha podkolan zielonawy OCZ 41. Polemonium coeruleum wielosił błekitny OŚ 42. Primula elatior pierwiosnek (pierwiosnka) wyniosły OCZ 43. Pyrola minor gruszyczka mniejsza OCZ 44. Rhynchospora fusca przygiełka brunatna OŚ, E 45. Rubus chamaemorus malina moroszka OŚ, V 46. Salsola kali solanka kolczsta V 47. Sorbus intermedia jarząb szwedzki OŚ 48. Utricularia intermedia pływacz średni OŚ * OŚ gatunek objęty ochroną ścisłą, OCZ gatunek objęty ochroną częściową; gatunek znajdujący się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski: E gaunek wymierający krytycznie zagrożony (gatunek mocno zagrożony), [E] gatunek wymierający krytycznie zagrożony (gatunek silnie zagrożony), V gatunek narażony (w najbliższej przyszłości gatunek zostanie przeniesiony do kategorii gatunków wymierających, krytycznie zagrożonych), [V] gataunek narażony (zagrożony jedynie na izolowanych stanowiskach) Zwierzęta Bezkręgowce W piaszczystej (plażowej) strefie supralitoralu licznie są spotykane morskie muchówki z rodzaju Fucellia (Anthomyiidae), których larwy rozwijają się w gnijących glonach wyrzucanych przez morze. Larwy podobnie jak imagines są lądowe i tolerują jedynie krótkotrwałe zalanie wodą. Ciemno ubarwiona Fucellia tergina behawioralnie jest związana z mokrą (ciemną) strefą supralitoralu podczas gdy jasnoszara F. griseola preferuje suchą (jasną) część tej strefy. To są najliczniejsze morskie muchówki spotykane w strefie plażowej polskiego Bałtyku (Kaczorowska i in. w druku). Coelopa frigida, Coelopa pilipes i Malacomyia sciomyzina z rodziny Coelopidae to również morskie muchówki odżywiające się wyrzucanymi na brzeg brunatnicami. W Polsce spotykane są niezmiernie rzadko, a ostatnie dane na temat występowania Coelopa pilipes i Malacomyia sciomyzina w strefie brzegowej otwartego morza pochodzą z pierwszej połowy XX wieku. Jedynie Coelopa frigida po 165

165 kilkudziesięciu latach od ostatniego notowania została niedawno odłowiona na plaży w Zatoce Pomorskiej. Przyczyna takiego stanu wynikać może z zanieczyszczeń i eutrofizacji wód, na skutek których wyginęły łąki podwodne składające się głównie z brunatnic, w których rozwijają się larwy Coelopidae (Kaczorowska i in. w druku). Rodzina Heterocheilidae jest reprezentowana w Bałtyku przez Heterocheila buccata, którego larwy rozwijają się wyłącznie w brunatnicach, głównie z rodzaju Laminaria. Należy tu jednak podkreślić, iż ostatnie informacje o występowaniu tego morskiego gatunku w omawianym rejonie pochodzą z braku dawnych doniesień. Jest prawdopodobne, że gatunek ten, podobnie jak niektóre Coelopidae związane z brunatnicami, u nas już nie występuje (Kaczorowska i in. w druku). W niektórych rejonach strefy supralitoralu wzdłuż brzegów otwartego morza żyje prawnie chroniony zmieraczek plażowy Talitrus saltator (Crustacea), (tab. 5.24). Na plażach intensywnie wydeptywanych i oczyszczanych z roślin nie występuje. Oligohalinowe wody ujść rzek do Bałtyku, zabagnienia i słonawe łąki przymorskie to miejsca, gdzie występują licznie halofilne muchówki wodne i lądowe (Szadziewski 1983, Kaczorowska i in. w druku). Charakter makrozoobentosu płytkowodnej strefy otwartego morza, tj. jego skład taksonomiczny, liczebność i biomasę kształtują następujące czynniki fizykochemiczne: zasolenie, które mieści się w dolnej strefie przedziału wód mezohalinowych, tj. około 7-9 psu, charakter osadów dennych, które w większości tworzą piaski i żwiry, dobre warunki tlenowe w strefie przydennej oraz duża dynamika wód. Badania makrozoobentosu przeprowadzone w 2009 roku w przedziale głębokości 3,8-6 m wykazały występowanie 18 taksonów należących do 8 gromad: Hydrozoa, Polychaeta, Oligochaeta, Crustacea, Gastropoda, Bivalvia, Bryozoa i Insecta (Osowiecki i in. 2009b). Najliczniej reprezentowane były skorupiaki Crustacea (6 taksonów). Małże (Bivalvia) reprezentowane były przez cztery taksony, a wieloszczety Polychaeta przez trzy taksony. Liczba taksonów na poszczególnych stanowiskach wahała się od 5 do 14. Najpowszechniej występującymi taksonami były nereida Hediste diversicolor, rogowiec bałtycki Macoma balthica i piaszczyk Bathyporeia pilosa. Zdecydowanym dominantem pod względem liczebności były wieloszczety: Pygospio elegans, stanowiące 40% ogólnej liczebności makrozoobentosu oraz Hediste diversicolor i Marenzelleria neglecta (odpowiednio 21% i 17% ogólnej liczebności). Taksonami dominującymi w strukturze biomasy były małże odznaczające się znacznym ciężarem osobniczym. Rogowiec Macoma balthica stanowił 70% ogólnej biomasy makrozoobentosu, a Mya arenaria 14%. Znaczny udział w strukturze dominacji miał również wieloszczet Hediste diversicolor stanowiący 9% ogólnej biomasy makrozoobentosu (Osowiecki i in. 2009b). Nie stwierdzono gatunków rzadkich i chronionych. Ichtiofauna Warunki hydrologiczne polskiej strefy brzegowej otwartego morza sprzyjają rozwojowi ichtiofauny morskiej, euryhalinowej, niektórym gatunkom słodkowodnym oraz rybom dwuśrodowiskowym (Demel 1975, HELCOM 2006a i b). Ze względu na różnorodność siedlisk w strefie brzegowej obserwuje się urozmaicony skład gatunkowy ichtiofauny (Gibson i in. 1993, Harris i in. 2001, Repecka i in. 2003, Bilcovic i in. 2007, Sellesla i Amara 2007). Jest to również miejsce żerowania wielu gatunków ryb (Demel 1975, Zander 1990, Skóra 1993, Szymelfenig 1998). W skład ichtiofauny polskiej strefy brzegowej wchodzą wszystkie gatunki ryb charakterystycznych dla wód Bałtyku (HELCOM 2006a i b). Ichtiofaunę typowo morską licznie reprezentują: śledź, szprot dorsz, stornia (HELCOM 2006b). Do dominujących gatunków ryb słodkowodnych i dwuśrodowiskowych występujących licznie w wodach przybrzeżnych zalicza się: płoć, okonia, sandacza, leszcza, jazgarza oraz mniej licznie występujące: węgorza, troć, łososia i sieję (ibidem). W pobliżu Zatoki Pomorskiej obserwuje się intensywną migrację ichtiofauny z wód Zalewu Szczecińskiego (Mutko 1994, Wysokiński i in. 1999, Radziejewska i Schernewski 2008). W okresie wiosennym i jesiennym w pobliżu ujść rzecznych w strefie brzegowej obserwuje się wzmożoną migrację ryb dwuśrodowiskowych (Radke i in. 2010). 166

166 Strefa przybrzeżna jest miejscem tarlisk wielu gatunków ichtiofauny oraz miejscem wychowu narybku (Demel 1975, Nellbring 1985, Szymelfenig 1998, Harris i in. 2001, Sapota 2001, Lappalainen i Urho 2006, Sellesla i Amara 2007). Dla większości ryb występujących w polskiej strefie przybrzeżnej tarło przypada w okresie od wczesnej wiosny do lata (Rudnicki 1965). Rozmieszczenie tarlisk w polskiej strefie przybrzeżnej otwartego morza jest jednak słabo poznane. W wodach południowego Bałtyku występują gatunki objęte ochroną na podstawie Rozporządzenia w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (tab. 5.24). Występują tu również chronione gatunki ryb wymienione w Załączniku II. Dyrektywy Siedliskowej. Strefa przybrzeżna otwartego morza znajduje się pod stałą presją lokalnego rybołówstwa łodziowego (Polański 2000). Połowy komercyjne w strefie brzegowej w latach ukierunkowane były głównie na stornię, śledzia, szprota, dorsza, troć i łososia (CMR 2012). Stornię, śledzia i szprota intensywnie poławia się na całej długości polskiego wybrzeża ze zwiększonym nakładem połowowym w Zatoce Pomorskiej i w okolicy Władysławowa (ibidem). Połowy dorszowe są zlokalizowane głównie w okolicy Władysławowa, Rowów, Jarosławca i Kołobrzegu (ibidem). Ssaki Na plaży i w jej sąsiedztwie regularnie pojawiają się ssaki lądowe (np. lisy, dziki, sarny, zające), które jednak nie są związane na stałe z nadbrzeżnymi siedliskami. Polskie obszary morskie w tym wody od strony wybrzeża wód otwartych są potencjalnym obszarem wędrówek migracyjnych i żerowiskowych ssaków morskich jak: foka szara (Halichoerus grypus), foka pospolita (Phoca vitulina), foka obrączkowana (Pusa hispida) i morświn (Phocoena phocoena) (HELCOM Red List 2013). Na plażach w obszarze mogą pojawiać się foki (www 4). Morświn (Phocoena phocoena) jest najrzadziej obserwowanym ssakiem morskim w polskich obszarach morskich. Mała liczba obserwacji morświnów, jest spowodowana niewielką liczebnością bałtyckiej populacji tego gatunku. Jej wielkość szacowana jest na 93 (Berggren i in. 2004) do 599 osobniki (Hiby i Lovell 1996) i jest skrajnie zagrożona wyginięciem (Kuklik i Skóra 2001). Dodatkowo, obserwacje morświnów w środowisku utrudnia fakt, że jest to zwierzę płochliwe, w przeciwieństwie do delfinów unikające ludzi. Biorąc pod uwagę ten fakt i brak danych środowiskowych trudno jest wskazywać rozmieszenie czasowe i przestrzenne dla tego gatunku dla całej Polskiej strefy przybrzeżnej jak i otwartego morza (Studium uwarunkowań planów zagospodarowania przestrzennego 2014). W strefie brzegowej otwartego morza (do 500 m w głąb lądu) objętej zapisami Programu nie stwierdzono miejsc występowania i rozrodu gatunków zwierząt wymagających ustawowego ustalenia strefy ochronnej (Rozporządzenie w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt). Zestawienie chronionych gatunków zwierząt przestawiono w tabeli Tabela Gatunki zwierząt chronionych wymienione w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej, w Rozporządzeniu w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt i w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński 2001), występujące w wodach i na terenach przyległych do otwartego morza Lp. Gatunek Forma ochrony* 1. Talitrus saltator zmieraczek plażowy OCZ 2. Petromyzon marinus minóg morski OŚ, CK: EN 3. Lampetra fluviatilis minóg rzeczny OCZ, CK: VU 4. Lampetra planeri minóg strumieniowy OCZ, CK: LC 5. Alosa fallax parposz OCZ, CK: EN 6. Alosa alosa aloza OCZ 7. Pelecus cultratus ciosa OCZ, CK: NT 8. Aspius aspius boleń - 9. Salmo salar łosoś atlantycki Pomatoschistus minutus babka mała OCZ, CK: LC 167

167 Lp. Gatunek Forma ochrony* 11. Pomatoschistus microps babka piaskowa OCZ, CK: LC 12. Gobiusculus flavescens babka czarnoplamka OCZ 13. Gobius niger babka czarna Sygnanthus typhle iglicznia OCZ 15. Nerophis ophidion wężynka OCZ 16. Spinachia spinachia pocierniec OCZ 17. Myoxocephalus quadricornis kur rogacz OCZ, CK: LC 18. Liparis liparis dennik OCZ, CK: LC 19. Halichoerus grypus foka szara OŚ 20. Phoca vitulina foka pospolita OŚ 21. Phoca hispida foka obrączkowana OŚ *OŚ ochrona ścisła, CK Polska Czerwona Księga. Status zagrożenia określony w Polskiej Czerwonej Księdze (Głowaciński 2001): EN zagrożone, VU narażone, NT bliskie zagrożenia, LC najmniejszej troski Ptaki Obszar wód przybrzeżnych od Władysławowa do zachodniej granicy jest ważnym w skali Bałtyku zimowiskiem kilku gatunków ptaków: lodówki Clangula hyemalis, uhli Melanitta fusca, markaczki M. nigra, nurów: czarnoszyjego Gavia arctica i rdzawoszyjego G. stellata, oraz perkoza rogatego Podiceps auritus (Skov i in. 2011). Szczególne znaczenie ma Zatoka Pomorska, uważana za jedno z trzech najważniejszych dla zimujących ptaków wodnych miejsc na Bałtyku (Meissner 2010b). Zatrzymuje się tu 15% wszystkich nurów zimujących na Bałtyku i jest to drugi co do ważności obszar zimowania tych ptaków. Dla perkozów rogatych Zatoka Pomorska jest najważniejszym bałtyckim zimowiskiem (83% wszystkich zimujących na Bałtyku). Zatoka Pomorska jest najważniejszym lub jednym z najważniejszych zimowisk bałtyckich także dla kaczek bentofagów: uhli (30%), lodówki (ok 13% osobników), markaczki (10%). W przypadku uhli to zimowisko jest istotne w skali całej zachodnio-europejskiej populacji gatunku, bowiem 60% wszystkich osobników zimuje na Bałtyku (Skov i in. 2011). W rejonie położonym na wschód od Jarosławca, na kilkunastu kilometrach mierzei Jeziora Wicko gnieździ się 14 par sieweczek obrożnych Charadrius hiaticula. Stanowi to prawie połowę całej populacji lęgowej na polskim wybrzeżu (Antczak, inf. ustna). Na całej długości wybrzeża zatrzymują się w czasie migracji i żerują siewkowe Charadriiformes (siewkowce, bekasowce i mewowce). W rejonie otwartego morza zostały wyznaczone następujące obszary specjalnej ochrony ptaków Natura 2000: Wybrzeże Trzebiatowskie, Pobrzeże Słowińskie, Przybrzeżne Wody Bałtyku i Zatoka Pomorska (Wilk i in. 2010) (tab ). 168

168 Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie obszaru Przybrzeżne wody Bałtyku Lp. Gatunek Forma ochrony 1. Alca torda alka OŚ 2. Cepphus grylle nurnik OŚ 3. Clangula hyemalis lodówka OŚ, DP 4. Larus argentatus mewa srebrzysta OŚ, DP 5. Melanitta fusca uhla OŚ, DP 6. Melanitta nigra markaczka OŚ, DP *OŚ ochrona ścisła, DP Dyrektywa ptasia Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie obszaru Pobrzeże Słowińskie Lp. Gatunek Forma ochrony 1. Anser fabalis gęś zbożowa DP 2. Anser albifrons gęś białoczelna DP 3. Aquila chrysaetos orzeł przedni OŚ, DP, CK:EN 4. Aythya ferina głowienka DP 5. Bubo bubo puchacz OŚ, DP, CK:NT 6. Charadrius hiaticula sieweczka obrożna OŚ, CK:VU 7. Crex crex derkacz OŚ, DP 8. Cygnus cygnus łabędź krzykliwy OŚ, DP 9. Grus grus żuraw OŚ, DP 10. Larus argentatus mewa srebrzysta OŚ, DP 11. Mergus albellus bielaczek OŚ, DP 12. Mergus merganser nurogęś OŚ, DP 13. Milvus milvus kania ruda OŚ, DP, CK:NT 14. Phalacrocorax carbo kormoran czarny OCZ *OŚ ochrona ścisła, DP Dyrektywa ptasia, CK Polska Czerwona Księga. Status zagrożenia w Polskiej Czerwonej Księdze (Głowaciński 2001): EXP wymarłe lub prawdopodobnie wymarłe (jako lęgowe w Polsce), CR krytycznie zagrożone, EN zagrożone, VU narażone, NT bliskie zagrożenia, LC najmniejszej troski. Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie obszaru Wybrzeże Trzebiatowskie Lp. Gatunek Forma ochrony 1. Alcedo atthis zimorodek OŚ, DP 2. Anas strepera krakwa OŚ, DP 3. Anser anser gęgawa DP 4. Anser fabalis gęś zbożowa DP 5. Anser albifrons gęś białoczelna DP 6. Asio flammeus sowa błotna OŚ, DP, CK:VU 7. Carpodacus erythrinus dziwonia OŚ 8. Crex crex derkacz OŚ, DP 9. Circus pygargus błotniak łąkowy OŚ, DP 169

169 Lp. Gatunek Forma ochrony 10. Grus grus żuraw OŚ, DP 11. Lanius collurio gąsiorek OŚ, DP 12. Larus ridibundus śmieszka OŚ, DP 13. Luscinia svecica podróżniczek OŚ, DP, CK:NT 14. Luscinia luscinia słowik szary OŚ 15. Milvus milvus kania ruda OŚ, DP, CK:NT 16. Sterna hirundo rybitwa rzeczna OŚ, DP 17. Sylvia nisoria jarzębatka OŚ, DP *OŚ ochrona ścisła, DP Dyrektywa ptasia, CK Polska Czerwona Księga. Status zagrożenia w Polskiej Czerwonej Księdze (Głowaciński 2001): EXP wymarłe lub prawdopodobnie wymarłe (jako lęgowe w Polsce), CR krytycznie zagrożone, EN zagrożone, VU narażone, NT bliskie zagrożenia, LC najmniejszej troski. Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie obszaru Zatoka Pomorska Lp. Gatunek Forma ochrony 1. Alca torda alka OŚ 2. Cepphus grylle nurnik OŚ 3. Clangula hyemalis lodówka OŚ, DP 4. Gavia arctica nur czarnoszyi OŚ, DP 5. Gavia stellata nur rdzawoszyi OŚ, DP 6. Melanitta fusca uhla OŚ, DP 7. Melanitta nigra markaczka OŚ, DP 8. Mergus serrator szlachar/tracz długodzioby OŚ, DP, CK:EN 9. Podiceps auritus perkoz rogaty OŚ, DP 10. Podiceps cristatus perkoz dwuczuby OŚ 11. Podiceps grisegena perkoz rdzawoszyi OŚ, *OŚ ochrona ścisła, DP Dyrektywa ptasia, CK Polska Czerwona Księga. Status zagrożenia w Polskiej Czerwonej Księdze (Głowaciński 2001): EXP wymarłe lub prawdopodobnie wymarłe (jako lęgowe w Polsce), CR krytycznie zagrożone, EN zagrożone, VU narażone, NT bliskie zagrożenia, LC najmniejszej troski Obszary chronione Parki Narodowe Słowiński Park Narodowy Obejmuje Mierzeję Łebską, Nizinę Gardeńsko-Łebską, morenę czołową z najwyższą kulminacją 115 m n.p.m. na wzgórzu Rowokół oraz szereg jezior: Łebsko, Gardno, Jezioro Smołdzińskie, Jezioro Dołgie Wielkie i Dołgie Małe. Powierzchnia SPN wynosi ha, otuliny ha. Osobliwością jezior przymorskich są okresowe wlewy wody morskiej podczas silnych sztormów. Dopływ słonej wody umożliwia zasiedlanie tych terenów dość licznym słonoroślom. W 1977 roku został włączony przez UNESCO (w ramach programu "Człowiek i biosfera") do sieci Światowych Rezerwatów Biosfery, a w 1995 r. wpisany na listę terenów chronionych konwencją ramsarską o obszarach wodno-błotnych o międzynarodowym znaczeniu przyrodniczym. Charakterystycznymi elementami Parku są przymorskie jeziora, bagna, łąki, torfowiska, nadmorskie bory i lasy, a przede wszystkim wydmowy pas mierzei z ruchomymi wydmami. W granicach Parku Program przewiduje realizację zadań na km ,2. 170

170 Woliński Park Narodowy Obejmuje najpiękniejszy odcinek polskiego wybrzeża klifowego, dobrze zachowane lasy bukowe, deltę Świny, przybrzeżny pas wód Bałtyku. Powierzchnia WPN wynosi ha, otuliny ha W Parku stwierdzono występowanie około 600 gatunków roślin naczyniowych, w tym wielu gatunków chronionych i rzadkich. Fauna wyspy jest bardzo zróżnicowana i bogato reprezentowana przez gatunki rzadkie. Przez Wolin przebiega główny szlak przelotu ptaków wzdłuż wybrzeża Bałtyku. Na terenie parku stwierdzono występowanie ponad 230 gatunków ptaków. W granicach Parku przewiduje się realizację zadań na km 411,6-411,7 (odcinek Programu Międzyzdroje) oraz na km ,1 (odcinek Programu Mierzeja Dziwnowska) Rezerwaty przyrody Przylądek Rozewski Utworzony dla ochrony wąskiego pasa klifu nadmorskiego na północnych zboczach Kępy Swarzewskiej. Przewiduje się realizację zadań Programu w strefie brzegowej w granicy całego rezerwatu. Będą one dotyczyły utrzymania w dobrym stanie technicznym już istniejącej struktury (opaska brzegowa). Dolina Chłapowska Chroni głęboko wcięty wąwóz erozyjny w strefie krawędziowej Kępy Swarzewskiej, fragment wybrzeża klifowego z odsłonięciem kry glacjalnej z warstwami węgla brunatnego. Przewiduje się realizację zadań w strefie brzegowej w granicy całego rezerwatu. Piaśnickie Łąki Obszar Piaśnickie Łąki obejmuje fragment Równiny Błot Przymorskich w widłach rzeki Piaśnicy i starego koryta Piaśnicy. Jest to unikatowy kompleks łąkowych, szuwarowych, zaroślowych oraz leśnych zbiorowisk roślinnych, charakterystycznych w przeszłości dla tego regionu. Równina jest pokryta w niewielkiej części zmiennowilgotnymi łąkami i szuwarami. Obszar rezerwatu znajduje się na odcinku brzegu wskazanym w Programie wyłącznie do monitoringu. Widowo Celem ochrony jest zachowanie interesującego zespołu form wydmowych (wały i pagóry wydmowe, wydmy paraboliczne, niecki i rynny deflacyjne, różnokształtne obniżenia miedzywydmowe), zespołów lasów mieszanych dębowo-sosnowych i bażynowych borów nadmorskich oraz rzadkich gatunków roślin. W granicach rezerwatu przewiduje się realizację zadań Programu na km 143,5-144,4. Mierzeja Sarbska Rezerwat częściowy. Od północy rezerwat graniczy z plażą, natomiast od południa z Jez. Sarbsko. Celem ochrony jest zabezpieczenie wąskiego (do 1 km szerokości) pas wydm nadmorskich. Większą część rezerwatu pokrywają zbiorowiska leśne, należące głównie do różnych postaci zespołu boru bażynowego (Empetro nigri - Pinetum). W zagłębieniach międzywydmowych wykształcają się mokre wrzosowiska wierzbowo-wrzoścowe, zbiorowiska mające w Polsce zanikające, nieliczne stanowiska. Walor tego terenu podnoszą zarośla z woskownicą europejską (Myrica gala), prawnie chronionym gatunkiem atlantyckim, który w Polsce jest bardzo rzadki i zagrożony. W granicach rezerwatu przewiduje się realizację zadań Programu na km , Parki Krajobrazowe Nadmorski Park Krajobrazowy 171

171 Opis obszaru w rozdziale Obszary Chronionego Krajobrazu Koszaliński Pas Nadmorski Obejmuje obszary klifowe, nadmorskie wydmy szare, początkowe stadia nadmorskich wydm białych, lasy mieszane na wydmach nadmorskich, żyzne buczyny, kwaśne buczyny, grąd subatlantycki, kwaśne dąbrowy, lasy łęgowe oraz łąki świeże użytkowane ekstensywnie i podmokłe łąki eutroficzne oraz przymorskie jezioro Jamno z mierzeją oraz przylegające do jeziora kompleksy lasów i bagiennych łąk. Pas pobrzeża na zachód od Ustki Obszar na zachód od ujścia rzeki Słupi, wzdłuż wybrzeża. W krajobrazie tym zaznaczają się tereny bagienne, Jezioro Wicko i mocno zarastające przymorskie Jezioro Modła wraz z rezerwatem. Ponadto sąsiedztwo morza i związanej z nim roślinności; roślinność wydmowa, bagienna, bory nadmorskie, tworzą niepowtarzalny klimat tego obszaru. Miejsce to jest ostoją mewy śmieszki oraz drapieżnej mewy srebrzystej. Wiosną lub jesienią zobaczyć można bardzo rzadko występującego w Polsce łabędzia czarnodziobego oraz stada gęsi białoczelnej, liczne rybitwy czarne i zwyczajne. Pas pobrzeża na wschód od Ustki Obszar położony pomiędzy miejscowościami Ustką a Rowami Główną atrakcją krajoznawczą jest wybrzeże wydmowe i klifowe. Obecnie teren porośnięty jest młodą buczyną nadmorską Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO) Kaszubskie Klify PLH Obszar obejmuje 9-kilometrowy odcinek brzegu klifowego (pow. ponad 200 ha), rozciągający się od Władysławowa do Jastrzębiej Góry, zlokalizowany na północno-wschodniej i północnej krawędzi wysoczyzny morenowej - Kępy Swarzewskiej. Do obszaru włączono przyległy do klifu fragment wierzchowiny wraz z rozcięciami erozyjnymi (Wąwóz Chłapowski, Łebski Żleb, Lisi Jar, Strondowy Jar) oraz teren plaży. Rzeźba obszaru ma charakter polodowcowy i jest modyfikowana przez współczesne procesy morfogenetyczne - abrazję i procesy zboczowe. Centralna część klifu na najwyżej wyniesioną krawędź - 68 m npm., ku zachodowi i wschodowi krawędź klifu stopniowo obniża się, a zbocza stają się bardziej piaszczyste. Większość klifów ma charakter aktywny, porasta je roślinność pionierska, murawowa i zaroślowa. Część brzegu obejmuje porośnięte buczyną klify współcześnie nieaktywne m.in. ustabilizowany betonową opaską fragment klifu w okolicy Przylądka Rozewie.Obszar wyróżnia się na wybrzeżu Bałtyku doskonałym stopniem zachowania klifów na Wybrzeżu Bałtyku. Na klifach występuje unikatowa, zależna od abrazji i czynników siedliskowych dynamiczna mozaika zbiorowisk pionierskich, murawowych, zaroślowych oraz leśnych. Z SDF obszaru wynika, że 5 siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy siedliskowej spełnia kryteria przedmiotu ochrony: kidzina na brzegu morskim (1210), klify na wybrzeżu Bałtyku (1230), ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) (6120), kwaśne buczyny (Luzulo- Fagenion) (9110) oraz żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagenion, Galio odorati-fagenion) (9130). W dokumentacji obszaru wymienia się ponadto fokę szarą Halichoerus grypus. Ponieważ dla obszaru nie jest dostępna dokumentacja ze szczegółowej inwentaryzacji, pełna ocena wpływu realizacji zadań Programu na wymienione siedliska jest niemożliwa. W tabeli podano przedmioty ochrony które z dużym prawdopodobieństwem występują na odcinkach wskazanych w Programie i na które Program ten może mieć potencjalny wpływ. 172

172 Występowanie siedliska ciepłolubnych, śródlądowych muraw napiaskowych (Koelerion glaucae) 6120 w obszarze Natura 2000 Kaszubskie Klify PLH jest bardzo dyskusyjne. Zasięg występowania siedliska ogranicza się do piaszczystych aluwii w dolinach dużych rzek, na piaszczystych obszarach morenowych a także na wydmach śródlądowych oraz na bardzo suchych piaskach sandrowych, których brak na omawianym obszarze. Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej oraz gatunki z załącznika II Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar Kaszubskie Klify Kod Nazwa przedmiotu ochrony Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku Siedliska z załącznika I DS 1210 Kidzina na brzegu morskim C 1230 Klify na wybrzeżu Bałtyku A 9110 Kwaśne buczyny B 9130 Żyzne buczyny B Gatunki zwierząt z załącznika II DS 1364 Halichoerus grypus C Widowo PLH Obszar w całości jest chroniony jako rezerwat przyrody Widowo. Przed wojną były to ruchome wydmy, dziś kompleks lasów porastających wydmy. Lasy mieszane na wydmach nadmorskich, o doskonałej reprezentatywności i dobrym stanie zachowania, pokrywają 70% obszaru. Drugie siedlisko to nadmorskie wydmy szare, zajmujące 10% obszaru (SDF). Z SDF obszaru wynika, że 3 siedliska przyrodnicze z załącznika I Dyrektywy siedliskowej spełniają kryteria przedmiotu ochrony: nadmorskie wydmy białe (Elymo-Ammophiletum) (2120), lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2180) oraz pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo- Quercetum) (9190). W SFD nie wymieniono gatunków z załącznika II Dyrektywy siedliskowej. Ponieważ dla obszaru nie jest dostępna dokumentacja ze szczegółowej inwentaryzacji, w tabeli podano przedmioty ochrony które z dużym prawdopodobieństwem występują na odcinkach wskazanych w Programie i na które Program ten może mieć potencjalny wpływ. Z powodu znacznego oddalenia siedliska od odcinka brzegu określonego w Programie nie przewiduje się znaczących oddziaływań Programu na siedlisko leśne Niekorzystny wpływ mogą mieć tu jedynie prace prowadzone przy umacnianiu brzegu, na etapie budowy, głównie lokalizacja baz sprzętu i składowiska materiałów oraz prowadzenie technicznych dróg dojazdowych na obszarze siedliska. 173

173 Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej oraz gatunki z załącznika II Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Widowo Kod Nazwa przedmiotu ochrony Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku Siedliska z załącznika I DS 2120 Nadmorskie wydmy białe C 2180 Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich C Piaśnickie Łąki PLH Obszar obejmuje unikatowy kompleks łąkowych, szuwarowych, zaroślowych oraz leśnych zbiorowisk roślinnych w widłach rzeki Piaśnicy i starego koryta Piaśnicy. Występuje tu bardzo bogata i zróżnicowana pod względem ekologicznym flora roślin naczyniowych (265 gatunków). Z SDF obszaru wynika, że 8 siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy siedliskowej spełnia kryteria przedmiotu ochrony: ujścia rzek (estuaria) (1130), nadmorskie wydmy białe (Elymo- Ammophiletum) (2120), nadmorskie wydmy szare (2130), lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2180), zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) (6410), torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji (7120), pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) (9190) oraz bory i lasy bagienne (91D0). Dla obszaru została przeanalizowana dokumentacja PZO (ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU z dnia 17 kwietnia 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Piaśnickie Łąki PLH220021). Na wskazanym w Programie odcinku brzegu w obrębie obszaru poza monitoringiem nie przewiduje się działań związanych z ochroną brzegów wobec tego nie wyznacza się siedlisk narażonych na potencjalne oddziaływanie. Mierzeja Sarbska PLH Obszar obejmuje wąską mierzeję między Bałtykiem a kryptodepresyjnym Jeziorem Sarbsko i położoną na wschód od niego równinę błot przymorskich; kompleks wydm wałowych i parabolicznych (w części ruchomych) oraz zróżnicowanych wilgotnościowo, porastających je borów bażynowych. Z SDF obszaru wynika, że 11 siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy siedliskowej spełnia kryteria przedmiotu ochrony: zalewy i jeziora przymorskie (laguny) (1150), inicjalne stadia nadmorskich wydm białych (2110), nadmorskie wydmy białe (Elymo-Ammophiletum) (2120), nadmorskie wydmy szare (2130), nadmorskie wrzosowiska bażynowe (Empetrion nigri) (2140), nadmorskie wydmy z zaroślami wierzby piaskowej (2170), lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2180), wilgotne zagłębienia międzywydmowe (2190), wilgotne wrzosowiska z wrzoścem bagiennym (Ericion tetralix) (4010), pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo- Quercetum) (9190) oraz bory i lasy bagienne (91D0). W SDF wymieniono ponadto lnicę wonną Linaria loeselii i oraz zatoczka łamliwego Anisus vorticulus. Z analizy dokumentacji PZO (ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU z dnia 8 kwietnia 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Mierzeja Sarbska PLH220018), wynika, że na wskazanym w Programie odcinku brzegu i w zasięgu oddziaływania zadań mogą występować następujące przedmioty ochrony: 2110, 2120, 2130, 2180, Wymienione siedliska wydmowe 2110, 2120, 2130 należą do najlepiej 174

174 zachowanych na polskim wybrzeżu. W obszarze nie zidentyfikowano natomiast nadmorskich wydm z zaroślami wierzby piaskowej 2170 (tab. 5.31). Siedlisko laguny przybrzeżne 1150 (Jezioro Sarbsko) jest oddalone od stumetrowego odcinka brzegu wskazanego w Programie a główne zagrożenia nie są związane z działaniami ochrony brzegów a raczej z eutrofizacją i bardzo silną presją rekreacyjną, szczególnie w okresie letnim. Na siedlisko 91D0 oraz rozwijające się na na kwaśnych, oligotroficznych glebach piaszczystych nadmorskie wrzosowiska bażynowe 2140 działania przewidziane w Programie nie będą miały znaczącego wpływu. Jednymi oddziaływaniami mogą być tu prace prowadzone przy umacnianiu brzegu, na etapie budowy, głównie lokalizacja baz sprzętu i składowiska materiałów oraz prowadzenie technicznych dróg dojazdowych. W obszarze występuje, nieliczne w Polsce, stanowisko rośliny z załącznika II Dyrektywy siedliskowej lnica wonna Linaria loeselii. Ekologia zatoczka łamliwego Anisus vorticulus nie jest związana ze strefą brzegową dlatego gatunek nie zostanie wzięty pod uwagę przy ocenie. Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej oraz gatunki z załącznika II Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Mierzeja Sarbska Kod Nazwa przedmiotu ochrony Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku Siedliska z załącznika I DS 2110 Inicjalne stadia nadmorskich wydm białych C 2120 Nadmorskie wydmy białe C 2130 Nadmorskie wydmy szare B 2180 Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich A 2190 Wilgotne zagłębienia międzywydmowe B Gatunki roślin z załącznika II DS 2216 Linaria loeselii B Ostoja Słowińska PLH Obszar chroni krajobraz i różnorodność form morfologicznych obserwowanych na Mierzei Gardneńsko-Łebskiej, w tym unikatowe barchany nadmorskie (do 40 m npm, wędrujące w tempie 3-10 m rocznie), dwa największe słonawe przymorskie jeziora: Łebsko (7140 ha, maks. gł. 6,3 m) oraz Gardno (2468 ha, maks. gł. 2,6 m) (oddalone jednak znacząco od odcinka brzegu wskazanego w Programie do ochrony) wraz z przylegającymi łąkami, torfowiskami, lasami i borami bagiennymi. Łącznie, w skład obszaru wchodzi: główny kompleks Słowińskiego Parku Narodowego (wraz z włączonymi do parku w 2004 r. wodami morskimi), kompleks Rowokół i koryto rzeki Łupawy łączącej Rowokół z głównym kompleksem (SDF). Z SDF obszaru wynika, że 20 siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy siedliskowej spełnia kryteria przedmiotu ochrony: zalewy i jeziora przymorskie (laguny) (1150), skaliste i kamieniste dno morskie (rafy) (1170), kidzina na brzegu morskim (1210), solniska nadmorskie (Glauco-Puccinietalia, część zbiorowiska nadmorskie) (1330), jeziora lobeliowe (3110), naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne (3160), wilgotne wrzosowiska z wrzoścem bagiennym (Ericion tetralix) (4010), torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) (7110), torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do 175

175 naturalnej i stymulowanej regeneracji (7120), torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) (7140), kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) (9110), pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) (9190) oraz bory i lasy bagienne (91D0), inicjalne stadia nadmorskich wydm białych (2110), nadmorskie wydmy białe (Elymo-Ammophiletum) (2120), nadmorskie wydmy szare (2130), nadmorskie wrzosowiska bażynowe (Empetrion nigri) (2140), nadmorskie wydmy z zaroślami wierzby piaskowej (2170), lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2180), wilgotne zagłębienia międzywydmowe (2190). Ponadto w SDF wymieniono 16 gatunków z załącznika II Dyrektywy siedliskowej będących przedmiotami ochrony tj.ryby: Alosa fallax, Rhodeus sericeus amarus, Misgurnus fossilis, Cobitis taenia, Lampetra planeri,lampetra fluviatilis, Petromyzon marinus,pelectus cultratus; bezkręgowce: Ophiogomphus cecilia, Leucorrhinia pectoralis; ssaki: Castor fiber, Phocoena phocoena, Lutra lutra, Halichoerus grypus, rośliny: Luronium natans, Linaria loeselii. Na siedliska takie jak: solniska nadmorskie 1330, jeziora przymorskie 1150, jeziora lobeliowe 3110 i naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne 3160, wilgotne wrzosowiska z wrzoścem bagiennym (Ericion tetralix) 4010, torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) 7110, torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji 7120, torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) 7140,działania przewidziane w Programie nie będą miały wpływu, gdyż występują one w znacznej odległości od miejsc wykonywania zadań (odcinki przewidziane do ochrony brzegu znajdują się w zachodniej części obszaru, w rejonie miejscowości Rowy). Działania te nie powinny wobec tego zakłócić właściwych stosunków wodnych warunkujących zachowanie wymienionych siedlisk. Nie będą one miały również wpływu na ich trofię. Trudno dopatrywać się oddziaływania zadań Programu na siedlisko 1170 rafy, oddalone od odcinka brzegu wskazanego w Programie. Umocnienia brzegowe i sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi w obszarze Ostoja Słowińska PLH220023, mogą oddziaływać na nie jedynie w sposób pośredni, poprzez ewentulaną zmianę hydrodynamiki. Dotyczyć to może sytuacji epizodycznych. Głównym zagrożeniem dla flory i fauny siedliska Rafy 1170 w obu obszarze nie są jednak działania związane z ochroną brzegu, ale eutrofizacja wód przybrzeżnych wynikająca z odpływu zeutrofizowanych wód rzek Łupawy przepływającej przez zeutrofizowane Jezioro Gardno. W pasie nadmorskim nie stwierdzono występowania siedliska 1210 kidzina na brzegu morskim ( Na siedliska leśne (9110, 9190, 91D0) nie dochodzące bezpośrednio do brzegu morskiego, oddzielone od niego pasem wydm, działania przewidziane w Programie nie będą miały znaczącego wpływu. Jednymi oddziaływaniami mogą być tu prace prowadzone przy umacnianiu brzegu, na etapie budowy, głównie lokalizacja baz sprzętu i składowiska materiałów oraz prowadzenie technicznych dróg dojazdowych. Siedliskami narażonymi na oddziaływanie są natomiast kompleksy wydmowe i związany z nimi rzadki na polskim wybrzeżu gatunek rośliny z załącznika II Dyrektywy siedliskowej Lnica wonna Linaria loeselii. Należy wyraźnie zaznaczyć, że wpisany do projektu ustawy odcinek pomiędzy km 216 a 217,2, poza tym, że zlokalizowany jest w Ostoi Słowińskiej, wchodzi w skład Słowińskiego Parku Narodowego. Cztery gatunki ryb, będące przedmiotami ochrony w obszarze, to gatunki słodkowodne: różanka Rhodeus sericeus amarus, piskorz Misgurnus fossilis, koza Cobitis taenia i minóg strumieniowy Lampetra planeri. Ekologia pozostałych gatunków zwierząt wymienionych w SDF-ie obszaru, poza foką szarą - dla której plaże Ostoi oraz Słowińskiego Parku Narodowego są jednym z najatrakcyjniejszym siedliskiem w Polsce, nie jest związana ze strefą brzegową objętą Programem. Podsumowujac, na wskazanym w Programie odcinku brzegu w potencjalnym zasięgu oddziaływania mogą znajdować się przedmioty ochrony wymienione w tabeli

176 Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej oraz gatunki z załącznika II Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Ostoja Słowińska Kod Nazwa przedmiotu ochrony Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku Siedliska z załącznika I DS 2110 Inicjalne stadia nadmorskich wydm białych B 2120 Nadmorskie wydmy białe A 2130 Nadmorskie wydmy szare A 2140 Nadmorskie wrzosowiska bażynowe A 2190 Wilgotne zagłębienia międzywydmowe A Gatunki roślin z załącznika II DS 2216 Linaria loeselii A Gatunki zwierząt z załącznika II DS 1364 Halichoerus grypus B Klify poddębskie PLH Ostoja obejmuje klifowy i wydmowy brzeg Bałtyku między Orzechowem a Rowami oraz fragment kompleksu leśnego i wydm parabolicznych na jego zapleczu. Brzeg klifowy zróżnicowany jest wysokościowo od 5 do 35 m n.p.m. Występują to zarówno odcinki klifu martwego, jak i żywego. Klif zbudowany kolejno z szarej gliny zwałowej, piasków mierzejowych oraz młodoholoceńskich torfów i gleb kopalnych w zachodniej części przykrytych piaskami eolicznymi. Omawiany odcinek wybrzeża stanowi jeden z najaktywniejszych klifów na południowym wybrzeżu Bałtyku. Według danych archiwalnych brzeg na wschód od Ustki cofnął się w latach o 150 cm (w tempie ok. 2 m/rok). W latach dolna podstawa klifu cofnęła się o 32 m. Brzeg wydmowy dość niski, miejscami z wykształconymi inicjalnymi stadiami wydm białym i wydmami szarymi. Na zapleczu klifu zlokalizowanych jest kilka wydm parabolicznych, do niedawna ruchomych. Ostoja obejmuje dość silnie zróżnicowane spektrum siedliskowe, obok siedlisk oligotroficznych występują tu także relatywnie żyzne siedliska buczyn, grądów i łęgów. Z SDF obszaru wynika, że 12 siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy siedliskowej spełnia kryteria przedmiotu ochrony: klify na wybrzeżu Bałtyku (1230), inicjalne stadia nadmorskich wydm białych (2110), nadmorskie wydmy białe (Elymo-Ammophiletum) (2120), nadmorskie wydmy szare (2130), lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2180), niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) (6510), kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) (9110), żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagenion, Galio odorati-fagenion) (9130), grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum) (9160), pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) (9190), bory i lasy bagienne (91D0) oraz łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) (91E0). W obszarze nie występują zwierzęta ani rośliny z załącznika II Dyrektywy siedliskowej, spełniające kryteria przedmiotu ochrony. Ponieważ dla obszaru nie jest dostępna dokumentacja ze szczegółowej inwentaryzacji, w tabeli podano przedmioty ochrony które z dużym prawdopodobieństwem występują na odcinkach wskazanych w Programie i na które Program ten może mieć potencjalny wpływ. 177

177 Tabela 5.33 Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Klify poddębskie Kod Nazwa przedmiotu ochrony Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku Siedliska z załącznika I DS 1230 Klify na wybrzeżu Bałtyku A 2110 Inicjalne stadia nadmorskich wydm białych B 2120 Nadmorskie wydmy białe B 2130 Nadmorskie wydmy szare B 2180 Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich B 9110 Kwaśne buczyny B 9130 Żyzne buczyny C 9160 Grąd subatlantycki C 9190 Kwaśny las brzozowo-dębowy B 91D0 Bory i lasy bagienne B 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesinowe B Jezioro Wicko i Modelskie Wydmy Obszar Jezioro Wicko i Modelskie Wydmy obejmuje bardzo dobrze wykształcone i zachowane nadmorskie wydmy białe i inicjalne stadia nadmorskich wydm białych, oraz najlepiej w województwie zachodniopomorskim zachowane płaty nadmorskich borów bażynowych. W obszarze znajduje się także duże eutroficzne, jezioro przymorskie Wicko, jednak oddalone znacznie od odcinka brzegu wskazanego w Programie (SDF). Z SDF obszaru wynika, że 11 siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy siedliskowej spełnia kryteria przedmiotu ochrony: ujścia rzek (estuaria) (1130), zalewy i jeziora przymorskie (laguny) (1150), inicjalne stadia nadmorskich wydm białych (2110), nadmorskie wydmy białe (Elymo-Ammophiletum) (2120), nadmorskie wydmy szare (2130), lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2180), starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion (3150), torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) (7140), kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) (9110), pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) (9190) oraz bory i lasy bagienne (91D0). W obszarze nie występują zwierzęta ani rośliny z załącznika II Dyrektywy siedliskowej, spełniające kryteria przedmiotu ochrony. Ponieważ dla obszaru nie jest dostępna dokumentacja ze szczegółowej inwentaryzacji, w tabeli 5.34 podano przedmioty ochrony które z dużym prawdopodobieństwem występują na odcinkach wskazanych w Programie i na które Program ten może mieć potencjalny wpływ. Na starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion (3150), torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) (7140), estuarium (1130) działania Programu nie będą miały wpływu jeśli nie zakłócą prawidłowych stosunków wodnych, kwasowości czy napływu biogenów. Na siedliska leśne 9110, 9190, 91D0 działania przewidziane w Programie prawdopodobnie również nie wywrą znaczącego wpływu. Jednymi oddziaływaniami mogą być tu prace prowadzone przy 178

178 umacnianiu brzegu, na etapie budowy, głównie lokalizacja baz sprzętu i składowiska materiałów oraz prowadzenie technicznych dróg dojazdowych. Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Jezioro Wicko i Modelskie Wydmy Kod Nazwa przedmiotu ochrony Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku Siedliska z załącznika I DS 2110 Inicjalne stadia nadmorskich wydm białych B 2120 Nadmorskie wydmy białe C 2130 Nadmorskie wydmy szare B 2180 Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich A Jezioro Kopań PLH Obszar PLH Jezioro Kopań obejmuje tereny przymorskie, z eutroficznym, przymorskim jeziorem Kopań, oddzielonym od morza piaszczystą, miejscami bardzo wąską mierzeją. Jezioro jest typowym przykładem jeziora przymorskiego (siedlisko 1150) i wśród polskich jezior przymorskich należy do lepiej zachowanych - nie jest zdegradowane ani zanieczyszczone, brzegi nie są jeszcze masowo zurbanizowane, a prowadzona ekstensywna gospodarka rybacka nie zagraża ekosystemowi jeziornemu. Połączenie jeziora z morzem stanowi okresowo wypełniający się wodą kanał. Z SDF obszaru wynika, że 9 siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy siedliskowej spełnia kryteria przedmiotu ochrony: ujścia rzek (estuaria) (1130), zalewy i jeziora przymorskie (laguny) (1150), inicjalne stadia nadmorskich wydm białych (2110), nadmorskie wydmy białe (Elymo-Ammophiletum) (2120), nadmorskie wydmy szare (2130), lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2180), kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) (9110), pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo- Quercetum) (9190) oraz łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) (91E0). W obszarze nie występują zwierzęta ani rośliny z załącznika II Dyrektywy siedliskowej, spełniające kryteria przedmiotu ochrony. Dla obszaru nie jest dostępna dokumentacja ze szczegółowej inwentaryzacji. Z dużym prawdopodobieństwem siedliska występujące na odcinkach wskazanych w Programie/na które Program ten może mieć potencjalny wpływ wymieniono w tabeli Należy zauważyć, ze siedliska wydmowe w rejonie miejscowości Darłówko są szczątkowe, a na odcinku brzegu funkcjonuje wał przeciwpowodziowy. Należałoby ponadto przeanalizować zasadność wpisania do SDF siedliska estuarium, które nie wykazuje cech naturalności jest sztucznie wykonanym, obetonowanym przesmykiem. Na siedliska leśne (9110, 9190, 91E0) nie dochodzące bezpośrednio do brzegu morskiego, oddzielone od niego pasem wydm, działania przewidziane w Programie prawdopodobnie nie będą miały znaczącego wpływu. Jednymi oddziaływaniami mogą być tu prace prowadzone przy umacnianiu brzegu, na etapie budowy, głównie lokalizacja baz sprzętu i składowiska materiałów oraz prowadzenie technicznych dróg dojazdowych. 179

179 Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Jezioro Kopań Kod Nazwa przedmiotu ochrony Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku Siedliska z załącznika I DS 1150 Zalewy i jeziora przymorskie A 2110 Inicjalne stadia nadmorskich wydm białych B 2120 Nadmorskie wydmy białe C 2130 Nadmorskie wydmy szare C 2180 Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich B Jezioro Bukowo PLH Obszar obejmuje duże jezioro przymorskie wraz z mierzeją oddzielającą go od morza oraz przylegające do jeziora dwa kompleksy leśne: borów i brzezin bagiennych i łęgów w odmianie przymorskiej oraz bagien z woskownicą porastających wysokie torfowisko typu bałtyckiego. Z SDF obszaru wynika, że 17 siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy siedliskowej spełnia kryteria przedmiotu ochrony: ujścia rzek (estuaria) (1130), zalewy i jeziora przymorskie (laguny) (1150), kidzina na brzegu morskim (1210), nadmorskie wydmy białe (Elymo-Ammophiletum) (2120), nadmorskie wydmy szare (2130), nadmorskie wydmy z zaroślami rokitnika (2160), lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2180), torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) (7110),torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji (7120), torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) (7140), kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) (9110), grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum) (9160), pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) (9190), bory i lasy bagienne (91D0), łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) (91E0) oraz łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario- Ulmetum) (91F0). Przedmiotem ochrony w obszarze jest ponadto lnica wonna Linaria loeselii. Z analizy dokumentacji PZO (ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W SZCZECINIE z dnia 29 kwietnia 2014 r.w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Jezioro Bukowo PLH ), wynika, że na wskazanym w Programie odcinku brzegu/w zasięgu oddziaływania mogą występować następujące przedmioty ochrony wymienione w tabeli Przy ocenie wpływu realizacji zadań Programu należy ponadto zwrócić uwagę na samo jezioro (1150). Za siedlisko 1130 uznany został uznany przesmyk jeziora Bukowo (Kanał Szczuczy) stanowiący okresowe połączenie z morzem w okresie sztormów, którędy następuje wymiana wód słonych, pędzonych wiatrem do jeziora i wód słodkich spływających do morza (Dokumentacja PZO Jezioro Bukowo). Laguny Jeziora Bukowo i Jamno są to jeziora eutroficzne, otoczone szerokimi szuwarami trzciny i łęgiem wierzbowo-topolowym ciągnącym się wąskim pasem po stronie północnej. Słone wody w czasie sztormów wlewają się do jeziora Bukowo przez przetokę (Kanał Szczuczy) usytuowaną po wschodniej stronie Dąbkowic. Podobnie Jezioro Jamno połączone jest z morzem kanałem zabezpieczanym obecnie betonową obudową (Dokumentacja PZO Jezioro Bukowo). Kidzina 1210 potencjalnie występuje na całym odcinku brzegu. 180

180 Mierzeja jeziora Bukowo jest jednym z lepiej zachowanych i słabo zabudowanych odcinków polskiego brzegu morskiego (tylko niewielka osada Dąbkowice leży wewnątrz obszaru), stąd siedliska wydmowe są silnie reprezentowane. Na wydmie białej 2120 dominuje piaskownica zwyczajna Amophila arenaria. Siedlisko nadmorskie wydmy szare 2130 jest typowym elementem zonacyjnym wybrzeża w obszarze. Przybiera ono postać ustabilizowanych wydm, zarówno silnie kopulastych, lekko falistych czy też stosunkowo płaskich. Wydmy szare występują z reguły na zapleczu wydm białych wydm białych granicząc od strony lądu z rozmaitymi formacjami zaroślowo-leśnymi na wydmach brunatnych. Charakterystycznym rysem obszaru jest występowanie rozległych płatów wydm szarych w obrębie dawnego poligonu wojskowego na mierzei Jamneńskiej (występują tu niemal na całej szerokości mierzei). Istnieją także fragmenty brzegu pozbawione wydm szarych z powodu bardzo aktywnych procesów abrazji. Czasem pozostałości wydm szarych istnieją w postaci kilkumetrowej szerokości płatów na szczycie abradowanych wydm, przed borem nadmorskim, dochodzącym niemal do brzegu wału wydmowego. Na odcinkach mierzei w obszarze Jezioro Bukowo wydmy inicjalne nie występują natomiast inicjalne stadia nadmorskich wydm białych 2110, a obserwowane niskie wały wydmowe są to rozmyte i wyerodowane właściwe wydmy białe, które powstały w dawniejszych czasach, gdy procesy akumulacyjne dominowały nad procesami abrazji brzegu morskiego. Świadczą o tym urwiste ściany wydm szarych zawieszonych nad plażą. W obszarze nie napotkano wydm z krzewami rokitnika 2160 (Dokumentacja PZO Jezioro Bukowo). Lasy mieszane i bory na wydmach 2180 reprezentowane są tu przez naturalne i półnaturalne zbiorowiska. Położone są w głębi lądu na zapleczu wydm nadbrzeżnych w obrębie tzw. wydm brunatnych. Siedlisko 7110 zmieniło charakter w związku z odwodnieniem co spowodowało przekwalifikowanie na siedlisko 7120 torfowisko wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji. Występuje ono lasach nadleśnictwa Karnieszewice:w rezerwacie przyrody Łaz, poza zasięgiem zadań Programu. Siedlisko 7140 utrzymuje się w dołach potorfowych w kompleksie leśnym Łazy, w części chronionej jako rezerwat (Dokumentacja PZO Jezioro Bukowo). Na kompleksy leśne borów i lasów bagiennych, przylegające do jeziora (nie dochodzące bezpośrednio do brzegu morskiego i oddzielone od niego pasem wydm) działania przewidziane w Programie nie będą miały znaczącego wpływu. Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe -91E0 to typ priorytetowego siedliska przyrodniczego w pasie nadmorskim Jeziora Bukowo, siedlisko stwierdzono w bezpośrednim sąsiedztwie jeziora Bukowo, na mierzei koło Dąbkowic. Zagrożeniem potencjalnym dla siedliska jest zaburzenie warunków wodnych (zarówno odwodnienie jak i zabagnienie) (Dokumentacja PZO Jezioro Bukowo). Lnica wonna Linaria loeseli (2216) to główny gatunek wyróżniający obszar PLH Jezioro Bukowo. Stanowiska gatunku w rejonie jeziora Jamno należą do najdalej na zachód wysuniętych stanowisk w kraju. Podsumowujac, na wskazanym w Programie odcinku brzegu w potencjalnym zasięgu oddziaływania mogą znajdować się przedmioty ochrony wymienione w tabeli Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Jezioro Bukowo Kod Nazwa przedmiotu ochrony Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku Siedliska z załącznika I DS 1130 Ujścia rzek C 1150 Zalewy i jeziora przymorskie B 181

181 Kod Nazwa przedmiotu ochrony Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku 2120 Nadmorskie wydmy białe B 2130 Nadmorskie wydmy szare B 2180 Bory na wydmach nadmorskich C 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe C Gatunki roślin z załącznika II DS 2216 Linaria loeselii B Trzebiatowsko-Kołobrzeski Pas Nadmorski PLH Ostoja obejmuje dobrze zachowany fragment zróżnicowanego geomorfologicznie wybrzeża Bałtyku: brzegi klifowe, wydmowe, mierzeje odcinające lagunowe jeziora przymorskie, płytkie ujścia rzek. Typowo wykształcony układ pasowy biotopów obejmuje pas wód przybrzeżnych, plażę z pasami kidziny, wydmy białe oraz wydmy szare z charakterystyczna roślinnością psammofilną i wydmy brunatne, porośnięte borami bażynowymi. Na odcinkach dyluwialnych rozwija się pomorski las brzozowo-dębowy. Na zapleczu pasa wydmowego spotkać można lasy bagienne i łęgowe, wykształcone częściowo na podłożu torfowym: wokół jeziora Liwia Łuża, między Włodarką a Mrzeżynem oraz na południowy wschód od Dźwirzyna. Na południowy wschód od Kołobrzegu rozciąga się duży kompleks leśny z dominacją żyznych buczyn, ale także z udziałem dobrze wykształconych grądów, łęgów, olsów oraz z zachowanymi fragmentami starodrzewu (Kołobrzeski Las). Ostoja odznacza się wysokim stopniem reprezentatywności siedlisk, typowych dla południowego wybrzeża Morza Bałtyckiego. Głównym walorem obszaru jest dobry stan zachowania typowych biotopów tworzących pas nadmorski, w szczególności kompleksu borów bażynowych. W obrębie ostoi występuje jedno z bardziej rozległych skupisk roślinności halofilnej w Polsce (na północ od Włodarki). W okolicach Robów i Stramniczki występują niewielkie, ale cenne florystycznie mszarne torfowiska typu bałtyckiego (SDF). Z SDF obszaru wynika, że 22 siedliska przyrodnicze z załącznika I Dyrektywy siedliskowej spełniają kryteria przedmiotu ochrony: ujścia rzek (estuaria) (1130), zalewy i jeziora przymorskie (laguny) (1150), kidzina na brzegu morskim (1210), klify na wybrzeżu Bałtyku (1230), solniska nadmorskie (Glauco-Puccinietalia, część zbiorowiska nadmorskie) (1330), inicjalne stadia nadmorskich wydm białych (2110), nadmorskie wydmy białe (Elymo-Ammophiletum) (2120), nadmorskie wydmy szare (2130), nadmorskie wydmy z zaroślami rokitnika (2160), nadmorskie wydmy z zaroślami wierzby piaskowej (2170), lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2180), wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi (2330), starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion (3150), wilgotne wrzosowiska z wrzoścem bagiennym (Ericion tetralix) (4010), suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion) (4030), ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) (6430), torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) (7110), torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji (7120), żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagenion, Galio odorati-fagenion) (9130), grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum) (9160), bory i lasy bagienne (91D0) oraz łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) (91E0). Ponadto przedmiotami ochrony w obszarze są 2 gatunki z załącznika II Dyrektywy siedliskowej Lampetra fluviatilis i Apium repens. Z analizy dokumentacji PZO (Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 31 marca 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 182

182 2000 Trzebiatowsko-Kołobrzeski Pas Nadmorski PLH320017), wynika, że na wskazanym w Programie odcinku brzegu morskiego (lub też w przyjętym zasięgu oddziaływania) występują siedliska wymienione w tabeli Cenne siedliska wydmowe (na podstawie danych udostępnionych przez RDOŚ w Szczecinie): inicjalne stadia nadmorskich wydm białych (2110), nadmorskie wydmy białe (Elymo-Ammophiletum) (2120), nadmorskie wydmy szare (2130), nadmorskie wydmy z zaroślami rokitnika (2160), nadmorskie wydmy z zaroślami wierzby piaskowej (2170), lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2180) sąsiadują z plażą, stąd naturalne procesy akumulacji eolicznej na wydmach i sukcesji roślinności wydmowej (w tym storczyków w nadbrzeżnym lesie notowanych w tej okolicy w WPN i położonym nieopodal rezerwacie Nadmorski Bór Storczykowy) mogą zatem być hamowane przez przewidzianą w Programie zabudowę i zabiegi hydro- i biotechniczne ochrony brzegu. Na siedliska leśne (9110, 9160, 9190, 91E0 i 91F0) nie dochodzące bezpośrednio do brzegu morskiego, oddzielone od niego pasem wydm, działania przewidziane w Programie nie będą miały znaczącego wpływu. Jedynymi oddziaływaniami mogą być tu prace prowadzone przy umacnianiu brzegu, na etapie budowy, głównie lokalizacja baz sprzętu i składowiska materiałów oraz prowadzenie technicznych dróg dojazdowych. Na siedliska wód śródlądowych, takie jak: 7110, 7120, 7140 działania przewidziane w Programie nie będą miały wpływu, gdyż oddalone są one znacznie od wyznaczonych miejsc działań i działania te nie zakłócą stosunków wodnych, nie będą miały również wpływu na trofię siedlisk. Minóg rzeczny oraz selery błotne to ważne gatunki będące przedmiotem ochrony tej Ostoi ale ich siedliska znajdują się poza strefą bezpośredniego oddziaływania Programu. Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Trzebiatowsko-Kołobrzeski Pas Nadmorski Kod Nazwa przedmiotu ochrony Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku Siedliska z załącznika I DS Ujścia rzek B 1210 Kidzina na brzegu morskim C 1230 Klify na wybrzeżu Bałtyku A 2110 Inicjalne stadia nadmorskich wydm białych C 2120 Nadmorskie wydmy białe B 2130 Nadmorskie wydmy szare B 2160 Nadmorskie wydmy z zaroślami rokitnika C 2170 Nadmorskie wydmy z zaroślami wierzby piaskowej C 2180 Bory na wydmach nadmorskich B Ujście Odry i Zalew Szczeciński PLH Obszar położony jest u ujścia rzeki Odry do Morza Bałtyckiego. Swoim zasięgiem obejmuje również dolny odcinek rzeki, Zalew Szczeciński, Wyspę Chrząszczewską i Zalew Kamieński. Interesujące są aktywnie rozwijające się delty wsteczne Dziwny i Świny - skutek wlewania się do Zalewu wody morskiej w czasie sztormów. Cofki mogą podnosić poziom wód w akwenie o 1,00 m. Zmienia to zawartość chlorków, temperatury i wysycenia tlenem powierzchniowych warstw wody i powoduje 183

183 obecność roślin słonolubnych. Wody Zalewu odznaczają się dużym zagęszczeniem organizmów dennych. Zalew Szczeciński ma kluczowe znaczenie dla ichtiofauny słodko- i słonowodnej. Leży on na szlaku wędrówek tarłowych wielu gatunków ryb. Rozległy obszar wód Zalewu Szczecińskiego oraz urozmaicona strefa wybrzeży to ostoje ptasie o randze europejskiej. Z SDF obszaru wynika, że 18 siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy siedliskowej spełnia kryteria przedmiotu ochrony: ujścia rzek (estuaria) (1130), zalewy i jeziora przymorskie (laguny) (1150), klify na wybrzeżu Bałtyku zarówno aktywne, jak i martwe (1230), śródlądowe błotniste solniska z solirodkiem (Salicornion ramosissimae) (1310), solniska nadmorskie (Glauco-Puccinietalia, część zbiorowiska nadmorskie) (1330), śródlądowe słone łąki, pastwiska i szuwary (Glauco- Puccinietalia, część -zbiorowiska śródlądowe) (1340), lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2180), wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi (2330), starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion (3150), zalewane muliste brzegi rzek (3270), zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) (6410), ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) (6430), niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) (6510) *, torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) (7140) *, grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum) (9160), pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) (9190), bory i lasy bagienne (91D0) oraz łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) (91E0). Ponadto przedmiotami ochrony obszaru są 4 gatunki ryb z załącznika II Dyrektywy siedliskowej: Alosa fallax, Aspius aspius, Lampetra fluviatilis oraz Pelectus cultratus. Niewielki fragment omawianego SOO obejmuje północno-zachodnią część wyspy Wolin (półwysep Międzywodzki), w tym brzeg otwartego morza na zachód od ujścia Dziwny do Międzywodzia (km 391,5 393,8). Na wskazanym w Programie odcinku brzegu znajdują się przedmioty ochrony wymienione w tabeli 5.38 (na podstawie danych dostępnych na stronach internetowych Urzędu Morskiego w Szczecinie i udostępnionych przez RDOŚ w Szczecinie). Są to tylko siedliska: ujścia rzek (estuaria) (1130), lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2180) i starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion (3150). Siedlisko 3150 tworzy jezioro Martwa Dziwna, czyli starorzecze powstałe na skutek oddzielenia wałem wydmowym dawnego nurtu Dziwny. Działania przewidziane w Programie nie będą miały na nie wpływu, podobnie jak na zabudowane już falochronami (zabudowa portowa) ujście Dziwny będące częścią siedliska Siedlisko 2180 miejscami sąsiaduje z plażą znajdując się na zapleczu bardzo wąskiego pasma innych siedlisk wydmowych (choć te nie są wymieniane ani w SDF, ani w ostatniej inwentaryzacji ostoi). Naturalne procesy akumulacji eolicznej na wydmach i sukcesji roślinności wydmowej mogą zatem być hamowane przez przewidzianą w Programie zabudowę i zabiegi hydro- i biotechniczne ochrony brzegu. Występowanie siedlisk 3270, nie zostało potwierdzone w opracowaniu Wyniki inwentaryzacji przyrodniczej dla: obszaru specjalnej ochrony ptaków Zalew Szczeciński PLB320009, obszaru specjalnej ochrony ptaków Zalew Kamieński i Dziwna PLB oraz obszaru specjalnej ochrony siedlisk Ujście Odry i Zalew Szczeciński PLH (grudzień 2012 r.). Pozostałe wymienione w SDFie siedliska nie dochodzą bezpośrednio do omawianego tu brzegu morskiego, zatem działania przewidziane w Programie nie będą miały na nie wpływu. Ekologia gatunków ryb nie jest bezpośrednio związana ze strefą brzegową, zatem zostaną one pominięte w dalszych ocenach. 184

184 Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Ujście Odry i Zalew Szczeciński Kod Nazwa przedmiotu ochrony Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku Siedliska z załącznika I DS Ujścia rzek B 2180 Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion A B Wolin i Uznam PLH Obszar charakteryzuje się ogromną różnorodnością ekosystemów lądowych, bagiennych i wodnych oraz bogatą florą (1 135 gatunków roślin naczyniowych) w tym wielu gatunków prawnie chronionych, rzadkich bądź zagrożonych. Łącznie w obszarze zidentyfikowano 30 rodzajów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, a wśród nich siedliska priorytetowe. Do takich należą m. in.: nadmorskie wydmy szare (doskonale wykształcone i zajmujące największą powierzchnię), nadmorskie wrzosowiska bażynowe, murawy kserotermiczne ze stanowiskami storczyków. Ogółem wyróżniono tu ponad 60 zbiorowisk roślinnych o naturalnym charakterze (lasy, zarośla, zbiorowiska nabrzeżne, piaskolubne, wodnobłotne, słonorośla). Wybrzeże z wysokimi klifami w okolicach Lubina z roślinnością kserotermiczną podnosi walory przyrodnicze ostoi. Z SDF obszaru wynika, że 25 siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy siedliskowej spełnia kryteria przedmiotu ochrony: ujścia rzek (estuaria) (1130), kidzina na brzegu morskim (1210), klify na wybrzeżu Bałtyku (1230), solniska nadmorskie (Glauco-Puccinietalia, część zbiorowiska nadmorskie) (1330), inicjalne stadia nadmorskich wydm białych (2110), nadmorskie wydmy białe (Elymo- Ammophiletum) (2120), nadmorskie wydmy szare (2130), nadmorskie wrzosowiska bażynowe (Empetrion nigri) (2140), lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2180), wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi (2330), twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne z podwodnymi łąkami ramienic Charetea (3140), starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion (3150), zalewane muliste brzegi rzek (3270), ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) (6120), murawy kserotermiczne (Festuco- Brometea) (6210), zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) (6410), torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) (7110), torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) (7140), obniżenia na podłożu torfowym z roślinnością ze związku Rhynchosporion (7150), górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk (7230), kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) (9110), żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagenion, Galio odorati-fagenion) (9130), ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagenion) (9150), pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) (9190) oraz bory i lasy bagienne (91D0). Z danych RDOŚ w Szczecinie wynika ponadto, że w obszarze występują siedliska 1170, 1150 oraz 91E0. W SDF wymienia się ponadto 11 gatunków z załącznika II Dyrektywy siedliskowej, będące przedmiotem ochrony: Alosa fallax, Bombina bombina, Cerambyx cerdo, Halichoerus grypus, Lutra lutra, Myotis myotis, Osmoderma eremita, Phocoena phocoena, Petromyzon marinus, Unio crassus, Triturus cristatus. Omawiany obszar dochodzi do północnego brzegu wyspy Wolin, na obszarze Wolińskiego Parku Narodowego obejmując również jednomilowy pas wód Zatoki Pomorskiej. Będący w granicach Ostoi odcinek tego brzegu, rozciągający się na zachód od Międzywodzia do miejsca położonego na terenie WPN (km 395,5 397,1), jest fragmentem przewidzianego do ochrony odcinka Mierzeja Dziwnowska, 185

185 którego powiekszenie zaplanowano w ramach Programu (przewidując tu sztuczne zasilanie i umocnienia brzegowe). Właśnie na terenie omawianej Ostoi znajdują się szczególnie cenne siedliska związane z plażą lub będące w jej bezpośrednim sąsiedztwie (na podstawie danych udostępnionych przez RDOŚ w Szczecinie): kidzina na brzegu morskim (1210), klify na wybrzeżu Bałtyku (1230), inicjalne stadia nadmorskich wydm białych (2110), nadmorskie wydmy białe (Elymo-Ammophiletum) (2120), nadmorskie wydmy szare (2130), lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2180). Zachodzące tam naturalne procesy akumulacji eolicznej na wydmach mogą być hamowane przez przewidzianą w Programie zabudowę i zabiegi hydro- i biotechniczne ochrony brzegu (tab. 5.39). Prcae na odcinku brzegu przy Międzyzdrojach na wysokości bazy rybackiej nie będą skutkowały znaczącym wpływem na sąsiadujący klif (siedlisko 1230). Przewidziane w Programie działania nie powinny też w ogóle oddziaływać na stwierdzone trochę dalej na wschód (na obszarze WPN) kwaśne buczyny (9110) i pozostałe siedliska leśne. Solniska i zmiennowilgotne łąki trzęślicowe występują w południowej części Ostoi, w znacznej odległości od odcinka wskazanego w Programie. Z wymienionych w SDF obszaru gatunków, którą należy rozważyć w kontekście oddziaływania Programu należy wymienić fokę szarą. Ekologia pozostałych gatunków nie jest związana ze strefą brzegową. Tabela 5.39 Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej i gatunki z załącznika II Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Wolin i Uznam Kod Nazwa przedmiotu ochrony Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku Siedliska z załącznika I DS Kidzina na brzegu morskim C 2110 Inicjalne stadia nadmorskich wydmy białych C 2120 Nadmorskie wydmy białe B 2130 Nadmorskie wydmy szare A 2180 Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich B Gatunki zwierząt z zał. II DS Halichoerus grypus B Ostoja na Zatoce Pomorskiej PLH Obejmuje w całości obszary morskie polskiej części Zatoki Pomorskiej, w większości morze terytorialne Polski, przy wybrzeżu od ujścia Świny do ok. 0,5 km przed Dźwirzynem. Zgodnie z SDF-em, przedmiotami ochrony w obszarze są piaszczyste ławice podmorskie 1110, które zajmują 25% Ostoi oraz 2 gatunki z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej: Alosa fallax i Phocoena phocoena. W Ostoi potwierdzone jest ponadto występowanie foki szarej (nie wymienionej jednak w SDF). Ze względu na ekologię parposza i morświna, nie związaną z brzegiem, zadania przewidziane w Programie nie będą miały bezpośredniego wpływu na te przedmioty ochrony. W projekcie planu ochrony obszaru (www5) jako zagrożenie dla siedliska 1110 wskazuje się wydobywanie piasku i żwiru (tab. 5.40). Jednak należy zaznaczyć, że na obszarze Ławicy Odrzanej, gdzie zidentyfikowano występowanie tego siedliska taka działalność z pewnością nie będzie prowadzona. Wyznaczone pola złożowe Rewal i Mrzeżyno znajdują się w znacznym oddaleniu od siedliska. 186

186 Tabela 5.40 Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Ostoja na Zatoce Pomorskiej Kod Nazwa przedmiotu ochrony Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku Siedliska z załącznika I DS Piaszczyste ławice podmorskie A Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) Przybrzeżne wody Bałtyku PLB Ostoja o randze europejskiej E 80 obejmuje duży fragment przybrzeżnego akwenu, tzw. Bałtyku Właściwego, rozciągający się na odcinku ok. 200 km, od nasady Półwyspu Helskiego do Zatoki Pomorskiej, a w głąb morza do izobaty 20 m. Fragment ostoi objęty jest ochroną w granicach Słowińskiego Parku Narodowego. Przybrzeżne wody Bałtyku są przede wszystkim ważnym miejscem zimowania ptaków wodnych z północy Europy, a szczególnie jako zimowisko nurów czarnoszyjego i rdzawoszyjego. Ponadto zimą występuje tu ponad 1% populacji szlaku wędrówkowego lodówki, nurnika i uhli (SDF). W PROJEKCIE ROZPORZĄDZENIA MINISTRA ŚRODOWISKA W SPRAWIE PLANU OCHRONY DLA OBSZARU PRZYBRZEŻNE WODY BAŁTYKU PLB (www6) dla żadnego gatunku nie wymieniono zagrożeń związanych z ochroną brzegów morskich ani zadań ochronnych w tym zakresie. Pobrzeże Słowińskie PLB W skład obszaru wchodzi główny kompleks Słowińskiego PN (wraz z włączonymi do parku w 2004 r. wodami morskimi), kompleks Rowokół i koryto rzeki Łupawy łączącej Rowokół z głównym kompleksem. Jest to ważna ostoja ptasia o randze europejskiej E 09. Występuje co najmniej 25 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 15 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej m. in. bielika, biegusa zmiennego, sieweczki obrożnej. W stosunkowo wysokim zagęszczeniu występuje kormoran czarny. W okresie wędrówek występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrownego następujących gatunków ptaków: bielaczka, gęsi zbożowej i nurogęś. Spis przedmiotów ochrony znajduje się w rozdziale W tabeli 5.41 wymieniono przedmioty ochrony potencjalnie występujące w zasięgu oddziaływania Programu. Największe zagrożenia dla pozostałych gatunków lokalnej awifauny i jej siedlisk należą: drapieżnictwo norki amerykańskiej niszczącej lęgi ptaków, postępujące przesuszenie siedlisk mokradłowych, zaniechanie wykorzystania rolniczego użytków zielonych oraz wzrost ruchu turystycznego (www 6). Tabela Gatunki ptaków występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLB Pobrzeże Słowińskie Ogólna ocena wartości obszaru dla ochrony gatunku Gatunek KOD A137 Charadrius hiaticula sieweczka obrożna C Wybrzeże Trzebiatowskie PLB Teren rozciąga się między miejscowościami Kamień Pomorski i Dźwirzyno. Ostoję stanowią rozległe 187

187 łąki, dawniej intensywnie koszone i wypasane. W zachodniej części teren jest często zalewany przez wody Świńca i Niemicy. Znaczną powierzchnię porasta trzcina i łoza, a zaniedbywany system odwadniający powoduje dłuższe utrzymywanie się rozlewisk. Na terenie ostoi znajdują się dwa jeziora przymorskie. Ostoja Trzebiatowska jest jedną z najważniejszych na Pomorzu Zachodnim ostoi dla derkacza. Znajduje się tu również jedna z większych w regionie kolonii śmieszki. Latem na obszarze pierzą się gęgawy w ilości osobników. Spis przedmiotów ochrony znajduje się w rozdziale W ZARZĄDZENIU REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W SZCZECINIE z dnia 29 kwietnia 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Wybrzeże Trzebiatowskie PLB nie wskazano dla żadnego przedmiotu ochrony zagrożeń związanych z ochroną brzegów morskich ani działań ochronnych z tego zakresu. Zatoka Pomorska PLB Zatoka Pomorska to akwen o dużym zróżnicowaniu dna morskiego (od piaszczystych ławic, po rozległe żwirowiska i głazowiska). Centralną część Zat. Pomorskiej zajmuje duże wypłycenie zwane Ławicą Odrzańską. W okresie wędrówek i w okresie zimy występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego następujących gatunków: perkoz dwuczuby, perkoz rdzawoszyi, perkoz rogaty, bielaczek, lodówka, markaczka, nurnik, tracz długodzioby i uhla; w stosunkowo wysokich liczebnościach występują: nur czarnoszyi i nur rdzawoszyi. Ptaki wodno-błotne występują w koncentracjach powyżej osobników - zimą powyżej osobników. Obszar PLB Zatoka Pomorska nie jest ostoją ptaków związanych ze strefą brzegową (patrz też rozdz ). W projekcie planów ochrony (www 5) wskazano dla 3 przedmiotów ochrony zagrożenie związane z pozyskiwaniem piasku i żwiru, który może być wykorzystywany do działań związanych z ochroną brzegów (tab. 5.42). Tabela Gatunki ptaków występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLB Zatoka Pomorska KOD Gatunek Ogólna ocena wartości obszaru dla ochrony gatunku A064 Clangula hyemalis lodówka A A065 Melanitta nigra markaczka A A066 Melanitta fusca uhla B 5.5. Zalew Szczeciński wraz ze Świną, Dziwną oraz Zalewem Kamieńskim Zalew Szczeciński jest drugą po Zatoce Pomorskiej częścią estuarium rzeki Odry. Podzielony jest w sposób naturalny na dwie części Wielki Zalew po stronie polskiej oraz Mały Zalew, po stronie niemieckiej. Łączy się on z Zatoką Pomorską poprzez trzy cieśniny (Pianę, Świnę i Dziwnę), (Radziejewska i Schernewski 2008). Zalew Szczeciński jest płytkim zbiornikiem wodnym o średniej głębokości 3,8 m i maksymalnej 8,5 m, jedynie w pogłębianym torze wodnym głębokość maksymalna w jego obrębie może wynosić nawet 10,5 m. Powierzchnia akwenu wynosi 687 km 2 (ibidem). Ze względu na niewielką głębokość wód zbiornika, dynamika wód regulowana jest przez wiatry, głównie z kierunków południowych i zachodnich, które stanowią 58% rocznej sumy wiatrów. Wiatry o niewielkiej prędkości (od 3 do 5 m s -1 ) stanowią 50% sumy rocznej, natomiast wiatry z kierunków południowych i zachodnich dla prędkości większych niż 10 m s -1 stanowią 90% sumy rocznej. Wiatry wpływają na poziom wody, pionowy rozkład zasolenia oraz bilans wodny. Obliczono całkowity stosunek odpływu wód z Zalewu Szczecińskiego dla Świny, Piany i Dźwiny, który wynosi odpowiednio 69%, 17% i 14% (Mohrholz i Lass 1998). 188

188 Programem objęta jest cała linia brzegowa polskiej części (241 km) Zalewu Szczecińskiego wraz z linią brzegową Świny, Dziwny i Zalewu Kamieńskiego Warunki geomorfologiczne Zalew Szczeciński obejmuje północną część Niziny Szczecińskiej wchodzącej w skład pobrzeża Bałtyku. Obniżenie Niziny Szczecińskiej i Zalewu Szczecińskiego powstało pod koniec ostatniego zlodowacenia oraz w pierwszej połowie holocenu (Borówka i Musielak 1997). Rozwój brzegów Zalewu Szczecińskiego rozpoczął się około tysięcy lat temu, kiedy to nastąpiło przerwanie piaszczystej bariery, wykształconej po wycofaniu się ostatniego lądolodu (Mojski 1995). W rejonie ówczesnej doliny Odry powstała zatoka morska, która zamknęła się z czasem w rejonie Bramy Świny. Zniszczenie piaszczystej bariery spowodowało zalanie niskich terenów depresyjnych utworzonych przez płytkie jeziora oraz bagna, położonych pomiędzy przyczółkami plejstoceńskich wzgórz morenowych wysp Wolin i Uznam (Rosa 1963). Zmiana poziomu morza spowodowała skrócenie doliny dolnej Odry o ponad 100 km oraz stworzyła warunki do rozwoju terenów podmokłych w dolinie Odry oraz wokół Zalewu Szczecińskiego. Rozwój poziomu torfowego nastąpił w obniżeniach Niziny Szczecińskiej, w dolinie Dziwny i Zalewie Kamieńskim na depresyjnych obszarach wzdłuż wschodniego brzegu Zalewu Szczecińskiego, Roztoki Odrzańskiej i Jeziora Dąbie (Jasnowski 1962). W trakcie podnoszącego się poziomu morza, na podcinanych przez fale morskie stokach wzgórz morenowych rozpoczęły się ruchy masowe i powstały klify. Materiał tworzący się z rozmywania stoków, transportowany i deponowany wzdłuż brzegu utworzył piaszczystą barierę, która obecnie znana jest jako mierzeja Bramy Świny. Odcinając zatokę morską od pełnego morza przyczyniła się do powstania słonawego zbiornika, jakim jest obecnie Zalew Szczeciński. Mierzeja zatrzymała procesy abrazji zachodnich stoków wzgórz Wyspy Wolin, które obecnie są martwe (Musielak i Wochna 2005). Mierzeję budują piaszczyste osady akumulacji mierzejowej, nadbudowane pasmowo ułożonymi wałami wydmowymi oraz osady deltowe akumulacji rzeczno-morskiej cieśniny Świny (Osadczuk 1999). Na charakter brzegów Zalewu, dzisiejsze zróżnicowanie występujących nad Zalewem Szczecińskim typów i rodzajów brzegu mają wpływ m.in.: najmłodsza historia geologiczna, czynniki hydrodynamiczne takie jak wahania poziomów wody w akwenie, oddziaływanie falowania i prądów, warunki batymetryczne, kształt profilu brzegowego, porastająca roślinność, typ osadów dennych budujących dany odcinek brzegu Zalewu oraz działalność człowieka. Szczegółową klasyfikację brzegów Zalewu Szczecińskiego uwzględniającą współczesną dynamikę brzegów oraz specyfikę akwenu i działalność antropogeniczną w strefie brzegowej przedstawili Musielak i Wochna (2005). Zastosowane kryteria z zachowaniem zasady umożliwiającej kartograficzne przedstawienie rozmieszczenia poszczególnych typów brzegów umożliwiły autorom wydzielenie w obrębie brzegów Zalewu Szczecińskiego trzech podstawowych typów brzegu: brzegi klifowe[k], brzegi płaskie [N], brzegi antropogeniczne (technogeniczne) [T]. W obrębie tych typów wydzielono osiem rodzajów brzegów (tab. 5.43). Linia brzegowa Zalewu jest na ogół mało urozmaicona, jednak występuje tam kilka głęboko wciętych w ląd zatok: Jezioro Nowowarpieńskie, Jezioro Wicko Wielkie, Zatoka Skoszewska i Stepnicka, Roztoka Odrzańska. Wokół Zalewu przeważają rozległe brzegi płaskie, w większości zabagnione, których rzędne na zapleczu wynoszą 0,0-0,5 m n.p.m., miejscami przechodząc w depresję. Ich sumaryczna długość wynosi 102,7 km. Największy udział (68% linii brzegowej) stanowią brzegi płaskie 189

189 zabagnione (tab. 5.43). Ponad połowa brzegów płaskich chroniona jest wałami przeciwpowodziowymi. Poza rejonem dominacji klifów u południowych brzegów wyspy Wolin, brzegi płaskie występują we wszystkich pozostałych częściach strefy brzegowej. Tabela Typy i rodzaje brzegów Zalewu Szczecińskiego (Musielak i Wochna 2005) Typ brzegu Rodzaj brzegu Długość Udział % Klifowe [K] 20,7 15,3 brzegi klifowe właściwe [Kw] 11,6 8,6 brzegi klifowe z tarasem torfowo-bagiennym [Kt] 9,1 6,7 Płaskie [N] 102,7 76,0 brzegi płaskie, łagodnie nachylone [Nn] 10,8 8,0 brzegi płaskie zabagnione [Nz] 91,9 68,0 a) brzegi zabagnione z wałem przeciwpowodziowym [Nzw] 48,4 35,8 b) brzegi zabagnione bez wału przeciwpowodziowego [Nzb] 43,5 32,2 Antropogeniczne[T] 11,8 8,7 antropogeniczne brzegi nasypowe (refulaty) [Tr] 8,2 6,0 brzegi technogeniczne (zabudowa portowa) [Tp] 3,6 2,7 Łączna długość brzegów Zalewu Szczecińskiego 135,2 100,0 W miejscach gdzie do brzegów Zalewu dochodzi wyższy poziom Równiny Odrzańsko-Zalewowej o rzędnych 6,5-8 m n.p.m. (Trzebieradz-Brzózki) lub moreny czołowe albo wysoczyzny morenowe (Lubin, Karnocice, Sułomino) powstały brzegi klifowe. Stanowią one niewielką część długości linii brzegowej zalewu (łącznie 20,7 km). Najdłuższy odcinek brzegu klifowego (7,1 km) położony jest pomiędzy Lubinem a Karnocicami. Klify, poza kilkoma odcinkami, nie wykazują oznak większej aktywności (Musielak i Wochna 2005). Zdecydowana większość brzegów od strony wody osłonięta jest roślinnością wodną, w miejscach jej braku występują wzmożone zjawiska abrazji. Ogólna długość brzegów przekształconych w wyniku działalności człowieka wynosi 11,8 km co stanowi około 10% brzegów analizowanego rejonu. Największy udział mają zaliczone do typu brzegów antropogenicznych, brzegi narefulowane, których łączna długość wynosi 8,2 km (tab. 5.43). Dynamika strefy brzegowej Dla Zalewu Szczecińskiego, podobnie jak dla Zalewu Wiślanego, czynnikiem wpływającym na abrazję strefy przybrzeżnej jest typ osadów dennych. Są to w przewadze piaski, piaski muliste, muły, muły piaszczyste, także utwory bagienne - torfy i kreda łąkowa, łatwo ulegające procesom abrazji. Dominacja piasków w północnej części dna Zalewu ma związek z wlewami cieśniną Świny wód morskich, niosących osady piaszczyste. Innym źródłem piasków zasilających dno jest abrazja czynnych odcinków klifu, zbudowanych z utworów polodowcowych stanowiących północne brzegi zalewu (Osadczuk 1999). Na odcinkach występowania glin zwałowych brzegi są strome i cofają się wolniej. Zbocza klifu porośnięte roślinnością nie wykazują oznak większej aktywności. Tam, gdzie pojawiają się wychodnie piaszczystych osadów glacifluwialnych, wydłużony i spłaszczony profil klifu jest silnie abradowany. Największe pomierzone tempo erozji osiągnęło na krótkich odcinkach brzegu klifowego w rejonie Karnocic wartość ponad 3 m rok -1 (Walczak 2002). Krótkie odcinki aktywnego brzegu klifowego występują również w rejonie Miroszewa, dla którego średnią wartość cofania się klifu Dobracka (1980) oceniła na 1 m rok -1. Procesy abrazji nasilają się szczególnie w rejonach, gdzie brzeg pozbawiony jest roślinności wodnej. O akumulacyjnym lub erozyjnym charakterze brzegów płaskich decyduje rzeźba profilu przybrzeża, szczególnie istnienie płycizn i przegłębień, które ukierunkowują rozwój morfodynamiczny profilu tego typu brzegu. Istotną rolę w rozwoju procesów brzegowych, podobnie jak dla brzegów klifowych, odgrywa obecność roślinności. 190

190 Porastająca strefę brzegową roślinność wodna (głównie trzcina, pałka wąskolistna, oczeret jeziorny) jest nie tylko elementem stabilizującym dno i brzeg dzięki zespajaniu osadów systemami korzeniowymi i pochłanianiu energii falowania. Sprzyja również rozwojowi akumulacyjnych form brzegowych. W rejonach, gdzie zachodzą procesy erozyjne, dodatkowo wzmocnione działalnością antropogeniczną, pas ten zwęża się i zanika, pozbawiając brzegi naturalnej ochrony przed abrazyjną działalnością fal (Musielak i Wochna 2005) Antropogenizacja Zalew Szczeciński jest akwenem, wokół którego rozwija się działalność ludzka, szczególnie intensywnie zaznaczając swój wpływ na rozwój brzegów w ostatnim 100-leciu. Naturalne dno zbiornika zostało zmodyfikowane przez człowieka. W poprzek zachodniej części tego akwenu przebiega tor żeglugowy dla dużych statków łączący porty Szczecin i Świnoujście. Przez akwen przebiegają również tory wodne do mniejszych portów i przystani znajdujących się wokół zalewu. Zabudowa portowa całkowicie zmieniająca charakter brzegu (nabrzeża, baseny portowe, falochrony) zajmuje 3,6 km brzegów zalewu. Są to przede wszystkim nabrzeża portów w Stepnicy, Trzebieży i Nowym Warpnie, przystani w Wapnicy, Lubiniu, Wolinie (rys. 5.13). Z funkcjonowaniem żeglugi na zalewie związana jest inna działalność ludzka mająca znaczenie w kształtowaniu brzegów Zalewu Szczecińskiego. Prace czerpalne na torach wodnych i w portach oraz składowanie urobku w strefie brzegowej na polach refulacyjnych powoduje zmianę położenia linii brzegowej (pole Mańków, pole na wyspie Uznam, pole refulacyjne przy Zalewie Kamieńskim). Urobek z prac pogłębiarskich wykorzystywany jest również do ochrony brzegów w postaci spłycania przedpola wałów, co zmniejsza ich ekspozycję na działanie fali i lodów. Tworzone są również wały nasypowe, na przykład na odcinku brzegu pomiędzy Trzebieżą i Małą Trzebieżą. Innym typem działalności antropogenicznej związanej z charakterem brzegów Zalewu Szczecińskiego są systemy melioracyjne obejmujące znaczne przestrzenie terenów położonych najniżej oraz wały przeciwpowodziowe w sąsiedztwie linii brzegowej, chroniące przed zalaniem nisko położone obszary nadzalewowe. Łączna długość wałów przeciwpowodziowych zlokalizowanych wzdłuż Zalewu wynosi ponad 50 km (rys. 5.13). Wokół Zalewu zlokalizowane jest ponad 20 ośrodków miejskich i wiejskich, z których część podlega ochronie przeciwpowodziowej. Podstawowym problemem ochrony brzegów morskich wód wewnętrznych, do których Zalew Szczeciński się zalicza, jest zabezpieczenie i utrzymanie wałów przeciwpowodziowych w dobrym stanie technicznym oraz dostosowanie ich parametrów do wymagań stawianych przez spiętrzenia sztormowe i falowanie. Na szczególnie zagrożonych odcinkach wały chronione są dodatkowo opaskami faszynowymi, drewnianymi palisadami, narzutami kamiennymi i okładzinami. Wały przeciwpowodziowe są dominującym, lecz nie jedynym typem budowli ochronnych, zabezpieczających brzegi Zalewu. Na odcinkach najbardziej erodowanych stosowano opaski brzegowe z bloków betonowych o wadze 3 ton mocowanych palisadą drewnianą (sąsiedztwo ośrodka wypoczynkowego w Brzózkach). Opaski betonowe wybudowano również na brzegu klifowym w okolicach Lubina i Trzebieży. Łączna długość tego typu opasek wynosiła 2,5 km. Po kilkudziesięcioletnim funkcjonowaniu opaski uległy dekapitalizacji i przestały spełniać rolę ochronną. Nastąpiło wznowienie procesów abrazji i cofanie się zbocza, które wymusiły odbudowę opasek na najbardziej zagrożonych odcinkach. Bardzo ważnym elementem ochrony brzegów jest roślinność przybrzeżna, która skutecznie redukuje energię falowania oraz sprzyja stabilizacji linii brzegowej. Wymaga odpowiedniej pielęgnacji i ochrony oraz ponownych nasadzeń na odcinkach gdzie została zniszczona. 191

191 Rys Antropogenizacja Zalewu Szczecińskiego (opracowanie własne) Wraz ze wzrostem zagospodarowania terenów wokół Zalewu rośnie ekonomiczne uzasadnienie ich ochrony. Plany zagospodarowania tych terenów, m.in. realizacja projektu Zachodniopomorskiego Szlaku Żeglarskiego w warunkach naturalnych obszarów położonych nad Zalewem, gdzie przeważają brzegi płaskie często zabagnione, powodują, że podniesienie i utrzymanie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego na wielu odcinkach brzegu ma podstawowe znaczenie. Przedstawione przez Chawchunowicza (1978) kierunki zabezpieczenia brzegów Zalewu Szczecińskiego w oparciu o studium ochrony brzegów tego akwenu pozostają nadal aktualne. Wobec faktu niesprawdzenia się w praktyce lekkich opasek stosowanych dla ochrony wałów przeciwpowodziowych oraz dużej skuteczności roślinności przybrzeżnej w stabilizacji dna i brzegów Zalewu najwłaściwszym sposobem zabezpieczenia niszczonych odcinków jest sztuczne zasilanie brzegu i umocnienia metodami biologicznymi. W latach w ramach Programu zabezpieczono 0,64 km wału przeciwpowodziowgo na Starej Świnie. Na Zalewie Szczecińskim naprawiono odwodną skarpę wału przeciwpowodziowego na odcinku Przytór-Ognica. Na północnym i zachodnim brzegu wyspy Chełminek wykonano opaskę z narzutu kamiennego. W 2013 r. Urząd Morski w Szczecinie zabezpieczył opaską narzutową z kamienia łamanego o długości 600 m brzeg w rejonie Miroszewa na Zalewie Szczecińskim, wykonał opaskę narzutową z kamienia łamanego o długości 260 m w rejonie Kopic, a także kontynuował zabezpieczenie brzegu wyspy Chełminek Stan ekologiczny Zgodnie z RDW, dla analizowanego odcinka brzegu, jednolite części wód powierzchniowych stanowią Zalew Szczeciński, Zalew Kamieński, (Krzymiński i in. 2004, Krzymiński i Kruk-Dowgiałło 2005). Są to wody przejściowe. Stan ekologiczny JCW Zalewu Kamieńskiego, podobnie jak potencjał JCW (silnie zmienionej) Zalewu Szczecińskiego oceniono jako zły (tab. 5.44) (www3). 192

192 Tabela Klasy fizykochemicznych i wybranych biologicznych elementów (fitoplankton - chlorofil a, makrobezkregowce bentosowe, ichtiofauna) oraz klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego wód Zalewu Kamieńskiego i Zalewu Szczecińskiego z przyległymi cieśninami Dziwny i Świny (www3, [dane z roku 2012, dane z 2013 r. będą dostępne w II. połowie stycznia 2015 r.], Psuty i Szymanek 2011); PPD - poniżej potencjału dobrego, PSD - poniżej stanu dobrego, III stan umiarkowany, IV stan słaby, bd - brak danych Nazwa JCW Zalew Kamieński Zalew Szczeciński Kod JCW PLTW I WB 9 PLTW I WB 8 Elementy fizykochemiczne fitoplankton - chlorofil a Elementy biologiczne makrozoobentos ichtiofauna Stan / potencjał ekologiczny PSD III IV bd ZŁY PPD IV IV bd ZŁY Roślinność Wysoka żyzność wód Zalewu sprzyja rozwojowi fitoplanktonu, jego obfite coroczne zakwity są stałą cechą tego akwenu (Mutko 1994). Efektem obfitych zakwitów fitoplanktonu jest bardzo mała przezroczystość wody. Prowadzi ona do ograniczania między innymi powierzchni łąk podwodnych. Łąki podwodne tworzą rośliny zanurzone, wśród których dominują rdestnice, takie jak: Stuckenia pectinara, Potamogeton perfoliatus, P. lucens oraz Myriophyllum spicatum, Ceratophyllum demersum, Stratiotes aloides. Ze zbiorowisk roślinnych w Zalewie najczęściej dominują zespoły rdestnicy pływającej (Potametum natantis), rzęsy drobnej (Lemnetum minoris), żabiścieku pływającego (Hydrocharitetum morsus-ranae), wywłócznika kłosowego (Myriophylletum spicati), rogatka sztywnego (Ceratophylletum demersi), moczarki kanadyjskiej (Elodeetum canadensis), rdestnicy połyskującej (Potametum lucentis), rdestnicy grzebieniastej (Potametum pectinati) i przeszytej (Potametum perfoliatii). Znacznie rzadziej trafia się zbiorowisko zamętnicy błotnej (Parvopotamo-Zannichellietum). Na powierzchni zalewu występują zbiorowiska roślinności o liściach pływających: Nuphar lutea, Nymphaea alba, Limnanthemum nymphoides (tab. 5.45). Reprezentują one zespoły ze związku Nymphaeion, zespół grzybieni białych i grążela żółtego (Nupharo- Nymphaeetum albae) oraz zespół grzybieni północnych (Nupharetum candide), (Piotrowska 1998). Brzegi zalewu porastają zbiorowiska roślinności naczyniowej charakterystycznej dla zbiorników słodkowodnych. W pasie roślin wynurzonych dominuje trzcina pospolita Phragmites australis oraz Schoenoplectus lacustris. Ponadto występują zespoły ze związku Phragmition szuwar wąskopałkowy (Typhetum angustifoliae), szerokopałkowy (Typhetum latifoliae), sitowca nadmorskiego (Scirpetum maritimi) i najczęściej występujący szuwar trzcinowy (Phragmitetum australis). Rzadziej występuje zespół jeżogłówki gałęziastej Nymphaea alba (Sparganietum erecti). Notowana w delcie wstecznej Świny i na wyspie Karsiborska Kępa (Piotrowska 1988c, 1993) zagrożona wymarciem babka pierzasta Plantago coronopus rozwija się w płatach podzespołu Juncetum gerardi plantaginetosum coronopodis, gdzie występuje wraz z innymi gatunkami słonolubnymi, jak Plantago maritima, Juncus gerardi, Glaux maritima i Lotus tenuis (Sotek 2002), (tab. 5.45). W pobliżu ujścia Świny występują fitocenozy Minuartio-Agropyretum juncei, tutaj najlepiej wykształcone w skali całego wybrzeża. Zbiorowisko to zajmuje szeroki pas inicjalnych wydemek przednich porośniętych obficie Honckenia peploides, Sasola kali, Calammophila baltica i Elymus arenarius. Rzadziej spotyka się Agropyron junceum spp. boreatlanticum. Na wydmach białych panuje Elymo-Ammophiletum, a w wąskim pasie wydm szarych występuje dość bogata postać Helichryso- Jasionetum, wyróżniająca się licznym udziałem Eryngium maritimum, Epipactis atrorubens, Galium 193

193 album, Scabiosa columbaria j. Sedum acre, gatunki rzadko występujące na wydmach szarych (Piotrowska 1998). Tabela Gatunki roślin chronionych (wg Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 pażdziernika 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin; Dz. U. z 2014 r. Nr 0, poz. 1409) oraz gatunki roślin znajdujące się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (Mirek i in. 2006), występujące w wodach i na terenach przyległych do Zalewu Szczecińskiego, Świny, Dziwny oraz Zalewu Kamieńskiego Lp. Gatunek Status gatunku* 1. Angelica archangelica dzięgiel litwor OCZ 2. Anthericum liliago pajęcznica liliowata OŚ, V 3. Aster tripolium aster solny OŚ, E 4. Carex arenaria turzyca piaskowa OCZ 5. Cephalanthera damasonium buławnik wielkokwiatowy OŚ, V 6. Cephalanthera rubra buławnik czerwony OŚ, E 7. Chimaphila umbellata pomocnik baldaszkowy OCZ 8. Corydalis pumila kokorycz drobna OŚ, V 9. Dactylorhiza incarnata kukułka krwista OCZ 10. Dactylorhiza majalis kukułka szerokolistna (storczyk szerokolistny) OCZ 11. Dianthus superbus goździk pyszny OŚ, V 12. Drosera intermedia rosiczka pośrednia OŚ, E 13. Drosera rotundiflora rosiczka okrągłolistna OŚ, V 14. Epipactis atrorubens kruszczyk rdzawoczerwony OCZ 15. Epipactis helleborine kruszczyk szerokolistny OCZ 16. Erica tetralix wrzosiec bagienny OŚ, [V] 17. Eryngium maritimum mikołajek nadmorski OŚ 18. Glaux maritima mlecznik nadmorski OŚ, R 19. Goodyera repens tajęża jednostronna OŚ, [E] 20. Hammarbya paludosa wątlik błotny OŚ, E 21. Helichrysum arenarium kocanki piaskowe OCZ 22. Juncus gerardi sit Gerarda V 23. Lonicera periclymenum wiciokrzew pomorski OCZ 24. Lotus tenuis komonica wąskolistna V 25. Myrica gale woskownica europejska OŚ, [E] 26. Nymphaea alba grzybień biały OCZ 27. Nymphoides peltata grzybieńczyk wodny OŚ, [V] 28. Osmunda regalis długosz królewski OŚ, V 29. Pinguicula vulgaris tłustosz pospolity OŚ, V 30. Plantago coronopus babka pierzasta OŚ, E 31. Plantago maritima babka nadmorska OŚ, V 32. Salsola kali solanka kolczsta V *OŚ gatunek objęty ochroną ścisłą, OCZ gatunek objęty ochroną częściową; gatunek znajdujący się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski: E gaunek wymierający krytycznie zagrożony (gatunek mocno zagrożony), [E] gatunek wymierający krytycznie zagrożony (gatunek silnie zagrożony), R gatunek rzadki potencjalnie zagrożony, V gatunek narażony (w najbliższej przyszłości gatunek zostanie przeniesiony do kategorii gatunków wymierających, krytycznie zagrożonych), [V] gatunek narażony (zagrożony jedynie na izolowanych stanowiskach) Na wyspach wstecznej delty Świny zbiorowiska halofilne były jeszcze w latach 70. najbardziej i najlepiej wykształcone na całym wybrzeżu (Piotrowska 1974). Na podmokłych wypasanych łąkach dominuje zbiorowisko Juncetum gerardi, z licznym udziałem Plantago maritima, Glaux maritima, Juncns gerardi, Aster tripolium i innymi typowymi składnikami (Sotek 2002). Zaniechanie wypasu bydła przyczyniło się do inwazji trzciny powodując zanikanie naturalnie tu dawniej występujących słonaw (zbiorowiska halofilne), natomiast zbiorowiska subhalofilne utrzymują się nadal (Piotrowska 1998). 194

194 Zwierzęta W strefie brzegowej Zalewu Szczecińskiego (do 500 m w głąb lądu) nie stwierdzono miejsc występowania i rozrodu gatunków zwierząt wymagających ustawowego ustalenia strefy ochronnej (Rozporządzenie w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt). Jedynie gniewosz plamisty Coronella austriaca występujący na terenie Wolińskiego Parku Narodowego może zostać zanotowany przy brzegu objętym Programem. Bezkręgowce Fauna bezkręgowców lądowych jest typowa dla terenów nizinnych. Szczególnie bogata i dobrze zbadana na obszarze Wolińskiego Parku Narodowego. Oligohalinowe niewielkie zbiorniki wodne i słonawe łąki nadzalewowe to miejsca, gdzie występują licznie owady wodne i lądowe typowe dla siedlisk śródlądowych, w tym halofile śródlądowe. Do nielicznych gatunków morskich związanych z tymi siedliskami w Polsce należy występujący tu komar Ochlerotatus detrytus (Diptera: Culicidae) (Szadziewski 1983, Kaczorowska i in. w druku). Obfite coroczne zakwity fitoplanktonu (Mutko 1994) przyczyniają się również do degradacji zbiorowisk zoobentosowych. Wśród makrozoobentosu dominują grupy typowe dla zeutrofizowanych słodkowodnych zbiorników skąposzczety i larwy Chironomidae (Wolnomiejski 1994) zdolne do tworzenia wysokiej biomasy na dnie mulistym obfitującym w materię organiczną. Obserwuje się jednocześnie znaczny spadek liczebności i biomasy małża Dreissena polymorpha w porównaniu do okresu lat 60. (Wiktor 1969), gdy był on gatunkiem najbardziej charakterystycznym dla dna Zalewu (z wyjątkiem rejonów mulistych w centralnej części). Najnowsze dane wskazują jednak na odbudowywanie się populacji Dreissena polymorpha w zalewie (Radziejewska i Schernewski 2008). Innymi zmianami zachodzącymi w zalewie mogącymi mieć znaczący wpływ na różnorodność biologiczną i strukturę jego zespołów bentosowych jest zawleczenie zakończone sukcesem kolonizacji bentalu przez gatunki obce np. wieloszczeta Marenzelleria sp., obunoga Gammarus tigrinus oraz kraba Eriocheir sinensis (Gruszka 1999). Ich wpływu na rodzimą faunę nie można jeszcze ocenić. Ichtiofauna Warunki hydrologiczne Zalewu Szczecińskiego sprzyjają rozwojowi ichtiofauny słodkowodnej, euryhalinowej, niektórym gatunkom morskim oraz rybom dwuśrodowiskowym (Wysokiński 1998). W skład ichtiofauny zalewu wchodzi 56 gatunków ryb. Do charakterystycznych gatunków słodkowodnych i dwuśrodowiskowych występujących licznie zalicza się płoć, okonia, sandacza, leszcza, jazgarza oraz mniej licznie występujące węgorza i troć. Ichtiofaunę typowo morską, licznie w okresie tarła reprezentuje śledź (ibidem). Większość gatunków ryb zalewowych migruje na wody Zatoki Pomorskiej (Mutko 1994, Wysokiński i in. 1999, Radziejewska i Schernewski 2008). Dla większości ryb występujących w zalewie tarło przypada w okresie od wczesnej wiosny do lata (Rudnicki 1965). Główne potencjalne tarliska są silnie uzależnione od występowania roślinności, gdyż większość występujących w Zalewie ryb jest fitofilna (ibidem). W wodach analizowanego akwenu notowano gatunki objęte ochroną na podstawie Rozporządzenia w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (tab. 5.46). Występują tu również chronione gatunki ryb wymienione w II zał. Dyrektywy Siedliskowej. Ichtiofauna Zalewu Szczecińskiego znajduje się pod stałą presją lokalnego rybołówstwa (Kłyszejko i in. 2004). Połowy na tym akwenie prowadzone są głównie za pomocą stacjonarnych narzędzi połowowych takich jak: żaki, mieroże, sieci skrzelowe (Wysokiński 1998, Dunin-Kwinta 2000). Skład gatunkowy oraz ilościowy połowów na Zalewie od 1950 do 2000 roku ulegał znacznym wahaniom (Wiktor i Garbacik-Wesołowska 1993, Dunin-Kwinta 2000). Od lat 50. do 70. ubiegłego stulecia na zalewie łowiono duże ilości węgorza, szczupaka oraz sandacza, a ogólna średnia roczna biomasa połowów stopniowo wzrastała, osiągając ton (Wiktor i Garbacik-Wesołowska 1993). Po tym okresie średnie roczne połowy zmalały prawie dwukrotnie, a ze składu gatunkowego zaczęły znikać 195

195 poławiane wcześniej w dużych ilościach węgorz i szczupak (Wysokiński 1998, Dunin-Kwinta 2000, Szostak i in. 2004). Głównym czynnikiem wpływającym na zmiany w zasobach ryb Zalewu jest eutrofizacja (Wysokiński 1998, Radziejewska i Schernewski 2008). Obecnie gatunkami dominującymi w połowach są płoć, okoń, sandacz, leszcz oraz jazgarz (ibidem). Ssaki Do Zalewu Szczecińskiego wpływają foki pospolite Phoca vitulina ( pl). W otoczeniu zalewu występują wszystkie pospolite gatunki ssaków nizinnych. Na początku obecnego wieku w Zalewie pojawiła się wydra europejska (Lutra lutra) oraz bóbr (Castor fiber), ich populacje są ściśle związane z częścią wewnętrzną Zalewu Szczecińskiego w powiązaniu z ciekami wodnymi wpływającymi do Zalewu (Ławicki in. 2012). W obszarze regularnie pojawiają się różne gatunki żerujących nietoperzy jak nocek duży (Myotis myotis), nocek łydkowłosy (Myotis dasycneme) oraz mopek (Barbastella barbastellus) (Ławicki i in. 2012). Wykaz chronionych gatunków zwierząt przedstawiono w tabeli Tabela Gatunki zwierząt chronionych wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej, w Rozporządzeniu w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt i w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt (Głowaciński 2001) występujące w wodach i na terenach przyległych do Zalewu Szczecińskiego, Świny, Dziwny oraz Zalewu Kamieńskiego Lp. Gatunek Forma ochrony* 1. Ophiogomphus cecilia trzepla zielona OŚ 2. Leucorrhinia pectoralis zalotka większa OŚ 3. Unio crassus skójka gruboskorupowa OŚ, CK: EN 4. Coronella austriaca gniewosz plamisty OŚ 5. Castor fiber bóbr europejski OCZ 6. Lutra lutra wydra OCZ 7. Petromyzon marinus minóg morski OŚ, CK: EN 8. Lampetra fluviatilis minóg rzeczny OCZ, CK: VU 9. Alosa fallax parposz OCZ, CK: EN 10. Alosa alosa aloza OCZ 11. Pelecus cultratus ciosa OCZ, CK: NT 12 Aspius aspius boleń Cobitis taenia koza OCZ 14. Misgurnus fossilis piskorz OCZ, CK: NT *OŚ ochrona ścisła, OCZ ochrona częściowa, CK Polska Czerwona Księga. Status zagrożenia określony w Polskiej Czerwonej Księdze (Głowaciński 2001): EN zagrożone, VU narażone, NT bliskie zagrożenia. Ptaki Zalew Szczeciński jest bardzo ważny jako miejsce odpoczynku w okresie wędrówki, a także zimowania, dla gęsi i kaczek nurkujących: ogorzałki Aythya marila, czernicy A. fuligula (ich koncentracje sięgają kilkudziesięciu tysięcy osobników), gągołów Bucephala clangula, nurogęsi Mergus merganser i bielaczków M. albellus. Zgrupowania ptaków wodno-błotnych osiągają zimą liczbę 150 tys. osobników, a podczas migracji do 250 tys. osobników. Tereny przyległe do Zalewu stanowią ważne żerowisko dla gęsi, łabędzi, ptaków siewkowych i szponiastych oraz lęgowisko m.in. dla bielika i derkacza. Ponadto znajduje się tu jedno z trzech na Pomorzu Zachodnim stanowisk lęgowych wodniczki Acrocephalus paludicola (Kajzer i in. 2010), gatunku zagrożonego w skali Europy, o wyspowym rozmieszczeniu. 196

196 Odcinki brzegu objęte zapisami Programu położone są w granicach bądź przylegają do następujących obszarów specjalnej ochrony ptaków: Zalew Szczeciński, Zalew Kamieński i Dziwna, Delta Świny, Łąki Skoszewskie, Puszcza Goleniowska i Dolina Dolnej Odry (tab. 5.47). Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie obszaru Zalew Szczeciński Lp. Gatunek Forma ochrony 1. Acrocephalus rundinaceus trzciniak OŚ, DP 2. Anas clypeata płaskonos OŚ, DP 3. Anas querquedula cyranka OŚ, DP 4. Anas strepera krakwa OŚ, DP 5. Anser anser gęgawa DP 6. Anser fabalis gęś zbożowa DP 7. Aythya ferina głowienka DP 8. Aythya fuligula czernica DP 9. Aythya marila ogorzałka OŚ, DP 10. Bucephala clangula gągoł OŚ, DP 11. Charadrius hiaticula sieweczka obrożna OŚ, CK:VU 12. Chlidonias niger rybitwa czarna OŚ, DP 13. Cygnus cygnus łabędź krzykliwy OŚ, DP 14. Crex crex derkacz OŚ, DP 15. Haliaeetus albicilla bielik OŚ, CK: LC, DP 16. Fulica atra łyska DP 17. Larus argentatus mewa srebrzysta OŚ, DP 18. Larus minutus mewa mała OŚ, CK: LC, DP 19. Locustella luscinioides brzęczka OŚ 20. Luscinia svecica podróżniczek OŚ, DP, CK:NT 21. Mergus albellus bielaczek OŚ, DP 22. Mergus merganser nurogęś OŚ, DP 23. Milvus migrans kania czarna OŚ, DP, CK:NT 24. Milvus milvus kania ruda OŚ, DP, CK:NT 25. Panurus biarmicus wąsatka OŚ, CK:LC 26. Phalacrocorax carbo kormoran czarny OCZ 27. Podiceps cristatus perkoz dwuczuby OŚ 28. Porzana porzana kropiatka OŚ, DP 29. Pluvialis apricaria siewka żółta OŚ, DP, CK:EXP 30. Tadorna tadorna ohar OC, CK:LC 31. Vanellus vanellus czajka DP *OŚ ochrona ścisła, DP Dyrektywa ptasia, OCZ ochrona częściowa, CK Polska Czerwona Księga. Status zagrożenia określony w Polskiej Czerwonej Księdze (Głowaciński 2001): EN zagrożone, VU narażone, NT bliskie zagrożenia. Obszar Zalew Kamieński i Dziwna obejmuje dolny odcinek rzeki Dziwny uchodzącej do Bałtyku, rozszerzający się w zalewy Kamieński i Wrzosowski oraz pobliskie jezioro Koprowo i Wyspę Chrząszczewską. Zmeliorowane brzegi zbiorników porośnięte są zbiorowiskami szuwarowymi, łąkowymi z niewielkimi torfiankami. Ostoja jest ważnym miejscem odpoczynku ptaków migrujących. 197

197 W okresie wędrówki i zimowania liczebność ptaków sięga Wymienić należy zgrupowania mewy małej Larus minutus, perkoza dwuczubego, bielaczka Mergus albellus, gęsi zbożowej Anser fabalis i białoczelnej A. albifrons (Kaliciuk 2010) (tab. 5.48). W okresie lęgowym obszar Zalewu Kamieńskiego i Dziwny zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej krakwy Anas strepera, ohara Tadorna tadorna, perkoza dwuczubego Podiceps cristatus, płaskonosa Anas clypeata, kani rudej Milvus milvus. Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie obszaru Zalew Kamieński i Dziwna Lp. Gatunek Forma ochrony 1. Anas clypeata płaskonos OŚ, DP 2. Anas strepera krakwa OŚ, DP 3. Anser albifrons gęś białoczelna DP 4. Anser fabalis gęś zbożowa DP 5. Cygnus cygnus łabędź krzykliwy OŚ, DP 6. Haliaeetus albicilla bielik OŚ, CK: LC, DP 7. Larus minutus mewa mała OŚ, CK: LC, DP 8. Mergus albellus bielaczek OŚ, DP 9. Mergus merganser nurogęś OŚ, DP 10. Milvus milvus kania ruda OŚ, DP, CK:NT 11. Podiceps cristatus perkoz dwuczuby OŚ 12. Tadorna tadorna ohar OC, CK:LC *OŚ ochrona ścisła, DP Dyrektywa ptasia, OCZ ochrona częściowa, CK Polska Czerwona Księga. Status zagrożenia określony w Polskiej Czerwonej Księdze (Głowaciński 2001): EN zagrożone, VU narażone, NT bliskie zagrożenia Rejon ujścia Świny stanowi jedną z najważniejszych ostoi dla migrujących i zimujących ptaków wodno-błotnych na polskim wybrzeżu Bałtyku (tab. 5.49). W przypadku kilkunastu gatunków, liczebności tu stwierdzone sa największymi bądź jednymi z największych odnotowanych dotychczas w Polsce. Dotyczy to m. in: edredona, nurogęsi, perkoza rogatego, kormorana, biegusa rdzawego, szlamnika, kamusznika, mewy małej, rybitwy rzecznej, rybitwy białoczelnej oraz swiergotka nadmorskiego. Notowano są również bardzo rzadkie w skali kraju przypadki zimowania ostrygojada, sieweczki obrożnej czy biegusa rdzawego. W okresie letnio-jesiennym na obserwuje się migracje blaszkodziobych Anseriformes oraz siewkowych Charadriiformes. Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie obszaru Delta Świny Lp. Gatunek Forma ochrony 1. Acrocephalus paludicola wodniczka OŚ, DP, CK:VU 2. Anas clypeata płaskonos OŚ, DP 3. Anas crecca cyraneczka DP 4. Anas querquedula cyranka OŚ, DP 5. Anas strepera krakwa OŚ, DP 6. Anser anser gęgawa DP 7. Anser fabalis gęś zbożowa DP 8. Calidris alpina biegus zmienny OŚ, CK:EN 9. Haliaeetus albicilla bielik OŚ, CK: LC, DP 198

198 Lp. Gatunek Forma ochrony 10. Larus minutus mewa mała OŚ, CK: LC, DP 11. Locustella luscinioides brzęczka OŚ 12. Mergus albellus bielaczek OŚ, DP 13. Mergus merganser nurogęś OŚ, DP 14. Mergus serrator szlachar/tracz długodzioby OŚ, CK:EN 15. Milvus milvus kania ruda OŚ, DP, CK:NT 16. Numenius arquata kulik wielki OŚ, DP, CK:VU 17. Panurus biarmicus wąsatka OŚ, CK:LC 18. Phalacrocorax carbo kormoran czarny OCZ 19. Podiceps cristatus perkoz dwuczuby OŚ 20. Tadorna tadorna ohar OC, CK:LC 21. Tringa totanus krwawodziób OŚ, DP *OŚ ochrona ścisła, DP Dyrektywa ptasia, OCZ ochrona częściowa, CK Polska Czerwona Księga. Status zagrożenia określony w Polskiej Czerwonej Księdze (Głowaciński 2001): EN zagrożone, VU narażone, NT bliskie zagrożenia Ptaki są najbardziej interesującą grupą zwierząt w Dolinie Dolnej Odry. Można je tu obserwować praktycznie przez cały rok. Jest to bardzo ważny teren dla ptaków wodno błotnych zarówno w okresie lęgowym jak i podczas przelotu czy zimowania (tab. 5.50). Gnieździ się tu 10% krajowej populacji takich gatunków jak podróżniczek i czapla siwa, powyżej 2% polskiej populacji stanowią bieliki, kanie czarne, kanie rude, krakwy, rybitwy białoczelne i rybitwy czarne. W okresie wędrówek występuje tu przynajmniej 1% populacji szlaku wędrownego takich gatunków jak: bielaczek, czernica, gęgawa, gęś białoczelna, gęś zbożowa, głowienka, krakwa i nurogęś. Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie obszaru Dolina dolnej Odry Lp. Gatunek Forma ochrony 1. Acrocephalus paludicola wodniczka OŚ, DP, CK:VU 2. Alcedo atthis zimorodek OŚ, DP 3. Anas acuta rożeniec OŚ, DP, CK:EN 4. Anas crecca cyraneczka DP 5. Anas penelope świstun OŚ, DP, CK:CR 6. Anas platyrhynchos krzyżówka DP 7. Anas strepera krakwa OŚ, DP 8. Anser albifrons gęś białoczelna DP 9. Anser anser gęgawa DP 10. Anser fabalis gęś zbożowa DP 11. Asio flammeus sowa błotna/uszatka błotna OŚ, DP, CK:VU 12. Aythya ferina głowienka DP 13. Aythya fuligula czernica DP 14. Aythya marila ogorzałka OŚ, DP 15. Botaurus stellaris bąk OŚ, DP, CK:LC 16. Bubo bubo puchacz OŚ, DP, CK:NT 17. Bucephala clangula gągoł OŚ, DP 18. Chlidonias niger rybitwa czarna OŚ, DP 19. Ciconia nigra bocian czarny OŚ, DP 199

199 Lp. Gatunek Forma ochrony 20. Circus aeruginosus błotniak stawowy OŚ, DP 21. Circus pygargus błotniak łąkowy OŚ, DP 22. Crex crex derkacz OŚ, DP 23. Cygnus cygnus łabędź krzykliwy OŚ, DP 24. Cygnus olor łabędź niemy OŚ, DP 25. Egretta alba czapla biała OŚ, DP 26. Falco peregrinus sokół wędrowny OŚ, DP, CK:CR 27. Fulica atra łyska DP 28. Grus grus żuraw OŚ, DP 29. Haematopus ostralegus ostrygojad OŚ, DP, CK:VU 30. Haliaeetus albicilla bielik OŚ, CK: LC, DP 31. Larus melanocephalus mewa czarnogłowa OŚ, DP 32. Larus minutus mewa mała OŚ, CK: LC, DP 33. Locustella luscinioides brzęczka OŚ 34. Luscinia svecica podróżniczek OŚ, DP, CK:NT 35. Mergus albellus bielaczek OŚ, DP 36. Mergus merganser nurogęś OŚ, DP 37. Milvus migrans kania czarna OŚ, DP, CK:NT 38. Milvus milvus kania ruda OŚ, DP, CK:NT 39. Pandion haliaetus rybołów OŚ, DP, CK:VU 40. Panurus biarmicus wąsatka OŚ, CK:LC 41. Pernis apivorus trzmielojad OŚ, DP 42. Phalacrocorax carbo kormoran czarny OCZ 43. Philomachus pugnax batalion OŚ, DP 44. Porzana parva zielonka OŚ, DP, CK:NT 45. Porzana porzana kropiatka OŚ, DP 46. Sterna albifrons rybitwa białoczelna DP, CK:NT 47. Sterna hirundo rybitwa rzeczna OŚ, DP 48. Tadorna tadorna ohar OC, CK:LC 49. Tringa glareola łęczak OŚ, DP, CK:CR 50. Vanellus vanellus czajka OŚ, DP *OŚ ochrona ścisła, DP Dyrektywa ptasia, OCZ ochrona częściowa, CK Polska Czerwona Księga. Status zagrożenia określony w Polskiej Czerwonej Księdze (Głowaciński 2001): EN zagrożone, VU narażone, NT bliskie zagrożenia Łąki Skoszewskie są ważną ostoją lęgową ptaków wodno-błotnych i drapieżnych. Gniazduje tu 5 rzadkich gatunków zagrożonych ptaków drapieżnych umieszczonych w polskiej Czerwonej Księdze zwierząt. Znajduje się tu jedno z ostatnich już na Pomorzu stanowisk lęgowych zagrożonej w skali globalnej wodniczki Acrocephalus paludicola. (Dyrcz i in. 2007). Wziąwszy pod uwagę niewielką powierzchnię obszaru, stosunkowo znaczną liczebność osiągają tutejsze populacje lęgowe kani czarnej Milvus migrans, ok. 1% ogólnokrajowej populacji lęgowej) i derkacza Crex crex. Obszar Łąk Skoszewskich i sąsiadujący z nimi fragment brzegu Zalewu Szczecińskiego są także miejscem zatrzymywania się zgrupowań przelotnych ptaków wodno-błotnych (tab. 5.51). 200

200 Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie obszaru Łąki Skoszewskie Lp. Gatunek Forma ochrony 1. Acrocephalus paludicola wodniczka OŚ, DP, CK:VU 2. Alcedo atthis zimorodek OŚ, DP 3. Crex crex derkacz OŚ, DP 4. Haliaeetus albicilla bielik OŚ, CK: LC, DP 5. Milvus migrans kania czarna OŚ, DP, CK:NT 6. Milvus milvus kania ruda OŚ, DP, CK:NT 7. Numenius arquata kulik wielki OŚ, DP, CK:VU 8. Porzana porzana kropiatka OŚ, DP *DP Dyrektywa ptasia, OŚ ochrona ścisła, OCZ ochrona częściowa, CK Polska Czerwona Księga. Status zagrożenia określony w Polskiej Czerwonej Księdze (Głowaciński 2001): EN zagrożone, VU narażone, NT bliskie zagrożenia Puszcza Goleniowska jest ważną ostoją lęgową bielika, kani czarnej, kani rudej i podróżniczka; występuje co najmniej 3% lęgowej populacji krajowej bielika (PCK), co najmniej 1% populacji krajowej kani czarnej (PCK), kani rudej (PCK), podróżniczka (PCK) oraz stosunkowo wysokie zagęszczenie bąka (PCK), derkacza, kropiatki i żurawia (tab. 5.52). Tabela Gatunki ptaków chronionych wymienione w Dyrektywie ptasiej, oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska ws. ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1348) występujące w rejonie obszaru Puszcza Goleniowska Lp. Gatunek Forma ochrony 1. Crex crex derkacz OŚ, DP 2. Grus grus żuraw OŚ, DP 3. Haliaeetus albicilla bielik OŚ, CK: LC, DP 4. Luscinia svecica podróżniczek OŚ, DP, CK:NT 5. Milvus milvus kania ruda OŚ, DP, CK:NT *OŚ ochrona ścisła, DP Dyrektywa ptasia, OCZ ochrona częściowa, CK Polska Czerwona Księga. Status zagrożenia określony w Polskiej Czerwonej Księdze (Głowaciński 2001): EN zagrożone, VU narażone, NT bliskie zagrożenia Obszary chronione Parki narodowe Woliński Park Narodowy - opis celów ochrony w rozdziale Rezerwaty Przyrody Olszanka (rezerwat florystyczny) Rezerwat położony w estuarium Odry, powołany w celu ochrony fragmentów bałtyckiego torfowiska wysokiego, olsów, borów i lasów bagiennych z licznymi stanowiskami rzadkich i ginących gatunków roślin, takich jak: długosz królewski Osmunda regalis, wiciokrzew pomorski Lonicera periclymenum, widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum, wrzosiec bagienny Erica tetralix, woskownica 201

201 europejska Myrica gale, bażyna czarna Empetrum nigrum, bagno zwyczajne Ledum palustre, dzięgiel litwor Angelica archangelica, listera jajowata Listera ovata. Białodrzew Kopicki Rezerwat położony w estuarium Odry, powołany w celu zachowania wodnej strefy litoralu, aluwialnej terasy z rzadką roślinnością wodną, szuwarową i zaroślową oraz fragmentu lasu łęgowego. Są tu najpiękniejsze partie naturalnego łegu wierzbowo-topolowego z bogatą roślinnością ziołoroślową i zaroślową oraz okazałymi topolami białymi oraz liczne gatunki ptaków Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO) Wolin i Uznam PLH Obszar charakteryzuje się ogromną różnorodnością ekosystemów lądowych, bagiennych i wodnych oraz bogatą florą (1 135 gatunków roślin naczyniowych) w tym wielu gatunków prawnie chronionych, rzadkich bądź zagrożonych. Łącznie w obszarze zidentyfikowano 30 rodzajów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, a wśród nich siedliska priorytetowe. Do takich należą m. in.: nadmorskie wydmy szare (doskonale wykształcone i zajmujące największą powierzchnię), nadmorskie wrzosowiska bażynowe, murawy kserotermiczne ze stanowiskami storczyków. Ogółem wyróżniono tu ponad 60 zbiorowisk roślinnych o naturalnym charakterze (lasy, zarośla, zbiorowiska nabrzeżne, piaskolubne, wodnobłotne, słonorośla). Wybrzeże z wysokimi klifami w okolicach Lubina z roślinnością kserotermiczną podnosi walory przyrodnicze ostoi. Z SDF obszaru wynika, że 25 siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy siedliskowej spełnia kryteria przedmiotu ochrony: ujścia rzek (estuaria) (1130), kidzina na brzegu morskim (1210), klify na wybrzeżu Bałtyku (1230), solniska nadmorskie (Glauco-Puccinietalia, część zbiorowiska nadmorskie) (1330), inicjalne stadia nadmorskich wydm białych (2110), nadmorskie wydmy białe (Elymo- Ammophiletum) (2120), nadmorskie wydmy szare (2130), nadmorskie wrzosowiska bażynowe (Empetrion nigri) (2140), lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2180), wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi (2330), twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne z podwodnymi łąkami ramienic Charetea (3140), starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion (3150), zalewane muliste brzegi rzek (3270), ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) (6120), murawy kserotermiczne (Festuco- Brometea) (6210), zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) (6410), torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) (7110), torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) (7140), obniżenia na podłożu torfowym z roślinnością ze związku Rhynchosporion (7150), górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk (7230), kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) (9110), żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagenion, Galio odorati-fagenion) (9130), ciepłolubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagenion) (9150), pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) (9190) oraz bory i lasy bagienne (91D0). Z danych RDOŚ w Szczecinie wynika ponadto, że w obszarze występują ponadto siedliska 1170, 1150 oraz 91E0. W SDF wymienia się ponadto 11 gatunków z załącznika II Dyrektywy siedliskowej, będące przedmiotem ochrony: Alosa fallax, Bombina bombina, Cerambyx cerdo, Halichoerus grypus, Lutra lutra, Myotis myotis, Osmoderma eremita, Phocoena phocoena, Petromyzon marinus, Unio crassus, Triturus cristatus. Na wskazanym w Programie odcinku brzegu Zalewu Szczecińskiego (północnej części) i Świny wraz jej wsteczną deltą (lub też w przyjętym zasięgu oddziaływania) na terenie Ostoi występują przedmioty ochrony wymienione w tabeli 5.53 (na podstawie danych udostępnionych przez RDOŚ w Szczecinie). Są to ujścia rzek (estuaria) (1130), zalewy i jeziora przymorskie (laguny) (1150) (nie wymieniony w SDF!) oraz siedliska stwierdzone w pasie ochronnym wzdłuż brzegów wyżej wymienionych akwenów: klify na wybrzeżu Bałtyku (1230), solniska nadmorskie (Glauco-Puccinietalia, część 202

202 zbiorowiska nadmorskie) (1330), starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion (3150), zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) (6410), kwaśne buczyny (9110) oraz łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) (91E0). Pozostała część obszaru leży na odcinku brzegu przylegającym do otwartego morza, opis znajduje się w rozdziale ). Siedlisko laguny (1150) to akwen Zalewu Szczecińskiego z jeziorami Wicko Wielkie i Wicko Małe. Estuarium (1130), w obszarze reprezentowane przez Świnę i jej deltę, może podlegać negatywnym wpływom zaplanowanych w Progamie prac związanych modernizacją umocnień brzegowych. Sztuczne zasilanie może miejscami znacząco oddziaływać na przybrzeżne fragmenty tych siedlisk oraz na typowo przybrzeżny typ siedliska jakim są łęgi (91E0), a także na występujące w bezpośrednim są sąsiedztwie brzego łąki trzęślicowe (6410) i solniska nadmorskie (1330). Natomiast ciężka zabudowa brzegu prowadzona w ramach modernizacji urządzeń brzegowych u podnuża klifów (1230) istotnie wpłynie na naturalne procesy abrazyjne. Starorzecza i naturalne zbiorniki wodne (3150) mają w obszarze jedno miejsca występowania: Wsteczną Deltę Świny szczególnie chroniony fragment Wolińskiego Parku Narodowego, co powinno wyłączyć te siedlisko z zasięgu zaplanowancyh działań związanych z ochroną brzegu. Z tego samego względu poza zasięgiem Programu powinny się znaleźć inne typowe dla Parku siedlisko klify (1230) oraz występujące na nich kwaśne buczyny (9110). Na siedliska leśne (9160 i 9190) nie dochodzące bezpośrednio do brzegu morskiego, oddzielone od niego pasem wydm, działania przewidziane w Programie nie będą miały znaczącego wpływu. Siedliska wydmowe występują po odmorskiej części Ostoi (patrz też rozdział ). Przewidziane w Programie dla tego rejonu sztuczne zasilanie może negatywnie wpłynąć na tarliska parposza gatunku ryb z zał. II Dyrektywy siedliskowej. Nie przewiduje się negatywnych oddziaływań na pozostałe wymienione w SDF dla tej Ostoi rzadkie gatunki tutejszej ichtiofauny (boleń, minóg rzeczny, minóg morski i ciosa) i występującego w lasach na wolińskim klifie gatunku owada pachnicy dębowej. Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej oraz gatunki z załącznika II Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Wolin i Uznam Kod Nazwa przedmiotu ochrony Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku Siedliska z załącznika I DS Ujścia rzek (estuaria) B 1150 Jeziora przymorskie/laguny Klify na wybrzeżu Bałtyku A 1330 Solniska nadmorskie A 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) C C 9110 Kwaśne buczyny A Gatunki zwierząt z zał. II DS Alosa fallax B 203

203 Ujście Odry i Zalew Szczeciński PLH Obszar położony jest u ujścia rzeki Odry do Morza Bałtyckiego. Swoim zasięgiem obejmuje również dolny odcinek rzeki, Zalew Szczeciński, Wyspę Chrząszczewską i Zalew Kamieński. Interesujące są aktywnie rozwijające się delty wsteczne Dziwny i Świny - skutek wlewania się do Zalewu wody morskiej w czasie sztormów. Cofki mogą podnosić poziom wód w akwenie o 1,00 m. Zmienia to zawartość chlorków, temperatury i wysycenia tlenem powierzchniowych warstw wody i powoduje obecność roślin słonolubnych. Wody Zalewu odznaczają się dużym zagęszczeniem organizmów dennych. Zalew Szczeciński ma kluczowe znaczenie dla ichtiofauny słodko- i słonowodnej. Leży on na szlaku wędrówek tarłowych wielu gatunków ryb. Rozległy obszar wód Zalewu Szczecińskiego oraz urozmaicona strefa wybrzeży to ostoje ptasie o randze europejskiej. Z SDF obszaru wynika, że 18 siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy siedliskowej spełnia kryteria przedmiotu ochrony: ujścia rzek (estuaria) (1130), zalewy i jeziora przymorskie (laguny) (1150), klify na wybrzeżu Bałtyku zarówno aktywne, jak i martwe (1230), śródlądowe błotniste solniska z solirodkiem (Salicornion ramosissimae) (1310), solniska nadmorskie (Glauco-Puccinietalia, część zbiorowiska nadmorskie) (1330), śródlądowe słone łąki, pastwiska i szuwary (Glauco- Puccinietalia, część -zbiorowiska śródlądowe) (1340), lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2180), wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi (2330), starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion (3150), zalewane muliste brzegi rzek (3270), zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) (6410), ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) (6430), niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) (6510), torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) (7140), grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum) (9160), pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) (9190), bory i lasy bagienne (91D0) oraz łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) (91E0). Ponadto przedmiotami ochrony obszaru są 4 gatunki ryb z załącznika II Dyrektywy siedliskowej: Alosa fallax, Aspius aspius, Lampetra fluviatilis oraz Pelectus cultratus. Założenia Programu przewidują wykonywanie zadań dla całej linii brzegowej wokół Zalewu Szczecińskiego, jak i wzdłuż cieśniny Dziwny z Zalewem Kamieńskim. W zasięgu oddziaływania mogą się zatem przedmioty ochrony wymienione w tabeli 5.54 (na podstawie danych dostępnych na stronach internetowych Urzędu Morskiego w Szczecinie i udostępnionych przez RDOŚ w Szczecinie. Pozostała część obszaru leży na odcinku brzegu os strony otwartego morza, opis znajduje się w rozdziale ). Siedlisko laguny (1150) to akwen całego Zalewu Szczecińskiego i większa część Dziwny z Zalewem Kamieńskim. Estuarium w obszarze reprezentowane jest przez ujście Dziwny. Sztuczne zasilanie może miejscami znacząco oddziaływać na przybrzeżne fragmenty tych siedlisk oraz na typowo przybrzeżne siedliska jak ziołorośla nadrzeczne (6430) i łęgi (91E0), a także na występujące w bezpośrednim są sąsiedztwie brzego łąki trzęślicowe (6410) i solniska nadmorskie (1330). Starorzecza i naturalne zbiorniki wodne (3150) mają w obszarze jedno miejsca występowania na wyspie Wolin przy ujściu Dziwny, poza zasięgiem działań związanych z ochroną brzegu. Na siedliska leśne (9160 i 9190) nie dochodzące bezpośrednio do brzegu morskiego, oddzielone od niego pasem wydm, działania przewidziane w Programie nie będą miały znaczącego wpływu. Pozostałe siedliska występują po drugiej stronie obszaru (patrz też rozdz ). Przewidziane w Programie dla tego rejonu sztuczne zasilanie może negatywnie wpłynąć na tarliska parposza. Z tego samego względu zagrożone może być jedyne stwierdzone ostatnio w Zalewie (w strefie przybrzeżnej koło Świętowic na wysokości wyspy refulacyjnej Chełminek) stanowisko skójki gruboskorupowej nie będącej jednak przedmiotem ochrony obszaru. Nie przewiduje się 204

204 negatywnych oddziaływań na pozostałe wymienione w SDF dla tej ostoi gatunki ichtiofauny (boleń, minóg rzeczny i ciosa). Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej oraz gatunki z załącznika II Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Ujście Odry i Zalew Szczeciński Kod Nazwa przedmiotu ochrony Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku Siedliska z załącznika I DS Ujścia rzek B 1150 Zalewy i jeziora przymorskie A 1230 Klify na wybrzeżu Bałtyku B 1330 Solniska nadmorskie (Glauco-Puccinietalia, część zbiorowiska nadmorskie) 1340 Śródlądowe słone łąki, pastwiska i szuwary (Glauco-Puccinellietalia maritimae) 2330 Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) B C B B B 6430 Ziołorośla nadrzeczne B 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe B Gatunki zwierząt z zał. II DS Unio crassus Alosa fallax B Uroczyska w Lasach Stepnickich PLH Obszar położony jest w południowo-wschodniej części Puszczy Goleniowskiej. Obejmuje tereny sąsiadujących ze sobą rezerwatów. Między nimi znajdują się tereny leśne i łąki. Z SDF obszaru wynika, że 7 siedlisk przyrodniczych z załącznika I Dyrektywy siedliskowej spełnia kryteria przedmiotu ochrony: zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) (6410), niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) (6510), torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) (7110), torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji (7120), pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) (9190), bory i lasy bagienne (91D0) oraz łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) (91E0). W SDF- nie wymieniono żadnych gatunków z załącznika II Dyrektywy siedliskowej, będących przedmiotami ochrony. Na wskazanym w Programie odcinku brzegu morskiego (lub też w przyjętym zasięgu oddziaływania) występuje siedlisko 91E0 (tab. 5.55). 205

205 Tabela Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej oraz gatunki z załącznika II Dyrektywy siedliskowej występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar PLH Uroczyska w Lasach Stepnickich Kod Nazwa przedmiotu ochrony Ogólna ocena wartości obszaru dla zachowania siedliska/ochrony gatunku Siedliska z załącznika I DS 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe B Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) Zalew Szczeciński PLB Obszar obejmuje polską część Zalewu Szczecińskiego. Zbiornik płytki (średnia głębokość 2-3 m), bardzo żyzny, o niezwykle wysokim zagęszczeniu organizmów bentosowych i bogatym rybostanie. Obszar ustanowiony w celu ochrony ptaków lęgowych i wędrownych i ich siedlisk (patrz też rozdział 5.5.4). W projekcie planu ochrony obszaru Zalew Szczeciński (www 5) wymienia się 7 gatunków ptaków, dla których zagrożeniem mogą prace związane z przekształcaniem linii brzegowej, budową nowych wałów przeciwpowodziowych (to działanie nie leży w kompetencji Urzędu Morskiego) i potencjalnym niszczeniem trzcinowisk (tab. 5.56). Tabela Gatunki ptaków występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar Zalew Szczeciński Kod Nazwa przedmiotu ochrony Ogólna ocena wartości obszaru dla ochrony gatunku A298 Acrocephalus arundinaceus trzciniak C A272 Luscinia svecica podróżniczek C A292 Locustella luscinioides brzęczka C A323 Panurus biarmicus wąsatka C A051 Anas strepera krakwa C A056 Anas clypeata płaskonos C A055 Anas querquedula cyranka C Delta Świny PLB Obszar obejmuje wsteczną deltę Świny, wysoczyznową część wyspy Wolin oraz przyległe tereny lądowe. Deltę tworzą naturalne odnogi Świny odcinające kilkadziesiąt różnej wielkości wyspy. Znaczną część powierzchni obszaru zajmują tereny i siedliska otwarte: podmokłe łąki, okresowo zalewane pastwiska, szuwary, zbiorowiska halofilne (Kajzer i in. 2010). Obszar objęty ochroną ze względu na cenne gatunki lęgowe, oraz jako ważne miejsce występowania ptaków wodnych podczas wędrówki i zimowania. Gniazduje tutaj 1-3% krajowej populacji wodniczki i ponad 1% bielika i krakwy. Na obszarze delty Świny występują znaczące koncentracje zimujących nurogęsi, gęgaw i bielaczków. Spis przedmiotów ochrony znajduje sie w rozdziale W tabeli 5.57 wymieniono przedmioty ochrony występujące potencjalnie w zasięgu oddziaływania Programu. 206

206 Tabela Gatunki ptaków występujące w zasięgu oddziaływania Programu (ocena znajduje się w rozdziale 8.2) obszar Delta Świny Kod Nazwa przedmiotu ochrony Ogólna ocena wartości obszaru dla ochrony gatunku A294 Acrocephalus paludicola wodniczka B A056 Anas clypeata płaskonos C A052 Anas crecca cyraneczka C A055 Anas querquedula cyranka C A051 Anas strepera krakwa C A149 Calidris alpina biegus zmienny B A292 Locustella luscinioides brzęczka C A160 Numenius arquata kulik wielki C A323 Panurus biarmicus wąsatka B A162 Tringa totanus krwawodziób C Zalew Kamieński i Dziwna PLB W skład obszaru wchodzą Zalew Kamieński i Zalew Wrzosowski, leżąca na Zalewie Kamieńskim Wyspa Chrząszczewska, część rzeki Dziwny, oraz jezioro Koprowo, położone na wyspie Wolin. Obszar powołany w celu ochrony ptaków lęgowych i wędrownych oraz ich siedlisk. Ostoja jest ważnym miejscem odpoczynku ptaków migrujących: stwierdzono tu osobników kormorana, łabędzia niemego, gęsi białoczelnej, gęsi gęgawy, krzyżówki, świstuna, gągoła, nurogęsi i łyski. Spis przedmiotów ochrony znajduje sie w rozdziale W projekcie planu ochrony obszaru Zalew Kamieński i Dziwna (www 5) nie wymienia się gatunków ptaków, dla których zagrożeniem są prace związane z ochroną brzegów ani działań ochronnych w tym zakresie. Za największe zagrożenia uznano m. in. sporty wodne, farmy wiatrowe, rozbudowa infarstruktury portowej, presję drapieżników. Łąki Skoszewskie PLB Obejmują rozległy teren bagnistych łąk na wschodnim brzegu Zalewu Szczecińskiego. Szata roślinna łąk położonych nad Zalewem Szczecińskim charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem florystycznym. Na łąkach polderowych brak prowadzenia prac użytkowania jak i długotrwałe podtapianie powoduje wchodzenie zbiorowisk szuwarowych i turzycowiskowych. Obszar powołany w celu ochrony ptaków lęgowych i wędrownych, oraz ich siedlisk. Spis przedmiotów ochrony znajduje się w rozdziale W ZARZĄDZENIU REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W SZCZECINIE z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Łąki Skoszewskie nie wymieniono dla żadnego przedmiotu ochrony zagrożeń związanych z ochroną brzegów ani działań ochronnych z tego zakresu. Za największe zagrożenia uznano m. in. zmniejszenie areału lub utratę siedlisk żerowania w wyniku intensyfikacji rolnictwa i związany z nią zanik zabagnień w krajobrazie rolniczym, presję zabudowy (w tym zabudowa mieszkaniowa, zabudowa rekreacyjnoturystyczna i usług) a także wzrost ruchu turystycznego w strefie przybrzeżnej Zalewu Szczecińskiego i intensywne użytkowanie rekreacyjnego tego akwenu (w tym sporty motorowodne). Wskazuje się ponadto na zwiększoną śmiertelność ptaków spowodowaną kolizjami z elektrowniami wiatrowymi. 207

207 Puszcza Goleniowska PLB Duży kompleks leśny na północ od Goleniowa i na wschód od brzegu Zalewu Szczecińskiego, przedstawia obszar dość silnie zmieniony przez działalność człowieka. Znajdują się tu rozległe torfowiska niskie i obszary porośnięte łęgami i olsami. W lasach dominuje sosna, pozostały też fragmenty lasów dębowych i bukowych. Ważna ostoja lęgowa bielika, kani czarnej, kani rudej i podróżniczka; występuje ok 3% lęgowej populacji krajowej bielika, co najmniej 1% populacji krajowej kani czarnej, kani rudej, podróżniczka oraz stosunkowo wysokie zagęszczenie bąka, derkacza, kropiatki i żurawia (patrz też rozdział 5.5.4). Obszar PLB Puszcza Goleniowska nie jest ostoją ptaków związanych ze strefą brzegową (patrz też ), wobec tego zadania przewidziane w Programie nie będą miały wpływu na żaden z przedmiotów ochrony. Dolina dolnej Odry PLB Obszar obejmuje dolinę Odry pomiędzy Kostrzynem, a Zalewem Szczecińskim (dł. ca 150 km) wraz z Jeziorem Dąbie. W części ujściowej Odra posiada dwa główne rozgałęzienia - Odra Wschodnia i Regalica. Obszar pomiędzy głównymi odnogami (kanałami) (Międzyodrze) jest płaską równiną z licznymi jeziorkami i mniejszymi kanałami, jest on zabagniony, posiada okresowo zalewane łąki i fragmenty nadrzecznych łęgów. W ostoi w całości zawiera się siedliskowy obszar Natura 2000 Dolna Odra. Po stronie niemieckiej wzdłuż Odry rozciąga się Park Narodowy Dolina Dolnej Odry (SDF). W ZARZĄDZENIU REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W SZCZECINIE z dnia 30 kwietnia 2014 r.w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Dolina Dolnej Odry dla żadnego z przedmiotów ochrony nie wymienia się zagrożeń związanych z ochroną brzegów Zalewu Szczecińskiego. Wymienione zagrożenia są związane przede wszystkim ze zmianą reżimu hydrologicznego rzeki (Odry), procesami sukcesji, presją drapieżników, rozwojem gospodarczym (farmy wiatrowe, linie energetyczne etc.) Korytarze ekologiczne Korytarz ekologiczny to przestrzennie ciągła struktura przyrodnicza (nieprzerwana wskutek zainwestowania terenów), z zachowanymi cechami naturalnymi lub zbliżonymi do naturalnych oraz funkcjonalnymi, umożliwiającymi przemieszczanie się materii i energii w środowisku, w tym organizmów żywych. Często określony korytarz ekologiczny w rzeczywistości nie zawsze przedstawia fizyczną strukturę ciągłą lecz jedynie obszar niezabudowany, naturalny lub półnaturalny (swoistą rezerwę ekologiczną), który w otaczającej przestrzeni, poddanej presji, może stanowić potencjalne powiązanie przyrodnicze. Istotne jest zachowanie łączności ekologicznej, czyli kompletu cech, które mają wpływ na ochronę trwałości istnienia i łączności siedlisk przyrodniczych w całym ich naturalnym zasięgu. Rozpatruje się tu dwa podejścia: 1) ekologiczne (populacyjne), jako zachowanie przestrzeni dla migracji i dyspersji gatunków oraz 2) krajobrazowo-przestrzenne, gdzie zwraca się szczególną uwagę na zapewnienie trwałości struktur krajobrazowych (Studium korytarzy 2014). Wiodącą rolę w zachowaniu łączności przestrzennej struktur ekologicznych odgrywają przede wszystkim korytarze rangi ponadregionalnej i regionalnej. Korytarze te, z uwagi na ich funkcjonalne powiązania, łączność przestrzenną i znaczenie dla procesów przyrodniczych, muszą być rozpatrywane łącznie, stanowiąc element i gwarancję spójności całej sieci ponadregionalnej. W wyniku delimitacji korytarzy ekologicznych (Studium korytarzy 2014), wyznaczono 8 struktur przestrzennych w randze korytarzy ponadregionalnych, odgrywających ważną rolę łącznikową obszarów naturalnych i cennych przyrodniczo oraz chronionych w skali kraju oraz ponadkrajowej, w tym wyznaczono 2 korytarze przebiegające wzdłuż wybrzeża: 208

208 Nadzalewowy (wzdłuż Mierzei Wiślanej i jej wybrzeża, dodatkowo obejmujący powierzchnię niespełna 47 km2 wód przybrzeżnych Zalewu Wiślanego do izobaty 2 m głębokości), Nadmorski (wzdłuż Półwyspu Helskiego i wybrzeża morskiego Bałtyku) (rys. 5.14). Pozostałe korytarze ponadregionalne to: Dolina Wisły, Dolina Słupi i Wdy, Dolina Gwdy, ciąg dolin Wieprzy Studnicy Brdy, Dolina Liwy i Dolina rzeki Dzierzgoń. Rys Korytarze ekologiczne różnej rangi na terenie województwa pomorskiego (źródło: Studium korytarzy 2014) Część powierzchni korytarzy ponadregionalnych i korytarzy regionalnych, objętych jest obecnie prawnymi formami ochrony przyrody. Gwarantuje to w pewnym stopniu ich trwałość, zależną jednak od reżimu ochronnego i przestrzegania na etapie planowania i zagospodarowania przestrzennego obowiązujących w ich granicach ograniczeń ustawowych. Ten aspekt powinien być uwzględniany przy realizacji zadań Programu Ocena stanu powietrza atmosferycznego i klimatu akustycznego dla całej strefy objętej Programem Stan powietrza atmosferycznego Głównym źródłem emisji gazów do powietrza w województwach pomorskim, zachodniopomorskim oraz warmińsko-mazurskim jest spalanie paliw oraz przemysł. Udział emisji ze źródeł technologicznych w ogólnej emisji gazów jest niewielki, wzrasta natomiast udział tzw. niskiej emisji (paleniska domowe), rozproszona emisja ze źródeł niezorganizowanych oraz emisja komunikacyjna. Na podstawie oceny jakości powietrza wykonanej przez WIOŚ w Olsztynie, wszystkim strefom (miasto Olsztyn, miasto Elbląg, strefa warmińsko-mazurska) w województwie warmińsko-mazurskim przypisano różne klasy ze względu na zanieczyszczenia różnego typu. Ze względu na stężenie pyłów PM10 wszystkim strefom przypisano klasę A (rys. 5.15). Z uwagi na stężenia benzo(a) pirenu wszystkie strefy otrzymały klasę C. Poziomy stężeń pozostałych badanych zanieczyszczeń (dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku węgla, metali w pyle PM10 (ołowiu, arsenu, kadmu i niklu) oraz ozonu), nie przekraczały poziomu dopuszczalnego, określonego w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 roku w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, (Dz. U. 209

209 z 2008 r. Nr 47, poz. 281), zwanego dalej Rozporządzeniem w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, a więc zaklasyfikowano je do klasy A. W województwie pomorskim ocena jakości powietrza wykazała, że za równo w strefie aglomeracji trójmiejskiej (Gdańsk, Gdynia, Sopot) jak i pomorskiej (pozostała część województwa) poziomy stężeń: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku węgla, benzenu, metali w pyle PM10 (ołowiu, arsenu, kadmu i niklu) i ozonu nie przekraczały poziomu dopuszczalnego, określonego w Rozporządzeniu w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, a więc zaklasyfikowano je do klasy A. Stężeniom pyłów PM10 (rys. 5.16) oraz PM 2,5 w strefie aglomeracji trójmiejskiej przypisano klasę A. W strefie pomorskiej przekroczyły one dopuszczalny poziom, zaklasyfikowano je tam do klasy C. Stężenie benzo(a)pirenu przekroczyło dopuszczalny poziom w obu strefach, co spowodowało wyznaczenie klasy C na obszarze całego województwa. W województwie zachodniopomorskim, podobnie jak w województwie warmińsko-mazurskim zanieczyszczeniami problemowymi był benzo(a)piren. Skutkowało to przypisaniem klasy C wszystkim trzem strefom (zachodniopomorskiej, miasto Szczecin i miasto Koszalin). Stężenia pyłów PM10 (rys. 5.17), jak i pozostałych badanych związków nie przekraczały poziomu dopuszczalnego w żadnej ze stref przez co pod tymi względami otrzymały klasę A. Niestety we wszystkich trzech strefach poziom długoterminowej klasyfikacji ozonu został przekroczony i otrzymały one klasę D2. Wysokie stężenia benzo(a)pirenu odnotowywane są w okresie grzewczym (latem poziomy spadają praktycznie do zera). Jego źródłem są przestarzałe, niskosprawne paleniska domowe ogrzewane paliwami stałymi. W strefie brzegowej morza w ciągu roku dominują wiatry z kierunków zachodniego i południowozachodniego, najrzadziej zaś z kierunku północnego. Konsekwencją takiego układu kierunków wiatru jest to, że zanieczyszczenia generowane w trakcie realizacji prac czerpalno-refulacyjnych i budowy umocnień, będą rozpraszane i przemieszczane w kierunku otwartego morza. Prowadzone prace hydrotechniczne nie spowodują pogorszenia stanu powietrza w miejscu prowadzonych prac z uwagi na to, że wartości poszczególnych zanieczyszczeń w powietrzu są dużo niższe od wartości granicznej. Rys Klasyfikacja stref województwa warmińsko-mazurskiego za 2010 rok z uwzględnieniem parametrów kryterialnych określonych dla PM10 pod kątem ochrony zdrowia (na podstawie danych przedstawionych przez Zalewski i Krasnowska 2014) 210

210 Rys Klasyfikacja stref województwa pomorskiego za 2013 rok z uwzględnieniem parametrów kryterialnych określonych dla PM10 pod kątem ochrony zdrowia (źródło: Dramps i Zarembski 2014) Rys Wyniki klasyfikacji stref województwa zachodniopomorskiego w ocenie rocznej za 2013 r. dotyczącej pyłu PM10 pod kątem ochrony zdrowia (na podstawie danych przedstawionych przez Rewaj i in. 2014) 211

211 Klimat akustyczny Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 1 października 2012 r. (Dz. U. z 2012 r. poz. 1109) wprowadzono zmiany do rozporządzenia z 2007 w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Dla terenu zabudowy jednorodzinnej wskaźnik dla pory dziennej został podniesiony z 55 do 61 db, a dla pory nocnej - z 50 do 56 db. Dopuszczalny wskaźnik długookresowy średniego poziomu dźwięku LDWN dla analogicznego rodzaju zabudowy został podwyższony z 60 do 68 db, a wskaźnik LN dla pory nocnej - z 50 do 59 db. Klimat akustyczny środowiska w województwie warmińsko-mazurskim kształtowany jest głównie przez hałas komunikacyjny, a w szczególności drogowy. Drugim problemem jest hałas emitowany przez zakłady produkcyjne i usługowe, które mają charakter lokalny i również stanowią uciążliwość dla ludności mieszkającej bądź przebywającej w bliskości zakładu. W roku 2013 na terenie województwa przeprowadzono ogółem 45 kontroli w zakresie uciążliwości akustycznej w tym (36) z pomiarem hałasu. Wnioski dotyczyły głównie zakładów różnych branży, hoteli i sklepów. Średnio połowa kontrolnych pomiarów emisji hałasu do środowiska wykazała przekroczenie dopuszczalnego poziomu dźwięku na terenach zamieszkanych. W wyniku kontroli w 5 zakładach stwierdzono przekroczenie dopuszczalnego poziomu dźwięku, w wyniku działań WIOŚ we wszystkich przypadkach po zastosowaniu zmian w zakładach udało się dostosować do norm hałasowych. Na terenie województwa pomorskiego głównym źródłem zanieczyszczenia klimatu akustycznego jest hałas komunikacyjny (drogowy, kolejowy, lotniczy), w mniejszym stopniu hałas pochodzący z obiektów przemysłowych. Hałas ten z uwagi na położenie szlaków drogowych, kolejowych i lotniczych występuje przede wszystkim w oddaleniu od linii brzegowej morza. Wyniki monitoringu hałasu drogowego uzyskane na podstawie pomiarów wykonanych przez WIOŚ Gdańsk w 2013 roku wskazują na zróżnicowany stan klimatu akustycznego w województwie pomorskim, od braku przekroczeń na terenie Ustki, do znacznych na terenie Redy. W stosunku do źródeł liniowych, pochodzących od komunikacji, hałas pochodzący ze źródeł przemysłowych i usług ma w ostatnich latach mniejszy wpływ na klimat akustyczny województwa pomorskiego. Uciążliwość ta dotyczy najczęściej ograniczonej liczby mieszkańców i jest stosunkowo łatwiejsza do zredukowania, zarówno na podstawie działań administracyjno-prawnych, jak i technicznych. W 2013 roku WIOŚ w województwie pomorskim prowadził postępowanie w 62 przypadkach skarg na hałas i wykonał 87 pomiarów w terenie. Przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu stwierdzono w ok. 10% wykonanych pomiarów. W miejscowościach województwa zachodniopomorskiego, dla których prowadzono pomiary hałasu, niekorzystny klimat akustyczny wynika z ich układu urbanistycznego. W okresie rozwoju przestrzennego miast rozbudowa przebiegała wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych. Z tego względu część z tych obszarów jest narażona na przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu komunikacyjnego. Problem ten będzie się pogłębiał wraz ze wzrostem natężenia ruchu. W roku 2010, liczba ludności narażonej na skutki ponadnormatywnego hałasu wynosiła od 11-60% mieszkańców poszczególnych miast. W 2013 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska nie prowadził pomiarów monitoringowych hałasu na terenie województwa za wyjątkiem powiatu myśliborskiego. W 2013 roku powstała Mapa akustyczna dla dróg wojewódzkich o ruchu powyżej pojazdów rocznie położonych na terenie województwa zachodniopomorskiego, za której wykonanie odpowiedzialny był Zachodniopomorski Zarząd Dróg Wojewódzkich w Koszalinie (ZZDW). Na podstawie wykonanych map akustycznych wyznaczono liczne tereny, na których występowały 212

212 przekroczenia dopuszczalnego poziomu dźwięku. Program ochrony środowiska przed hałasem dla województwa zachodniopomorskiego jest w trakcie opracowywania. W sąsiedztwie morza występuje naturalny klimat akustyczny. Zostanie on nieznacznie zmieniony jedynie w momencie prowadzenia prac hydrotechnicznych (sztuczne zasilanie, budowa umocnień), po czym powróci do poziomu naturalnego. Większość plaż od najbliższych zabudowań oddzielona jest ścianą lasu i pasmem wydm, dlatego też hałas związany z prowadzeniem prac nie spowoduje uciążliwości dla mieszkańców. Tereny położone w sąsiedztwie morza są pod wpływem oddziaływań akustycznych związanych z ruchem turystycznym i funkcjonowaniem miejscowości Ludzie, w tym jakość życia i zdrowia Podstawowym celem ochrony brzegów morskich jest zapewnienie wymaganego poziomu bezpieczeństwa zaplecza brzegu morskiego przed oddziaływaniem ze strony morza przy zachowaniu właściwego stanu środowiska w pasie technicznym. Jednak istotnym jest, aby środki wykorzystywane do ochrony terenów, a przede wszystkim zdrowia i życia ludzkiego nie miały negatywnego wpływu na chronione obszary niszcząc walory estetyczne i turystyczne regionów. Pas nadmorski obejmuje trzy województwa: pomorskie, zachodniopomorskie i warmińsko-mazurskie z 41 gminami posiadającymi dostęp do wód morskich (z czego 9 z dostępem jedynie do zalewów) (rys. 5.18). Rys Lokalizacja gmin nadmorskich, na obszarze których prowadzono działania ochronne w ramach Programu ochrony brzegów morskich (kolor szary-gminy województwa zachodniopomorskiego, kolor zielony-gminy województwa pomorskiego, kolor biały-gminy nadmorskie, na obszarze których nie prowadzono działań w ramach Programu) (źródło: Boniecka i in. 2013) Biorąc pod uwagę gęstość zaludnienia, zagospodarowanie oraz zakres przekształcenia środowiska przyrodniczego w strefie nadmorskiej można wyróżnić trzy typy ugrupowań gmin (Gaworecki 2001): aglomeracje miejskie- np. Gdańsk-Gdynia, intensywnie zagospodarowane i wykorzystywane obszary turystyczne- np. Półwysep Helski słabo zaludnione obszary nadmorskie o charakterze rolniczym lub rolniczo-leśnym (pustki nadmorskie)- np. gmina Postomino, mierzeja jeziora Bukowo. Na polskim wybrzeżu funkcjonuje obecnie 66 małych portów i przystani morskich, z czego 40 to typowe przystanie morskie, a 26 to porty. Wśród nich szczególne miejsce zajmują porty morskie o podstawowym znaczeniu dla gospodarki: Gdańsk, Gdynia, Szczecin i Świnoujście. 213

213 Infrastruktura dostępowa do portów (falochrony portowe, tory wodne) ma negatywny wpływ na przebieg procesów litodynamicznych na przyportowych odcinkach brzegu. Stanowi sztuczną barierę dla naturalnych procesów przemieszczania się osadów i jako taka prowadzi do jego zaburzania, co skutkuje powstawaniem obszarów erozyjnych po wschodniej stronie portów i akumulacji po ich zachodniej stronie. Wskutek deficytu osadów, który w przypadku Półwyspu Helskiego może sięgać nawet na odległość 20 km od portu Władysławowo (Semrau 1980), po wschodniej stronie portów otwartego morza powstał i jest rozwijany system umocnień brzegowych. Z jednej strony porty są źródłem dochodu dla gmin, z drugiej zaś utrzymanie pasa technicznego w stanie zgodnym z wymogami Art. 36 ust. 2 ustawy o obszarach morskich RP wymaga ponoszenia kosztów ochrony erodowanych odcinków brzegów przyległych do portów. Spośród ogólnej liczby 41 gmin 18 z nich to gminy wiejskie, 10 miejskie, 8 wiejsko-miejskie (Międzyzdroje, Wolin, Dziwnów, Trzebiatów) oraz 5 gminy na prawach powiatu (Elbląg, Gdańsk, Sopot, Gdynia, Świnoujście). Zajmują one łączną powierzchnię km 2 i są zamieszkiwane przez około tysięcy stałych mieszkańców (tab. 5.58). W pasie nadmorskim zlokalizowanych jest 76 jednostek osadniczych w tym 65 o charakterze wiejskim. Ujścia rzeczne, przetoki i drobne cieki zajmują około 6 km linii brzegowej. Tabela Ludność w gminach nadmorskich i nadzalewowych L.p. Jednostka terytorialna Powierzchnia [km 2 ] Ludność (tys.) 1) miasto wieś ogółem 1 gmina Nowe Warpno 2) gmina Police 2) gmina Stepnica (wiejska) 2) Świnoujście (powiat) gmina Międzyzdroje gmina Wolin gmina Dziwnów gmina Rewal (wiejska) gmina Trzebiatów gmina Kołobrzeg (wiejska) Kołobrzeg gmina Ustronie Morskie (wiejska) gmina Będzino (wiejska) gmina Mielno (wiejska) gmina Darłowo (wiejska) Darłowo gmina Postomino (wiejska) gmina Ustka (wiejska) Ustka gmina Smołdzino (wiejska) Łeba

214 L.p. Jednostka terytorialna Powierzchnia [km 2 ] Ludność (tys.) 1) miasto wieś ogółem 22 gmina Choczewo (wiejska) gmina Krokowa (wiejska) Władysławowo Jastarnia Hel gmina Puck (wiejska) gmina Puck (miejska) gmina Kosakowo (wiejska) Gdynia (powiat) Sopot (powiat) Gdańsk (powiat) gmina Stegna (wiejska) gmina Sztutowo (wiejska) 3) Krynica Morska 3) Elbląg (powiat) 4) gmina Elbląg (wiejska) 4) gmina Tolkmicko 4) gmina Frombork 4) gmina Braniewo (wiejska) 4) gmina Braniewo (miejska) 4) Suma ) 2) gminy leżące nad Zalewem Szczecińskim bez bezpośredniego dostępu do morza 3)gminy leżące zarówno w pasie nadmorskim jak i nad Zalewem Wiślanym 4) gminy leżące nad Zalewem Wiślanym bez bezpośredniego dostępu do morza W obrębie terenów zabudowanych w pasie nadmorskim dominuje zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna, mieszkalno-pensjonatowa, zabudowa usług turystyki i pozostałych usług. Tereny położone z dala od morza zabudowane są zabudową zagrodową i jednorodzinną. Zachowały się również inne formy użytkowania jak na przykład tereny zajmowane lub w przeszłości użytkowane przez wojsko (Pogorzelica, Rogowo). Obszar pasa nadbrzeżnego jest w trakcie intensywnej przebudowy i modernizacji. Dotyczy to szczególnie budowy nowych obiektów mieszkaniowych i turystyki, modernizacji starej zabudowy oraz potencjalnej zabudowy terenów przekazanych przez wojsko. Bliskość morza sprawia, że zmienia się nieco profil zatrudnienia w miejscowościach mających do niego bezpośredni dostęp. Z danych przedstawionych na rys wynika, że w zdecydowanej większości gmin nadmorskich najważniejsza jest działalność gospodarcza związana z turystyką (kwatery, gastronomia). Drugie miejsce zajmuje działalność handlowa, którą należy uznać za uniwersalną i ważną dla wszystkich gmin, nie tylko położonych na terenach nadmorskich. W wielu 215

215 gminach wskazano jednak również przetwórstwo przemysłowe oraz transport (Oleńczuk-Paszel, Nowak, 2010). Turystyka ponadto wpływa stymulująco na: transport, usługi, budownictwo, rolnictwo, oraz niektóre gałęzie przemysłu generując dochody i miejsca pracy. Rys Rodzaje działalności gospodarczej w gminach nadmorskich w roku 2009 (źródło: Oleńczuk-Paszel, Nowak, 2010). Takie a nie inne położenie gmin nadmorskich determinuje ich turystyczny charakter. Bliskość morza zachęca turystów do kąpieli, z tego względu ustanawiane są oficjalne obszary kąpieliskowe, których zdatność zarówno pod względem czystości wody, infrastruktury kąpieliska jak i bezpieczeństwa jego użytkowania sprawdza Główny Inspektorat Sanitarny. Niestety nie są to jedyne miejsca, gdzie kąpiący cieszą się dostępem do wody. W roku 2014 funkcjonowało łącznie 84 oficjalnych kąpielisk (1 nad Zalewem Szczecińskim, 52 nad morzem otwartym, 11 na Półwyspie Helskim, 20 nad Zatoką Gdańską i 0 nad Zalewem Wiślanym dane uzyskane z Serwisu Kąpieliskowego). Należy zauważyć, że ilość kąpielisk może być różna w kolejnych latach (rys. 5.20). Sztuczne zasilanie plaży poszerza jej obszar oraz pokrywa brzeg osadem piaszczystym i choć nie jest to głównym celem tej formy ochrony brzegu, niewątpliwie zwiększa ono w ten sposób atrakcyjność turystyczną danego obszaru, co pozytywnie wpływa na gospodarkę przyległych terenów. Przy strategii gmin ukierunkowanych na rozwój turystyki i rekreacji odpowiednia pojemność plaż jest jednym z ważniejszych elementów wpływających na wartość zaplecza rekreacyjnego i poziom życia jej mieszkańców. 216

216 Rys Oficjalne kąpieliska na polskim wybrzeżu i okolicach (źródło: Serwis kąpieliskowy Swoją rolę turystyka zawdzięcza przede wszystkim atrakcyjności turystycznej, do której zaliczyć należy walory przyrodniczo-środowiskowe oraz kulturowe. Głównymi atrakcjami turystycznymi są nadmorskie plaże i kąpieliska, możliwość uprawiania sportów wodnych, turystyka i porty morskie, uzdrowiska (właściwości zdrowotne wód leczniczych i termalnych oraz borowin), specyficzny mikroklimat (aerozol morski). Godnym zauważenia jest fakt, iż tereny nadmorskie chętniej są wybierane przez turystów jako obszar na wypoczynek niż jakiekolwiek inne regiony (rys. 5.21). Rys Wynik ankiety reprezentujący zainteresowanie wypoczywających różnymi rejonami (źródło: ku_turystycznego.pdf? ) Z uwagi jednak na to, iż polskie regiony stosunkowo rzadko są wybierane w porównaniu z wycieczkami zagranicznymi należy tym bardziej dbać o zachowanie walorów naturalnych i dostępność strefy brzegowej. Aby nie umniejszać walorów turystycznych danego regionu należy więc ostrożnie wybierać formy ochrony brzegu. Z tego względu najbardziej pożądaną metodą jest obecnie powszechnie stosowane 217

217 sztuczne zasilanie. Oczywiście należy również wprowadzić zmiany w strategiach rozwoju gmin nadmorskich i nadzalewowych, aby dla zmniejszenia skali zagrożeń uwzględniać strefę bezpiecznego inwestowania i preferować ich rozwój na południe od istniejącej linii zabudowy. Dzięki czemu długość odcinków niezbędnych do ochrony nie będzie się wydłużać, nie umniejszając przy tym walorów estetycznych pasa nadbrzeżnego Ocena stanu strefy brzegowej na podstawie wyników monitoringu brzegów morskich z lat /2009 oraz 2012 Niniejszy rozdział opracowano na podstawie pracy pt. Określenie priorytetów ochrony brzegów morskich w świetle wdrażania strategii ochrony brzegów (Boniecka 2010) oraz wykonanej oceny skuteczności systemów ochrony brzegu morskiego zrealizowanych przez Urzędy Morskie w okresie w ramach realizacji wieloletniego Programu ochrony brzegów morskich (z wyłączeniem brzegów Zalewu Wiślanego i Zalewu Szczecińskiego) (Boniecka i in. 2013). Głównym celem opracowania było, w szczególności: porównanie położenia linii brzegowej z lat i w roku 2012, ocena zgodności poziomu bezpieczeństwa zaplecza gwarantowanego przez systemy ochrony brzegów z poziomem wymaganym przez strategię ochrony brzegów z uwzględnieniem miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i studiów uwarunkowań gmin nadmorskich, ocena wpływu przedsięwzięć na przedpole budowli i sąsiednie odcinki brzegu, ocena kosztów przedsięwzięć ochronnych w porównaniu z szacunkową wartością zaplecza (kategorią ekonomiczną). Pomiary monitoringowe, które w latach objęły cały polski brzeg, pozwoliły na ocenę stanu strefy brzegowej na podstawie pięciu parametrów, tj. umownego spadku (nachylenia) strefy zmian brzegowych (p), umownej szerokości stref zmian brzegowych (w), położenia górnej granicy strefy zmian brzegowych (x 1 ), położenia umownej linii brzegowej (x u ) oraz powierzchni przekroju strefy zmian brzegowych (A). Do wyznaczenia tych parametrów zastosowano zaadaptowany do warunków polskiego brzegu, holenderski schemat obliczeniowy. Uwzględnia on objętość aktywnej strefy brzegowej od +2 m n.p.m. (przyjęty, jako podstawa wydmy) do -6 m p.p.m., tj. do granicy podmorskiej pasa rew, niezależnie od budowy geologicznej i odporności strefy brzegowej (Elementy monitoringu 2008). Dodatkowo dla wybrzeża zachodniego uwzględniono dane z pomiarów monitoringowych wykonanych w latach Z uwagi na brak pomiarów z Zatoki Gdańskiej i brak części pomiarów z Wybrzeża Środkowego (km 278,5-345,0), na wymienionych odcinkach brzegu nie przedstawiono położenia umownej linii brzegowej w 2012 r. Kompletna ocena działań z wykorzystaniem przyjętego modelu obliczeniowego wymaga, bowiem dysponowania dobrymi, porównywalnymi materiałami pomiarowymi obejmującymi całą długość brzegów Bałtyku południowego (ibidem). Parametry charakteryzujące strefę brzegową można obliczyć dla różnych konfiguracji systemu brzegowego: dla rejonów morfodynamicznych brzegów mierzejowych, klifowych czy też odcinków przyportowych. Uwzględniając występowanie wzdłuż brzegów Bałtyku południowego systemu erozyjno-akumulacyjnego można również obliczyć powierzchnię przekroju umownego A dla odcinków brzegów o długości 2 km o trwałej erozji w okresie oraz brzegów akumulacyjnych w wyżej wymienionym okresie. Podstawą wyznaczenia odcinków, na których zachodzą procesy abrazji brzegów były uśrednione parametry strefy brzegowej rejonów morfodynamicznych brzegów południowego Bałtyku. Ten 218

218 podział strefy brzegowej uwzględnia podobieństwo zachodzących w wydzielonych rejonach procesów morfo- i litodynamicznych i ich wyraźne zróżnicowanie (Boniecka i Gajda 2010). Uwzględniono również stan przybrzeża bliskiego, szczególnie szerokości skłonu brzegowego, szerokość strefy rew, oraz powierzchnie przekroju rew. To głównie stopień rozwinięcia form strefy rewowej wpływa na odporność brzegu na erozję (Pruszak, 1998). Obecnie wzdłuż brzegów Bałtyku południowego, w przybrzeżu odcinków akumulacyjnych najczęściej występują dwie lub trzy rewy. Na odcinkach erozyjnych przybrzeże charakteryzuje się występowaniem jednej rewy, bardzo często nieciągłej, a także często profilem bezrewowym. Rewy mogą mieć powierzchnię przekroju od >400 m 2 (potencjał dyssypacji bardzo duży) do 50m 2 (potencjał bardzo mały). Na podstawie pomiarów morfometrycznych wykonanych na 880 profilach przybrzeża (Elementy monitoringu, 2008) stwierdzono, że w Zatoce Gdańskiej wskaźnik rozwinięcia strefy rew ( n / p ) wynosi 1,0 tzn. średnio na jeden profil przypada jedna rewa. Jednak wyróżnia się tam Mierzeja Wiślana (km 0,0-24,0) gdzie funkcjonuje dobrze rozwinięty system rewowy. Najsilniej system rewowy rozwinięty jest na przybrzeżu morskich brzegów Półwyspu Helskiego, co związane jest z kompleksowym zasilaniem jego brzegów od 1989 roku. Wskaźnik rozwinięcia wynosi 1,5. Dla rejonu morza otwartego wskaźnik rozwinięcia wynosi 1,40. Dla subrejonów km 153,0-180,0, 183,0-216,0 i 246,5-256,0 w przybrzeżu funkcjonuje dobrze rozwinięty system rewowy. Dla przybrzeża brzegów klifowych wybrzeża zachodniego obserwujemy zmniejszenie się powierzchni przekroju rew i znaczny deficyt osadów form strefy brzegowej. Stan strefy brzegowej na podstawie parametru A Średnie wartości parametru A tj. powierzchnię umownego przekroju brzegu dla rejonów morfodynamicznych obliczono na podstawie pomiarów monitoringowych wykonanych w latach Na odcinku km 345,0-428,0 w latach wykonano w każdym przekroju pomiarowym od 5-ciu do 6-ciu pomiarów, na odcinku km H 0,0-36,5 dwa pomiary (rok ), w pozostałych przekrojach tylko po jednym pomiarze w okresie od 2004 do 2006 roku. Wyniki tych pomiarów wykorzystano do obliczenia średnich parametrów A, zakresów zmian parametru A i odchylenia standardowego parametru A dla morfodynamicznie zróżnicowanych rejonów polskiego brzegu morskiego (tab. 5.59). Przy wykorzystaniu ww. parametrów przeprowadzono analizę morfologiczną i parametryzację strefy brzegowej oraz wyznaczono układy erozyjno-akumulacyjne, obliczono także deficyt osadów dla odcinków erozyjnych brzegu i przybrzeża. Przyjęto, że odcinki brzegu, dla których wartości A<A śr, podlegają erozji, a odcinki o wartości A>A śr mają charakter akumulacyjny. Określony na podstawie zmienności parametru A zasięg erozji strefy brzegowej na tle charakterystyki morfologiczno-odpornościowej brzegów Bałtyku południowego odniesiono do zapisów obowiązującej ustawy o ustanowieniu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich, zgodnie ze szczegółowym wykazem zadań określonych w załączniku do ustawy (Boniecka i Gajda 2010). Za szczególnie zagrożone wzrostem poziomu morza i oddziaływaniem wezbrań sztormowych, uznano odcinki brzegu, których zaplecze jest wysoko zainwestowane lub posiada unikatowe wartości przyrodnicze w skali kraju lub Europy. Te kryteria były również podstawą powtórnej oceny strefy brzegowej, która była możliwa dzięki realizowanemu monitoringowi polskich brzegów morskich w latach

219 Tabela Przemieszczanie się linii brzegowej oraz średni parametr A dla morfodynamicznie zróżnicowanych rejonów polskiego brzegu morskiego na tle zmian systemu brzegowego w okresie (Boniecka i Gajda 2010, Zawadzka-Kahlau 1999) Lp. R e j o n y Kilometraż Długość odcinka Ilość przekrojów pomiarowych Prędkość przemieszczania się linii brzegowej w latach Prędkość przemieszcz ania się linii brzegowej w latach Parametr A (powierzchnia przekroju aktywnej strefy brzegu) A średni A minim. A maks. Odchylenie standard. A [km] [m/rok] [m/rok] [m 2 ] [m 2 ] [m 2 ] [m 2 ] Mierzeja Wiślana Sopot 0,0-79,0 79, ,15-0, Sopot Babi Dół 79,0-94,0 15, ,10-0, Mierzeja Wiślana Babi Dół 0,0-94,0 94, ,12-0, Babi Dół Władysławowo 94,0-124,0 30, ,005-0, ,3 8 Półwysep Helski (część zatokowa) 9 Półwysep Helski (część morska) 10 Półwysep Helski (część morska odcinek NW) H 39,0-71,0 32,0 65-0, ,5 H 0,0-36,5 36,5 75-0, H 0,0-28,5 28,5 58-0,37-0, Władysławowo Jarosławiec 124,5-246,5 122, ,005-0, Jarosławiec - Sarbinowo 246,5-307,0 60, ,37-0, Sarbinowo-Międzyzdroje 307,0-413,0 106, ,15-0, Międzyzdroje-Świnoujście 413,0-423,0 10,0 21 bd bd Wschód 17 Międzyzdroje-granica państwa 413,0-428,0 15,0 24 bd bd Ogółem 0,0-428, ,10-0,

220 W Zatoce Gdańskiej (km 0,0-95,0) najmniejszy umowny przekrój brzegu wyznaczony parametrem A stwierdzono na 3 odcinkach brzegów klifowych : klifie orłowskim, gdyńskim i mechelińskim o łącznej długości 6,95 km (km 81,5-92,5) co związane jest z charakterystycznymi dla brzegów klifowych krótkimi, stromymi, profilami przybrzeża, stwarzając warunki do odbijania energii falowania i odbrzegowego transportu osadów. Strefa umownego przekroju brzegu na tych odcinkach Zatoki Gdańskiej jest dwukrotnie mniejsza niż na odcinku Mierzei Wiślanej (km 0,0-79,0) (Elementy monitoringu 2008). Na odcinku od Portu Północnego do Sopotu (km 56,0-75,0), wyłączając odcinki związane ze starymi stożkami ujściowymi, strefa brzegowa podlega silnej erozji związanej głównie z jej antropogenizacją (falochrony portowe, kierownice w ujściach rzek). Dotyczy to również odcinków brzegu zarówno na południe (km 85,0-82,0) od portu Gdynia, jak i na północ (km 89,5-93,0) od portu, gdzie powierzchnia umownego przekroju brzegu nie przekracza 1000 m 2 (z wyjątkiem km 83,0 i km 85,0). Dla Zatoki Gdańskiej w rejonie Mierzeja Wiślana - Babie Doły odcinki erozyjne wyznaczone wg. parametru A pokrywają się z przewidzianymi do ochrony w latach , zgodnie z obowiązującą ustawą o ustanowieniu wieloletniego Programu ochrony brzegów morskich. Dla odcinków erozyjnych Mierzei Wiślanej (km 0,5-10,0), gdzie przeważają wydmy wysokie, a skłon przybrzeża jest bardzo szeroki, norma bezpieczeństwa brzegów szacowana obecnie na Tp=500 nie wymaga prowadzenia działań ochronnych. Na 23 kilometrach brzegów Półwyspu Helskiego, gdzie prowadzone jest systematyczne zasilanie zgodnie z zapisami ustawy, analiza parametru A wskazuje na utrzymywanie się erozji strukturalnej na odcinku nasadowym km H 0,0-5,5, w rejonie Kuźnicy km H 9,5-19,5 i Juraty km 19,0-20,5. Średnia wartość powierzchni umownego przekroju strefy brzegowej A dla odcinków erozyjnych Półwyspu Helskiego wynosi 1160 m 2, przy średniej wartości dla odcinków akumulacyjnych A= 1475 m 2. Erozję zlokalizowano również na odcinku półwyspu, gdzie nieprowadzone są prace ochronne. Dotyczy to szczególnie odcinka km H 25,5 27,0 i km H 32,0-36,5 tj. cypla półwyspu. Obserwujemy tam wynoszenie osadów na większe głębokości i stopniową redukcję form przybrzeża. Ogólnie cały rejon morfodynamiczny Półwyspu Helskiego (km H 0,0-36,5) charakteryzuje się słabo rozwiniętą strefą brzegową, gdzie deficyt osadów w odniesieniu do średniej dla całego rejonu oszacowany na podstawie parametru A wynosi około 2,8 mln m 3. Z uwagi na bezpośrednie sąsiedztwo rezerwatu przyrody Helskie Wydmy, strefę brzegową w rejonie km 25,4-27,8 (otulina rezerwatu pomiędzy linią brzegową a podstawą wydmy przedniej) należy zachować w stanie naturalnym. Teren ten wyróżnia się wybitnymi walorami przyrodniczymi ze względu na unikalny na polskim wybrzeżu naturalny krajobraz wydmowy oraz obecność gatunków roślin i grzybów chronionych, rzadkich i zagrożonych. Odcinek km H 32,0-36,5 powinien podlegać monitorowaniu i ocenie stanu brzegu z uwagi na bliskie sąsiedztwo miejscowości Hel. Rejon Zatoki Puckiej (km 94,0-124,0) gdzie z brzegami klifowymi sąsiadują niskie brzegi wydmowe, charakteryzuje się dobrze rozwiniętą strefą brzegową. Jednak w wyniku uaktywnienia się zjawisk hydrodynamicznych, w ostatnim 30-leciu szczególnie na trzech odcinkach klifowych nastąpiło przyspieszenia niszczenia przybrzeża i zboczy klifów, co wywołało wzrost procesów osuwiskowych. Odcinki erozyjne sięgają po km 120,5, którego nie objęła ustawa. Z uwagi na zanik plaży i wydmy nadbrzeżnej i zagrożenie zaplecza przez powodzie morskie może zajść konieczność utrzymania linii brzegowej na fragmentach zainwestowanego zaplecza odcinka km 117,8-120,5. Rejon morfodynamiczny Władysławowo-Jarosławiec z trzema mierzejami: Karwieńską, Jez. Długie, Jez. Gardno o łącznej długości 22,9 km, słabo rozwiniętej strefie brzegowej i małych zasobach osadów na długości 12,4 km jest zagrożony przez silną erozję. Na dwóch mierzejach: Jeziora Sarbsko i Łebsko przeważa akumulacja, co związane jest z rozwiniętą pokrywą litoralną przybrzeża (ławice Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk 221

221 przybrzeżne) i zapasami piasku zakumulowanego w holocenie, stanowiącymi ochronę brzegów wydmowych (Zawadzka, 1997). Budowa falochronów portowych w Łebie na odcinku naturalnej akumulacji wywołała umiarkowaną erozję brzegu jedynie na wschód od portu wymuszając, pomimo zasobnej w osady strefy brzegowej działania ochronne. Szczególną uwagę zwraca erozja strefy brzegowej na zachód od portu w Rowach km 218,0-222,0 (parametr A na zachód od falochronów portowych w Rowach -km 218,0 nie przekracza wartości 750 m 2 ). Odcinek ten podobnie jak klif w Dębinie, Poddąbiu i Orzechowie, aż po km 246,5 na zachód od portu w Ustce nie został objęty żadnymi zadaniami przewidzianymi do realizacji w latach Z uwagi na znaczne zainwestowanie terenu, jego znaczenie dla utrzymania funkcji turystycznej w gminie Ustka oraz kierunków zagospodarowania miasta Ustka związanych z rozwojem terenów na zachód od portu proponuje się objąć ochroną 2 km odcinek na zachód od portu do km 2335,5 oraz odcinek na zachód od portu w Rowach km 215,5-219,0. Deficyt osadów brzegowych wymaga tam podjęcia działań, których celem będzie wyhamowanie lub stabilizacja brzegów oraz utrzymanie plaż, elementu zarówno ochronnego systemu brzegowego jak i służącego rekreacji. Odcinki klifowe na zachód od km 220,0 powinny pozostać bez ochrony. Na odcinku Jarosławiec-Sarbinowo powierzchnia umownego przekroju brzegu A waha się w przedziale 342 m 2 (km 270,5) do 1951 m 2 (km 251,0). 30 km brzegu podlega procesom erozji. Strefa rew jest tam silnie zredukowana, a wał wydmy nadbrzeżnej słabo rozwinięty i silnie zredukowany (Darłowo, Mierzeja J. Kopań, J. Jamno). Równoczesne występowanie w przybrzeżu rynien zewnętrznych skośnie lub prostopadle usytuowanych w stosunku do linii brzegowej potęguje silną erozję brzegu. Tereny zainwestowane, zagrożone wskutek erozji brzegu, nie objęte zadaniami ustawy znajdują się po zachodniej stronie portu w Darłówku (km 270,6-274,0). Plany zagospodarowania przestrzennego przewidują w tym rejonie rozbudowę funkcji turystycznych w pasie nadbrzeżnym (na terenach zagrożonych abrazją) oraz rozwój funkcji portowych wzdłuż zachodniego odcinka rzeki Wieprzy-pomiędzy Darłówkiem, w strefie ryzyka zagrożenia powodziowego. Z uwagi na zainwestowanie terenu zaproponowano wydłużenie ochrony brzegu w rejonie Sarbinowana wschód od km 305,3 do km 304,0 (miejscowość Chłopy) oraz dla odcinka Mierzeja Jeziora Jamno na zachód od km 299,9 do miejscowości Mielno km 301,5, gdzie w sąsiedztwie km 301,0-301,5 obserwujemy silną erozję z powierzchnią umownego przekroju brzegu niewiele przekraczającą wartość 1100 m 2. W zasadzie cały odcinek począwszy od mierzei jeziora Jamno (km 289,5) aż po Sarbinowo (km 308,0) włączając osiedle Chłopy (km 304,5-305,1) podlega procesom erozji. W rejonach gdzie istnieje zagrożenie terenów zabudowy rekreacyjnej i przystani rybackiej powinien podlegać ochronie. System ochrony brzegu powinien koncentrować się na sztucznym zasilaniu plaż i odbudowie wydm na tym odcinku. W rejonie morfodynamicznym Sarbinowo-Dźwirzyno (km 307,0-345,0) ponad 50% brzegów podlega procesowi zmniejszania powierzchni umownego przekroju brzegu A oraz redukcji form strefy przybrzeżnej. Najmniejsza szerokość strefy rew występuje w centralnej części Zatoki Koszalińskiej w rejonie Ustronia Morskiego ( m), Kołobrzegu i Dźwirzyna. Wiąże się to z małym nasyceniem potoku osadów i spadkiem możliwości odtwarzania brzegów. W omawianym rejonie zlokalizowana jest również jedna z najdłuższych na polskim wybrzeżu, 13 km zatoka erozyjna, obejmująca odcinek brzegu od Ustronia Morskiego po Kołobrzeg (km 319,5-332,5), dla której prędkość erozji w okresie wyniosła-0,45 m/rok (Zawadzka-Kahlau, 1999). Wg parametru A cały odcinek od km 315,0 do km 332,0 podlega procesom redukcji strefy brzegowej. System ochrony proponowany w ustawie ma przeciwdziałać zagrożeniom powodziowym oraz służyć odbudowie plaż. Odcinki brzegu przewidziane do ochrony w rejonie Kołobrzegu, Ustronia Morskiego i Dźwirzyna przewidziane do ochrony, łącznie 16,9 km obejmują wszystkie istotne z punktu widzenia zagospodarowania terenu 222

222 i walorów przyrodniczych rejony. Korektą proponuje się objąć rejon Sianożęt i Podczela, zagrożonych erozją strukturalną. Na odcinku Dźwirzyno-Międzyzdroje z trzema funkcjonującymi portami oraz Mierzeją Dziwnowską (km 385,4-392,8) długość odcinków przewidzianych do ochrony w ramach ustawy wynosi 30,6 km. Analiza umownego przekroju brzegu wykazała że działania inwestycyjne zmierzające do poprawy stanu bezpieczeństwa brzegu i zaplecza, utrzymania linii brzegowej i odtworzenia plaż należy prowadzić na odcinkach brzegu w rejonie Niechorze-Pobierowo oraz Mierzei Dziwnowskiej wskazanych w ustawie, a obejmujących cały odcinek od km 366,0 do km 392,8. Proponuje się włączyć do ochrony 500 m odcinek brzegu na wschód od ujścia Kanału Liwia Łuża oraz zachodni odcinek Bramy Świny od km 392,5 do km 394,0 (Międzywodzie). Rejon Bramy Świny km 411,5-428,5 to rejon akumulacji eolicznej z kilkoma wałami najmłodszych wydm przednich oraz na odcinku centralnym (km ), licznymi pagórkami wydmowymi na plaży. Średnia szerokość plaż Bramy Świny jest o ponad 50% większa od plaż Bramy Regi i Bramy Dziwny. Do odcinków zagrożonych erozją można uznać rejon Międzyzdrojów, szczególnie km , gdzie w trakcie silnych sztormów dochodzi do rozmywania skłonu odmorskiego wydmy i zwężenia plaż. Zatem zakres ochrony należałoby w rejonie Bramy Świny rozszerzyć o około 100 m w kierunku zachodnim do km 414,5, tj. do granic zabudowy Międzyzdrojów. Brzegi Wysoczyzny Wyspy Wolin od km 401,0-412,5 wraz z przybrzeżem do izobaty-10 m p.p.m. wchodzą w skład Wolińskiego Parku Narodowego oraz bałtyckich obszarów chronionych HELCOM BSPA i nie podlegają żadnym zabiegom technicznym pomimo zlokalizowanych tam odcinków erozyjnych (km 398,0-403,0; 407,0-411,0) z wąskimi plażami, akumulacyjnymi małą ilość materiału osadowego i ze stale podcinaną stopą klifu. Dla Wybrzeża Zachodniego, gdzie monitoring brzegu wykonywano corocznie w latach stwierdzono, że zarówno na brzegach mierzejewo-wydmowych, jak też na brzegach klifowych położenie odcinków erozyjnych i akumulacyjnych z lat nie uległo zasadniczej zmianie w stosunku do sytuacji z 2004 roku. Wyniki dotychczasowych pomiarów profili na Wybrzeżu Zachodnim, w latach pokazują, że wartości parametru A w poszczególnych przekrojach pomiarowych zmieniają się w stosunkowo niewielkich zakresach. Na odcinkach km 407,0 411,0; 386,0 389,5; 367,5 374,0 wartości A są nadal względnie niskie, a na innych odcinkach, parametr A nadal osiąga względnie duże wartości (km 353,5 363,0; 414,0 424,0). W niektórych rejonach takich jak brzegi na zachód od Ujścia Dziwny, a szczególnie po zachodniej stronie Ujścia Świny wartości A są w dalszym ciągu ekstremalnie duże. Przyrosty parametrów x 1 oraz x u charakteryzują się znacznymi zmianami zarówno wzdłuż brzegu jak i w czasie. W przypadku przyrostów x 1 ma to związek prawdopodobnie z działaniem wiatru, natomiast w przypadku przyrostów x u znaczącą rolę odgrywa także erozja i akumulacja w strefie przybrzeża. Deficyt osadów obliczony według parametru A dla rejonów Bramy Regi, Wysoczyzny Rewal, Bramy Dziwny i Wysoczyzny Wyspy Wolin, w roku 2009 oszacowano łącznie na tys. m 3. Dla odcinka Bramy Świny km 411,5-420,0 deficyt wynosi 170 tys. m 3. Na Zachodnim Wybrzeżu sztuczne zasilania wykonane na odcinkach brzegów najbardziej zagrożonych (Mrzeżyno, Dziwnów, Niechorze) w niewielkim stopniu zmniejszyło ogólny deficyt osadów strefy brzegowej, ale pozwoliło na czasową poprawę poziomu bezpieczeństwa zaplecza. Mimo to sztuczne zasilanie to aktualnie jedyna, skuteczna metoda zmniejszania deficytu strukturalnego osadów strefy brzegowej. 223

223 Wykonane opracowania dotyczące aktualnego stanu brzegu morskiego i oceny skuteczności systemów ochrony brzegu morskiego zrealizowanych w okresie obowiązywania wieloletniego Programu ochrony brzegów morskich (Boniecka i in., 2013, Boniecka i in. 2014), których podstawą były pomiary niwelacyjno-batymetryczne zgromadzone w funkcjonującym w ZHM IM Banku Danych Brzeg, wyniki skanowania laserowego z roku 2012 przekazane przez Urząd Morski w Szczecinie, pozwoliły na wyciągnięcie następujących wniosków: Do wykonania obliczeń parametrów strefy brzegowej wg modelu obliczeniowego (Cieślak 2000) niezbędne są porównywalne dane tachimetryczno-batymetryczne obejmujące strefę dynamicznych zmian; Istniejące dane z lat nie pozwoliły na porównanie położenia linii brzegowej w rejonie Zatoki Gdańskiej; Największe zmiany położenia linii brzegowej odnotowuje się w rejonie Półwyspu Helskiego. Pomimo licznych sztucznych zasilań przeprowadzonych w okresie na wielu odcinkach brzegu, linia brzegowa nadal przemieszcza się tam w kierunku lądu. Największe przyrosty brzegu odnotowano w rejonie km H 31,0 (+42,90 m), a więc w sąsiedztwie rezerwatu Helskie Wydmy, odcinka o rozbudowanych procesach akumulacyjnych i eolicznych. Dla utrzymania pozytywnych efektów ochronnych konieczne jest prowadzenie sukcesywnego sztucznego zasilania strefy brzegowej; Dla obszaru administrowania Urzędu Morskiego w Słupsku (km 175,00-345,50), szczególnie znaczne przesunięcie umownej linii w kierunku morza odnotowano na kilometrze 217,50 (profil przechodzący w sasiedztwie portu w Rowach). Stan ten najprawdopodobniej jest związany z wielokrotnym sztucznym zasilaniem brzegu materiałem pochodzącym z pogłębiania zapiaszczanego toru wodnego; Największe przesunięcia linii brzegowej w kierunku lądu odnotowano w rejonie mierzei j. Gardno, Kopań, Bukowo, Jamno. Są to przesunięcia rzędu 20-30m; Na odcinkach klifowych umowna szerokość strefy zmian brzegu jest mała, co wiąże się z wąskimi strefami plażowymi; Maksymalne przesunięcie linii brzegowej w kierunku lądu, rzędu w rejonie klifu Dębina na km 222,5; 40 m zarejestrowano Brzegi administrowane przez Urząd Morski w Szczecinie, charakteryzują się największym ustabilizowaniem linii brzegowej.największe przyrosty brzegu odnotowano w rejonie Bramy Świny na km: 423,5-116,5 m; Obliczenia poziomu bezpieczeństwa zaplecza brzegu wykonano dla tych odcinków, na których w latach podjęto działania ochronne, tj. wykonano systemy ochrony brzegu. Zostały one następnie porównane z wymaganymi poziomami bezpieczeństwa zapisanymi w Strategii Ochrony Brzegu (Cieślak 2000) oraz dodatkowo, z zapisami miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz studiami uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin nadbrzeżnych; Analizie poddano Studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania gmin nadmorskich oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego 22 gmin nadmorskich, na obszarze, których prowadzone były działania ochronne w ramach Programu Ochrony Brzegów Morskich. Spośród ich ogólnej liczby 9 z nich to gminy wiejskie, 8 miejskie, 2 wiejsko-miejskie (Dziwnów, Trzebiatów) oraz trzy gminy na prawach powiatu (Gdynia, Sopot, Gdańsk). Zajmują one łączną powierzchnię 2 133,31 km 2 i są zamieszkiwane przez około tysięcy stałych mieszkańców (stan na 2013 rok); 224

224 W studiach powstałych po 2007 r. podjęto tematykę ochrony pasa nadbrzeżnego w sposób zadowalający, uwzględniając problematykę ograniczeń i barier rozwojowych w zagospodarowaniu przestrzennym. Niestety, nie zawsze ogólne zapisy studiów przekładają się na szczegółowe zapisy mpzp, które powinny gwarantować właściwe zagospodarowanie pasa nadbrzeżnego, w zgodzie z obowiązującymi przepisami z zakresu ochrony przyrody; Nie wszystkie analizowane gminy posiadały dokumenty miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dotyczące stref sąsiadujących bezpośrednio z pasem technicznym, gdzie zlokalizowane są budowle ochrony brzegów, natomiast, te gminy, dla których istnieją miejscowe plany, obejmują one znaczne obszary gmin sięgające w głąb lądu; Przeprowadzona uproszczona procedura waloryzacyjna środowiska antropogenicznego pasa nadbrzeżnego metodą bonitacji punktowej w powiązaniu z wartościami przyrodniczymi, posłużyła do oceny stopnia zainwestowania zaplecza brzegu chronionego przez systemy ochrony brzegu morskiego, zrealizowane w okresie obowiązywania wieloletniego Programu ochrony brzegów morskich, tj. w latach ; Na 44 wydzielone jednostki (chronione odcinki brzegu) blisko 80% to zaplecze o średniej i wysokiej intensywności zainwestowania. 11% stanowią tereny o ekstensywnym zainwestowaniu, natomiast 9% to obszary o największej intensywności zainwestowania (rys. 5.22). Największa koncentracja terenów zainwestowanych o wyższych kategoriach zainwestowania występuje na zapleczu chronionych odcinków brzegu aglomeracji gdańskiej w rejonie Ustki i fragmencie brzegu na wysokości zabudowy portowomiejskiej w Kołobrzegu; Istniejąca zabudowa pasa nadbrzeżnego oraz wysokie walory turystyczne, którymi charakteryzuje się brzeg morski są istotnymi argumentami wskazującym na potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa i stabilizacji zainwestowanych odcinków brzegu zagrożonych przez erozję i powodzie morskie; Dla podtrzymania wypracowanych w ramach strategii zasad ochrony brzegów morskich, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego powinny być silnie zintegrowane z planami ochrony pasa technicznego i ochronnego, uwzględniać granicę bezpiecznego inwestowania i lokalizować rozbudowę poza zasięgiem brzegu objętego erozją, nie pasmowo wzdłuż brzegu; Z wykonanych analiz wynika, że pomimo ponoszenia ciągłych kosztów na sztuczne zasilanie brzegów morskich, w sytuacji znaczącego deficytu osadów strefy brzegowej i jedynie czasowego utrzymania odporności na poziomie gwarantującym bezpieczeństwo zaplecza, jest to jedyna, wprowadzająca najmniej zaburzeń w srodowisku przyrodniczym, metoda pozwalająca na spowolnienie procesów erozji i stabilizacji systemu brzegowego. Na odcinkach o wysokich wartościach ulokowanych na jego zapleczu dopuszcza się budowę opasek brzegowych wspomaganych sztucznym zasilaniem; Sztuczne zasilanie prowadzone na odcinkach znaczenie dla ich ochronnego działania; opasek przyportowych ma podstawowe Z przeprowadzonych obliczeń i ocen poziomów bezpieczeństwa brzegów chronionych opaskami i progami podwodnymi w porównaniu z wymaganymi przez strategię wynika że: 225

225 o opaski brzegowe umiejscowione w linii podstawy wydmy lub podstawy klifu stanowiące z reguły drugą linię ochrony brzegu nie wprowadzają zmian w naturalnych procesach hydro i litodynamicznych przy spełnieniu warunku istnienia plaży naturalnej lub sztucznie zasilanej na ich przedpolach, o wyniki analiz wskazują, że rzędne korony opasek na poziomie z reguły spełniają wymagania obowiązujących klas bezpieczeństwa, o opaski o wypukłym ułożeniu w stosunku do podstawy wydmy/klifu generują negatywne oddziaływanie na brzeg morski, o wybudowane w Orłowie falochrony brzegowe spełniają swoje zadanie zabezpieczenia brzegu, o w krótkim okresie (około roku) pracy progów podwodnych (falochronów o koronie zanurzonej) w Kołobrzegu spełniały one swoje zadanie utrzymania plaży; Większość opasek spełnia wymogi bezpieczeństwa, głównie dla sztormu o okresie powtarzalności 100 lat, co jest zgodne wymaganiami stawianymi przez Prawo Budowlane oraz Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z 1998r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać morskie budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie; Nadane w ramach Strategii w roku 2000 klasy bezpieczeństwa poszczególnym odcinkom brzegu wynikały z jednej strony z intensywności procesów erozyjnych występujących w przeszłości z drugiej zaś z aktualnych wartości gospodarczych i przyrodniczych ulokowanych na zapleczu. Obserwacje brzegu w ostatnim 10-ciu pokazały, że na niektórych odcinkach nie ujętych w Programie Ochrony Brzegów Morskich pojawiły się na tyle silne procesy erozyjne, że odcinki te powinny zostać włączone do tego Programu. Wprowadzenie klas bezpieczeństwa dla nowych odcinków brzegu lub ewentualna modyfikacja istniejących klas bezpieczeństwa wykraczała poza zakres realizowanej pracy; Kontynuowanie pomiarów monitoringowych umożliwi dalsze badanie trendów zmian położenia linii brzegowej i innych parametrów morfologicznych, a tym samym ułatwi racjonalne planowanie działań ochronnych w strefie brzegowej, a szczególnie sztucznego zasilania brzegu. 226

226 Rys Położenie umownej linii brzegowej w rejonie Łeby i Ostrowa wraz z kategorią zainwestowania zaplecza brzegu (Fragment prezentacji w ramach II Sympozjum Morskiej geomorfologii, Boniecka i Gawlik 2014) Analiza możliwych rozwiązań technicznych pod kątem ich oddziaływania na środowisko Poniżej przedstawiono analizę możliwych działań technicznych na brzegu z uwzględnieniem ich wpływu na środowisko i ludzi. Pominięto działania biotechniczne, zakładając, że przy nasadzaniu wybranych gatunków roślin, charakterystycznych dla pasa plażowo-wydmowego wpływają one pozytywnie na stan tego pasa, przyczyniając się do akumulacji eolicznej i zahamowania procesów deflacyjnych. Zadania Programu ochrony brzegów morskich określone w załączniku do ustawy nie precyzują, z wyjątkiem sztucznego zasilania, jakie typy umocnień brzegowych zostaną zastosowane na odcinkach brzegu przewidzianych do ochrony. Do podstawowych, możliwych do zastosowania, typów budowli chroniących brzeg morski i jego zaplecze zaliczamy (rys. 5.23): sztuczne zasilanie brzegów, ostrogi brzegowe, wały przeciwsztormowe, falochrony brzegowe, progi podwodne, opaski i okładziny brzegowe o różnej wielkości i masywności. 227

227 (L) (N) (M) Rys Rodzaje ochronnych budowli brzegowych i ich usytuowanie (Pruszak 2003) Każde umocnienie brzegu ma wpływ na środowisko. Tworzy mniej lub bardziej szczelną barierę dzielącą zintegrowane przyrodniczo obszary. Przeważnie powoduje dodatkową erozję w swoim bliskim otoczeniu. Niektóre umocnienia, takie jak ostrogi czy wyspowe falochrony brzegowe, w określonych warunkach mogą powodować akumulację. Sztuczne zasilanie Sztuczne zasilanie brzegów morskich polegające na zmniejszeniu deficytu osadów strefy brzegowej poprzez odbudowę pasa plażowo-wydmowego i skłonu brzegowego jest obecnie, w warunkach wzrostu poziomu morza, powszechnie uznawane jako główna metoda stabilizacji położenia linii brzegowej na zagrożonych erozją odcinkach brzegu i zapewnienia bezpieczeństwa zaplecza brzegów przed powodzią sztormową. Sztuczne zasilanie polskich brzegów morskich na szeroką skalę rozpoczęto pod koniec lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy to podjęto decyzję o kompleksowej ochronie brzegów Półwyspu Helskiego. W latach na jego brzegi od strony otwartego morza wyrefulowano ponad 15 mln m 3 piasku, co w tym okresie stanowiło ponad 50% objętości całego zasilania polskich brzegów morskich. W tym czasie sztuczne zasilanie prowadzono także na wschodnich odcinkach przyportowych Łeby, Rowów, Ustki, Darłowa, Kołobrzegu, Mrzeżyna, Dziwnowa oraz w Ustroniu Morskim, Niechorzu, na brzegach Zalewu Szczecińskiego, Wiślanego oraz Zatoki Gdańskiej. Wady: metoda wymagająca cyklicznych powtórzeń, konieczność posiadania odpowiednio zasobnych źródeł poboru materiału zasilającego w niedużych dległościach od brzegu, problemy związane z ochroną środowiska w miejscach poboru materiału, w dłuższym okresie koszt porównywalny z innymi metodami ochrony. Zalety: metoda najbliższa naturalnym procesom zachodzącym na brzegu morskim, elastyczność, dopasowanie do naturalnych procesów brzegowych, Nie przenoszenie zaburzeń na sąsiednie odcinki brzegu, uzupełnienie istniejącego deficytu osadów w strefie brzegowej, szybkość realizacji, 228

228 brak konieczności wznoszenia budowli hydrotechnicznych, możliwość zagospodarowania urobku pochodzącego z pogłębiania infrastruktury dostępowej do portów, małe prawdopodobieństwo wystąpienia oddziaływań na cele i przedmioty ochrony obszarów Natura 2000, zachowanie cech naturalnego krajobrazu, poprawa warunków do rekreacji. Zaliczające się do umocnień brzegowych umocnienia nietrwałe w postaci nasypów piaszczystych utworzonych w wyniku sztucznego zasilania także zmieniają (przekształcają) środowisko brzegu morskiego, a przez to zmieniają warunki naturalnej wegetacji flory i fauny. Mimo to nasyp powstały w wyniku sztucznego zasilania to najmniej ingerujące w środowisko umocnienie brzegowe. Sztuczne wały wydmowe o odporności wyższej niż na sztorm 100-letni przyczyniają się do rozwoju przyrody na zagrożonym zapleczu. Naruszone biocenozy denne szybko podlegają odbudowie na odcinkach objętych pracami, nie zmieniając bazy pokarmowej i potencjału biologicznego południowego Bałtyku. Piasek dostarczany na brzeg w trakcie zasilania jest naturalnym materiałem dla tego środowiska. Po zasilaniu nasyp jest sukcesywnie zasiedlany przez rośliny i zwierzęta typowe dla brzegu morskiego występujące w sąsiedztwie miejsca zasilanego. Sztuczne zasilanie jest przede wszystkim najlepszą metodą budowy i utrzymania plaż, ma zatem pierwszorzędne znaczenie zarówno dla odtworzenia jej roli ochronnej, jak i dla rekreacji na brzegu morskim. Odgrywa ważną rolę w przebudowie profilu strefy brzegowej i podniesieniu poziomu bezpieczeństwa brzegu. Sztuczne zasilanie piaskiem jest zatem najlepszą z punktu widzenia ochrony środowiska naturalnego metodą umacniania brzegu morskiego. Ponadto, przy umiejętnym zaprojektowaniu odkładu, wprowadza on niewielkie zaburzenia w naturalnych procesach zachodzących na brzegu, ustępujące po okresie realizacji prac. Pozwala na uzupełnienie deficytu osadów strefy brzegowej, mającego decydujące znaczenie w procesach rozwoju niszczenia brzegów. Jednocześnie sztuczne zasilanie ma istotną wadę, jego efekty są nietrwałe, ulegają ciągłemu rozmyciu, zatem suma kosztów początkowych utworzenia nasypu a zwłaszcza kosztów jego utrzymania jest znaczna i te koszty zależą istotnie od tego przez jak długi okres ma być zachowany wymagany (początkowy) efekt zasilania. Jednym z podstawowych problemów przy projektowaniu sztucznego zasilania jest rozpoznanie zasobów piasków z nagromadzeń na dnie morskim o uziarnieniu odpowiadającym uziarnieniu materiału macierzystego występującego na brzegu, położonych możliwie blisko zagrożonych odcinków brzegu oraz niszczenie siedlisk dennych flory i fauny, szczególnie w miejscach poboru piasku. Bardzo ważne dla osiągnięcia założonych efektów zasilania jest również oszacowanie objętości piasku wymaganej do uzyskania bezpiecznego profilu brzegu dla sztormu o przyjętej dla danego odcinka powtarzalności T p. Częściowym zmniejszeniem problemów z pozyskaniem zasobów piasku jest wykorzystanie niezanieczyszczonego urobku pochodzącego z prac czerpalnych na torach wodnych i redach portów do zasilania erodowanych brzegów położonych na wschód od portów. Ostrogi brzegowe Ostroga (rys. 5.23) jest budowlą czynną, usytuowaną poprzecznie do linii brzegowej. Jej głównym zadaniem jest przechwytywanie i zatrzymywanie części wzdłużbrzegowego transportu rumowiska celem utrzymania szerokich plaż. Skuteczność ostróg zależy w głównej mierze od podaży osadów i udziału składowej wzdłużbrzegowej w całkowitym transporcie. Ostrogi gromadzą piasek w polach pomiędzy ostrogami w czasie niewielkiego i średniego falowania podchodzącego ukośnie do brzegu. Na polskim wybrzeżu były stosowane w dużej ilości zwłaszcza w pierwszej połowie poprzedniego wieku. Pierwsze ostrogi wybudowano w Jarosławcu, na mierzei jeziora Kopań, w Gąskach, Kołobrzegu i Niechorzu (Basiński 1963). Ostatnio ostrogi wykonano w Ustroniu Morskim i w Kołobrzegu. 229

229 Na polskim brzegu morskim znajduje się obecnie około 940 ostróg brzegowych, w zdecydowanej przewadze są to ostrogi palisadowe, jednorzędowe, drewniane. Większość ostróg to ostrogi prostoliniowe w planie. Jedynym przykładem występowania konstrukcji teowych są 4 ostrogi w Dziwnowie. Wady: Zalety: przegłębianie dna w sąsiedztwie budowli, głównie w rejonie głowic, rozwój zatok erozyjnych na zakończeniu grupy ostróg, ograniczona skuteczność działania, szczególnie w sytuacji występującego deficytu osadów, utrata skuteczności działania w warunkach wzrostu poziomu morza, duża podatność na zniszczenie konstrukcji. pozwalają zachować walory rekreacyjne plaż, ostrogi, głównie w początkowym okresie przyczyniają się do odbudowy i poszerzania plaż wspomagają utrzymanie odłożonego na brzegu refulatu Badania i obserwacje działania rzeczywistych grup ostróg w polskiej strefie brzegowej nie dostarczyły argumentów za dalszym stosowaniem ostróg jak też nie dostarczyły argumentów przeciwko ich stosowaniu. Nadal nie wiadomo czy ostrogi przyczyniają się (i w jakich warunkach) do znaczącej akumulacji piasku. Jednak wymieniony powyżej warunek konieczny, który musi być spełniony, czyli wystarczająca ilość materiału niesionego wzdłuż brzegu, w warunkach deficytu osadów, dla przeważającej części systemów ostróg występujących na polskich brzegach nie jest obecnie zachowany. Istnieje zatem potrzeba zintensyfikowania badań nad ostrogami: potrzeba bardziej systematycznych, dokładniejszych i częstszych pomiarów strefy brzegowej w rejonie ostróg (zwłaszcza wtedy, gdy brzeg jest sztucznie zasilany piaskiem), potrzeba lepszego wykorzystania i udoskonalenia programów modelujących ruch rumowiska w strefie brzegowej. Należy przypuszczać, że w niedalekiej przyszłości na kilku odcinkach chronionych dotychczas ostrogami brzegowymi (samodzielnie bądź w połączeniu z innymi sposobami ochrony brzegu) zaistnieje konieczność rozbudowy lub rekonstrukcji obecnie istniejącego systemu ostróg (Marcinkowski 2001). W związku z powyższym zamiary wykonania ostróg powinny być dobrze uzasadnione - na podstawie analizy z wykorzystaniem odpowiednich badań, z których najważniejsze to monitorowanie kształtu profilu brzegowego na wybranych istniejących odcinkach brzegu. Pomiary profili brzegowych powinny być systematyczne, częste i odpowiednio dokładne. Wybrane do badań odcinki powinny reprezentować różne warianty brzegu, w tym brzeg z ostrogami i bez ostróg, brzeg zasilony i nie zasilony, oraz kombinacje tych wariantów. Wybrane odcinki powinny charakteryzować się podobnymi warunkami zarówno hydrodynamicznymi, jak i litodynamicznymi. Monitoring powinien być wspomagany przez badania modeli matematycznych zmian brzegu pod wpływem oddziaływań hydrodynamicznych wykonywane przy zastosowaniu wyżej wymienionych wariantów. Wały przeciwsztormowe Wały przeciwsztormowe są budowlami ziemnymi chroniącymi zarówno sam brzeg, jak też zabezpieczającymi przed powodzią sztormową nisko położone obszary na jego zapleczu. Naturalną formą morfologiczną na brzegu morskim spełniającą rolę wału przeciwsztormowego jest pas wydm. Parametry konstrukcyjne (kształt, warunki stateczności i posadowienia, użyte materiały) odpowiadają konstrukcjom śródlądowych wałów przeciwpowodziowych z uwzględnieniem wielkości wezbrań sztormowych i wysokości nabiegania fali na skarpę wału. Wałem przeciwsztormowym wybudowanym na zapleczu zdegradowanej wydmy chronione są brzegi mierzei jeziora Kopań. Blisko 5 km wału 230

230 ciągnie się na wschód od Darłówka do przetoki jeziora Kopań. Jest to konstrukcja ziemna zbrojona geosyntetykiem ze stopą filtracyjną i drogą inspekcyjną położoną na koronie, zabezpieczająca nisko położone tereny w bezpośrednim sąsiedztwie brzegu morskiego. Wały przeciwsztormowe z narefulowanym i umocnionym roślinnością przedpolem chronią również brzegi Zalewu Wiślanego. Falochrony brzegowe Falochron brzegowy (rys. 5.23) jest budowlą usytuowaną równolegle lub pod niewielkim kątem do linii brzegowej, posadowioną zwykle w strefie przyboju. Zadaniem falochronu brzegowego jest osłona brzegu przed działaniem falowania oraz odbudowa lub utrzymanie brzegu, przede wszystkim plaży, na jego zapleczu. Falochrony brzegowe na ogół nie są ciągłe, składają się z szeregu podłużnych segmentów wyspowych. Geometria falochronów brzegowych, długość segmentów oraz odstępy między nimi, oraz ich lokalizacja w strefie brzegowej związana jest z parametrami falowania i wielkością wahań poziomów morza. Z reguły długość jednego segmentu równa jest kilkakrotnej długości fali, a odległość od linii brzegowej mieści się zazwyczaj w granicach m (Basiński i in. 1993). Falochrony najczęściej wykonuje się jako narzuty kamienne lub prefabrykowane bloki betonowe o różnych kształtach. Charakterystycznym efektem działania falochronów brzegowych jest zmiana kształtu linii brzegowej. W cieniu falochronów w wyniku zmian pól falowych i prądowych gromadzony na brzegu materiał osadowy tworzy wypukłość brzegową zwaną tombolem. Wady: Zalety: wysoki koszt realizacji, zwiększenie tendencji erozyjnych na nieumocnionych odcinkach brzegu sąsiadujących z budowlą, pogłębienie profili brzegowych oraz lokalna erozja dna, które wraz z tworzącymi się w odstępach miedzy falochronami silnymi prądami spływowymi stanowią niebezpieczeństwo dla kąpiących się ludzi, pogorszenie czystości wody i piasku w zastoiskowych obszarach pomiędzy utworzonymi formami akumulacyjnymi, przyrost brzegu w chronionym obszarze, redukcja fal działających na brzeg morski, pozwala zachować walory rekreacyjne plaż (konstrukcja zanurzona) zachownaie naturalnych procesów kształtujących siedliska wydm nadmorskich. Pierwsze falochrony brzegowe zbudowano na przełomie XIX/XX wieku na Westerplatte i w Darłówku. Po kilkukrotnych przebudowach całkowita długość tego ostatniego wynosi obecnie m, na co składa się 13 oddalonych od siebie segmentów. W latach wykonano ich kolejną modernizację wraz z odbudową zespołu ostróg i budową wału przeciwpowodziwegow ramach przedsięwzięcia Ochrona brzegów morskich na wschód od portu Darłowo realizowanego w ramach POIiŚ. Decyzją nr 25/09 z dnia r. sygn. RDOŚ-32-WST.I.K /09/ml RDOŚ Szczecin stwierdził brak potrzeby przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko oraz obszary Natura W trakcie poszukiwań skutecznych rozwiązań ochrony przed erozją odcinka brzegu na wschód od portu w Kołobrzegu wykonano 200 m falochronu brzegowego z ażurowych, żelbetowych elementów typu Waveblock, rozwiązania zaadaptowanego z jezior kanadyjskich, które w warunkach znikomej podaży osadów, jaka występuje w Kołobrzegu, nie wygenerowały plaży w sąsiedztwie tej budowli. 231

231 Progi podwodne Progi podwodne (rys. 5.23) to zatopiona forma falochronów brzegowych. Usytuowane są równolegle do linii brzegowej, z reguły na głębokościach odpowiadających występowaniu rew, pełniąc rolę sztucznych podwodnych rew. Osłabiają energię fali, zatrzymują osady przemieszczające się od brzegu w kierunku morza, spłycając strefę brzegową. Najlepsze efekty uzyskujemy w przypadkach dominacji prostopadłego do brzegu kierunku fali oraz silnego transportu osadów o tym samym kierunku (Pruszak 2003). Ich stosowanie jest szczególnie korzystne przy sztucznym zasilaniu, gdyż ograniczają one odpływ materiału zasilającego w stronę morza i pozwalają na dłuższe utrzymywanie się odłożonego materiału na brzegu. Wymiary geometryczne oraz miejsce usytuowania budowli w strefie brzegowej mają istotny wpływ na efektywność jej oddziaływania na brzeg. Jedną z istotnych zalet progów podwodnych jest ich minimalny wpływ na erozję sąsiednich odcinków brzegu, lepsza wymiana wody w obszarze osłoniętym oraz zachowanie rekreacyjnych walorów plaż i naturalnego krajobrazu, gdyż progi są niewidoczne dla przebywających na plaży ludzi. Wady: Zalety: wysoki koszt realizacji, zajęcie powierzchni dna, zniszczenie siedlisk dennych w miejscach posadowienia, wymaga szczególnie starannego zaprojektowania,co podwyższa koszt realizacji, wymaga systematycznego monitoringu i konserwacji. minimalny wpływ na erozję sąsiednich odcinków brzegów, pozwala zachować rekreacyjne walory plaż, progi są niewidoczne (zanurzone), redukcja fal działających na brzeg morski, istotne wspomaganie sztucznego zasilania plaż, rozwój flory i fauny poroślowej. Wadą jest podatność na osiadanie, tym samym konieczność prowadzenia monitoringu i prac konserwacyjnych, wysoki koszt budowy oraz trudności w poprawnym zaprojektowaniu konstrukcji. Współcześnie do budowy progów podwodnych oraz falochronów brzegowych obok tradycyjnego materiału jakim jest kamień mogą zostać wykorzystane geosyntetyki (geotuby, geokontenery) oraz sztuczne rafy w postaci różnego kształtu prefabrykowanych elementów (bloki Aguareef, Reef Ball). Użycie prefabrykatów geotekstylnych do budowy progów podwodnych i falochronów brzegowych w warunkach morskich wiąże się z zastosowaniem wysokiej technologii oraz odpowiednio wytrzymałych materiałów geotekstylnych. W Polsce progi podwodne po raz pierwszy zbudowano w 2006 roku w rejonie Gdyni - Orłowa, pomiędzy klifem orłowskim a molem spacerowym. Łącznie ze sztucznym zasilaniem oraz ostrogami kamiennymi mają za zadanie chronić brzeg w rejonie zabytkowej przystani rybackiej. Badania biologiczne prowadzone w drugim i trzecim roku od czasu posadowienia progów wykazały, że jest to rozwiązanie sprzyjające zrównoważonemu i proekologicznemu działaniu w ochronie brzegów (rozwój flory i fauny poroślowej, zahamowanie erozji klifu) (Kruk-Dowgiałło i in. 2009). Obecnie w ramach projektu finansowanego z POIiŚ trwa realizacja przedsięwzięć pn. Ochrona brzegów morskich na wysokości Łeby, Rowów i Ustki, gdzie budowane są progi podwodne w połaczeniu z innymi budowlami ochronnymi. Na podstawie przedłożonej przez Urząd Morski 232

232 w Słupsku dokumentacji, w tym raportów ooś, RDOŚ w Gdańsku wydał decyzje środowiskowe określające warunki środowiskowe realizacji tych przedsięwzięć. Opaski i okładziny brzegowe W przypadku, gdy blisko brzegu znajdują się wartościowe obiekty i tereny o wysokim stopniu zagospodarowania, konieczne jest zbudowanie opaski brzegowej, ponieważ, tylko trwałe umocnienie daje potrzebną w tym wypadku niezawodność ochrony. Opaski brzegowe są budowlami usytuowanymi równolegle do linii brzegowej, zabezpieczają dolną, odwodną część wydmy klifu lub wału przeciwsztormowego przed rozmyciem. Mogą również przeciwdziałać procesom osuwiskowym stromych, nawodnionych skarp. Są to budowle bierne, z założenia niewywołujące akumulacji plaży. W zależności od przeznaczenia, rodzaju materiału, z którego została wykonana czy kształtu istnieją różne podziały opasek brzegowych: opaski lekkie i ciężkie, opaski betonowe, żelbetowe, drewniane, stalowe, faszynowe, kamienne, wykonane z geowłókniny, gruntu zbrojonego czy też o konstrukcji mieszanej. Według innej klasyfikacji mogą być pionowościenne, krzywoliniowe lub nachylone. Konstrukcyjnie mogą to być mury oporowe, palisady, ścianki szczelne, okładziny, narzuty oraz ich różne kombinacje. Wady: Zalety: rozwój zatok erozyjnych na zakończeniach opasek brzegowych, erozja dna przed opaską, utrata plaży, wymycia materiału zza opaski przez przelewające się fale zahamowanie naturalnych procesów przyrodniczych kształtujących strefę brzegową wraz z nadbrzeżem, przekształcenie naturalnego krajobrazu. utrzymanie linii rozdziału morza od lądu dla dobrze zaprojektowanych opasek, mogą pełnić funkcję promenad nadmorskich, skutecznie zabezpieczają zabudowane i zurbanizowane zaplecze przed skutkami erozji i powodzi sztormowej możliwość wyboru spośród wielu konstrukcji. Każda budowla usytuowana w strefie brzegowej obok funkcji ochronnej może wywoływać różnorodne zaburzenia procesów litodynamicznych. W następstwie budowy opasek brzegowych niejednokrotnie pogarsza się stan strefy brzegowej. Zaobserwowano erozję przedpola lub dna, redukcję lub zanik plaży wzdłuż opaski oraz całkowite zniszczenie plaży (Ustronie Morskie, Jarosławiec, Niechorze). Występuje również cofanie się podstawy wydmy lub klifu za opaską oraz rozmycie brzegu na skrzydłach opaski, spowodowane nakładaniem się fal podchodzących skośnie do brzegu i fal odbitych od opaski. Wszystkie budowle hydrotechniczne, w tym opaski brzegowe, przeciwdziałają głównie przejawom zniszczeń na brzegu, a nie ich przyczynom i oddziaływują negatywnie na sąsiednie odcinki brzegu. Przeciwdziałanie różnym negatywnym zjawiskom wymaga znajomości zjawisk brzegowych zachodzących w otoczeniu budowli, w tym poznania wpływu czynników hydrodynamicznych warunkujących przemieszczanie się osadów i przebudowę dna (Boniecka 2009). Niszczenie brzegów Bałtyku południowego wymusiło konieczność ich ochrony już w XIX w. Pierwszy odcinek ciężkiej opaski faszynowo-kamiennej wykonano w 1826 roku przy nasadzie falochronu w Darłówku. Konstrukcje opasek przechodziły różne ewolucje techniczne. Najpierw stosowano 233

233 ciężkie mury kamienne lub betonowe (Niechorze, Rozewie). Po 1945 roku najczęściej budowano lekkie opaski palisadowe, faszynowo-kamienne. Opaski typu ciężkiego, przeważnie narzuty z bloków kamiennych lub prefabrykowanych zaczęto stosować pod koniec lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku, głównie w celu zabezpieczenia podstawy klifów przed erozją morską (Niechorze, Ustronie Morskie, Jarosławiec, Ustka). Opaski te są bardziej wytrzymałe na uderzenia fali, ale potęgują procesy erozji dna na przedpolu i abrazję brzegu na ich zakończeniach. Na początku lat osiemdziesiątych przy usuwaniu skutków silnych sztormów (styczeń 1983 rok) wprowadzono opaski wolno stojące w Karwi i Kuźnicy w postaci wału ziemnego z narzutem od strony morza (Boniecka 2009). W ostatnich latach na polskim wybrzeżu zastosowano nowe rodzaje opasek, t.j. gabionowe i geotekstylne. Szczególnie rozpowszechniono opaski gabionowe o konstrukcji koszy z drutu stalowego, wypełnionych kamieniami, uzupełnionych materiałami siatkowymi oraz elementami obudowy skarp systemu Terramesh. Opaski te chronią brzegi Półwyspu Helskiego w rejonie km H 8,3, Jatarni i Juraty, brzeg klifowy w Jastrzębiej Górze oraz brzeg w Ostrowie i Międzyzdrojach. Opaski geotekstylne zastosowano w Juracie, Mielnie, Kołobrzegu i Dziwnowie. Obecnie jedynie schodkowa okładzina skarpy z elementów geotekstylnych w Dziwnowie spełnia swoje zadanie. Pozostałe realizacje należy traktować jako budowle tymczasowe, o ograniczonej zdolności ochronnej (Boniecka 2009). Pomimo rozwoju materiałów geotekstylnych ich zastosowanie do ochrony brzegów z uwagi na podatność na niszczenie i trudności technologiczne napełniania geotub nie znalazło szerokiego zastosowania w warunkach środowiska morskiego. Do proekologicznych metod ochrony brzegu zaliczyć można maty przeciwerozyjne wykonane z materiałów naturalnych ulegających biodegradacji. Ich zadaniem jest krótkotrwała ochrona stoku i zboczy brzegu w okresie początkowej fazy ukorzeniania się roślin. W celu określenia najlepszych konstrukcji umocnień, zwłaszcza pod względem ich oddziaływania na środowisko naturalne brzegu morskiego, (jak najmniej szkodliwych dla środowiska), wykonano analizę porównawczą. Poniżej przedstawiono zespół cech, które zaproponowano w tej analizie, jako kryteria oceny rozwiązań opasek; w większości charakteryzują one dopasowanie konstrukcji do środowiska naturalnego brzegu morskiego: odporność na oddziaływania fizyczne (w tym mechaniczne) chemiczne i biologiczne, nachylenie stoku odmorskiego, szorstkość powierzchni i porowatość struktury (energochłonność), wodoprzepuszczalność, naturalny charakter tworzywa, możliwość porastania roślinami i zasiedlania przez inne żywe organizmy, zajęcie pasa brzegu (szerokość konstrukcji), przeszkoda w rekreacji oraz komunikacji sztuczna bariera dezintegrująca obszar przyrodniczy, walory estetyczne harmonijne współistnienie z innymi elementami krajobraz, walory rekreacyjne. Oddziaływnia na siedliska i gatunki chronione Przedstawione umocnienia oceniono według 11 wyżej wymienionych kryteriów. W analizie porównawczej przyjęto następujące założenia: 234

234 wszystkie umocnienia zachowają swoje właściwości ochronne w sytuacji oddziaływania na brzeg sztormu 100-letniego, tj. takiego sztormu, który zdarza się wraz ze sztormami większymi od siebie nie częściej niż raz na 100 lat, korona opasek będzie na rzędnej około +4,0 m, nasyp sztucznego zasilania będzie miał powierzchnię przekroju 150 m 2 w wariancie pełnym (K1) i 100 m 2 w wariancie ograniczonym (K2). Porównanie typów konstrukcji umocnień przedstawiono w tabeli Oceny według kryterium dokonano przy zastosowaniu liczb całkowitych w zakresie od 0 do 3. Zasady przyjmowania granic skali można przedstawić na przykładzie dwu kryteriów: (II) nachylenie stoku odmorskiego dla pionowej ściany (A), która niemal w całości odbija nacierającą falę, powodując duży ubytek erozyjny u podnóża budowli, przyjęto 0; dla okładziny skarpowej (F) i nasypu będącego efektem sztucznego zasilania (K1 i K2), które pochłaniają znaczną część energii fali w trakcie jej nabiegania po łagodnym stoku, przez co odbicie fali i jego erozyjne skutki u podnóża budowli nie są duże, przyjęto 3; (III) szorstkość powierzchni odmorskiej i porowatość struktury w przypadku pionowej ściany betonowej lub stalowej (A), której wnętrze nie pochłania energii fali a przez to nie zmniejsza odbicia fali i jego skutku w postaci ubytku erozyjnego u podnóża budowli, przyjęto 0; w przypadku narzutu kamiennego (D), który ma puste przestrzenie i dużą a przy tym nieregularną powierzchnię opływu elementów struktury (kamieni), dające możliwość znacznego wytracenia energii nacierającej fali wewnątrz budowli, a przez to istotnego zmniejszenia skutków erozyjnych u jej podnóża, przyjęto 3. Uwaga: w przypadku niektórych kryteriów nie stosowano pełnej skali ocen. Poszczególnym kryteriom nadano wagi w postaci liczby 1 lub 2 lub 3. Kryteria II, III i IV, stanowiące elementy składowe kryterium bardziej ogólnego, które można określić, jako energochłonność umocnienia zmniejszająca erozję w jego otoczeniu otrzymały wagę 1. Kryterium naturalny charakter tworzywa przyznano wagę 2, natomiast pozostałym 6 kryteriom nadano wagę maksymalną = 3. Oceny umocnień według danego kryterium pomnożono przez wagę nadaną temu kryterium. Następnie iloczyny otrzymane dla każdego kryterium zsumowano w wierszach, uzyskując zbiorcze oceny dla poszczególnych typów umocnień (tab. 5.60). 235

235 Tabela Typ konstrukcji umocnienia pod względem odporności, wpływu na środowisko brzegu morskiego oraz walorów estetycznych i rekreacyjnych L.p. Typ umocnienia Odporność na oddziaływania fizyczne (mechaniczne), chemiczne i biologiczne Nachylenie stoku odmorskiego Szorstkość powierzchni i porowatość struktury Oznaczenie kryterium I II III IV V VI VII VIII IX X Waga kryterium (od 1do 3) Ocena według kryterium (od 0 do 3) Wodoprzepuszczalność Naturalny charakter tworzywa Możliwość porastania roślinami Zajęcie pasa brzegu Sztuczna bariera Walory estetyczne Walory rekreacyjne Suma ( suma wag kryteriów pomnożonych przez oceny kryteriów) 1 Opaska ścianka szczelna z oczepem żelbetowym Opaska ścianka szczelna z oczepem żelbetowym i narzutem odmorskim z gwiazdobloków na kamieniach Opaska ściana oporowa żelbetowa wyprofilowana, na ściance szczelnej i palach z przednim narzutem Opaska narzut kamienny Opaska narzut z kamieni i gwiazdobloków Opaska okładzina skarpy z bloczków Kardzisa oraz gwiazdobloków na kamieniach Opaska mur oporowy z gabionów oraz materac przedni także z gabionów Opaska próg oporowy z gabionów oraz materace: przedni i skarpowy także z gabionów Opaska konstrukcja z gabionów i gruntu zbrojonego i materac przedni z gabionów Opaska stos z worków tekstylnych wypełnionych piaskiem

236 L.p. Typ umocnienia Odporność na oddziaływania fizyczne (mechaniczne), chemiczne i biologiczne Nachylenie stoku odmorskiego Szorstkość powierzchni i porowatość struktury Oznaczenie kryterium I II III IV V VI VII VIII IX X Waga kryterium (od 1do 3) Ocena według kryterium (od 0 do 3) Wodoprzepuszczalność Naturalny charakter tworzywa Możliwość porastania roślinami Zajęcie pasa brzegu Sztuczna bariera Walory estetyczne Walory rekreacyjne Suma ( suma wag kryteriów pomnożonych przez oceny kryteriów) 11 Nasyp efekt sztucznego zasilania (odbudowa przybrzeża plaży i wydmy) Nasyp efekt sztucznego zasilania (odbudowa przybrzeża i plaży) Ostrogi palisady drewniane Próg podwodny narzut kamienny Falochron narzut kamienny Uwaga: opis dotyczący ocen według kryteriów oraz wag kryteriów podano w tekście. Przeprowadzona ocena pokazuje, że najlepszym rozwiązaniem ochronnym, według przyjętych kryteriów i sposobu oceny uwzględniających, jest sztuczne zasilanie, następnie próg podwodny oraz najlepsze spośród rozwiązań opasek konstrukcje z gabionów, tj. koszy siatkowych wypełnionych kamieniami. Z uwagi na różne role i różne możliwości zastosowania poszczególnych podstawowych typów umocnień brzegowych, co przedstawia tabela 5.43, porównanie opasek, falochronów i sztucznego zasilania mogących występować na brzegu morskimw różnej konfiguracjinie jest możliwe. Z dotychczasowych badań i obserwacji wynika, że pomimo stosowania coraz częściej modeli numerycznych w procesie projektowania jak i ocenie wpływu projektowanej budowli na brzeg i dno morskie, prognozowanie oddziaływania danej budowli na środowisko nie zawsze daje zadawalające rezultaty. Różnorodność i złożoność procesów brzegowych oraz ich losowy charakter sprawia, że są one nadal trudne do analizy i modelowania. 237

237 Zatem przeprowadzona analiza z założenia nie ma i nie może mieć ścisłego charakteru, nie można bowiem porównywać różnych cech. Daje ona jedynie pomocnicze wskazówki dotyczące wyboru odpowiedniego rozwiązania konstrukcyjnego umocnienia. Ocena powinna być weryfikowana na etapie podejmowania decyzji o ochronie danego odcinka brzegu morskiego z uwzględnieniem jego uwarunkowań hydro- i morfolitodynamicznych oraz waloryzacji środowiska przyrodniczego i wartości ekonomicznej zaplecza brzegu. W ostatnich latach w strefie działania Urzędu Morskiego w Gdyni wykonano kilka umocnień z gabionów i gruntu zbrojonego. Biorąc pod uwagę wyniki przeprowadzonego porównania, oraz dobre dopasowanie takich umocnień do naturalnego środowiska brzegu morskiego, a także ich stosunkowo niewysoki koszt (od 3,5 do 5,5 tys. zł za 1 mb), można sądzić, że ten typ konstrukcji opasek będzie coraz szerzej stosowany. Na uwagę zasługuje wpływ uwarunkowań regionalnych na zastosowanie konstrukcji z gabionów. W strefie administrowania Urzedu Morskiego w Gdyni wykonano już wiele takich umocnień, w obszarze działania Urzedu Morskiego w Szczecinie powstało ich kilka, natomiast na odcinku brzegu w gestii Urzedu Morskiego w Słupsku ani jedno. Z pewnością nadal będą stosowane tradycyjne konstrukcje opasek w postaci narzutów i ścianek szczelnych z narzutami. W różnych miejscach opaski te są rozbudowywane wzdłuż brzegu i uzupełniane przy zastosowaniu dotychczasowej konstrukcji. Funkcje gospodarcze, społeczne oraz militarne realizowane w strefie brzegowej w warunkach obserwowanego wzrostu poziomu morza i wzmożonej aktywności hydrometeorologicznej determinują dalszy rozwój technicznej ochrony brzegów. Podstawową zasadą powinno być ograniczenie stosowania sztywnych rozwiązań ochronnych. Dla zachowania nadmorskich form, których parametry spełnią odpowiednią klasę odporności, należy odbudowywać wały wydmowe oraz plaże metodą sztucznego zasilania z ewentualnym wzmocnieniem korpusu wydmy. Sztuczne zasilanie powinno być poprzedzone przygotowaniem założeń i zaleceń określających parametry plaży i odbudowanej wydmy o odporności na działanie sztormu o prawdopodobieństwie występowania T p, szacujących objętość osadów niezbędnych do zasilania. Osad użyty do zasilania powinien mieć zbliżone parametry do osadu macierzystego (Boniecka, Zawadzka 2006; Boniecka i in. 2007; Boniecka i in. 2010; Boniecka i in. 2011). Do rekonstrukcji wydm należy stosować materiały lekkie: gabiony lub geotekstylia, ograniczać budowę opasek betonowych tylko do miejsc wysokiego zagrożenia. Dla ochrony stopy klifów z zabudową na zapleczu, ze względu na bezpieczeństwo mienia społecznego, wskazane są opaski narzutowe z kamienia naturalnego. Nie należy stosować ciężkich technicznych rozwiązań u podnóża klifu. Należy odbudowywać plażę o wysokości u podnóża 2,5-3,0 m n.p.m. Na aktywnych stokach klifu stosować stabilizację osuwisk zagrażających zabudowie poprzez jego odwodnienie i stabilizację roślinnością typową dla tego siedliska. Podstawową zasadą jest jednak wyznaczenie granicy bezpiecznego inwestowania, która umożliwi niezakłócony przebieg procesów brzegowych na klifach, będących znaczącym źródłem osadów dla strefy brzegowej. Dla wszystkich rodzajów zagrożonego wybrzeża w strefie podbrzeża można stosować progi podwodne jako element wspomagajacy zasilanie, pozwalający na dłuższe utrzymanie piasku na brzegu. Na wybrzeżach niskich preferowanym rozwiązaniem jest zwiększanie areału trzcinowisk, redukujących falowanie dochodzące do brzegu,tym samym hamujących jego erozję. Sztuczne zasilanie w warunkach, gdzie około 75% profili przybrzeża to profile charakterystyczne dla brzegu o małej zasobności warstwy dynamicznej i słabo rozwiniętych strefach rewowych, jest jedyną 238

238 metodą ochrony brzegów, która pomimo ograniczeń pozwala na sterowanie procesami erozji przez wpływ na stan równowagi morfodynamicznej strefy brzegowej (Przyszłość ochrony 2006). Bez ciągłego uzupełniania strat osadów plaży i przybrzeża nie utrzyma się obecnego systemy ochrony brzegów, w tym głównie rejonów szczególnie zagrożonych erozją (odcinki przyportowe). Sztuczne zasilane określone tutaj jako najlepsza metoda z punktu widzenia dopasowania do środowiska brzegu morskiego, najmniej inwazyjna dla środowiska przyrodniczego, ma jak już wspomniano, istotną wadę. Wymaga częstego powtarzania w celu zachowania efektu początkowego. Dla zapewnienia dłuższego utrzymywania się odłożonego w trakcie sztucznego zasilania materiału na brzegu powinno się je łączyć, w warunkach przewagi falowania podchodzącego w miarę prostopadle do brzegu, z wykonaniem progów podwodnych lub sztucznych rew. Aby zapobiec stratom materiału zasilającego można rozważyć możliwość budowy plaży podpartej. Sztuczne zasilanie, jako samodzielna metoda lub w powiązaniu z różnymi budowlami ochronnymi (szczególnie na odcinkach o wysokim stopniu zurbanizowania) umożliwi odbudowę pasa plażowo-wydmowego wraz z przybrzeżem do poziomu zapewniającego odporność na sztorm o określonej dla danego odcinka częstości (T p ). Z uwagi na duże koszty związane z inwestycjami ochrony brzegów oraz ciągle wysokie ryzyko niepowodzeń, każda decyzja o podjęciu działań wynikających z Programu powinna być poparta rzetelną analizą i oceną aktualnego stanu brzegu, której wynikiem będzie propozycja niezbędnych działań, tj. przystąpienia lub odstąpienia od ochrony danego odcinka brzegu oraz rozwiazań technicznych, uwzględniających potrzeby ochrony środowiska przyrodniczego Analiza zasadności stosowania umocnień brzegowych poza terenami zurbanizowanymi Zagospodarowanie strefy brzegowej odgrywa znaczną rolę w planowaniu działań mających ją chronić. W pasie nadbrzeżnym zlokalizowane są duże aglomeracje, takie jak Gdańsk, Gdynia Świnoujście czy Kołobrzeg, z infrastrukturą portową zajmującą brzegi i falochronami portowymi wychodzącymi daleko w morze jak i mniejsze porty (np. Jastarnia, Kuźnica, Puck, Łeba, Rowy, Ustka, Darłowo, Dźwirzyno, Mrzeżyno, Dziwnów). Obok portów występują również przystanie rybackie, których zabudowa jest zlokalizowana bezpośrednio na nadmorskiej wydmie (np. Jarosławiec, Niechorze, Rewal, Międzyzdroje). Funkcjonuje wiele miejscowości nadmorskich, dla których głównym źródłem rozwoju jest turystyka i wypoczynek. Do najbardziej zurbanizowanych należy pas nadbrzeżny Zatoki Gdańskiej, szczególnie w obrębie aglomeracji trójmiejskiej, fragment wybrzeża od Łazów do Gąsek oraz 20 km pas wybrzeża od Pogorzelicy do Łukęcina stanowiący prawie ciągły zurbanizowany odcinek wybrzeża (Gerstmannowa 2001). W gminach nadmorskich gdzie zlokalizowano zadania przewidziane Programem zamieszkuje ponad 1 mln ludzi, a w pasie nadbrzeżnym zgromadzone są znaczne wartości materialne i niematerialne, w tym obiekty dziedzictwa kulturowego (np. ruiny XV w. kościoła w Trzęsaczu) czy stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej. Na tej niewielkiej przestrzeni koncentruje się około 1/3 potencjału polskiej bazy noclegowej. Położenie gmin nadmorskich determinuje ich turystyczny profil. Ważnym z punktu widzenia bezpieczeństwa i rozwoju elementem strefy brzegowej są mierzeje. Mają one charakter barier oddzielających przybrzeżne jeziora od otwartego morza, są najlepiej rozwinięte w środkowej części wybrzeża. W przypadku wąskiej, niskiej wydmy oraz niskich terenów położonych na zapleczu występuje duże zagrożenie powodzią morską zarówno terenów rolniczych jak i zlokalizowanej tam zabudowy osadniczej, które wymagać będzie podjęcia działań ochronnych (frgmenty mierzei jeziora Kopań, Bukowo i Jamno). Ochrona brzegów klifowych powinna się ograniczać do odcinków z zagospodarowanym zapleczem. Techniczne przeciwdziałanie erozji klifów ingeruje w naturalne procesy litodynamiczne, głównie 239

239 poprzez zmniejszanie dostawy osadów do przybrzeża, co pogłębia deficyt rumowiska strefy brzegowej i zwiększa erozję brzegów wydmowych (Przyszłość ochrony 2006). Według stanu na marzec 2013 r. opaski brzegowe występują na odcinkach brzegu o sumarycznej długości około 62,4 km. Opaski występują samodzielnie, jedynie na wschodnim wybrzeżu w 5 rejonach: na Zalewie Wiślanym, w ujściu Wisły Śmiałej, Rozewiu, Jastrzębiej Górze, Karwii. W pozostałych rejonach chronionych opaski funkcjonują wraz z ostrogami, sztucznym zasilaniem i falochronami brzegowymi, tworząc rozbudowane systemy ochrony brzegów. Na odcinku o długości w sumie około 2,3 km znajdują się wyspowe falochrony brzegowe. Ostrogi brzegowe w liczbie około 940 sztuk (w 21 grupach), i odstępach przeciętnie od 80 do 100 m, zajmują łącznie brzeg na długości około 82,1 km. Ostrogi działają bądź samodzielnie, bądź tworzą systemy ochrony brzegu w połączeniu z opaskami brzegowymi i/lub sztucznym zasilaniem. W ostatnich dekadach za najbardziej racjonalny, bliski naturze sposób ochrony uznano sztuczne zasilanie brzegów materiałem pochodzącym zarówno z pogłębiania torów wodnych i red portów oraz ze złóż morskich. Największy zakres prac ochronnych z zastosowaniem sztucznego zasilania objął Półwysep Helski, gdzie w latach na odcinku od Władysławowa do Juraty (km H 0,0-23,5) odłożono około 17 mln m3 materiału piaszczystego odbudowując wydmy i plaże oraz formy morfologiczne podbrzeża (Boniecka i in., 2012, Boniecka i in., 2013). Na odcinkach odmorskich sztuczne zasilanie wykonywano głównie w rejonach pozostających w cieniu falochronów portowych. Obecnie zastosowano je na blisko 80,0 km, z czego na wielu odcinkach kilkukrotnie (ZHM -baza danych o budowlach). Do tej pory uzasadnienia potrzeby realizacji umocnień brzegowych miały charakter ogólnych rozważań i argumentacji dotyczących ewentualnych strat w relacji do ewentualnych niezbędnych nakładów. Były one oparte na wiedzy dotyczącej oddziaływania morza (hydrometeorologia), odporności brzegu (geologia, geotechnika), na znajomości zjawisk hydrodynamicznych oraz ruchu rumowiska. Nie miały charakteru sformalizowanych procedur. Analiza zasadności stosowania umocnień brzegowych poza terenami zurbanizowanymi może mieć obecnie także jedynie charakter ogólny. Wymaga bowiem przeprowadzenia, obok ocen środowiskowych, również analizy społeczno-ekonomicznej podejmowanych działań ochronnych na konkretnych odcinkach brzegu. Jak wskazuje analiza stanu realizacji Programu na niektórych odcinkach ochronę prowadzono wielokronie (np. sztuczne zasilanie przyportowych odcinków brzegu w rejonie Łeby, Ustki, Kołobrzegu, Półwysep Helski), na innych do tej pory, z uwagi na aktualny brak zagrożeń nie podejmowano działań ochronnych (rejon wyspy Stogi, Puck, Karwia, Międzyzdroje). Wskazane w Prognozie możliwości wystąpienia na niektórych odcinkach znaczących oddziaływań na obszary Natura 2000 (może ulec zmianie po zakończeniu prac nad oceną oddziaływań), w związku z realizacją ocenianego Programu pociąga za sobą określone skutki proceduralne w postaci analizy przesłanek wymienionych w art.34 ustawy o ochronie przyrody. Jak podkreślono w rozdziale 12 Prognozy, dotyczącym przedstawienia rozwiązań alternatywnych dla celów wskazanych w procedowanym dokumencie jedynym celem zapisanym w Programie jest ograniczenie zjawiska erozji brzegu. Zatem, jak wskazano to wielokrotnie w Prognozie na odcinkach z zainwestowanym zapleczem, zagrożonych erozją i powodzią morską oraz na Półwyspie Helskim (km H 0,00-23,50) (nie tylko zurbanizowanych, które według definicji nie obejmują obszarów wiejskich) brak jest wariantów alternatywnych dla celu Programu. Niemożliwe jest wskazanie alternatywnej lokalizacji czy skali przedsięwzięcia. Dla wielu spośród odcinków brzegów wymienionych w Programie działania ochronne prowadzone są permanentnie od czasu powstania antropogenicznych czynników zaburzających - tj. już od II połowy XIX wieku. 240

240 W miarę podnoszenia się poziomu morza (o około 0,2 m w minionym stuleciu) obserwowano wzrost zasięgu i prędkości erozji brzegów co skutkowało rozszerzeniem zakresu prac ochronnych. Dalszy wzrost poziomu morza o 0,3 m 0,6 m/100 lat, zwiększa zagrożenie erozyjne brzegów i powodziowe obszarów niskiego zaplecza, w granicach wyznaczonych przez izohipsę 2,5 m n.p.m. Obserwowane zwiększenie aktywności hydrometeorologicznej, przejawiające się wzrostem liczby i częstości wezbrań sztormowych o H 570 cm oraz znaczących sztormów, w warunkach deficytu osadów strefy brzegowej szacowanego na mln m3, wyraźnie kształtuje przebieg i tempo erozji brzegów, zagrażając większości obszarów zainwestowanych pasa nadbrzeżnego, szczególnie dolnym odcinkom dolin rzecznych oraz nizinom nadbrzeżnym intensywnie zurbanizowanych i wykorzystywanych rolniczo oraz przemysłowo. Dotyczy to również brzegów klifowych, gdzie procesy erozji nie wywołują zagrożeń powodziowych obszarów zaplecza, mogą być jednak przyczyną istotnych przeobrażeń zainwestowanych odcinków. W odpowiedzi na występujące procesy wzrostu poziomu morza, wzrostu aktywności hydrodynamicznej i związane z tym nasilenie niszczenia brzegów oraz wzrost zagrożenia powodziowego nizin nadbrzeżnych, na bazie opracowanej w latach Strategii ochrony brzegów morskich Sejm RP przyjął wieloletni Program ochrony brzegów morskich (do roku 2023). We wszystkich gminach nadmorskich i nadzalewowych, tam gdzie zabudowany i zurbanizowany pas nadbrzeżny zagrożony jest skutkami wzrostu poziomu morza występuje konieczność ochrony zdrowia, życia i mienia ludzi, jak również obiektów infrastrukturalnych o charakterze społecznym lub gospodarczym. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 roku (Dz.U nr 38 poz. 454) w sprawie ewidencji gruntów i budynków, grunty zabudowane i zurbanizowane to nie tylko tereny mieszkaniowe zajęte pod budynki mieszkalne i związane z budynkami mieszkalnymi inne tereny zabudowane (administracja, handel, oświata itp.), ale również tereny przemysłowe, zurbanizowane tereny niezabudowane, tereny rekreacyjno-wypoczynkowe, tereny o charakterze zabytkowym (ruiny zamków, pomniki przyrody itp.), tereny komunikacyjne, kolejowe, tereny sportowe. Na zagrożonych erozją i powodzią morską zurbanizowanych i zabudowanych odcinkach brzegu, brak alternatyw dla celu Programu, jakim jest zapobieganie erozji. Zatem, występuje tam nadrzędny interes publiczny, który jest przesłanką do zezwolenia na realizację zadań Programu ochrony brzegu na tych odcinkach. Wobec braku w prawie wspólnotowym i prawie polskim definicji koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego Europejski Trybunał Sprawiedliwości w swoim orzecznictwie uznawał, że przesłanka koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego jest spełniona, jeżeli realizuje się cele ochrony zdrowia, bezpieczeństwa, ochrony środowiska w sytuacji, kiedy nie można wskazać innych rozwiązań alternatywnych. Wariant realizacji zadań Programu w innej lokalizacji, niż zagrożone erozją odcinki brzegu jest niemożliwy. Natomiast istnieć mogą alternatywne sposoby realizacji osiągnięcia celu wskazanego w poddawanym ocenie dokumencie. Jak jednak stwierdzono w Prognozie będzie to możliwe dopiero na poziomie konkretnego przedsięwzięcia, na konkretnym odcinku brzegu, dla którego uwzględniając złożone procesy morfo- i litodynamiczne, istniejące zaburzenia w strefie brzegowej, dynamikę układów erozyjno-akumulacyjnych, narastający deficyt osadów, będzie można wskazać rozwiązania techniczne skutecznie spowalniające erozję i gwarantujące bezpieczeństwo zabudowanemu i zurbanizowanemu zapleczu brzegu, tym samym realizując cele ochrony zdrowia i bezpieczeństwa ludzi, spełniając przesłankę koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego na tych odcinkach brzegu. Zagrożone obiekty mogą występować nie tylko na obszarach miejskich, ale mogą także znajdować się w innych miejscach niezależnie od stopnia urbanizacji tych miejsc. 241

241 Generalnie rzecz, traktując, należy stwierdzić, że w zasadzie nie należy stosować umocnień trwałych poza terenami zurbanizowanymi. Działania techniczne na brzegu prawie zawsze powinny łączyc się z ochroną dóbr materialnych, rzadziej przyrodniczych, znajdujących się na zagrożonych erozją i powodzią morską obszarach zaplecza brzegów. Takie podejście pozwoli na zminimalizowanie ingerencji w środowisko nadmorskie, zachowanie istniejących tam ekosystemów i znacznych fragmentów brzegu o naturalnym krajobrazie. Uwzględniając potrzebę zachowania naturalnych procesów związanych z istniejącym systemem erozyjno-akumulacyjnym brzegów morskich, tereny niezurbanizowane należy pozostawić bez umocnień brzegowych. Od tej zasady są jednak wyjątki. Występują one wtedy, gdy zachodzi jedna lub kilka następujących okoliczności (warunków): występuje potrzeba wypełnienia luki w systemie umocnień brzegowych, która może wpływać negatywnie na sasiadujące zainwestowane zaplecze, przedłużenie ciągu ostróg lub opasek, aby zlikwidować albo przesunąć wzdłuż brzegu lokalną zatokę erozyjną spowodowaną hydrodynamiczną reakcją zakończenia ciągu opasek lub ostróg, może dojść do przerwania brzegów mierzei co zagrozi zabudowanemu zapleczu zlokalizowanemu w głębi pasa nadbrzeżnego, ochrona dotyczy brzegu z infrastrukturą związana z obronnością państwa. Sprawą dyskusyjną jest ochrona odcinków brzegów, które posiadają unikatowe wartości przyrodnicze. Z jednej strony zadania realizowane w ramach Programu przyczyniają się do zachowania linni brzegowej i utrzymania prawidłowych parametrów strefy brzegowej wraz z przylegającym nadbrzeżem, co wpływa pozytywnie na stan zachowania siedliska np. Laguny i jeziora przymorskie (1150), czy lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich (2180), z drugiej strony umocnienia brzegowe zaburzają naturalne procesy zachodzące na brzegu morskim. Nieingerencja w naturalne procesy brzegowe sprzyja różnorodności biologicznej, co jednak w przypadku obszarów chronionych i siedlisk położonych w sasiedztwie brzegu może odnieść skutek odwrotny w sposób naturalny ulegną zniszczeniu lub przekształceniu. Przerwanie mierzei oddzielającej jezioro od morza spowoduje zmianę siedliska Laguny, jeziora przymorskie 1150 (zmiana wskaźników kardynalnych do oceny stanu siedliska). Podjęcie decyzji o ochronie brzegów mierzei jezior przymorskich powinno być poparte badaniami środowiskowymi, w ramach procedury OOŚ. Ochroną obejmowane są również brzegi ze specjalistyczną lub militarną zabudową w pasie kontaktu z morzem i na ich zapleczu (np. ochrona brzegów mierzei jeziora Wicko, o którą rozszerzono zakres Programu). Autorzy Prognozy zgadzają się z opinią społeczną nie widząc konieczności umacniania brzegu na terenie poligonu Wicko, gdzie punktową infrastrukturę wojskową należałoby przemieścić dalej od brzegu, pozostawiając możliwość przebiegu naturalnych procesów w strefie brzegowej. Sztuczne zasilanie wykonuje się na jednym odcinku brzegu, natomiast zamierzone efekty uzyskuje się także na innych odcinkach dzięki naturalnemu transportowi wzdłużbrzegowemu. Taka sytuacja występuje na Półwyspie Helskim od strony pełnego morza w strefie od km H 0,0 do km H 22,5. Brzeg ten w celu jego wzmocnienia jest od 1989 roku systematycznie zasilany w różnych miejscach, a piasek przemieszczany jest wzdłuż brzegu i zasila także inne miejsca w tej strefie. Ponadto ochrona brzegów Półwyspu Helskiego od strony otwartego morza jest dla zachowania jego ciągłości sprawą priorytetową, pomimo braku tam (z nielicznymi wyjątkami) brzegów zurbanizowanych. Półwysep Helski stanowi również naturalną ochronę przed falowaniem dla zainwestowanych brzegów Zatoki Gdańskiej z aglomeracją Trójmiasta. 242

242 Przykładem inwestycji ochrony brzegów zrealizowanej w ramach Programu poza terenami zurbanizowanymi była opaska na wysokosci Ostrowa, która chroni ponad 3,5 km odcinek brzegu o ekstensywnym zainwestowaniu. Wlewy wód sztormowych w obniżenia międzywydmowe powodowały podtopienia terenów leśnych oraz drogi nr 215 Rozewie-Karwia, przebiegającej na zapleczu niskiego wału wydmowego. Brak realizacji zadań przewidzianych Programem nie odniósłby, zatem poważnych skutków gospodarczych i społecznych w skali regionu, a tym bardziej kraju. Natomiast zachowane zostałyby naturalne procesy brzegowe i towarzyszące im ekosystemy Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. Z analizy przeprowadzonej przez Boniecką i in. (2013) wynika, że obecny stopień zainwestowania zaplecza na zagrożonych erozją i powodzią morską odcinkach brzegu, w większości uzasadnia działania ochronne zrealizowane w okresie obowiązywania Programu ochrony brzegów morskich. Zasadność stosowania umocnienia brzegowego powinna być badana w każdym przypadku, także w przypadku specyficznego umocnienia jakim jest sztuczne zasilanie, również gdy istnieje potrzeba zabezpieczenia obiektów i terenów na brzegu zarówno w strefach zurbanizowanych, jak też poza takimi strefami, z uwagi na przenoszenie się zaburzeń związanych z istniejącymi budowlami ochronnymi. Przy planowaniu zadań z zakresu ochrony brzegów morskich należy brać pod uwagę obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi sztormowej i procesami erozji. Konieczność opracowania map ryzyka powodziowego narzucają zapisy Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (tzw. Dyrektywa Powodziowa, Dz.UE L288/27). Mapy powstały do końca 2013 roku. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym sporządzone zostaną do grudnia 2015 roku na podstawie opracowywanych map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego. W konkluzji Prognozy zawarto sformułowanie iż wyznaczanie priorytetowych działań w ramach realizacji Programu będzie się opierać również na mapach zagrożenia powodziowego i mapach ryzyka powodziowego. Badając uzasadnienie wykonania umocnienia, należy odpowiedzieć na pytanie, czy spodziewane straty wynikające z zagrożenia erozją i powodzią morską, które powstałyby w określonym czasie (z reguły jest to planowany czas trwania umocnienia) z powodu braku umocnienia, byłyby większe niż suma kosztów wykonania umocnienia (Kw) oraz utrzymania tego umocnienia i jego otoczenia w stanie początkowo zamierzonym (Ku) przez wspomniany okres. W przypadku uzyskania odpowiedzi przeczącej na to pytanie wykonanie rozpatrywanego umocnienia jest nieuzasadnione. Jeżeli umocnienie okaże się uzasadnione (odpowiedź na ww. pytanie jest twierdząca), należy wyznaczyć takie podstawowe parametry umocnienia (np. opaski), dla których suma Kw + Ku osiąga minimum. Jest to typowe zadanie optymalizacji. Rozwiązanie zadań częściowych prowadzących do rozwiązania zadania optymalizacji może być bardzo trudne. Do takich zadań częściowych należy także między innymi określenie spodziewanych utraconych wartości przyrodniczych. Analiza zagadnień związanych z tymi zadaniami otwierać może różne, często wymagające dużych nakładów pracy obszary studiów i badań. Nie zawsze jednak problem jest tak bardzo złożony. Niekiedy dla uzyskania wartościowych wniosków może wystarczyć jedynie porównanie kosztu wykonania umocnienia brzegowego i kosztu odtworzenia obiektu lub terenu, który to umocnienie ma zabezpieczać (Boniecka i in., 2013). Jako główną metodę ochrony brzegów wskazuje się metodę miękką, tj. sztuczne zasilanie, natomiast ochrona twarda wspomagana sztucznym zasilaniem dla prawidłowego przebiegu 243

243 procesów brzegowych powinna być realizowana jedynie w rejonach zabudowanych w celu zapewnienia bezpieczeństwa i zdrowia ludności zamieszkującej zagrożone tereny. Działania ochronne w tych rejonach mają zatem charakter nadrzędnego interesu publicznego. Każdorazowo decyzja o ochronie brzegu poza terenami zurbanizowanymi i ich sąsiedztwem powinna zostać uzasadniona analizą ekonomiczną takich działań i oceną ich wpływu na stan środowiska strefy brzegowej. Ograniczenie presji na strefę brzegową winno mieć swoje odbicie w zapisach Strategii i kierunków rozwoju gmin nadmorskich i nadzalewowych oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w obszarze pasa ochronnego. Przy strategii gmin nadmorskich, w większości ukierunkowanych na rozwój turystyki, podstawą ich dalszego rozwoju jest stopniowe przesuwanie zabudowy poza zasięg brzegu objętego erozją oraz stosowanie takich metod ochrony brzegów, które pozwolą na istnienie szerokich plaż. W warunkach wzrostu poziomu morza oraz aktywności hydrometeorologicznej priorytetowego znaczenia nabiera nie tylko ochrona zlokalizowanych wzdłuż brzegu morskiego terenów zurbanizowanych, ale również wyznaczenie granic bezpiecznego inwestowania i określenie zasad ochrony wybrzeża przed dalszą urbanizacją, pozwalających na zachowanie jego walorów przyrodniczych i krajobrazowych Ocena ryzyka powodziowego Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, potoczenie nazywana jest Dyrektywą Powodziową. Jest ona równorzędna z Ramową Dyrektywą Wodną (RDW) i w pełni spójna z jej zapisami. Wypełnienie zobowiązań nałożonych na państwa członkowskie, wynikające z tej Dyrektywy, wymagały przygotowania w wyznaczonym terminie następujących dokumentów: 1. Wstępna ocena ryzyka powodziowego (do grudnia 2011 r.) 2. Mapy zagrożenia i mapy ryzyka powodziowego (do grudnia 2013 r.) 3. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym (do grudnia 2015 r.) Celem wstępnej oceny ryzyka powodziowego (WORP) było wyznaczenie obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, czyli obszarów, na których istnieje znaczące ryzyko powodziowe lub na których wystąpienie dużego ryzyka jest prawdopodobne. W tym dokumencie zostały ocenione różne zagadnienia mogące przyczynić się do potencjalnych negatywnych konsekwencji przyszłych powodzi dla zdrowia ludzkiego, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej. Każdy wstępnie zidentyfikowany obszar zagrożony powodzią został następnie poddawany analizie według prostych kryteriów (takich jak położenie zagrożonego obszaru, skuteczność istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej, itd.), której wynikiem jest liczba uzyskanych punktów. Suma punktów z poszczególnych kryteriów decydowała o tym, czy dany obszar został zakwalifikowany do wykonania map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego. Na podstawie wstępnej oceny ryzyka powodziowego następnie sporządzono mapy zagrożenia powodziowego (MZP) oraz mapy ryzyka powodziowego (MRP) dla obszarów, na których stwierdzi się istnienie dużego ryzyka powodziowego. Na mapach zagrożenia powodziowego wskazano obszary, których prawdopodobieństwo powodzi jest: Niskie (obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi wynosi 0,2 %, (czyli raz na 500 lat); Średnie (obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi wynosi 1 %, (czyli raz na 100 lat), 244

244 Wysokie obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi wynosi 10 %, (czyli raz na 10 lat); W przypadku obszarów wybrzeża i powodzi od strony morza, w tym morskich wód wewnętrznych (z wyłączeniem ujściowych odcinków rzek) ustawa Prawo wodne dopuszcza możliwość ograniczenia wykonania map do scenariusza niskiego prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi - 0,2% (czyli raz na 500 lat). W ramach projektu ISOK został wykonany powyższy scenariusz, a dodatkowo m.in. dla obszaru Żuław Wiślanych, opracowano mapy dla średniego prawdopodobieństwa wystąpienia powodzi 1% (czyli raz na 100 lat). W terminie późniejszym zostanie również przygotowany scenariusz średniego prawdopodobieństwa powodzi od strony morza dla pozostałych obszarów wybrzeża. Mapy ryzyka powodziowego określają wartości potencjalnych strat powodziowych oraz przedstawiają obiekty narażone na zalanie w przypadku powodzi o określonym prawdopodobieństwie wystąpienia i są uzupełnieniem do map zagrożenia powodziowego. Na mapach ryzyka naniesione zostały między innymi budynki mieszkalne oraz obiekty o znaczeniu społecznym, obszary i obiekty zabytkowe, obszary chronione, szacunkowa liczba ludności zamieszkująca obszar zagrożony czy wartości potencjalnych strat. Na podstawie wymienionych map powstaną plany zarządzania ryzykiem powodziowym. Będą one obejmować wszystkie aspekty zarządzania ryzykiem powodziowym, w szczególności działania ukierunkowane na zapobieganie, ochronę i właściwe przygotowanie, w tym prognozowanie powodzi i systemy wczesnego ostrzegania, z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych obszarów. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym także będą uwzględniać m in. analizę kosztów i korzyści, zasięg powodzi i trasy przejścia fali powodziowej, obszary o potencjalnych możliwościach retencyjnych, a także cele środowiskowe zawarte w Ramowej Dyrektywie Wodnej, zasady gospodarowania wodą i gruntami, elementy planowania przestrzennego i zagospodarowania terenu, ochronę przyrody oraz żeglugę i infrastrukturę portową. Obecnie trwają prace nad przygotowaniem planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy i regionów wodnych. Zgodnie z przyjętą metodyką zapewnione zostanie jednolite podejście w skali kraju do opracowywania planów zarządzania ryzykiem powodziowym, a w szczególności przyjęcie dla wszystkich poziomów planowania jednolitych celów (głównych i szczegółowych) i preferowanych sposobów osiągnięcia tych celów (czyli działań). Projekt przed jego publikacją, zostanie poddany półrocznym konsultacjom społecznym. Zgodnie z prawem, dokument ma być opracowany do 22 grudnia 2015 r. Jego zapisy powinny być brane pod uwagę przez sporządzających plany zadań inwestycyjnych w ramach i Programu ochrony brzegów morskich. Aby dane wymienionych dokumentów pozostawały aktualne w dłuższej perspektywie mają być one przeglądane i dostosowywane do zmieniających się warunków w obszarach potencjalnie zagrożonych w cyklu 6 letnim.na dzień dzisiejszy wszystkie mapy dostarczone przez Centra Modelowania Powodzi Suszy Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB KZGW zostały opublikowane na Hydroportalu ( Źródłem większości zagrożeń hydrologicznych na terenach nadmorskich są powodzie sztormowe oraz zatorowe, szczególnie gdy wystąpią równocześnie z falą powodziową na rzekach, nawalnymi opadami deszczów lub roztopami. Przyczyną powodzi sztormowej jest wiatr o sile przekraczającej 6 w skali Beauforta, w przypadku wybrzeża Polski wiejący najczęściej z kierunków północnych. Spycha on masy wodne ku brzegowi, powodując zalewanie terenu i wpychanie wody w ujścia rzek. Zagrożenie powodzią sztormową na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego występuje dość często, bo kilkanaście razy w ciągu roku. Jak widać na mapie obszarów zagrożenia powodziowego (rys. 5.23) wiele obszarów polskiego wybrzeża narażonych jest na zalanie. W województwie pomorskim najbardziej zagrożony powodzią 245

245 od strony morza jest obszar dolnego odcinka Wisły z Gdańskiemoraz obszar Żuław Wiślanych. Zagrożenie występuje również dla Portu w Gdyni, dla miast Puck, Hel i Ustka, oraz ujściowych odcinków rzeki Redy, Półwyspu Helskiego od jego nasady do Jastarni, nisko położone tereny Niziny Karwieńskiej oraz nisko położone obszary w dorzeczach rzek Łeby i Łupawy wraz z jeziorami przymorskimi Łebsko i Gardno. W województwie warmińsko-mazurskim zagrożony jest południowo-wschodni rejon Zalewu Wiślanego stanowiący wąską, nisko położoną równinę napływową rzek, głównie Baudy i Pasłęki. Dla województwa zachodniopomorskiego zagrożenia powodzią występuje dla obszarów położonych w ujściowych odcinkach rzek Wieprza (Darłowo, Sławno), Parsęty (Kołobrzeg, Karlino, Białogard), Regi (Trzebiatów), Dziwny (Dziwnów) oraz dla miast Świnoujście (ujście Świny) i Kamień Pomorski. Ponadto duże zagrożenie powodziowe na rozległym obszarze stwarza Zalew Szczeciński wraz z rzeką Odrą (Nizina Szczecińska i Dolina Odry). W związku z wykorzystaniem zupełnie nowych, dokładniejszych danych wejściowych do modelowania, obszary zagrożenia powodziowego mogą różnić się od obszarów wskazanych w studiach ochrony przeciwpowodziowej. Rys Mapa obszarów zagrożenia i ryzyka powodziowego dla polskiego wybrzeża wraz z zalewami (hydroportal: Zagrożeniu podlegają nie tylko obszary naturalne, ale także małe i większe miejscowości. Bardzo niepokojące jest zagrożenie na Półwyspie Helskim, które obejmuje swoim zasięgiem wszystkie miejscowości. Powódź może zniszczyć Półwysep, który jest naturalną barierą ochronną dla wszystkich miejscowości nad Zatoką Gdańską. Miejscowości położone z kolei nad ujściami rzek poza bezpośrednim zalewaniem przez wody morskie narażone są na zwiększenie poziomu morza w samych rzekach spowodowane przez cofki. Zjawisko to jest szczególnie niebezpieczne na płaskich lub depresyjnych obszarach takich jak Żuławy. W przypadku dojścia do powodzi, poza starami materialnymi i kulturowymi szczególnie niebezpieczne pod względem ekologicznym jest zalanie składowisk odpadów, zakładów przemysłów chemicznych i tym podobnych. 246

246 6. Określenie, analiza i ocena potencjalnych zmian stanu środowiska w przypadku nie wprowadzenia Programu i zmian do niego Program ochrony brzegów decyduje o konkretnych pięciu zadaniach ochronnych przewidzianych do realizacji na wyznaczonych odcinkach brzegu morskiego. Poniżej przedstawiono analizę wynikającą z nie wprowadzenia Programu (tab. 6.1) oraz zmian wprowadzonych przez projekt zmian Programu w stosunku do: zmiany kilometraża odcinków brzegu przewidzianych w Programie do ochrony brzegu (patrz tab. 3.2), zmiany zadań w rejonie wyznaczonych odcinków brzegu przeznaczonych w Programie do ochrony brzegu (patrz tab. 3.3). Współczesne tendencje rozwojowe brzegów Bałtyku południowego potwierdzają istnienie systemu erozyjno-akumulacyjnego. Bilans zmian brzegowych wykazał, że średnia prędkość niszczenia brzegu w stuleciu wynosiła -0,1 m rok -1, przy stratach lądu szacowanych na -36,6 tys. m 2 rok -1. W okresie proces ten uległ dalszemu przyspieszeniu, linia brzegowa przemieszczała się ze średnią prędkością -0,5 m rok -1, a w latach ,9 m rok -1. W stuleciu procesy niszczenia obejmowały 61% długości brzegu, w dwudziestoczteroleciu 72%, w trzydziestoleciu 74% (Zawadzka- Kahlau 1999). Erozyjny charakter układów wskazuje na narastanie procesów niszczenia brzegu w ostatnich dziesięcioleciach. Jednym z ważniejszych czynników przyspieszających procesy erozji jest obserwowany wzrost poziomu morza, wzrost częstości wezbrań sztormowych oraz lokalnie, wpływ czynników pochodzenia antropogenicznego. Wysoki poziom wód wywołany przez sztormy może zagrozić terenom zamieszkałym, życiu ludzkiemu, dobrom materialnym o dużej wartości, a także zniszczyć dziedzictwo kulturowe. W ubiegłym stuleciu wzrost poziomu morza WPM = 0,2 m na 100 lat wywołał określoną erozję ~ 0,1 m rok -1 i ukształtował układy erozyjno-akumulacyjne strefy brzegowej. W tabeli 6.1. przedstawiono związki przyczynowo-skutkowe wynikające z braku realizacji zapisów Programu dla analizowanych odcinków brzegu morskiego, na których dopuszczone są zadania: sztuczne zasilanie, sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe, modernizacja umocnień brzegowych i odwodnienie klifu Jastrzębia Góra. Tabela 6.1. Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji zapisów Programu Zadania Programu Skutki nie wprowadzenia zadań Programu Potencjalne zmiany stanu środowiska Umocnienia brzegowe Sztuczne zasilanie Nie wypełnianie przez administrację morską statutowych zadań zapisanych w ustawie o obszarach morskich RP i administracji morskiej (art. 42 ust. 2 pkt 11 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. Dz. U. z 2003 r. poz. 934), Nie spełnianie przez pas techniczny Niszczenie, przekształcanie i zmiana struktury cennych przyrodniczo i unikatowych zbiorowisk roślinnych oraz siedlisk wydmowych, zachowanie procesu aktywnego klifu, zanikanie plaż, 247

247 Zadania Programu Skutki nie wprowadzenia zadań Programu roli nadanej w ustawie (art. 36 ust 2 ww. ustawy), Brak możliwości realizacji zapisów 5 celu środowiskowego Programu Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego(ochrona mieszkańców i mienia przed zagrożeniami naturalnymi), Dalszy rozwój erozji morskiej na odcinkach niechronionych, przemieszczanie linii brzegowej w stronę lądu, niszczenie infrastruktury, zalewanie fragmentów pasa nadbrzeżnego powodzie sztormowe, zmniejszenie potencjału turystycznego, niedotrzymanie nadanego danemu odcinkowi poziomu normy bezpieczeństwa brzegu, brak możliwości zapobiegania zjawisku erozji i powodzi morskiej na odcinkach z zagospodarowanym zapleczem brzegu, co w warunkach WPM i WAH zagraża zdrowiu i bezpieczeństwu ludzi. Potencjalne zmiany stanu środowiska zagrożenie powodzią i erozją morską obszarów o unikatowych w skali Europy i kraju wartościach przyrodniczych, przekształcanie siedlisk przyrodniczych i niedotrzymanie właściwego stanu siedlisk w aspekcie wskaźników kardynalnych wyznaczonych do oceny, zmiany warunków morfologicznych i litodynamicznych, wpływanie głównie na ruch i zasoby osadów, zmiany zasobów wody słodkiej w strefie brzegowej oraz ekosystemów w jeziorach przybrzeżnych. Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi Znaczne zmniejszenie potencjału turystycznego brzegu a także zmniejszenie bezpieczeństwa brzegu, Zmniejszenie bilansu osadów. Dodatkowe zagrożenie dla wydmy i plaży także jako środowiska przyrodniczego oraz brak możliwości odbudowy i poszerzenia ku morzu aktywnej biologicznie strefy wydmy i plaży u podnóża wydmy. Budowle wspomagające sztuczne zasilanie w postaci falochronów lub(i) ostróg brzegowych Brak sztucznej akumulacji piasku na plaży a przez to zmniejszenie potencjału turystycznego oraz bezpieczeństwa brzegu stwarzające w konsekwencji potrzebę dodatkowego sztucznego zasilania (dodatkowe koszty). Jak wyżej. 248

248 Opaska brzegowa Zadania Programu Skutki nie wprowadzenia zadań Programu Istotne zmniejszenie bezpieczeństwa brzegu, wzrost zagrożenia dla ludzi zamieszkujących pas nadbrzeżny. Potencjalne zmiany stanu środowiska Z jednej strony brak bariery dezintegrującej środowisko przyrodnicze brzegu i sprzyjającej w pewnych warunkach erozji u jej podnóża, z drugiej zaś strony zwiększone zagrożenie dla wartościowych elementów, także pod względem przyrodniczym, położonych na wydmie i na jej od lądowym zapleczu. Modernizacja umocnień brzegowych Dekapitalizacja istniejących umocnieńwzrost zagrożenia mienia i zdrowia ludzi, ograniczenie lub utrata skuteczności ochronnej w warunkach wzrostu aktywności hydrometeorologicznej powodzie sztormowe, niszczenie zaplecza, zatem nie spełnienie warunków technicznych podanych w rozporządzeniu Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 1 czerwca 1998 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać morskie budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie (Dz.U. z 1998 r. Nr 101, poz.645) Zagrożenie powodzią sztormową zaplecza brzegu chronionego umocnieniami nie zapewniającymi bezpieczeństwa zarówno elementom przyrodniczym Odwodnienie klifu Jastrzębia Góra Postępujące zjawiska osuwiskowe i obrywy, zagrożenie istniejącej infrastruktury. Zachowanie procesu aktywnego klifu. Z prognozy zmian brzegowych opartej na analizie zmian położenia linii brzegowej i podstawy wydmy/klifu w okresie wynika, że przy wzroście poziomu morza o 0,3; 0,6 i 1,0 m na 100 lat zasięg erozji brzegów zwiększy się odpowiednio z 305 km do 332 km; 377 i 420 km w następnym stuleciu (Dubrawski 1999). Przy tempie zmian ze stulecia i wariancie optymistycznym 0,3 m na 100 lat wystąpi nieznaczne zagrożenie brzegów klifowych i wydmowych (-0,15 m rok -1 ). Największe zmiany erozyjne wystąpią w centralnej i zachodniej części Półwyspu Helskiego oraz na odcinku Jarosławiec-Sarbinowo (do 0,46 m rok -1 ). Ze względu na konfigurację Półwyspu Helskiego, będzie on najbardziej zagrożonym odcinkiem na polskim wybrzeżu- postępujące zmiany będą zachodzić zarówno od strony otwartego morza jak i Zatoki Gdańskiej (Przyszłość ochrony 2006). 249

249 Odcinek Władysławowo-Jarosławiec, który w 100-leciu charakteryzował się wyrównanym bilansem osadów brzegowych, znajdzie się w warunkach nieznacznego cofania się linii brzegowej, ze względu na duże zapasy materiału, zarówno w podbrzeżu jak i w nadbrzeżu. Odcinki charakteryzujące się w stuleciu niewielkim tempem akumulacji, będą podlegały stopniowemu zmniejszaniu jej intensywności aż do przejścia w fazę erozji Prognoza zmian brzegowych wykonana na podstawie uśrednionych danych z okresu wykazała dalszy wzrost zagrożeń Półwyspu Helskiego oraz nasilenie się zmian erozyjnych w centralnej części wybrzeża (Władysławowo - Jarosławiec). Wyraźne nasilenie zagrożenia brzegów będzie obserwowane w Zatoce Gdańskiej i na Mierzei Wiślanej. Na odcinku Sarbinowo - Międzyzdroje przewidywane tempo zmian będzie stosunkowo najniższe. Jednak przy tempie zmian brzegowych obserwowanych w ostatniej dekadzie, nawet w świetle optymistycznego scenariusza podnoszenia się poziomu morza, nastąpią istotne zmiany zagrażające bezpieczeństwu coraz większych odcinków brzegu. Najmniejsze zmiany mogą wynieść -0.6m rok -1, a maksymalne -2m rok -1. Dla wariantu najbardziej prawdopodobnego (0,6 m rok -1 ) nastąpi gwałtowny przyrost zmian erozyjnych, który spowoduje zagrożenie bezpieczeństwa zaplecza na wielu odcinkach brzegów wydmowych. W rejonie morfodynamicznym Jarosławiec - Sarbinowo i Sarbinowo - Międzyzdroje, przewidywane średnie tempo zmian będzie zbliżać się do -1 m rok -1. W wariancie pesymistycznym w odniesieniu do średniego tempa zmian zachodzących w ostatnim stuleciu erozja wzrośnie do -0,32 m rok -1. Największe przewidywane tempo zmian wystąpi w rejonie morfodynamicznym Jarosławiec-Sarbinowo (0,82 m rok -1 ) i na Półwyspie Helskim (0,92 m rok -1 ) (ibidem). Prognozowane zmiany erozyjne pociągają za sobą straty lądu, które nawet w wariancie optymistycznym podnoszenia się poziomu morza przy założeniu zmian zachodzących w ostatnim stuleciu, mogą osiągnąć średnio 6,4 ha rok -1. Dla wariantu prawdopodobnego ubytki lądu oceniono na 10,5 ha rok -1,a dla wariantu pesymistycznego (1 m/100 lat) przewidywane ubytki lądu wzrosną do -15,5 ha rok -1. Największe straty lądu zachodzić będą na odcinku Jarosławiec-Sarbinowo (-5,6 ha rok -1 ) i Sarbinowo-Międzyzdroje (-3,9 ha rok -1 ). Zakładając straty lądu z okresu , w wariancie optymistycznym łączne straty mogą osiągnąć -25 ha rok -1. Największy udział ubytków będzie obserwowany na odcinku Władysławowo-Jarosławiec. W wariancie prawdopodobnym ubytki oceniane są na -38,2 ha rok -1, Znaczne straty lądu występować będą również na odcinku Władysławowo-Jarosławiec oraz na Mierzei Wiślanej. Przy wariancie pesymistycznym straty lądu oceniane są na -52,4 ha rok -1. Przeszło 50% powierzchni ubytków lądu będzie zachodzić na odcinku Władysławowo-Jarosławiec. Przy założeniu zmian zachodzących w okresie przy WPM=0.6 m/100lat przewidywane straty lądu oszacowano na 44,4 ha rok -1, a przy WPM= 1,0 m/100 lat na 89,0 ha rok -1 (Zawadzka- Kahlau 1999). Podnoszenie się poziomu morza wraz ze wzrostem aktywności hydrodynamicznej jest zatem jednym z głównych czynników niszczenia brzegów i zagrożeniem dla niskich terenów leżących na zapleczu. Według najnowszych scenariuszy zmian klimatu Polski (Projekt Klimat 2012) w wieloleciu średni roczny poziom morza w stosunku do okresu referencyjnego wzrośnie na wszystkich stacjach wzdłuż Wybrzeża o około 5 cm. Scenariusze opracowane dla okresu wskazują na bardzo wyraźny wzrost średniego poziomu morza w stosunku do wartości średnich z okresu referencyjnego Skala zmian jest uzależniona od scenariusza emisyjnego. Najmniejszy wzrost jest związany ze scenariuszem emisyjnym B1 (duża dynamika wzrostu ekonomicznego z dominacją usług i technologii 250

250 informacyjnych) i wyniesie około 20 cm. Dla scenariusza emisyjnego A2 (świat spolaryzowany, ze znacznym przyrostem populacji, wolnym rozwojem ekonomicznym i powolną zmianą technologiczną) przewidywany wzrost średniego poziomu morza dochodzi do około 28 cm (Projekt Klimat 2012). Według ekspertów ONZ-owskiego Międzyrządowego Panelu ds. Zmian Klimatycznych (IPCC) do 2100 roku poziom oceanów podniesie się od 26 do 82 centymetrów w zależności od zaproponowanych czterech scenariuszy RCP (Representative Concetration Pathways) odpowiadających określonej ewolucji wymuszenia radiacyjnego. Obok zagrożeń związanych ze wzrostem średniego poziomu morza również inne czynniki hydrometeorologiczne powodują znaczące zmiany zarówno brzegów wydmowych, jak i w strukturze brzegów klifowych. Zjawiskiem takim są wezbrania sztormowe. W latach na polskim wybrzeżu zarejestrowano 252 wezbrania sztormowe, z czego 70 z nich było wezbraniami powyżej 600 cm. Najwięcej wysokich wezbrań ( 600 cm N.N.) wystąpiło w Kołobrzegu-53 wezbrania, najmniej w Ustce- 30 (Wiśniewski i Wolski 2009) (rys. 6.1). Rys Ilość wezbrań sztormowych na polskim wybrzeżu ( 570 cm N.N.) w poszczególnych latach i ich tendencja zmian w okresie (źródło: Wiśniewski i Wolski 2009) Ilość i siła wezbrań w wymienionym okresie wyraźnie wzrastała od 2 do 6 rocznie (Jania i Zwoliński 2011). Największa ilość wezbrań sztormowych występuje na zachodnim odcinku wybrzeża. W czasie jednego sztormu w zależności od wysokości wydmy erozja może wynieść od 0,1 do 60 m 3 /mb, a nawet przekraczać 100 m 3 /mb brzegu (Boniecka 2000). Dla sztucznie zasilonych odcinków brzegu maksymalna wielkość erozji przekroczyła 120 m 3 /mb (1993 r.) (Boniecka, 2000). Fot Zniszczenia sztormowe wydm nadbrzeżnych a) Mierzeja Dziwnowska, b) Półwysep Helski (fot. Boniecka) 251

251 Głównym źródłem informacji o wielkości strat powstających na brzegu morskim w wyniku spiętrzeń sztormowych są dane zgromadzone w raportach posztormowych, wykonywane rutynowo przez urzędy morskie. Pozwalają wskazać odcinki wybrzeża, gdzie procesy niszczące występują szczególnie intensywnie, co umożliwia dostatecznie wczesne rozpoczęcie działań ochronnych i zapobieganie zagrożeniom infrastruktury znajdującej się na zapleczu. Przykładowo, analizując raporty posztormowe obejmujące okres obowiązywania Programu , w latach 2005 i 2010 na Wybrzeżu Zachodnim nie stwierdzono strat sztormowych w wale wydmowym. Z analizy strat kubaturowych w wale wydmowym w rejonie działania Urzędu Morskiego w Szczecinie wynika, że największą erozję wydmy spowodował sztorm ze stycznia 2012 roku. Ogółem ubytki erozyjne obejmujące brzeg od km 346 do km 398 (łącznie 39 km) wyniosły ponad 340 tys. m 3 z maksimum na odcinku km tj. na zachód od poru w Mrzeżynie gdzie straty osadów w wale wydmowym na 1 km brzegu oszacowano na m 3. To nadbrzeżne wydmy są najważniejszą barierą zapewniającą bezpieczeństwo zaplecza w sytuacjach sztormowych. Występowanie pojedynczego wału wydmowego o szerokości u podstawy mniejszej niż m i wysokości korony mniejszej od 4,0 m nie stanowi w sytuacjach sztormowych wystarczającego zabezpieczenia przed erozją i powodzią morską. Przebudowa wydmy zachodzi w różnych skalach czasowych od erozji krótkookresowej w skali jednego sztormu (fot. 6.1) do zmian wiekowych wynikających z procesów wielkoskalowych i zmian klimatycznych. Istotną rolę w transformacji i wygaszaniu falowania odgrywa również strefa przybrzeżna i plaża. Z punktu widzenia odporności profilu strefy brzegowej dopiero plaże o szerokości powyżej 40 m, których wysokość przekracza 2,0 m n.p.m., stanowią zabezpieczenie dla spiętrzeń sztormowych przekraczających 1,50 ponad średni poziom morza (tab. 6.2). Tabela 6.2. Klasyfikacja odporności pasa plażowo-wydmowego przy wzroście poziomu morza (Zawadzka 2000a) Forma Parametr Wielkość Plaża Plaża Wydma Wydma Szerokość (m) Wysokość (m n.p.m.) Szerokość (m) Wysokość (m n.p.m.) poniżej powyżej 50 poniżej 1,5 1,5-2,0 powyżej 2,0 do powyżej 50 do powyżej 8 Klasa Ranga odporności na wzrost poziomu morza 1 mała 2 średnia 3 duża mała średnia duża mała średnia duża mała średnia duża Wzdłuż polskiego wybrzeża najczęściej występują plaże o małej (20-30 m) oraz średniej szerokości. Jedynie plaże Mierzei Wiślanej, Górek Wschodnich, zachodniej części Półwyspu Helskiego, rejonu Białej Góry, mierzei jeziora Łebsko oraz Bramy Świny można częściowo zaliczyć do plaż szerokich. Te rejony z uwagi na znaczne zasoby osadów zgromadzonych w strefie nawodnej profilu nie wymagają podejmowania żadnych działań ochronnych. Również odpowiednio rozbudowany skłon brzegowy ze strefą rew staje się silnym czynnikiem zapobiegającym zjawiskom erozji, wzmacniając bezpieczeństwo brzegu i jego zaplecza. System rewowy na przybrzeżu jest najistotniejszym elementem morfologicznym biorącym udział w rozpraszaniu energii falowania. Odpowiednio rozbudowane rewy są zasobnikiem osadów co 252

252 przekłada się na stopień rozwinięcia wałów wydmy nadbrzeżnej i stabilność linii brzegowej (Boniecka 2009). Do głównych zagrożeń powodziowych terenów nadbrzeżnych od strony morza obok wezbrań sztormowych i wzrostu średniego poziomu morza należą powodzie zatorowe, przemieszczanie się fali powodziowej na rzekach uchodzących do morza oraz zjawisko tzw. cofki. Są to spiętrzenia wody w ujściowych odcinkach rzek powodowane przez długotrwałe, silne wiatry północne. Dla Odry ze względu na nieznaczny spadek w jej dolnym biegu zasięg stanów morza obserwowany bywa nawet około 150 km od Bałtyku. Z waloryzacji środowiska przyrodniczego i antropogenicznego strefy brzegowej wykonanej w ramach Strategii ochrony brzegów morskich wynika, że na skutek wzrostu poziomu morza i zwiększonej intensywności sztormów w obszarze ryzyka (do 2,5 m n.p.m.), tj. w obszarze zagrożonym zalaniem lub powodzią morską, znajdzie się około km 2 zaplecza, z czego około 20% obszaru zagrożonego z punktu widzenia wartości przyrodniczych posiada cechy unikatowości (Gerstmannowa i in. 1999). Nie oznacza to, że na odcinkach o dużych walorach przyrodniczych, dla których zagrożeniem jest wzrost poziomu morza konieczna jest techniczna ochrona brzegów. Waloryzacja środowiska antropogenicznego około 250 km 2, spośród ponad km 2 zagrożonych terenów strefy brzegowej, wskazała zdecydowaną przewagę obszaru o małym zagospodarowaniu (88,6%), w ogólnej powierzchni terenów objętych waloryzacją. Tereny o wyższych kategoriach zagospodarowania zajmują łącznie około 28 km 2 (Szwankowska i in. 1999). Ich największa koncentracja występuje na bezpośrednim zapleczu chronionych, bądź przewidzianych do ochrony odcinków brzegów w rejonie Trójmiasta (tereny portów w Gdańsku, Gdyni, obszar Dolnego Miasta w Gdańsku, zabudowa mieszkaniowa i rekreacyjna w pasie nadmorskim). Zagrożenie dotyczy również Półwyspu Helskiego, portowo-miejskiej zabudowy Łeby, Darłowa, Ustki, Kołobrzegu i Dziwnowa. Zagrożone są również mniejsze miejscowości i wsie położone w pasie nadbrzeżnym: Sarbinowo, Chłopy, Ustronie Morskie, Dźwirzyno (wschód), Niechorze i Mrzeżyno na wschód od portu. Erozja brzegów klifowych nie stwarza zagrożenia powodziowego dla terenów na zapleczu. Jednak w połączeniu z innymi czynnikami wpływającymi na zachodzące procesy osuwiskowe jest powodem zagrożenia bytu mieszkańców oraz miejscowości zlokalizowanych na ich koronie (Rowy, Rewal, Trzęsacz, Pustkowo). Z przeprowadzonej oceny skuteczności systemów ochrony brzegu morskiego zrealizowanych w okresie obowiązywania wieloletniego Programu ochrony brzegów morskich (Boniecka i in. 2013) wynika, że największą koncentrację terenów zagrożonych zalaniem i podtapianiem, o najwyższej kategorii zagospodarowania zidentyfikowano na zapleczu większości chronionych w ramach Programu odcinków brzegu. Dane zgromadzone w trakcie procedury waloryzacyjnej zaplecza jednostek lokalnych pozwoliły na przypisanie odpowiedniej kategorii zainwestowania zaplecza i wartości przyrodniczej odpowiedniej kategorii ekonomicznej, tym samym na wnioskowanie o wartości zaplecza w odniesieniu do kosztów wykonanych umocnień brzegu. Dla kilku odcinków brzegu: Rewa, Ostrowo, wschodnie zakończenie systemu ochronnego w Darłówku i Kołobrzegu umocnienia brzegowe wykonano w rejonach o niskiej kategorii ekonomicznej, co przekłada się na obszary o ekstensywnym zainwestowaniu. Na zapleczu tych rejonów występują niskie tereny mierzei jezior przymorskich i Ekoparku Wschód. Z punktu widzenia zachowania naturalnych procesów zachodzących na brzegu morskim, na odcinkach brzegu znajdujących się poza obszarami zabudowanymi, działania te nie mają swojego uzasadnienia. Zdaniem autorów Prognozy zagadnienia poziomu bezpieczeństwa, kosztów działań ochronnych w powiązaniu z wartościami zaplecza oraz potrzebami zachowania cennych zasobów środowiska są nierozłączne. 253

253 Autorzy Prognozy założyli, że zadania ochrony brzegu przewidziane w Programie będą prowadzone tylko na tych odcinkach, na których będzie to merytorycznie uzasadnione i do takich założeń odnosi się ocena potencjalnych zmian w środowisku. Wymiernym efektem wdrażania Programu jest skuteczna ochrona przeciwpowodziowa obszarów zaplecza brzegów morskich (Żuławy, morze otwarte i Zalew Szczeciński), o wielkości około km 2 wraz z infrastrukturą i walorami przyrodniczymi. Dla okresu , tj. w okresie realizacji nowego Programu, szacuje się ubytek lądu na 1,5-15 km 2, zależny od tempa erozji brzegu i wielkości wzrostu poziomu morza. Nawet ubytek lądu rzędu kilku km 2 do roku 2028 (przy powierzchni plaż sięgającej 20 km 2 ) występujący na odcinkach permanentnej erozji może wywołać nieodwracalne szkody w osadnictwie, infrastrukturze i walorach przyrodniczych, hamując rozwój pasa nadbrzeżnego. Tam gdzie występuje zagrożenie zdrowia i bezpieczeństwa ludzi, tj. na odcinkach z zabudowanym i zurbanizowanym zapleczem oraz ich bliskim sąsiedztwie, działania ochronne mają charakter nadrzędnego interesu publicznego i powinny być ujęte w Programie. Realizacja zweryfikowanego Programu umożliwi skuteczniejszą, adekwatna do potrzeb ochronę brzegu morskiego m.in. poprzez wydłużenie, w niektórych rejonach jego odcinków przeznaczonych do ochrony co poprawi stopień zabezpieczenia zainwestowanego zaplecza i jego sąsiedztwa przed zjawiskami erozji i powodzi morskiej. Właściwe planowanie przestrzenne powinno być zintegrowane z planami ochrony pasa technicznego i ochronnego i uwzględniać potrzebę ochrony cennych zasobów środowiska przyrodniczego pasa nadbrzeżnego. Nowelizacja Programu w żaden sposób nie powinna być bodźcem dla potencjalnych inwestorów i władz samorządowych do inwestowania na terenach zagrożonych. W projekcie zmiany ustawy wprowadzono zapis dotyczący opiniowania planów realizacji Programu z właściwymi jednostkami samorządu terytorialnego, które w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania oraz MPZP powinny uwzględniać zagrożenia zaplecza brzegów morskich erozją i powodzią sztormową. Z mocy ustaw współpraca pomiędzy administracją morską i samorządową jest wymagana na etapie decyzji jednostkowych, brakuje jednak mechanizmów i instytucji współpracy przy określaniu polityki/strategii w obszarze przybrzeżnym. Do chwili obecnej nie przystąpiono do powołania Regionalnych zespołów ds. ZZOP, proponowanych w Strategii ochrony brzegów morskich z 2000 r. lub innej struktury administracyjnej zapewniającej integrację zarządzania. Wskazane jest dopracowanie przepisów prawa w tym zakresie. W warunkach wzrostu poziomu morza i aktywności sztormowej oraz zmian zachodzących w systemie erozyjno-akumulacyjnym brzegów południowobałtyckich, narastająca erozja oraz wzrost ryzyka zagrożenia powodzią sztormową zwiększa długość brzegów wymagających ochrony, co wskazuje na potrzebę korekty Programu. W przypadku odstąpienia od realizacji zadań Programu, szczególnie sztucznego zasilania, nastąpi dalsze niszczenie brzegów południowego Bałtyku. Zwiększenie tempa erozji będzie przyczyną wzrostu długości erodowanych brzegów, zmniejszenia objętości osadów brzegowych oraz zatapiania dużych powierzchni plaż, wydm i niskiego zaplecza. Istniejące budowle ochrony brzegów w przypadku odstąpienia od ich modernizacji ulegną całkowitemu zniszczeniu, praktycznie na całej długości brzegów morskich. Przy prognozowanym wzroście poziomu morza konieczne jest zwiększenie zasięgu ochrony brzegów morskich nowymi opaskami i modernizacja już istniejących, adaptując je do wzrostu poziomu morza. Twarda ochrona powinna być realizowana jedynie na odcinkach brzegu i w ich sąsiedztwie, gdzie zaplecze jest wysoko zainwestowane. Niewprowadzenie zmian do Programu wywoła podobne skutki do zdefiniowanych w przypadku nie podejmowania działań przewidzianych Programem, jednakże w mniejszej skali. 254

254 Niewprowadzenie zmian do Programu na niektórych odcinkach brzegu wywoła dalszy negatywny wpływ istniejącej infrastruktury na środowisko strefy brzegowej, m.in. narastanie erozji, szczególnie na odcinkach przyportowych. Zwiększenie zakresu zadań Programu będzie odpowiedzią na wzrastające zagrożenie erozyjne związane ze wzrostem poziomu morza i aktywności czynników hydrodynamicznych. Umożliwi odtworzenie poziomu bezpieczeństwa zaplecza brzegów na sztormy 100-letnie na zagrożonych odcinkach z zabudowanym i zurbanizowanym zapleczem, przewidzianych do ochrony. Ponadto obszary lądowo-morskie są objęte regulacją ustawy z dnia r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju (Dz. U. nr 97 z 2001r., poz tekst ujednolicony).wody polskich obszarów morskich wraz z pasmem nadbrzeżnym i ich naturalnymi zasobami żywymi i mineralnymi, a także zasobami naturalnymi dna i wnętrza ziemi znajdującego się w granicach tych obszarów w rozumieniu ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej stanowią strategiczne zasoby naturalne kraju (art. 1 pkt. 2). Zgodnie z art. 4 ustawy właściwe organy administracji publicznej oraz inne podmioty, sprawujące na podstawie odrębnych przepisów zarząd nad zasobami naturalnymi wymienionymi w art. 1, mają obowiązek: utrzymać, powiększać i doskonalić zasoby odnawialne, użytkować złoża kopalin zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Realizacja zadań Programu umożliwia również administracji morskiej wypełnianie regulacji wynikającej z art.36. ust.1. ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz z późniejszymi zmianami), który stanowi, że pas techniczny jest obszarem przeznaczonym do utrzymania brzegu w stanie zgodnym z wymogami bezpieczeństwa i ochrony środowiska oraz zapisów wynikających z ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. nr 115 poz.1229 tekst jednolity). W warunkach istnienia ustabilizowanych układów erozyjno-akumulacyjnych i przyspieszenia erozji pochodzenia antropogenicznego najbardziej preferowaną a zarazem najmniej inwazyjną metodą ochrony brzegów jest sztuczne zasilanie. Jej zastosowanie pozwoli na uzupełnianie deficytu osadów brzegowych szacowanych na około 60 mln m 3 (Elementy monitoringu 2008). Rezygnując z tej metody, przyspieszymy erozję, a większość budowli brzegowych utraci swoje zdolności ochronne. Zwiększy się prawdopodobieństwo katastrof brzegowych, szczególnie w rejonie Półwyspu Helskiego i niektórych mierzei. Na odcinkach najbardziej zagrożonych, o utrwalonych predyspozycjach erozyjnych sztuczne zasilanie należy wspomagać trwałymi budowlami ochronnymi. W Programie i proponowanej zmianie uwzględniono również konieczność modernizacji umocnień brzegowych z uwagi na zachowanie ich funkcji ochronnych w warunkach wzrostu poziomu morza. Z punktu widzenia ochrony środowiska naturalnego i unikatowych cech aktywnych klifów idealnym rozwiązaniem byłoby pozostawienie brzegów morskich ich własnemu losowi. Rekomendacje HELCOM zalecające ograniczanie ochrony klifów mają w przypadku brzegów polskich swoje uzasadnienie zarówno przyrodnicze, jak i litodynamiczne. Naturalne procesy będą zachodziły bez przeszkód co wiąże się ze stałym czynnikiem osuwania się i obrywów klifów, powodujących cofanie się brzegów. Jednak obszary zurbanizowane dochodzą bezpośrednio w pobliże korony klifu, a co za tym idzie, istnieje bardzo silna presja do zapobiegania cofaniu się brzegów. Zastosowanie umocnień od strony morza bez jednoczesnego rozwiązania problemu od strony lądu, polegającego na braku drenażu, powodować będzie dalsze osuwanie się klifu i zagrożenie budynków. Pełny system ochrony klifu przed osuwaniem wymagałby także sztucznego zasilania plaży leżącej u jego podnóża. Rozwiązanie takie przyczyniłoby się do zachowania cennych przyrodniczo i unikatowych zbiorowisk roślinnych aktywnych klifów. Można to zaobserwować na przykładzie martwego klifu w Rozewiu, gdzie wybudowana na początku XX wieku opaska betonowa przyczyniła się do zatrzymania procesów stokowych. 255

255 Odcinki brzegu znajdujące się poza obszarami zabudowanymi i ich sąsiedztwem zgodnie z Zaleceniem HELCOM 16/3 powinny zachować dynamiczny charakter procesów naturalnych, z wyjątkiem sytuacji, gdy plany zintegrowanego zarządzania strefą przybrzeżną stanowią inaczej. Teoretycznie, na każdym odcinku brzegu możliwe jest zaniechanie ingerencji człowieka, co nie oznacza, że będzie to sprzyjać zachowaniu różnorodności biologicznej (np. rezerwat Beka lub rezerwat ornitologiczny Ptasi Raj). Wskazania ochronne powinny dotyczyć obszarów nisko położonych mających znaczenie gospodarcze, odcinków mierzejowych charakteryzujących się pojedynczym wałem wydmowym, na zapleczu których występuje zabudowa osadnicza oraz cenne walory przyrodnicze. Ochronę brzegów przyportowych odcinków powinno bezwzględnie wspierać sztuczne zasilanie, bez którego nie utrzyma się obecnego systemu ochrony brzegów. Ponadto należy uwzględnić funkcje obronne (militarne), jakie pełni również pas nadbrzeżny. Fakt zlokalizowania odcinków brzegu w granicach obszarów Natura 2000 nie oznacza, że na obszarach tych powinny być automatycznie wyłączone możliwości realizowania zadań przewidzianych Programem, a tylko to, że zadania prowadzone w tych obszarach powinny uwzględniać potrzeby zachowania naturalnych siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk dziko żyjących gatunków roślin i zwierząt. 256

256 7. Określenie, analiza i ocena istniejących problemów ochrony środowiska istotnych z punktu widzenia realizacji Programu ochrony brzegów morskich, w szczególności dotyczących obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Brzeg morski obok presji czynników naturalnych (falowanie, wzrost poziomu morza) podlega również presji antropogenicznej ze względu na swoje walory turystyczno-rekreacyjne, lecznicze i gospodarcze. Ma ona niemały udział w cofaniu się linii brzegowej, gdyż działalność człowieka, w każdej formie, również ta ochronna prowadzi do kształtowania przebiegu procesów brzegotwórczych i zmian linii brzegowej. Intensywnie wykorzystywane miejscowości wypoczynkowe w pasie nadmorskim z funkcjonującymi kąpieliskami, turystyką i sportami wodnymi spowodowało niszczenie roślinności nadmorskiej, lasów, uruchamianie piasków wydmowych oraz procesów osuwiskowych. Na brzegu morskim działają trzy urzędy morskie - w Gdyni, Słupsku i Szczecinie, administracja wojskowa, Marynarka Wojenna, administracja leśna, właściciele prywatni oraz różne podmioty gospodarcze. Wzajemne przenikanie się uprawnień stwarza szereg problemów, szczególnie z planowaniem i zagospodarowaniem przestrzeni nadmorskiej. Największe przekształcenia elementów morfologicznych strefy brzegowej występują w miejscowościach gdzie obok funkcji osadniczej i turystycznej współistnieje funkcja portowa, której bardzo często towarzyszy zjawisko erozji brzegu. Zainwestowane odcinki brzegu zagrożone erozją chronione są budowlami ochrony brzegów, które w istotny sposób wpływają na zachodzące w ich sąsiedztwie procesy morfolitodynamiczne. Przy prognozowanym wzroście poziomu morza i przyśpieszeniu erozji trzeba będzie intensyfikować ochronę brzegów silnie erodowanych o niskiej odporności oraz zmodernizować i rozbudować istniejące systemy ochrony brzegów (Boniecka i Gajda 2010). Lasy ochronne pasa technicznego mają niewymierną wartość, ze względu na szczególną rolę, jaką pełnią w ochronie brzegu morskiego (utrwalanie pokryw wydmowych), zwłaszcza w partiach abradowanych lub zagrożonych abrazją, funkcję uzdrowiskowo-klimatyczną oraz poprzez wzbogacanie walorów rekreacyjnych i estetycznych nadmorskich obszarów wypoczynkowych. Główną funkcją miejscowości nadmorskich ze względu na ich położenie na styku lądu i morza jest funkcja turystyczno-rekreacyjno-wypoczynkowa. Większość aktualnie prowadzonych prac hydrotechnicznych wiąże się z koniecznością ochrony zabudowań zlokalizowanych zbyt blisko korony klifu, bądź linii wody. Główne strefy osiedleńcze miejscowości nadmorskich charakteryzują się dużą koncentracją zabudowy w granicach pasa ochronnego mają charakter pasmowy. Większość obiektów użytku publicznego powstała w wyniku intensywnej parcelacji terenów rolnych i bez planów miejscowych, na podstawie indywidualnych decyzji o warunkach zabudowy. Walory środowiska, którymi charakteryzuje się strefa nadmorska, skutkują intensywną penetracją turystyczną oraz rozwojem bazy turystycznej. Koncentracja wczasowiczów w szczycie sezonu i skala dochodów osiąganych w krótkim czasie sprawia, że nieruchomości i działki nadmorskie są uważane za niezwykle atrakcyjne, przez co osiągają najwyższe ceny. Ogromna liczba turystów odwiedzająca strefę nadmorską powoduje, że nowo powstające zabudowania są lokowane jak najbliżej morza, wzdłużbrzegowo. Pod turystykę, rekreację i wypoczynek udostępniane są nowe tereny, często leżące w sąsiedztwie otulin parków narodowych czy rezerwatów przyrody. Wydeptywane są nowe szlaki wędrowne, często biegnące przez siedliska gatunków chronionych, bądź też siedliska naturowe 257

257 (np. wydmy białe i szare). Rozwój turystyki wzmaga rozwój infrastruktury. Z czasem mogą powstawać mola, przystanie portowe, mariny oraz promenady portowe, które zaburzają naturalny krajobraz. Potencjalne negatywne oddziaływanie na obszary chronione w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 oraz utrata różnorodności biologicznej mogą, choć nie muszą, pojawić się w szczególności w trakcie planowanej ochrony brzegów morskich. Zmniejszenie ryzyka powodzi i zahamowanie procesów erozji przez budowle hydrotechniczne może prowadzić w wielu miejscach do powstania konfliktów z obszarami cennymi przyrodniczo i objętymi różnymi formami ochrony przyrody. W powiązaniu ze zintensyfikowanym wykorzystaniem pasa nadbrzeżnego do celów turystycznych, gospodarczych i intensywnego rozwoju transportu morskiego może prowadzić do uszczuplenia jego różnorodności biologicznej i zakłócenia naturalnych procesów zachodzących w tym środowisku. Budowle ochrony brzegów, zarówno te twarde jak i miękkie, ograniczając podatność pasa nadbrzeżnego na skutki ekstremalnych zjawisk pogodowych i klimatycznych, szczególnie powodzi morskich, powinny poprawić warunki dla ochrony walorów przyrodniczych. Działania prowadzone w ramach Zintegrowanego Zarządzania Obszarami Przybrzeżnymi (ZZOP) będą pozytywnie wpływały na zrównoważone gospodarowanie w pasie nadbrzeżnym, zapobiegając jego dewastacji, wpływając pozytywnie zarówno na elementy jakości biologicznej, jak i działalność ludzką (społecznogospodarczą) (ibidem). Właściwe planowanie przestrzenne w pasie nadbrzeżnym powinno uwzględniać zagrożenie powodziowe tych terenów i nie przewidywać tam zabudowy, co ograniczy działania ochronne i zmniejszy skutki środowiskowe realizacji Programu. Działania przewidziane Programem i ZZOP powinny mieć na uwadze zalecenia rekomendowane przez HELCOM. Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Morza Bałtyckiego działająca przy HELCOM, opublikowała dwa zalecenia: 15/1 przyjęte 10 marca 1994 roku oraz 16/3 przyjęte 15 marca 1995 roku, poruszające m. in. tematykę brzegów klifowych. W pierwszym z nich (15/1) z uwagi na ogromne znaczenie i wyjątkowość obszaru strefy brzegowej zalecono, by: podejmowane były wszelkie odpowiednie środki zapewniające ochronę pasa brzegowego, ustanowiono ogólnie chronioną strefę pasa brzegowego poza obszarami miejskimi i istniejącymi terenami osadniczymi (szerokość oparta na naturalnych i krajobrazowych walorach wybrzeża od 100 do 300 m od średniej linii wody), na obszarze chronionego pasa brzegowego zabronić działalności prowadzącej do trwałej zmiany przyrody lub krajobrazu, ograniczyć intensywną gospodarkę leśną i rolną (także prace melioracyjne), wszelkie wyjątki od wyżej wymienionych zaleceń były zapisywane w planach zagospodarowania przez właściwe władze administracyjne, utworzono przybrzeżną strefę planowania (od średniej linii wody, na co najmniej m), w której rozwój budownictwa oraz duże i trwałe zmiany przyrody i krajobrazu wymagałyby sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania i oceny oddziaływania na środowisko. W drugim zaleceniu (16/3) zwrócono uwagę na istnienie konfliktu pomiędzy celami ochrony brzegów a celami ochrony przyrody. Naturalna linia brzegowa charakteryzuje się wyjątkowym pięknem, a środki ochrony brzegów zmniejszają wartość wybrzeża dla turystyki przyjaznej środowisku, dlatego powinny być stosowane wyłącznie, gdy,,( ) prądy morskie, falowanie lub wysoki poziom wód wywołany przez sztormy mogą zagrozić terenom zamieszkałym, życiu ludzkiemu, dobrom materialnym o dużej wartości, a także zniszczyć dziedzictwo kulturowe. Niemniej należy mieć na uwadze, że rekomendacje nie stanowią źródła powszechnie obowiązującego prawa, są jedynie wytyczną postępowania nie mającą mocy wiążącej. Treść rekomendacji może 258

258 częściowo być spełniona i nie wiąże się to z negatywnymi następstwami prawnymi, a powyższe nie oznacza niewypełnienia treści Konwencji Helsińskiej sensu stricto. Główne problemy ochrony środowiska, istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, przedstawiono w tabeli 7.1. Za najważniejszy problem zagrożenia środowiska przyrodniczego na obszarze objętym Programem należy uznać brak efektywnych uregulowań prawnych w zakresie gospodarki i ochrony zasobów przyrody. Tabela 7.1. Główne problemy ochrony środowiska i ich następstwa w środowisku przyrodniczym Problem ochrony środowiska Niekontrolowana turystyka i osadnictwo w bezpośrednim sąsiedztwie brzegu. Koncentracja zabudowy w granicach pasa ochronnego. Zabudowa w granicach pasa technicznego. Zabudowa techniczna brzegu klifowego i inne prace związane z zabezpieczeniem brzegu. Wprowadzanie obcej geograficznie i siedliskowo roślinności m.in. w celu stabilizacji klifu. Umocnienia brzegowe. Sztuczne zasilanie brzegów. Wzrost poziomu morza i wzrost aktywności hydrometeorologicznej. Deficyt osadów strefy brzegowej Konsekwencje Mechaniczne niszczenie siedlisk cennych przyrodniczo płoszenie zwierząt, zanieczyszczenie i zaśmiecenie, wypieranie naturalnej roślinności przez gatunki o charakterze ruderalnym i segetalnym. Mechaniczne niszczenie siedlisk cennych przyrodniczo płoszenie zwierząt, zanieczyszczenie i zaśmiecenie, wypieranie naturalnej roślinności przez gatunki o charakterze ruderalnym i segetalnym. Mechaniczne niszczenie siedlisk cennych przyrodniczo płoszenie zwierząt, zanieczyszczenie i zaśmiecenie, wypieranie naturalnej roślinności przez gatunki o charakterze ruderalnym i segetalnym. Zahamowanie dynamiki klifu, zmiany rzeźby terenu i stosunków wodnych przez niwelacje, roboty ziemne i inne prace budowane, sukcesja roślinności związana z powyższymi czynnikami. Wypieranie flory rodzimej. Erozja na zakończeniach umocnień, zanik plaży przed umocnieniem, zakłócenie naturalnych procesów w strefie brzegowej lokalny ubytek bentosu. Zmiana struktury siedlisk Zmiana dynamiki procesów zachodzących w strefie brzegowej, wyczerpywanie się zasobów osadów i ich nieodnawialność, zmniejszenie odporności na działanie czynników hydrometeorologicznych, zwiększenie odprowadzania zbyt drobnego materiału zasilającego. Przyspieszenie tempa i zasięgu niszczenia brzegów i wzrost ryzyka utraty cennych obszarów pasa nadbrzeżnego, wzrost poziomu i zasolenia wód gruntowych, wzrost zagrożenia powodzią sztormową niskiego zaplecza brzegów, zwiększenie zapiaszczania torów i red portów morskich, zmiany florystyczne i faunistyczne jezior przymorskich i obszarów zatapianych. Zmniejszanie się zasobów warstwy dynamicznej co przejawia się wzrostem erozji plaż i strat brzegu, osłabienie wygaszania energii falowania, zmiejszenie odporności strefy brzegowej na działanie sztormów, brak możliwości odbudowy form strefy brzegowej, lokalny ubytek bentosu. 259

259 8. Określenie, analiza i ocena przewidywanych znaczących oddziaływań na cele i przedmiot ochrony oraz integralność obszarów Natura 2000 a także na środowisko Celem niniejszego rozdziału jest ocena skutków wdrożenia zapisów zadań Programu z uwzględnieniem ochrony przyrody obszarów Natura 2000 oraz ochrony środowiska brzegu morskiego polskiego wybrzeża. Definicje pojęć zastosowanych w niniejszym rozdziale zamieszczono w rozdziale 2. Cytując za Kistowskim (2002): Strategia jest dokumentem o bardzo dużym stopniu ogólności. Nie wyznacza ram realizacji żadnych konkretnych przedsięwzięć, tym samym nie umiejscawia ich w konkretnych lokalizacjach. Jej specyfika oraz sposób formułowania zapisów mogą skutkować ich wielokierunkową interpretacją, wieloznacznością i co za tym idzie bardzo dużym subiektywizmem oceny. Bowiem im większa jest ogólnikowość działań zapisanych w dokumentach, tym większy jest subiektywizm oceny ich wpływu na środowisko i tym bardziej rzeczywisty wpływ może różnić się od teoretycznej oceny. Zgodnie z art ustawy o udostępnianiu informacji (Dz. U nr 0 poz. 1235) informacje zawarte w prognozie oddziaływania na środowisko, o których mowa w art. 51 ust. 2, powinny być opracowane stosownie do stanu współczesnej wiedzy i metod oceny oraz dostosowane do zawartości i stopnia szczegółowości projektowanego dokumentu oraz etapu przyjęcia tego dokumentu w procesie opracowywania projektów dokumentów powiązanych z tym dokumentem Określenie i analiza przewidywanych znaczących oddziaływań na środowisko i wpływu na nie dopuszczeń i ograniczeń wskazanych w Programie ochrony brzegów morskich Celem niniejszego podrozdziału jest określenie przewidywanych znaczących oddziaływań na środowisko, które mogą wystąpić pod wpływem realizacji zadań ustalonych w Programie. Kluczowe znaczenie ma stan początkowy środowiska znaczące oddziaływanie musi skutkować istotnymi zmianami w strukturze i funkcji poszczególnych elementów środowiska (pozytywnymi, bądź negatywnymi). W Programie zapisano następujące zadania do realizacji: umocnienia brzegowe, sztuczne zasilanie, sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, modernizacja umocnień brzegowych, odwodnienie klifu Jastrzębia Góra monitornig i badania dotyczące ustalenia aktualnego stanu brzegu morskiego. Spośród wyżej wymienionych zadań, pięć z nich wytypowano jako potencjalnie znacząco wpływające na środowisko (rys. 8.1). Monitoring strefy brzegowej nie został uznany jako zadanie znacząco oddziałujące ze względu na minimalny wpływ na środowisko prowadzonych w jego ramach badań. 260

260 Rys Zadania wskazane w Programie mogące znaczacąco oddziaływać na środowisko (opracowanie własne) 8.2. Ocena przewidywanych znaczących oddziaływań na cele i przedmiot ochrony, integralność obszarów Natura 2000 oraz na środowisko z uwzględnieniem zależności między elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy Szczegółowa analiza zapisów Programu wykazała, że dokument ten nie jest bezpośrednio związany oraz niezbędny do zarządzania obszarami chronionymi Natura 2000, oraz że realizacja jego zapisów może powodować znaczące oddziaływania na te obszary. W związku z powyższym konieczne było przeprowadzenie oceny przewidywanych znaczących oddziaływań, w tym: bezpośrednich, pośrednich, zróżnicowanych, skumulowanych, krótkoterminowych, średnioterminowych i długoterminowych oraz pozytywnych i negatywnych, wdrożenia zapisów i ustaleń Programu na cele i przedmioty ochrony obszarów Natura 2000 oraz poszczególne elementy środowiska, a w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne oraz korytarze ekologiczne i szlaki migracyjne. Przystępując do oceny, przyjęto następujące założenia (modyfikacja metody wg Kruk-Dowgiałło i in. 2011): zadania realizowane w ramach Programu będą wymagać przeprowadzania procedury oceny oddziaływania na środowisko, jeśli mają wpływ na cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000 w powiązaniu z innymi zadaniami Programu oraz innymi przedsięwzięciami, planami i programami, jeżeli w procedurze oceny oddziaływania na środowisko zostanie wykazane znaczące oddziaływanie na środowisko zadań uwzględnionych obecnie w Programie, dopuszczenie ich do realizacji, przy założeniu, że po zastosowaniu działań minimalizujących lub ograniczających będzie nadal utrzymywało się znaczące oddziaływanie, jest możliwe w następujących przypadkach: braku rozwiązań alternatywnych, istnienia nadrzędnego interesu publicznego (w rozumieniu Dyrektywy siedliskowej) i możliwej do wykonania przed wystąpieniem szkody skutecznej kompensacji przyrodniczej 261

261 opracowane i wdrożone w przyszłości plany ochrony obszarów Natura 2000 oraz innych form obszarowej ochrony w sposób skuteczny będą chroniły cele i przedmioty ochrony, dla których powołano te obszary. Należy pamiętać, że zdefiniowane oddziaływania są hipotetyczne i powinny być zweryfikowane na etapie przygotowywania raportów oceny oddziaływaniana środowisko. Ocena oddziaływania zadań przewidzianych w Programie na środowisko nie może stanowić podstawy do wydawania opinii o uwarunkowaniach środowiskowych. Oddziaływanie na cele i przedmioty ochrony oraz integralność obszarów Natura 2000 Najlepszą formą ochrony siedlisk jest ochrona bierna i brak ingerencji człowieka w ich funkcjonowanie. Wykonywanie jakichkolwiek czynności związanych z umocnieniem brzegu morskiego zawsze mniej lub bardziej naraża siedliska nadmorskie, zwłaszcza te zajmujące niewielkie powierzchnie, przede wszystkim na całkowitą ich eliminację. Jednocześnie jednak umocnienia ochrony brzegu chronią siedliska, szczególnie te narażone na działanie sztormów i wzrost poziomu morza, zapobiegając zmniejszeniu ich powierzchni (jednego z parametrów oceny stanu siedliska). Opis celów i przedmiotów ochrony SPECJALNYCH OBSZARÓW OCHRONY SIEDLISK występujących w potencjalnym zasięgu oddziaływania znajduje się w rozdziale 5. Ich zestawienie zamieszczono w tabelach Natomiast ocenę oddziaływania w tabelach

262 Tabela 8.1. Zestawienie siedlisk przyrodniczych z załącznika I DS. objętych potencjalnym oddziaływaniem Lp. Obszar Natura D E0 1. Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana PLH x x Zatoka Pucka i Półwysep Helski PLH Ostoja w Ujściu Wisły PLH Klify i Rafy Kamienne Orłowa PLH Zatoka Pucka i Półwysep Helski PLH Kaszubskie Klify PLH Ostoja Słowińska PLH X X X X X X X X X X X X X X X x x x x x x x x x x x x x 8 Widowo PLH x x Jezioro Kopań PLH Jezioro Bukowo PLH Trzebiatowsko- Kołobrzeski Pas x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk 263

263 Lp. Obszar Natura D E0 Nadmorski PLH Klify Poddębskie PLH Mierzeja Sarbska PLH Jezioro Wicko i Modelskie Wydmy Ujście Odry i Zalew Szczeciński PLH Wolin i Uznam PLH Uroczyska w Lasach Stepnickich PLH x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 264

264 Tabela 8.2. Zestawienie gatunków zwierząt i gatunków roślin z załącznika II DS. objętych potencjalnym oddziaływaniem Lp. Obszar Natura Lnica wonna 1103 Paropsz 1364 Foka szara Kaszubskie Klify PLH Ostoja Słowińska PLH Jezioro Bukowo PLH Mierzeja Sarbska PLH Ujście Odry i Zalew Szczeciński PLH Wolin i Uznam PLH x x x x x x x x Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk 265

265 Tabela 8.3. Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH ZALEW WIŚLANY I MIERZEJA WIŚLANA (oddziaływania: P pośrednie, B - bezpośrednie, K krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne) Przedmiot ochrony Oddziaływanie Kod Nazwa Sztuczne zasilanie Umocnienia brzegowe Siedliska przyrodnicze z zał. I Dyrektywy siedliskowej 1130 Ujścia rzek/estuaria P, K, N P, Ś/ D, N 1150 Zalewy i jeziora przymorskie/laguny B, K/Ś, N B, D, N Estuarium w obszarze reprezentowane jest przez cztery ujścia rzek: Wisła Królewiecka, Szkarpawa, Nogat i Elbląg z Zatoką Elbląską. Działania związane z ochroną brzegów nie są prowadzone bezpośrednio w siedlisku, ale w bezpośrednim sąsiedztwie ujścia rzeki. Pośrednio mogą się zatem przyczynić się do zakłócenia wymiany wód słodkich z morskimi, co może prowadzić do zmiany struktury siedliska. Należy jednak podkreślić że większe zagrożenie dla siedliska stanowią prace prowadzone bezpośrednio w korycie rzek tj. jak bagrowanie oraz intensywny ruch turystyczny. Sztuczne zasilanie prowadzone w strefie brzegowej siedliska laguny może przyczynić się do zniszczenia zespołów roślinnych i zwierzęcych występujących w tej strefie. Charakter wpływu tego działania może być krótko- lub średnioterminowy, co związane jest z dynamiką lagun (wymywanie naniesionego na brzeg materiału) oraz czasem trwania zastosowanego działania (od kilku miesięcy do kilku lat). Znacznie bardziej niebezpieczne są umocnienia brzegowe, które w sposób trwały (oddziaływanie długoterminowe) niszczą lub fragmentują zbiorowiska roślinności przybrzeżnej, ograniczając w konsekwencji możliwość gnieżdżenia się ptaków, oraz zmniejszając liczbę ryb wykorzystujących rośliny jako tarliska. Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk 266

266 Tabela 8.4. Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH ZATOKA PUCKA I PÓŁWYSEP HELSKI (oddziaływania: P pośrednie, B - bezpośrednie, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, K- krótkoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane, Z - zróżnicowane) Przedmiot ochrony Oddziaływanie Kod Nazwa Sztuczne zasilanie Umocnienia Siedliska przyrodnicze z zał. I Dyrektywy siedliskowej brzegowe 1130 Ujścia rzek/estuaria P, Ś, N P, Ś/D, N 1160 Duże i płytkie zatoki B, Ś, Z B, D, N 1210* Kidzina na brzegu morskim B, K/Ś, Z B, D, Z 1230 Klify nadmorskie na wybrzeżu Bałtyku P, Ś, Z B, D, N 1330 Solniska nadmorskie P, Ś, N P, D, N 2110* Inicjalne stadia nadmorskich wydm białych B, K, Z B, D, N 2120** Nadmorskie wydmy białe B, Ś, Z B, D, N 2130** Nadmorskie wydmy szare P, K, Z B, D, Z 2180** Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich P, K, Z P, K/Ś/D, Z *siedlisko/gatunek występujący wyłącznie na odcinku przewidzianym w Programie od strony otwartego morza **siedlisko występujące zarówno na odcinku przewidzianym w Programie od strony otwartego morza jak i od strony Zatoki Bez indeksu siedlisko występujące wyłącznie na odcinku Półwyspu od strony Zatoki Estuarium Redy i Zagórskiej Strugi należy do nielicznych w Polsce, które zachowały jeszcze cechy naturalnego krajobrazu. Jest przykładem obszaru nadmorskiego o specyficznych stosunkach wodnych. Występuje tu zjawisko stałego lub okresowego zasolenia wód powierzchniowych i najpłycej zalegających wód podziemnych. Charakterystyczne dla Redy są paszczyste łachy tworzone przez materiał nanoszony przez rzekę (Michałek i Kruk-Dowgiałło 2014b). W Programie nie przewiduje się żadnych działań bezpośrednio w siedlisku estuarium Jest to jednak siedlisko wrażliwe. Wobec powyższego przy realizacji zadań w jego sąsiedztwie, należy zwrócić uwagę na konieczność zachowania właściwych stosunków wodnych (w tym szczególnie wymianę wód słodkich z morskimi). Siedlisko duża płytka zatoka w obszarze PLH Zatoka Pucka i Półwysep Helski jest jedynym tego typu siedliskiem w Polsce. W kontekście zachowania jego właściwego stanu szczególnie istotna jest ekotonowa strefa brzegowa, na niektórych odcinkach porośnięta szuwarem trzcinowym. Szczególnie niekorzystne dla siedliska są trwałe umocnienia brzegowe (oddziaływanie bezpośrednie i długoterminowe). W opracowanym dla obszaru Programie zarządzania i projekcie planu ochrony jednym ze wskaźników kardynalnych przyjętych do oceny specyficznej struktury i funkcji siedliska jest wskaźnik antropogenizacji strefy brzegowej. Z przeprowadzonej waloryzacji wynika, że stan siedliska ze względu na nadmierną antropogenizację strefy brzegowej w jego sąsiedztwie, zgodnie z przyjętą metodą oceny, określono jako niezadowalający/zły (U1/U2). Na taką ocenę wpływa bardzo duży udział budowli chroniących brzegi Półwyspu Helskiego od strony Zatoki Puckiej. Na 32,45 km linii brzegowej leżącej w granicach siedliska przypada około 15 km różnego typu opasek wraz z wałem przeciwsztormowym w rejonie Chałup. Ponadto zatokowe brzegi Półwyspu Helskiego począwszy od Władysławowa po Hel są poddane silnej presji antropogenicznej. W niewielkiej odległości od brzegu zlokalizowane są różne obiekty kubaturowe, liniowe i punktowe (kempingi, parkingi, droga, molo). 267

267 Linia brzegowa jest zajęta również przez porty i przystanie rybackie w Chałupach, Kuźnicy i Jastarni. Na pozostałą część linii brzegowej siedliska od Władysławowa do południowego krańca Kępy Oksywskiej przypada około 3,25 km budowli ochrony brzegów, co stanowi ~ 10% analizowanego rejonu. Również na tym odcinku linia brzegowa jest antropogenicznie pofragmentowana przez port w Pucku, przystanie i pomosty, m. in. w Swarzewie, Rewie, Osłoninie oraz wylot kolektora ścieków komunalnych w Mechelinkach. Wpływ sztucznego zasilania na siedlisko jest bezpośredni i zróżnicowany. Z jednej strony może przczyniać się do zniszczenia zespołów roślinnych i zwierzęcych występujących w strefie przybrzeżnej a z drugiej strony pozwala na zachowanie aktualnego stanu linii brzegowej akwenu. Oddziaływanie będzie średnioterminowe, co związane jest z dynamiką warunków hydro- i litodynamicznych zatoki. Siedlisko 1210 kidzina stanowi bardzo dynamiczny układ zależny od naniesionego przez morze materiału organicznego. Zwały kidziny są zazwyczaj naturalnie niszczone podczas silnych zimowych sztormów, często połączonych ze spiętrzeniami poziomu wody w morzu. Z tego względu coroczne występowanie halofilnych i nitrofilnych zbiorowisk roślin jednorocznych rozmieszczonych na wałach plażowych składających się z organicznych szczątków jest bardzo zmienne w czasie i przestrzeni. Za najbardziej cenne dla siedliska kidziny brzegu Bałtyku uznaje się następujące gatunki łobody: Atriplex calotheca, Atriplex littoralis, Atriplex prostrata var. salina. Wszelkie ograniczenie akumulacji organicznego materiału przez umocnienia brzegowe często uniemożliwia tworzenie się tego siedliska. Negatywne oddziaływanie jest tym bardziej długotrwałe im bardziej długotrwałe i szczelne są umocnienia brzegowe. Sztuczne zasilanie, zarówno od strony lądu jak i morza, może oddziaływać krótko- bądź średnioterminowo, w zależności od dynamiki wód w rejonie. Zmienia układy akumulacji materii organicznej nanoszonej przez morze niszcząc ją podczas zasilania, jednak po zakończeniu zasilania morze najczęściej ponownie rozpoczyna proces odkładania materiału organicznego, co pozytywnie wpływa na odtwarzanie się siedliska. W ostatnim dwudziestoleciu nastąpiło znaczne uaktywnienie się klifów w rejonie Zatoki Gdańskiej. Głównymi zagrożeniami dla siedliska 1230 klify wskazywanymi w Programie zarządzania obszarem jest wzmożenie procesów erozji oraz zabudowa ulokowana w bezpośrednim sąsiedztwie klifu, która wływa negatywnie na trwałość geomorfologiczną oraz na jakość zbiorowisk roślinnych klifu. Zagrożenie dotyczy wszystkich odcinków brzegu klifowego tj. klifów swarzewskiego, gnieżdżewskiego, puckiego, błądzikowskiego, rzucewskiego i osłonińskiego. Zabudowa klifów powoduje konieczność wykonywania prac technicznych związanych z jego zabezpieczeniem, powodując zahamowanie dynamiki klifu i ubożenie nadmorskich siedlisk przyrodniczych. Wszelkie ograniczenie czy osłabienie działania wody morskiej na klif poprzez umocnienia brzegowe, może prowadzić do przekształcenia klifu aktywnego w nieaktywny, na którym rozwijają się rośliny będące na innym etapie sukcesji (oddziaływanie bezpośrednie, długoterminowe negatywne). Sztuczne zasilanie wpływa na siedlisko w sposób pośredni i krótkoterminowy poprzez ograniczenie oddziaływania falowania na stopę klifu. Oddziaływanie to należy jednak uznać za nieznaczące. Uwaga: Zalecanymi metodami ochrony siedliska jest ochrona bierna i utrzymanie naturalnych procesów kształtujących klify. Zabudowa zaplecza brzegu klifowego i konieczne prace techniczne związane z jego zabezpieczeniem, powodujące zahamowanie dynamiki klifu i ubożenie nadmorskich siedlisk przyrodniczych są zagrożeniem dla środowiska przyrodniczego. Działania ochronne powinny się ograniczać do lokalnej ochrony miejscowości położonych na skrajach wysoczyzn morenowych tak, aby ewentualnie powstające zmiany we fragmentach siedliska nie odgrywały znaczącej roli w całym jego obszarze. Służyć temu ma zarówno dobór metod ochrony brzegów klifowych, jak najmniej przekształcających środowisko przyrodnicze, jak i uwzględnianie granic bezpiecznego inwestowania, co przełoży się na ograniczenia w zagospodarowaniu (zakaz nowych inwestycji) wprowadzone do miejscowych planów zagospodarowania w strefie przyległej do krawędzi klifu (Boniecka 2011). 268

268 Najwięcej płatów solnisk nadmorskich w obszarze zidentyfikowano w rezerwatach Słone Łąki koło Władysławowa i Beka oraz w rejonie Osłonina, które zostały wyłączone z zadań Programu (Michałek i Kruk-Dowgiałło 2014b). Warunkiem zachowania siedliska we właściwym stanie ochrony jest wymiana wód i zasilanie wodami zasolonymi. Z tego powodu wszelkie ograniczenie dopływu wody morskiej przez umocnienia brzegowe najczęściej uniemożliwia występowanie roślinności halofilnej. Negatywne oddziaływanie jest tym bardziej długotrwałe im bardziej długotrwałe i szczelne są umocnienia brzegowe. Sztuczne zasilanie należy traktować tu na równi z umocnieniami, gdyż skutki działania zaporowego są w tym wypadku takie same. Wobec powyższego przy realizacji zadań w sąsiedztwie siedliska, które potencjalnie mogą wpłynąć na zakłócenie stosunków wodnych należy zastosować właściwe działania minimalizujące. W odniesieniu do siedlisk wydmowych zabezpieczenie brzegu morskiego z jednej strony przeciwdziała erozji co prowadzi do zahamowania zniszczeń wydmy białej, szarej i zbiorowisk roślinności z nimi związanych, z drugiej zaś przyczynia się do zmiany charakteru tych zbiorowisk i wpływa na tzw. starzenie się wydm. Warunkiem występowania Inicjalnych stadiów nadmorskich wydm białych 2110 oraz nadmorskich wydm bialych 2120 jest odpowiedni zasób osadów piaszczystych w strefie brzegowej, który obecnie w obszarze Zatoka Pucka i Półwysep Helski jest niewystarczający. Zatem sztuczne zasilanie jest jedyną metodą pozwalającą na uzupełnienie deficytu osadów a tym samym na zachowanie właściwego stanu tych siedlisk. Sztuczne zasilanie zagrożonych abrazją odcinków pozwoli na zachowanie siedliska nadmorskich wydm białych i ich odtworzenie, co prawda z cechami wydm sztucznie odtworzonych, które przy zachowaniu zasady nie obsadzania ich gatunkami obcego pochodzenia podlegają procesom naturalizacji. Przykładem takich działań jest odtworzenie wydm na Półwyspie Helskim, których obecne parametry odpowiadają normie bezpieczeństwa brzegu na poziomie sztormu 100-letniego, a jeszcze pod koniec lat osiemdziesiatych istniała groźba przerwania Półwyspu w wyniku całkowitego zniszczenia pasa plażowo-wydmowego (tym samym siedliska 2120), na jego nasadowym odcinku (Boniecka i in. 2012). Należy zaznaczyć, że naturalne kompleksy nadmorskich wydm białych znajdują się w rezerwacie Helskie Wydmy (Michałek i Kruk-Dowgiałło 2014b), wyłączonym z poza zadań Programu. Na siedlisko Nadmorskie wydmy szare 2130 sztuczne zasilanie i umocnienia brzegowe w obszarze Zatoka Pucka i Półwysep Helski PLH mogą oddziaływać pośrednio i zróżnicowane. Pośrednio, gdyż siedlisko występuje zazwyczaj za pasem nadmorskich wydm białych w miejscach mniej narażonych na zasypywanie piaskiem od strony morza, przez co tworzą się tu warunki do akumulacji cienkiej warstwy próchnicy. Sztuczne zasilanie nie jest zagrożeniem dla stanu zachowania tego siedliska. Wykonywane jest w celu poprawy odporności strefy brzegowej, co przyczyni się do lepszego zachowania siedliska nadmorskich wydm szarych, oraz poprawy jego ochrony i utrzymania właściwego stanu. Umocnienia brzegowe mogą oddziaływać na siedlisko wydm szarych poprzez ograniczenie niszczącej działalności morza (sztormy). Należy podkreślić, że największym zagrożeniem antropogenicznym dla siedliska wydm szarych (szczególnie dla biocenoz mszaków i porostów) jest jakiekolwiek niszczenie mechaniczne, m.in. deptanie, rozjeżdżanie, zagospodarowanie wydm dla celów turystycznorekreacyjnych czy zmiana stosunków wodnych w obrębie wydm (Boniecka i in. 2012). Na siedlisko Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich 2180 sztuczne zasilanie i umocnienia brzegowe w obszarze Zatoka Pucka i Półwysep Helski PLH mogą oddziaływać pośrednio i zróżnicowanie. Siedlisko obejmuje fitocenozy leśne o charakterze naturalnym lub półnaturalnym porastające zaplecze wydm na piaszczystym podłożu pochodzenia morskiego. Tereny porośnięte lasami narażone są na abrazję i mechaniczne oddziaływanie sztormowych wiatrów, a także zasypywanie piaskiem nawiewanym z wydm lub z plaży. Z tego też powodu umocnienie brzegów, które będzie utrudniać czy wręcz uniemożliwiać akumulację czy przenoszenie piasku morskiego, może lokalnie spowodować zaburzenie warunków siedliskowych dogodnych do odnawiania się 269

269 lasotwórczych gatunków drzew lub gatunków charakterystycznych dla warstwy runa. Z drugiej strony realizacja zadań Programu na zagrożonych erozją odcinkach brzegu pozwoli na ograniczenie zmiany powierzchni tego siedliska jednego ze wskaźników oceny stanu zachowania. Największym zagrożeniem dla lasów mieszanych i borach nadmorskich nie są budowle do ochrony brzegów a nadmierna presja turystyczno-rekreacyjna w pobliżu miejscowości nadmorskich oraz nieprawidłowa gospodarka leśna, która doprowadziła do zubożenia gatunkowego roślinności poprzez wcześniejsze nasadzenia sosny zwyczajnej (Namura-Ochalska 2004, Michałek-Kruk-Dowgiałło 2014b). Tabela 8.5.Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH OSTOJA W UJŚCIU WISŁY (oddziaływania: B - bezpośrednie, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z - zróżnicowane) Przedmiot ochrony Oddziaływanie Kod Nazwa Sztuczne zasilanie Umocnienia brzegowe 2120 Nadmorskie wydmy białe (Elymo- Ammophiletum) B, K, Z B, D, N Warunkiem występowania siedliska nadmorskie wydmy białe 2120 jest odpowiedni zasób osadów piaszczystych w strefie brzegowej. W miejscu występowania wykształconych płatów siedliska przewiduje się sztuczne zasilanie pozwalające na uzupełnienie deficytu osadów a tym samym na zachowanie stanu tych siedlisk (oddziaływanie zróżnicowane ponieważ jednocześnie nastąpi zmiana naturalnej struktury siedliska) oraz budowę umocnień brzegowych, które mogą zahamować naturalne procesy zachodzące na niechronionym dotychczas odcinku brzegu (oddziaływanie negatywne). Zabezpieczenie brzegu morskiego z jednej strony zatem przeciwdziała erozji co prowadzi do zahamowania zniszczeń wydmy białej i zbiorowisk roślinności z nią związanych, z drugiej zaś przyczynia się do zmiany charakteru tych zbiorowisk. 270

270 Tabela 8.6. Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH KLIFY I RAFY KAMIENNE ORŁOWA (oddziaływania: B - bezpośrednie, K krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z - zróżnicowane) Przedmiot ochrony Oddziaływanie Kod Nazwa Sztuczne zasilanie Umocnienia brzegowe 1170 Rafy brak B, D, Z 1230 Klify nadmorskie na wybrzeżu Bałtyku P, K, P P, D, N 9110 Kwaśne buczyny P, K, Z P, K/Ś/D, Z 9130 Żyzne buczyny P, K, Z P, K/Ś/D, Z 9160 Grąd subatlantycki 9190 Kwaśny las brzozowodębowy P, K, Z P, K/Ś/D, Z P, K, Z P, K/Ś/D, Z Na siedlisko Rafy 1170, które występuje w strefie brzegowej podlegającej znacznej dynamice sztuczne zasilanie nie będzie miało znaczącego wpływu. Działaniem wpływającym na zachowanie siedliska są umocnienia brzegowe, a w szczególności progi podwodne, których budowa może spowodować zniszczenie części dna. Jednocześnie dotychczasowe badania wykonane na już istniejących progach podwodnych wykazały, że zostały one zasiedlone przez organizmy poroślowe, charakterystyczne dla siedliska rafy (np. Mytilus edulis trossulus, Furcellaria lumbricalis) (Kruk- Dowgiałło i in. 2010). Głównym zagrożeniem dla flory i fauny siedliska Rafy 1170 nie są działania związane z ochroną brzegu, ale eutrofizacja wód przybrzeżnych wynikająca z wpływu rzeki Kaczej. Głównym zagrożeniem dla siedliska klify wymienianym w Planie zadań ochronnych dla rezerwatu Kępa Redłowska (Zarządzenie nr 6/2010 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku z dn. 7 kwietnia 2010) jest stabilizacja strefy brzegowej morza, unieruchomienie fragmentów klifu, zahamowanie naturalnych procesów przyrodniczych. Działania przewidywane są obecnie na odcinku 200 m, który podlegał już wcześniej ochronie z uwagi na występowanie zainwestowanego zaplecza. Wszelkie ograniczenie czy osłabienie działania wody morskiej na klif poprzez umocnienia brzegowe, wydajnie wpływają na dynamikę klifów, przekształcając klif aktywny w nieaktywny, na którym rozwijają się rośliny na innym etapie sukcesji. Należy przy tym zaznaczyć, iż klif jest również cennym siedliskiem przyrodniczym, gdzie możliwe jest występowania zróżnicowanych wielowiekowych drzewostanów na jego koronie (siedliska leśne 9110, 9130, 9160, 9190). Zadania mogą wpłynąć Programu w sposób pośredni na omówione procesy. Uwaga: W Planie zadań ochronnych rezerwatu Kępa Redłowska wskazuje się konieczność zaniechania stabilizacji strefy brzegowej morza wzdłuż rezerwatu (w pasie o szerokości 500 m) jakimikolwiek metodami, lokalizacji obiektów hydrotechnicznych, sztucznych zmian batymetrii dna z wyjątkiem sytuacji zagrażających bezpieczeństwu powszechnemu. 271

271 Tabela 8.7. Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH KASZUBSKIE KLIFY (oddziaływania: B - bezpośrednie, K krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z - zróżnicowane) Kod Przedmiot ochrony Sztuczne zasilanie Umocnienia brzegowe Odwodnienie klifu Jastrzębia Góra 1210 Kidzina na brzegu morskim B, K/Ś, Z B, D, Z brak 1230 Klify na wybrzeżu Bałtyku P, K, P P, D, N B, D, N 9110 Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) P, K, Z P, K/Ś/D, Z P, D, N 9130 Żyzne buczyny (Dentario glandulosae- Fagenion, Galio P, K, Z P, K/Ś/D, Z P, D, N odorati-fagenion) 1364 Halichoerus grypus P, K, N P, K, N brak Na siedlisko Kidzina 1210 planowane w obszarze zabiegi mogą wpływać zróżnicowanie. Siedlisko stanowi bardzo dynamiczny układ zależny od naniesionego przez morze materiału organicznego. Zwały kidziny są zazwyczaj naturalnie niszczone podczas silnych zimowych sztormów, często połączonych ze spiętrzeniami poziomu wody w morzu. Z tego względu coroczne występowanie halofilnych i nitrofilnych zbiorowisk roślin jednorocznych rozmieszczonych na wałach plażowych składających się z organicznych szczątków jest bardzo zmienne w czasie i przestrzeni. Za najbardziej cenne dla siedliska kidziny brzegu Bałtyku uznaje się następujące gatunki łobody: Atriplex calotheca, Atriplex littoralis, Atriplex prostrata var. salina. Wszelkie ograniczenie akumulacji organicznego materiału przez umocnienia brzegowe często uniemożliwia tworzenie się tego siedliska. Negatywne oddziaływanie jest tym bardziej długotrwałe im bardziej długotrwałe i szczelne są umocnienia brzegowe. Sztuczne zasilanie, zarówno od strony lądu jak i morza, może oddziaływać krótko- bądź średnioterminowo, w zależności od dynamiki wód w rejonie. Zmienia układy akumulacji materii organicznej nanoszonej przez morze niszcząc ją podczas zasilania, jednak po zakończeniu zasilania morze najczęściej ponownie rozpoczyna proces odkładania materiału organicznego, co pozytywnie wpływa na odtwarzanie się siedliska. Na siedliska Klify nadmorskie na wybrzeżu Bałtyku 1230 (charakterystyka klifów znajduje się w rodziale 5.4.1) realizacja sztucznego zasilania może wpływać zarówno pośrednio (sztuczne zasilanie jak i bezpośrednio umocnienia brzegowe i odwodnienie klifu). Wszelkie ograniczenie czy osłabienie działania wody morskiej na klif poprzez umocnienia brzegowe, wydajnie wpływa na dynamikę klifów, przekształcając klif aktywny w nieaktywny, na którym rozwijają się rośliny na innym, niż na klifie aktywnym, etapie sukcesji (pośrednie oddziaływanie na siedliska leśne porastające koronę klifu). Zmiana klifu aktywnego w nieaktywny pozbawia go wielu zmiennych (w czasie i przestrzeni) fitocenoz występujących na osuwiskach. Należy przy tym zaznaczyć, iż klif jest również cennym siedliskiem przyrodniczym, gdzie możliwe jest występowania zróżnicowanych wielowiekowych drzewostanów na jego koronie (siedliska leśne 9110, 9130). Zadania mogą wpłynąć Programu w sposób pośredni na omówione procesy. W ostatnim dwudziestoleciu nastąpiło znaczne uaktywnienie się klifu w rejonie Jastrzębiej Góry. Zwiększenie aktywności brzegu klifowego jest spowodowane nie tylko erozyjną działalnością morza, ale również procesami osuwiskowymi związanymi zarówno z czynnikami naturalnymi (m. in. budowa geologiczna, warunki hydrologiczne, atmosferyczne) jak i czynnikami antropogenicznymi (zabudowa korony klifu, nieszczelne systemy wodno-kanalizacyjne). Niekorzystny wpływ na niszczenie krawędzi klifu ma rzeźba terenu, tj. pochylenie całej powierzchni terenu w kierunku klifu oraz zjawisko naturalnego drenażu. Wody pochodzenia atmosferycznego spływające na północ po powierzchni powodują denudację przykrawędziową wysoczyzny i powstawanie jarów. Wody te oraz opady 272

272 deszczu i śniegu powodują dodatkowe nawilgocenia koluwium w strefie klifu, a wypływy wód gruntowych z naturalnego drenażu powodują powstawanie obrywów i osuwisk. Oddziaływanie zadań przewidzianych Programem na środowisko wodne będzie miało głównie miejsce na etapie realizacji przedsięwzięcia. Wpłynie jedynie na warunki lokalnego obiegu wody. Wynikiem budowy ciągów drenażowych uchodzących do Morza Bałtyckiego drenażem podłużnym będzie szybsze odprowadzenie wód podziemnych nawadniających koluwium i obniżenie ich zwierciadła. Całkowite lub częściowe zniszczenie pokrywy glebowej, jej odwodnienie i zmiana własności powietrzno wilgotnościowych na odcinku, gdzie planowane są drenaże odwadniające, spowoduje konieczność ukształtowania nowej pokrywy glebowej o odmiennych właściwościach w stosunku do stanu istniejącego. Na fokę szarą Halichoerus grypus zadania Programu mogą wpływać w sposób pośredni poprzez hałas oraz zwiększone natężenie ruchu w strefie brzegowej w trakcie realizacji zadań, powodując wypłaszanie zwierząt z plaż. Tabela 8.8. Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH WIDOWO (oddziaływania: B - bezpośrednie, K krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z - zróżnicowane) Przedmiot ochrony Oddziaływanie Kod Nazwa Sztuczne zasilanie Umocnienia brzegowe 2120 Nadmorskie wydmy białe (Elymo- Ammophiletum) 2180 Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich B, K, Z B, D, N P, K, Z P, K/Ś/D, Z Uwaga: Odcinek 900m (Karwia) położony jest w granicach zarówno obszaru Natura 2000 Widowo jak i rezerwatu przyrody. Odcinek ten, zlokalizowany pomiędzy Karwią a Dębkami, nie jest obszarem zurbanizowanym. Na jego zapleczu występują tereny rolnicze i rekreacyjne. Dotyczas na tym odcinku nie były prowadzone żadne działania związane z ochroną brzegów. Działania ochronne wykonywano do km 142,8. Dla zminimalizowania oddziaływania zadań Programu na cele i przedmioty ochrony zaproponowano skrócenie odcinka Karwia (km 134,6-144,4) o 900 m, czyli odcinek Karwia powinien kończyć się na km 143,50. Zabezpieczenie brzegu morskiego z jednej strony przeciwdziała erozji co prowadzi do zahamowania zniszczeń wydmy białej i zbiorowisk roślinności z nią związanych, z drugiej zaś przyczynia się do zmiany charakteru tych zbiorowisk. Na siedlisko nadmorskie wydmy białe 2120 sztuczne zasilanie w obszarze może wpływać zatem zróżnicowanie, bezpośrednio i średniookresowo (z uwagi na czas trwałości umocnienia). Wykonanie umocnień brzegowych będzie oddziaływać bezpośrednio, negatywnie i długoterminowo ze względu na długi czas ich funkcjonowania oraz na fakt, iż zarówno budowa, jak i ich późniejsze występowanie może zmienić lub wręcz utrudnić akumulację piasku niezbędnego do rozwoju nadmorskich wydm białych. Na siedlisko Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich 2180 realizacja zadań przewidzianych w Programie może oddziaływać pośrednio i zróżnicowanie. Siedlisko obejmuje fitocenozy leśne 273

273 o charakterze naturalnym lub półnaturalnym porastające najczęściej zaplecze wydm na piaszczystym podłożu pochodzenia morskiego. Tereny porośnięte lasami narażone są często na abrazję i mechaniczne oddziaływanie sztormowych wiatrów, a także zasypywanie piaskiem nawiewanym z wydm lub z plaży. Z tego też powodu umocnienie brzegów, które będzie utrudniać czy wręcz uniemożliwiać akumulację czy przenoszenie piasku morskiego, może lokalnie spowodować zaburzenie warunków siedliskowych dogodnych do odnawiania się lasotwórczych gatunków drzew lub gatunków charakterystycznych dla warstwy runa. Z drugiej strony realizacja zadań Programu na zagrożonych erozją odcinkach brzegu pozwoli na ograniczenie zmiany powierzchni tego typu siedliska jednego ze wskaźników oceny stanu zachowania. Oddziaływanie to zależy od charakteru budowli i przewidywanego okresu jej użytkowania, może być krótko- średnio- lub długoterminowe. Największym jednak zagrożeniem dla tego siedliska nie są budowle ochrony brzegów, a nieprawidłowa gospodarka leśna, która doprowadziła do zubożenia gatunkowego roślinności poprzez wcześniejsze nasadzenia sosny zwyczajnej (Namura-Ochalska 2004). Tabela 8.9. Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH MIERZEJA SARBSKA (oddziaływania: B - bezpośrednie, K krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z - zróżnicowane) Przedmiot ochrony Oddziaływanie Kod Nazwa Sztuczne zasilanie budowlami wspomagającymi Umocnienia brzegowe 2110 Inicjalne stadia nadmorskich wydm białych 2120 Nadmorskie wydmy białe (Elymo- Ammophiletum) 2130 Nadmorskie wydmy szare 2180 Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich 2190 Wilgotne zagłębienia międzywydmowe B, Ś, Z B, D, N B, Ś, Z B, D, N P, Ś, Z P, D, Z P, K/Ś/D, Z P, K/Ś/D, Z P, K, N P, Ś, N 2216 Lnica wonna B, Ś, N B, D, N Uwaga: W Programie w obrębie obszaru PLH Mierzeja Sarbska realizację zadań przewiduje się na odcinku 100 m, na którym występują cenne siedliska wydmowe. Ponadto obszar ten stanowi potencjalne siedlisko występowania lnicy wonnej. Zgodnie z ZARZĄDZENIEM REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU z dnia 8 kwietnia 2014 r.w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Mierzeja Sarbska PLH zaleca się zachowanie procesów naturalnej dynamiki brzegu, z wyjątkiem utrzymania istniejących przejść i zjazdów ratunkowych na plażę, przy których możliwe jest umacnianie wydm metodami biologicznymi. 274

274 Ponadto zaleca się odtwarzanie wydm i procesów wydmotwórczych poprzez usunięcie nasadzeń sosny i kosodrzewiny, w celu przywrócenia nieleśnych powierzchni wydmowych i procesu wydmotwórczego. Dla 500 m odcinka brzegu pomiędzy km 180,0 a km 180,5 brak uzasadnienia dla działań przewidzianych Programem. Jest to naturalny teren porośnięty lasem, ze strefą brzegową pozostającą w stanie względnej równowagi o dużych zasobach osadów litoralnych podbrzeża i zapasach piasku zakumulowanych w pasie plażowo-wydmowym. Wśród zagrożeń dla siedliska 2110 wskazanych w Planie zadań ochronych (ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU z dnia 8 kwietnia 2014 r.) wymienia się abrazję brzegu morskiego, zanik procesów transportu piasku między lądem a plażą w wyniku utrwalenia wydm na Mierzei i braku odtworzenia naturalnych procesów oraz prace utrwalające wydmy, w tym zabudowa biologiczna (potencjalnie może niszczyć istniejącą roślinność). Wobec powyższego należy stwierdzić, że sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi wykonywane na odcinku wskazanym w Programie może wpływać na siedlisko zróżnicowanie. Odkład urobku z jednej strony będzie niszczył (w sytuacji formowania nasypu plaży) stadia inicjalne, nie dopuszczając do ich sukcesji i rozwoju oraz powodując zmianę struktury siedliska, a z drugiej strony sztuczne zasilanie zapewnia jego istnienie. Sztuczne zasilanie od strony lądu (wykonywane jedynie w sytuacjach nadzwyczajnych) będzie miało negatywny wpływ, ze względu na możliwość zmiany stężenia jonów, tak ważnych dla zbiorowisk nitrofilnych, oraz zawleczenia diaspor obcych gatunków roślin. Sztuczne zasilanie od strony morza to metoda najbliższa naturalnemu procesowi akumulacji piasku, a co za tym idzie jej niekorzystny wpływ na omawiane siedlisko wydaje się być krótkotrwały. Problemem może być jedynie częste powtarzanie zasilania, gdyż w takich warunkach prawie niemożliwe jest powstawanie stadiów inicjalnych wydm. Wśród zagrożeń dla siedliska 2120 wskazanych w Planie zadań ochronych (ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU z dnia 8 kwietnia 2014 r.) wymienia się abrazję brzegu morskiego, zanik procesów transportu piasku między lądem a plażą w wyniku utrwalenia wydm na Mierzei i braku odtworzenia naturalnych procesów oraz prace utrwalające wydmy, w tym zabudowę biologiczną(potencjalnie może niszczyć istniejącą roślinność). Zadania Programu mogą wpływać na siedlisko negatywnie (zarówno budowa, jak i ich późniejsze funkcjonowanie umocnień brzegowych może zmienić lub wręcz utrudnić akumulację piasku niezbędnego do rozwoju nadmorskich wydm białych) lub zróżnicowanie (sztuczne zasilanie). Sztuczne zasilanie zagrożonych abrazją odcinków pozwoli na zachowanie siedliska nadmorskich wydm białych i ich odtworzenie, co prawda z cechami wydm sztucznie odtworzonych, które przy zachowaniu zasady nie obsadzania ich gatunkami obcego pochodzenia podlegają procesom naturalizacji. Wśród zagrożeń dla siedliska 2130 wskazanych w Planie zadań ochronych (ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU z dnia 8 kwietnia 2014 r.) wymienia się zanik procesów eolicznych oraz utrwalenie i stablizację wydm. Największym zagrożeniem antropogenicznym (szczególnie dla mszaków i porostów wydmy szarej) jest jednak jakiekolwiek niszczenie mechaniczne, m.in. deptanie, rozjeżdżanie, zagospodarowanie wydm dla celów turystyczno-rekreacyjnych czy zmiana stosunków wodnych w obrębie wydm (Boniecka 2012). Oddziaływanie umocnień brzegowych, sztucznego zasilania z budowlami wspomagającymi będzie zróżnicowane, trudne do jednoznacznej oceny. Z jednej strony, jest to ingerencja w naturalne procesy przyrodnicze, co uważane jest za zagrożenie, z drugiej jednak strony działanie przyczynia się do ochrony siedliska przed całkowitym zniszczeniem przez nasilające się zjawiska hydrodynamiczne. Największego zniszczenia dokonują wezbrania sztormowe, których częstość występowania i siła w ostatnich dekadach wzrasta (Projekt Klimat, 2012). Na siedlisko Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich 2180 działania Programu mogą oddziaływać pośrednio i zróżnicowanie. Siedlisko obejmuje fitocenozy leśne o charakterze 275

275 naturalnym lub półnaturalnym porastające najczęściej zaplecze wydm na piaszczystym podłożu pochodzenia morskiego. Tereny porośnięte lasami narażone są często na abrazję i mechaniczne oddziaływanie sztormowych wiatrów, a także zasypywanie piaskiem nawiewanym z wydm lub z plaży. Z tego też powodu umocnienie brzegów, które będzie utrudniać czy wręcz uniemożliwiać akumulacje czy przenoszenie piasku morskiego, może lokalnie spowodować zaburzenie warunków siedliskowych dogodnych do odnawiania się lasotwórczych gatunków drzew lub gatunków charakterystycznych dla warstwy runa. Z drugiej strony realizacja zadań Programu na zagrożonych erozją odcinkach brzegu pozwoli na ograniczenie zmiany powierzchni tego typu siedliska jednego ze wskaźników oceny stanu zachowania. Oddziaływanie to zależy od charakteru budowli i przewidywanego okresu jej użytkowania, może być krótko- średnio- lub długoterminowe. Największym zagrożeniem dla tego siedliska nie są budowle ochrony brzegów a nadmierna presja turystyczno-rekreacyjna, urbanizacja i rozwój miejscowości Nowęcin, Sarbsk, Osetnik, Ulinia oraz nieprawidłowa gospodarka leśna, która doprowadziła do zubożenia gatunkowego roślinności poprzez wcześniejsze nasadzenia sosny zwyczajnej (ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU z dnia 8 kwietnia 2014 r.w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Mierzeja Sarbska PLH220018). Na siedlisko obejmujące wilgotne zagłębienia w systemie wydm 2190, nadzwyczaj bogate pod względem rozmaitości zbiorowisk, działania przewidziane w Programie mogą wpływać pośrednio. Głównym dla nich zagrożeniem jest bowiem obniżenie się poziomu wody gruntowej. Wpływ działań na warunki hydrogeologiczne strefy brzegowej można uznać za minimalny. Żadna ze stosowanych metod znacząco nie oddziałuje na interakcje wód podziemnych z wodami morskimi. Sztuczne zasilanie brzegu chwilowo może ograniczyć dopływ wód morskich do warstwy wodonośnej, jednak ze względu na używanie w tym celu piasków stanowiących warstwę przepuszczalną kontakt hydrauliczny obu typów wód szybko powraca do sytuacji pierwotnej, tj. nieograniczonego przepływu. Należy zaznaczyć, iż pomimo bliskości morza zagłębienia międzywydmowe nie są zasolone, a rośliny korzystają jedynie z wody słodkiej. Stąd budowa umocnień brzegowych nie ograniczy dostępności wody do siedliska, może jedynie zmienić lokalne układy wody gruntowej. Natomiast wrażliwość omawianego siedliska na działania mechaniczne sprawia, że należy ono do ekosystemów mało odpornych między innymi na deptanie, rozjeżdżanie, prace budowlane itp. Z tego też powodu presja na siedlisko związana z pracami nad umocnieniem brzegu spowodować może zniszczenia płatów roślinności zagłębień międzywydmowych. Ponadto zwiększone nawiewanie piasku w wyniku prowadzonych prac może hamować sukcesję zwłaszcza w stadiach początkowych siedliska. W toku sukcesji omawiane siedliska przekształcają się we wrzosowiska bażynowe, a następnie bażynowe bory nadmorskie. Linaria loeselii to geofit rosnący na niezwiązanym piasku wydmowym, w warunkach ciągłego zawiewania i zasypywania piaskiem na wydmach białych lub rzadziej szarych, a także w strefach ich ekotonu oraz na ostańcach między wędrującymi wydmami. Typowym dla niej podłożem jest ubogi troficznie obojętny lub lekko zasadowy piasek wydm. Jest rośliną wybitnie światłolubną, wrażliwą zarówno na zmiany w podłożu jak i zacienienie czy mechaniczne deptanie. Przegrywa konkurencyjnie z ekspansywnymi gatunkami traw wydmowych. Biorąc pod uwagę powyższe, omawiany gatunek lnicy jest taksonem rzadkim o wyjątkowo wąskiej skali ekologicznej. Wszelkie działania prowadzące do zmiany parametrów zajmowanego przez niego siedliska prowadzą do zmniejszenia ilościowego populacji i ustępowania lnicy wonnej. Szczególnie niezbezpieczne jest dla gatunku utrwalanie wydm, mogące prowadzić do niszczenia stanowisk (oddziaływanie bezpośrednie). Pośrednio mogą wpłynąć na gatunek zanik i zahamowanie procesów eolicznych kształtujących wydmy a tym samym dynamiczną mozaikę siedlisk, która jest wykorzystywana przez gatunek. 276

276 Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru OSTOJA SŁOWIŃSKA PLH (oddziaływania: B - bezpośrednie, P - pośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Kod Nazwa przedmiotu ochrony Oddziaływania Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi Umocnienia brzegowe Siedliska z załącznika I DS 2110 Inicjalne stadia nadmorskich wydm białych B, Ś, Z B, D, N 2120 Nadmorskie wydmy białe B, Ś, Z B, D, N 2130 Nadmorskie wydmy szare P, Ś, Z B, D, Z 2140 Nadmorskie wrzosowiska bażynowe P, Ś, Z P, D, Z 2190 Wilgotne zagłębienia międzywydmowe P, K, N P, Ś, Z Gatunki roślin z załącznika II DS 2216 Linaria loeselii B, Ś, N B, D, N Gatunki zwierząt z załącznika II DS 1364 Halichoerus grypus P, K, N P, K, N Uwaga: Wskazany w Programie odcinek brzegu (km ,2) poza tym, że leży w granicach obszaru Natura 2000 Ostoja Słowińska leży w granicach Słowińskiego Parku Narodowego, dla którego obowiązują zakazy wynikające z zapisów ustawy z dn. 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (patrz też rozdz. 8.3). Prowadzenie działań w strefie brzegowej omawianego obszaru ma uzasadnienie jedynie na odcinku położonym w rejonie portu rybackiego Rowy. Natomiast realizacja zadań Programu (sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi) na odcinku 1200 m w granicach Słowińskiego Parku Narodowego wymagałaby merytorycznego uzasadnienia, którego w załączniku do ustawy zabrakło. W odniesieniu do siedlisk wydmowych zabezpieczenie brzegu morskiego z jednej strony przeciwdziała erozji co prowadzi do zahamowania zniszczeń wydmy białej, szarej i zbiorowisk roślinności z nimi związanych, z drugiej zaś przyczynia się do zmiany charakteru tych zbiorowisk i wpływa na tzw. starzenie się wydm. Warunkiem występowania Inicjalnych stadiów nadmorskich wydm białych 2110 oraz nadmorskich wydm bialych 2120 jest odpowiedni zasób osadów piaszczystych w strefie brzegowej, Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi wykonywane na odcinku wskazanym w Programie może wpływać na siedlisko 2110 zróżnicowanie. Odkład urobku z jednej strony będzie niszczył (w sytuacji formowania nasypu plaży) stadia inicjalne, nie dopuszczając do ich sukcesji i rozwoju oraz powodując zmianę struktury siedliska, a z drugiej strony sztuczne zasilanie zapewnia jego istnienie. Sztuczne zasilanie od strony lądu (wykonywane jedynie w sytuacjach nadzwyczajnych) będzie miało negatywny wpływ, ze względu na możliwość zmiany stężenia jonów, tak ważnych dla zbiorowisk nitrofilnych, oraz zawleczenia diaspor obcych gatunków roślin. Sztuczne zasilanie od strony morza to metoda najbliższa naturalnemu procesowi akumulacji piasku, a co za tym idzie jej niekorzystny wpływ na omawiane siedlisko wydaje się być krótkotrwały. Problemem może być jedynie częste powtarzanie zasilania, gdyż w takich warunkach prawie niemożliwe jest powstawanie stadiów inicjalnych wydm.budowa i późniejsze funkcjonowanie umocnień brzegowych mogą też jednak zmienić lub wręcz utrudnić akumulację piasku. Należy zaznaczyć, że czas oddziaływania umocnień i budowli wspomagających jest dłuższy niż samego zasilania. 277

277 Największym zagrożeniem antropogenicznym dla siedliska 2130 (szczególnie dla mszaków i porostów wydmy szarej) jest niszczenie mechaniczne, m.in. deptanie, rozjeżdżanie, zagospodarowanie wydm dla celów turystyczno-rekreacyjnych czy zmiana stosunków wodnych w obrębie wydm (Boniecka 2012). Oddziaływanie umocnień brzegowych, sztucznego zasilania z budowlami wspomagającymi będzie zróżnicowane. Z jednej strony, jest to ingerencja w naturalne procesy przyrodnicze, co uważane jest za zagrożenie dla tego siedliska, z drugiej jednak strony działanie przyczynia się do ochrony siedliska przed całkowitym zniszczeniem przez nasilające się zjawiska hydrodynamiczne. Największego zniszczenia dokonują wezbrania sztormowe, których częstość występowania i siła w ostatnich dekadach wzrasta (Projekt Klimat, 2012). Na siedlisko 2140 nadmorskie wrzosowiska bażynowe, rozwijające się na kwaśnych, oligotroficznych glebach piaszczystych, powstałych z piasków pochodzenia morskiego pod wpływem chłodnego i wilgotnego klimatu działania Programu mogą wpłynąć pośrednio i w sposób zróżnicowany. Umocnienia brzegów utrudniające lub uniemożliwiające akumulację piasku spowodują z jednej strony zmniejszenie dynamiki powstawania podłoża dogodnego do zasiedlania fitocenozami wchodzącymi w skład siedliska. Z drugiej zaś strony siedlisko jest wrażliwe na procesy abrazji, która przez działania zapisane w Programie zostaje zahamowana. Na siedlisko obejmujące wilgotne zagłębienia w systemie wydm 2190, nadzwyczaj bogate pod względem rozmaitości zbiorowisk, działania przewidziane w Programie mogą wpływać pośrednio. Głównym dla nich zagrożeniem jest bowiem obniżenie się poziomu wody gruntowej. Wpływ działań na warunki hydrogeologiczne strefy brzegowej można uznać za minimalny. Żadna ze stosowanych metod znacząco nie oddziałuje na interakcje wód podziemnych z wodami morskimi. Sztuczne zasilanie brzegu chwilowo może ograniczyć dopływ wód morskich do warstwy wodonośnej, jednak ze względu na używanie w tym celu piasków stanowiących warstwę przepuszczalną kontakt hydrauliczny obu typów wód szybko powraca do sytuacji pierwotnej, tj. nieograniczonego przepływu. Należy zaznaczyć, iż pomimo bliskości morza zagłębienia międzywydmowe nie są zasolone, a rośliny korzystają jedynie z wody słodkiej. Stąd budowa umocnień brzegowych nie ograniczy dostępności wody do siedliska, może jedynie zmienić lokalne układy wody gruntowej. Natomiast wrażliwość omawianego siedliska na działania mechaniczne sprawia, że należy ono do ekosystemów mało odpornych między innymi na deptanie, rozjeżdżanie, prace budowlane itp. Z tego też powodu presja na siedlisko związana z pracami nad umocnieniem brzegu spowodować może zniszczenia płatów roślinności zagłębień międzywydmowych. Ponadto zwiększone nawiewanie piasku w wyniku prowadzonych prac może hamować sukcesję zwłaszcza w stadiach początkowych siedliska. W toku sukcesji omawiane siedliska przekształcają się we wrzosowiska bażynowe, a następnie bażynowe bory nadmorskie. Linaria loeselii to geofit rosnący na niezwiązanym piasku wydmowym, w warunkach ciągłego zawiewania i zasypywania piaskiem na wydmach białych lub rzadziej szarych, a także w strefach ich ekotonu oraz na ostańcach między wędrującymi wydmami. Typowym dla niej podłożem jest ubogi troficznie obojętny lub lekko zasadowy piasek wydm. Jest rośliną wybitnie światłolubną, wrażliwą zarówno na zmiany w podłożu jak i zacienienie czy mechaniczne deptanie. Przegrywa konkurencyjnie z ekspansywnymi gatunkami traw wydmowych. Biorąc pod uwagę powyższe, omawiany gatunek lnicy jest taksonem rzadkim o wyjątkowo wąskiej skali ekologicznej. Wszelkie działania prowadzące do zmiany parametrów zajmowanego przez niego siedliska prowadzą do zmniejszenia ilościowego populacji i ustępowania lnicy wonnej. Szczególnie niezbezpieczne jest dla gatunku utrwalanie wydm, mogące prowadzić do niszczenia stanowisk (oddziaływanie bezpośrednie). Pośrednio mogą wpłynąć na gatunek zanik i zahamowanie procesów eolicznych kształtujących wydmy a tym samym dynamiczną mozaikę siedlisk, która jest wykorzystywana przez gatunek. Na fokę szarą Halichoerus grypus zadania Programu mogą wpływać w sposób pośredni poprzez hałas oraz zwiększone natężenie ruchu w strefie brzegowej w trakcie realizacji zadań, powodując wypłaszanie zwierząt z plaż. 278

278 Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH KLIFY PODDĘBSKIE (oddziaływania: B - bezpośrednie, P - pośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Przedmiot ochrony Kod Nazwa Sztuczne zasilanie budowlami wspomagającymi Oddziaływanie Umocnienia brzegowe 1230 Klify nadmorskie na wybrzeżu Bałtyku 2110 Inicjalne stadia nadmorskich wydm białych 2120 Nadmorskie wydmy białe (Elymo- Ammophiletum) 2130 Nadmorskie wydmy szare B, K, P P, D, N B, Ś, Z B, D, N B, Ś, Z B, D, N P, Ś, Z B, D, Z 9110 Kwaśne buczyny P, K/Ś/D, Z P, K/Ś/D, Z 9130 Żyzne buczyny P, K/Ś/D, Z P, K/Ś/D, Z 9160 Grąd subatlantycki P, K/Ś/D, Z P, K/Ś/D, Z 9190 Kwaśny las brzozowo-dębowy P, K/Ś/D, Z P, K/Ś/D, Z 91D0 Bory i lasy bagienne P, K/Ś/D, Z P, K/Ś/D, Z 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesinowe P, K/Ś/D, Z P, K/Ś/D, Z Uwaga: Program w granicach Ostoi przewiduje realizację zadań na długości 350 m. Należy jednak podkreślić, że cały odcinek zapisany w Programie (Ustka 1) położony jest w obszarze chronionego krajobrazu Pas pobrzeża na wschód od Ustki. Wszelkie ograniczenie czy osłabienie działania wody morskiej na klif poprzez umocnienia brzegowe, czy sztuczne zasilenie wydajnie wpływa na dynamikę klifów, przekształcając klif aktywny w nieaktywny, na którym rozwijają się rośliny na innym, niż na klifie aktywnym, etapie sukcesji (pośrednie oddziaływanie na siedliska leśne porastające koronę klifu). Zmiana klifu aktywnego w nieaktywny pozbawia go wielu zmiennych (w czasie i przestrzeni) fitocenoz występujących na osuwiskach. Ponadto na siedliska leśne (9110, 9130, 9160, 9190, 91D0, 91E0) nie dochodzące bezpośrednio do brzegu morskiego, oddzielone od niego pasem wydm pośredni wpływ mogą mieć prace na etapie budowy umocnień brzegowych (lokalizacja baz sprzętu i składowiska materiałów oraz prowadzenie technicznych dróg dojazdowych). Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi wykonywane na odcinku wskazanym w Programie może wpływać na siedlisko 2110 zróżnicowanie. Odkład urobku z jednej strony będzie niszczył (w sytuacji formowania nasypu plaży) stadia inicjalne, nie dopuszczając do ich sukcesji i rozwoju oraz powodując zmianę struktury siedliska, a z drugiej strony sztuczne zasilanie zapewnia jego istnienie. 279

279 Sztuczne zasilanie od strony lądu (wykonywane jedynie w sytuacjach nadzwyczajnych) będzie miało negatywny wpływ, ze względu na możliwość zmiany stężenia jonów, tak ważnych dla zbiorowisk nitrofilnych, oraz zawleczenia diaspor obcych gatunków roślin. Sztuczne zasilanie od strony morza to metoda najbliższa naturalnemu procesowi akumulacji piasku, a co za tym idzie jej niekorzystny wpływ na omawiane siedlisko wydaje się być krótkotrwały. Problemem może być jedynie częste powtarzanie zasilania, gdyż w takich warunkach prawie niemożliwe jest powstawanie stadiów inicjalnych wydm. Budowa umocnień brzegowych może wywołać negatywny efekt poprzez zmianę bądź utrudnienie akumulacji piasku. W odniesieniu do siedliska wydmowego 2120 zabezpieczenie brzegu morskiego z jednej strony przeciwdziała erozji co prowadzi do zahamowania zniszczeń wydmy białej i roślinności z nią związanej, z drugiej zaś przyczynia się do zmiany charakteru tych zbiorowisk. Budowa i późniejsze funkcjonowanie umocnień brzegowych może zmienić lub wręcz utrudnić akumulację piasku niezbędnego do rozwoju nadmorskich wydm. Największym zagrożeniem antropogenicznym dla siedliska 2130 (szczególnie dla mszaków i porostów wydmy szarej) jest niszczenie mechaniczne, m.in. deptanie, rozjeżdżanie, zagospodarowanie wydm dla celów turystyczno-rekreacyjnych czy zmiana stosunków wodnych w obrębie wydm (Boniecka 2012). Oddziaływanie umocnień brzegowych, sztucznego zasilania z budowlami wspomagającymi będzie zróżnicowane. Z jednej strony, jest to ingerencja w naturalne procesy przyrodnicze, co uważane jest za zagrożenie dla tego siedliska, z drugiej jednak strony działanie przyczynia się do ochrony siedliska przed całkowitym zniszczeniem przez nasilające się zjawiska hydrodynamiczne. Największego zniszczenia dokonują wezbrania sztormowe, których częstość występowania i siła w ostatnich dekadach wzrasta (Projekt Klimat, 2012). Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH JEZIORO WICKO I MODELSKIE WYDMY (oddziaływania: B - bezpośrednie, P - pośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Kod Nazwa przedmiotu ochrony Oddziaływanie Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi Siedliska z załącznika I DS 2110 Inicjalne stadia nadmorskich wydm białych B, Ś, Z 2120 Nadmorskie wydmy białe B, Ś, Z 2130 Nadmorskie wydmy szare P, Ś, Z 2180 Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich P, K/Ś/D, Z Uwaga: W okresie na 4 odcinkach brzegu na km 238,8-240,1; 244,8-246,4; 247,7-248,3; 249,7-250,7 już wykonywano zadania związane z ochroną brzegów (wały przeciwsztormowe), dla których została wydana decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia 8/2011 z dnia r. sygn. WST-K MC. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Szczecinie nie stwierdziła konieczności sporządzenia raportu ooś. Niemniej poniżej opisano potencjalne oddziaływania na przedmioty ochrony występujące w strefie brzegowej. Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi wykonywane na odcinku wskazanym w Programie może wpływać na siedlisko 2110 zróżnicowanie. Odkład urobku z jednej strony będzie niszczył (w sytuacji formowania nasypu plaży) stadia inicjalne, nie dopuszczając do ich sukcesji i rozwoju oraz powodując zmianę struktury siedliska, a z drugiej strony sztuczne zasilanie zapewnia jego istnienie. 280

280 Sztuczne zasilanie od strony lądu (wykonywane jedynie w sytuacjach nadzwyczajnych) będzie miało negatywny wpływ, ze względu na możliwość zmiany stężenia jonów, tak ważnych dla zbiorowisk nitrofilnych, oraz zawleczenia diaspor obcych gatunków roślin. Sztuczne zasilanie od strony morza to metoda najbliższa naturalnemu procesowi akumulacji piasku, a co za tym idzie jej niekorzystny wpływ na omawiane siedlisko wydaje się być krótkotrwały. Problemem może być jedynie częste powtarzanie zasilania, gdyż w takich warunkach prawie niemożliwe jest powstawanie stadiów inicjalnych wydm. Budowa umocnień brzegowych może wywołać negatywny efekt poprzez zmianę bądź utrudnienie akumulacji piasku. W odniesieniu do siedliska wydmowego 2120 zabezpieczenie brzegu morskiego z jednej strony przeciwdziała erozji co prowadzi do zahamowania zniszczeń wydmy białej i roślinności z nią związanej, z drugiej zaś przyczynia się do zmiany charakteru tych zbiorowisk. Budowa i późniejsze funkcjonowanie umocnień brzegowych może zmienić lub wręcz utrudnić akumulację piasku niezbędnego do rozwoju nadmorskich wydm. Największym zagrożeniem antropogenicznym dla siedliska 2130 (szczególnie dla mszaków i porostów wydmy szarej) jest niszczenie mechaniczne, m.in. deptanie, rozjeżdżanie, zagospodarowanie wydm dla celów turystyczno-rekreacyjnych czy zmiana stosunków wodnych w obrębie wydm (Boniecka 2012). Oddziaływanie sztucznego zasilania z budowlami wspomagającymi będzie zróżnicowane. Z jednej strony, jest to ingerencja w naturalne procesy przyrodnicze, co uważane jest za zagrożenie dla tego siedliska, z drugiej jednak strony działanie przyczynia się do ochrony siedliska przed całkowitym zniszczeniem przez nasilające się zjawiska hydrodynamiczne. Największego zniszczenia dokonują wezbrania sztormowe, których częstość występowania i siła w ostatnich dekadach wzrasta (Projekt Klimat, 2012). Na siedlisko Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich 2180 działania Programu mogą oddziaływać pośrednio i zróżnicowanie. Siedlisko obejmuje fitocenozy leśne o charakterze naturalnym lub półnaturalnym porastające najczęściej zaplecze wydm na piaszczystym podłożu pochodzenia morskiego. Tereny porośnięte lasami narażone są często na abrazję i mechaniczne oddziaływanie sztormowych wiatrów, a także zasypywanie piaskiem nawiewanym z wydm lub z plaży. Z tego też powodu umocnienie brzegów, które będzie utrudniać czy wręcz uniemożliwiać akumulacje czy przenoszenie piasku morskiego, może lokalnie spowodować zaburzenie warunków siedliskowych dogodnych do odnawiania się lasotwórczych gatunków drzew lub gatunków charakterystycznych dla warstwy runa. Z drugiej strony realizacja zadań Programu na zagrożonych erozją odcinkach brzegu pozwoli na ograniczenie zmiany powierzchni tego typu siedliska jednego ze wskaźników oceny stanu zachowania. Oddziaływanie to zależy od charakteru budowli i przewidywanego okresu jej użytkowania, może być krótko- średnio- lub długoterminowe. a) b) Fot.8.1 a i b Realizacja wałów przeciwsztormowych na obszarze PLH Jezioro Wicko I Modelskie Wydmy (źródło: Urząd Morski w Słupsku) 281

281 Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru JEZIORO KOPAŃ (oddziaływania: B - bezpośrednie, P - pośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Kod Przedmiot ochrony Nazwa przedmiotu ochrony Sztuczne zasilanie budowlami wspomagającymi Oddziaływanie Umocnienia brzegowe 1150 Laguny P, K, Z P, D, Z 2110 Inicjalne stadia nadmorskich wydm białych 2120 Nadmorskie wydmy białe (Elymo- Ammophiletum) 2130 Nadmorskie wydmy szare 2180 Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich B, Ś, Z B, D, N B, Ś, Z B, D, N P, Ś, Z B, D, Z P, K/Ś/D, Z P, K/Ś/D, Z Odcinek brzegu przylegający do jeziora Kopań (siedlisko 1150) charakteryzuje się bardzo dużym tempem i nasileniem erozji. Z jednej więc strony prace zabezpieczające zaplecze stanowią ingerencję w naturalne procesy brzegowe, z drugiej przyczyniają się do zachowania istnienia siedliska. Po przerwaniu mierzei siedlisko zmieniłoby swój charakter. Zachodzące procesy erozyjne na Mierzei Jeziora Kopań doprowadziły lokalnie do zniszczenia wydm a pozostałe formy mają charakter szczątkowy. Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi wykonywane na odcinku wskazanym w Programie będzie zatem wpływać na siedlisko 2110 zróżnicowanie. Odkład urobku z jednej strony będzie niszczył (w sytuacji formowania nasypu plaży) stadia inicjalne, nie dopuszczając do ich sukcesji i rozwoju oraz powodując zmianę struktury siedliska, a z drugiej strony sztuczne zasilanie zapewnia jego istnienie. Podobnie w odniesieniu do siedliska wydmowego 2120 zabezpieczenie brzegu morskiego z jednej strony przeciwdziała erozji co prowadzi do zahamowania zniszczeń wydmy białej i roślinności z nią związanej, z drugiej zaś przyczynia się do zmiany charakteru tych zbiorowisk. Budowa i późniejsze funkcjonowanie umocnień brzegowych może zmienić lub wręcz utrudnić akumulację piasku niezbędnego do rozwoju nadmorskich wydm. Największym zagrożeniem antropogenicznym dla siedliska 2130 (szczególnie dla mszaków i porostów wydmy szarej) jest niszczenie mechaniczne, m.in. deptanie, rozjeżdżanie, zagospodarowanie wydm dla celów turystyczno-rekreacyjnych czy zmiana stosunków wodnych w obrębie wydm (Boniecka 2012). Największego zniszczenia dokonują wezbrania sztormowe, których częstość występowania i siła w ostatnich dekadach wzrasta (Projekt Klimat, 2012). Dlatego zadania Programu będą miały na siedlisko wpłwy zróżnicowany. Na siedlisko Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich 2180 działania Programu mogą oddziaływać pośrednio i zróżnicowanie. Siedlisko obejmuje fitocenozy leśne o charakterze naturalnym lub półnaturalnym porastające najczęściej zaplecze wydm na piaszczystym podłożu pochodzenia morskiego. Tereny porośnięte lasami narażone są często na abrazję i mechaniczne 282

282 oddziaływanie sztormowych wiatrów, a także zasypywanie piaskiem nawiewanym z wydm lub z plaży. Z tego też powodu umocnienie brzegów, które będzie utrudniać czy wręcz uniemożliwiać akumulacje czy przenoszenie piasku morskiego, może lokalnie spowodować zaburzenie warunków siedliskowych dogodnych do odnawiania się lasotwórczych gatunków drzew lub gatunków charakterystycznych dla warstwy runa. Z drugiej strony realizacja zadań Programu na zagrożonych erozją odcinkach brzegu pozwoli na ograniczenie zmiany powierzchni tego typu siedliska jednego ze wskaźników oceny stanu zachowania. Oddziaływanie to zależy od charakteru budowli i przewidywanego okresu jej użytkowania, może być krótko- średnio- lub długoterminowe. Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru JEZIORO BUKOWO (oddziaływania: B - bezpośrednie, P - pośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Kod Przedmiot ochrony Nazwa przedmiotu ochrony Sztuczne zasilanie budowlami wspomagającymi Oddziaływanie Umocnienia brzegowe 1130 Ujścia rzek/estuaria P, Ś, N P, D, N 1150 Laguny P, K, Z P, D, Z 2120 Nadmorskie wydmy białe (Elymo- Ammophiletum) 2130 Nadmorskie wydmy szare 2180 Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe B, D, Z B, D, N P, Ś, Z B, D, Z P, K/Ś/D, Z P, K/Ś/D, Z P, Ś, N P, D, N Gatunki roślin z załącznika II DS 2216 Lnica wonna B, Ś, N B, Ś, N Uwaga: Włączenie całego odcinka Mierzei jeziora Bukowo nie ma uzuasadnienia w kontekście zabezpieczenia zaplecza, które jest zagospodarowane tylko w rejonie osady Dąbkowice. Zgodnie z Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 29 kwietnia 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Jezioro Bukowo PLH , priorytetem powinno być zachowanie naturalnych procesów brzegowych. Działania ochronne w obrębie brzegu morskiego powinno się ograniczać tylko do stref zurbanizowanych (czyli ochrony zdrowia i mienia), wszelkie działania potencjalnie ingerujące w naturalnie wykształcony pas nadmorski (czyli tzw. ochrony brzegów morskich) w obszarze Natura 2000 należy poprzedzać oceną oddziaływania na środowisko. Należy preferować metody potencjalnie najmniej inwazyjne, takie jak np. odbudowa zniszczonych wydm. Estuarium w obszarze reprezentowane jest przez przesmyk jeziora Bukowo stanowiący okresowe połączenie z morzem w okresie sztormów, którędy następuje wymiana wód słonych, pędzonych 283

283 wiatrem do jeziora i wód słodkich spływających do morza. Działania związane z ochroną brzegów nie są prowadzone bezpośrednio w siedlisku, ale w bezpośrednim sąsiedztwie ujścia. Pośrednio mogą się jednak przyczynić się do zakłócenia wymiany wód słodkich z morskimi, co może prowadzić do zmiany struktury siedliska. Jednak większym zagrożeniem dla siedliska jest budowa Kanału Szczurzego na przesmyku jez. Bukowo.Takie połączenia są często wykorzystywane do zbudowania stałych połączeń z morzem, umożliwiających żeglugę jachtami morskimi. Tak jest na jez. Jamno, gdzie Kanał Jamneński jest umocniony falochronami i betonowymi nabrzeżami, co oznacza bardzo dużą ingerencję w siedliska przyrodnicze i silną antropopresję (Dokumentacja PZO Jezioro Bukowo). Odcinek brzegu przylegający do jeziora Bukowo (siedlisko 1150) charakteryzuje się bardzo dużym tempem i nasileniem erozji. Mierzeja Bukowska była w przeszłości niejednokrotnie przerywana. Z jednej więc strony prace zabezpieczające zaplecze stanowią ingerencję w naturalne procesy brzegowe, z drugiej przyczyniają się do zachowania istnienia siedliska. Po przerwaniu mierzei jezioro zmieniłoby swój charakter. Za największe zagrożenie dla nadmorskich wydm białych wymienione w Zarządzeniu Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 29 kwietnia 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Jezioro Bukowo PLH uznano brak naturalnego procesu zasypywania piaskiem, utrwalanie wydm na mierzei oraz procesy abrazji. Zabezpieczenie brzegu morskiego z jednej strony przeciwdziała erozji co prowadzi do zahamowania zniszczeń wydmy białej i roślinności z nią związanej, z drugiej zaś przyczynia się do zmiany charakteru tych zbiorowisk. Budowa i późniejsze funkcjonowanie umocnień brzegowych może zmienić lub wręcz utrudnić akumulację piasku niezbędnego do rozwoju nadmorskich wydm. Generalnie stan zachowania siedliska nadmorskie wydmy szare 2130 jest niezadowalający. Decydują o tym przede wszystkim wprowadzanie krzewów w celu umacniania wydm, oraz powszechnie prowadzone zalesienia sosnowe. Największym zagrożeniem antropogenicznym dla siedliska 2130 (szczególnie dla mszaków i porostów wydmy szarej) jest niszczenie mechaniczne, m.in. deptanie, rozjeżdżanie, zagospodarowanie wydm dla celów turystyczno-rekreacyjnych czy zmiana stosunków wodnych w obrębie wydm oraz ich zabudowywanie (Boniecka 2012, Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 29 kwietnia 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Jezioro Bukowo PLH ). Z jednej strony umocnienia brzegowe, stanowią ingerencję w naturalne procesy przyrodnicze, z drugiej jednak strony działanie to przyczynia się do ochrony siedliska przed całkowitym zniszczeniem przez nasilające się zjawiska hydrodynamiczne. Największego zniszczenia dokonują wezbrania sztormowe, których częstość występowania i siła w ostatnich dekadach wzrasta (Projekt Klimat, 2012). Na siedlisko Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich 2180 działania Programu mogą oddziaływać pośrednio i zróżnicowanie. Siedlisko obejmuje fitocenozy leśne o charakterze naturalnym lub półnaturalnym porastające najczęściej zaplecze wydm na piaszczystym podłożu pochodzenia morskiego. Tereny porośnięte lasami narażone są często na abrazję i mechaniczne oddziaływanie sztormowych wiatrów, a także zasypywanie piaskiem nawiewanym z wydm lub z plaży. Z tego też powodu umocnienie brzegów, które będzie utrudniać czy wręcz uniemożliwiać akumulacje czy przenoszenie piasku morskiego, może lokalnie spowodować zaburzenie warunków siedliskowych dogodnych do odnawiania się lasotwórczych gatunków drzew lub gatunków charakterystycznych dla warstwy runa. Z drugiej strony realizacja zadań Programu na zagrożonych erozją odcinkach brzegu pozwoli na ograniczenie zmiany powierzchni tego typu siedliska jednego ze wskaźników oceny stanu zachowania. Oddziaływanie to zależy od charakteru budowli i przewidywanego okresu jej użytkowania, może być krótko- średnio- lub długoterminowe. Za największe zagrożenie dla siedliska uznaje się jednak nie działania związane z ochroną brzegów a presję turystyczną i niewłaściwą gospodarkę leśną. 284

284 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe 91E0 to typ priorytetowego siedliska przyrodniczego w pasie nadmorskim Jeziora Bukowo w bezpośrednim sąsiedztwie jeziora Bukowo, na mierzei koło Dąbkowic. Zagrożeniem potencjalnym dla siedliska jest zaburzenie warunków wodnych (zarówno odwodnienie jak i zabagnienie) działania przewidziane w Programie mogą oddziaływać na siedliskow w sposób pośredni. Z uwagi na lokalizację stanowisk lnicy wonnej Linaria loeselii na zachodniej granicy zasięgu w Polsce łączna populacja w obszarze ma istotne znaczenie dla ochrony i zachowania gatunku. Wszelkie działania prowadzące do zmiany parametrów zajmowanego przez niego siedliska prowadzą do zmniejszenia ilościowego populacji i ustępowania gatunku. Szczególnie niezbezpieczne jest dla gatunku utrwalanie wydm, mogące prowadzić do niszczenia stanowisk (oddziaływanie bezpośrednie). Pośrednio mogą wpłynąć na gatunek zanik i zahamowanie procesów eolicznych kształtujących wydmy a tym samym dynamiczną mozaikę siedlisk, która jest wykorzystywana przez gatunek. Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH TRZEBIATOWSKO-KOŁOBRZESKI PAS NADMORSKI (oddziaływania: B - bezpośrednie, P - pośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Kod Nazwa przedmiotu ochrony Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi Oddziaływanie Umocnienia brzegowe 1130 Ujścia rzek/estuaria B, Ś, N P, D, N 1210 Kidzina na brzegu morskim 1230 Klify nadmorskie na wybrzeżu Bałtyku 2110 Inicjalne stadia nadmorskich wydm białych 2120 Nadmorskie wydmy białe (Elymo- Ammophiletum) 2130 Nadmorskie wydmy szare 2160 Nadmorskie wydmy z zaroślami rokitnika 2170 Nadmorskie wydmy z zaroślami wierzby piaskowej 2180 Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich B, K/Ś, Z B, D, Z P, Ś, Z B, D, N B, Ś, Z B, D, N B, Ś, Z B, D, N P, Ś, Z B, D, Z P, Ś/D, Z P, Ś/D, Z P, Ś/D, Z P, Ś/D, Z P, K/Ś/D, Z P, K/Ś/D, Z 285

285 Uwaga: W Planie zadań ochronnych obszaru (ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W SZCZECINIE z dnia 31 marca 2014 r.) w kontekście zadań ochronnych dla siedlisk wydmowych pojawia się zapis ograniczenia rozbudowy infrastruktury Estuarium w obszarze reprezentowane jest przez ujścia rzeki Czerwona i rzeki Rega oraz Kanału Resko i Kanału Liwka. W Planie zadań ochronnych (ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W SZCZECINIE z dnia 31 marca 2014 r.) jako jedno z zadań ochronnych wskazane jest zapewnienie naturalnego funkcjonowania ujścia rzeki Czerwonej (km 317,1). Ewentualne działania związane z ochroną brzegów (dla odcinka Ustronie Morskie 1 przewidziano sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi) nie mają być prowadzone w samym siedlisku, ale w bezpośrednim sąsiedztwie ujścia. Pośrednio mogą się przyczynić się do zakłócenia wymiany wód słodkich z morskimi, co może prowadzić do zmiany struktury siedliska. Siedisko 1210 kidzina stanowi bardzo dynamiczny układ zależny od naniesionego przez morze materiału organicznego. Zwały kidziny są zazwyczaj naturalnie niszczone podczas silnych zimowych sztormów, często połączonych ze spiętrzeniami poziomu wody w morzu. Z tego względu coroczne występowanie halofilnych i nitrofilnych zbiorowisk roślin jednorocznych rozmieszczonych na wałach plażowych składających się z organicznych szczątków jest bardzo zmienne w czasie i przestrzeni. Za najbardziej cenne dla siedliska kidziny brzegu Bałtyku uznaje się następujące gatunki łobody: Atriplex calotheca, Atriplex littoralis, Atriplex prostrata var. salina. Wszelkie ograniczenie akumulacji organicznego materiału przez umocnienia brzegowe często uniemożliwia tworzenie się tego siedliska. Negatywne oddziaływanie jest tym bardziej długotrwałe im bardziej długotrwałe i szczelne są umocnienia brzegowe. Sztuczne zasilanie, zarówno od strony lądu jak i morza, może oddziaływać krótko- bądź średnioterminowo, w zależności od dynamiki wód w rejonie. W PZO dla Ostoi jako jedno z zadań ochronnych wskazane jest przywrócenie właściwego stanu ochrony siedliska (po uzupełnieniu stanu wiedzy wskazanie odcinków wybrzeża z zakazem sprzątania plaży z naturalnych szczątków organicznych) na całej linii brzegowej w granicach tego obszaru Natura Brzegu klifowy (1230) występuje na zachód od Mielna, na zachód od Niechorza i w Trzęsaczu. W Planie zadań ochronnych (ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W SZCZECINIE z dnia 31 marca 2014 r.) wśród zagrożeń wymienia się zmianę naturalnej dynamiki klifów. Ponadto zabudowa klifów powoduje konieczność wykonywania prac technicznych związanych z jego zabezpieczeniem, powodując zahamowanie dynamiki klifu i ubożenie nadmorskich siedlisk przyrodniczych. Wszelkie ograniczenie czy osłabienie działania wody morskiej na klif poprzez umocnienia brzegowe, może prowadzić do przekształcenia klifu aktywnego w nieaktywny, na którym rozwijają się rośliny będące na innym etapie sukcesji (oddziaływanie bezpośrednie, długoterminowe negatywne). Sztuczne zasilanie wpływa na siedlisko w sposób pośredni i krótkoterminowy poprzez ograniczenie oddziaływania falowania na stopę klifu. Oddziaływanie to należy jednak uznać za nieznaczące. Wśród zagrożeń dla siedlisk 2110 i 2120 wskazane w Planie zadań ochronnych (ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W SZCZECINIE z dnia 31 marca 2014 r.) wymienia się niszczenie mechaniczne roślinności i związane z tym uruchamianie procesów eolicznych, rozwiewanie wydm i niszczenie przez fale morskie. Wobec powyższego należy stwierdzić, że sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi wykonywane na odcinku wskazanym w Programie może wpływać na siedlisko zróżnicowanie. Odkład urobku z jednej strony będzie niszczył (w sytuacji formowania nasypu plaży) stadia inicjalne, nie dopuszczając do ich sukcesji i rozwoju oraz powodując zmianę struktury siedliska, a z drugiej strony sztuczne zasilanie zapewnia jego istnienie. Sztuczne zasilanie od strony lądu (wykonywane jedynie w sytuacjach nadzwyczajnych) będzie miało negatywny wpływ, ze względu na możliwość zmiany stężenia jonów, tak ważnych dla zbiorowisk nitrofilnych, oraz zawleczenia diaspor obcych gatunków roślin. Sztuczne zasilanie od 286

286 strony morza to metoda najbliższa naturalnemu procesowi akumulacji piasku, a co za tym idzie jej niekorzystny wpływ na omawiane siedlisko wydaje się być krótkotrwały. Problemem może być jedynie częste powtarzanie zasilania oraz dodanie budowli wspomagających, gdyż w takich warunkach prawie niemożliwe jest powstawanie stadiów inicjalnych wydm. Wśród zagrożeń dla siedliska 2130 wskazanych w Planie zadań ochronnych (ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W SZCZECINIE z dnia 31 marca 2014 r.) wymienia się zanik procesów eolicznych, utrwalenie i stabilizację wydm oraz ich rozwiewanie i niszczenie przez fale morskie. Oddziaływanie umocnień brzegowych, sztucznego zasilania z budowlami wspomagającymi będzie zróżnicowane, i jest trudne do jednoznacznej oceny. Z jednej strony, jest to ingerencja w naturalne procesy przyrodnicze, co uważane jest za zjawisko niekorzystne, z drugiej jednak strony działanie przyczynia się do ochrony siedliska przed całkowitym zniszczeniem przez nasilające się zjawiska hydrodynamiczne. Największego zniszczenia dokonują wezbrania sztormowe, których częstość występowania i siła w ostatnich dekadach wzrasta (Projekt Klimat, 2012). Wśród zagrożeń dla obu siedlisk 2160 i 2170 wskazanych w Planie zadań ochronnych (ZARZĄDZENIE REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W SZCZECINIE z dnia 31 marca 2014 r.) wymienia się niszczenie mechaniczne roślinności i uruchamianie procesów eolicznych. Nie wskazano tu wśród zagrożeń prac związanych z obroną przed aktywnością morza i ochroną wybrzeży. Oddziaływanie umocnień brzegowych, sztucznego zasilania z budowlami wspomagającymi będzie zróżnicowane, trudne do jednoznacznej oceny. Z jednej strony, jest to ingerencja w naturalne procesy przyrodnicze, co uważane jest za zagrożenie, z drugiej jednak strony działanie przyczynia się do ochrony siedliska przed całkowitym zniszczeniem przez nasilające się zjawiska hydrodynamiczne. Na siedlisko Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich 2180 działania Programu mogą oddziaływać pośrednio i zróżnicowanie. Siedlisko obejmuje fitocenozy leśne o charakterze naturalnym lub półnaturalnym porastające najczęściej zaplecze wydm na piaszczystym podłożu pochodzenia morskiego. Tereny porośnięte lasami narażone są często na abrazję i mechaniczne oddziaływanie sztormowych wiatrów, a także zasypywanie piaskiem nawiewanym z wydm lub z plaży. Z tego też powodu umocnienie brzegów, które będzie utrudniać czy wręcz uniemożliwiać akumulację czy przenoszenie piasku morskiego, może lokalnie spowodować zaburzenie warunków siedliskowych dogodnych do odnawiania się lasotwórczych gatunków drzew lub gatunków charakterystycznych dla warstwy runa. Z drugiej strony realizacja zadań Programu na zagrożonych erozją odcinkach brzegu pozwoli na ograniczenie zmiany powierzchni tego typu siedliska jednego ze wskaźników oceny stanu zachowania. Oddziaływanie to zależy od charakteru budowli i przewidywanego okresu jej użytkowania, może być krótko- średnio- lub długoterminowe. Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH UJŚCIE ODRY I ZALEW SZCZECIŃSKI (oddziaływania: B - bezpośrednie, P - pośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Kod Przedmiot ochrony Nazwa przedmiotu ochrony Sztuczne zasilanie Oddziaływanie Umocnienia brzegowe 1130 Ujścia rzek/estuaria P, K, N P, Ś/D, N 1150 Zalewy i jeziora przymorskie/laguny B, K/Ś, N B, D, N 1230 Klify nadmorskie na P, Ś, Z B, D, Z 287

287 wybrzeżu Bałtyku 1330 Solniska nadmorskie B, Ś, N B, D, N 2180* Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) B, K, N B, Ś/D, N P, Ś, N P, D, N 6430 Ziołorośla nadrzeczne P, Ś, N P, D, N 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe P,K, Z P, K/Ś/D, Z Gatunki zwierząt z załącznika II DS 1103 Parposz P, D, N P, D, N *siedlisko występujące zarówno na odcinku przewidzianym w Programie od strony Zalewu jaki od strony otwartego morza 1130 Estuarium w obszarze reprezentowane jest przez odcinek cieśniny Dziwny stanowiący połączenie Zalewu Kamieńskiego z morzem (Zatoką Pomorską), którędy następuje wymiana wód pomiędzy tymi akwenami. Działania związane z ochroną brzegów nie są prowadzone w siedlisku, ale w bezpośrednim sąsiedztwie wzdłuż brzegów Świny. Jedynie w przypadkach ośrednio mogą się jednak przyczynić się do zakłócenia wymiany wód słodkich z morskimi, co może prowadzić do zmiany struktury siedliska. Sztuczne zasilanie prowadzone w strefie brzegowej siedliska laguny 1150 może przyczynić się do zniszczenia zespołów roślinnych i zwierzęcych występujących w tej strefie. Charakter wpływu tego działania może być krótko- lub średnioterminowy, co związane jest z dynamiką lagun (wymywanie naniesionego na brzeg materiału) oraz czasem trwania zastosowanego działania (od kilku miesięcy do kilku lat). Znacznie bardziej niebezpieczne są umocnienia brzegowe, które w sposób trwały (oddziaływanie długoterminowe) niszczą lub fragmentują zbiorowiska roślinności przybrzeżnej, ograniczając w konsekwencji możliwość gnieżdżenia się ptaków, oraz zmniejszając liczbę ryb wykorzystujących rośliny jako tarliska. Znajdujący się w okolicach Międzywodzia stromy brzeg jest częścią wału wydmowego, podciętego abrazyjnie przez morze (tzw. klif wydmowy siedlisko 1230). Jest on zmieniony antropogenicznie wskutek ochrony technicznej pasa wybrzeża. Właściwie wykształcone siedlisko nad Zalewem Szczecińskim wystepuje w Miroszewie i na zachód od Trzebieży. Do zagrożeń zalicza się zmianę naturalnej dynamiki klifów wynikającą z prac związanych z obroną brzegu przed aktywnością morza. Zabudowa klifów powoduje konieczność wykonywania prac technicznych związanych z jego zabezpieczeniem, powodując zahamowanie dynamiki klifu i ubożenie nadmorskich siedlisk przyrodniczych. Wszelkie ograniczenie czy osłabienie działania wody morskiej na klif poprzez umocnienia brzegowe, może prowadzić do przekształcenia klifu aktywnego w nieaktywny, na którym rozwijają się rośliny będące na innym etapie sukcesji (oddziaływanie bezpośrednie, długoterminowe negatywne). Sztuczne zasilanie wpływa na siedlisko w sposób pośredni i krótkoterminowy poprzez ograniczenie oddziaływania falowania na stopę klifu. Oddziaływanie to należy jednak uznać za nieznaczące. 288

288 Najwięcej płatów solnisk nadmorskich 1330 w obszarze znajduje się w wzdłuż cieśniny Dziwny, gdzie nie ma umocnień brzegowych. Warunkiem zachowania siedliska we właściwym stanie ochrony jest wymiana wód i zasilanie wodami zasolonymi. Z tego powodu wszelkie ograniczenie dopływu wody morskiej przez umocnienia brzegowe najczęściej uniemożliwia występowanie roślinności halofilnej. Negatywne oddziaływanie jest tym bardziej długotrwałe im bardziej długotrwałe i szczelne są umocnienia brzegowe. Sztuczne zasilanie należy traktować tu na równi z umocnieniami, gdyż skutki działania zaporowego są w tym wypadku takie same. Sztuczne zasilanie prowadzone w strefie brzegowej siedliska może przyczynić się do zniszczenia zespołów roślinnych i zwierzęcych występujących w tej strefie. Wobec powyższego przy realizacji zadań w sąsiedztwie siedliska, które potencjalnie mogą wpłynąć na zakłócenie stosunków wodnych należy zastosować właściwe działania minimalizujące. Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich 2180 miejscami sąsiadują z plażą znajdując się na zapleczu bardzo wąskiego pasma innych siedlisk wydmowych (choć te nie są wymieniane ani w SDF, ani w ostatniej inwentaryzacji ostoi). Naturalne procesy akumulacji eolicznej na wydmach i sukcesji roślinności wydmowej mogą zatem być hamowane przez przewidzianą w Programie zabudowę i zabiegi hydro- i biotechniczne ochrony brzegu. Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe 6410 w obszarze znajdują się w dwóch miejscach nad cieśniną Dziwny, gdzie nie ma umocnień brzegowych. Warunkiem zachowania siedliska we właściwym stanie ochrony jest wymiana wód i zasilanie wodami zasolonymi. Z tego powodu wszelkie ograniczenie dopływu wody morskiej przez umocnienia brzegowe najczęściej uniemożliwia występowanie roślinności halofilnej. Negatywne oddziaływanie jest tym bardziej długotrwałe im bardziej długotrwałe i szczelne są umocnienia brzegowe. Sztuczne zasilanie należy traktować tu na równi z umocnieniami, gdyż skutki działania zaporowego są w tym wypadku takie same. Sztuczne zasilanie prowadzone w strefie brzegowej siedliska może przyczynić się do zniszczenia zespołów roślinnych i zwierzęcych występujących w tej strefie. Wobec powyższego przy realizacji zadań w sąsiedztwie siedliska, które potencjalnie mogą wpłynąć na zakłócenie stosunków wodnych należy zastosować właściwe działania minimalizujące. Ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium 6430), to zbiorowiska nad Zalewem Szczecińskim wykształcone pomiędzy szuwarami trzcinowymi (np. koło Podgrodzia i Miroszewa) oraz na obrzeżach łęgów wierzbowych (koło Skoszewa, Kamienia Pomorskiego, Kopic, Śmiecia) lub olszowych (koło Unina, Skarchowa, Kukułowa). Nie występują tam umocnienia brzegowe, jedynie sztuczne zasilanie stwarza więc potencjale zagrożenie dla tego siedliska wynikające z ograniczenia możliwości dopływu bardziej zasolonych wód. Przy realizacji zadań w sąsiedztwie siedliska, które potencjalnie mogą wpłynąć na zakłócenie stosunków wodnych należy zastosować właściwe działania minimalizujące. 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe 91E0 to typ priorytetowego siedliska przyrodniczego w występujące na wschodnim brzegu Zalewu Szczecińskiego i wzdłuż brzegów cieśniny Dziwny. Zagrożeniem potencjalnym dla siedliska jest zaburzenie warunków wodnych (zarówno odwodnienie jak i zabagnienie) działania przewidziane w Programie mogą oddziaływać na siedlisko w sposób pośredni. Na rzadko notowanego w Ostoi parposza 1103 zadania Programu mogą wpływać w sposób pośredni poprzez fizyczne niszczenie i ograniczanie powierzchni potencjalnych miejsc rozrodu gatunku. 289

289 Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH WOLIN I UZNAM (oddziaływania: B - bezpośrednie, P - pośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Przedmiot ochrony Kod Nazwa przedmiotu ochrony Sztuczne zasilanie Oddziaływanie Umocnienia brzegowe 1130** Ujścia rzek/estuaria B, Ś, N P, Ś/D, N 1150 Laguny B, Ś, N B, Ś/D, N 1210* Kidzina na brzegu morskim 1230** Klify nadmorskie na wybrzeżu Bałtyku B, K/Ś, Z B, Ś/D, N P, Ś, Z B, D, N 1330 Solniska nadmorskie B, D, N B, D, N 2110 Inicjalne stadia nadmorskich wydm białych 2120 Nadmorskie wydmy białe (Elymo- Ammophiletum) 2130 Nadmorskie wydmy szare 2180 Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) B, K, Z B, D, N B, K, Z B, D, N P, K, Z P, D, Z P, K, Z P, K/Ś/D, Z P, Ś, N P, D, N 91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe P, K, Z P, K/Ś/D, Z Gatunki zwierząt z załącznika II DS 1103 Parposz P, D, N P, D, N 1364 Foka szara P, K, N P, K, N *siedlisko występujące na odcinku przewidzianym w Programie tylko od strony otwartego morza **siedlisko występujące zarówno na odcinku przewidzianym w Programie od strony Zalewu jak i od strony otwartego morza Uwaga: Włączenie do Programu brzegu na długości 100-m (odcinek Mierzeja Dziwnowska), położonego w granicach Wolińskiego Parku Narodowego nie ma uzasadnienia w kontekście braku terenów zainwestowanych na zapleczu. Należy zaznaczyć, że dla parku obowiązują zakazy 290

290 i ograniczenia wynikające z zapisów ustawy z dn. 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (patrz też rozdz. 8.3). Estuarium (1130) w obszarze reprezentowane jest przez cieśninę Świny i kanały jej wstecznej delty. Świna stanowi najkrótsze naturalne połączenie Zalewu Szczecińskiego z morzem (Zatoką Pomorską), którędy następuje wymiana wód pomiędzy tymi akwenami. Działania związane z ochroną brzegów nie są prowadzone w siedlisku, ale w bezpośrednim sąsiedztwie wzdłuż brzegów Świny. Sztuczne zasilanie prowadzone w strefie brzegowej siedliska może przyczynić się do zniszczenia zespołów roślinnych i zwierzęcych występujących w tej strefie. Nie będzie natomiast przyczyniać się do zakłócenia wymiany wód słodkich z morskimi. Siedlisko laguny 1150 to w granicach ostoi północna część Zalewu Szczecińskiego z jeziorami Wicko Wielkie i Wicko Małe. Sztuczne zasilanie prowadzone w strefie brzegowej siedliska laguny może przyczynić się do zniszczenia zespołów roślinnych i zwierzęcych występujących w tej strefie. Charakter wpływu tego działania może być krótko- lub średnioterminowy, co związane jest z dynamiką lagun (wymywanie naniesionego na brzeg materiału) oraz czasem trwania zastosowanego działania (od kilku miesięcy do kilku lat). Znacznie bardziej niebezpieczne są umocnienia brzegowe, które w sposób trwały (oddziaływanie długoterminowe) niszczą lub fragmentują zbiorowiska roślinności przybrzeżnej, ograniczając w konsekwencji możliwość gnieżdżenia się ptaków, oraz zmniejszając liczbę ryb wykorzystujących rośliny jako tarliska. Wskazane działania w rejonie klifów 1230 nie powinny dotyczyć tej Ostoi, gdyż naturalne procesy brzegowe związane z tworzeniem się tych siedlisk podlegają ochronie w WPN. Do zagrożeń zalicza się zmianę naturalnej dynamiki klifów wynikającą z prac związanych z obroną brzegu przed aktywnością morza. Zabudowa klifów powoduje konieczność wykonywania prac technicznych związanych z jego zabezpieczeniem, powodując zahamowanie dynamiki klifu i ubożenie nadmorskich siedlisk przyrodniczych. Wszelkie ograniczenie czy osłabienie działania wody morskiej na klif poprzez umocnienia brzegowe, może prowadzić do przekształcenia klifu aktywnego w nieaktywny, na którym rozwijają się rośliny będące na innym etapie sukcesji (oddziaływanie bezpośrednie, długoterminowe negatywne). Sztuczne zasilanie wpływa na siedlisko w sposób pośredni i krótkoterminowy poprzez ograniczenie oddziaływania falowania na stopę klifu. Oddziaływanie to należy jednak uznać za nieznaczące. Najwięcej płatów solnisk nadmorskich 1330 w obszarze znajduje się w północnej części Wstecznej Delty Świny na terenie Wolińskiego Parku Narodowego, gdzie nie ma umocnień brzegowych. Warunkiem zachowania siedliska we właściwym stanie ochrony jest wymiana wód i zasilanie wodami zasolonymi. Z tego powodu wszelkie ograniczenie dopływu wody morskiej przez umocnienia brzegowe najczęściej uniemożliwia występowanie roślinności halofilnej. Negatywne oddziaływanie jest tym bardziej długotrwałe im bardziej długotrwałe i szczelne są umocnienia brzegowe. Sztuczne zasilanie należy traktować tu na równi z umocnieniami, gdyż skutki działania zaporowego są w tym wypadku takie same. Sztuczne zasilanie prowadzone w strefie brzegowej siedliska może przyczynić się do zniszczenia zespołów roślinnych i zwierzęcych występujących w tej strefie. Wobec powyższego przy realizacji zadań w sąsiedztwie siedliska, które potencjalnie mogą wpłynąć na zakłócenie stosunków wodnych należy zastosować właściwe działania minimalizujące. W odniesieniu do siedlisk wydmowych 2110 zabezpieczenie brzegu morskiego z jednej strony przeciwdziała erozji co prowadzi do zahamowania zniszczeń wydmy białej, szarej i zbiorowisk roślinności z nimi związanych, z drugiej zaś przyczynia się do zmiany charakteru tych zbiorowisk i wpływa na tzw. starzenie się wydm. W ostoi Wolin i Uznam występowanie siedliska 2110 jak i nadmorskich wydm białych 2120 oraz szarych 2130 na odcinku brzegu wymienionym w Programie ograniczone jest do rejonu na zachód od Międzywodzia. Zadaniem sztucznego zasilania jest zapewnienie odpowiedniego zasobu osadów piaszczystych w strefie brzegowej umożliwiającego odporność brzegu na sztorm o założonym prawdopodobieństwie występowania. Sztuczne zasilanie 291

291 z budowlami wspomagającymi wykonywane na odcinku wskazanym w Programie może wpływać na siedlisko zróżnicowanie. Odkład urobku z jednej strony będzie niszczył (w sytuacji formowania nasypu plaży) stadia inicjalne, nie dopuszczając do ich sukcesji i rozwoju oraz powodując zmianę struktury siedliska, a z drugiej strony sztuczne zasilanie zapewnia jego istnienie. Sztuczne zasilanie od strony lądu (wykonywane jedynie w sytuacjach nadzwyczajnych) będzie miało negatywny wpływ, ze względu na możliwość zmiany stężenia jonów, tak ważnych dla zbiorowisk nitrofilnych, oraz zawleczenia diaspor obcych gatunków roślin. Sztuczne zasilanie od strony morza to metoda najbliższa naturalnemu procesowi akumulacji piasku, a co za tym idzie jej niekorzystny wpływ na omawiane siedlisko wydaje się być krótkotrwały. Problemem może być jedynie częste powtarzanie zasilania, gdyż w takich warunkach prawie niemożliwe jest powstawanie stadiów inicjalnych wydm. Należy podkreślić, że ochronę brzegów prowadzi się na odcinkach gdzie zniszczone działaniem sztormów siedliska wydm nie stanowią wystarczającej ochrony zagospodarowanego zaplecza. W sytuacji permanentnej erozji i występującym deficycie osadów, brak na tych odcinkach możliwości naturalnej odbudowy siedlisk wydmowych. Nadmorskie wydmy białe 2120 rozciągają się mniej lub bardziej wąskim pasem na zachód od Międzywodzia. Wśród zagrożeń dla siedliska 2120 wymienia się abrazję brzegu morskiego, zanik procesów transportu piasku między lądem a plażą w wyniku utrwalenia wydm na Mierzei i braku odtworzenia naturalnych procesów oraz prace utrwalające wydmy, w tym zabudowę biologiczną (potencjalnie może niszczyć istniejącą roślinność). Zadania Programu mogą wpływać na siedlisko negatywnie (zarówno budowa, jak i ich późniejsze funkcjonowanie umocnień brzegowych może zmienić lub wręcz utrudnić akumulację piasku niezbędnego do rozwoju nadmorskich wydm białych) lub zróżnicowanie (sztuczne zasilanie). Sztuczne zasilanie zagrożonych abrazją odcinków pozwoli na zachowanie siedliska nadmorskich wydm białych i ich odtworzenie, co prawda z cechami wydm sztucznie odtworzonych, które przy zachowaniu zasady nie obsadzania ich gatunkami obcego pochodzenia podlegają procesom naturalizacji. Wśród zagrożeń dla siedliska 2130 wskazuje się zwykle na zanik procesów eolicznych oraz utrwalenie i stabilizację wydm. Największym zagrożeniem antropogenicznym (szczególnie dla mszaków i porostów wydmy szarej) jest jednak jakiekolwiek niszczenie mechaniczne, m.in. deptanie, rozjeżdżanie, zagospodarowanie wydm dla celów turystyczno-rekreacyjnych czy zmiana stosunków wodnych w obrębie wydm (Boniecka 2012). Oddziaływanie umocnień brzegowych, sztucznego zasilania z budowlami wspomagającymi będzie zróżnicowane, trudne do jednoznacznej oceny. Z jednej strony, jest to ingerencja w naturalne procesy przyrodnicze, co uważane jest za zagrożenie, z drugiej jednak strony działanie przyczynia się do ochrony siedliska przed całkowitym zniszczeniem przez nasilające się zjawiska hydrodynamiczne. Największego zniszczenia dokonują wezbrania sztormowe, których częstość występowania i siła w ostatnich dekadach wzrasta (Projekt Klimat, 2012). Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich 2180 znajdują się na zachód od Międzywodzia na zapleczu wyżej wymienionych siedlisk wydmowych. Na obszarze Ostoi dalej na zachód lub w jej w bezpośrednim sąsiedztwie (na podstawie danych udostępnionych przez RDOŚ w Szczecinie) znajdują się w tym siedliska storczyków w nadbrzeżnym lesie (w WPN i położonym nieopodal rezerwacie Nadmorski Bór Storczykowy). Zachodzące tam naturalne procesy akumulacji eolicznej na wydmach mogą być hamowane przez przewidzianą w Programie zabudowę i zabiegi hydroi biotechniczne ochrony brzegu. Na siedlisko działania Programu mogą oddziaływać pośrednio i zróżnicowanie. Siedlisko obejmuje fitocenozy leśne o charakterze naturalnym lub półnaturalnym porastające najczęściej zaplecze wydm na piaszczystym podłożu pochodzenia morskiego. Tereny porośnięte lasami narażone są często na abrazję i mechaniczne oddziaływanie sztormowych wiatrów, a także zasypywanie piaskiem nawiewanym z wydm lub z plaży. Z tego też powodu umocnienie brzegów, które będzie utrudniać czy wręcz uniemożliwiać akumulacje czy przenoszenie piasku 292

292 morskiego, może lokalnie spowodować zaburzenie warunków siedliskowych dogodnych do odnawiania się lasotwórczych gatunków drzew lub gatunków charakterystycznych dla warstwy runa. Z drugiej strony realizacja zadań Programu na zagrożonych erozją odcinkach brzegu pozwoli na ograniczenie zmiany powierzchni tego typu siedliska jednego ze wskaźników oceny stanu zachowania. Oddziaływanie to zależy od charakteru budowli i przewidywanego okresu jej użytkowania, może być krótko- średnio- lub długoterminowe. Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe 6410 w obszarze znajduje się na mokradłach rozciągających się wzdłuż zachodniego brzegu jez. Wicko Małe (tren WPN), gdzie nie ma umocnień brzegowych. Warunkiem zachowania siedliska we właściwym stanie ochrony jest wymiana wód i zasilanie wodami zasolonymi. Z tego powodu wszelkie ograniczenie dopływu wody morskiej przez umocnienia brzegowe najczęściej uniemożliwia występowanie roślinności halofilnej. Jednakże sztuczne zasilanie nie powinno tu mieć miejsca ze względu na ochronę siedlisk w tej części Parku. Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe 91E0 to typ priorytetowego siedliska przyrodniczego występujący w Wstecznej Delcie Świny a ternie WPN. Zagrożeniem potencjalnym dla siedliska jest zaburzenie warunków wodnych (zarówno odwodnienie jak i zabagnienie) działania przewidziane w Programie nie powinny dotyczyć obszaru Parku Narodowego. Na notowaną w Ostoi po stronie otwartego morza fokę szarą Halichoerus grypus zadania Programu mogą wpływać w sposób pośredni poprzez hałas oraz zwiększone natężenie ruchu w strefie brzegowej w trakcie realizacji zadań, powodując wypłaszanie zwierząt z plaż. Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH UROCZYSKA W LASACH STEPNICKICH PLH (oddziaływania: B - bezpośrednie, P - pośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Kod 91E0 Przedmiot ochrony Nazwa przedmiotu ochrony Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe Oddziaływanie Sztuczne zasilanie Umocnienia brzegowe P, K, Z P, K/Ś/D, Z Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe 91E0 to typ priorytetowego siedliska przyrodniczego w występujące w tej Ostoi na brzegu Zalewu Szczecińskiego. Zagrożeniem potencjalnym dla siedliska jest zaburzenie warunków wodnych (zarówno odwodnienie jak i zabagnienie) działania przewidziane w Programie mogą oddziaływań na siedlisko w sposób pośredni. PODSUMOWANIE Siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej Prace związane z realizacją Programu mogą oddziaływać przede wszystkim na siedliska związane z brzegiem: kompleksy wydm, klify, kidzinę, lasy i bory na wydmach nadmorskich (tab. 8.1). Gatunki roślin z załącznika II Dyrektywy siedliskowej 293

293 Prace związane z realizacją Programu zagrożą jednemu gatunkowi z załącznika II Dyrektywy siedliskowej Linaria loeselii, notowanemu na 3 odcinkach wskazanych w Programie (w 3 obszarach Natura 2000) (tab. 8.2). Bezkręgowce z załącznika II Dyrektywy siedliskowej Zadania związane z realizacją Programu nie będą zagrażać żadnemu z gatunków bezkręgowców będących przedmiotem ochrony na obszarach Natura Chronione bezkręgowce wymienione w Dyrektywie i stwierdzone na omawianych obszarach są związane z siedliskami wód słodkich lub starymi lasami, które leżą poza zasięgiem planowanych działań. Do grupy chronionych zwierząt słodkowodnych należą: skójka gruboskorupkowa (Unio crassus) z Wolina i Uznamu (PLH ), zatoczek łamliwy (Anilus vorticulus) notowany na obszarze Mierzei Sarbskiej PLH220018, ważka trzepla zielona (Ophiogomphus cecilia), ważka zalotka większa (Leucorrhina pectoralis) stwierdzone na obszarze Ostoi Słowińskiej (PLH220023). Do grupy bezkręgowców leśnych związanych ze starymi drzewami należą następujące owady: pachnica dębowa (Osmoderma eremita) oraz kozioróg dębosz (Cerambyx cerdo) z Wolina i Uznamu (PLH320019). Ryby i minogi z załącznika II Dyrektywy siedliskowej Gatunki ryb i minogów będące przedmiotami ochrony w obszarach Natura 2000 objętych Programem są charakterystyczne dla wód słodkich (Rhodeus sericeusamarus, Misgurnus fossilis, Cobitis taenia, Lampetra planeri) lub są wędrowne (Petromyzon marinus, Lampetra fluviatilis, Pelecus cultratus). W przypadku gatunków żyjących w wodach słodkich ich siedliska znajdują się poza obszarem objętym Programem. W przypadku gatunków wędrownych, które żerują głównie na otwartych wodach poza strefą przybrzeżną a ich rozród odbywa się w wodach słodkich lub zalewach, prace związane z ochroną brzegów nie będą miały znaczącego oddziaływania. Wystąpienie negatywnego oddziaływania jest możliwe w przypadku parposza (potencjalne zniszczenie miejsc rozrodu). W wyniku czerpania osadów z dna morza, przeznaczonych do sztucznego zasilania, mogą wystąpić lokalne i okresowe zaburzenia środowiska wodnego, które w ograniczonym stopniu, poprzez zmącenie wody, hałas i wibracje oraz lokalne zmiany bazy pokarmowej niektórych gatunków ryb, mogą oddziaływać na ichtiofaunę. Skala zaburzeń zależeć będzie od ich rodzaju i siły oraz podatności ryb i minogów, jak też od szybkości powrotu środowiska do stanu wyjściowego. Odkład urobku na plaży może lokalnie, pośrednio, wpływać na stadia narybkowe w strefie wód przybrzeżnych (np. śledzie, tobiasze, dobijaki), natomiast w skali populacji oddziaływanie to będzie nieznaczące (Boniecka 2011). Płazy z załącznika II Dyrektywy siedliskowej Płazy to zwierzęta lądowo-wodne związane z wodami słodkimi. Zatem nie będą poddane oddziaływaniom wywołanym przez żadne z zaplanowanych działań (sztuczne zasilanie, umocnienia brzegowe, sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, modernizacja umocnień brzegowych). Ssaki z załącznika II Dyrektywy siedliskowej Na morświna Phocoena phocoena, który nie podpływa blisko brzegu morskiego, działania przewidziane w Programie (sztuczne zasilanie, umocnienia brzegowe, sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, modernizacja umocnień brzegowych) nie będą mieć znaczącego wpływu. Na fokę szarą Halichoerus grypus działania uwzględnione w Programie mogą wpływać w sposób pośredni: hałas oraz zwiększone natężenie ruchu w strefie brzegowej towarzyszące pracom, mogą płoszyć osobniki z miejsc ich wypoczynku. Jednakże oddziaływania te będą krótkotrwałe i nieznaczące dla zwierząt. Na pozostałe, słodkowodne i lądowe, chronione ssaki, takie jak: nocek duży (Myotis myotis) z Wolina i Uznamu (PLH320019), bóbr (Castor fiber) czy wydra (Lutra lutra) z Ostoi Słowińskiej (PLH220023) oraz Wolina i Uznamu (PLH320019), planowane działania związane z realizacją programu również nie 294

294 będą miały wpływu, gdyż miejsca stałego bytowania tych zwierząt są położone poza zasięgiem oddziaływania planowanych działań. Integralność obszarów PLH Pomimo, że w rejonie objętym Programem stwierdzono występowanie szeregu siedlisk chronionych w obrębie obszarów Natura 2000 związanych ze strefą brzegową i pasem nadbrzeżnym, żadne z przewidzianych w Programie działań prawdopodobnie nie będzie miało wpływu na integralność obszarów PLH pod warunkiem utrzymania zasady realizacji działań ochronnych tylko na zagrożonych erozją i powodzią morską odcinkach brzegu z zagospodarowanym zapleczem, oraz pozostawieniu pozostałych odcinków brzegu w stanie naturalnym, gdzie te same siedliska wykształcają się wzdłuż brzegów. Pprowadzone działania nie będą naruszać spójności strukturalnej czy też funkcjonalnej obszarów chronionych. Na obszarach niezaburzonych działalnością człowieka rozwój siedlisk nadmorskich przebiegać może w sposób w pełni naturalny. Opis celów i przedmiotów ochrony OBSZARÓW SPECJALNEJ OCHRONY PTAKÓW występujących w potencjalnym zasięgu oddziaływania i uzasadnienie wyłączenia niektórych gatunków/obszarów z oceny zamieszczono w rozdziale 5. Należy zaznaczyć, że opisane poniżej oddziaływania będą miały miejsce jedynie jeśli prace będą prowadzone bezpośrednio w siedlisku wykorzystywanym przez gatunek. Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLB ZALEW WIŚLANY PLH (oddziaływania: P - pośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Kod Nazwa przedmiotu ochrony Sztuczne zasilanie Oddziaływanie Umocnienia brzegowe A022 A119 A120 A166 A036 A038 A005 Ixobrychus minutus (bączek) P, B, K, N P, B, Ś/ D, N Porzana porzana (zielonka) P, B, K, N P, B, Ś/ D, N Porzana parva (kropiatka) P, B, K, N P, B, Ś/ D, N Tringa glareola (łęczak) P, B, K, N P, B, Ś/ D, N Cygnus olor (Łabędź niemy) P, B, K, N P, B, Ś/ D, N Cygnus cygnus (Łabędź krzykliwy) P, B, K, N P, B, Ś/ D, N Podiceps cristatus (Perkoz dwuczuby) P, B, K, N P, B, Ś/ D, N Siedliskom ptaków związanych z łąkami i innymi podmokłymi siedliskami nadbrzeżnymi (w tym trzcinowiskami): łęczak, bączek, zielonka, kropiatka prace związane z ochroną brzegów Zalewu Wiślanego będą zagrażały jeśli w ich wyniku zmienione zostaną stosunki wodne (np. nastąpi zmiana poziomu wód gruntowych, czy zmiana częstotliwości zalewania wodami). Znacznie bardziej od sztucznego zasilania niebezpieczne są umocnienia brzegowe, które w sposób trwały (oddziaływanie długoterminowe) niszczą lub fragmentują zbiorowiska roślinności przybrzeżnej, ograniczając w konsekwencji możliwość gnieżdżenia się ptaków (łabędzie, perkozy). 295

295 Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru PLB UJŚCIE WISŁY PLB (oddziaływania: P - pośrednie, B bezpośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Kod A137 Nazwa przedmiotu ochrony Sztuczne zasilanie Oddziaływanie Umocnienia brzegowe Charadrius hiaticula (sieweczka obrożna) P, B, K/Ś, Z B, Ś/ D, N Sztuczne zasilanie finalnie przyczynia się do zwiększenia powierzchni siedlisk gatunku w obszarze PLB Ujście Wisły, którego wschodnia część ma charakter erozyjny i ulega niszczeniu w wyniku działalności morza. W momencie wykonywania prac może jednak następować płoszenie osobników przebywających w tym czasie na plaży, choć zdecydowanie większe znaczenie ma obecność licznych turystów czy psów. Uwaga: Prace powinny być prowadzone poza sezonem lęgowym ptaków. Umocnienia brzegowe, w zależności od ich rodzaju będą oddziaływać średnio- bądź długoterminowo, w sposób bezpośredni przyczynią się do zmniejszenia powierzchni i pogorszenia jakości siedlisk sieweczek, które to przywiązują się do gniazda. Zatoka Pucka PLB brak oddziaływań znaczących. Uzasadnienie w rozdz i Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru POBRZEŻE SŁOWIŃSKIE PLB (oddziaływania: P - pośrednie, B bezpośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Kod A137 Nazwa przedmiotu ochrony Charadrius hiaticula (sieweczka obrożna) Oddziaływanie Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi P, B, K/Ś, Z Sztuczne zasilanie finalnie przyczynia się do zwiększenia powierzchni siedlisk gatunku, jednak w połączeniu z budowlami wspomagającymi może przyczynić się do pogorszenia jakości siedlisk. Sieweczka przywiązuje się do gniazda, wskaźnikiem właściwego jej stanu ochrony jest występowanie plaż o niskiej anatropopresji, gdzie umożliwione jest niezakłócone odbywanie lęgów. W momencie prowadzenia prac może następować płoszenie osobników przebywających w tym czasie na plaży. Uwaga: Prace powinny być prowadzone poza sezonem lęgowym ptaków. Przybrzeżne wody Bałtyku PLB brak oddziaływań znaczących. Uzasadnienie w rozdz i Wybrzeże Trzebiatowskie PLB brak oddziaływań znaczących. Uzasadnienie w rozdz i Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru ZATOKA POMORSKA PLB (oddziaływania: P - pośrednie, B bezpośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane, BOZ brak) Kod Nazwa przedmiotu ochrony Sztuczne zasilanie Oddziaływanie Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi Umocnienia brzegowe 296

296 A064 A065 A066 Clangula hyemalis (lodówka) P, K, N P, K, N BOZ Melanitta nigra (markaczka) P, K, N P, K, N BOZ Melanitta fusca (uhla) P, K, N P, K, N BOZ Gatunki wymienione w tabeli 8.22 nie są bezpośrednio związane z brzegiem morskim a żerują na wodach Zatoki Pomorskiejk szczególnie w okresie migracji i zimowania. Sztuczne zasilanie wiąże się z koniecznością pozyskiwania do tego celu odpowiedniego materiału z dna morskiego. Taka działalność pośrednio przyczynia się do chwilowego wzrostu zmętnienia wody utrudniającego żerowanie ichtiofagom, a zmiany siedlisk bentosowych mogą wiązać się z lokalnym, krótkoterminowym pogorszeniem bazy pokarmowej dla bentofagów. Z dotychczasowych doświadczeń i przeprowadzonych ocen oddziaływania na środowisko wynika, że przy zastosowaniu działań minimalizujących oraz odpowiedniej technologii poboru piasku z pól złożowych wyznaczonych na dnie morskim, nie występują znaczące oddziaływania na cele i przedmioty ochrony obszaru PLB Zatoka Pomorska (Boniecka i in. 2010, Boniecka i in. 2014). Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru ZALEW SZCZECIŃSKI PLB (oddziaływania: P - pośrednie, B bezpośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Kod Nazwa przedmiotu ochrony Oddziaływanie Sztuczne zasilanie Umocnienia brzegowe A298 Acrocephalus arundinaceus (trzciniak) P, B, K, N P, B, Ś/D, N A272 Luscinia svecica (podróżniczek) P, B, K, N P, B, Ś/D, N A292 Locustella luscinioides (brzęczka) P, B, K, N P, B, Ś/D, N A323 Panurus biarmicus (wąsatka) P, B, K, N P, B, Ś/D, N A051 Anas strepera (krakwa) P, B, K, N P, B, Ś/D, N A056 Anas clypeata (płaskonos) P, B, K, N P, B, Ś/D, N A055 Anas querquedula (cyranka) P, B, K, N P, B, Ś/D, N Siedliskom ptaków związanych z łąkami i innymi podmokłymi siedliskami nadbrzeżnymi (w tym trzcinowiskami) wymienionym w tabeli prace związane z ochroną brzegów Zalewu Szczecińskiego będą zagrażały pośrednio jeśli w ich wyniku zmienione zostaną stosunki wodne (np. nastąpi zmiana poziomu wód gruntowych, czy zmiana częstotliwości zalewania wodami). Oddziaływanie krótkotrwałe związane jest z płoszeniem ptaków podczas wykonywania prac. Tabela Ocena oddziaływania zadań zapisanych w Programie na cele i przedmioty ochrony obszaru DELTA ŚWINY PLB (oddziaływania: P - pośrednie, B bezpośrednie, K - krótkoterminowe, Ś - średnioterminowe, D długoterminowe, N negatywne, Z zróżnicowane) Kod A294 A298 Nazwa przedmiotu ochrony Oddziaływanie Sztuczne zasilanie Umocnienia brzegowe Acrocephalus paludicola (wodniczka) P, B, K, N P, B, Ś/D, N Acrocephalus arundinaceus (trzciniak) P, B, K, N P, B, Ś/D, N 297

297 A162 Tringa totanus (krwawodziób) P, B, K, N P, B, Ś/D, N A292 Locustella luscinioides (brzęczka) P, B, K, N P, B, Ś/D, N A323 Panurus biarmicus (wąsatka) P, B, K, N P, B, Ś/D, N A051 Anas strepera (krakwa) P, B, K, N P, B, Ś/D, N A056 Anas clypeata (płaskonos) P, B, K, N P, B, Ś/D, N A055 Anas querquedula (cyranka) P, B, K, N P, B, Ś/D, N A052 Anas crecca (cyraneczka) P, B, K, N P, B, Ś/D, N A149 Calidris alpina (biegus zmienny) P, B, K, N P, B, Ś/D, N A160 Numenius arquata (kulik wielki) P, B, K, N P, B, Ś/D, N Siedliskom ptaków związanych z łąkami i innymi podmokłymi siedliskami nadbrzeżnymi (w tym trzcinowiskami), wymienionym w tabeli prace związane z ochroną brzegów będą zagrażały jedynie, jeśli w ich wyniku zmienione zostaną stosunki wodne (np. nastąpi zmiana poziomu wód gruntowych, czy zmiana częstotliwości zalewania wodami). Oddziaływanie krótkotrwałe związane jest z płoszeniem ptaków podczas wykonywania prac. Zalew Kamieński i Dziwna PLB brak oddziaływań znaczących. Uzasadnienie w rozdz i Łąki Skoszewskie PLB brak oddziaływań znaczących. Uzasadnienie w rozdz i Puszcza Goleniowska PLB brak oddziaływań znaczących. Uzasadnienie w rozdz i Dolina dolnej Odry PLB brak oddziaływań znaczących. Uzasadnienie w rozdz i PODSUMOWANIE Prace związane z realizacją Programu nie zagrażają bezpośrednio życiu osobników żadnego z gatunków będących przedmiotem ochrony na obszarach specjalnej ochrony ptaków (PLB) Natura 2000, jednak w niektórych przypadkach mogą doprowadzić do zmniejszenia powierzchni lub obniżenia wartości ich siedlisk. W strefie brzegowej mogą czasowo występować m. in. biegus zmienny (Calidris alpina), brodziec piskliwy (Actitis hypoleucos), biegus krzywodzioby (Calidris ferruginea), biegus rdzawy (Calidris canutus), kamusznik (Arenaria Interpress), siewnica (Pluvialis squatarola), sieweczka obrożna (Charadrius hiaticula), świergotek polny (Anthus campestris), pliszka siwa (Motacilla alba), mewy rybitwy łabędzie. Większość tych gatunków tylko w czasie przelotów żeruje głównie na plażach ostatnich naturalnych odcinków wybrzeża, w tym w Słowińskim Parku Narodowym oraz na Mierzei Wiślanej (odcinki wyłączone lub proponowane do wyłączenia z zadań Programu) czy w obszarach przybrzeżnych rezerwatów przyrody (odcinki wyłączone lub proponowane do wyłączenia z zadań Programu). Pozostałe odcinki wybrzeża nie są atrakcyjne dla ptaków z powodu intensywnego wykorzystania turystycznego i rekreacyjnego. Jedyne miejsce do licznego gniazdowania w strefie brzegowej morza ptaki mają w Rezerwacie Mewia Łacha na Wyspie Sobieszewskiej, wyłączonym z zadań Programu. Wyjątkiem są lęgi sieweczki obrożnej (Charadrius hiaticula), które obserwuje się na plażach polskiego wybrzeża również w rezerwacie Mierzeja Sarbska oraz w Słowińskim Parku Narodowym. Charakterystyczne dla obszarów podmokłych gatunki gniazdują z kolei w Rezerwacie Beka (Zatoka Pucka), Słone Łąki lub w Rezerwacie Karsiborska Kępa (Delta Wsteczna Bramy Świny), poza odcinkami objętymi ochroną w ramach Programu. 298

298 Terminy wykonywania prac muszą uwzględniać specyfikę przedmiotów ochrony i w rejonach cennych, jako siedliska lęgowe nie powinny obejmować okresu Integralność obszarów PLB Na integralność obszarów: Puszcza Goleniowska PLB320012, Wybrzeże Trzebiatowskie PLB320010, Zatoka Pomorska PLB990003, Pobrzeże Słowińskie PLB220003, działania zapisane w Programie (sztuczne zasilanie, sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe) nie będą prawdopodobnie wywierać wpływu. Prowadzenie prac związanych z realizacją Programu w obrębie pozostałych obszarów: Delta Świny PLB320002, Łąki Skoszewskie PLB320007, Zalew Szczeciński PLB320009, Zalew Kamieński i Dziwna PLB320011, Zatoka Pucka PLB220005, Zalew Wiślany PLB280010, spowoduje ograniczenie powierzchni i siedlisk, które mogą być wykorzystane przez ptaki, ze względu na obecność i pracę ludzi i sprzętu oraz związane z tym hałas, zanieczyszczenia itp. Jeśli nie nastąpią trwałe zmiany siedlisk, zakłócenie to będzie przejściowe. Obszar Delta Świny PLB ma długą i zróżnicowaną linię brzegową, a więc prace związane z Programem dotyczyć mogą odcinków brzegu wewnątrz obszaru, przez co negatywne oddziaływanie może być istotniejsze niż w pozostałych obszarach PLB. Podumowując, zadania realizowane w ramach Programu nie będą miały znaczącego wpływu na integralność obszaru ochrony ptaków, ponieważ nie tworzą trwałych barier uniemożliwiających wędrówkę ptaków i nie prowadzą do fragmentacji obszarów. Spośród zadań przewidzianych w Programie najbardziej niekorzystny wpływ na obszary sieci Natura 2000 będą miały umocnienia brzegowe oraz sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi. Będzie to oddziaływanie bezpośrednie i od krótko- do długoterminowych, zależne od trwałości zastosowanych budowli. Oddziaływanie na pozostałe komponenty środowiska (tab i 8.27) Na różnorodność biologiczną zadania przewidziane w Programie, tj.: sztuczne zasilanie, sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe, jak również odwodnienie klifu Jastrzębia Góra, mogą oddziaływać w sposób pośredni lub zróżnicowany (pozytywny lub negatywny), ponieważ z jednej strony wymienione działania mogą prowadzić do zmiany składu gatunkowego roślin i zwierząt na zapleczu brzegu morskiego lub poprzez jego ochronę zachować różnorodność gatunków występujących w strefie brzegowej i nadbrzeżu. Również odwodnienie klifu może wpływać na uwodnienie siedliska roślin, zmieniając warunki środowiskowe charakterystyczne dla wybrzeża klifowego, tym samym wpływając na różnorodność biologiczną w rejonie planowanych działań (tab i 8.27). Sztuczne zasilanie może oddziaływać średnioterminowo, biorąc pod uwagę dynamikę wód. W przypadku pozostałych działań przewiduje się oddziaływanie długoterminowe (tab. 8.26), zależne od przyjętego okresu użytkowania budowli związanego z ich charakterem i przeznaczeniem (znaczenie społeczne, gospodarcze, kulturowe i ekologiczne zaplecza przewidzianego do ochrony). Oddziaływanie zadań Programu na ludzi związane jest z ewentualnym wpływem na warunki ich zdrowia i życia. Nie przewiduje się, żeby realizacja inwestycji związanych z ochroną brzegów morskich w sposób znaczący wpływała na zdrowie ludzi. Wszystkie działania mogą wpływać na ludzi pośrednio i pozytywnie, poprzez ochronę zaplecza przed erozją i powodzią sztormową, tym samym, zapewniając bezpieczeństwo mienia i życia ludzi w czasie ekstremalnych zjawisk (tab i 8.27). Sztuczne zasilanie może oddziaływać krótko- lub średnioterminowo ze względu na zachodzące procesy morfo- i litodynamiczne. Pozostałe działania 299

299 (sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe, odwodnienie klifu Jastrzębia Góra) mogą mieć wpływ średnio- lub długoterminowy, biorąc pod uwagę okres użytkowania budowli wspomagających oraz umocnień brzegowych (tab. 8.26). Realizacja, a przez to eksploatacja inwestycji wpłynie na rozwój gospodarczy i społeczny gmin, na terenie których będą realizowane zadania przewidziane Programem, umożliwi zachowanie plaż i dostępu do kąpielisk, wpływając na poprawę świadczonych usług turystycznych, utrzymanie atrakcyjności turystycznej tych terenów i pozytywnie oddziałując na stan zdrowia publicznego. Ewentualne negatywne skutki mogą wywrzeć źle prowadzone prace budowlane, awarie bądź wypadki związane z nierozsądkiem ludzi. Konieczne jest podjęcie wszelkich działań zabezpieczających przed ryzykiem wystąpienia zdarzeń z potencjalnie groźnymi skutkami dla zdrowia i życia. Winny być określone zasady postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia, w tym kolejność stosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej oraz zasady bezpośredniego nadzoru nad pracami. W raporcie OOŚ dla konkretnego przedsięwzięcia związanego z ochroną brzegu, należy zwrócić uwagę na prawidłowe prowadzenie robót budowlanych powodujących negatywne oddziaływanie na zdrowie pracowników i osób przebywających w bezpośrednim sąsiedztwie budowy (hałas, zapylenie). Uciążliwości dla ludzi, pracowników lądowych, jak i pracujących na wodzie będą zróżnicowane, na ogół krótkotrwałe, o ograniczonym zasięgu, a ich wpływ na zdrowie i samopoczucie będzie praktycznie niezauważalny. Wszystkie czynniki wpływające na warunki zdrowia i życia ludzi w rejonie inwestycji będą oddziaływały tylko okresowo. Oddziaływanie negatywne należy ograniczyć do minimum poprzez zastosowanie: odpowiednich zabezpieczeń wynikających z przepisów BHP, np.: ochronniki słuchu, właściwa organizacja robót, użycie nowoczesnego sprzętu oraz technologii, zabezpieczenie miejsca magazynowania materiałów (np. zabezpieczenie przed pyleniem). Ponadto miejsca prowadzenia robót muszą być oznakowane i zabezpieczone przed osobami postronnymi. Po dopełnieniu przepisów BHP w trakcie realizacji prac budowlanych przy zastosowaniu działań minimalizujących w zakresie emisji zanieczyszczeń do atmosfery i hałasu, inwestycja wykonywana poza sezonem turystycznym, umożliwiając korzystanie z plaż w okresie letnim, nie będzie miała znaczącego wpływu na warunki zdrowia i życia ludzi zamieszkujących i wypoczywających w sąsiedztwie przedsięwzięcia. Przedstawiona ocena jest również odpowiedzią na pismo Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 31 lipca 2014 r. (znak GIS-HŚ-NS /EN/14), opiniującego zakres i stopień szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko dla projektu programu wieloletniego pn. Program ochrony brzegów morskich, który zajął stanowisko, iż w prognozie należy uwzglednić zapis art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, który stanowi, że ilekroć w ustawie jest mowa o oddziaływaniu na środowisko rozumie się przez to również oddziaływanie na zdrowie ludzi. Ze względu na sporadyczne występowanie ssaków w polskich obszarach morskich i na wybrzeżu Bałtyku nie przewiduje się znaczącego wpływu działań na tę grupę organizmów. Ewentualne zakłócenia ich występowania, rozmieszczenia lub zachowania mogą być związane z hałasem emitowanym podczas pracy pogłębiarek i maszyn budowlanych. Ze względu na płochliwość tych zwierząt prawdopodobnie będą one unikać rejonów objętych działaniami przewidzianymi Programem, jednak tylko w trakcie trwania prac związanych z realizacją przedsięwzięcia. Ewentualne dla nich uciążliwości będą miały charakter lokalny i krótkotrwały. Po zaprzestaniu prac, a tym samym ustąpieniu zakłóceń związanych z hałasem, sytuacja wróci do stanu z okresu przed ich rozpoczęciem. Zadania realizowane w ramach Programu nie będą oddziaływać na foki, ponieważ foki rodzą się w okresie zimowym, w którym nie są prowadzone prace budowlane. 300

300 Na ptaki działania przewidziane w Programie mogą mieć wpływ zróżnicowany, czyli od negatywnego, np. poprzez zmianę w strukturze brzegu, zniszczenie obecnych tam gniazd i miejsc żerowisk, do pozytywnego poprzez ochronę brzegu przed niszczeniem, zalaniem i powodzią, co chroni siedliska ptaków. Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe mogą oddziaływać na awifaunę w sposób bezpośredni, gdyż zaplanowane działania mogą być prowadzone w miejscach występowania ptaków, zarówno krótkoterminowo, z uwagi na określony czas prowadzenia robót budowlanych, jak i długoterminowo, z uwagi na zmianę struktury nadbrzeża w miejscach lokalizacji, np. opasek brzegowych. Strome zbocza klifu w Jastrzębiej Górze, przebieg procesów erozyjnych i osuwiskowych nie sprzyjają przebywaniu tam ptaków. W przypadku sztucznego zasilania wpływ może być bezpośrednie krótko- lub średnioterminowy ze względu na zróżnicowaną dynamikę wód i tempo wymywania piasku. Odcinek plaży przeznaczony do zasilania poprzez refulację stanowi potencjalne miejsce odpoczynku mew Laridae i żerowisko dla siewkowców Charadrii. Nasypanie piasku na brzeg może spowodować okresowe obniżenie jakości żerowisk, jednak oddziaływanie to nie będzie istotne, ponieważ siewkowce bardzo szybko reagują na zmiany w zasobności bazy pokarmowej, przenosząc się na sąsiednie żerowiska (Meissner 2001). Oddziaływanie ograniczy się do okresowego przepłaszania ptaków z miejsca prowadzenia prac. W czasie prowadzenia prac zasileniowych, w miejscach wylewania urobku pobranego z dna morskiego powstanie atrakcyjne żerowisko dla mew, co jest związane z nanoszeniem na plażę wraz z piaskiem z dna morskiego bezkręgowców bentosowych. Ponadto budowle ochrony brzegów stanowią dodatkowe miejsce, gdzie ptaki chętnie odpoczywają, a nawet gniazdują. Działania przewidziane Programem nie zaburzą szlaków migracyjnych ptaków. Wysokość projektowanych budowli jest na tyle niewielka, że nie będzie miała wpływu na śmiertelność migrujących ptaków. Nie wydłuży również tras ich migracji. W przypadku ryb i zoobentosu stwierdzono, że umocnienia brzegowe zaplanowane na brzegu, oraz odwadnianie klifu Jastrzębia Góra nie będą miały znaczącego wpływu na tę grupę zwierząt. Odwodnienie klifu spowoduje zmianę stosunków wodnych w obszarze klifu, nie będzie to jednak wpływać znacząco na te grupy zwierząt z uwagi na brak istotnego odziaływania na ich siedliska. Natomiast sztuczne zasilanie, sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi jak i umocnienia brzegowe zaplanowane na dnie morskim mogą wpływać bezpośrednio, gdyż ich realizacja może się odbywać w miejscach występowania ryb i zoobentosu, oraz zróżnicowanie. Negatywnie, niszcząc ich obecne siedliska i pozytywnie, tworząc nowy substrat stawianie budowli jak i umocnień umożliwia rozwój flory i fauny poroślowej, dostarczając miejsc schronienia i żerowisk rybom. Biorąc pod uwagę strukturę gatunkową makrozoobentosu, w której dominują gatunki oportunistyczne, o wysokim stopniu odporności na stres środowiskowy, jak również ograniczony zakres czasowy i przestrzenny fazy budowy, przywrócenie pierwotnego stanu rekolonizacja zespołów fauny dennej nastąpi prawdopodobnie najpóźniej po odbyciu pełnego cyklu życiowego organizmów bentosowych. Zaburzenia środowiska wodnego spowodowane przez prace czerpalne w miejscach poboru materiału osadowego z dna morskiego, jak i skutki tej działalności, będą w ograniczonym stopniu oddziaływać na ichtiofaunę i rybołówstwo. Skala zaburzeń zależeć będzie od ich rodzaju i siły oraz wrażliwości ryb, jak też od szybkości powrotu środowiska do stanu wyjściowego. Bezpośrednia działalność mechaniczna spowoduje naruszenie dna w rejonie wydobywania osadów, zmącenie wody, zaburzenie właściwości optycznych wody, hałas i wibracje oraz lokalną zmianę bazy pokarmowej dla niektórych gatunków ryb. W wyniku tych działań spodziewać się można: czasowego opuszczenia przez ryby rejonu podczas prowadzenia prac, zakłóceń lokalnych i okresowych (8-10 h na dobę) w trasach wędrówek żerowiskowych i tarłowych gatunków ryb przemieszczających się przez ten rejon, wstrzymania połowów w rejonie prac pogłębiarki, zmiany topografii dna bez zmian struktury 301

301 osadów powierzchniowych. Odkład urobku na plaży może lokalnie, negatywnie wpływać na stadia narybkowe w strefie wód przybrzeżnych, natomiast w skali populacji oddziaływanie to będzie nieznaczące (tab i 8.27). Biorąc pod uwagę czas oddziaływania, sztuczne zasilanie jak i sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi może oddziaływać średnio- bądź krótkoterminowo w zależności od dynamiki wód i czasu spływu refulatu w kierunku przybrzeża, zaś w przypadku umocnień brzegowych zaplanowanych na dnie morskim długoterminowo z uwagi na trwałość budowli wspomagających i umocnień brzegowych i związanego z tym zajęcia dna pod budowlę (tab. 8.26). Cztery z pięciu działań przewidzianych w Programie, tj.: sztuczne zasilanie, sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe jak i również odwodnienie klifu Jastrzębia Góra, mogą oddziaływać na naczyniowe rośliny lądowe w sposób zróżnicowany, pogarszając warunki środowiskowe poprzez zmianę lokalnej dynamiki wód, jak i stwarzając nowe warunki do ich rozwoju, np. w efekcie zasilania brzegu piaskiem (tab. 8.27). W przypadku sztucznego zasilania, umocnień brzegowych zaplanowanych na brzegu oraz odwodnienia klifu Jastrzębia Góra oddziaływanie na rośliny może być pośrednie ze względu na zmianę stosunków wodnych (budowanie drenaży i zmienianie tym przepływu wody), wpływając na uwodnienie siedliska roślin, zaś w przypadku sztucznego zasilania z budowlami wspomagającymi i umocnieniami brzegowymi zaplanowanymi na dnie bezpośrednie, zaburzając strukturę dna morskiego. Ze względu na czas oddziaływania, sztuczne zasilanie wpływać może zarówno średnioterminowo, jak i krótkoterminowo z uwagi na dynamikę wód, występowanie zjawisk ekstremalnych i związane z tym tempo wymywania piasku. Natomiast w przypadku sztucznego zasilania z budowlami wspomagającymi, umocnień brzegowych oraz odwodnienia klifu Jastrzębia Góra oddziaływanie może być długoterminowe z uwagi na czas trwałości budowli wspomagających, umocnień brzegowych oraz zastosowanych materiałów. W przypadku umocnień brzegowych mogą one oddziaływać pozytywnie, stanowiąc podłoże do rozwoju makroglonów, wzbogacających tym samym różnorodność biologiczną rejonu, gdyż tworzą wówczas miejsca schronienia i żerowania narybku oraz fauny bezkręgowej (tab. 8.26). Na stan środowiska wodnego takie działania, jak: sztuczne zasilanie i sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi mogą oddziaływać w sposób pośredni, gdyż zasilanie plaż poprzez spływ części nawodnionego refulatu w kierunku przybrzeża może spowodować jej zmętnienie, pogarszając czasowo jakość wody. Biorąc pod uwagę dużą dynamikę wód w strefie brzegowej Bałtyku, będzie to oddziaływanie krótkoterminowe. W przypadku odwodnienia klifu Jastrzębia Góra wpływ może być bezpośredni poprzez zmianę stosunków wodnych w rejonie klifu (odprowadzanie wody do wód podziemnych lub morskich) oraz długoterminowy z uwagi na okres trwałości zastosowanego rozwiązania (tab. 8.24). Prognozuje się, że umocnienia brzegowe z uwagi na ich oddalenie od linii brzegowej nie będą miały znaczącego wpływu na jakość wody morskiej. Wykonywaniu prac czerpalnych w morzu towarzyszyć będzie okresowy wzrost zawartości zawiesiny w wodzie. Będzie to oddziaływanie krótkookresowe i lokalne, nie wpływające na jakość wód. Chwilowy wzrost mętności wody nie wpłynie w istotny sposób na życie w toni wodnej, a wzrost zawartości zawiesiny na pogorszenie stanu czystości wód w rejonie najbliższych plaż i kąpielisk. Wpływ planowanych inwestycji na stan wód podziemnych Wpływ planowanych inwestycji na warunki hydrogeologiczne strefy brzegowej można uznać za minimalny. Żadna ze stosowanych metod znacząco nie oddziałuje na interakcje wód podziemnych z wodami morskimi. Sztuczne zasilanie brzegu chwilowo może ograniczyć dopływ wód morskich do warstwy wodonośnej, jednak ze względu na używanie w tym celu piasków stanowiących warstwę przepuszczalną kontakt hydrauliczny obu typów wód szybko powraca do sytuacji pierwotnej, tj. nieograniczonego przepływu. Wszelkiego rodzaju trwałe metody ochrony brzegu są konstrukcjami posadowionymi na nieznacznych głębokościach, a zatem i ich wpływ na warunki hydrogeologiczne jest niewielki. Przykładowo w Porcie Zewnętrznym w Świnoujściu warstwa osadów piaszczystych, 302

302 przez które wody słodkie ze słonymi kontaktują się, dochodzi do 34 m, podczas gdy stopa obrzutu kamiennego wybudowanego falochronu posadowiona jest na 3,7 m (który też stanowi warstwę przepuszczalną). Kontakt wód słonych i słodkich w strefie brzegowej zachodzi w obszarze całego dna rejonu przybrzeżnego, toteż i nieznaczna ingerencja w przypowierzchniową warstwę owego kontaktu jest równoznaczna z pomijalną ingerencję w warunki hydrogeologiczne. Należy ponadto pamiętać, że materiałem budującym polskie brzegi morskie nie jest jedynie przepuszczalny piasek, lecz często są to utwory gliniaste, które uniemożliwiają kontakty hydrauliczne wód słodkich i morskich. Efektem takiego stanu rzeczy jest brak jakiegokolwiek wpływu planowanych umocnień na wody podziemne w rejonach o brzegach zbudowanych z materiałów praktycznie nieprzepuszczalnych. Problematyka ta powinna zostać rozpatrzona w raportach ooś dla konkretnych przedsięwzięć związanych z ochroną brzegu. Na powierzchnię ziemi i krajobraz wszystkie pięć zaplanowanych działań może wpływać bezpośrednio, ponieważ będą one zmieniały zarówno powierzchnię ziemi, jak i krajobraz obszarów objętych działaniami (tab. 8.26). W przypadku powierzchni ziemi będzie to oddziaływanie zróżnicowane.sztuczne zasilanie może powierzchnię lądu zwiększać, poprzez zasilanie plaż piaskiem, natomiast w przypadku umocnień brzegowych może wpływać negatywnie, zmniejszając powierzchnię lądu w obszarze planowanego działania. W wyniku czerpania piasku z dna morskiego nastąpi zmiana jego ukształtowania. Zmiana litodynamiki w strefie brzegowej morza w rejonie refulacji (odbudowy) plaż jest celowym efektem przedsięwzięcia, mającym ograniczyć abrazję brzegu i przybrzeża rejonu. W przypadku budowli ochronnych przekształcenie ma charakter celowy i o niewielkiej skali, zatem nie powinno oddziaływać znacząco na powierzchnię ziemi a wręcz zapobiega dalszemu zmniejszaniu się powierzchni, przede wszystkim lądu. W przypadku krajobrazu, w tym podwodnego, sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe mogą oddziaływać negatywnie, poprzez wprowadzenie sztucznych elementów do środowiska, zaburzając tym naturalność istniejącego krajobrazu. W przypadku sztucznego zasilania oddziaływanie na krajobraz obejmie okresowe, pozytywne zmiany krajobrazu na zasilanych odcinkach, tj. odbudowanych materiałem piaszczystym plaż. Z punktu widzenia mieszkańców i turystów szerokie plaże są korzystnym elementem krajobrazu, będącym jednym z podstawowych uwarunkowań rozwoju funkcji turystyczno-wypoczynkowej w miejscowościach nadmorskich. Zróżnicowane oddziaływanie może wystąpić przy odwodnieniu klifu Jastrzębia Góra. Planowane działania zmienią naturalny wygląd klifu, jednak z drugiej strony pozwolą na jego zachowanie, ograniczenie zjawisk osuwiskowych (tab. 8.27). Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe, oraz odwodnienie klifu Jastrzębia Góra mogą oddziaływać zarówno na powierzchnię ziemi, jak i na krajobraz w sposób długoterminowy, biorąc pod uwagę czas trwałości budowli wspomagających, elementów umocnień brzegowych oraz materiałów wykorzystanych do drenaży. W przypadku sztucznego zasilania będzie to oddziaływanie średnioterminowe, co uzależnione jest od dynamiki wód akwenu i tempa wymywania piasku. Dla podtrzymania zakładanych efektów metoda ta wymaga prowadzenia zasileń konserwacyjnych zależnych od uwarunkowań hydro- i litodynamicznych rejonu (tab. 8.26). Sztuczne zasilanie i sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi mogą wpływać na zasoby piasku w sposób bezpośredni, poprzez wykorzystywanie go jako materiału do sztucznego zasilania czy do wykonania budowli wspomagających, długoterminowy, ponieważ czynności mogą być regularnie powtarzane oraz negatywny z uwagi na różnicę między piaskiem zalegającym już na brzegu a refulowanym urobkiem, w którego skład mogą wchodzić różnego typu zanieczyszczenia: kawałki muszki, patyków, drobnych kamieni itd. (tab i 8.27). Jednym z ograniczeń sztucznego zasilania, jako metody ochrony brzegów, jest konieczność rozpoznania źródeł materiału piaszczystego 303

303 o odpowiedniej granulometrii oraz nieodnawialność zasobów osadów, co może mieć wpływ na stan zachowania tego elementu środowiska. Pozostałe trzy działania (umocnienia brzegowe, odwodnienie klifu Jastrzębia Góra) nie będą w sposób znaczący oddziaływać na piasek i jego zasoby, gdyż pod wpływem tych działań nie ulegnie on zmianom. Pięć zaplanowanych działań w Programie: sztuczne zasilanie, sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe i odwodnienie klifu Jastrzębia Góra, może oddziaływać zarówno na zabytki, jak i na dobra materialne w sposób pośredni i pozytywny chroniąc brzeg, jednocześnie chroni się zabytki i dobra materialne na nim położone (tab i 8.27). Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe, oraz odwodnienie klifu Jastrzębia Góra, w obu przypadkach, mogą oddziaływać długoterminowo, biorąc pod uwagę czas trwałości budowli, elementów umocnień brzegowych oraz materiałów wykorzystanych do budowy drenaży. W przypadku sztucznego zasilania oddziaływanie na zabytki i dobra materialne może być średnioterminowe, co uzależnione jest od dynamiki wód akwenu i tempa wymywania piasku (tab. 8.26). Żadne z zaplanowanych działań w Programie (sztuczne zasilanie, sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe, odwodnienie klifu Jastrzębia Góra) nie będzie miało znaczącego wpływu na powietrze, klimat oraz korytarze ekologiczne i szlaki migracyjne zwierząt (tab i 8.27). Z uwagi na dobre warunki atmosferyczne rejonu realizacji działań w Programie, emisja spalin, chociaż bezpośrednio oddziałująca na powietrze, nie będzie miała istotnego wpływu na pogorszenie stanu powietrza atmosferycznego w rejonie prowadzonych prac, jak również w jego otoczeniu. Sprzęt i urządzenia użyte podczas prac muszą być sprawne technicznie i spełniać wymagane normy. Skutki realizacji zadań Programu dla osiągnięcia celów tzw. Ramowej Dyrektywy Wodnej Zgodnie z ustawą Prawo wodne (Dz. U z 2012 roku poz. 145 ze zmianami) dokonującą wdrożenia celów Ramowej Dyrektywy Wodnej, na podstawie art. 9 pkt.2, przepisy ustawy dotyczące urządzeń wodnych stosuje się odpowiednio do obiektów budowlanych oraz robót wykonywanych na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią, którym zgodnie z art. 9 pkt. 6c pdp. d jest pas techniczny w rozumieniu art. 36 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich RP i administracji morskiej. Zatem, zadania przewidziane Programem będą musiały odpowiadać wymogom ustawy Prawo wodne. Zgodnie z art. 23 i 24 ww. ustawy, utrzymanie brzegu morskiego, polegające na budowie, utrzymaniu i ochronie umocnień brzegowych w obrębie pasa technicznego nie może naruszać istniejącego dobrego stanu tych wód oraz warunków wynikających z ochrony wód. Jednak, art. 38 j, pkt. 3 dopuszcza nieosiągnięcie dobrego stanu wód, jeżeli przyczyny zmian i działań są uzasadnione nadrzędnym interesem publicznym. Realizacja zadań przewidzianych Programem nie wpłynie na stan ekologiczny oraz pogorszenie stanu ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych oraz potencjału ekologicznego sztucznych i silnie zmienionych jednolitych części wód powierzchniowych, o których mowa w art. 38 d ust. 1 i 2 ustawy Prawo wodne. Zadania Programu nie wpłyną na stan elementów fizykochemicznych i biologicznych jakości wód. Nie są źródłem emisji do wód substancji priorytetowych oraz substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska morskiego. W odniesieniu do elementów hydromorfologicznych, to topografia i batymetria dna bez względu na realizację budowli ochrony brzegów podlega znaczącej dynamice w wyniku zachodzących procesów morfo-lito i hydrodynamicznych. 304

304 W art.61 pkt.1 oraz pkt.2 ustawy określających zawartość wstępnej oceny stanu środowiska wód morskich oraz niezbędny zakres analiz, wśród zestawień dominujących presji i oddziaływań pochodzenia lądowego i morskiego na wody morskie, w tym presji i oddziaływań antropogenicznych, nie wymieniono budowli ochrony brzegów. Na podstawie przeprowadzonej analizy i dotychczasowych ocen oddziaływania na środowisko, wyników prowadzonego monitoringu stanu wód nie stwierdzono, aby realizacja zadań Programu zagrażała utrzymaniu lub pogorszeniu wód oraz biologicznych struktur w środowisku wodnym. Zmiana jakości wód i stanu ekosystemów odnosi się jedynie do możliwej lokalnej i chwilowej zmiany parametrów wody w wyniku resuspensji materiału osadowego (wzrost mętności, spadek przezroczystości, zmiana warunków tlenowych), ograniczonej do okresu wykonywania prac czerpalno-refulacyjnych. Prace czerpalne jak i prace związane z odkładem urobku w strefie brzegowej oddziaływują na środowisko wodne w momencie ich wykonywania, przy czym stopień ich oddziaływania zależy od jakości osadów przeznaczonych do wyczerpania oraz czasu prowadzenia prac. Chwilowe i lokalne oddziaływanie na wody morskie dotyczyć może również fazy budowy falochronów brzegowych i progów podwodnych, które z założenia zlokalizowane są w strefie przybrzeżnej, osłabiając energię nabiegających fal i ograniczając odpływ materiału osadowego w stronę morza. Z dotychczasowych doświadczeń wynika, że budowle ochrony brzegów nie stanowią zagrożenia dla wskaźników określających dobry stan środowiska wód morskich. Zastosowanie do budowy materiałów naturalnych (kamień, piasek) oraz materiałów posiadających atesty techniczne wykluczy ich negatywne oddziaływanie na wody morskie. Ponadto odpowiednie zagospodarowanie terenu, na którym będą realizowane zadania przewidziane Programem, prawidłowe zagospodarowanie powstających odpadów oraz zastosowanie najlepszej dostępnej techniki (BAT) pozwoli na osiągnięcie wysokiego poziomu ochrony wód, zarówno powierzchniowych jak i podziemnych. Specyfiką środowiska wód przybrzeżnych i przejściowych jest podleganie presji wynikającej zarówno z gospodarczej działalności prowadzonej na lądzie, jak i na morzu. Te części wód są odbiornikami zanieczyszczeń z dużego obszaru lądu i ich stan jest bezpośrednio zależny od stanu części wód śródlądowych, zanieczyszczeń wprowadzanych z wodami rzek wpływających do Bałtyku, jak i od ograniczenia presji w głębi lądu. Aż 97 % zanieczyszczeń wprowadzanych do Bałtyku powstaje na lądzie, pozostałe 3% wynika z działalności prowadzonej na morzu (m.in. porty, żegluga,wydobywanie surowców i minerałów) (Diagnoza aktualnego stanu 2010). Tym samym można stwierdzić, że przedmiotowy Program nie ingeruje w zapisy Ramowej Dyrektywy Wodnej UE oraz nie wpływa na osiągniecie celów środowiskowych dla wód, określonych tą dyrektywą. Realizacja zadań Programu ochrony brzegów morskich odpowiada na wyzwanie, jakie stanowią obserwowane współcześnie zmiany klimatu, skutkujące wzrostem średniego poziomu morza, czego wynikiem jest przesuwanie się bazy erozyjnej w stronę lądu, oraz zwiększeniem częstości, siły sztormów i ekstremalnych opadów deszczu, zagrażających bezpieczeństwu ludzi i infrastrukturze zlokalizowanej na zapleczu brzegu morskiego. Zadania polegające na sztucznym zasilaniu plaż czy budowie opasek brzegowych zwiększają ochronę w miejscach najbardziej narażonych na erozję i powodzie sztormowe, tym samym ograniczają skutki zjawisk ekstremalnych. Zadania przewidziane w Programie na większość komponentów środowiska będą hipotetycznie oddziaływały w sposób nieznaczący, bądź zróżnicowany. Każde z przewidzianych w Programie zadań będzie miało również pozytywny wpływ, m.in. na ludzi, zabytki i dobra materialne.. 305

305 Tabela Matryca oceny przewidywanych znaczących oddziaływań, w tym oddziaływań bezpośrednich [B], pośrednich [P], krótkoterminowych [K], średnioterminowych [Ś] długoterminowych [D] i braku oddziaływania znaczącego [BOZ] na komponenty środowiska Zadania przewidziane w ustawie Lp. Komponenty środowiska umocnienia brzegowe sztuczne zasilanie sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi odwodnienie klifu Jastrzębia Góra 1. Różnorodność biologiczna P, D P, Ś P, D P, D 2. Ludzie P, Ś/D P, K/Ś P, Ś/D P, Ś/D 3. Ssaki BOZ BOZ BOZ BOZ 4 Ptaki* B, D B, K/Ś B, D P, D 5 Ryby B, D B, K/Ś B, K/Ś BOZ 6. Zoobentos B, D B, K/Ś B, K/Ś BOZ 7. Rośliny naczyniowe B, D P, K/Ś B, D P, D 8. Woda** BOZ P, K P, K B, D 9. Powietrze BOZ BOZ BOZ BOZ 10. Powierzchnia ziemi B, D B, Ś B, D B, D 11. Krajobraz B, D B, Ś B, D B, D Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk 306

306 Zadania przewidziane w ustawie Lp. Komponenty środowiska umocnienia brzegowe sztuczne zasilanie sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi odwodnienie klifu Jastrzębia Góra 12. Klimat BOZ BOZ BOZ BOZ 13. Zasoby - Piasek BOZ B, D B, D BOZ 14. Zabytki P, D P, Ś P, D P, D 15. Dobra materialne P, D P, Ś P, D P, D 16. Korytarze ekologiczne i szlaki migracyjne BOZ BOZ BOZ BOZ * Ptaki nie wymienione w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. ** Z uwzględnieniem wód podziemnych. 307

307 Tabela Matryca oceny przewidywanych znaczących oddziaływań, kierunki: negatywne [N], zróżnicowane[z], pozytywne [P], brak oddziaływania znaczącego [BOZ] Działania przewidziane w ustawie Lp. Komponenty środowiska umocnienia brzegowe sztuczne zasilanie sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi odwodnienie klifu Jastrzębia Góra 1. Różnorodność biologiczna Z Z Z Z 2. Ludzie P P P P 3. Ssaki BOZ BOZ BOZ BOZ 4 Ptaki* Z Z Z Z 5 Ryby Z Z Z BOZ 6. Zoobentos Z Z Z BOZ 7. Rośliny naczyniowe Z Z Z Z 8. Woda BOZ BOZ BOZ N 9. Powietrze BOZ BOZ BOZ BOZ 10. Powierzchnia ziemi Z Z Z Z 11. Krajobraz N P N Z 12. Klimat BOZ BOZ BOZ BOZ 13. Piasek BOZ N N BOZ 14. Zabytki P P P P 308

308 Działania przewidziane w ustawie Lp. Komponenty środowiska umocnienia brzegowe sztuczne zasilanie sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi odwodnienie klifu Jastrzębia Góra 15. Dobra materialne P P P P 16. Korytarze ekologiczne i szlaki migracyjne razem BOZ BOZ BOZ BOZ N Z p BZ O * Ptaki nie wymienione w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej

309 Oddziaływania skumulowane Podobnie jak ocenę oddziaływań zadań ochrony brzegów na obszary chronione w sieci Natura 2000, uwzględniającą całą strefę brzegową, ocenę oddziaływań skumulowanych przeprowadzono biorąc pod uwage: pięć zadań przewidzianych w Programie, programy, projekty i strategie już realizowane, zadania i projekty planowane. Z tego względu, że nie znane są: dokładne miejsce, technologia oraz czas realizowania zadań ochrony brzegów, ocenę oddziaływań skumulowanych przeprowadzono wg zmodyfikowanej w tym celu metody Kruk-Dowgiałło i in. (2011), opierając się na wyniku oceny oddziaływań już przeprowadzonych na poszczególne komponenty środowiska i obszary Natura W analizie oddziaływań skumulowanych wykorzystano następujące programy, projekty i strategie: 1. Strategia rozwoju województwa pomorskiego 2020: wzrost bazy dochodowej obszarów w zasięgu oddziaływania korytarzy i węzłów transportowych (m.in. porty morskie, lotnicze, terminale intermodalne), obszarów o unikatowej ofercie turystycznej, a także położonych poza Obszarem Metropolitalnym Trójmiasta. 2. Strategia rozwoju województwa zachodniopomorskiego 2020: budowa powiązań gospodarczych turystyki z rolnictwem, rybactwem, leśnictwem, gospodarką portową oraz innymi sektorami na podstawie racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych, rozwój gospodarki portowej, poprzez inwestycje i zmiany w strukturze organizacyjno-prawnej (w tym budowa portu zewnętrznego z terminalem LNG w Świnoujściu) wraz z poprawą dostępności transportowej do portów, modernizacja i rozbudowa transportu wodnego oraz wzrost udziału portów, infrastruktury szlaków wodnych i floty śródlądowej w regionalnym i krajowym rynku logistycznotransportowym, poprawa żeglowności Odrzańskiej Drogi Wodnej. 3. Strategia rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego 2020: zwiększenie aktywności turystycznej rejonu Zalewu Wiślanego oraz jeziora Drużno, stała dbałość o tor wodny przez Zalew Wiślany i rozwój portu w Elblągu oraz małych portów i przystani, 4. Strategia rozwoju gospodarki morskiej województwa zachodniopomorskiego do roku 2015: rozbudowa terminalu promowego w Świnoujściu oraz budowa portu zewnętrznego z terminalem LNG, rozwój potencjału portowego dla obsługi ładunków intermodalnych, kontynuacja modernizacji toru wodnego Świnoujście Szczecin do głębokości 12,5 m, pogłębienie głębokowodnego toru podejściowego do Świnoujścia do głębokości umożliwiającej ruch statków o zanurzeniu do 14,5 m, rozbudowa i modernizacja infrastruktury portowej, rozbudowa potencjału portu Świnoujście dla obsługi ruchu promowego oraz budowa i zagospodarowanie portu zewnętrznego, poprawa dostępności transportowej portów morskich od strony ich przedpola i zaplecza, z wykorzystaniem środków UE, rozwijanie potencjału portowego dla obsługi ładunków intermodalnych, rozwijanie potencjału portowego dla obsługi jednostek żeglugi śródlądowej, budowa infrastruktury umożliwiająca dywersyfikację dostaw gazu ziemnego, budowa terminalu LNG w Świnoujściu, modernizacja portowych terminali przeładunkowo-składowych dla paliw stałych, Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk 310

310 inwestycje mające na celu zwiększenie zdolności przeładunkowo-składowej terminali paliw płynnych, poprawa dostępności małych portów od strony morza i lądu, modernizacja i rozbudowa technicznego wyposażenia małych portów, ze szczególnym uwzględnieniem funkcji gospodarki rybackiej, obsługi ruchu pasażerskiego i funkcji turystyczno-sportowej, budowa i modernizacja infrastruktury drogowej i kolejowej, jak również wejścia do portów i przystani, aby umożliwić bezpieczne wejście i wyjście z portów wszystkim środkom transportu, modernizację marin, budowanie nowych o standardzie europejskim, rozwijanie turystyki morskiej i śródlądowej, ochrona przeciwsztormowa brzegów morskich i morskich wód wewnętrznych, stworzenie warunków do przyjmowania dużych statków pasażerskich i żaglowców w Szczecinie, modernizacja infrastruktury portowej do obsługi dużych pasażerskich statków morskich i rzecznych oraz żaglowców, 5. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata : Projekty dotyczące ochrony brzegów morskich zawiera tab. 3.5 Projekt: Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław, Projekt: Modernizacja wejścia do portu wewnętrznego (w Gdańsku) przebudowa falochronu wschodniego oraz przebudowa szlaku wodnego na martwej Wiśle i Motławie, Projekt: Modernizacja morsko-lądowych szlaków komunikacyjnych w Porcie Gdańsk (?), Projekt: Przebudowa wejścia do portu Elbląg wraz z pogłębieniem torów podejściowych do portów Zalewu Wiślanego (?), Projekt: Port Północny modernizacja toru podejściowego i falochronu wyspowego (?), Projekt: Modernizacja Kanału Portowego w Porcie Gdynia (?), Projekt: PMG Mechelinki gm. Kosakowo, wraz z połączeniem z systemem przesyłowym, Projekt: Rozbudowa bazy zbiorników na produkty i półprodukty oraz budowa rurociągu produktowego pomiędzy rafinerią a portem w Gdańsku (?), Projekt: Modernizacja toru wodnego Świnoujście-Szczecin (Kanał Piastowski i Mieliński) etap II, strona wschodnia i zachodnia (km ), Projekt: Budowa falochronu osłonowego dla portu zewnętrznego w Świnoujściu, Projekt: Remont falochronu wschodniego o długości m w Świnoujściu, Projekt: Rozbudowa infrastruktury portowej w Portach Szczecin i Świnoujście, Projekt: Pogłębienie toru wodnego Świnoujscie-Szczecin (?), Projekt: Modernizacja infrastruktury portowej w Kanale Dębickim w porcie w Szczecinie (?), Projekt: Budowa terminala do odbioru skroplonego gazu ziemnego na polskim wybrzeżu, Projekt: Gazociąg Świnoujście-Szczecin oraz podłączenie terminala LNG, Projekt: Modernizacja i rozbudowa infrastruktury Portu Morskiego w Elblągu (w obrębie Starego Miasta), 6. Program Operacyjny Zrównoważony Rozwój Sektora Rybołówstwa i Nadbrzeżnych Obszarów Rybackich : Przebudowa wejścia do Morskiego Portu rybackiego w Mrzeżynie(budowa dwóch nowych falochronów, przebudowa umocnienia wschodniego brzegu rzeki Regi, przebudowa nabrzeża). Znak (?) oznacza, że projekty były na liście rezerwowej. Skumulowane oddziaływania określono w dwóch płaszczyznach: jako sumę oddziaływań poszczególnych działań w stosunku do wszystkich komponentów środowiska, w tym obszary Natura 2000 (suma w wierszach w tabelach 8.26 i 8.27), 311

311 jako sumę oddziaływań w stosunku do wszystkich działań na poszczególne komponenty środowiska, w tym obszary Natura 2000 (suma w kolumnach w tabelach 8.28 i 8.29). W pierwszym przypadku wzięto pod uwagę 20 komponentów środowiska, w drugim 21 działań. Gdy oddziaływanie na dany komponent środowiska było ocenione bardziej szczegółowo (cele i przedmiot ochrony obszaru PLH i PLB, zwierzęta, rośliny, krajobraz i zasoby naturalne itp.) do oceny skumulowanej wzięto pod uwagę najbardziej negatywny stwierdzony przypadek. Przyjęto trzy przedziały skali do oceny i zakwalifikowania skumulowanych oddziaływań w obu analizowanych przypadkach: 1. przedziały skumulowanych oddziaływań poszczególnych działań określonych w Programie (oraz innych działań realizowanych i planowanych) na: wszystkie komponenty środowiska Opis Przedziały Kolor Przypuszczalne oddziaływania skumulowane niemożliwe do jednoznacznego określenia 1 20 Oddziaływania skumulowane słabe Oddziaływania skumulowane znaczące obszary Natura 2000 Opis Przedziały Kolor Przypuszczalne oddziaływania skumulowane niemożliwe do jednoznacznego określenia 1 4 Oddziaływania skumulowane słabe 5 8 Oddziaływania skumulowane znaczące przedziały skumulowanego oddziaływania wszystkich łącznie działań określonych w Programie na poszczególne komponenty środowiska Opis Przedziały Kolor Przypuszczalne oddziaływania skumulowane niemożliwe do jednoznacznego określenia 1 (0 dla klimatu) 21 Oddziaływania skumulowane słabe Oddziaływania skumulowane znaczące Ponieważ w każdym przypadku podzielono maksymalny zakres skumulowanego oddziaływania na trzy równe przedziały, to ze względu na różną liczbę rozpatrywanych elementów (4; 20 lub 21) mają one różne wartości, a dla rozróżnienia nadano im odmienne oznaczenia kolorystyczne. 312

312 Tabela Matryca skumulowanych negatywnych oddziaływań dla poszczególnych działań na wszystkie komponenty środowiska oraz wszystkich działań na poszczególne komponenty środowiska wynikające z zapisów Programu ochrony brzegu oraz innych działań realizowanych i planowanych Działania Cele i przedmiot ochrony obszaru PLH Integralność obszaru PLH Cele i przedmiot ochrony obszaru PLB Integralność obszaru PLB Różnorodność biologiczna Komponenty środowiska i obszary Natura 2000 Ludzie Ssaki Ptaki Ryby Zoobentos Rośliny naczyniowe Woda Powietrze Powierzchnia ziemi Krajobraz Klimat Piasek Zabytki Dobra materialne Korytarze ekologiczne i szlaki migracyjne Liczba stwierdzonych, co najmniej przypuszczalnych oddziaływań skumulowanych Suma Sztuczne zasilanie Przewidziane w Programie Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi Umocnienia brzegowe Modernizacja umocnień brzegowych Odwodnienie klifu Jastrzębia Góra Realizowane Budowa gazociągu podmorskiego Kosakowo-Gdańsk Zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław do (wały przeciwpowodziowe, ostrogi, kierownice w ujściu Wisły) Budowa gazociągu i terminalu LNG w Świnoujściu Ochrona brzegów Działania Komponenty środowiska i obszary Natura 2000 Licz ba stwi erdz ony ch, co naj mni ej przy pusz czal nyc Sum h odd a ziały wań sku mul owa nyc Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk 313

313 Działania Cele i przedmiot ochrony obszaru PLH Integralność obszaru PLH Cele i przedmiot ochrony obszaru PLB Integralność obszaru PLB Różnorodność biologiczna Komponenty środowiska i obszary Natura 2000 Cele i przedmiot ochrony obszaru PLH Ludzie Ssaki Ptaki Ryby Zoobentos Rośliny naczyniowe Woda Powietrze Powierzchnia ziemi Krajobraz Integralność obszaru PLH Cele i przedmiot ochrony obszaru PLB Integralność obszaru PLB Różnorodność biologiczna Ludzie Ssaki Klimat Piasek Zabytki Dobra materialne Korytarze ekologiczne i szlaki migracyjne Liczba stwierdzonych, co najmniej przypuszczalnych oddziaływań skumulowanych Suma Realizowan e Planowane Ptaki Ryby Zoobentos Rośliny naczyniowe Woda Powietrze Powierzchnia ziemi Krajobraz Klimat Piasek Zabytki Dobra materialne Korytarze ekologiczne i szlaki migracyjne Modernizacja i rozbudowa infrastruktury Portu Morskiego w Elblągu Modernizacja Portu Gdynia Modernizacja portu w Świnoujściu Modernizacja i budowa portów Modernizacja i budowa przystani Przebudowa wejścia do portu Elbląg wraz z pogłębieniem torów podejściowych do portów Zalewu Wiślanego Modernizacja Portu Północnego Ochrona brzegu Przekop przez Mierzeję Wiślaną Instalacje liniowe otwarte 1) Instalacje liniowe zamknięte 2)

314 Działania Cele i przedmiot ochrony obszaru PLH Integralność obszaru PLH Cele i przedmiot ochrony obszaru PLB Integralność obszaru PLB Różnorodność biologiczna Komponenty środowiska i obszary Natura 2000 Ludzie Ssaki Ptaki Ryby Zoobentos Rośliny naczyniowe Woda Powietrze Powierzchnia ziemi Krajobraz Klimat Piasek Zabytki Dobra materialne Korytarze ekologiczne i szlaki migracyjne Liczba stwierdzonych, co najmniej przypuszczalnych oddziaływań skumulowanych Suma Suma oddziaływanie skumulowane X X 315

315 Tabela Matryca skumulowanych oddziaływań dla poszczególnych działań na cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000 i integralność obszaru PLH oraz wszystkich działań na cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000 i integralność obszaru PLH wynikające z zapisów Programu ochrony brzegu Działania Cele i przedmiot ochrony obszaru PLH Obszary Natura 2000 Integralność obszaru PLH Cele i przedmiot ochrony obszaru PLB Integralność obszaru PLB Liczba stwierdzonych, co najmniej przypuszczalnych oddziaływań skumulowanych Suma Przewidziane w Programie Realizowane Planowane Sztuczne zasilanie Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi Umocnienia brzegowe Odwodnienie klifu Jastrzębia Góra Budowa gazociągu podmorskiego Kosakowo-Gdańsk Zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław (wały przeciwpowodziowe, ostrogi, kierownice w ujściu Wisły) Budowa gazociągu i terminalu LNG w Świnoujściu Ochrona brzegów Modernizacja i rozbudowa infrastruktury Portu Morskiego w Elblągu Modernizacja Portu Gdynia Modernizacja portu w Świnoujściu Modernizacja i budowa portów Modernizacja i budowa przystani Przebudowa wejścia do portu Elbląg wraz z pogłębieniem torów podejściowych do portów Zalewu Wiślanego Modernizacja Portu Północnego Ochrona brzegu Przekop przez Mierzeję Wiślaną Instalacje liniowe otwarte 1) Instalacje liniowe zamknięte 2) Suma oddziaływanie skumulowane X X 316

316 Objaśnienia do tabel 8.28 i brak oddziaływania znaczącego 1 oddziaływanie bezpośrednie krótkotrwałe (B, K) lub oddziaływanie pośrednie krótko- (P, K) i średniotrwałe (P, Ś) 2 oddziaływanie bezpośrednie średniotrwałe (B, Ś) lub oddziaływanie pośrednie długotrwałe (P, D) 3 oddziaływanie bezpośrednie długotrwałe (B, D) 1) Instalacje liniowe otwarte, np. kolektory, rurociągi do zrzutu i poboru wód 2) Instalacje liniowe zamknięte, np. rurociągi gazowe i kable 317

317 Działaniem powodującym najbardziej skumulowane oddziaływanie na wszystkie analizowane komponenty środowiska w obszarze Programu jest planowany przekop Mierzei Wiślanej (tab. 8.28). Jednak oddziaływanie to zostało sklasyfikowane jako słabe, podobnie jak w przypadku 19 innych analizowanych działań. Nie stwierdzono natomiast, aby którekolwiek z przewidzianych w Programie, realizowanych i planowanych działań, powodowało znaczące oddziaływania skumulowane. W przypadku przewidzianego w Programie sztucznego zasilania, oddziaływanie skumulowane jest niemożliwe do jednoznacznego określenia. Liczba, co najmniej przypuszczalnych skumulowanych oddziaływań, wynosiła do 18 (w przypadku przekopu przez Mierzeję Wiślaną, modernizacji i rozbudowy portów morskich oraz zabezpieczenia przeciwpowodziowego Żuław). Działania przewidziane w Programie wraz z działaniami realizowanymi i planowanymi, w sposób znaczący skumulowany najbardziej będą oddziaływały na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH, a także powierzchnię ziemi i krajobraz. W przypadku powietrza, klimatu i zabytków będzie to oddziaływanie skumulowane niemożliwe do jednoznacznego określenia, a w przypadku pozostałych komponentów oddziaływanie skumulowane będzie słabe. W przypadku analizy oddziaływań na obszary sieci Natura 2000 najbardziej skumulowane oddziaływanie występuje w działaniach związanych z przekopem Mierzei Wiślanej (tab. 8.28). Drugim pod względem skumulowanego oddziaływania na obszary Natura 2000 działaniem jest modernizacja i rozbudowa portów morskich (w Świnoujściu, Gdańsku, Gdyni i Elblągu). W obu przypadkach działania te powodują znaczące oddziaływania skumulowane na obszary Natura Trzy z działań przewidzianych w Programie sztuczne zasilanie, oraz odwodnienie klifu Jastrzębia Góra będą przypuszczalnie wywoływać oddziaływania skumulowane, jednak nie można tego jednoznacznie określić. W przypadku pozostałych działań oddziaływanie skumulowane na obszary sieci Natura 2000 będzie słabe. Liczba co najmniej przypuszczalnych skumulowanych oddziaływań wynosiła od 1 (w przypadku odwodnienia klifu Jastrzębia Góra) do 4 (w przypadku wszystkich działań realizowanych i planowanych). Działania przewidziane w Programie wraz z działaniami realizowanymi i planowanymi będą powodować znaczne oddziaływania skumulowane szczególnie na cele i przedmiot ochrony obszaru PLH. Słabe oddziaływania skumulowane będą zaś wynikiem wpływu analizowanych działań na integralność obszaru PLH, cele i przedmiot ochrony obszaru PLB oraz integralność obszaru PLB. Należy jednak podkreślić, że analiza wskazuje na fakt, że konieczne jest w przyszłości określenie tych oddziaływań na bazie dokładnej wiedzy o przedsięwzięciu działaniu realizowanym, tj. o zastosowanej w nim technologii, czasie realizacji i dokładnym miejscu kilometraż brzegu (autorzy Prognozy założyli, że ochroną zostaną objęte tylko fragmenty brzegu wskazane w Programie zagrożone, bezpośrednio erozją i powodzią sztormową). Nawet prognozowanie musi się opierać na realnych danych, które prognozę czynią odpowiedzialną. W sytuacji z jaką mamy do czynienia w Programie ochrony brzegu, gdzie działanie są w bardzo ogólnikowy sposób opisane, powyższe prognozowanie skumulowanych oddziaływań należy traktować z dużą dozą ostrożności oraz urealniać je i uszczegóławiać w procedurze OOŚ. Ochrona brzegu morskiego na wysokości miejscowości Łeba Przedmiotem raportu była analiza możliwości realizacji, w sposób bezpieczny dla środowiska, przedsięwzięcia, polegającego na wykonaniu modułów progów podwodnych, odtworzeniu istniejącego zespołu ostróg brzegowych, sztucznym zasilaniu brzegu morskiego i pasa skłonu brzegowego oraz odbudowie odmorskiej skarpy wydm. Planowany do zabezpieczenia odcinek brzegu zlokalizowany jest po wschodniej stronie portu rybackiego Łeba na kilometrażu 180,00-183,00. Wyznaczony obszar planowanych działań na obszarze Morza Bałtyckiego obejmuje lokalizację inwestycji wraz z uwzględnieniem zasięgu jej oddziaływania, wynoszącym po 150 m od strony Instytut Morski w Gdańsku, ul. Długi Targ 41/42, Gdańsk 318

318 zachodniej i wschodniej oraz 300 m od linii brzegowej w głąb morza. Całość inwestycji obejmować będzie teren plaży oraz obszar morski o szerokości do 250 m od linii brzegu morskiego. Ochrona brzegu morskiego na wysokości miejscowości Ustka Przedmiotem raportu była analiza możliwości realizacji, w sposób bezpieczny dla środowiska, przedsięwzięcia, polegającego na niwelacji rynny przybrzeżnej, ustawieniu modułu progów podwodnych, odtworzeniu systemu ostróg i opasek, refulacji na brzegu morskim na 232,00-233,5 km; z uwzględnieniem zasięgu jej oddziaływania, wynoszącym po 150 m od strony zachodniej i wschodniej oraz 300 m od linii brzegowej w głąb morza. Ochrona brzegu morskiego na wysokości miejscowości Rowy Przedmiotem raportu była analiza możliwości realizacji, w sposób bezpieczny dla środowiska, przedsięwzięcia, polegającego na zabezpieczeniu odcinka brzegu morskiego (wykonanie modułów progowych, zespołu ostróg brzegowych i sztuczne zasilanie) na km 217,00-222,00, znajdującego się na zachód od portu rybackiego Rowy; z uwzględnieniem zasięgu jej oddziaływania, wynoszącym po 150 m od strony zachodniej i wschodniej oraz 300 m od linii brzegowej w głąb morza. Ocena oddziaływań ww. przedsięwzięć Kompleksowej analizie we wszystkich trzech przypadkach poddano takie elementy środowiska jak: oraz powietrze atmosferyczne, klimat akustyczny, roślinność, zwierzęta, powierzchnia ziemi i gleba, wody powierzchniowe, wody podziemne, walory krajobrazowe i kulturowe, zdrowie ludzi, oddziaływanie skumulowane wszystkich projektów ochrony brzegu morskiego na odcinku Ustka-Łeba, analiza wpływu przedsięwzięcia na pojawienie się gatunków zwierząt i roślin obcych siedliskowo, propozycja monitoringu w zakresie skuteczności zastosowanych rozwiązań, analiza wpływu przedsięwzięcia na dynamikę brzegu morskiego. Szczególną uwagę zwrócono na: a) w przypadku Łeby obszary Natura2000 (Przybrzeżne Wody Bałtyku PLB990002, Pobrzeże Słowińskie PLB i Ostoja Słowińska PLH220023), Słowiński Park Narodowy, siedliska przyrodnicze (Nadmorskie wydmy białe 2120, Nadmorskie wydmy szare 2130, Nadmorskie wrzosowiska bażynowe 2140), 319

319 b) w przypadku Ustki obszary Natura2000 (Ostoja Słowińska PLH220023, Pobrzeże Słowińskie PLB220003), Obszar Chronionego Krajobrazu Pas pobrzeża na wschód od Ustki" oraz Słowiński Park Narodowy. Planowane przedsięwzięcia wiążą się głównie z oddziaływaniem bezpośrednim na środowisko na etapie samej realizacji, uciążliwości te będą miały jednak charakter krótkotrwały i ustąpią wraz z zakończeniem budowy, zatem nie mają one wielkości znaczących (tab. 8.30). Mimo bezpośredniego wpływu w większości oddziaływanie to będzie miało charakter nieznaczący. W okresie realizacji inwestycja przyczyni się do okresowych zmian w środowisku morskim, jak i lądowym. Chwilowym wpływom podlegać będzie głównie fauna: ryby, organizmy bentosowe i ptactwo. Przedsięwzięcie to nie będzie miało bezpośredniego wpływu na całe populacje, dodatkowo siedliska roślin pozostają w różnym stopniu koncentracji w formie zwartych niewielkich powierzchni i inwestycja nie wpłynie na stan kondycji tych populacji. Przewiduje się, że po zakończeniu etapu budowy stan środowiska powróci do stanu sprzed rozpoczęcia prac. Tabela Różnice w ocenie przewidywanych znaczących oddziaływaniach zadań zawartych w Programie a ujętych w raportach oddziaływania na środowisko konkretnych przedsięwzięć pn. Ochrona brzegu morskiego na wysokości miejscowości Łeba, Ustka i Rowy Komponent środowiska Oddziaływanie zadań zapisanych w Programie Oddziaływanie zadań zapisanych w raporcie OOŚ na wysokości miejscowości Łeba Ustka Rowy Kidzina Długoterminowe Krótkoterminowe Krótkoterminowe Brak oceny Klify nadmorskie na wybrzeżu Bałtyku (dla umocnień brzegowych) Pośrednie, długoterminowe Nie dotyczy Klif ustecki - aktywny charakter klifu zostanie zachowany. Należy się spodziewać, że po kilku latach (2-3) po ustabilizowaniu się warunków morfodynamicznych podbrzeża i brzegu morskiego, tempo abrazji w miejscu pośredniego oddziaływania zostanie zmniejszone/ przywrócone do stanu istniejącego Brak oceny Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich Pośrednie, długoterminowe Brak oddziaływania, lub pośrednio zwiększenie trwałości siedliska Brak oddziaływania. Brak oceny Ptaki (naturowe) Bezpośrednie, długoterminowe Bezpośrednie, ale tylko na etapie budowy Bezpośrednie, ale tylko na etapie budowy Brak oceny Ludzie Bezpośrednie, długoterminowe Bezpośrednie, ale tylko na etapie budowy Bezpośrednie, ale tylko na etapie budowy Bezpośrednie, ale tylko na etapie budowy Zoobentos Bezpośrednie, Bezpośrednie, ale tylko Bezpośrednie, ale tylko Bezpośrednie, ale tylko 320

320 Komponent środowiska Oddziaływanie zadań zapisanych w Programie Oddziaływanie zadań zapisanych w raporcie OOŚ na wysokości miejscowości Łeba Ustka Rowy długoterminowe na etapie budowy na etapie budowy na etapie budowy Ryby Bezpośrednie, długoterminowe Bezpośrednie, ale tylko na etapie budowy Bezpośrednie, ale tylko na etapie budowy Bezpośrednie, ale tylko na etapie budowy Ptaki Bezpośrednie, długoterminowe Bezpośrednie, ale tylko na etapie budowy Bezpośrednie, ale tylko na etapie budowy Bezpośrednie, ale tylko na etapie budowy Ssaki Bezpośrednie, długoterminowe Brak nie występują Brak nie występują Brak nie występują Woda Brak oddziaływania Na etapie budowy może dojść do zanieczyszczeń (substancje ropopochodne) jednak powinno być nieznaczące Na etapie budowy może dojść do zanieczyszczeń (substancje ropopochodne) jednak powinno być nieznaczące Na etapie budowy może dojść do zanieczyszczeń (substancje ropopochodne) jednak powinno być nieznaczące; długoterminowe zachowanie systemu mierzei na jeziorze Gardno, zmniejszające tempo jej abrazji u zachodniego krańca Krajobraz (dla umocnień brzegowych) Bezpośrednie, długoterminowe Brak oddziaływania ze względu na istniejące już konstrukcje hydrotechniczne Brak oddziaływania ze względu na istniejące już konstrukcje hydrotechniczne Brak oddziaływania ze względu na istniejące już konstrukcje hydrotechniczne Dobra materialne Pośrednie, długoterminowe Brak (prawdopodobnie) Brak (prawdopodobnie) Brak (prawdopodobnie) Zabytki Pośrednie, długoterminowe Brak (ze względu na brak zabytków na tym odcinku) Brak (ze względu na brak zabytków na tym odcinku) Brak (ze względu na brak zabytków na tym odcinku) Powietrze Brak Bezpośrednie, ale tylko na etapie budowy Bezpośrednie, ale tylko na etapie budowy Bezpośrednie, ale tylko na etapie budowy Elementy dodatkowe, oceniane w raportach oddziaływania na środowisko przedsięwzięcia pn. Ochrona brzegu morskiego na wysokości miejscowości Łeba, Ustka i Rowy, a nie oceniane w Programie to: gospodarka odpadowa potencjalne oddziaływanie na środowisko planowanego przedsięwzięcia na etapie budowy bądź likwidacji będzie bezpośrednie i krótkoterminowe, gospodarka wodno-ściekowa ścieki bytowe będą odpowiednio zabezpieczane i nie będą miały wpływu na środowisko. Odpływ wód z zawiesiną z czerpaków koparki (w trakcie prac) może lokalnie zwiększyć zmętnienie wody i obniżyć jej przezroczystość, 321

321 wibracje (przy posadowieniu progów podwodnnych i ostróg) charakter czasowy (ograniczony do czasu pracy kafara pneumatycznego); nie powinny przenosić się poza obszar budowy, niemniej mogą być odczuwalne przez zwierzęta, zooplankton krótkotrwały, hałas podwyższony poziom hałasu w wyniku prac sprzętu będzie mieć charakter okresowy i krótkotrwały; mogą zachodzić okresowe przekroczenia dopuszczalnych poziomów emisji dźwięku do środowiska, mikołajek nadmorski i kruszczyk rdzawoczerwony (Rowy) brak oddziaływania, paprotka zwyczajna (Rowy) zachowanie siedliska dla tego gatunku, turzyca piaskowa (Rowy) możliwość powstania nowego potencjalnego siedliska dla tego gatunku. Oddziaływanie długoterminowe: pozytywne negatywne (tab. 8.31): ze względu na niewielki obszar inwestycji w stosunku do całej strefy brzegowej oraz w stosunku do powierzchni siedliskowych i ze względu na wysoki stopień antropogenizacji oraz istniejących przeobrażeń tego terenu nie przewiduje się wystąpienia uszczerbku w populacjach gatunków będących pod wpływem niniejszego przedsięwzięcia, oddziaływanie przedsięwzięcia na poszczególne elementy środowiska, w wariancie proponowanym przez Wnioskodawcę, nie będzie powodowało znaczącego negatywnego oddziaływania, ani na etapie planowania, ani realizacji przedsięwzięcia, ani jego eksploatacji, a także na etapie likwidacji. Wynika to z braku ponadnormatywnych oddziaływań na środowisko oraz stosunkowo niewielkiej powierzchni inwestycji w stosunku do obszarów chronionych prawem, stosując dostępne rozwiązania techniczne, technologiczne oraz organizacyjne, zostaną dotrzymane standardy jakości środowiska. Również wzajemne oddziaływania poszczególnych elementów środowiska na siebie, wywołane realizacją przedsięwzięcia nie będzie nosić znamion negatywnego oddziaływania znaczącego, konstrukcje budowli nie pogorszą środowiska lokalnego ale przyczynią się do ochrony obiektów budowlanych, bezpieczeństwa ludzi, wpłyną pozytywnie na rozwój turystyki w regionie, w związku z ustabilizowaniem dynamiki hydrogeologicznej podbrzeża możliwe będzie zasiedlanie tego obszaru zespołami roślinnymi i zwierzęcymi, a pośrednio przyczyni się to do zwiększenia bazy pokarmowej dla zimującego ptactwa, powstałe budowle hydrotechniczne utworzą dodatkowe siedliska dla narybku, larw, czy organizmów poroślowych, progi podwodne współpracując ze sztucznym zasilaniem i wspomagane lokalnie przez zespoły ostróg w istotny sposób zmniejszą oddziaływanie falowania na plaże i wydmy, umożliwi odkładanie się osadów w cieniu progów, jak również ograniczy okresowo, bezpowrotne odprowadzanie osadów w strefę nieaktywnego przybrzeża, w pasie pomiędzy progami podwodnymi a linią brzegową, utworzone zostaną formy akumulacyjne różnego typu: ławice, wypukłości brzegu i tombolo, nastąpi poszerzenie plaż i pasa kąpieliskowego przybrzeża, na skutek odtworzenia plaży nastąpi zainicjowanie procesów zmierzających do odtworzenia się w tym rejonie wału wydmowego, co w połączeniu z zachowaniem dużej szerokości płytkiego podbrzeża da nam efekt stabilizacji brzegu morskiego wraz z jej niewielkim przesunięciem w kierunku północnym, zatrzymane zostaną procesy osuwiskowe na stworzonym klifie, znaczny pozytywny wpływ na powierzchnię ziemi i zatrzymanie odnotowanych ruchów osuwiskowych na brzegu morskim, 322

322 budowa progów/sztucznych raf umożliwi zwiększenie różnorodności biologicznej i potencjału biotycznego strefy - znaczenie siedliskotwórcze, pojawienie się akumulacji na brzegu morskim (planowanych konstrukcji) pośrednio i pozytywnie wpłynie na siedlisko wydmy białej. Tabela Różnice w przewidywanych kierunkach oddziaływań (pozytywnych-negatywnych) pomiędzy Programem a raportami, uwzględnionymi w tabeli 8.3, oddziaływania na środowisko przedsięwzięcia pn. Ochrona brzegu morskiego na wysokości miejscowości Łeba, Ustka i Rowy Komponent środowiska Klify na wybrzeżu Bałtyku (dla umocnień brzegowych) Program ochrony brzegu Ochrona brzegu morskiego na wysokości miejscowości Łeba Ustka Rowy N/Z Nie dotyczy P Brak oceny Ptaki (naturowe) Z P P P Zoobentos Z Brak negatywnego Brak negatywnego Brak negatywnego Ssaki Z Brak oddziaływania Brak oceny Brak oddziaływania Woda (dla sztucznego zasilania) Krajobraz (dla umocnień brzegowych) BOZ Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania N/P Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania Zabytki P Brak oddziaływania Brak oddziaływania Brak oddziaływania P oddziaływanie pozytywne N oddziaływanie negatywne Z oddziaływanie zróżnicowane BOZ brak znaczącego oddziaływania 8.3. Ocena wpływu działań przewidzianych do realizacji w Programie w kontekście zakazów określonych w ustawie o ochronie przyrody dotyczącymi czynności na obszarach chronionych Zamieszczona w rozdziale 8.2 ocena wykazała, że realizacja zadań przewidzianych w Programie na niektórych odcinkach brzegu może być sprzeczna z zakazami dotyczącymi czynności na obszarach chronionych (zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody). W konfrontacji zadań Programu z określonymi zakazami (tab. 8.32), wzięto pod uwagę parki narodowe i rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszar chronionego krajobrazu i obszary Natura Zakazy czynności znajdujące się w ustawie o ochronie przyrody dla parków narodowych i rezerwatów przyrody przedstawiono zgodnie z art. 15, dla parków krajobrazowych zgodnie z art. 17, dla obszarów chronionego krajobrazu zgodnie z art. 24 oraz dla obszarów Natura 2000 zgodnie z art. 33 z zastrzeżeniem art

323 Tabela Konfrontacja zadań przewidzianych do realizacji w Programie z określonymi w ustawie o ochronie przyrody zakazami dotyczącymi czynności na obszarach chronionych Zakazy w ustawie o ochronie przyrody Stosunek do zakazu Potencjalne naruszenie w zadaniach Programu Parki narodowe i rezerwaty przyrody Budowy lub przebudowy obiektów budowlanych i urządzeń technicznych, z wyjątkiem obiektów i urządzeń służących celom parku narodowego albo rezerwatu przyrody. Chwytania lub zabijania dziko występujących zwierząt, zbierania lub niszczenia jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych zwierząt, umyślnego płoszenia zwierząt kręgowych, zbierania poroży, niszczenia nor, gniazd, legowisk i innych schronień zwierząt oraz ich miejsc rozrodu. Możliwy konflikt Możliwy konflikt W zakresie obiektów i urządzeń niesłużących celom parku narodowego lub rezerwatu. W zakresie płoszenia. Pozyskiwania, niszczenia lub umyślnego uszkadzania roślin oraz grzybów. Użytkowania, niszczenia, umyślnego uszkadzania, zanieczyszczania i dokonywania zmian obiektów przyrodniczych, obszarów oraz zasobów, tworów i składników przyrody. Zmiany stosunków wodnych, regulacji rzek i potoków, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody. Ruchu pojazdów poza drogami publicznymi oraz poza drogami położonymi na nieruchomościach stanowiących własność parków narodowych lub będących w użytkowaniu wieczystym parków narodowych, wskazanymi przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z ochroną przyrody, udostępnianiem parku albo rezerwatu przyrody, edukacją ekologiczną, z wyjątkiem znaków drogowych i innych znaków związanych z ochroną bezpieczeństwa i porządku powszechnego. Zakłócania ciszy. Używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego, uprawiania sportów wodnych i motorowych, pływania i żeglowania, z wyjątkiem akwenów lub szlaków wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Możliwy konflikt Możliwy konflikt Możliwy konflikt Możliwy konflikt Brak konfliktu Możliwy konflikt Możliwy konflikt W zakresie niszczenia roślin i grzybów. W zakresie użytkowania, niszczenia, zanieczyszczania i dokonywania zmian obiektów przyrodniczych, obszarów oraz zasobów, tworów i składników przyrody. W zakresie zmian, które nie mają służyć ochronie przyrody. W zakresie poruszania się pojazdów poza drogami położonymi na nieruchomościach stanowiących własność parków narodowych lub będących w użytkowaniu wieczystym parków narodowych. Nie dot. działań związanych z ochroną brzegów Możliwość naruszenia zakazu zakłócania ciszy np. na etapie budowy umocnień brzegowych. W zakresie używania sprzętu pogłębiającego pogłębiarek i barek. 324

324 Zakazy w ustawie o ochronie przyrody Wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu. Stosunek do zakazu Możliwy konflikt. Potencjalne naruszenie w zadaniach Programu W zakresie wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu. Prowadzenia badań naukowych w parku narodowym bez zgody dyrektora parku, a w rezerwacie przyrody bez zgody regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Brak konfliktu Nie dot. działań związanych z ochroną brzegów Wprowadzania gatunków roślin, zwierząt lub grzybów, bez zgody ministra właściwego do spraw środowiska. Brak konfliktu Nie dot. działań związanych z ochroną brzegów Parki krajobrazowe Realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. Nr 199, poz i Nr 227, poz oraz z 2009 r. Nr 42, poz. 340 i Nr 84, poz. 700) zwaną dalej ustawą o udostępnianiu informacji. Umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej, rybackiej i łowieckiej. Wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budową, odbudową, utrzymaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych. Dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej. Budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem obiektów służących turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej. Możliwy konflikt Możliwy konflikt Brak konfliktu Możliwy konflikt Możliwy konflikt W zakresie realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. W zakresie dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk i złożonej ikry. W zakresie prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budową, odbudową, utrzymaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych. W zakresie dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej. W zakresie budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem obiektów służących turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej. 325

325 Zakazy w ustawie o ochronie przyrody Lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 200 m od krawędzi brzegów klifowych oraz w pasie technicznym brzegu morskiego. Likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych. Używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego na otwartych zbiornikach wodnych. Stosunek do zakazu Możliwy konflikt Możliwy konflikt Możliwy konflikt Potencjalne naruszenie w zadaniach Programu W zakresie pasa technicznego brzegu morskiego. W zakresie przekształcania zbiorników wodnych i obszarów wodno-błotnych. W zakresie używania sprzętu pływającego pogłębiarek i barek. Obszar chronionego krajobrazu Zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką. Realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy o udostępnianiu informacji. Wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub remontem urządzeń wodnych. Dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody. Lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej. Brak konfliktu Możliwy konflikt Brak konfliktu Możliwy konflikt Możliwy konflikt Nie dot. działań związanych z ochroną brzegów. W zakresie realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. W zakresie prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budową, odbudową, utrzymaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych. W zakresie dokonywania zmian stosunków wodnych (w przypadku wznoszenia budowli w sąsiedztwie obszarów nisko położonych i solnisk). W zakresie lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej. Lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 200 m od linii brzegów klifowych oraz w pasie technicznym brzegu morskiego. Możliwy konflikt W zakresie pasa technicznego brzegu morskiego. 326

326 Zakazy w ustawie o ochronie przyrody Natura 2000 Pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura Wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura Pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami. Stosunek do zakazu Możliwy konflikt Możliwy konflikt Możliwy konflikt Potencjalne naruszenie w zadaniach Programu W zakresie pogorszenia stanu siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura W zakresie negatywnego oddziaływania na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000 W zakresie pogorszenia integralności obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami. Ponadto w planach ochrony i planach zadań ochronnych dla czterech obszarów znajdują się zapisy wskazujące na potrzebę zachowania w stanie naturalnym brzegów morskich, leżących w granicach tych obszarów chronionych. Dla Słowińskiego i Wolińskiego Parku Narodowego dokumenty takie są obecnie w trakcie opracowania. Należy jednak zaznaczyć, że brak formalnie ustanowionych planów ochrony nie oznacza, że nie można zidentyfikować celów ochrony tych obszarów. A w tym wypadku również wymagają one zachowania naturalnej dynamiki brzegu morskiego. Ze względu na to, że Program przewiduje na tych odcinkach brzegu zadania ochrony przed erozją, może dojść do konfliktu zapisów i powstania problemu ochrony środowiska i ochrony przyrody w skali lokalnej. Analizę zapisów w planach ochrony dotyczących ochrony naturalnego środowiska strefy brzegowej w odniesieniu do zadań przewidzianych w Programie przedstawiono w tabeli

327 Tabela Zadania Programu kolidujące* z realizacją zapisów obowiązujących planów ochrony dla rezerwatów i planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 w poszczególnych rejonach strefy brzegowej Obszar chroniony Podstawa prawna planu ochrony Zapisy w planie ochrony Identyfikacja problemu zadania Programu Zalew Wiślany Rezerwat przyrody Zatoka Elbląska Plan ochrony rezerwatu Zatoka Elbląska Załącznik nr 22 do rozporządzenia Nr 45 Wojewody Warmińsko- Mazurskiego z dnia 8 listopada 2006 r. W celu zachowania dotychczasowego zróżnicowania siedlisk rezerwatu proponuje się: Zakres i terminy prac hydrotechnicznych prowadzonych w rezerwacie powinny być uzgadniane z organem sprawującym bezpośredni nadzór nad rezerwatem. Za wyjątkiem sytuacji awaryjnych, np. zagrożenia powodziowego. Nie mogą być one prowadzone w okresie Zadania Programu: Sztuczne zasilanie, i Umocnienia brzegowe nie specyfikują zakresu i terminów prac hydrotechnicznych. Istnieje konieczność dostosowania terminu prowadzenia prac poza okresem Zatoka Gdańska Rezerwat przyrody Ptasi Raj Zarządzenie Nr 2/2014 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku z dnia 5 lutego 2014 roku w sprawie ustanowienia zadań ochronnych dla rezerwatu przyrody Ptasi Raj W części plażowej dopuszcza się prace nad stabilizowaniem Mierzei Messyńskiej, przy zastrzeżeniu wykorzystywania do tego celu tylko materiałów naturalnych oraz terminu zimowego ze względu na populację zmieraczka plażowego. Zadania Programu: Sztuczne zasilanie, i Umocnienia brzegowe nie specyfikują zakresu i terminów prac hydrotechnicznych. Istnieje konieczność dostosowania terminu prowadzenia prac. Rezerwat przyrody Kępa Redłowska Zarządzenie nr 6/2010 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku z dn. 7 kwietnia 2010 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody Kępa Redłowska Konieczność zaniechania stabilizacji strefy brzegowej morza wzdłuż rezerwatu (w pasie o szerokości 500 m) jakimikolwiek metodami, lokalizacji obiektów hydrotechnicznych, sztucznych zmian batymetrii dna z wyjątkiem sytuacji zagrażających bezpieczeństwu powszechnemu. Odcinek rezerwatu na km 80,9 81,1 przewidziany jest w Programie do sztucznego zasilania i budowy umocnień brzegowych. Otwarte morze Obszar Natura 2000 PLH Jezioro Bukowo Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 29 kwietnia 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Jezioro Bukowo PLH Priorytetem powinno być zachowanie naturalnych procesów brzegowych. Działania ochronne w obrębie brzegu morskiego powinno się ograniczać tylko do stref zurbanizowanych (czyli ochrony zdrowia i mienia), wszelkie działania potencjalnie ingerujące w naturalnie wykształcony pas nadmorski (czyli tzw. ochrony brzegów morskich) w obszarze Natura 2000 należy poprzedzać oceną oddziaływania na środowisko. Należy preferować metody potencjalnie najmniej Włączenie całego odcinka Mierzei jeziora Bukowo nie ma uzasadnienia w kontekście zabezpieczenia zaplecza, które jest zagospodarowane tylko w rejonie osady Dąbkowice. 328

328 Obszar chroniony Podstawa prawna planu ochrony Zapisy w planie ochrony Identyfikacja problemu zadania Programu inwazyjne, takie jak np. odbudowa zniszczonych wydm. Obszar Natura PLH Mierzeja Sarbska Zarządzenie nr 6/2010 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku z dnia 8 kwietnia 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Mierzeja Sarbska PLH Zachowanie procesów naturalnej dynamiki brzegu, z wyjątkiem utrzymania istniejących przejść i zjazdów ratunkowych na plażę, przy których możliwe jest umacnianie wydm metodami biologicznymi. Ponadto zaleca się odtwarzanie wydm i procesów wydmotwórczych poprzez usunięcie nasadzeń sosny i kosodrzewiny, w celu przywrócenia nieleśnych powierzchni wydmowych i procesu wydmotwórczego. Odcinek 100 m (km ,1) w obrębie ostoi wskazany jest w Programie do realizacji zadań: sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi i umocnienia brzegowe. Zalew Szczeciński Rezerwat przyrody Białodrzew Kopicki Plan ochrony rezerwatu Białodrzew Kopicki. Rozporządzenie Nr 58/2007 Wojewody Zachodniopomorskiego z dnia 12 października 2007 Jako sposób eliminacji lub ograniczania istniejących i potencjalnych zagrożeń jakim jest Izolacja brzegu od wód sztormowych przedstawiono odsłonięcie klifu na działanie fal. Cały odcinek brzegu jest przewidziany w Programie do wykonywania sztucznego zasilania i umocnień brzegowych *zapisy w pozostałych obowiązujących planach zadań ochronnych (tab. 2.1, 2.2) nie odnoszą się do kwestii związanych z ochroną brzegów morskich 9. Informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko Zgodnie z art. 104 ust. 2 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku w razie stwierdzenia możliwości wystąpienia znaczącego transgranicznego oddziaływania na środowisko, pochodzącego z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na skutek realizacji projektów polityk, strategii, planów lub programów, o których mowa w art. 46 lub 47 tej ustawy, przeprowadza się postępowanie dotyczące transgranicznego oddziaływania na środowisko. Konieczność przeprowadzenia analizy możliwych transgranicznych oddziaływań dla poszczególnych zadań Programu, wynika również z Konwencji o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych i jezior międzynarodowych, sporządzonej w Helsinkach dnia 17 marca 1992 r. (Dz. U Nr 78, poz. 702), zwanej dalej Konwencją o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych. Z polskich obszarów morskich jedynie Zalew Wiślany i Zalew Szczeciński spełniają, określoną w art. 1. tej Konwencji, definicję wód transgranicznych. Zarówno Federacja Rosyjska, jak i Republika Federalna Niemiec są Stronami wyżej wskazanej Konwencji, zgodnie z oświadczeniem rządowym z dnia 8 lipca 2002 r. w sprawie mocy obowiązującej Konwencji o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych i jezior międzynarodowych, sporządzonej w Helsinkach dnia 17 marca 1992 r. (Dz. U Nr 78, poz. 703). 329

329 Analizując poszczególne zadania przewidziane w ramach Programu, nie stwierdzono zadań, które zgodnie z kryteriami Konwencji o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym mają charakter inwestycji z załącznika I, tj. mogących spowodować znaczące szkodliwe oddziaływania transgraniczne. Przeprowadzono analizę ogólnych kryteriów wspomagających określenia znaczenia dla środowiska rodzajów działalności niewymienionych w załączniku I a wymienionych w załączniku III Konwencji wielkość działalności, lokalizacja zadania oraz narażenie. Analiza wykazała, że na etapie realizacji zadań Programu, konieczne będzie przeprowadzenie procedur ocen oddziaływania na środowisko. Znając skalę, lokalizację, harmonogram oraz technologię poszczególnych zadań niezbędna będzie identyfikacja znaczących oddziaływań, w tym potencjalnych oddziaływań transgranicznych. Dotyczyć to może jedynie dwóch wskazanych w Programie rejonów, a w szczególności wyznaczonych w nich odcinków brzegu zlokalizowanych blisko granic z Republiką Federalną Niemiec i Federacją Rosyjską (tab. 9.1). Tabela Rejony brzegu morskiego określone w Programie, na których dopuszczone są zadania związane z ochroną brzegu morskiego, a na których możliwe jest oddziaływanie transgraniczne Numeracja wg Programu 1. Zalew Wiślany 5. Nazwa odcinka Kilometraż Przewidziane działania w Programie Zalew Szczeciński wraz ze Świną, Dziwną, oraz Zalewem Kamieńskim Odcinek w pobliżu granicy Odcinek w pobliżu granicy Sztuczne zasilanie Umocnienia brzegowe Sztuczne zasilanie Umocnienia brzegowe Analiza zadań planowanych na Zalewie Wiślanym w Programie (który przewiduje budowę nowych umocnień brzegowych) wskazuje, że wobec uznania konieczności zachowania naturalnych procesów brzegowych tworzących wysokie brzegi wydmowe żadne nowe umocnienia nie powinny być budowane na nadzalewowym brzegu Mierzei Wiślanej na wschód od Krynicy Morskiej a więc również przy granicy z Federacją Rosyjską. Ponadto względna równowaga dynamiczna, niska klasa zagrożeń erozyjnych i duża odporność brzegu nie wskazuje na potrzeby ochrony tego odcinka brzegu. Po drugiej stronie Zalewu, na wschód od Nowej Pasłęki, wał przeciwpowodziowy już istnieje. Zakres oraz sposób prowadzenia ewentualnych prac modernizacyjnych na wale w bezpośrednim sąsiedztwie granicy przy zachowaniu zasad ochrony przyrody i środowiska ograniczy do minimum możliwość powstania znaczących oddziaływań transgranicznych. Wobec powyższego na poziomie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, nie stwierdzono możliwości wystąpienia znaczącego negatywnego transgranicznego oddziaływania na środowisko. 10. Określenie, analiza i ocena stanu środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem Biorąc pod uwagę ogólny charakter zapisów Programu, uwzględniając również ocenę oddziaływania zadań przewidzianych w Programie na stan środowiska i obszary Natura 2000, przyjęto, że określenie, analiza i ocena stanu środowiska na obszarach przewidywanym znaczącym oddziaływaniem jest adekwatna do przedstawionej w rozdziale

330 11. Przedstawienie rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji Programu ochrony brzegów morskich, w szczególności na cele i przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru Zapobieganie negatywnym oddziaływaniom na środowisko Zapobieganie, w rozumieniu nie dopuszczanie do czegoś (Szymczak i in. 1981) opisuje sytuację nie wystąpienia jakiekolwiek skutków podjętych działań. W przypadku, gdy występuje konieczność przeprowadzenia działań związanych z ochroną brzegów morskich, trudno mówić o zapobieganiu negatywnym oddziaływaniom na środowisko. Ze względu na swoją specyfikę działania te, zarówno na etapie realizacji, jak i funkcjonowania obiektów hydrotechnicznych, będą negatywnie oddziaływać na kilka elementów środowiska (patrz rozdział 8). Każda ingerencja techniczna w naturalne procesy zachodzące w strefie brzegowej powoduje ich naruszenie, a poprzez to powoduje negatywne oddziaływania. Wobec powyższego o zapobieganiu negatywnym oddziaływaniom możemy mówić jedynie w przypadku nie podejmowania tego typu działań. Działania podejmowane w ramach ochrony brzegu morskiego wynikają z konieczności ochrony życia ludzkiego, zabezpieczenia infrastruktury lub terenów istotnych ze względu na inne wartości np. historyczne. W pozostałych wypadkach działania takie nie powinny być w ogóle podejmowane (patrz rozdz. 16 rekomendacje). Zapobieganie negatywnym oddziaływaniom na środowisko powinno polegać na: nie wprowadzaniu nowych obiektów infrastrukturalnych na tereny zagrożone, mogące w dającej się ocenić przyszłości implikować konieczność podjęcia działań związanych z ochroną przylegających do nich brzegów morskich, dokonaniu wieloaspektowej analizy konieczności podejmowania działań związanych z ochroną brzegu morskiego poza terenami już zurbanizowanymi (miastami, miejscowościami, terenami portowymi itd.). Analiza taka powinna bilansować zyski i straty, również w aspekcie przyrodniczym. Niejednokrotnie, zapobieganie niszczeniu obszarów lądowych poprzez podjęte działania techniczne w strefie brzegowej, przyczynia się do zachowania siedlisk i miejsc występowania gatunków chronionych, uwzględniać, w przypadkach planów budowy nowych obiektów hydrotechnicznych, nie związanych z ochroną brzegów morskich (przystanie, regulacje ujść rzecznych, mola, infrastruktura portowa itd.), biorąc pod uwagę specyfikę lokalizacji tych działań, ich skutki na procesy morfodynamiczne w strefie brzegowej, których zakłócenie może w przyszłości skutkować koniecznością podjęcia działań związanych z ochroną brzegu morskiego. Ograniczenie negatywnych oddziaływań na środowisko W Programie wskazano odcinki brzegu morskiego wraz z przewidywaną na nich działalnością w bardzo ogólnym zakresie. Stąd konkretne propozycje rozwiązań mających na celu ograniczenie negatywnego oddziaływania na siedliska i gatunki chronione będą mogły być określone na etapie podejmowania decyzji o realizacji działań hydrotechnicznych na poszczególnych odcinkach brzegu. Z pewnością takie ograniczenia powinny być oparte na wyborze najmniej szkodliwego dla środowiska rozwiązania technicznego. Analiza wad i zalet możliwych do zastosowania rozwiązań technicznych pod kątem ich oddziaływania na środowisko znajduje się w rozdziale 5.11 niniejszej Prognozy. Ograniczenie negatywnych oddziaływań na środowisko powinno być rozpatrywane na kilku płaszczyznach: 331

331 terminu prowadzonych prac hydrotechnicznych, tj. poza okresami istotnymi dla gatunków chronionych, występujących w zasięgu oddziaływania (np. okresy lęgów ptaków, tarło i wędrówki ryb); zastosowanych technologii, w tym technologii niskoemisyjnych pod względem hałasu i zanieczyszczeń, wykorzystywanych materiałów, tj. nie wprowadzania materiałów obcych: gruzu, tzw. ziemi, piasku ze żwirowni (Łabuz 2013), zastosowanych metod ochrony brzegu, tj. ograniczenie do niezbędnego minimum twardej zabudowy brzegu i wykorzystywanie rozwiązań bardziej ekologicznych, pasywnych ochronnych konstrukcji brzegowych (Frankowski i in. 2009), uwzględniając każdorazowo skuteczność i trwałość zastosowanych rozwiązań hydrotechnicznych, Kompensacja przyrodnicza negatywnych oddziaływań na środowisko W sytuacji braku rozwiązań alternatywnych oraz wobec istnienia wymogów nadrzędnego interesu publicznego (które wymagają realizacji danego przedsięwzięcia), musi być stosowana kompensacja przyrodnicza. Środki kompensujące to środki niezależne od przedsięwzięcia, w tym od wszelkich powiązanych z nim działań łagodzących. Ich celem jest kompensacja negatywnych skutków podejmowanych zadań, tak by zachowana została ogólna spójność ekologiczna sieci Natura Zgodnie z postanowieniami art. 6 Dyrektywy Siedliskowej środki kompensujące potrzebne dla zrównoważenia negatywnego oddziaływania na obszar sieci Natura 2000 mogą obejmować między innymi: odtwarzanie lub poprawę stanu istniejących obszarów: odtworzenie siedliska, by zagwarantować jego wartości oraz przestrzeganie celów ochrony obszaru lub poprawa stanu pozostałego siedliska w stopniu proporcjonalnym do szkód wyrządzonych na danym obszarze Natura 2000 poprzez realizowane tam przedsięwzięcie, odtworzenie siedliska na nowym lub powiększonym obszarze, który będzie włączony do sieci Natura 2000, zaproponowanie nowego obszaru na mocy Dyrektyw Siedliskowej lub Ptasiej, reintrodukcję gatunków, restytucję i wzmacnianie gatunków (w tym drapieżnych), zakup ziemi, tworzenie terenów mogących służyć kompensacji. Na negatywne oddziaływanie związane z ochroną brzegów morskich narażone są przede wszystkim siedliska związane bezpośrednio ze strefą brzegową. W przypadku klifów, zastosowanie działań kompensacyjnych w postaci odtworzenia zniszczonego siedliska jest praktycznie niemożliwe. Odtworzenie siedlisk wydmowych wymagałoby z kolei zastosowania działań hydrotechnicznych (a więc sztuczne zasilanie) i biotechnicznych. W przypadku zniszczenia siedlisk gatunków chronionych na mocy Dyrektywy siedliskowej (Lnica wonna Linaria loeselii), czy w ramach prawa krajowego (np. mikołajek nadmorski), notowanych na odcinkach wymienionych w Programie, działaniem kompensacyjnym powinna być ich reintrodukcja. Skala negatywnych oddziaływań zadań Programu (rozdział 8) nie wskazuje na konieczność proponowania w ramach kompensacji nowego obszaru na mocy Dyrektyw Siedliskowej lub Ptasiej. W tabeli 11.1 wskazano propozycje działań i metod ochrony brzegu najmniej ingerujących w środowisko nadmorskie (Łabuz 2013, ze zmianami) z podziałem na cele poszczególnych działań w odniesieniu do negatywnych oddziaływań na środowisko. 332

332 Tabela Propozycje działań i metod ochrony brzegu najmniej ingerujących w środowisko nadmorskie (Łabuz 2013, ze zmianami) z podziałem na cele poszczególnych działań w odniesieniu do negatywnych oddziaływań na środowisko Lp. Działanie 1. Zwiększenie obszaru trzcinowisk hamujących erozję brzegu Rodzaj wybrzeża Cel działań Zapobieganie 2. Wprowadzenie zakazu zabudowy na terenach podtapianych Zapobieganie 3. Wybrzeże Ograniczenie budowy wałów przeciwpowodziowych na terenach niskie niezamieszkałych Zapobieganie 4. Brak regulacji ujść rzek do morza, nie wydłużanie falochronów Zapobieganie Ochrona przed zniszczeniem roślin tworzących wydmy embrionalne celem rozbudowy wału wydmowego na ich zapleczu Stosowanie płotków faszynowych z przesuszonego materiału tylko w rejonach wykorzystywanych przez turystów Sztuczne zasilanie plaży o parametrach umożliwiających uzyskanie plaży o zakładanej odporności Wykorzystywanie osadu do sztucznego zasilania o parametrach zbliżonych do osadów macierzystych strefy brzegowej Niestosowanie opasek i falochronów do zatrzymania erozji na brzegu wydmowym poza rejonami zainwestowanymi Zapobieganie Zapobieganie Ograniczenie Ograniczenie Zapobieganie 10. W miejscach wysokiego zagrożenia stosować opaski lekkiego typu Zapobieganie 11. Niestosowanie zabiegów stabilizujących wydmy na odcinkach poza rejonami o zainwestowanym zapleczu Wybrzeże wydmowe Zapobieganie 12. Sadzenie na wydmach gatunków rodzimych, o zróżnicowanym składzie Zapobieganie Zapobieganie 13. Ograniczenie defragmentacji siedlisk wydmowych zejściami i opaskami betonowymi Zapobieganie 14. Rekonstruowanie tylko naturalnych wałów wydmowych Zapobieganie Stosowanie lekkich materiałów do rekonstrukcji wydm geotekstylia lub/i gabiony Wyznaczenie granic bezpiecznego inwestowania umożliwiających naturalne cofanie wydm Ograniczenie Zapobieganie 17. Niezalesianie wałów wydm nadmorskich Zapobieganie 18. Nie zabudowywać zabiegami technicznymi podnóża klifów, Wybrzeże Zapobieganie 333

333 z wyjątkiem miejsc zainwestowanych, zagrożonych erozją klifowe 19. Odbudowywanie plaży u podnóża klifu o wysokości maksymalnego napływu falowania (3 m n.p.m.) Ograniczenie 20. Stosowanie stabilizacji osuwisk na stokach klifów, zagrażających zabudowie łącznie z działaniami polegającymi na odwodnieniu Zapobieganie 21. Stabilizowanie stoków klifów roślinnością typową dla danego obszaru Zapobieganie 22. Odsunięcie zabudowy od krawędzi klifu (na erodowanych odcinkach) w celu ograniczenia przeciążenia niestabilnych warstw podłoża Zapobieganie 23. Wyznaczenie strefy buforowej, która będzie obszarem erodowanym, w celu zasilenia pobrzeża i brzegu w osad Zapobieganie 24. Stosować progi podwodne do ochrony przed falowaniem sztormowym Ograniczenie 25. Sztuczne zasilanie odcinków o ujemnym bilansie osadów (odcinki na wschód od portów, mierzeje) Ograniczenie 26. Ograniczyć do minimum ingerencję w strefę brzegową, do miejsc gdzie zagrożone jest mienie i bezpieczeństwo ludzi Wszystkie rodzaje Ograniczenie 27. Racjonalne wydobycie osadów do sztucznego zasilania z uwzględnieniem zaleceń dotyczących sposobu pobierania materiału z dna morskiego, uwzględniające strefę ochrony brzegów w pracach wydobywczych (prowadzenie prac czerpalnych w odległości nie mniejszej niż 3 km od brzegu) Zapobieganie Powyższe zestawienie wskazuje, że najwięcej działań można podjąć w celu zapobiegania negatywnemu oddziaływaniu na środowisko. Działania te nie wprost wynikają z Programu ochrony brzegów morskich, niemniej ich wdrożenie w sposób najbardziej racjonalny przyczyni się do zapobieżenia negatywnym oddziaływaniom na środowisko. Holistyczne podejście do problemu ochrony brzegów morskich, w tym przede wszystkim zapobieganie konieczności podejmowania bezpośrednich działań ochronnych, a przez to ograniczenie ich do niezbędnego minimum, stanowi najskuteczniejszy sposób uniknięcia negatywnych oddziaływań na środowisko. 334

334 12. Przedstawienie rozwiązań alternatywnych do rozwiązań zawartych w Programie ochrony brzegów morskich wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, w tym wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy, biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu oraz cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru Rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w Programie ochrony brzegów morskich wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych Analiza rozwiązań alternatywnych służy dążeniu do znalezienia sposobu ograniczenia lub uniknięcia znaczącego niepożądanego wpływu projektu planu lub programu na środowisko. Przez pojęcie rozwiązania alternatywnego można rozumieć możliwość podejmowania innych działań niż wcześniej planowane, np. o innej skali czy charakterze, ale gwarantujących osiągnięcie pierwotnego celu lub zakładanych poziomów wskaźników rezultatu. Zatem analiza rozwiązań alternatywnych może dotyczyć: alternatywnych celów, analizy doboru sposobów realizacji zadań zapisanych w Programie. Przy poszukiwaniu wariantów rozwiązań, w pierwszej kolejności zdefiniowano cel, któremu będzie służyć realizacja Programu, bowiem determinuje on przebieg analizy możliwych wariantów jego osiągnięcia. W dalszym postępowaniu odniesiono się, stosownie do poziomu szczegółowości ocenianego Programu do przedsięwzięć w nim zaproponowanych. W przypadku analizowanego dokumentu jedynym celem zapisanym w ustawie jest zabezpieczenie brzegów morskich przed zjawiskiem erozji (art.1 ust. 1 ustawy). Należy uznać, że jest on kluczowym elementem długookresowej strategii ochrony brzegów morskich. W tak sformułowanym celu brakuje jedynie odwołania do problematyki ochrony środowiska, która powinna zabezpieczać potrzeby ochrony cennych zasobów środowiska przyrodniczego pasa nadbrzeżnego. Alternatywą dla tego celu jest odstąpienie od ograniczenia zjawiska erozji brzegu, a więc nie realizowanie zadań Programu, tj. odstąpienie od ochrony brzegów morskich, co wiązałoby się z powstawaniem, w wielu odcinkach brzegu, zagrożeń dla ludności zamieszkującej gminy nadmorskie i utratą funkcji istotnych gospodarczo. Ochrona brzegów powinna się wiązać przede wszystkim z ochroną zaplecza o dużych wartościach materialnych, kulturowych i przyrodniczych. Odstąpienie od realizacji zadań zawartych w Programie na odcinkach brzegu z zabudowanym i zurbanizowanym zapleczem wywoła skutki zarówno w środowisku strefy brzegowej, jak i społeczno-ekonomiczne w gminach nadmorskich, m.in. zagrożenie bezpieczeństwa i zdrowia ludzi zasiedlających pas nadbrzeżny. Zatem wariant ten w sytuacji występowania nadrzędnego interesu publicznego, tj. istnienia przesłanek wymienionych w art.34 ustawy o ochronie przyrody, należy odrzucić. Ponadto realizacja celu zapisanego w ustawie o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich jest zgodna z zapisami Strategicznego Planu Adaptacyjnego dla obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 (Projekt KLIMADA), który w Kierunku działania

335 adaptacja strefy przybrzeżnej do zmian klimatu jako jedno z działań adaptacyjnych wskazuje działania stabilizacyjne linii brzegowej i zapobieganie erozji i zanikowi plaż oraz degradacji klifów. Ponadto realizacja celu Programu jest zgodna z Kierunkiem7. Poprawa stanu środowiska morskiego i ochrony brzegu morskiego Polityki morskiej Rzeczypospolitej Polskiej do roku 2020, dla którego jednym ze sformułowanych celów jest Zapewnienie skutecznej ochrony brzegów morskich oraz ujściowych odcinków rzek przymorskich. Drugim wariantem alternatywnym dla projektowanego dokumentu jest rezygnacja z wprowadzania zmienionego Programu ochrony brzegów morskich i utrzymanie zapisów obowiązującej ustawy, to jest rezygnacja z rozszerzenia zakresu ochrony, przy przemieszczeniu elementów infrastruktury poza strefę zagrożoną. Program ochrony brzegów morskich będący wynikiem wielopłaszczyznowej analizy rozwoju brzegów morskich oraz prognozy zagrożeń wynikających z globalnych zmian klimatycznych, wykonanej w ramach Strategii ochrony brzegów morskich, w dużej mierze uwzględnia istniejący od lat system ochrony brzegów, dla którego nie ma realnych rozwiązań alternatywnych. W założeniu Programu przewidywano utworzenie wzdłuż brzegu szeregu intensywnie chronionych rejonów przyczółków z wysoko zainwestowanym zapleczem, pomiędzy którymi dopuszcza się cofnięcie linii brzegowej. Obserwacje brzegu w ostatnim 10-leciu pokazały, że na niektórych odcinkach nieujętych w Programie pojawiły się na tyle silne procesy erozyjne, że odcinki te powinny zostać włączone do tego Programu (Boniecka, Gajda 2010, Boniecka i in. 2012a, 2013a, Boniecka i in 2013). W sytuacji wzrostu poziomu morza, szczególnie wzrostu ilości i intensywności wezbrań sztormowych utrata przez niektóre systemy ochronne ich skuteczności wymaga modyfikacji, rozbudowy lub budowy nowych umocnień zapewniających bezpieczeństwo brzegów z wysoko zainwestowanym zapleczem. Utrzymanie zapisów obowiązującej ustawy w dotychczasowym kształcie nie gwarantuje osiągnięcia klas bezpieczeństwa nadanych przez strategię zagrożonym erozją i powodzią morską odcinkom brzegu. Zatem należy poszukiwać innego rozwiązania alternatywnego, spełniającego cel zapisany w Programie. Zakładając zatem, że realizacja zadań Programu musi być prowadzona, należy ograniczyć presję na tereny wrażliwe, unikać barier dla funkcjonowania przyrody, ograniczyć do minimum negatywne oddziaływania na środowisko, czemu służy poszukiwanie innych rozsądnych rozwiązań alternatywnych. Takim rozwiązaniem jest trzeci wariant alternatywny modyfikacja projektowanych zmian do Programu. W przedłożonych dokumentach (zał. do ustawy z dnia -zał.2) projektowana regulacja w sposób istotny zmienia założenia strategii, zwiększając znacznie długość odcinków brzegu przewidzianych do ochrony oraz zakres zadań ochronnych. Projekt zakłada rozszerzenie ochrony o około 25%, zwiększając długość odcinków przewidzianych do ochrony o 44,71 km. Zgodnie z przedstawionym Uzasadnieniem na odcinkach przewidzianych do ochrony w ramach Programu mogą być realizowane zadania z zakresu ochrony brzegów morskich, co nie oznacza, ze prace będą tam bezwzględnie prowadzone. Przy planowaniu zadań z zakresu ochrony brany będzie stan brzegu oraz korzyści i straty jakie może przynieść określone działanie. Celem ochrony brzegów powinna być ochrona zainwestowanego zaplecza oraz walorów różnego typu, tam gdzie jest to bezwzględnie konieczne. Bazując na wynikach monitoringu brzegowego wykonanego w latach / ,ocenie stopnia zainwestowania zaplecza (ibidem) oraz ocenie oddziaływania na cele i przedmioty ochrony obszarów Natura 2000, wykonanej w ramach niniejszej Prognozy, dla zmniejszenia oddziaływania zadań Programu na środowisko i zachowania naturalnych procesów brzegowych na odcinkach o ekstensywnym zainwestowaniu, możliwe jest wskazanie niektórych odcinków brzegu, które należy wyłączyć z Programu. Dotyczy to m.in.: odcinków klifów zlokalizowanych poza rejonami z zabudowanym i zurbanizowanym zapleczem. Proponuje się wyłączyć z Programu realizację zadań przy pomocy trwałych 336

336 umocnień brzegowych, dopuszczając na niektórych odcinkach jedynie sztuczne zasilanie plaży. Dotyczy to klifu chłapowskiego, dębińskiego i fragmentu ustabilizowanego klifu w Pobierowie, dla których zabudowa oddalona jest od korony klifu na bezpieczną odległość, odcinków brzegu zlokalizowanych w rezerwatach przyrody i parkach narodowych, na zapleczu których brak zainwestowania. Dotyczy to Słowińskiego Parku Narodowego (akumulacyjnego odcinka brzegu na wschód od Łeby km 180,0-180,5, w tym 100m odcinka leżącego w granicach parku), Wolińskiego Parku Narodowego, rezerwatów: Widowo, Mierzeja Sarbska, Dolina Chłapowska, klina akumulacyjnego na zachód od Władysławowa (km125,0-126,0), odcinka brzegu Ustka 1 (km 229,0-231),którego wschodni fragment znajduje się w obszarze Natura 2000 Klify Poddębskie PLH220100, gdzie kryteria przedmiotu ochronyspełnia m.in. siedlisko klify na wybrzeżu Bałtyku (1230). Za wyjątkiem zjazdu technicznego, brak innej infrastryktury na zapleczu tego odcinka brzegu, odcinka brzegu Ustronie Morskie 1 (km309,5-319,0)- brak uzasadnienia do ochrony tego odcinka brzegu- odcinek o ekstensywnym zainwestowaniu z siedliskiem ujścia rzek (estuaria) (1130) (ujście rzeki Czerwona) będącym przedmiotem ochrony w ramach obszaru Natura 2000 Kołobrzesko-Trzebiatowski Pas Nadmorski PLH320017, odcinka brzegu na wschód od istniejącego systemu ochrony w Kołobrzegu (sąsiedztwo Ekoparku),- odcinek Kołobrzeg 1 (km 324,0-327,0) oraz wschodniego fragmentu odcinka Kołobrzeg 2 (km327,0-336,5) o długości 1 km. Okresowe zalewanie obszarów cennych przyrodniczo nie jest zjawiskiem nienaturalnym i nie może stanowić uzasadnienia do ochrony brzegu w tym rejonie. Dla znajdującgo się na zapleczu lotniska w Bagiczu, reaktywowanego przez miasto Kołobrzeg i gminę Ustronie Morskie ich użytkownicy, czerpiący korzyści z prowadzonej działalności, powinni zapewnić jego bezpieczeństwo, nie przenosząc odpowiedzialności na administrację morską.ponadto odcinek ten znajduje się w Kołobrzesko- Trzebiatowskim Pasie Nadmorskim PLH320017, gdzie kryteria przedmiotu ochrony spełniają wszystkie siedliska wydmowe odcinka brzegu Kołobrzeg 3 (km 336,5-343,5), w tym fragmentu akumulacyjnego odcinka Kołobrzeg-Dźwirzyno (km ). Cały odcinek położony jest w Kołobrzesko- Trzebiatowskim Pasie Nadmorskim PLH Włączenie do Programu może dotyczyć jedynie odcinka brzegu na wysokości miejscowości Grzybowo, po ponownej analizie stanu strefy brzegowej i waloryzacji zaplecza w tym rejonie. Należy w tym miejscu podkreślić, że wprowadzenie do Programu nowych odcinków na Środkowym Wybrzeżu,skutkowałoby objęciem ochroną ciągłego odcinka brzegu od Ustki po Darłówek, tj. 32,6 km oraz odcinka od mierzei j. Bukowo aż do Mrzeżyna, tj.68,4 km brzegu. Takie podejście jest sprzeczne z zasadą ochrony jedynie odcinków o wysoko zainwestowanym zapleczu, tj. przyjętą w ramach strategii ochrony brzegów morskich opcją selektywnej, aktywnej ochrony oraz Zaleceniami Helcom 16/3. Na poziomie zadań przewidzianych Programem wariantowanie może dotyczyć: metod ochrony brzegów (typ umocnienia, rozwiązania konstrukcyjne, dobór materiałów), lokalizacji zadań ochronnych na brzegu morskim, skali czasowej przedsięwzięcia. Takie podejście wymaga szczegółowych informacji o planowanych, konkretnych przedsięwzięciach. Ze względu na duży stopień ogólności zapisów Programu oraz dużą zmienność uwarunkowań geomorfologicznych i hydrodynamicznych wpływających na rozwój linii brzegowej, różnorodność 337

337 środowiska przyrodniczego na poszczególnych odcinkach brzegów południowobałtyckich, rozwiązania alternatywne dla poszczególnych lokalizacji i zadań powinny być zawarte na poziomie podejmowania decyzji o umacnianiu wskazanych odcinków brzegu. Na poziomie strategicznej oceny wybór rozwiązań technicznych, które na odcinkach brzegu wskazanych w Programie, w bardzo zróżnicowany sposób mogą oddziaływać na strefę brzegową i nadbrzeże jest nieuprwniony. Dopiero szczegółowe, wielopłaszczyznowe analizy obejmujące m.in. ocenę czynników hydrodynamicznych, przebieg procesów morfo- i litodynamicznych, głównie wzdłużbrzegowego ruchu osadów, ewolucji profilu dna, jak i znajomość lokalnej specyfiki oraz tendencji zmian zachodzących w strefie brzegowej w połączeniu z waloryzacją zaplecza pozwoli na wskazanie konkretnej lokalizacji, wybór typu umocnienia oraz rozwiązania technicznego zapewniającego realizację celu zapisanego w ustawie. Przy wariantowaniu metod ochrony należy wybrać takie rozwiązania, które nie będą znacząco negatywnie oddziaływać na cele i przedmioty ochrony przyrody na odcinkach brzegu przewidzianych do ochrony w Programie, w tym na możliwość osiągnięcia celów środowiskowych dla jednolitych części wód zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną. Metody realizacji zadań Programu rozwinięto w punkcie 5.10 Prognozy, gdzie omówiono rozwiązania techniczne najczęściej stosowane w ochronie brzegów morskich wraz z oceną ich oddziaływania na wybrane elementy środowiska, wskazując zarówno ich zalety jak i wady. Opierając się na zespole cech zaproponowano rozwiązania najmniej szkodliwe dla środowiska (tab.5.43). Za takie uznano sztuczne zasilanie, następnie próg podwodny oraz najlepsze spośród rozwiązań opasek lekkie konstrukcje z gabionów, tj. koszy siatkowych wypełnionych kamieniami. Dla wzmocnienia efektów sztucznego zasilania możliwe jest również łączenie Zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju coraz częściej odstępuje się od stosowania ciężkich opasek betonowych oraz opasek wbijanych na rzecz lżejszych proekologicznych budowli współpracujących ze sztucznym zasilaniem (opaski gabionowe, maty przeciwerozyjne). Na odcinkach o najwyższej kategorii zainwestowania zaplecza (m.in. aglomeracja trójmiejska, Kołobrzeg, Ustka) oraz na pozostałych przyportowych odcinkach brzegu nie można wykluczyć stosowania opasek ciężkich czy narzutowych. W strefie podbrzeża do rozwiązań najmniej ingerujących w środowisko zaliczyć można progi podwodne wspomagające utrzymanie plaży. Jednym z możliwych wariantów rozwiązań alternatywnym do projektowanego Programu w odniesieniu do metod ochrony jest ograniczenie się do miękkich sposobów ochrony, naśladujących zjawiska naturalne (zasilanie brzegu,ochrona biotechniczna) przy rezygnacji bądź stosowaniu z daleko idącą ostrożnością twardej ochrony, jak opaski i ostrogi. Dla metody ochrony brzegów sztucznego zasilania brak alternatywy. Jak wykazała analiza przeprowadzona w podrozdziale 5.11, jest to w warunkach narastającej erozji i deficytu osadów strefy brzegowej jedyna metoda, która pozwoli w okresie do 2028 roku na stabilizację położenia linii brzegowej i poprawę odporności całości brzegów morskich. Bez uzupełniania strat osadów w strefie brzegowej nie utrzyma się obecnego systemu ochrony brzegów morskich, w tym rejonów szczególnie zagrożonych erozją (odcinki przyportowe i odcinki mierzei ze zurbanizowanym zapleczem). Z dotychczasowych doświadczeń wynika, że jest to najmniej inwazyjna dla środowiska przyrodniczego metoda uzupełnienia deficytu osadów, wspomagająca odbudowę parametrów strefy brzegowej do poziomu gwarantującego uzyskanie odporności na sytuację sztormową o określonym prawdopodobieństwie zdarzenia. Wyniki badań przeprowadzonych w ramach akcji COAST 628, dotyczące poznania wpływu eksploatacji żwiru i piasku z dna morskiego na strukturę dna i zbiorowiska meio- i makrobentosu (Wpływ eksploatacji piasku z dna południowego Bałtyku na strukturę dna i zbiorowiska meioi makrobentosu, PIG, 2010), wskazują, że integralność dna morskiego w miejscach poboru nie jest 338

338 naruszona, a miejsca poboru powracają do stanu sprzed ich naruszenia. Już rok po zakończeniu eksploatacji liczebność gatunków była tam znacznie wyższa niż przed poborem. Geologiczne prace rejsowe przeprowadzone w kwietniu 2010 roku, 11 miesięcy po zakończeniu eksploatacji piasku wykazały, że wyrobiska poeksploatacyjne zależnie od metody wydobycia piasku częściowo lub całkowicie uległy naturalnej niwelacji. Ponadto dotychczasowe doświadczenia związane z pracami refulacyjnymi prowadzonymi na brzegach morskich wskazują na szybkie wyrównywanie zmian ekosystemowych po zakończeniu prac. Potwierdzeniem zasadności wprowadzania technicznej zabudowy konkretnego odcinka brzegu będą wyniki monitoringu i oceny stanu strefy brzegowej. Podjęcie decyzji o ochronie brzegu powinno być poparte badaniami środowiskowymi i analizą możliwych wariantów planowanego przedsięwzięcia, w ramach procedury OOŚ. Alternatywą prowadzącą do ograniczenia technicznej zabudowy brzegu jest utworzenie i realizacja planów zintegrowanego zarządzania pasa nadbrzeżnego, które powinny być ukierunkowane na sterowanie właściwym zagospodarowaniem w pasie nadbrzeżnym, w tym wyłączeniem z dalszej zabudowy obszarów narażonych na niebezpieczeństwo erozji i powodzi sztormowej. Poprawne zarządzanie znacząco ograniczy działania związane z ochroną brzegów, co przełoży się na zachowanie naturalnych procesów dynamicznych zachodzących na odcinkach brzegu znajdujących się poza obszarami zabudowanymi. Zatem planowanie przestrzenne na poziomie regionalnym i lokalnym z uwzględnieniem zmian klimatu i adaptacji oraz edukacja w zakresie zmian klimatu i ograniczenia ich skutków powinna być kluczowym działaniem o charakterze horyzontalnym (Strategiczny Plan Adaptacji) Wskazanie napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy, biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu oraz cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru Celem Prognozy była ocena oddziaływania na środowisko zmiany Programu wieloletniego na lata pn: Programu ochrony brzegów morskich. W trakcie jej sporządzania zespół autorski napotkał trudności wynikające z: braku dostatecznego stopnia rozpoznania niektórych gatunków roślin i zwierząt oraz siedlisk przyrodniczych, uniemożliwiającego precyzyjny opis stanu środowiska na obszarach objętych zadaniami ochronnymi zapisanymi w Programie, braku informacji w oficjalnych dokumentacjach poszczególnych obszarów chronionych, w zakresie powiązania ich lokalizacji z kilometrażem brzegu stosowanym przez urzędy morskie, utrudnionego dostępu do niektórych dokumentów i opracowań (np. decyzje RDOŚ, opracowania wewnętrzne instytucji badawczych), braku dostatecznego rozpoznania procesów brzegowych zachodzących w sąsiedztwie budowli ochronnych, dostępności tylko szacunkowych danych dotyczących waloryzacji środowiska antropogenicznego zaplecza brzegów morskich, braku kompleksowego opracowania oceniającego stan strefy brzegowej w powiązaniu z uwarunkowaniami ekologiczno-ekonomicznymi, mało precyzyjnych i niejednokrotnie lakonicznych zapisów w dokumentach strategicznych szczebla lokalnego (studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego 339

339 gmin, plany ochrony obszarów chronionych) dotyczących działań związanych użytkowaniem i ochroną brzegów morskich, konieczności wypracowania metody oceny oddziaływania zadań zapisanych w Programie na elementy środowiska, w tym na cele i przedmioty ochrony w obszarach Natura 2000, gdyż w każdej z przestudiowanych prognoz dotyczących środowiska lądowego zastosowana była inna metodyka tej oceny niemożliwa do wykorzystania w przypadku oceny elementów środowiska morskiego. Trudności w dokonywaniu w Prognozie oceny oddziaływania na środowisko konkretnego zadania ochrony brzegu przedstawiono poniżej na przykładzie rejonu Wicka Morskiego, tj. jednego z fragmentów brzegu wskazanych do ochrony przez Program. W kwietniu 2011 roku RDOŚ w Szczecinie wydał postanowienie WST.K MC o nie nakładaniu na inwestora obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko dla przedsięwzięcia pn. Ochrona brzegów morskich w granicach Centralnego Poligonu Sił Powietrznych Wicko Morskie dotyczącego działań ochronnych w obszarze Natura 2000 Jezioro Wicko i Modelskie Wydmy PLH320068, gdzie przedmiotem ochrony jest szereg siedlisk nadmorskich. Inne spojrzenie na planowane przedsięwzięcie miał RDOŚ w Gdańsku, stwierdzając w swojej opinii konieczność przeprowadzenia procedury OOŚ, która w świetle obowiązujących przepisów nie miała jednak charakteru wiążącego dla organu RDOŚ w Szczecinie, wydającego postanowienie w przedmiotowej sprawie. Na podstawie analizy tego jednego wniosku widzimy, jak różne jest stanowisko właściwych organów dysponujących materiałem wymaganym ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji. Zatem, o wiele trudniejsze jest sformułowanie oceny dla zadań Programu, nie znając ich konkretnej lokalizacji na brzegu oraz rozwiązań konstrukcyjnych, które mogą występować wielowariantowo, w zależności od specyfiki uwarunkowań morfo-, lito- i hydrodynamicznych oraz postępu procesów erozyjnych. Dla niektórych przedsięwzięć finansowanych i realizowanych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, wydano decyzje środowiskowe, które nie zawsze wymagały przeprowadzenia procedury ooś- wykonania raportu. W większości nie uwzględniały również zasadności podjęcia działań ochronnych jedynie na odcinkach ze zurbanizowanym zapleczem. Nie przedstawiono oceny wartości zaplecza chronionego przez projektowane umocnienia brzegu. Z uwagi na konieczność zapewnienia środków finansowych na utrzymanie w dobrym stanie technicznym realizowanych w ramach POiŚ całych systemów ochrony brzegów, odcinki te znalazły się w nowelizowanym Programie. 13. Propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień Programu ochrony brzegów morskich oraz częstotliwości jej przeprowadzania Monitoring brzegów morskich jest jednym z zadań realizowanych przez urzędy morskie w Gdyni, Słupsku i Szczecinie w ramach ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich" (Dz. U. z 28 marca 2003 r., nr 67, poz. 621, art. 2 p. 3). 340

340 Głównym zadaniem monitoringu jest prowadzenie pomiarów, gromadzenie i przetwarzanie danych niezbędnych przy planowaniu i zarządzaniu obszarami przybrzeżnymi oraz do optymalnego projektowania umocnień brzegowych, w tym sztucznego zasilania. Dane uzyskane w wyniku badań monitoringowych w powiązaniu z materiałami archiwalnymi posłużą do określenia różnookresowych tendencji rozwoju brzegów południowego Bałtyku, szczególnie dla odcinków, na których przeważa silna erozja. Umożliwią ponadto prowadzenie ilościowych ocen zmian brzegu, w wyniku realizacji inwestycji długookresowego programu ochrony brzegów morskich. Będą one także podstawą przy wprowadzaniu korekt w lokalizacji poszczególnych inwestycji brzegowych oraz dostarczą informacji ułatwiających sterowanie procesami wielkoskalowej erozji brzegów morskich. Również takie elementy, jak: normy bezpieczeństwa brzegu, granice bezpiecznego inwestowania, bezpieczeństwo przeciwpowodziowe zaplecza brzegów, parametry strefy brzegowej wg modelu obliczeniowego (Cieślak 2000), zasoby osadów w strefie brzegowej, odporność strefy brzegowej na wzrost oddziaływania czynników atmosferycznych, ochrona zasobów czy walorów przyrodniczych podlegających ochronie, będą określane przy wykorzystaniu monitoringu strefy brzegowej. Analiza miąższości warstwy dynamicznej przybrzeża i ocena zasobów osadów brzegowych dostarczą szczególnie istotnych informacji dla sterowania erozją brzegów. Obok monitorowania naturalnych zmian brzegu do oceny funkcjonowania systemu brzegowego niezbędny jest również monitoring umocnień brzegowych dostarczający informacji o umocnieniach i ich oddziaływaniu na przebudowę brzegu. Informacje takie są konieczne do planowania i projektowania oraz doskonalenia rozwiązań ochrony brzegów. Dotychczasowa realizacja programu monitoringu brzegowego W okresie strefa brzegowa polskich brzegów morskich po raz pierwszy została objęta monitoringiem związanym z wdrażaniem ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego "Program ochrony brzegów morskich na lata ". Program systemu monitoringu strefy brzegowej południowego Bałtyku opracowany przez Zakład Hydrotechniki Morskiej (ZHM) Instytutu Morskiego w Gdańsku zakładał wykonanie profili niwelacyjno-batymetrycznych oraz sejsmoakustycznych w ramach jednej serii pomiarowej. Założono również potrzebę zagęszczenia przekrojów pomiarowych, m.in. w sąsiedztwie portów, ujść rzek, przetok, umocnień brzegowych oraz w rejonie obszarów systematycznie zasilanych piaskiem itp., dla dokładniejszego zbadania ich specyfiki. Oprócz zróżnicowania odstępów między profilami (od 50 do 500 m) przewidziano także różne odstępy czasowe między kolejnymi seriami pomiarów, od typowej powtarzalności co 5 lat w przypadku podstawowego pomiaru geodezyjno-batymetrycznego profilu do lat jeżeli są to badania sejsmoakustyczne i pobór rdzeni (Przyszłość ochrony ). Dotychczas wykonano 2 serie monitoringu brzegowego obejmujące prawie całą strefę brzegowa wraz z nadbrzeżem. Pierwsze pomiary pochodzą z lat Monitoringiem objęto wówczas cały polski brzeg morski oraz brzegi Zalewu Wiślanego. W sumie wykonano pomiary niwelacyjne 341

341 i batymetryczne profili. Rezultaty tych pomiarów opracowano w Instytucie Morskim w Gdańsku i umieszczono w Banku danych o strefie brzegowej Brzeg. Ponadto na 349 profilach spośród wyżej wymienionych, położonych w strefie administracyjnej Urzędu Morskiego w Słupsku (km 175,5 do km 345,0), wykonano pomiary sejsmoakustyczne, pobór rdzeni oraz prób powierzchniowych osadów. Pozostałe urzędy nie przystąpiły do monitoringu warstwy dynamicznej. Dodatkowo w latach przeprowadzono kolejne serie pomiarowe na profilach niwelacyjnych i batymetrycznych na odcinku km 345,0-428,0 położonych w strefie UM w Szczecinie. W 2008 r. dokonano po raz drugi profilowania na Półwyspie Helskim od km H 0,0 do km H 36,0 (2. seria monitoringu 73 profile). Wyniki tych pomiarów również opracowano i włączono do banku danych Brzeg w ZHM Instytutu Morskiego w Gdańsku. Pomiary niwelacyjno-batymetryczne strefy brzegowej były prowadzone przez długi okres. W przyszłości należy dążyć do wykonania prac pomiarowych w okresie jednego roku, a najlepiej sezonu, co umożliwi zachowanie tego samego lub zbliżonego poziomu odniesienia. Monitoring wykonany w latach , obejmujący swymi pomiarami cały brzeg morski, pozwolił na zobrazowanie stanu systemu brzegowego. Zgromadzone dane pomiarowe poddano procedurze parametryzacji morfometrycznej. Na tej podstawie oszacowano deficyt osadów strefy brzegowej, oceniono odporność strefy aktywnej przybrzeża, wyznaczono układy erozyjno-akumulacyjne strefy brzegowej. Przy użyciu modelu obliczeniowego oceniono stan strefy brzegowej w początkowej fazie wdrażania aktywnego systemu ochrony brzegów (Elementy monitoringu 2008). W latach r.wykonano ponownie pełen zakres monitoringu, łącząc tradycyjne pomiary niwelacyjno-batymetryczne ze skanowniem laserowym. Uzyskane dane posłużyły do oceny skuteczności systemów ochrony brzegu morskiego zrealizowanych w okresie obowiązywania wieloletniego Programu ochrony brzegów oraz oceny stanu realizacji Programu na podstawie jednego ze wskaźników zaproponowanych w strategii ochrony brzegów, tj.zmian początkowego i końcowego położenia,,umownej linii brzegowej. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 2, pkt.3 nowelizowanej ustawy w ramach Programu ochrony brzegów morskich podejmuje się działania dotyczące monitorowania brzegów morskich na całej ich długości, a także czynności, prac i badań dotyczących ustalenia aktualnego stanu brzegu morskiego, mających na celu wskazanie koniecznych i niezbędnych działań zmierzających do zachowania wymaganego poziomu bezpieczeństwa zaplecza i położenia linii brzegowej brzegu morskiego. Wymagany ustawą monitoring brzegów morskich powinien opierać się na istniejących założeniach i bazie pomiarowej monitoringu brzegowego, co pozwoli na uzyskanie materiału porównawczego z dotychczas zgromadzonymi danymi w Banku danych o strefie brzegowej Brzeg, ocenę stanu systemu brzegowego, tempa zmian w warunkach funkcjonowania Programu ochrony brzegów morskich oraz optymalizację działań ochronnych. W celu zapewnienia wymaganej jakości pomiarów, ich metodologia (w tym termin realizacji) powinna być wspólna dla trzech urzędów morskich, odpowiedzialnych za realizację monitoringu. Poza wyżej wskazanymi monitoringami, w celu analizy skutków prowadzonych działań na środowisko przyrodnicze, każde przedsięwzięcie realizowane w ramach wieloletniego Programu ochrony brzegów morskich powinno być monitorowane pod kątem oceny jego oddziaływania na poszczególne elementy środowiska. Zakres, metodyka oraz terminy tych badań powinny być każdorazowo określane w procedurze oceny oddziaływania na środowisko i uwzględniać: skalę i rodzaj 342

342 przedsięwzięcia, terminy ich wykonania, zastosowane technologie oraz występowanie badanych elementów przyrodniczych narażonych na negatywne oddziaływanie. Danymi istotnymi z punktu widzenia oceny stanu środowiska czy opisu elementów przyrodniczych są również dane z Państwowego Monitoringu Środowiska GIOŚ. Stanowią wieloletnie ciagi danych dając możliwość uchwycenia zmian zachodzących w ekosystemie, w tym pod wpływem umocnień brzegowych realizowanych w ramach Programu. Wdrażana w Instytucie Morskim w Gdańsku Zintegrowana Platforma Informacji o Środowisku Południowego Bałtyku (BalticBottomBase) będzie dobrym krokiem w kierunku pełnej wymiany i dostępności wyników z badań zrealizowanych i realizowanych w przyszłości w obszarze południowego Bałtyku. 14. Uwagi o brakach i nieprecyzyjnych sformułowaniach w zapisach Programu ochrony brzegów morskich wymagające uzupełnienia lub poprawienia Obecnie funkcjonujący Program ochrony brzegów morskich przyjęty ustawą o ustanowieniu programu wieloletniego stanowi rozwinięcie systemu ochrony, powstałego w ubiegłym stuleciu przy WPM = 0,2m/100lat. Jest wynikiem wielopoziomowej, długookresowej i wielkoprzestrzennej analizy najważniejszych czynników i uwarunkowań kształtujących procesy brzegowe, uwzględniającej oddziaływanie prognozowanego wzrostu poziomu morza (na poziomie 0,6 m/100lat) (Przyszłość ochrony 2006). Reprezentuje opcję selektywnej, aktywnej ochrony brzegów jako najbardziej uzasadnionej ekonomicznie i technicznie dla polskich brzegów morskich. Wzdłuż brzegów wskazano wiele intensywnie chronionych rejonów oddzielonych przez odcinki niechronione. Do ochrony wskazano głównie odcinki brzegu, których zaplecze jest wysoko zainwestowane. Odstąpiono natomiast od ochrony brzegów stanowiących granice obszarów cennej przyrody lądowej. Dopuszczono cofanie linii brzegowej na pozostałych odcinkach. Jako podstawową metodę ochrony wskazano sztuczne zasilanie wspomagane na odcinkach zurbanizowanych umocnieniami brzegowymi. Proponowana nowelizacja nie w pełni uwzględnia wnioski i założenia wypracowane w ramach strategii ochrony brzegów morskich oraz potrzebę ochrony środowiska przyrodniczego. Proponowana nowelizacja Programu ma nieprecyzyjne sformułowania i braki, m.in.: W przedstawionym Uzasadnieniu do zmiany ustawy nie podano odniesień do literatury naukowej co jest niezgodne z praktyką tworzenia tego typu dokumentów. Nie odwołano się do konkretnych opracowań czy wyników analiz i ocen stanu brzegu na odcinkach proponowanych do ochrony, ograniczając się do ogólnych sformułowań. Przykładowo Zmiany zostały wprowadzone w oparciu o monitoring strefy brzegowej przeprowadzany cyklicznie przez urzędy morskie Sam monitoring jest jedynie narzędziem do uzyskania danych do oceny stanu strefy brzegowej i nadbrzeża, dla której brak odwołań literaturowych. Również proponowane zmiany w załączniku do ustawy w postaci wprowadzenia nowych odcinków- dotyczy to szczególnie odcinków: Ustka 1, Ustronie Morskie 1, Kołobrzeg 1, Kołobrzeg 3, oparte są na ogólnych stwierdzeniach: rozszerzenie zapisów o ten odcinek przedstawiono w oparciu wieloletnie obserwacje zmian linii brzegowej 343

343 Program skoncentrowany jest głównie na identyfikacji lokalizacji odcinków brzegu przewidzianych do ochrony oraz charakterze kluczowych inwestycji, jakie powinny zostać wykonane do 2028 roku, pozwalających na realizację przyjętej koncepcji ochrony brzegów, oraz wynikającego z niej celu głównego, tj. zabezpieczenia brzegów morskich przed zjawiskiem erozji. Nie zawiera jednak szczegółowych informacji kiedy i jakie typy umocnień brzegowych, z wyjątkiem sztucznego zasilania, zostaną zrealizowane (na początku, czy na końcu okresu obowiązywania Programu). To właśnie cele cząstkowe, na które składa się szereg ogólnie zdefiniowanych zadań inwestycyjnych (umocnienia brzegowe, sztuczne zasilanie, sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi), oraz działania monitorujące stan środowiska mają zapewnić realizację celu głównego Programu. W Programie brak uzasadnienia dla rozszerzenia zakresu ochrony na klifowych odcinkach brzegów, które zgodnie z Zaleceniami HELCOM, jako źródła osadów nie powinny być objęte nowymi środkami ochrony brzegów z wyjątkiem sytuacji, gdy plany zintegrowanego zarządzania strefą przybrzeżną stanowią inaczej. Zgodnie z powyższymi zaleceniami decyzję o podjęciu zadań na wszystkich wymienionych w Programie odcinkach brzegu powinna zostać poprzedzona szczegółową analizą morfodynamiki strefy brzegowej, uwzględniać zarówno uwarunkowania ekologiczne, jak i ekonomiczne. Ponadto powinna zawierać analizę strat i zysków planowanych działań. W ustawie jako jedno z zadań wymieniono monitoring i ocenę stanu strefy brzegowej bez odniesienia do aspektów ekonomicznych związanych z kosztami ochrony i wartością materialną zaplecza. W przedstawionym projekcie zmian do ustawy propozycje wskaźników umożliwiających ocenę stanu realizacji Programu ochrony brzegów morskich są mało precyzyjne i wymagają ich dalszego uściślenia, Nawiązując do celów przedstawionych w Polityce morskiej RP do roku 2020 w odniesieniu do Kieruneku 7. Poprawa stanu środowiska morskiego i ochrony brzegu morskiego, cel główny nowelizowanej ustawy powinien zawierać odwołanie do sfery ochrony środowiska. W analizowanym dokumencie występują błędy edytorskie i merytoryczne, które wymagają korekty: o błędnie podano L.p. odcinka brzegu Mierzeja Wiślana. Jest 10) Mierzeja Wiślana, powinno być 12) Mierzeja Wiślana, o brak myślnika rozdzielającego kilometraże brzegu, którym opisane są odcinki: Karwia, Kołobrzeg 3, Dźwirzyno, Międzyzdroje, o w Uzasadnieniu odcinek Rowy 1 opisany jest kilometrażem (km ,5, powinno być: Rowy 1 (km216,0-217,5), o w Załączniku do ustawy występuje błąd dotyczący odcinka 2) Ujście Wisły Śmiałej-Stogi (km59,2-65,0). W Uzasadnieniu do Programu podano, że na subodcinkach 59,2-59,4 i 59,4-60,4 odstapiono od ochrony, natomiast wydłużono odcinek do ochrony o km 60,1-60,4, a skrócono odcinek o km 63,05-65,0 z uwagi na jego położenie poza pasem technicznym. Zatem w Załączniku do Programu powinien widnieć zapis: 2) Ujście Wisły Śmiałej-Stogi (km 60,1-63,05), o w Załączniku do ustawy odcinek 24) Mrzeżyno obejmuje km 345,5-352,2, natomiast Uzasadnienienie odnosi się do odcinka Mrzeżyno (km 345,56-352,2), o podobne nieścisłości dotyczą odcinków: Rewa, Ustronie Morskie 1 oraz odcinka brzegu Niechorze-Pobierowo, o należy zweryfikować zapis widniejący przy opisie odcinka Mierzeja jeziora Jamno 1 W celu ochrony odcinka zastosowane zostanie sztuczne zasilanie wraz z budowlami 344

344 wspomagającymi. Zrezygnowano z technicznej ochrony brzegu morskiego. Cytowane zdania pozostają w sprzeczności. W dokumencie powinien znaleźć się zapis dotyczący potrzeby ochrony obszarów zamieszkałych i zainwestowanych na wybrzeżu lub stykających się ze strefą brzegową przed niszczącą działalnością erozji i powodzi sztormowej. Zgodnie z powyższym, w projektowanej regulacji powinny zostać wprowadzone niezbędne poprawki i uzasadnienia. Z uwagi na brzmienie art. 51 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku autorzy Prognozy nie analizowali skutków finansowych projektowanej regulacji prawnej. Niemniej jednak, należy podkreślić, iż zagwarantowanie na realizację zadań Programu podwyższonej rocznej kwoty minimalnej do poziomu 35 mln zł, umożliwi skuteczniejsze aplikowanie administracji morskiej zarówno o środki unijne, jak i właściwe planowanie i wykonywanie zadań ochrony brzegów. Program na etapie jego wdrażania powinien być skoordynowany z dokumentami będącymi efektem realizacji Dyrektywy Powodziowej 2007/60/WE, tj. mapami zagrożenia powodziowego i mapami ryzyka powodziowego oraz będacymi w fazie realizacji Planami zarządzania ryzykiem powodziowym. 345

345 15. Streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym Niniejsza prognoza, nazywana dalej Prognozą, stanowi jeden z elementów postępowania zwanego strategiczną oceną oddziaływania na środowisko (SOOŚ) oraz na przedmioty ochrony obszarów Natura 2000, skutków wdrożenia zapisów następujących dokumentów: Programu ochrony brzegów morskich, zwanego dalej Programem, ustanowionego ustawą z dnia 28 marca 2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego,,program ochrony brzegów morskich (Dz. U. z 2003 r. Nr 67, poz. 621), zwanej dalej ustawą o ustanowieniu programu wieloletniego z uwzględnieniem w Prognozie projektowanych zmian, Projektu ustawy o zmianie ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich (Zał. 1), Załącznika do ustawy Planowane szczegółowe nakłady na realizację zadań Programu w latach ; poziom cen 2001 r. (Zał. 2). Uzasadnienia do nowelizacji ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich (Dz. U. Nr 67, poz. 621) (Zał. 3). Prognoza opracowana została przez interdyscyplinarny zespół specjalistów z Zakładu Hydrotechniki Morskiej i Zakładu Ekologii Wód Instytutu Morskiego w Gdańsku, przy współpracy specjalistów z Uniwersytetu Gdańskiego. Zakres Prognozy jest zgodny z zapisami zawartymi w art. 51 ust. 2 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku, uwzględniono w niej również szczegółowe wymagania zawarte w Załączniku nr 3 do umowy nr DTM/KF/BDG-VIII U-132/14/2014 z dnia r. oraz zakres i stopień szczegółowości informacji zawartych w pismach: Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska z dnia 9 września 2014 r. (znak DOOŚ.soos rla oraz Głównego Inspektora Sanitarnego, z dnia 31 lipca 2014 r. (znak GIS-HŚ-NS /EN/14). Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska rozszerzył zakres Prognozy wynikający z ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku, o następujące zagadnienia: dokonanie analizy możliwych do zastosowania typów umocnień pod kątem ich oddziaływania na środowisko oraz zaproponowanie rozwiązań jak najmniej szkodliwych, uwzględniając analizę zasadności stosowania umocnień brzegowych poza terenami zurbanizowanymi; skonfrontowanie działań przewidzianych do realizacji w Programie z określonymi w ustawie o ochronie przyrody zakazami dotyczącymi czynności na obszarach chronionych. Główny Inspektor Sanitarny poinformował, że zakres Prognozy powinien uwzględniać informacje odnośnie oddziaływania na zdrowie ludzi. Układ Prognozy opracowano na podstawie materiałów zawierających informacje i zalecenia, co do metodyk sporządzania prognoz oddziaływania na środowisko, w tym na obszary Natura 2000, dokumentów planistycznych, nieuwzględniających jednak specyfiki obszarów morskich oraz na podstawie doświadczeń z przygotowania pierwszej w Polsce prognozy oddziaływania na środowisko morskie dokumentu planistycznego pn.: Pilotażowy projekt planu zagospodarowania przestrzennego zachodniej części Zatoki Gdańskiej wykonanej w ramach projektu BaltSeaPlan Planning the future of the Baltic Sea. Projekt ten był współfinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego 346

346 w ramach Programu Regionu Morza Bałtyckiego i wykonany przez Instytut Morski w Gdańsku w 2010 i 2011 roku na zlecenie Urzędu Morskiego w Gdyni. Przy opracowaniu Prognozy uwzględniono obowiązujące przepisy prawa krajowego w zakresie sporządzania strategicznej oceny oddziaływania na środowisko oraz informacje zawarte w regulacjach prawnych, właściwych dla ochrony środowiska i obszarów objętych ochroną, a znajdujących się w rejonie potencjalnego oddziaływania Programu tj.: akty prawa międzynarodowego, zalecenia HELCOM, akty prawa unijnego (Dyrektywy), akty prawa krajowego, akty prawa lokalnego (programy ochrony środowiska województw nadmorskich, studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin położonych przy obszarze objętym Programem). Źródłem danych i informacji wykorzystanych w ramach prac nad Prognozą były ponadto dane przyrodniczo-przestrzenne o formach ochrony przyrody i pokryciu terenu. Do opracowania map wykorzystano dane z Krajowej Bazy Danych pokrycia terenu CLC 2006, udostępnione przez GIOŚ, dane ze strony European Environment Agency (EEA) oraz KZGW. Ocenę wystąpienia przewidywanych znaczących oddziaływań na cele i przedmioty ochrony oraz integralność obszarów Natura 2000, a także na elementy środowiska i inne formy ochrony przyrody, przeprowadzono dla zadań uwzględnionych w Programie. W etapie 1. procedury spośród sześciu następujących rodzajów zadań ochrony brzegu zapisanych w Programie: sztuczne zasilanie, sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe, odwodnienie klifu Jastrzębia Góra, monitoring i badania dotyczące ustalenia aktualnego stanu brzegu morskiego określono te działania, które potencjalnie mogą oddziaływać znacząco. W etapie 2. dla wyżej wskazanych rodzajów zadań ochrony brzegu przeprowadzono analizę zidentyfikowanych znaczących oddziaływań, ich potencjalnych skutków, a także minimalizacji negatywnych oddziaływań. Wykorzystano w tym celu wiedzę ekspercką oraz dostępną literaturę, obowiązujące plany ochrony i plany zadań ochronnych, materiały z monitoringu strefy brzegowej, raporty i prognozy. W etapie 3. poddano ocenie potencjalne znaczące oddziaływania, uwzględniając: zróżnicowane relacje pomiędzy zadaniem i podlegającym oddziaływaniu elementem środowiska określane w ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku jako: bezpośrednie, pośrednie, wtórne i skumulowane, czas oddziaływania na poszczególne elementy środowiska określany w ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku jako: krótkoterminowy, średnioterminowy, długoterminowy, kierunek wpływu określany w ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku jako: pozytywny, negatywny i zróżnicowany. Uwzględniono wnioski z procedur zawarte w wykonanych dotychczas raportach o oddziaływaniu na środowisko (raporty OOŚ) dla zadań analogicznych lub bezpośrednio związanych z ochroną brzegów morskich takich jak: 347

347 czerpanie osadów z pól nagromadzeń piasków położonych w płytkowodnej strefie Bałtyku i ich wykorzystaniu do sztucznego zasilania plaż w rejonie Wybrzeża Zachodniego i Półwyspu Helskiego, umocnienia brzegowe i sztuczne zasilanie w rejonie miejscowości: Łeba, Rowy i Ustka, stabilizacja zbocza klifu w Jastrzębiej Górze, w tym odwodnienie i zabudowa klifu, umocnienia brzegu morskiego na Helu km H 36,20-36,60, wykonanych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Charakterystyka dokumentów poddanych postępowaniu SOOŚ Ustawa o ustanowieniu programu wieloletniego została uchwalona w 2003 roku z uwagi na niebezpieczne zjawisko postępującej erozji brzegu morskiego, które ze względu na globalne zmiany klimatu, nadal przybiera na sile. Obserwowane i przewidywane zmiany klimatu mają negatywny wpływ na funkcjonowanie strefy brzegowej. Oprócz dużego wpływu wzrostu poziomu morza, negatywne zjawiska obejmują przede wszystkim wzrost częstotliwości występowania i intensywności wezbrań sztormowych oraz wzrost wysokości fal. Efektem jest poważne zagrożenie powodziowe terenów nadmorskich, sytuacji ekonomicznej gmin nadmorskich w coraz większym stopniu zależnej od turystyki, a także dla cennego przyrodniczo środowiska strefy brzegowej. Podstawą ustawy stała się opracowana w Instytucie Morskim w Gdańsku, przy współpracy innych instytucji naukowych, w ramach projektu celowego 9T 12C C/3636, Strategia ochrony brzegów morskich (Cieślak 2000). Projekt zmian programu wieloletniego na lata pn. Program ochrony brzegów morskich ustanowionego ustawą o ustanowieniu programu wieloletniego został sporządzony w Departamencie Transportu Morskiego i Bezpieczeństwa Żeglugi Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju. Dokument, dla którego opracowana została Prognoza, liczący łącznie 13 stron, składa się z trzech części: 1. Projektu ustawy o zmianie ustawy z dnia 28 marca 2003 roku o ustanowieniu programu wieloletniego,,program ochrony brzegów morskich (Dz.U. z 2003 r. Nr 67, poz. 621) zawierający propozycje zmian zapisów w art.1, 2 i art. 4 ustawy (Zał. 1). 2. Załącznika do projektu ustawy przedstawiającego planowane szczegółowe nakłady na realizację zadań Programu w latach (na poziomie cen z 2001 roku) (Zał. 2). 3. Uzasadnienia do proponowanych zmian do ustawy gdzie syntetycznie przedstawiono uwarunkowania będące podstawą do proponowanych zmian w ustawie o ustanowieniu programu wieloletniego (Zał. 3). W planowanej regulacji prawnej zaproponowano następujące zmiany: W art. 1 ust. 2 przewidziano wydłużenie czasu realizacji Programu wynikające z dotychczasowego stanu jego wykonania. Aktualna wartość Programu uwzględniająca jego waloryzację na potrzeby ustawy budżetowej na 2014 r. wynosi: ,6 tys. zł. W latach (biorąc pod uwagę pełne wykonanie zadań przewidzianych do realizacji w 2014 r.) urzędy morskie zrealizowały zadania na kwotę zł, co daje 33,7 % wykonania całego Programu. Wydłużenie czasu realizacji Programu o pięć lat, do roku 2028 umożliwi wykonanie rzeczowo-finansowe Programu. W art. 2 w pkt 1 wprowadzono obowiązek zasięgania opinii jednostek samorządu terytorialnego w sprawach realizacji planowanych zadań ochrony brzegu morskiego. 348

348 Urzędy morskie w praktyce zasięgały opinii gmin nadmorskich, na których terenie były realizowane prace z zakresu ochrony brzegu morskiego. Powyższe rozwiązanie jest sformalizowaniem funkcjonującego sposobu postępowania. Art. 2 pkt 2 ustawy został uchylony. W ramach realizacji Programu urzędy morskie wykonywały zadania w zakresie stabilizacji linii brzegowej. Stabilizacja linii brzegowej według stanu z 2000 r. jest niemożliwa do wykonania z uwagi na brak informacji o linii brzegowej ze wskazanego okresu oraz intensyfikację procesów erozyjnych brzegu morskiego. Dopiero wykonany w latach pierwszy całościowy monitoring strefy brzegowej polskich brzegów morskich pozwolił na uzyskanie materiału porównawczego do zobrazowania stanu systemu brzegowego. W art. 2 pkt 3, w celu konkretyzacji obowiązku monitoringu całego wybrzeża, jednoznacznie określono obowiązek czynności, prac i badań dotyczących ustalenia aktualnego stanu brzegu morskiego, a nie tylko odcinków wyznaczonych do najpilniejszej ochrony. Intencją twórców ustawy był monitoring całego polskiego wybrzeża w celu diagnozy jego stanu przy wskazaniu do ochrony sposobami technicznymi najbardziej zagrożonych odcinków. Zmiana polega wyłącznie na wypracowaniu jasnego zapisu dotyczącego obowiązku monitoringu, nie powodującego rozbieżności interpretacyjnych. Wprowadzano też przepis dotyczący mierników realizacji Programu (zachowanie wymaganego poziomu bezpieczeństwa zaplecza i położenia linii brzegowej brzegu morskiego). W art. 4 ust. 1 oraz ust. 2 wprowadzono zmianę, która precyzuje zakres finansowania Programu w ramach budżetu państwa. Obecnie urzędy morskie realizują zadania z zakresu ochrony brzegu morskiego również w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ). Z uwagi na inny sposób finansowania Programu zasadne jest doprecyzowanie tej kwestii. W art. 4 ust. 3 zwiększa się minimalną wysokość środków corocznie przeznaczanych na ochronę brzegu z kwoty zł do kwoty zł. Spowoduje to zwiększenie realizacji zadań Programu w latach następnych i pozwoli na jego finansowe i rzeczowe wykonanie do 2028 r. Limit wydatków z budżetu państwa będący skutkiem finansowym ustawy wynosi tys. zł. Dotychczasowy art. 4 ust. 3 ustawy został usunięty. Uzasadnieniem przeliczenia kwoty Programu przez wskaźnik inflacji na ceny z roku realizacji zadań w latach poprzednich była wysoka inflacja. Obecnie inflacja pozostaje na stałym niskim poziomie. Ponadto przewidziano wydłużenie odcinków włączonych do Programu o 44,71 km (obecnie 203 km) oraz zmianę zakresu zadań na poszczególnych odcinkach. Zaproponowane zmiany w Programie są wynikiem postulatów i sugestii zgłoszonych przez urzędy morskie, lokalne samorządy i jednostki administracji MON. Ocena istniejącego stanu środowiska Ocenę istniejącego stanu środowiska dla obszaru objętego Programem dla strefy brzegowej i wód przylegających do niej przeprowadzono na podstawie publikowanych i niepublikowanych danych własnych specjalistów zespołu sporządzającego Prognozę, dostępnych wyników badań innych zespołów badawczych oraz wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska, dla pięciu następujących rejonów: 6. Zalewie Wiślanym, 7. Zatoce Gdańskiej (w tym Półwysep Helski od strony Zatoki Puckiej), 8. Półwyspie Helskim od strony otwartego morza, 9. Otwartym morzu od Władysławowa [km 125,0] do Międzyzdrojów [km 413,5], 349

349 10. Zalewie Szczecińskim i Zalewie Kamieńskim wraz ze Świną, Dziwną. W Prognozie autorzy opisali stan środowiska przyrodniczego osobno dla Zatoki Gdańskiej i Półwyspu Helskiego od strony Zatoki i dla Półwyspu Helskiego od strony otwartego morza ze względu na odmienne warunki kształtujące życie biologiczne oraz wyraźne zróżnicowanie przyrodnicze i krajobrazowe. W opisach tych wykorzystano dokument pn: Prognoza oddziaływania na środowisko dla zmiany programu wieloletniego na lata pn: Programu ochrony brzegów morskich ustanowionego ustawą z dnia 28 marca 2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich Obszar objęty Programem jest bardzo zróżnicowany pod względem hydrologicznym i biologicznym. Obejmuje bowiem zarówno zalewy, ujścia rzek, zatoki i strefy otwarte morza, będące pod wpływem napływających wód morskich oraz wód słodkich pochodzących z licznych rzek uchodzących do strefy przybrzeżnej Bałtyku. Przeprowadzona przez WIOŚ-ie ocena stanu ekologicznego (dane z 2012 i 2013 r.) wykazała zły stan ekologiczny jednolitych części wód przylegających do strefy brzegowej objętej zadaniami Programu Niemniej jednak należy stwierdzić, że oceniana strefa przybrzeżna stanowi unikalny pod względem przyrodniczym rejon. Zróżnicowane warunki siedliskowe a także korzystne warunki klimatyczne powodują, że obszar objęty Programem cechuje się dużą różnorodnością biologiczną, jest obszarem o wysokim znaczeniu ze względu na bogaty skład gatunkowy roślinności lądowej (charakterystycznej dla licznych siedlisk, w tym naturowych), ichtiofauny i awifauny, notowane są również ssaki morskie (foki i morświn). W obszarze objętym zadaniami Programu znajduje się 49 obszarów chronionych różnej rangi (parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura W opisie stanu środowiska zamieszczono charakterystykę chronionych gatunków i siedlisk potencjalnie objętych oddziaływaniem. Pas nadbrzeżny to obszar o szczególnych walorach przyrodniczych, a jednocześnie atrakcyjny dla człowieka. Obok presji czynników naturalnych (falowanie, wzrost poziomu morza) podlega również presji antropogenicznej ze względu na swoją funkcję ochronną, gospodarczą, osadniczą, rekreacyjnouzdrowiskową i militarną. Ma ona niemały udział w cofaniu się linii brzegowej, gdyż działalność człowieka w każdej formie, również ta ochronna, prowadzi do kształtowania przebiegu procesów brzegotwórczych i zmian linii brzegowej. Intensywnie wykorzystywane miejscowości wypoczynkowe w pasie nadmorskim spowodowały niszczenie roślinności nadmorskiej, lasów, uruchamianie piasków wydmowych oraz procesów osuwiskowych. Jednak największe przekształcenia elementów morfologicznych strefy brzegowej występują w miejscowościach gdzie obok funkcji osadniczej i turystycznej współistnieje funkcja portowa, której bardzo często towarzyszy zjawisko erozji brzegu na wschód od falochronów portowych. Zachodzące procesy niszczenia brzegów zagrażające przerwaniem wydm, zalaniem zaplecza oraz powstawanie osuwisk na czynnych odcinkach klifowych wpłynęły na decyzje związane z podjęciem działań ochronnych mających na celu zabezpieczenie zainwestowanego zaplecza przed zagrożeniami erozyjnymi i powodziowymi. Potencjalne zmiany aktualnego stanu środowiska w przypadku braku realizacji zapisów Programu i zmian do niego Wymiernym efektem wdrażania Programu jest skuteczna ochrona przeciwpowodziowa obszarów zaplecza brzegów morskich (Żuławy, morze otwarte i Zalew Szczeciński), o wielkości około km 2 wraz z infrastrukturą i walorami przyrodniczymi. 350

350 W przypadku odstąpienia od realizacji zadań Programu, szczególnie sztucznego zasilania, nastąpi dalsze niszczenie brzegów południowego Bałtyku. Zwiększenie tempa erozji będzie przyczyną wzrostu długości erodowanych brzegów, zmniejszenia objętości osadów brzegowych oraz zatapiania dużych powierzchni plaż, wydm i niskiego zaplecza. Istniejące budowle ochrony brzegów w przypadku odstąpienia od ich modernizacji ulegną całkowitemu zniszczeniu, praktycznie na całej długości brzegów morskich. Przy prognozowanym wzroście poziomu morza konieczne jest zwiększenie zasięgu ochrony brzegów morskich nowymi opaskami i modernizacja już istniejących, adaptując je do wzrostu poziomu morza. Twarda ochrona powinna być realizowana jedynie na odcinkach brzegu i w ich sąsiedztwie, gdzie zaplecze jest wysoko zainwestowane. Niewprowadzenie zmian do Programu wywoła podobne skutki do zdefiniowanych w przypadku nie podejmowania działań przewidzianych Programem, jednakże w mniejszej skali. Niewprowadzenie zmian do Programu na niektórych odcinkach brzegu wywoła dalszy negatywny wpływ istniejącej infrastruktury na środowisko strefy brzegowej, m.in. narastanie erozji, szczególnie na odcinkach przyportowych. Zwiększenie zakresu zadań Programu będzie odpowiedzią na wzrastające zagrożenie erozyjne związane ze wzrostem poziomu morza i aktywności czynników hydrodynamicznych. Umożliwi odtworzenie poziomu bezpieczeństwa zaplecza brzegów na sztormy 100-letnie na zagrożonych odcinkach z zabudowanym i zurbanizowanym zapleczem, przewidzianych do ochrony. Problemy ochrony środowiska na obszarze objętym Programem Za najważniejszy problem zagrożenia środowiska przyrodniczego na obszarze objętym Programem należy uznać brak efektywnych uregulowań prawnych w zakresie gospodarki i ochrony zasobów przyrody oraz: Niekontrolowana turystyka i osadnictwo w bezpośrednim sąsiedztwie brzegu, Koncentracja zabudowy w granicach pasa ochronnego, Zabudowa w granicach pasa technicznego, Zabudowa techniczna brzegu klifowego i inne prace związane z zabezpieczeniem brzegu, Wprowadzanie obcej geograficznie i siedliskowo roślinności m.in. w celu stabilizacji klifu, Umocnienia brzegowe, Sztuczne zasilanie brzegów, Wzrost poziomu morza i wzrost aktywności hydrometeorologicznej, Deficyt osadów strefy brzegowej Realizacja zadań zapisanych w Programie może w różny sposób wpływać na obszary objęte ochroną prawną (ustawa o ochronie przyrody, Dyrektywa Siedliskowa i Ptasia). Ocena tego wpływu jest trudna z powodu braku dokumentacji w zakresie występowania i stanu niektórych przedmiotów ochrony. W planach ochrony i planach zadań ochronnych dla czterech obszarów (dla Słowińskiego i Wolińskiego Parku Narodowego plany ochrony są obecnie w przygotowaniu) znajdują się zapisy wskazujące na potrzebę zachowania w stanie naturalnym brzegów morskich, leżących w granicach tych obszarów chronionych. Ze względu na to, że Program przewiduje na tych odcinkach brzegu zadania ochrony przed erozją, może dojść do konfliktu zapisów i powstania problemu ochrony środowiska i ochrony przyrody w skali lokalnej. Analiza i ocena przewidywanych znaczących oddziaływań na środowisko zadań przewidzianych w Programie 351

351 Szczegółowa analiza zapisów Programu wykazała, że dokument ten nie jest bezpośrednio związany oraz niezbędny do zarządzania obszarami chronionymi Natura 2000, oraz że realizacja jego zapisów może powodować znaczące oddziaływania na przedmioty ochrony tych obszarów. W związku z powyższym konieczne było przeprowadzenie oceny przewidywanych znaczących oddziaływań, w tym: bezpośrednich, pośrednich, zróżnicowanych, skumulowanych, krótkoterminowych, średnioterminowych i długoterminowych oraz pozytywnych i negatywnych, wdrożenia zapisów i ustaleń Programu na cele i przedmioty ochrony obszarów Natura 2000 oraz poszczególne elementy środowiska, a w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne oraz korytarze ekologiczne i szlaki migracyjne. Przystępując do oceny, przyjęto następujące założenia (modyfikacja metody wg Kruk-Dowgiałło i in. 2011): zadania realizowane w ramach Programu będą wymagać przeprowadzania procedury oceny oddziaływania na środowisko, jeśli mają wpływ na cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000 w powiązaniu z innymi zadaniami Programu oraz innymi przedsięwzięciami, planami i programami, jeżeli w procedurze oceny oddziaływania na środowisko zostanie wykazane znaczące oddziaływanie na środowisko zadań uwzględnionych obecnie w Programie, dopuszczenie ich do realizacji, przy założeniu, że po zastosowaniu działań minimalizujących lub ograniczających będzie nadal utrzymywało się znaczące oddziaływanie, jest możliwe w następujących przypadkach: braku rozwiązań alternatywnych, istnienia nadrzędnego interesu publicznego (w rozumieniu Dyrektywy siedliskowej) i możliwej do wykonania przed wystąpieniem szkody skutecznej kompensacji przyrodniczej opracowane i wdrożone w przyszłości plany ochrony obszarów Natura 2000 oraz innych form obszarowej ochrony w sposób skuteczny będą chroniły cele i przedmioty ochrony, dla których powołano te obszary. Biorąc pod uwagę złożoność oceny wpływu na obszary Natura 2000 oraz środowisko zadań Programu, dotyczących realizowanych już i przyszłych zadań, przyjęto, że zostanie ona przeprowadzona w odniesieniu do wpływu na dany element w skali całego obszaru, objętego Programem. Ocena wpływu zapisów Programu na obszary Natura 2000 a także na elementy środowiska oraz zbadanie kierunków i siły tych oddziaływań umożliwiły wydzielenie oddziaływań negatywnych, pozytywnych i zróżnicowanych. W stosunku do oddziaływania na cele i przedmioty ochrony obszarów Natura 2000 za najbardziej niekorzystne zadania przewidziane w Programie należy uznać umocnienia brzegowe. Najmniej niekorzystnie na środowisko wpływać będzie sztuczne zasilanie. Wynika to z charakteru prac wykonywanych w ramach tych zadań, polegających na ingerencji w już istniejące budowle umocnień brzegowych. Zadania przewidziane w Programie na większość komponentów środowiska będą oddziaływały w sposób nieznaczący, bądź zróżnicowany. Dzięki zastosowaniu różnego rodzaju rozwiązań minimalizujących wpływ na środowisko, możliwe będzie osłabienie negatywnego oddziaływania na elementy środowiska. Wszystkie zadania przewidziane w Programie będą również miały pozytywny wpływ m.in. na ludzi, zabytki i dobra materialne. Realizacja zadań potencjalnie może powodować negatywne oddziaływania na przedmioty ochrony w 17 obszarach specjalnej ochrony siedlisk Natura Prace związane z realizacją Programu mogą oddziaływać przede wszystkim na siedliska z załącznika I Dyrektywy siedliskowej związane bezpośrednio z brzegiem morskim: kompleksy wydm (2110, 2120, 2130, 2160 i 2170) klify (1230), kidzinę (1210) czy lasy i bory na wydmach nadmorskich (2180). Ponadto stwierdzono możliwość 352

352 wystąpienia negatywnego oddziaływania Programu na 3 gatunki z załącznika II Dyrektywy siedliskowej: lnicę wonną (Linaria loeselii), fokę szarą (Halichoerus grypus) oraz parposza (Alosa fallax). Pomimo, że w rejonie objętym Programem stwierdzono występowanie szeregu siedlisk chronionych w ramach obszarów Natura 2000 związanych ze strefą brzegową i pasem nadbrzeżnym, żadne z przewidzianych w Programie działań prawdopodobnie nie będzie miało wpływu na integralność tych obszarów. Prace związane z realizacją Programu nie zagrażają bezpośrednio życiu osobników żadnego z gatunków będących przedmiotem ochrony w 13 obszarach specjalnej ochrony ptaków (PLB) Natura 2000, jednak mogą doprowadzić do zniszczenia, zmniejszenia powierzchni lub obniżenia wartości ich siedlisk. Nie będą one miały znaczącego wpływu na integralność obszaru ochrony ptaków, ponieważ nie tworzą trwałych barier uniemożliwiających wędrówkę ptaków i nie prowadzą do fragmentacji tych obszarów. Oddziaływanie skumulowane Podobnie jak ocenę oddziaływań zadań ochrony brzegów na obszary chronione w sieci Natura 2000, uwzględniającą całą strefę brzegową, ocenę oddziaływań skumulowanych przeprowadzono biorąc pod uwagę pięć zadań przewidzianych w Programie, programy, projekty i strategie już realizowane, zadania i projekty planowane. Z tego względu, że nie znane są: dokładne miejsca, technologia oraz czas realizowania zadań ochrony brzegów, ocenę oddziaływań skumulowanych przeprowadzono wg zmodyfikowanej w tym celu metody Kruk-Dowgiałło i in. (2011), opierając się na wyniku oceny oddziaływań już przeprowadzonych na poszczególne komponenty środowiska i obszary Natura Działania przewidziane w Programie wraz z działaniami realizowanymi i planowanymi, w sposób znaczący skumulowany najbardziej będą oddziaływały na cele i przedmioty ochrony obszaru PLH, a także powierzchnię ziemi i krajobraz. W przypadku powietrza, klimatu i zabytków będzie to oddziaływanie skumulowane niemożliwe do jednoznacznego określenia, a w przypadku pozostałych komponentów oddziaływanie skumulowane będzie słabe. W przypadku analizy oddziaływań na obszary sieci Natura 2000 najbardziej skumulowane oddziaływanie występuje w działaniach związanych z przekopem Mierzei Wiślanej. Drugim pod względem skumulowanego oddziaływania na obszary Natura 2000 działaniem jest modernizacja i rozbudowa portów morskich (w Świnoujściu, Gdańsku, Gdyni i Elblągu). Słabe oddziaływania skumulowane będą zaś wynikiem wpływu analizowanych działań na integralność obszaru PLH, cele i przedmiot ochrony obszaru PLB oraz integralność obszaru PLB. Zaznaczyć jednak należy, że nawet prognozowanie musi się opierać na realnych danych, które prognozę czynią odpowiedzialną. W sytuacji z jaką mamy do czynienia w Programie ochrony brzegu, gdzie działanie są w bardzo ogólnikowy sposób opisane, powyższe prognozowanie skumulowanych oddziaływań należy traktować z dużą dozą ostrożności oraz urealniać je i uszczegóławiać w procedurze OOŚ. Oddziaływanie transgraniczne Na poziomie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, nie stwierdzono możliwości wystąpienia znaczącego negatywnego transgranicznego oddziaływania na środowisko. Zakres oraz sposób prowadzenia ewentualnych prac w bezpośrednim sąsiedztwie granicy przy zachowaniu zasad ochrony przyrody i środowiska ograniczy do minimum możliwość powstania znaczących oddziaływań transgranicznych. 353

353 Rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczenie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko i rozwiązania alternatywne Osiągnięcie skutecznej minimalizacji oddziaływania w przypadku większości zadań Programu uzależnione będzie od zastosowania prawidłowych rozwiązań projektowych i jak najmniej szkodliwych dla środowiska rozwiązań technicznych. Ze względu na swoją specyfikę działania te, zarówno na etapie realizacji, jak i funkcjonowania obiektów hydrotechnicznych, będą negatywnie oddziaływać na kilka elementów środowiska. Każda ingerencja techniczna w naturalne procesy zachodzące w strefie brzegowej powoduje ich naruszenie, a poprzez to powoduje negatywne oddziaływania. W związku z powyższym, zapobieganie negatywnym oddziaływaniom na środowisko powinno polegać na likwidacji lub w dużym stopniu minimalizacji przyczyn konieczności podejmowania działań związanych z ochroną brzegu morskiego, w tym m.in.: nie wprowadzaniu nowych obiektów infrastrukturalnych na tereny zagrożone powodzią sztormową, mogące w dającej się ocenić przyszłości implikować konieczność podjęcia działań związanych ochroną przylegających do nich brzegów morskich. dokonaniu wieloaspektowej analizy konieczności podejmowania działań związanych z ochroną brzegu morskiego poza terenami już zurbanizowanymi (miastami, miejscowościami, terenami portowymi itd.). Analiza taka powinna bilansować zyski i straty, również w aspekcie przyrodniczym. Niejednokrotnie, zapobieganie niszczeniu obszarów lądowych poprzez podjęte działania techniczne w strefie brzegowej, przyczynia się do zachowania siedlisk i miejsc występowania gatunków chronionych, uwzględnianiu, w przypadkach planów budowy nowych obiektów hydrotechnicznych, nie związanych z ochroną brzegów morskich (przystanie, regulacje ujść rzecznych, mola, infrastruktura portowa itd.), biorąc pod uwagę specyfikę lokalizacji tych działań, ich skutki na procesy morfodynamiczne w strefie brzegowej, których zakłócenie może w przyszłości skutkować koniecznością podjęcia działań związanych z ochroną brzegu morskiego. W Prognozie przedstawiono zestaw działań minimalizujacych, które można podjąć w celu zapobiegania negatywnemu oddziaływaniu na środowisko. Działania te nie wprost wynikają z Programu ochrony brzegów morskich, niemniej ich wdrożenie w sposób najbardziej racjonalny przyczyni się do zapobieżenia negatywnym oddziaływaniom na środowisko. Opisano ponadto trzy działania mające charakter kompensacji przyrodniczej, co pokazuje problem wskazania tego typu rozwiązań będących rzeczywistą i adekwatną kompensacją powstałych strat w środowisku. Dla sztucznego zasilania, miękkiej ochrony brzegu brak jest alternatywy. Jest to w warunkach narastającej erozji i deficytu osadów strefy brzegowej jedyna metoda, która pozwoli w okresie do 2023 roku na stabilizację położenia linii brzegowej i poprawę odporności całości brzegów morskich. Bez uzupełniania strat osadów w strefie brzegowej nie utrzyma się obecnej ochrony brzegów morskich, w tym rejonów szczególnie zagrożonych erozją (odcinki przyportowe i mierzeje). Holistyczne podejście do problemu ochrony brzegów morskich, w tym przede wszystkim zapobieganie konieczności podejmowania bezpośrednich działań ochronnych, a przez to ograniczenie ich do niezbędnego minimum, stanowi najskuteczniejszy sposób uniknięcia negatywnych oddziaływań na środowisko. Braki i nieprecyzyjne sformułowania w zapisach Programu Proponowana nowelizacja Programu ma nieprecyzyjne sformułowania i braki, m.in.: 354

354 W przedstawionym Uzasadnieniu do zmiany ustawy nie podano żadnych odniesień do literatury naukowej co jest niezgodne z praktyką tworzenia tego typu dokumentów. Nie odwołano się do konkretnych opracowań czy wyników analiz i ocen stanu brzegu na odcinkach proponowanych do ochrony, ograniczając się do ogólnych sformułowań. Przykładowo Zmiany zostały wprowadzone w oparciu o monitoring strefy brzegowej przeprowadzany cyklicznie przez urzędy morskie Sam monitoring jest jedynie narzędziem do uzyskania danych do oceny stanu strefy brzegowej i nadbrzeża, dla której brak odwołań literaturowych. Również proponowane zmiany w załączniku do ustawy w postaci wprowadzenia nowych odcinków- dotyczy to szczególnie odcinków: Ustka 1, Ustronie Morskie 1, Kołobrzeg 1, Kołobrzeg 3, oparte są na ogólnych stwierdzeniach: rozszerzenie zapisów o ten odcinek przedstawiono w oparciu wieloletnie obserwacje zmian linii brzegowej Program skoncentrowany jest głównie na identyfikacji lokalizacji odcinków brzegu przewidzianych do ochrony oraz charakterze kluczowych inwestycji, jakie powinny zostać wykonane do 2028 roku, pozwalających na realizację przyjętej koncepcji ochrony brzegów, oraz wynikającego z niej celu głównego, tj. zabezpieczenia brzegów morskich przed zjawiskiem erozji. Nie zawiera jednak szczegółowych informacji kiedy i jakie typy umocnień brzegowych, z wyjątkiem sztucznego zasilania, zostaną zrealizowane (na początku, czy na końcu okresu obowiązywania Programu). To właśnie cele cząstkowe, na które składa się szereg ogólnie zdefiniowanych zadań inwestycyjnych (umocnienia brzegowe, sztuczne zasilanie, sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi), oraz działania monitorujące stan środowiska mają zapewnić realizację celu głównego Programu, w Programie brak uzasadnienia dla rozszerzenia zakresu ochrony na klifowych odcinkach brzegów, które zgodnie z Zaleceniami HELCOM, jako źródła osadów nie powinny być objęte nowymi środkami ochrony brzegów z wyjątkiem sytuacji, gdy plany zintegrowanego zarządzania strefą przybrzeżną stanowią inaczej. Zgodnie z powyższymi zaleceniami decyzję o podjęciu zadań na wszystkich wymienionych w Programie odcinkach brzegu powinna zostać poprzedzona szczegółową analizą morfodynamiki strefy brzegowej, uwzględniać zarówno uwarunkowania ekologiczne, jak i ekonomiczne. Ponadto powinna zawierać analizę strat i zysków planowanych działań. W ustawie jako jedno z zadań wymieniono monitoring i ocenę stanu strefy brzegowej bez odniesienia do aspektów ekonomicznych związanych z kosztami ochrony i wartością materialną zaplecza, w przedstawionym projekcie zmian do ustawy propozycje wskaźników umożliwiających ocenę stanu realizacji Programu ochrony brzegów morskich są mało precyzyjne i wymagają ich dalszego uściślenia, w nawiązaniu do celów przedstawionych w Polityce morskiej RP do roku 2020 w odniesieniu do Kierunku 7. Poprawa stanu środowiska morskiego i ochrony brzegu morskiego, cel główny nowelizowanej ustawy powinien zawierać odwołanie do sfery ochrony środowiska. w analizowanym dokumencie występują błędy edytorskie i merytoryczne, które wymagają korekty. W dokumencie powinien znaleźć się zapis dotyczący potrzeby ochrony obszarów zamieszkałych i zainwestowanych na wybrzeżu lub stykających się ze strefą brzegową przed niszczącą działalnością erozji i powodzi sztormowej. Ponadto Program na etapie jego wdrażania powinien być skoordynowany z dokumentami będącymi efektem realizacji Dyrektywy Powodziowej 2007/60/WE, tj. mapami zagrożenia powodziowego i mapami ryzyka powodziowego oraz będącymi w fazie realizacji Planami zarządzania ryzykiem powodziowym. 355

355 Zgodnie z powyższym, w projektowanej regulacji powinny zostać wprowadzone niezbędne poprawki i uzasadnienia. W opracowaniu wykonano analizę możliwych do zastosowania typów umocnień pod kątem ich oddziaływania na środowisko oraz zaproponowanie rozwiązań jak najmniej szkodliwych, uwzględniając analizę zasadności stosowania umocnień brzegowych poza terenami zurbanizowanymi; Najlepszą formą ochrony siedlisk jest ochrona bierna i brak ingerencji człowieka w ich funkcjonowanie. Wykonywanie jakichkolwiek czynności związanych z umocnieniem brzegu morskiego zawsze mniej lub bardziej naraża siedliska nadmorskie, zwłaszcza te zajmujące niewielkie powierzchnie, przede wszystkim na całkowitą ich eliminację. Jednocześnie jednak umocnienia ochrony brzegu chronią siedliska, szczególnie te narażone na działanie sztormów i wzrost poziomu morza, zapobiegając zmniejszeniu ich powierzchni (jednego z parametrów oceny stanu siedliska). 16. Rekomendacje O charakterze ogólnym 1. Należy utrzymać zasadę selektywnej ochrony brzegów, tzn. prowadzić ochronę na odcinkach, których stan oceniono na podstawie wyników badań monitoringowych brzegów morskich, z uwzględnieniem uwarunkowań przyrodniczych, infrastrukturalnych i ekonomicznych, a pozostałe odcinki brzegu powinno się pozostawić w stanie naturalnym. Zasada ta powinna zostać wprowadzona do zapisów ustawy. 2. Zadania Programu powinny być wykonywane jedynie na odcinkach, gdzie wezbrania sztormowe i zachodzące procesy erozji zagrażają terenom zamieszkałym, życiu ludzkiemu, dobrom materialnym o dużej wartości, a także gdzie mogą doprowadzić do zniszczenia dziedzictwa kulturowego. 3. Należy utrzymać zasady i wytyczne technicznej ochrony brzegów morskich zapisane w Strategii ochrony brzegów morskich, które jako preferowaną metodę ochrony technicznej wskazują sztuczne zasilanie, dopuszczając stosowanie możliwie mało odbijających opasek i okładzin. 4. Z uwagi na niewspółmierne koszty związane z inwestycjami ochrony brzegów oraz ciągle wysokie ryzyko niepowodzeń, każda decyzja o podjęciu działań wynikających z Programu powinna być poparta analizą i oceną aktualnego stanu brzegu, której wynikiem będzie propozycja niezbędnych działań, tj. przystąpienie lub odstąpienie od ochrony danego odcinka brzegu. 5. W warunkach wzrostu poziomu morza oraz wzrostu aktywności hydrometeorologicznej priorytetowego znaczenia nabiera nie tylko ochrona zlokalizowanych wzdłuż brzegu morskiego terenów zurbanizowanych, ale również wyznaczenie granic bezpiecznego inwestowania i określenie zasad ochrony wybrzeża przed dalszą urbanizacją, pozwalających na zachowanie jego walorów przyrodniczych i krajobrazowych oraz ograniczenie działań ochronnych na dalszych odcinkach brzegu. 356

356 6. W związku z powyższym (pkt 5) należy wprowadzić zmiany w strategiach rozwoju gmin nadmorskich i nadzalewowych, aby, dla zmniejszenia skali zagrożeń, uwzględniać strefę bezpiecznego inwestowania i preferować ich rozwój na południe, w głąb lądu. Dzięki temu długość odcinków niezbędnych do ochrony nie będzie się wydłużać. 7. Dla zachowania naturalnej dynamiki siedliska wydmy białej należy wskazać odcinki wybrzeża poza rejonami z przekształconym antropogeniczne środowiskiem wydm (osadnictwo, porty i przystanie rybackie, transport i komunikacja, obszary zabudowy militarnej, obiekty infrastruktury turystycznej i ochrony brzegu, przede wszystkim wydm), gdzie zostanie wprowadzony zakaz stabilizacji wydmy przy pomocy środków technicznych. 8. Dla zminimalizowania oddziaływania zadań Programu na siedlisko Klify nadmorskie na wybrzeżu Bałtyku 1230 proponuje się na odcinkach klifów, zlokalizowanych poza rejonami z zagospodarowanym zapleczem, wyłączyć z Programu ochrony brzegów realizację zadań przy pomocy trwałych umocnień brzegowych, dopuszczając na niektórych odcinkach jedynie sztuczne zasilanie plaży. 9. W nawiązaniu do celów przedstawionych w Polityce morskiej RP do roku 2020 w odniesieniu do Kieruneku 7. Poprawa stanu środowiska morskiego i ochrony brzegu morskiego, cel główny nowelizowanej ustawy powinien zawierać odwołanie do sfery ochrony środowiska, 10. Terminy wykonywania zadań Programu powinny uwzględniać biologię przedmiotów ochrony poszczególnych obszarów chronionych tj. gatunków roślin i zwierząt oraz siedlisk przyrodniczych występujących w zasięgu oddziaływania zadań Programu. 11. Wyznaczanie priorytetowych zadań Programu powinno się opierać również na mapach zagrożenia powodziowego i mapach ryzyka powodziowego. 12. Przy realizacji zadań z zakresu ochrony brzegów morskich należy uwzględniać Plany zarządzania ryzykiem powodziowym. 13. Należy ograniczyć stosowanie twardych umocnień brzegowych do miejsc wysokiego zagrożenia. Najmniej szkodliwą dla środowiska metodą ochrony brzegów jest sztuczne zasilanie, które umożliwia zachowanie nadmorskich form morfologicznych. Do rekonstrukcji wydm należy stosować materiały lekkie: materace gabionowe lub geotekstylia, ograniczać budowę opasek betonowych tylko do miejsc wysokiego zagrożenia. 14. Należy zróżnicować działania systemu ochrony brzegów w granicach siedliska duża płytka zatoka (obszar Natura 2000 Zatoka Pucka i Półwysep Helski PLH220032) dla zachowania naturalnych procesów brzegowych; wyłączyć z prac technicznych miejsca występowania szuwaru trzcinowego (km 103,0-104,15; 105,9-106,0; 114,9-115,0; 116,2-116,7; 121,5-126,0; km H 48,8-48,85; 48,9-49,55; 50,4-50,6; 51,7-52,35; 67,0-67,5; 68,15-68,55; 69,1-69,9; 70,0-71,4). 357

357 Szczegółowe wskazania do zmian w Programie 1. W Programie należy dokonać poprawek i uzupełnień o charakterze edytorskim i merytorycznym, zgodnie z uwagami w rozdziale W celu zminimalizowania oddziaływania zadań Programu na siedlisko Klify nadmorskie na wybrzeżu Bałtyku 1230 proponuje się na odcinkach klifów, zlokalizowanych poza rejonami z zagospodarowanym zapleczem, wyłączyć z Programu ochrony brzegów realizację działań przy pomocy trwałych umocnień brzegowych, dopuszczając na niektórych odcinkach jedynie sztuczne zasilanie plaży. Jej obecność u podnóża klifów jest dodatkowym elementem wpływającym pozytywnie na stan dynamiczny i rozwój charakterystycznych gatunków roślin na krawędzi klifu. Wobec powyższego z Programu należy wyłączyć: Odcinek Ustka 1 (km 229,0-231,0) 3. Strefa brzegowa granicząca z obszarami podlegającymi ochronie (rezerwaty, obszary Natura 2000, parki narodowe) lub ich zapleczem powinna pozostać wolna od zabudowy hydrotechnicznej, a rozwiązania osłony przeciwpowodziowej chroniące zabudowane zaplecze powinny być odsunięte od brzegu morskiego w głąb lądu, umożliwiając zachowanie siedlisk przyrodniczych będących przedmiotem ochrony w tych obszarach. Na odcinkach takich priorytetem powinno być zachowanie naturalnych procesów brzegowych (co jest wskazywane w obowiązujących planach ochrony i planach zadań ochronnych). W Programie należy wprowadzić zmiany: Skrócić odcinek Władysławowo-Jastrzębia Góra (km 125,0-134,6) o 1000 m, czyli odcinek ten powinien rozpoczynać się na km 126,0. Ponadto należy wyłączyć odcinek brzegu w granicach rezerwatu przyrody Dolina Chłapowska (km ,5). Skrócić odcinek Karwia (km 134,6-144,4) o 900 m, czyli odcinek Karwia powinien kończyć się na km 143,50. Włączenie całego odcinka Mierzei jeziora Bukowo (km 277,0-288,5) nie ma uzasadnienia w kontekście zabezpieczenia zaplecza, które jest zagospodarowane tylko w rejonie osady Dąbkowice. Wobec tego rekomenduje się ponowną analizę długości odcinka wskazanego w Programie. Skrócić odcinek Łeba (km ,0) o 500 m, czyli odcinek Łeba powinien rozpoczynać się na km 180,5. Wyłączyć z Programu odcinek Ustronie Morskie 1 (km 309,5-319,0). Wyłączyć z Programu odcinek brzegu na wschód od istniejącego systemu ochrony w Kołobrzegu - odcinek Kołobrzeg 1 (km 324,0-327,0) oraz wschodni fragment odcinka Kołobrzeg 2 (km327,0-336,5) o długości 1 km. Dla odcinka brzegu Kołobrzeg 3 (km 336,5-343,5) włączenie do Programu może dotyczyć jedynie fragmentu brzegu na wysokości miejscowości Grzybowo, po ponownej analizie stanu strefy brzegowej i waloryzacji zaplecza w tym rejonie. Realizacja zadań Programu (sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi) na odcinku 1200 m w granicach Słowińskiego Parku Narodowego (odcinek Rowy 1 km 216,0-217,5) wymagałaby merytorycznego uzasadnienia. Wobec tego rekomenduje się ponowną analizę długości odcinka wskazanego w Programie. Realizacja zadań Programu (sztuczne zasilanie, umocnienia brzegowe) na odcinku 100 m w granicach Wolińskiego Parku Narodowego (odcinek Mierzeja Dziwnowska km 385,4-397,1) nie ma uzasadnienia w kontekście braku terenów zainwestowanych na zapleczu. Należy skrócić odcinek o 100 m, czyli odcinek Mierzeja Dziwnowska powinien kończyć się na km

358 4. Należy doprecyzować wskaźniki realizacji Programu, umożliwiające uściślenie zapisu zachowania wymaganego poziomu bezpieczeństwa zaplecza i położenia linii brzegowej przywołanego w art. 2 pkt 3 nowelizowanej ustawy. 5. Do oceny realizacji Programu proponuje się zastosowanie trzech wskaźników: położenie podstawowej/umownej linii brzegowej, powierzchnię umownego przekroju strefy zmian brzegowych wyznaczonych z modelu obliczeniowego parametrów strefy brzegowej oraz normę bezpieczeństwa brzegu. Poza wyżej wymienionymi rekomendacjami autorzy niniejszej Prognozy uważają za uzasadnione uwzględnienie w Programie następujących zaleceń, zgłoszonych na etapie konsultacji publicznych dla projektu zmiany ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich przeprowadzonych przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju w I. kwartale 2015 r.: Skrócić odcinek Rewa (km 99,9-101,15) o 150 m, czyli odcinek powinien kończyć się na km 101,0. Zaniechać realizacji trwałych umocnień brzegu na odcinku Puck 1 (km 114,0-114,70), a pozostawić możliwość sztucznego zasilania. Zaniechać realizacji trwałych umocnień brzegu na odcinku Rzucewo na km 109,8 do 110,1, pozostawić możliwość sztucznego zasilania. Zaniechać realizacji trwałych umocnień brzegu na odcinkach Władysławowo-Kuźnica i Kuźnica-Jurata, poza utrzymaniem we właściwym stanie technicznym już istniejących umocnień. Skrócić odcinek Cypel Półwyspu (km H 36,0-38,0) o 200 m, czyli odcinek powinien zaczynać się na km H 36,2. KONLKUZJA Uwzględnienie wypracowanych w ramach niniejszej Prognozy zaleceń i rekomendacji jest warunkiem istotnego zminimalizowania negatywnych oddziaływań realizacji zadań Programu na środowisko i obszary chronione. 359

359 Literatura: Banaś I Rozmieszczenie psammofitów nad Zatoką Pucką. Praca magisterska Wydziału BiNoZ Uniwersytetu Gdańskiego, Gdynia: Basiński T Materiały do monografii polskiego brzegu morskiego. Zeszyt 4. Budowle ochronne na polskim wybrzeżu Bałtyku. IBW PAN, Gdańsk-Poznań: 220 Basiński T., Pruszak Z., Tarnowska M., Zeidler R Ochrona brzegów morskich. IBW PAN Bela G., Janczyszyn A., Kośmicki A Wędrówka ptaków szponiastych Falconiformes, gołębiowatych Columbiformes i krukowatych Corvidae na Mierzei Wiślanej jesienią 2008 roku. Ptaki Pomorza 2: Berggren P., Hilby L., Lovell P. i Scheidat M Abundance of harbour porpoises in the Baltic Sea from aerial surveys conducted in summer International Whaling Commission SC/56/SM7. Bilcovic D. M., Stanhope D., Angstadt K Coastal Development Stressors in the Lynnhaven River. Final Report to U.S. Army Corps of Engineers. Virginia Institute of Marine Science Bobrowicz G Kidzina. Przyroda Polska. Nr 10 Bołdyriew W., Gudelis W., Szujski J Strefa brzegowa Morza Bałtyckiego i jej znaczenie w powstawaniu osadów. [W:] W. Gudelis, J. Jemielianow (red.) Geologia Morza Bałtyckiego. Wyd. Geol. Warszawa: Boniecka H. (red.) Raport o oddziaływaniu prac czerpalno-refulacyjnych na środowisko. [W:] Opracowanie dokumentacji geologiczno-batymetrycznej dotyczącej poboru materiału do sztucznego zasilania dla obszaru będącego w gestii Urzędu Morskiego w Gdyni,,Półwysep Helski, WW IM w Gdańsku Nr 6596 Gdańsk: 120 Boniecka H Przegląd budowli oraz wybranych elementów środowiskowych brzegów morskich i zalewów. Projekt celowy nr 2078/C.T12-9/98 Strategia ochrony brzegów morskich. WW IM w Gdańsku Nr 5516, Gdańsk: 1-25 Boniecka H Analiza techniczno-ekonomiczna raportów szkód posztormowych oraz opracowanie nowego systemu sprawozdawczego administracji morskiej. Etap II. WW IM Gdańsk Boniecka H Badania oddziaływania zakończeń systemów ochrony brzegów na morfodynamikę strefy plażowo-wydmowej. WW IM nr 6120, Gdańsk: 50 Boniecka H Podstawy metodyczne badań przedinwestycyjnych w ochronie brzegów morskich. WW IM nr 6237, Gdańsk Boniecka H Przegląd umocnień polskich brzegów morskich. Część 1 (km 0,0-174,5 i km 0,0-71,5). WW IM w Gdańsku Nr 6361, Gdańsk: 106 Boniecka H Wpływ opasek brzegowych na przebieg procesów morfodynamicznych i litodynamicznych strefy brzegowej. Inżynieria Morska i Geotechnika nr 6: Boniecka H., Cylkowska H., Dubrawski R., Gajecka A., Gawlik W., Zawadzka E Wykonanie założeń do sztucznego zasilania plaży w Dziwnowie (km 389,00 390,40). WW IM 6342, Gdańsk: 56 Boniecka H., Cylkowska H., Gajda A., Staniszewska M Wyznaczenie miejsc poboru kruszywa do sztucznego zasilania brzegu w rejonie Trzęsacza, Rewala i Niechorza oraz wykonanie wytycznych do sztucznego zasilania brzegu w Trzęsaczu. Raport o oddziaływaniu prac czerpalno-refulacyjnych na środowisko rejonu Trzęsacza. WW IM w Gdańsku Nr 6532, Gdansk: 121 Boniecka H., Dubrawski R., Gawlik W Ocena stanu bezpieczeństwa Półwyspu Helskiego i skutków sztucznego zasilania w latach oraz propozycja prac ochronnych na lata ,WW IM Nr 5706:81 360

360 Boniecka H., Gajda A Określenie priorytetów ochrony brzegów morskich w świetle wdrażania Strategii ochrony brzegów. WW IM w Gdańsku Nr 6563, Gdańsk: 119 Boniecka H., Gajda A Opracowanie założeń ochrony brzegów klifowych Bałtyku południowego z uwzględnieniem aspektów ochrony przyrody i środowiska. WW IM w Gdańsku Nr 6656, Gdańsk: 89 Boniecka H., Gajda A., Gawlik W Wykonanie wytycznych do sztucznego zasilania plaży pomiędzy Rewalem i Trzęsaczem: km 371,80-372,90. WW IM w Gdańsku Nr 6627, Gdańsk:1-77 Boniecka H., Gajda A., Gawlik W Analiza systemów i utrzymania plaż otwartego morza odbudowanych metodą sztucznego zasilania. WW IM w Gdańsku Nr 6738, s. 95. Boniecka H., Gajda A., Gawlik W. 2012a. System gromadzenia danych i bank danych o strefie brzegowej,,brzeg - weryfikacja i analiza pomiarów terenowych z lat , WW IM nr 6724, Gdańsk Boniecka H., Gajda A., Gawlik W., Marcinkowski T., Olszewski T., Szmytkiewicz M., Skaja M., Szmytkiewicz P., Chrząstowska N., Piotrowska D., 2013a. Monitoring i badania dotyczące aktualnego stanu brzegu morskiego Ocena skuteczności systemów ochrony brzegu morskiego zrealizowanych w okresie obowiązywania wieloletniego Programu ochrony brzegów morskich. WW IM w Gdańsku Nr 6973, Gdańsk:250 Boniecka H., Cylkowska H., Gajda A., Gawlik W., Kaźmierczak A Karta Informacyjna Przedsięwzięcia do Wniosku o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia pn. Wykonanie wytycznych do sztucznego zasilania plaży w Niechorzu km: WW IM w Gdańsku nr 6872: 44 Boniecka H., Kruk-Dowgiałło L., Bubak I., Opioła R Prognoza oddziaływania na środowisko dla zmiany programu wieloletniego na lata pn: Programu ochrony brzegów morskich ustanowionego ustawą z dnia 28 marca 2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich. Praca zbiorowa. WW IM w Gdańsku Ss.359. Boniecka H., Gajecka A., Cylkowska H., Staniszewska M., Dubrawski R., Gawlik W., Kruk-Dowgiałło L., Opioła R., Brzeska P., Błeńska M., Dubiński M., Osowiecki A., Kuliński M., Goc M., Złoch I., Mokwa T Raport o oddziaływaniu na środowisko przedsięwzięcia Koncepcja przebudowy wejścia do portu Elbląg wraz z pogłębieniem torów podejściowych do portów Zalewu Wiślanego. WW IM w Gdańsku Nr 6472: 178 Boniecka H., Gawlik. W., Kaźmierczak A System gromadzenia danych i bank danych o strefie brzegowej,,brzeg - weryfikacja i analiza pomiarów terenowych wykonanych w 2013 r. WW IM w Gdańsku Nr 6899: 33 Boniecka H., Zawadzka E Projekt celowy nr 2078/C.T12-9/98 Strategia ochrony brzegów morskich. Zadanie 1: Uwarunkowania naturalne rozwoju brzegów morskich i morskich wód wewnętrznych, WW IM w Gdańsku Nr 5538, Gdańsk Boniecka H., Zawadzka E Protection of the Polish Coast by artificial nourishement [W:] Coastal Dynamics Geomorphology and Protection, Eurocoast-Littoral Gdańsk Borodziuk A., Meller-Kubica A., Iwin P., Chabus L., Szerlot D Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko. Ochrona brzegu morskiego na wysokości miejscowości Łeba Borowski W Ryby Zalewu Wiślanego. Wiad. Ryb. Nr 4(89): Borowski W Stan zasobów wód Zalewu Wiślanego i warunki ich eksploatacji. [W:] Oszacowanie stanu zasobów ryb polskiej strefy przybrzeżnej i naturalne warunki ich eksploatacji. Studia i Materiały. Seria B. nr 72, Morski Instytut Rybacki, Gdynia Borówka R. K Budowa geologiczna i rozwój Pomorza zachodniego [W:] R.K. Borówka, S. Musielak (red.) Środowisko przyrodnicze wybrzeży Zatoki Pomorskiej i Zalewu Szczecińskiego. Wybrane aspekty. PTG, Instytut Nauk o Morzu US, Wyd. Oficyna In Plus, Szczecin: 5-18 Borówka R. K., Musielak S Budowa geologiczna i rozwój krajobrazu okolic Zalewu Szczecińskiego. [W:] J. Kaliciuk, A. Staszewski (red.) Ostoje ptaków w polskiej części Zalewu Szczecińskiego. ZTO Szczecin Bosiacka B Nadmorski bór bagienny Vaccinio uliginosi-pinetum ericetosum tetralicis Wojterski 1963 na Wybrzeżu Trzebiatowskim. Bad. Fizjogr. Nad Polską Zach. 52:

361 Brzeska P Mapowanie zasięgu występowania makroglonów w północno-zachodniej części Ławicy Słupskiej oraz strefy przybrzeżnej pomiędzy Stilo a Ustką w kontekście planowania przestrzennego polskich obszarów morskich. WW IM w Gdańsku Nr 6483: 30 Brzeska P Badania zbiorowisk roślinności wodnej w Zalewie Wiślanym. WW IM w Gdańsku Nr 6651: 64 Brzeska P., Saniewski M., Fitobentos. [W:] Bałtyk Południowy w 2009 roku. Charakterystyka wybranych elementów środowiska. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2012: Buliński M., Przewoźniak M Monografia rezerwatu przyrody Kępa Redłowska. [W:] M. Przewoźniak (red.). Materiały do monografii przyrodniczej regionu gdańskiego. Tom 1. Gdańsk: Chawchunowicz J Studium ochrony brzegów Zalewu Szczecińskiego w aspekcie planowanego zagospodarowania strefy brzegowej. Część V-referat generalny. Instytut Morski MHZiGM. Chojnacki W Roślinność zboczy klifowych Pobrzeża Kaszubskiego. Soc. Sc. Gedan. Acta Biol. 4: 5-40 Chubarenko B., Margoński P Chapter 8. The Vistula Lagoon. [W:] U. Schiewer (red.). Ecology of Baltic Coastal Waters : Ecological Studies 197. Sprinter-Verlag Berlin Heidelberg: Cieślak A. (red.) Kompleksowa ocena stopnia zagrożenia mierzei jeziora Kopań w powiązaniu z sąsiednimi niszczonymi odcinkami brzegów w Jarosławcu i Darłowie. WW IM w Gdańsku Nr 3574, Gdańsk Cieślak A. (red.) Kompleksowa ochrona Półwyspu Helskiego. Etap WW IM w Gdańsku Nr Gdańsk-Szczecin Cieślak A Podstawy przyrodnicze, techniczne i organizacyjno-prawne oraz przedsięwzięcia strategii ochrony brzegów morskich. Synteza pracy wykonanej w ramach Projektu Celowego pt. Strategia ochrony brzegów morskich Nr 9T 12C C/3636/.WW IM 5721, Gdańsk Ciszewski P., Ringer Z Badania rozmieszczenia i oznaczanie biomasy roślinności przemysłowej (widlik, morszczyn) w przybrzeżnej strefie polskiego Bałtyku oraz określenie rocznego nanosu wodorostów do Zalewu Puckiego. Opracowanie MIR. Zakład Oceanografii. Maszynopis. s. 21 CMR Centrum Monitoringu Rybołówstwa. Baza danych Centrum Monitoringu Rybołówstwa. Gdynia Czyżak M Edredon Somateria mollissima nowym gatunkiem lęgowym dla Polski. Not. Orn. 42: Ćwikliński E Rozmieszczenie mikołajka nadmorskiego Eryngium maritimum na Polskim Wybrzeżu. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 6: 1-12 Demel K Życie Morza, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk Diagnoza aktualnego stanu gospodarki wodnej, 2010, Załącznik 1 Do Projektu Polityki wodnej państwa 2030 (z uwzględnieniem etapu 2016). Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, Ministerstwo Środowiska Dobracka E Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50000, arkusz 151-Nowe Warpno. Wyd. Geol. Dramps K., Zarembski A., 2014, Roczna ocena jakości powietrza w województwie pomorskim za rok 2013, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku Dubrawski R Określenie profili bezpieczeństwa strefy brzegowej. Cz II. Stan i odporność systemu rewowego wybranych rejonów brzegu morskiego. WW IM w Gdańsku Nr 5566, Gdańsk Dubrawski R Raport oddziaływania prac czerpalno-refulacyjnych na środowisko rejonu Mrzeżyna. Wykonanie założeń do sztucznego zasilania plaży w Mrzeżynie km 350,50-352,20 oraz rozpoznanie możliwości poboru piasku z dna morskiego w tym rejonie. WW IM nr 6217, Gdańsk, s. 32. Dubrawski R., 2000, Wpływ sztucznego zasilania brzegów morskich na strefę brzegową Półwyspu Helskiego w okresie Materiały Instytutu Morskiego nr 897. Konferencja Naukowo-Techniczna z okazji 50-lecia Instytutu Morskiego, ISBN , Gdańsk: Dubrawski R., Latała A., Pliński M., Witkowski A., Żmudziński L Sprawozdanie z badań biologicznych Zalewu Wiślanego w 1994 r. [W:] Przedstawienie koncepcji oczyszczania i rekultywacji wód i dna Zalewu Wiślanego (zadanie nr 7). WW IM w Gdańsku Nr 4974 (maszynopis) 362

362 Dubrawski R., Zawadzka-Kahlau E., Borzyńska D., Cylkowska H., Kłosowski j., Wróblewski R Ochrona brzegów morskich w granicach Centralnego Poligonu Sił Powietrznych Wicko Morskie. Krajowa Izba Gospodarki Morskiej, Gdynia Dunin-Kwinta I The state of fisheries in the Szczecin Lagoon. Western Pomeranian Congress of Science at the turn of the 20th and 21st Centuries. Szczecin: Dyrcz A., Krogulec J., Wójciak J Wodniczka Acrocephalus paludicola. [W:] A. Sikora, Z. Rohde, M. Gromadzki, G. Neubauer, P. Chylarecki (red.). Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski Bogucki Wyd. Nauk. Poznań: Dziadziuszko Z., Zorina W. A Dobowy przebieg stanów wody [W:] Hydrometeorologiczny ustrój Zalewu Wiślanego. Wydawnictwa komunikacji i łączności, Warszawa: 162 Ebelt M., Goc M., Kiejzik-Głowińska M., Kutniewska K., Mokwa T., Sturyk K., Tyszecki A., Waloszczyk D., Wiśniewolski W., Zielińska E., Żelaziński J Prognoza oddziaływania na środowisko Programu Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2015) Ekokonsult: 12. Elbert M., Kiejzik-Głowińska M., Tyszecki A., Myślak A Prognoza wpływu na środowisko projektu Pętla Żuławska-Rozwój turystyki wodnej. EKO-KONSULT, Gdańsk:78 Elementy monitoringu morfodynamicznego polskich brzegów morskich Dubrawski R. (red.). WW IM w Gdańsku, Gdańsk: Engel J Natura 2000 w ocenach oddziaływania przedsięwzięć na środowisko. Ministerstwo Środowiska. Warszawa. ISBN : 73 Engel J., Serwecińska D., Torr G., Makles-Mierzejewska M Zarządzanie obszarami Natura Postanowienia artykułu 6 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG. Tłumaczenie. ISBN : 79 Frankowski Z., Graniczny M., Juszkiewicz-Bednarczyk B., Kramarska R., Pruszak Z., Przezdziecki P., Szmytkiewicz M., Werno M., Zachowicz J Zasady dokumentowania geologiczno-inżynierskich warunków posadowienia obiektów budownictwa morskiego i zabezpieczeń brzegu morskiego. PIG-PIB Gawlik W. Boniecka H Czaso-przestrzenna i kosztowa analiza sztucznego zasilania brzegów Bałtyku południowego, zrealizowanego w latach WW IM w Gdańsku Nr Gdańsk:1-50 Gaworecki W Globalizacja a turystyka w: Turystyka szansą rozwoju gospodarczego i społecznokulturowego kraju, Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowo-metodycznej, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej, Biała Podlaska Gerstmannowa E. (red.) Półwysep Helski. Przyrodnicze podstawy rozwoju. IOŚ Warszawa: 1-79 Gerstmannowa E Zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym polskiej strefy nadmorskiej. Zesz. Nauk. WEiK, Nr 8, Poltechnika Koszalińska, Koszalin: Gerstmannowa E., Marsz A., Zalewski W Waloryzacja przyrodnicza obszarów strefy brzegowej i pasa nadbrzeżnego (synteza). Raport wewnętrzny IOŚ, Gdynia Gibson R. N., Ansell A. D., Robb L Seasonal and annual variations in abundance and species composition of fish and macrocrustacean communities on a Scottish sandy beach. Marine Ecology Progress Series vol. 98: Głowaciński Z. (red) Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL, Warszawa Goc M., Iliszko L. (red.) Zatoka Elbląska Plan ochrony rezerwatu. (maszynopis) Gradziński R., Kostecka A., Radomski A., Unrug R Zarys sedymentologii. Wydawnictwo Geologiczne. Warszawa Grochowski A., Ramutkowski M., Nermer T., Szymanek L., Dziemian Ł., Lejk A Monitoring ichtiologiczny ciosy (Pelectus cultratus) w wodach Wisły Śmiałej. Opracowani wykonane na zlecenie Urzędu Morskiego w Gdyni. 363

363 Gruszka P The river Odra estuary as a gateway for alien species immigration to the Baltic Sea Basin. Acta Hydrochimica and Hydrobiologica 27 (5): Hałuzo M., Kubicz G., Wojcieszyk H., Wojcieszyk K., Żebiałowicz-Łach A Prognoza oddziaływania na środowisko Projektu zmiany planu przestrzennego zagospodarowania przestrzennego Województwa Pomorskiego. Wojewódzkie Biuro Planowania Przestrzennego w Słupsku. Słupsk: Harris S.A., Cyrus D.P., Beckley L.E Horizontal trends in larval fish diversity and abundance along an ocean estuary gradient on the northern KwaZuluNatal Coast, south Africa. Estuary. Coast. Shelf Sci. 53: HELCOM 2006 a. Assessment of Coastal Fish in the Baltic Sea Balt. Sea Environ. Proc. No. 103 A HELCOM 2006 b. Changing Communities of Baltic Coastal Fish Executive summary: Assessment of coastal fish in the Baltic Sea Balt. Sea Environ. Proc. No. 103 B HELCOM Red List Species Information Sheets (SIS) Mammals Baltic Marine Environment Protection Commission. 34 s. Herbich J. (red.) Siedliska morskie i przybrzeżne, nadmorskie i śródlądowe solniska i wydmy. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Tom 1: 111 Hiby L. i Lovell P Baltic/North Sea Aerial Surveys Final report. Conservation Research Ltd. Houghton J.T., Ding Y., Griggs D.J., Noguer M., van der Linden P.J., Dai X., Maskell K., Johnson C.A. (red.) 2001: Climate Change. The Scientific Basis. Contribution of Working Group I to the Third Assessment Report of theintergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA:. 881 Izdebska J., Janta A., Żmudziński L Fauna bezkręgowców Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. [W:] A. Janta (red.). Nadmorski Park Krajobrazowy. Wyd. Nadmorskiego Parku Krajobrazowego, Władysławowo Jackowski E Stan tarlisk w Zatoce Puckiej. Studia i Materiały Morskiego Instytutu Rybackiego. Ser. B. Nr 71. Gdynia Jackowski E Costal Fish resources on the west coast and conditions for their exploatation. Studia i Materiały MIR. Ser. B, nr 72. Gdynia: 5-62 Jackowski E Ryby Zatoki Puckiej, MIR, Gdynia: 108 Jackowski E Mapa typów siedlisk tarliskowych dla ryb fitofilnych, psammofilnych i litofilnych, ze szczególnym uwzględnieniem potencjalnych miejsc tarliskowych leszczy i sandaczy. [W:] Kruk-Dowgiałło L., Brzeska P., Jackowski E., Kuliński M. Rozmieszczenie roślin wodnych oraz siedlisk tarliskowych na Zalewie Wiślanym i Zatoce Elbląskiej. WW IM w Gdańsku Nr 6527: 47 Jania J., Zwoliński Z Ekstremalne zdarzenia meteorologiczne, hydrologiczne i geomorfologiczne w Polsce. Landform Analysis, Vol. 15: Jankowska H., Łęczyński L Charakterystyka brzegów Zatoki na tle budowy geologicznej. [W:] K. Korzeniewski (red.) Zatoka Pucka. Instytut Oceanografii, Uniwersytet Gdański. Gdańsk: Janta A. (red.) Nadmorski Park Krajobrazowy. Wyd. Nadmorksiego Parku Krajobrazowego, Władysławowo, ISBN : 203 Jasnowski M Budowa i roślinność torfowisk Pomorza Szczecińskiego. Prace Szczecińskiego Towarzystwa Naukowego, X Kaczorowska E. 2004a. Hematofagiczne i synantropijne muchówki (Diptera) notowane w nadmorskich siedliskach zasolonych. [W:] A. Buczek (red.). Stawonogi. Interakcje pasożyt - żywiciel. Liber, Lublin: Kaczorowska E. 2004b. Hover flies (Diptera: Syrphidae) of the coastal and marine habitats of Poland. Pol. Pismo Entomol. 73: Kaczorowska E. 2005a. Ochotkowate (Diptera: Chironomidae) morskich i przymorskich siedlisk zasolonych Zatoki Gdańskiej. Wiadomości Entomologiczne, 24 (2): Kaczorowska E. 2005b. Genus Fucellia (Diptera: Anthomyiidae) in the saline habitat of the Polish coast. Fragmenta Faunistica, 48 (1):

364 Kaczorowska E. 2006a. Communities of synantropic species in blowfly (Diptera: Calliphoridae) and fleshfly (Diptera: Sarcophagidae) fauna of the beaches and brackish areas of the coastal type in Poland. [W:] A. Buczek, Cz. Błaszak (red.). Stawonogi Znaczenie epidemiologiczne. Koliber. Lublin: Kaczorowska E. 2006b. The trophic communities of blowfly (Diptera: Sarcophagidae) fauna of the beach and brackish areas of the coastal type of Poland. [W:] A. Buczek, Cz. Błaszak (red.). Stawonogi Znaczenie epidemiologiczne. Koliber. Lublin: Kaczorowska E Faunistic and ecological characteristics of Sciomyzidae (Diptera) in saline habitats of the Polish Baltic coast. Polskie Pismo Entomologiczne 76: Kaczorowska E., Giłka W., Szadziewski R. (w druku). [W:] W. Bogdanowicz i in. (red.) Fauna Polski, Tom V. Fauna Bałtyku. Diptera. Charakterystyka i wykaz gatunków Kajzer J., Paciora K., Bobrek R., Kośmicki A Przelotne i zimujące ptaki wodno-błotne Zbiornika Czorsztyńskiego i Sromowieckiego w latach Pieniny Przyroda i Człowiek 11: Kaliciuk J Zalew Kamieński i Dziwna. [W:] T. Wilk, M. Jujka, J. Krogulec, P. Chylarecki (red). Ostoje Ptaków o znaczeniu międzynarodowym w Polsce. OTOP, Marki: Keilhack K Die Verlandung der Sweinporte. Jahrbuch der Koniglisch Preussischen Geologischen Landesanstalt. Bd.XXXII.T.2, Berlin: Kistowski M Wybrane problemy metodologiczne i terminologiczne opracowań ekofizjograficznych, Problemy Ocen Środowiskowych, nr 3(14), s Kistowski M Wybrane aspekty metodyczne sporządzania strategicznych ocen oddziaływania na środowisko przyrodnicze, Człowiek i Środowisko, T.26, nr 3-4, s [streszcz., s.11-13]. Kistowski M., Pchałek M Natura 2000 w planowaniu przestrzennym rola korytarzy ekologicznych. Ministerstwo Środowiska. Warszawa. ISBN : 115 Klasa A., Kaczorowska E., Soszyński B Fruit flies (Diptera: Tephritidae) on the Polish Baltic Coast. Polish Journal of Entomology 80: Kłyszejko B., Chełkowski Z., Chełkowska B., Sobociński A Indentification of Fish Romains from Elary mediewal layers of the vegetable market excavation site Szczecin, Poland. Acta Ichtiol. Piscat. 34: Kopeć J. Ciechanowski M Projekt zagospodarowania pasa nadmorskiego w Gdańsku. Aura-ochrona środowiska nr 8/2011. Wydawnictwo SIGMA NOT Kośmicki A., Bzoma S., Meissner W. 2010a. Zatoka Pucka. W: Wilk T., Jujka M., Krogulec J., Chylarecki P. (red) Ostoje ptaków o znaczeniu międzynarodowym w Polsce. OTOP, Marki: ; Kośmicki A., Bzoma S., Meissner W. 2010b. Ujście Wisły. W: Wilk T., Jujka M., Krogulec J., Chylarecki P. (red) Ostoje ptaków o znaczeniu międzynarodowym w Polsce. OTOP, Marki: Kramarska R. z zespołem, 2011, Rozpoznanie geologiczne piasków do sztucznego zasilania brzegu w obszarze perspektywicznym Półwysep Helski, wykonane w ramach Opracowania dokumentacji geologicznobatymetrycznej dotyczącej poboru materiału do sztucznego zasilania dla obszaru będącego w gestii urzędu morskiego w Gdyni,,Półwysep Helski. PIG-PIB, Oddział Geologii Morza w Gdańsku Kruk-Dowgiałło L Fitobentos Zatoki Gdańskiej latem 1992 roku. W: Zatoka Gdańska. Stan środowiska 1992 r. (red).: Kruk-Dowgiałło L. i Ciszewski P. Wyd. IOŚ, Warszawa: Kruk-Dowgiałło L Phytobenthos as an indicator of the state of environment of the Gulf of Gdańsk. Oceanolog. Stud. 37(4): Kruk-Dowgiałło L. (red.) Przyrodnicza waloryzacja morskich części obszarów chronionych HELCOM BSPA województwa pomorskiego. Tom 3 pt. Nadmorski Park Krajobrazowy. CRANGON 7, CBM PAN w Gdyni, ISBN : 186. Kruk-Dowgiałło L., Brzeska P Wpływ prac czerpalnych na florę denną Zatoki Puckiej i propozycje działań naprawczych [W:] Program rekultywacji wyrobisk w Zatoce Puckiej Przyrodnicze podstawy i uwarunkowania. Pod redakcją L. Kruk-Dowgiałło i R. Opioła, Wyd. Instytutu Morskiego w Gdańsku, s

365 Kruk-Dowgiałło L., Brzeska P., Błeńska M., Opioła R., Kuliński M., Osowiecki A Ochrona brzegów niszczy siedliska denne? Studium przypadku progi podwodne w Gdyni Orłowie. [W:] M. Dudzińska, L. Pawłowski (red.). Polska Inżynieria środowiska pięć lat po wstąpieniu do Unii Europejskiej. Monografie nr 60. ISBN , PAN Komitet Inżynierii Środowiska, Lublin: Kruk-Dowgiałło L., Brzeska P., Jackowski E., Kuliński M., Rozmieszczenie roślin wodnych oraz siedlisk tarliskowych na Zalewie Wiślanym i Zatoce Elbląskiej. W ramach pracy pt. Badanie dna polskiej części Zalewu Wiślanego wraz z Zatoką Elbląską, na zlecenie Urzędu Morskiego w Gdyni. WW IM w Gdańsku Nr 6527: 47 Kruk-Dowgiałło L., Szaniawska A Gulf of Gdańsk and Puck Bay. Part. II.B Estern Balic Coast. [W:] Schewier U. (red.). Ecology of Baltic Coastal Waters. Ecological Studies 197. Sprinter-Verlag Berlin Heidelberg: Kruk-Dowgiało L., Opioła R., Michałek-Pogorzelska M. (red.) Prognoza oddziaływania na środowisko morskie Pilotażowego projektu planu zagospodarowania przestrzennego zachodniej części Zatoki Gdańskiej. W ramach projektu BaltSeaPlan Planning the future of the Baltic Sea (projekt współfinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Regionu Morza Bałtyckiego ), Nr 6603 WW IM, Gdańsk: 156 Krzymiński W., Kruk-Dowgiałło L Typologia polskich wód morskich krok do przodu w kierunku doskonalenia ochrony wód. [W:] II Kongres Inżynierii Środowiska T. 2 Monografie nr 33. PAN, KIŚ, Lublin: Krzymiński W., Kruk-Dowgiałło L., Zawadzka-Kahlau E., Dubrawski R., Kamińska M., Łysiak-Pastuszak E Typology of Polish marine waters. W: Baltic Sea typology. Ed.: Schernewski G., Wielgat M. Coastline reports: Kuklik I., Skóra K.E Morświn (Phocoena phocoena). Głowaciński Z. WRiL: W: Polska Czerwona Księga Zwierząt. Red.: Lappalainen A., Urho L Young-of-the-year fish species composition in small costal bays in the northern Baltic Sea, surveyed with beach seine and small underwater detonations. Boreal And Environmental Research, Helsinki 11: Lenartowicz Z., Machnikowski M., Wojtyniak J Szata roślinna Mierzei Wiślanej i terenów przyległych. [W:] E. Gerstmannowa (red.). Materiały do Monografii Przyrodniczej Regionu Gdańskiego. Tom 7. Park Krajobrazowy Mierzeja Wiślana. Wydawnictwo Gdańskie, Gdańsk: Łabuz T. A Zagrożenia siedlisk honkenii piaskowej Honckenya peploides na wydmowym wybrzeżu Zatoki Pomorskiej. Chrońmy Przyr. Ojcz. 58 (5): Łabuz T. A Udział czynników antropogenicznych w kształtowaniu nadmorskich wydm w rejonie Mielna na mierzei Jeziora Jamno, [W:] R. K. Borówka, A. Witkowski (red.), Człowiek i środowisko przyrodnicze Pomorza Zachodniego. II Środowisko abiotyczne. Wyd. In Plus Oficyna, Szczecin, 66-74, ISBN ) Łabuz T. A Zagospodarowanie strefy wydm nadmorskich w miejscowościach wybrzeża Zatoki Pomorskiej [W:] R.K. Borówka, S. Musielak (red.) Środowisko przyrodnicze wybrzeży Zatoki Pomorskiej i Zalewu Szczecińskiego. Wybrane aspekty. PTG, Instytut Nauk o Morzu US, Wyd. Oficyna In Plus, Szczecin: Łabuz T Sposoby ochrony brzegów morskich i ich wpływ na środowisko przyrodnicze polskiego wybrzeża Bałtyku. Raport. WWF Polska, ISBN , s. 178 Ławicki Ł., Guentzel S., Wysocki D Wyniki inwentaryzacji przyrodniczej dla obszaru specjalnej ochrony ptaków Zatoka Pomorska PLB990003, obszaru specjalnej ochrony siedlisk Ostoja na Zatoce Pomorskiej PLH Wykonano w ramach projektu nr POIS /10 pn. Projekty planów ochrony 5 ostoi Natura 2000 wyznaczonych na obszarach morskich w województwie zachodniopomorskim. Ujście Odry i Zalew Szczeciński PLH Łazarenko N. N., Majewski A. (red.) Hydrometeorologiczny ustrój Zalewu Wiślanego. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa Łuczak B., Szwankowska B Waloryzacja środowiska antropogenicznego strefy brzegowej. WW IM w Gdańsku Nr 5620, Gdańsk:

366 Łukasiewicz A Charakterystyka roślin psammofilnych i ich przystosowania do środowiska wydmowego Mierzei Łebskiej. Wydawnictwo Naukowe UAM. Poznań. Seria Biologia 48: 1-85 Majewski A Zatoka Gdańska. Wydawnictwo Geologiczne Warszawa. 501 s. Mapa geodynamiczna polskiej strefy brzegowej w skali 1 : Praca zbiorowa PIG-PIB Mapa akustyczna dla dróg wojewódzkich o ruchu powyżej pojazdów rocznie położonych na terenie województwa zachodniopomorskiego Marcinkowski T Prognozowanie oddziaływania systemów ostróg na procesy brzegowe w warunkach podnoszenia się poziomu morza. Etap II. WW IM w Gdańsku Nr 5844, Gdańsk: 1-51 Marcinkowski T., Ossowiecki K Problemy ochrony brzegu w rejonie Kołobrzegu. Inżynieria Morska i Geotechnika Nr 5/2008: Margońska H.B Rozmieszczenie gatunków z rodziny Orchidaceae na Pomorzu Zachodnim. Praca magisterska Wydziału BGiO Uniwersytet Gdański, Gdynia Markowski R Roślinność brzegu klifowego między Cetniewem, a Jastrzębią Górą. [W:] J. Herbich, M. Herbichowa (red.). Szata roślinna Pomorza - zróżnicowanie, dynamika, zagrożenia, ochrona. Przewodnik Sesji Terenowych 51 Zjazdu PTB IX Wyd. UG: Marzec A. (red.) Przemysł turystyczny i przyroda morska na Półwyspie Helskim. Wstępna ocena wpływu turystyki i przemysłu rekreacyjnego na wartości naturalne przybrzeżnego ekosystemu morskiego na przykładzie Półwyspu Helskiego. Agencja wydawnicza Eko Press Andrzej Poskrobko. WWF Polska: 70 Materiały do monografii przyrodniczej regionu gdańskiego. Wojewódzka Komisja Ochrony Przyrody Gdańsku, 2000, Wojewódzki Konserwator Przyrody w Gdańsku Tom III, Gdańsk Mazurkiewicz B. K Encyklopedia inżynierii morskiej. Fundacja Promocji Przemysłu Okrętowego i Gospodarki Morskiej. Gdańsk. ISBN : 554 Meissner W Ssaki lądowe Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. [W:] A. Janta (red.). Nadmorski Park Krajobrazowy. Wyd. Nadmorskiego Parku Krajobrazowego, Władysławowo Meissner W Strategie wędrówkowe siewkowców (Charadrii) zachodniej Palearktyki. Wiadomości Ekologiczne 47: Meissner W Liczebność i rozmieszczenie ptaków zimujących w polskiej strefie Bałtyku waloryzacja akwenów pod kątem planowania potencjalnych inwestycji. Sprawozdanie z wykonania projektu badawczego KBN 2 P04G (maszynopis) Meissner W. 2010a. Wschodnie Wody Przygraniczne. [W:] T. Wilk, M. Jujka, J. Krogulec, P. Chylarecki (red). Ostoje Ptaków o znaczeniu międzynarodowym w Polsce. OTOP, Marki: Meissner W. 2010b. Zatoka Pomorska. [W:] T. Wilk, M. Jujka, J. Krogulec, P. Chylarecki (red). Ostoje Ptaków o znaczeniu międzynarodowym w Polsce. OTOP, Marki: Meissner W., Bzoma S., Pankau J., Matczak M., Zaucha J., Szarafin T., Karwik A., Uścinowicz S., Fac-Beneda J., Nowacki J., Boniecka H., Gajda A., Gawlik W., Pardus J. 2014a. Zbiorcze sprawozdanie z analizy dostępnych danych i przeprowadzonych inwentaryzacji przyrodniczych (zebranie i analiza wyników inwentaryzacji, materiałów niepublikowanych i opracowań publikowanych, przydatnych do sporządzenia projektów planów). Ujście Wisły(PLB ). Wykonano w ramach Zadania pn.: Opracowanie projektów planów ochrony obszarów Natura 2000 w rejonie Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego. Wydawnictwa Wewnętrzne Instytutu Morskiego w Gdańsku Nr 6824, s Meissner W., Bzoma S., Pankau J., Matczak M., Zaucha J., Szarafin T., Karwik A., Uścinowicz Sz., Fac-Beneda J., Nowacki J., Boniecka H., Gajda A., Gawlik W., Pardus J. 2014b. Zbiorcze sprawozdanie z analizy dostępnych danych i przeprowadzonych inwentaryzacji przyrodniczych (zebranie i analiza wyników inwentaryzacji, materiałów niepublikowanych i opracowań publikowanych, przydatnych do sporządzenia projektów planów). Zatoka Pucka (PLB ). Wykonano w ramach Zadania pn.: Opracowanie projektów planów ochrony obszarów Natura 2000 w rejonie Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego. Wydawnictwa Wewnętrzne Instytutu 367

367 Morskiego w Gdańsku Nr 6823, s. 330 oraz załączniki: I. Dokumentacja fotograficzna, II. Baza pokarmowa dla ptaków. Meller-Kubica A., Borodziuk A., Chubros L., Szerlot D., Iwin P. 2011a. Ujednolicony raport o oddziaływaniu na środowisko przedsięwzięcia. Ochrona brzegów morskich na wysokości miejscowości Rowy Meller-Kubica A., Borodziuk A., Chubros L., Szerlot D., Iwin P. 2011b. Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko. Ochrona brzegu morskiego na wysokości miejscowości Ustka Michałek M., Kruk-Dowgiałło L. (red.). 2014a. Zbiorcze sprawozdanie z analizy dostępnych danych i przeprowadzonych inwentaryzacji przyrodniczych (zebranie i analiza wyników inwentaryzacji, materiałów niepublikowanych i opracowań publikowanych, przydatnych do sporządzenia projektów planów). Ostoja w Ujściu Wisły (PLH ). Praca zbiorowa. Wykonano na zlecenie Urzędu Morskiego w Gdyni w ramach Zadania pn.: Opracowanie projektów planów ochrony obszarów Natura 2000 w rejonie Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego. WW IM w Gdańsku nr 6821 s. 230 oraz załączniki: I. Dokumentacja fotograficzna z inwentaryzacji siedlisk lądowych, II. Operat z wizji terenowej. Michałek M., Kruk-Dowgiałło L. (red.). 2014b. Zbiorcze sprawozdanie z analizy dostępnych danych i przeprowadzonych inwentaryzacji przyrodniczych (zebranie i analiza wyników inwentaryzacji, materiałów niepublikowanych i opracowań publikowanych, przydatnych do sporządzenia projektów planów). Zatoka Pucka i Półwysep Helski (PLH ). Praca zbiorowa. Wykonano na zlecenie Urzędu Morskiego w Gdyni w ramach Zadania pn.: Opracowanie projektów planów ochrony obszarów Natura 2000 w rejonie Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego. WW IM w Gdańsku nr 6822, s. 385 oraz załączniki: I. Dokumentacja fotograficzna, I a. Dokumentacja fotograficzna z inwentaryzacji siedlisk lądowych, II. Karty obserwacji siedlisk lądowych, III. Operat z wizji terenowej. Michel M Flora południowych obrzeży Mierzei Wiślanej. Praca magisterska Wydziału BiNOZ. Uniwersytet Gdański, Gdynia Miętus M., Łysiak-Pastuszak E., Zalewska T., Krzymiński W Bałtyk Południowy w 2009 roku. Charakterystyka wybranych elementów środowiska. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Państwowy Instytut Badawczy: 171 Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Red list of plants and fungi in Poland. IB PAN, Kraków. Mohrholz V i Lass HU Transports between Oderhaff and Pomeranian Bight a simple barotopic box model. Ger J Hydrol: Mojski E Atlas geologiczny południowego Bałtyku 1: Wydawnictwa Geologiczne, Sopot- Warszawa. Morawski M. S Zmiany w strukturze ichtiofauny w przybrzeżnych wodach Zatoki Gdańskiej w okresie Studia i Materiały Oceanograficzne Nr 39. Polska Akademia Nauk. Gdańsk. Musielak S Współczesne procesy brzegowe w rejonie Zatoki Gdańskiej. [W:] B. Rosa (red.) Peribalticum. Problemy badawcze obszaru bałtyckiego. GTM, Gdańsk: Musielak S. i Wochna S Typy i rodzaje brzegów Zalewu Szczecińskiego. [W:] R. K. Borówka, S. Musielak (red.) Środowisko przyrodnicze wybrzeży Zatoki Pomorskiej i Zalewu Szczecińskiego.. Szczecin: Musielak S., Furmańczyk K Fizyczno-geograficzna charakterystyka odcinka Niechorze-Międzyzdroje. [W:] K. Musielak (red.) ZZOP w Polsce-stan obecny i perspektywy. Problemy erozji brzegów. Uniwersytet Szczeciński, Instytut Nauk o Morzu, OFICYNA, Szczecin: Musielak S., Furmańczyk K., Madejski P Fotointerpretacyjny atlas dynamiki brzegów Zachodniego Wybrzeża Polski, Szczecin. Musielak S., Osadczuk K., 1995: Evolution of the Swina Gate. [W:] K. Rotnicki (red.), Polish Coast: Past, Present and Future, Journal of Coastal Research, Special issue, No.22 Mutko T Zalew Szczeciński. Wielki Zalew. Zmiany jakościowe w wieloleciu. Ichtiofauna i gospodarka rybacka Zalewu Szczecińskiego. PIOŚ. Warszawa:

368 Namura-Ochalska A Siedliska morskie i przybrzeżne, nadmorskie i śródlądowe solniska i wydmy. [W:] J. Herbich (red.) Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Tom 1 Nellbring S Abundance, biomass and seasonal variation of fish on shallow soft bottoms in the Asko area, northern Baltic proper. Bergen. Sarsia 70: Oleńczuk-Paszel A., Nowak M. J., 2010, Turystyka w rozwoju społeczno-gospodarczym gmin nadmorskich w Polsce, Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin. 2010, Oeconomica 284 (61), Osadczuk A Obraz współczesnej sedymentacji w Zalewie Szczecińskim na tle uwarunkowań morfologicznych i hydrodynamicznych. [W:] R. K. Borówka, Z. Młynarczyk, A Wojciechowski (red.) Ewolucja geosystemów nadmorskich południowego Bałtyku. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań-Szczecin: Osadczuk K Wydmy Bramy Świny i ich wymowa paleogeograficzna [W:] R. K. Borówka, S. Musielak (red.) Środowisko przyrodnicze wybrzeży Zatoki Pomorskiej i Zalewu Szczecińskiego. Wybrane aspekty. PTG, Instytut Nauk o Morzu US, Wyd. Oficyna In Plus, Szczecin: Osowiecki A Kierunki wieloletnich zmian w strukturze makrozoobentosu Zatoki Puckiej. CRANGON 3, CBM PAN, Gdynia: 134 Osowiecki A., Krzymiński W., Nowicki W., Kruk-Dowgiałło L., Błeńska M., Brzeska P., Michałek-Pogorzelska M., Dubiński M., Łysiak-Pastuszak E., Góralski J., Chojnacki W., Marcinkow A., Kazała P. 2009a. Opracowanie metodyki badania i klasyfikacji elementów biologicznych w procedurze oceny stanu ekologicznego jednolitych części morskich wód przejściowych i przybrzeżnych wraz z udziałem w europejskim ćwiczeniu interkalibracyjnym Temat zamawiany przez GIOŚ umowa nr 26/2008/F z dnia 9 października 2008 r. WW IM w Gdańsku Nr 6465: 102 Osowiecki A., Błeńska M., Brzeska P., Michałek-Pogorzelska M., Dubiński M., Opioła R. 2009b. Opis elementów przyrodniczych tj. fitoplanktonu, zooplanktonu, makrofitów, makrozoobentosu oraz awifauny. Wykonano w ramach projektu pn.: Wykonanie studium hydrologicznego. Projekt budowlany i wykonawczy budowy falochronu i toru podejściowego do przystani jachtowej w Niechorzu. WW IM w Gdańsku Nr 6453: 21 Osowiecki A., Kruk-Dowgiałło L. (red) Różnorodność biologiczna przybrzeżnego refugialnego głazowiska Rowy przy Słowińskim Parku Narodowym. Instytut Morski w Gdańsku, Gdańsk 2006, ISBN : 123 Osowiecki A., Michałek M., Błeńska M Badania zbiorowisk makrozoobentosu w Zalewie Wiślanym. WW IM w Gdańsku Nr 6659: 27 Osowiecki A., Żmudziński L. (red.) Przyrodnicza waloryzacja morskich części obszarów chronionych HELCOM BSPA województwa Pomorskiego. Rezerwat Przyrody Kępa Redłowska. Tom. 2. CRANGON 6, CBM PAN, Gdynia: 81 Pasieczny J., 2008, Profile gmin w Polsce zarządzanie rozwojem i zmianami, Wydaw. U. Warsz., 204., Warszawa Piotrowska H Nadmorskie zespoły solniskowe w Polsce i problemy ich ochrony. Ochr. Przyrody 39: 7-63 Piotrowska H Anthropogenic changes in the distribution of halophytes on the coastal fringes of the Gulf of Gdańsk. Flor. Geobot. 26(2-4): Piotrowska H. 1988a. Aster tripolium L. [W:] A. Jasiewicz (red.). Materiały do poznania gatunków rzadkich i zagrożonych Polski. Cz. I. Fragm. Flor. Geobot. 33 (3-4): Piotrowska H. 1988b. Atriplex litoralis L. [W:] A. Jasiewicz (red.). Materiały do poznania gatunków rzadkich i zagrożonych Polski. Cz. I. Fragm. Flor. Geobot. 33 (3-4): Piotrowska H. 1988c. Plantago coronopus L. [W:] A. Jasiewicz (red.). Materiały do poznania gatunków rzadkich i zagrożonych Polski. Fragm. Flor. Geobot. 33 (2-4): Piotrowska H Plantago maritima L. - babka nadmorska. [W:] K. Zarzycki, R. Kaźmierczakowa. (red.). Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. PAN, Inst. Bot. im. W. Szafera, Kraków: Piotrowska H Wstępne wyniki badań nad zróżnicowaniem nadmorskich lasów liściastych na podłożu wydmowym. [W:] W. Faltynowicz, M. Latałowa, J. Szmeja (red.). Dynamika i ochrona roślinności Pomorza. Materiały z sympozjum. Gdańsk, września 1995 r. Wyd. Naukowe Boguccy, Poznań:

369 Piotrowska H Wyspa Wolin. [W:] J. Herbich, M. Herbich (red). Szata roślinna Pomorza zróżnicowanie, dynamika, zagrożenia i ochrona. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk: 9-21 Piotrowska H Siedliska morskie i przybrzeżne, nadmorskie i śródlądowe solniska i wydmy. [W:] J. Herbich (red.) Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Tom 1 Piotrowska H Zróżnicowanie i dynamika nadmorskich lasów i zarośli w Polsce. Bogucki Wydawnictwo Naukowe. Poznań-Gdańsk: Pismo Urzędu Morskiego w Słupsku GKOŚ Pliński M Vascular plants of the northern part of the Vistula Lagoon. Bull. Mar. Inst. 22: Pliński M The hydrobiological characteristics of the Polish part of the Vistula Lagoon: A review. Oceanological and Hydrobiological Studies, Vol. XXXIV, Suppl. 3: Pliński M., Kreńska B., Wnorowski T Stosunki florystyczne i biomasa roślinności naczyniowej Zalewu Wiślanego. [W:] Biologia Morza (4). Zalew Wiślany. Zmiany w biocenozach pod wpływem presji antropogennych. SiMO Nr 21: Podsumowanie sezonu kąpielowego kapieliska.pdf Polański Z Polskie rybołówstwo przybrzeżne. Studia i materiały MIR. Ser. E. Nr 60. Gdynia Prajs B., Stasińska M., Sotek Z Waloryzacja przyrodnicza gminy Darłowo. Operat generalny. Biuro konserwatora przyrody w Szczecinie. Szczecin: Prognoza oddziaływania na środowisko Programu Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław do roku 2030 (z uwzględnieniem etapu 2015) Po konsultacjach Praca zesp. Główny autor Kiejzik- Głowińska M.Gdańsk Program zarządzania dla obszarów Natura 2000 w rejonie Ujścia Wisły: Ostoja w Ujściu Wisły (PLH ) i Ujście Wisły (PLB ) Praca zbiorowa pod red. M. Michałek i L. Kruk-Dowgiałło. Wykonano na zlecenie Urzędu Morskiego w Gdyni w ramach Zadania pn.: Opracowanie projektów planów ochrony obszarów Natura 2000 w rejonie Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego. Nr WW IM w Gdańsku 6854, s. 240 oraz 5 załączników. Program zarządzania dla obszarów Natura 2000 w rejonie Zalewu Wiślanego: Zalew Wiślany (PLB ) oraz Zalew Wiślany i Mierzeja Wiślana (PLH ) Praca zbiorowa pod red. A. Barańskiej i A. Osowieckiego. Wykonano na zlecenie Urzędu Morskiego w Gdyni w ramach Zadania pn.: Opracowanie projektów planów ochrony obszarów Natura 2000 w rejonie Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego. WW IM 6858, s. 350 oraz 5 załączników. Program zarządzania dla obszarów Natura 2000 w rejonie Zatoki Puckiej: Zatoka Pucka i Półwysep Helski (PLH ) oraz Zatoka Pucka (PLB ) Praca zbiorowa pod red. M. Michałek i L. Kruk-Dowgiałło. Wykonano na zlecenie Urzędu Morskiego w Gdyni w ramach Zadania pn.: Opracowanie projektów planów ochrony obszarów Natura 2000 w rejonie Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego. Nr WW IM w Gdańsku 6855, s. 396 oraz 5 załączników. Projekt Klimat Tom I- Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Bałtyku Południowym Red. Wybig J i Jakusik E. Zadanie 1. Zmiany klimatu i ich wpływ na środowisko naturalne Polski oraz określenie ich skutków ekonomicznych. Zadanie 6. Bałtyk jako element systemu klimatycznego i jego rola w tworzeniu się stanu zagrożenia. Seria: Monografie IMGW-PIB. Warszawa Pruszak Z Dynamika brzegu i dna morskiego. Wyd. IBW PAN, Gdańsk Pruszak Z Akweny morskie: zarys procesów fizycznych i inżynierii środowiska. IBW PAN, Gdańsk:1-272 Przewoźniak M. (red.) Prognoza oddziaływania na środowisko Programu wieloletniego Budowa drogi wodnej łączącej Zalew Wiślany z Zatoką Gdańską. Tom I. Proeko, Gdańsk Przyszłość ochrony polskich brzegów morskich Dubrawski R., Zawadzka E. (red). Zakład wydawnictw Naukowych Instytutu Morskiego w Gdańsku, Gdańsk:

370 Psuty I Natural, social, economical and political influences on fisheries: A review of the transitional area of the Polish waters of the Vistula Lagoon. Mar. Poll. Bull. 61: Psuty I., Margoński P. (red.) Monitoring ichtiofauny wód przejściowych i przybrzeżnych. Sprawozdanie z prac wykonanych w II etapie. Morski Instytut Rybacki. Gdynia: 138 Radke G., Bernaś R., Dębowski P., Skóra M Ichtiofauna małych cieków Polskiego wybrzeża Bałtyku. Roczniki naukowe PZW, Tom 23: Radziejewska T. i Schernewski G The Szczecin (Oder-) Lagoon. [W:] M. M. Caldwell i in. (red.) Ecology of Baltic Coastal Waters. Ecological Studies Vol. 197: Raport o stanie środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w 2013 r. 2014a. Praca zbiorowa pod red. B. Meiny. Biblioteka Monitoringu Środowiska. Olsztyn. ss.139. Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2013 r. 2014b. Praca zbiorowa pod red. Z. Macczaka Biblioteka Monitoringu Środowiska. Gdańsk. ss Raport z badania krajowego rynku turystycznego, Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach programu Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, 2014, PBS Sp. z o.o., Warszawa ( ajowego_rynku_turystycznego.pdf? ) Rąkowski G. (red.) Rezerwaty przyrody w Polsce Północnej. IOŚ Warszawa: Repecka R., Stankus S., Lozys L Species composition and abundance of fish in shallow waters of the Lithuanian costal zone in the Baltic sea. Acta Zoologica Lithuanica. Vol. 13, No. 2 Rewaj R., Bykowszczenko N., Pałyska R., 2014, Roczna ocena jakości powietrza w województwie zachodniopomorskim za 2013 rok, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie Rosa B O rozwoju morfologicznym wybrzeża Polski w świetle dawnych form brzegowych. Studia Soc. Scient. 5, Toruń: 174 Rosa B O mierzejach wybrzeża południowobałtyckiego. Peribalticum I, Ossolineum, Gdańsk Rosa B Geologiczne i inżynierskie badania dna Bałtyku południowego. GTN, Gdańsk Rosa B Rozwój brzegu i jego odcinki akumulacyjne. [W:] B. Augustowski (red.) Pobrzeże Pomorskie. GTN, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Gdańsk: Rudnicki A Ryby Wód Polskich. Państwowy Zakład Wydawnictw Szkolnych. Warszawa Saniewski M Fitobentos [W:] Bałtyk Południowy w 2012 roku. Charakterystyka wybranych elementów środowiska. Instytut Gospodarki i Meteorologii wodnej Państwowy Instytut Badawczy, s Sapota M. R Spatial (depth dependent) and temporal distribution of fish in sandy eulitoral of the tip of Hel Peninsula (The Gulf of Gdańsk Baltic). Oceanological Studies Vol. XXX, No. 3 4: Semrau I Procesy litodynamiczne na wybranych odcinkach polskiego wybrzeża. Prace IM, Sprawozdania z Badań nr 141, Gdańsk Sellesla J., Amara R Temporal variations in abundance and species composition of fish and epibenthic crustaceans of an intertidal zone: Environmental factor influence. Cybium 31(2): Sikora A Wysoczyzna Elbląska. [W:] T. Wilk, M. Jujka, J. Krogulec, P. Chylarecki (red). Ostoje Ptaków o znaczeniu międzynarodowym w Polsce. OTOP, Marki: Simonides E Ochrona przyrody. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. Warszawa. ISBN : 685 Skov H., Heinänen S., Žydelis R., Bellebaum J., Bzoma S., Dagys M., Durinck J., Garthe S., Grishanov G., Hario M., Kieckbusch J. J., Kube J., Kuresoo A, Larsson K., Luigujoe L., Meissner W., Nehls H. W., Nilsson L., Petersen I. K., Mikkola M., Pihl R. S., Sonntag N., Stock A., Stipniece, Wahl J Waterbird Populations and Pressures in the Baltic Sea. Nordic Council of Ministers, Copenhagen 371

371 Skowroński A Zrównoważony rozwój perspektywą dalszego postępu cywilizacyjnego. [W:] PROBLEMY EKOROZWOJU 2006, vol. 1 No 2, str Skóra K. E Ichtiofauna. [W:] Zatoka Pucka, Instytut Oceanografii UG, Gdańsk: Skóra K.E., Kuklik I Ssaki morskie Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. [W:] A. Janta (red.) Nadmorski Park Krajobrazowy, Władysławowo: Słomianko P Warunki fizyczne regionu. Studia i Materiały MIR. Ser. A nr 35, Gdynia Sobisz Z., Antkowiak W Rare and threatened vascular plants species of town Łeba. Baltic Coastal Zone 11: Sołowiew I.I Charakterystyka morfometryczna zalewu i jego linia brzegowa. [W:] Hydrometeorologiczny ustrój Zalewu Wiślanego. Wydawnictwa komunikacji i łączności, Warszawa: Sotek Z Charakterystyka morfologiczno rozwojowa oraz warunki ekologiczne występowania Plantago coronopus L. na wyspie Karsiborska Kępa. Bad. Fizjogr. Nad Polską Zach., 51: Stasiak J The population size of Eryngium maritimum L. on the Polish Baltic sea coast. Zeszyty Naukowe Wydziału BiNoZ UG, Biologia 7: Stasiak J Agropyron junceum (L.) P.B. subsp. boreatlanticum Sim et Guin. [W:] A.Ł. Jasiewicz (red.) Materiały do poznania gatunków rzadkich i zagrożonych Polski Studium korytarzy ekologicznych w województwie pomorskim - dla potrzeb planowania przestrzennego. Projekt z dnia Studium uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego polskich obszarów morskich Brzeska P., Kruk- Dowgiałło L., Gorczyca M., Kordala I., Kuczyński T., Michałek M., Olenycz M., Osowiecki A., Pieckiel P. Wydawnictwa Wewnętrzne Instytutu Morskiego w Gdańsku Nr Subotowicz W Litodynamika brzegów klifowych wybrzeża Polski, Ossolineum, Gdańsk: 151 Subotowicz W Brzegi klifowe [W:] B. Augustowski (red.) Pobrzeże pomorskie. Pobrzeże Pomorskie. GTN, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Gdańsk Subotowicz W Rozwój brzegu morskiego w Polsce. Brzeg morski (1). Studia i Materiały Oceanologiczne Nr 55, PAN, Komitet Badań Morza: 5-26 Szadziewski R Flies (Diptera) of the saline habitats of Poland. Polish Journal of Entomology 53: Szmeja K Rozmieszczenie halofitów nad Zatoką Pucką. Praca magisterska Wydziału BiNoZ Uniwersytetu Gdańskiego, Gdynia, manuskrypt Szostak S., Kuzbeski E., Budny T Rybołówstwo Morskie w 2003 roku. MIR. Gdynia Sztobryn M., Stigge H. J. red. 2005, Wezbrania sztormowe wzdłuż południowego Bałtyku-zachodnia i środkowa część, Wydawnictwo IMGW, Warszawa Szwankowska B., Bańkowska B., Łuczak B., Marsz A Oszacowanie wartości pasa nadbrzeżnego i obszarów zagrożonych w aspekcie wykorzystania gospodarczego (synteza). WW IM w Gdańsku Nr 5517, Gdańsk Szymczak M., Szkiłądź H., Bik S., Pakosz B., Szkiłądź C. (red.) Słownik języka polskiego. Tom trzeci. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, ISBN , s Szymelfenig M Współcześni mieszkańcy, Morze Bałtyckie o tym warto wiedzieć. [W:] M. Szymelfenig, J. Urbański (red.). Zeszyty Zielonej Akademii, Wydawnictwo Okręgu Wschodnio - Pomorskiego, Polskiego Klubu Ekologicznego, Gdańsk: Tomczak Wybrane zagadnienia z przeszłości geologicznej i przyszłości Półwyspu Helskiego [W:] J. Cyberski (red.) Stan i zagrożenie Półwyspu Helskiego. Gdańskie Towarzystwo Naukowe. Gdańsk Tomiałojć L., Stawarczyk T Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTPP pro Natura. Wrocław: 870 Tomiałojć L., Stawarczyk T Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTPP pro Natura. Wrocław. 372

372 Tyszecki A. i in Raport o oddziaływaniu na środowisko budowy kanału żeglugowego przez Mierzeję Wiślaną. EKO-KONSULT, Gdańsk: 195 Uścinowicz Sz., Zachowicz J Atlas geochemiczny Zalewu Wiślanego. Tab. 1-14, objaśnienia: Wydawnictwo Kartograficzne Polskiej agencji Ekologicznej S.A., Warszawa Walczak M Morfodynamika strefy brzegowej południowej części Wyspy Wolin. Praca magisterskapromotor S. Musielak, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin Warzocha J Siedliska morskie i przybrzeżne, nadmorskie i śródlądowe solniska i wydmy. [W:] J. Herbich (red.) Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. Tom 1: 31-36, Wiktor J Biologia Dreissena polymorpha (Pall.) i jej ekologiczne znaczenie w Zalewie Szczecińskim. Studia i Materiały MIR, Ser. A, No 5: 88 Wiktor J., Garbacik-Wesołowska A Fish resources management in the Szczecin Lagoon over [W:] B. Draganik, L. Szlauer, A. Garbacik-Wesołowska (red.). The status and perspectives of hydrobiological and fisheries research Odra estuary. Stu. Mat. MIR, Świnoujście: 7-12 Wilk T., Jujka M., Krogulec J., Chylarecki P Ostoje ptaków o znaczeniu międzynarodowym w Polsce. OTOP, Marki Wiśniewski B., Wolski T Katalog wezbrań i obniżeń sztormowych poziomów wód oraz ekstremalne poziomy wód na polskim wybrzeżu, Wydawnictwo Naukowe Akademii Morskiej, Szczecin:156 Wolnomiejski N Ekologiczne studium makrofauny dna mulistego Zalewu Szczecińskiego ( ) [Ecological study on muddy bottom macrofauna of the Szczecin Lagoon ( )]. Stud. Mater. Mor. Inst. Ryb., Gdynia, Ser. A: 31 Wszałek-Rożek K., Markowski R Zróżnicowanie florystyczne zachodniego obrzeża Zatoki Puckiej (północna Polska). Acta Bot. Cassub. 7-9: www 1. www 2. www 3 jakości wód powierzchniowych w województwie zachodniopomorskim w latach pdf www 4. Data dostępu r. www 5 _Szczecinski.pdf www sa.html Wysokiński A Fishery management in the Szczecin Lagoon. Bull. Sea Fish. Inst. no 3: Wysokiński A., Garbacik-Wesołowska A., Boberski E., Koronowicz A Dynamics of the numbers of the and distribution of juvenile pikeperch In the Szczecin Lagoon and Pomeranian Bay In Archives of Polish Fisheries. Vol. 7: Zalewski T., Krasnowska K., 2014, Ocena roczna jakości powietrza w województwie warmińsko-mazurskim za rok 2013, Wydział Monitoringu Środowiska WIOŚ w Olsztynie Zander C Prey selection of the shallow water fish Pomatoschistus minutus (Gobiidae, Teleostei) in the SW Baltic. Helgoliinder Meeresunters. 44:

373 Zaucha J. (red.) Planowanie przestrzenne obszarów morskich. Polskie uwarunkowania i plan pilotażowy. Instytut Morski w Gdańsku:152, Gdańsk Zawadzka E Morfodynamika nadbrzeży wydmowych. Brzeg morski (1). Studia i Materiały Oceanologiczne Nr 55, PAN, Komitet Badań Morza: Zawadzka E Erozyjno-akumulacyjny system zmian brzegów mierzejowych. WW IM 5293, Gdańsk: 47 Zawadzka E Morfolitodynamika rejonu portu Władysławowo [W:] Seminarium naukowe 60 lat portu we Władysławowie, Zakład Wydawnictw Naukowych Instytutu Morskiego. Gdańsk-Szczecin Zawadzka E a. Klasyfikacja zagrożeń erozyjno-powodziowych brzegów i pasa nadbrzeżnego. WW IM Gdańsk Zawadzka E Wpływ sztucznego zasilania na dynamikę osadów strefy brzegowej Półwyspu Helskiego [W:] Konferencja naukowo-techniczna z okazji 50-lecia Instytutu Morskiego, Zakład Wydawnictw Naukowych Instytutu Morskiego. Gdańsk-Szczecin Zawadzka-Kahlau E Tendencje rozwojowe polskich brzegów Bałtyku południowego. Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk: 147 Zawadzka-Kahlau E Morfodynamika brzegów wydmowych południowego Bałtyku. Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk: 352 Akty prawne Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dyrektywa ptasia - Dyrektywa Rady 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków z dnia 2 kwietnia 1979 r. (Dz. Urz. 1975, L 103)) (tekst jedn. Dz.Urz. UE.L z 2010 r. Nr 20, poz. 7) Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (tekst jedn. Dz.Urz. UE L z 2000 r. Nr 327, poz. 1 z późn. zm.) Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedliskowa), (tekst jedn. Dz.Urz. UE L z 1992 r. Nr 206, poz. 7 z późn. zm.) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiająca ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego (Dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej RDSM) (Dz.Urz. UE L z 2008 r. Nr 164, poz. 19) Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dyrektywa Powodziowa Dz.U. UE L z 2007 r. Nr 288, poz. 27) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z dnia 30 listopada 2011 r. ustanawiające Program na rzecz dalszego rozwoju zintegrowanej polityki morskiej (Dz. Urz. Nr 1255/2011) Konwencja o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych i jezior międzynarodowych, sporządzonej w Helsinkach dnia 17 marca 1992 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 78, poz. 702) Konwencja o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym sporządzona w Espoo dnia 25 lutego 1991 r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 96, poz. 1110) Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, sporządzona w Helsinkach dnia 9 kwietnia 1992 roku (Dz. U. z 2000 r. nr 28 poz. 346) (Konwencja Helsińska) Projekt ustawy o zmianie ustawy z dnia 28 marca 2003 roku o ustanowieniu programu wieloletniego,,program ochrony brzegów morskich (Dz.U. Nr 67, poz. 621) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. z 2014 r. Nr 0, poz. 1409) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2011 r. Nr 237, poz. 1419) 374

374 Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 roku w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz.U nr 38 poz. 454) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 kwietnia 2003 r. w sprawie określenia minimalnej i maksymalnej szerokości pasa technicznego i ochronnego oraz sposobu wyznaczania ich granic (Dz.U. z 2003 r. Nr 89, poz. 820) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 22 października 2014 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz.U poz. 1482) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 1 października 2012 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2012 r. poz. 1109) Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dn. 1 czerwca 1998 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać morskie budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie (Dz.U. z 1998 r. Nr 101, poz. 645) Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dn. 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, (Dz. U. nr 47, poz. 281) Ustawa z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz. U nr 0 poz. 934) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zmian.) Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U nr 0 poz. 647) Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich (Dz.U. z 2003 r. Nr 67, poz. 621) Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 162, poz z późn. zmian.) Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220) Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 75, poz. 493 z późn. zmian.) Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 199, poz z późn. zmian.) Uchwała Rady Ministrów z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie ustanowienia Programu Wieloletniego na lata pod nazwą Budowa drogi wodnej łączącej Zalew Wiślany z Zatoką Gdańską Zalecenie HELCOM 15/1 z dnia 10 marca 1994 r. Zalecenie HELCOM 16/3 z dnia 15 marca 1995 r. Polityka Ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku 2016 Założenia polityki morskiej Rzeczypospolitej Polskiej do roku Warszawa Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego : regiony, miasta, obszary wiejskie projekt Dokumenty lokalne Projekt Pętla Żuławska rozwój turystyki wodnej, 2008 Gdańsk: 1-51 Program,,Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław- do roku 2030, z uwzględnieniem etapu 2015 Program wieloletni na lata ,,Budowa drogi wodnej łączącej Zalew Wiślany z Zatoką Gdańską 375

375 Rozporządzenie Nr 1 Wojewody Warmińsko-Mazurskiego z dnia 31 stycznia 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej. (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego Nr 16, poz. 344) Plan ochrony rezerwatu Zatoka Elbląska. Załącznik nr 22 do rozporządzenia Nr 45 Wojewody Warmińsko- Mazurskiego z dn. 8 listopada 2006 r. (Dz. Urz. Woj. Warmińsko-Mazurskiego Nr 190, poz. 2673) Strategia Rozwoju Powiatu Nowodworskiego na lata Zarządzenie Nr 30/2009 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 22 maja 2009 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody Olszanka. (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 48, poz. 1189) Zarządzenie Nr 6/2010 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku z dnia 7 kwietnia 2010 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody "Kępa Redłowska" (Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 97 poz. 1897) Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku z dnia 17 kwietnia 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Piaśnickie Łąki PLH Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku z dnia 8 kwietnia 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Mierzeja Sarbska PLH Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 29 kwietnia 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Jezioro Bukowo PLH Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie z dnia 31 marca 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Trzebiatowsko-Kołobrzeski Pas Nadmorski PLH Studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego w gminach sąsiadujących z obszarem Programu Studium uwarunkowań miasta i kierunków zagospodarowania miasta Gdańska 2007.Załącznik nr 1do Uchwały nr XVIII/431/07Rady Miasta Gdańska z dnia r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Świnoujście przyjętego Uchwałą nr LXVII / 442 / 2002 Rady Miasta Świnoujścia z dn. 5 lipca 2002 r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania gminy Międzyzdroje przyjęte Uchwałą nr 10/II/95 Rady Miejskiej w Międzyzdrojach z dn. 3 marca 1995 r. (z późn. zm. - Uchwała Nr 35/V/95 Rady Miejskiej w Międzyzdrojach z dn. 29 maja 1995 r.) Studium uwarunkowań I kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wolin uchwalone Uchwałą Nr XXXII/299/08 Rady Miejskiej w Wolinie z dnia 30 lipca 2008 r. w sprawie zmiany Uchwały Nr XXIII/205/08 Rady Miejskiej w Wolinie z dnia 4 marca 2008 r. w przedmiocie przystąpienia do sporządzenia zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wolin, zmienionej Uchwałą Nr XXVII/234/08 Rady Miejskiej w Wolinie z dnia 30 kwietnia 2008 r. Studium przyjęte Uchwałą nr XL/294/05 Rady Gminy Rewal z dn. 12 października 2005 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Rewal, zmieniona uchwałą nr XVI/120/07 z dn. 29 listopada 2007 r. Studium przyjęte Uchwałą nr XLIII /287/10 Rady Gminy Kołobrzeg z dn. 3 marca 2010 r. w sprawie zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kołobrzeg Studium przyjęte Uchwałą nr XLIV/459/10 Rady Gminy Mielno z dn. 27 kwietnia 2010 r. Studium przyjęte Uchwałą nr XIII/168/2007 Rady Gminy Darłowo z dn. 19 grudnia 2007 r. zmieniona Uchwałą XV/208/2008 Rady Gminy Darłowo z dn. 19 marca 2008 r. Studium przyjęte Uchwałą nr XLI/360/10 Rady Miejskiej w Darłowie z dn. 08 luty 2010 r. Studium przyjęte Uchwałą nr V/ 37/ 2002 Rady Gminy Ustka z dn. 30 grudnia 2002 r. 376

376 Studium przyjęte Uchwałą Rady Miejskiej Ustki Nr IV/31/99 z dn. 25marca 1999 r. Studium przyjęte Uchwałą nr 169/XXVII/00 Rady Miejskiej w Łebie z dn r. Studium uchwalone Uchwałą nr VI-58/2003 Rady Gminy w Choczewie z dn. 09 czerwca 2003 r. Studium przyjęte Uchwałą nr III/23/2010 Rady Gminy w Krokowej z dn. 29 grudnia 2010 r. Studium przyjęte uchwałą nr XLII/302/02 Rady Miejskiej we Władysławowie z dn. 30 stycznia 2002 r. Studium przyjęte Uchwałą nr XXXI/193/2005 Rady Miasta Jastarnia z dn. 28 października 2005 r. Studium przyjęte uchwałą nr VII/49/2003 Rady Miasta Helu z dn. 25 kwietnia 2003 r. Studium przyjęte Uchwałą nr XXVI/86/2000 Rady Gminy Puck z dn. 03 października 2000 r. zmienione Uchwałą nr IX/69/03 i IX/70/03 Rady Gminy Puck z dn. 03 lipca 2003 r. oraz Uchwałą nr XXVIII/6/05 Rady Gminy Puck z dn. 03 lutego 2005 r. i Uchwałą nr XLIV/126/10 Rady Gminy Puck z dn. 03 listopada 2010 r. Studium przyjęte Uchwałą nr XXXIV/4/98 Rady Miasta Pucka z dn. 18 czerwca 1998 r. wraz z Uchwałą nr X/14/2011 Rady Miasta Pucka z dn. 11 października 2011 r. Studium przyjęte Uchwałą nr XXI/49/2008 Rady Gminy Kosakowo z dn. 29 maja 2008 r. Studium przyjęte Uchwałą nr XVII/400/08 Rady Miasta Gdyni z dn. 27 lutego 2008 r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Sopot przyjęte Uchwałą nr XXXV/581/2002 Rady Miasta Sopotu z dn. 04 października 2002 r. Studium przyjęte Uchwałą Rady Gminy w Stegnie z dn. 27 października 2004 r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Gdańska przyjęte Uchwałą nr XVIII/431/07 Rady Miasta Gdańska z dnia r. Studium przyjęte uchwałą nr XXII/139/97 Rady Gminy Sztutowo z dn. 26 lutego 1997 r. zmienionego uchwałą nr XXII/144/2004 Rady Gminy Sztutowo z dn. 30 listopada 2004 r. Studium przyjęte Uchwałą nr III/24/02 Rady Gminy Krynica Morska z dn. 30 grudnia 2002 r. Studium przyjęte Uchwałą nr XVIII/106/2008 Rady Miejskiej w Nowym Warpnie z dnia 03 czerwca 2008 r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Police, załącznik nr 1 do Uchwały Nr XI/88/03 Rady Miejskiej w Policach z dania 8 lipca 2003 r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stepnica opracowane na podstawie Zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy na podstawie Uchwały Nr XXXVI/234 /05 Rady Gminy Stepnica z dn. 24 lutego 2005 r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy-miasta Elbląg przyjęte Uchwałą nr XXVI/580/2010 Rady Miejskiej w Elblągu z dn. 21 stycznia 2010 r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Braniewo przyjęte Uchwałą Rady Gminy nr 3/V/2006 z dn. 27 stycznia 2007 r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Dziwnów przyjętego Uchwałą nr XII/117/99 Rady Gminy w Dziwnowie z dn. 26 października 1999 r., zmienione uchwałami nr XXXI/339/2005 i nr XXI/340/2005 Rady Miejskiej w Dziwnowie z dn. 30 listopada 2005 r. oraz Uchwałą nr XIII/78/2007 Rady Miejskiej w Dziwnowie z dn. 28 sierpnia 2007 r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Trzebiatów przyjęte Uchwałą Rady Miejskiej w Trzebiatowie nr XVI/114/95 z dn. 10 listopada 1995 r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Kołobrzeg przyjęte Uchwałą nr XLV/470/0 Rady Miejskiej w Kołobrzegu z dn. 4 grudnia 2003 r. Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Będzino przyjęta Uchwałą nr XV/112/2012 Rady Gminy z dn. 3 lutego 2012 r. 377

377 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Postomino przyjęte Uchwałą Rady Gminy Postomino nr XV/123/96 z 1996 r., zmienionego Uchwałą nr XXIX/346/2004 z dn. 17 grudnia 2004 r., Uchwałą nr XLV/510/06 z dn.24 lutego 2006 r. oraz Uchwałą nr VI/45/07 z dn. 23 marca 2007 r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Gdańska przyjęte Uchwałą nr XVIII/431/07 Rady Miasta Gdańska z dnia 20 grudnia 2007 r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Ustronie Morskie przyjęte Uchwałą nr XIII/78/2007 Rady Gminy w Ustroniu Morskim z dn. 20 grudnia 2007 r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Frombork przyjęte Uchwałą nr X/54/07 Rady Miejskiej gminy Frombork z dn. 28 czerwca 2007 r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Nowy Dwór Gdański przyjęte Uchwałą nr 67/X/95 dn. 2 czerwca 1995 r. Rady Miasta i Gminy Nowy Dwór Gdański zmienione Uchwałą nr 25/IV/2006 Rady Miejskiej z dn. 28 grudnia 2006 r. Inne dokumenty Program ochrony brzegów morskich ustanowiony ustawą z dnia 28 marca 2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego,,program ochrony brzegów morskich (Dz. U. z 2003 r. Nr 67, poz. 621) Załącznik do ustawy Planowane szczegółowe nakłady na realizację zadań Programu w latach ; poziom cen 2001 r. Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2020 Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego, Załącznik do Uchwały nr 587/XXXV/05 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 18 lipca 2005 roku w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego Strategia Rozwoju Województwa warmińsko-mazurskiego Regionalny Program Operacyjny Warmia i Mazury na lata przyjęty Uchwałą nr 61/354/07/III Zarządu Warmińsko-Mazurskiego z dnia 14 listopada 2007 Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Pomorskiego na lata CCI 2007PL161PO020 Regionalny Program Operacyjny Województwa Zachodniopomorskiego na lata Projekt Polityki Wodnej Państwa do Roku 2030 ( z uwzględnieniem etapu 2016), na podstawie opracowania pt. Projekt Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami 2030 (z uwzględnieniem etapu 2015) KZGW Strategia Gospodarki Wodnej, dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 13 września 2005 r. Strategia Ochrony Obszarów Wodno-Błotnych w Polsce wraz z planem działań (na lata , a dnia 10 października 2006 r. Strategia Rozwoju Kraju , przyjęta 29 listopada 2006 r. Narodowy Plan Rozwoju , przyjęta 6 września 2005 r. Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego , z dnia 6 września 2005 r. Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2001 r., Monitor Polski Nr 26, poz. 432 Założenia polityki morskiej Rzeczypospolitej Polskiej do roku 2020, Warszawa 2009 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego , regiony, miasta, obszary wiejskie projekt, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2009 Polityka Ekologiczna Państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata Krajowy Program Zwiększania Lesistości, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2003 Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej, Ministerstwo Środowiska, Warszawa

378 Strategia Ochrony i Umiarkowanego Użytkowania Różnorodności Biologicznej, Ministerstwo Środowiska Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry Program wodno-środowiskowy kraju Projekty finansowane ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko Zabezpieczenie brzegów Morza Bałtyckiego będących w administracji Urzędu Morskiego w Gdyni Odbudowa i rozbudowa umocnień brzegu morskiego w Kołobrzegu Ochrona brzegów morskich na wschód od Portu Darłowo Ochrona brzegów morskich w granicach Centralnego Poligonu Sił Powietrznych Wicko Morskie Ochrona brzegów morskich w miejscowościach Łeba, Rowy i Ustka Ochrona brzegów morskich Pobrzeża Koszalińskiego Modernizacja i budowa umocnień brzegowych Zachodniego Wybrzeża 379

379 Załącznik 1 Ustawa z dnia r. o zmianie ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich Art. 1. W ustawie z dnia 28 marca 2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich (Dz. U. Nr 67, poz. 621) wprowadza się następujące zmiany: 1) w art. 1 a) ust. 2 otrzymuje brzmienie: 2) w art. 2: 2. Program jest programem wieloletnim w rozumieniu art. 80 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2003 r., Nr 15 poz. 148, z późn. zm.) i będzie realizowany w latach a) pkt 1 otrzymuje brzmienie: 1) budowy, rozbudowy i utrzymywania systemu zabezpieczenia przed erozją morską i zabezpieczenia przeciwpowodziowego terenów nadmorskich, w tym usuwania uszkodzeń w systemie zabezpieczenia przeciwpowodziowego brzegów morskich, po zasięgnięciu opinii właściwych terytorialnie jednostek samorządu terytorialnego., b) uchyla się pkt 2, c) pkt 3 otrzymuje brzmienie: 3) monitorowania brzegów morskich na całej ich długości, a także czynności, prac i badań dotyczących ustalenia aktualnego stanu brzegu morskiego, mających na celu wskazanie koniecznych i niezbędnych działań zmierzających do zachowania wymaganego poziomu bezpieczeństwa zaplecza i położenia linii brzegowej brzegu morskiego. ; 3) art. 4 otrzymuje brzemienie: 380

380 a) ust. 1 otrzymuje brzmienie: 1. Program jest finansowany z budżetu państwa i środków pozabudżetowych. 2. W latach maksymalny limit wydatków budżetu państwa będący skutkiem finansowym ustawy wynosi tys. zł.; limit nie obejmuje środków na finansowanie projektów realizowanych z udziałem środków UE. 3. Planowane nakłady z budżetu państwa na realizację zadań przewidzianych Programem nie mogą być, w poszczególnych latach, mniejsze niż tys. zł. Art. 2. Załącznik do ustawy otrzymuje brzmienie określone w załączniku do niniejszej ustawy. Art. 3 Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. 381

381 Załącznik 2 Załącznik do ustawy z dnia (Dz. U.) PLANOWANE SZCZEGÓŁOWE NAKŁADY NA REALIZACJĘ ZADAŃ PROGRAMU W LATACH ; POZIOM CEN 2001 r. L.p. Rejon odcinek brzegu Zadanie Nakłady ogółem 1. Zalew Wiślany Sztuczne zasilanie; Umocnienia brzegowe; (w tys. zł) Mierzeja Wiślana Monitoring i badania dotyczące ustalenia aktualnego stanu brzegu morskiego i Zatoka Gdańska 1) Górki Wschodnie Sztuczne zasilanie; Umocnienia brzegowe (km 56,9 59,0) 2) ujście Wisły Śmiałej-Stogi Sztuczne zasilanie; Umocnienia brzegowe (km 59,2 65,0) 3) Westerplatte Umocnienia brzegowe (km 67,45 69,1) 4) Nowy Port Orłowo (km 69,2 81,1) 5) Redłowo Kamienna Góra Sztuczne zasilanie; Umocnienia brzegowe Sztuczne zasilanie; Umocnienia brzegowe (km 83,5 85,3) 6) Oksywie Mechelinki Sztuczne zasilanie; Umocnienia brzegowe 7) Rewa (km 89,1 96,6) Sztuczne zasilanie; Umocnienia brzegowe (km 99,9 101,15) 8) Rzucewo (km 109,4 110,1) 9) Puck 1 (km 114,0 114,7) 10) Puck 2 Umocnienia brzegowe Umocnienia brzegowe Umocnienia brzegowe (km 115,37 115,58) 382

382 11) Puck 3 Umocnienia brzegowe (km 116,7 117,0) 10) Mierzeja Wiślana (km 0,0 47,9) Monitoring i badania dotyczące ustalenia aktualnego stanu brzegu morskiego Zatoka Gdańska (km 48,5 124) 3. Półwysep Helski 1) Władysławowo Kuźnica Sztuczne zasilanie, Umocnienia brzegowe (od nasady półwyspu do km 9,5) 2) Kuźnica - Jurata (km 9,5 23,5) 3) Cypel półwyspu m. Hel Sztuczne zasilanie; Umocnienia brzegowe Umocnienia brzegowe (z wyłączeniem portu rybackiego km 36,0 38,0) 4) Jurata (km 44,4-48,5) 5) Jastarnia Chałupy (km 50,9 65,1) 6) Półwysep Helski (od nasady półwyspu do km 71,5) 4. Otwarte morze 1)Władysławowo Jastrzębia Góra 2) Karwia (km 125,0 134,6) Sztuczne zasilanie; Umocnienia brzegowe Umocnienia brzegowe Monitoring i badania dotyczące ustalenia aktualnego stanu brzegu morskiego Sztuczne zasilanie; odwodnienie klifu, umocnienia brzegowe Sztuczne zasilanie, umocnienia brzegowe (km 134,6 144,4) 3) Otwarte morze Monitoring i badania dotyczące ustalenia aktualnego stanu brzegu morskiego (km 125,0 175,33) 4) Łeba Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi; Umocnienia brzegowe (km 180,0 183,0) 5) Rowy 1 Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi

383 (km 216,0 217,5) 6) Rowy 2 (km 217,5 219,0) 7) Ustka 1 Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi (km 229,0 231,0) 8) Ustka 2 (km 231,0 233,5) 9) Jarosławiec 1 (km 238,0 253,8) 10) Jarosławiec 2 (km 253,8-256,5) 11) Mierzeja Jeziora Kopań (km 256,5-267,0) 12) Darłówek (km 267,0 270,6) 13) Mierzeja Jeziora Bukowo (km 277,0 288,5) 14) Mierzeja Jeziora Jamno 1 (km 288,5 301,0) 15) Mierzeja Jeziora Jamno 2 (km 301,0-305,3) 16) Sarbinowo (km 305,3 309,5) 17) Ustronie Morskie 1 (km 309,5 319,0) 18) Ustronie Morskie 2 (km 319,0 324,0) 19) Kołobrzeg 1 (km 324,0 327,0) 20) Kołobrzeg 2 (km 327,0 336,5) 21) Kołobrzeg 3 Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi (km 336,5 343,4) 384

384 22) Dźwirzyno (km 343,4 345,4) 23) Otwarte morze (km 175,5 345,5) 24) Mrzeżyno Sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe Monitoring i badania dotyczące ustalenia aktualnego stanu brzegu morskiego Sztuczne zasilanie; Umocnienia brzegowe ) Niechorze (km 345,5 352,2) Sztuczne zasilanie; Umocnienia brzegowe (km 360,7 368,3) 26) Niechorze Pobierowo Sztuczne zasilanie; Umocnienia brzegowe (km 368,3 379,5) 27) Mierzeja Dziwnowska Sztuczne zasilanie; Umocnienia brzegowe 28) Międzyzdroje (km 385,4 397,1) Sztuczne zasilanie; Umocnienia brzegowe (km 411,6 413,5) 29) Otwarte morze (km 345,5 428,1) 5. Zalew Szczeciński wraz ze Świną, Dziwną, oraz Zalewem Kamieńskim Monitoring i badania dotyczące ustalenia aktualnego stanu brzegu morskiego Sztuczne zasilanie; Umocnienia brzegowe; Monitoring i badania dotyczące aktualnego stanu brzegu morskiego RAZEM L.p

385 Załącznik 3 U z a s a d n i e n i e Niniejszy projekt jest nowelizacją ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich (Dz. U. Nr 67, poz. 621). Ustawa została uchwalona w 2003 roku z uwagi na niebezpieczne zjawisko postępującej erozji brzegu morskiego, które ze względu na globalne zmiany klimatu, nadal przybiera na sile. Obserwowane i przewidywane zmiany klimatu mają negatywny wpływ na funkcjonowanie strefy brzegowej. Oprócz dużego wpływu wzrostu poziomu morza, negatywne zjawiska obejmują przede wszystkim wzrost częstotliwości występowania i intensywności wezbrań sztormowych oraz wzrost wysokości fal. Dodatkowym elementem przyspieszającym proces erozji brzegów są coraz cieplejsze zimy, czego wynikiem jest brak pokrywy lodowej oraz brak ujemnych temperatur, co zmniejsza odporność brzegu na rozmywanie. Projekty badawcze pn: KLIMAT "Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo" oraz KLIMADA Opracowanie i wdrożenie strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu wskazują na istotny wpływ niekorzystnych zjawisk atmosferycznych na stan brzegu morskiego. Efektem tego jest poważne zagrożenie bezpieczeństwa powodziowego terenów nadmorskich oraz cennego przyrodniczo środowiska strefy brzegowej. Wskazać również należy, że większa część polskiego brzegu to odcinki erozyjne. W latach wydatkowano na ochronę brzegu morskiego w ramach realizacji ustawy ,77 tys. zł, co pozwoliło na zabezpieczenie i ochronę najbardziej zagrożonych odcinków polskiego wybrzeża. Nadal niezbędna jest kontynuacja skoordynowanych działań w skali całego polskiego wybrzeża z zagwarantowaniem środków o odpowiedniej wysokości. Taką gwarancję daje przyjęcie projektu ustawy. Proponowane zmiany do ustawy: W art. 1 ust. 2 przewidziano wydłużenie czasu realizacji Programu. Zmiana realizacji Programu wynika ze stanu wykonania Programu. W latach (uwzględniając pełne wykonanie zadań przewidzianych do realizacji w 2014 r.) urzędy morskie zrealizowały zadania na kwotę zł, co daje 33,7 % wykonania całego Programu. W art. 2 w pkt 1 wprowadzono obowiązek zasięgania opinii jednostek samorządu terytorialnego w sprawach realizacji planowanych zadań ochrony brzegu morskiego. Urzędy morskie w praktyce zasięgały opinii gmin nadmorskich, na których terenie były realizowane prace z zakresu ochrony brzegu morskiego. Powyższe rozwiązanie jest sformalizowaniem funkcjonującego obyczaju. Wprowadza się również uszczegółowienie celów Programu. Art. 2 pkt 2 ustawy został uchylony. W ramach realizacji Programu urzędy morskie wykonywały działania w zakresie stabilizacji linii brzegowej. Stabilizacja linii brzegowej według stanu z 2000 r. jest niemożliwa do wykonania z uwagi na brak informacji o linii brzegowej ze wskazanego okresu oraz intensyfikację procesów erozyjnych brzegu morskiego. W art. 2 pkt 3, w celu konkretyzacji obowiązku monitoringu całego wybrzeża, jednoznacznie określono obowiązek czynności, prac i badań dotyczących ustalenia aktualnego stanu brzegu morskiego, a nie tylko odcinków wyznaczonych do najpilniejszej ochrony. Intencją twórców ustawy był monitoring całego polskiego wybrzeża w celu diagnozy jego stanu i przy założeniu ochrony sposobami technicznymi najbardziej zagrożonych odcinków. Zmiana 386

386 polega wyłącznie na wypracowaniu lepszego sformułowania obowiązku monitoringu, aby przepis nie powodował kłopotów interpretacyjnych. Wprowadza się również przepis dotyczący mierników realizacji Programu (zachowanie wymaganego poziomu bezpieczeństwa zaplecza i położenia linii brzegowej brzegu morskiego). W art. 4 ust. 1 oraz ust. 2 została wprowadzona zmiana, która precyzuje zakres finansowania Programu w ramach budżetu państwa. W obecnej sytuacji urzędy morskie realizują zadania z zakresu ochrony brzegu morskiego również w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ). Z uwagi na inny sposób finansowania Programu zasadne jest doprecyzowanie tej kwestii. W ust. 2 wprowadzono zmianę, która polega na wydłużeniu czasu realizacji Programu o pięć lat, do roku 2028, co spowoduje wykonanie rzeczowo-finansowe Programu. W art. 4 ust. 3 zwiększa się minimalną wysokość środków corocznie przeznaczanych na ochronę brzegu z kwoty zł do kwoty zł. Spowoduje to zwiększenie realizacji Programu w latach następnych i pozwoli na finansowe i rzeczowe wykonanie Programu do 2028 r. Dotychczasowy art. 4 ust. 3 ustawy został usunięty. Uzasadnieniem przeliczenia kwoty programu przez wskaźnik inflacji na ceny z roku realizacji zadań w latach poprzednich była wysoka inflacja. Obecnie inflacja pozostaje na stałym niskim poziomie. Obowiązujące przepisy powodują komplikacje w corocznym przeliczaniu kwot. Po dziesięciu latach realizacji ustawy, część odcinków brzegu, preferowanych do ochrony, o kilometrażu określonym w załączniku do ustawy, w wyniku dynamicznych zmian procesów brzegowych, wymagała uaktualnienia, co zostało uwzględnione w załączniku do nowelizowanej ustawy. Zmiany zostały wprowadzone w oparciu o monitoring strefy brzegowej przeprowadzany cyklicznie przez urzędy morskie. W wyniku pomiarów zaobserwowano występowanie niekorzystnych zjawisk na odcinkach, które w momencie powstania ustawy zakwalifikowano jako niewymagające działań interwencyjnych oraz ich intensyfikację na odcinkach, które zostały uwzględnione w ustawie. Przy ustalaniu granic odcinków brzegu podlegających ochronie wzięto również pod uwagę szybkie zmiany zagospodarowania obszarów sąsiadujących z pasem technicznym, a także potrzebę ochrony obszarów sąsiadujących z już chronionymi odcinkami z uwagi na dużą dynamikę procesów erozyjnych. W związku z tym proponuje się następujące zmiany w załączniku do ustawy. Zatoka Gdańska Ujście Wisły Przekop (km 47,9 48,3) odstąpiono od ochrony odcinka z uwagi na to, iż odcinek ten leży poza pasem technicznym i obejmuje ujście rzeki Wisły przekop, który jest w gestii Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Górki Wschodnie (km 56,9 59) odstąpiono od ochrony odcinka km 59,0 59,2 z uwagi na to, że odcinek ten jest częścią zakończenia falochronu wschodniego na ujściu Wisły Śmiałej. Zakres działań w granicach odcinka uległ zmianie poprzez dodanie możliwości realizacji umocnień brzegowych. Zmiana jest spowodowana koniecznością zabezpieczenia możliwości utrzymania we właściwym stanie technicznym istniejącego trwałego umocnienia brzegu. Ujście Wisły Śmiałej (km 59,2 59,4) odstąpiono od ochrony całego odcinka, ponieważ jest to ujście rzeki Wisły Śmiałej i leży poza pasem technicznym. 387

387 Górki Zachodnie (km 59,4 m 60,4) odstąpiono od ochrony odcinka dlatego, że jest to ujście rzeki Wisły Śmiałej i leży poza pasem technicznym. Dodatkowo obszar do km 60,1 znajduje się w granicach Portu Gdańsk. ujście Wisły Śmiałej Stogi (km 60,4 65,0) wydłużono odcinek do ochrony o km 60,1 60,4, skrócono odcinek do ochrony o km 63,05 65,0 zmiana spowodowana jest tym, że odcinek km 63,05 65,0 leży poza pasem technicznym. Dodatkowo obszar do km 60,1 znajduje się w granicach Portu Gdańsk. Obszar od km 60,1 do km 60,4 położony jest w pasie technicznym. Dodatkowo obszar do km 60,1 znajduje się w granicach Portu Gdańsk. Zakres działań w granicach odcinka uległ zmianie poprzez dodanie możliwości realizacji umocnień brzegowych. Zmiana jest spowodowana tym, że odcinek ma charakter wydmowy, na zapleczu którego znajdują się nisko położone tereny zamieszkałe o intensywnej urbanizacji. Po analizie map zagrożeń powodziowych stwierdzono konieczność budowy trwałych umocnień przeciwsztormowych. - Westerplatte (km 67,45 69,1) wprowadzenie nowego odcinka przeznaczonego do ochrony. W celu utrzymania inwestycji na wskazanym odcinku, zrealizowanej w ramach POIiŚ wprowadza się nowy odcinek do załącznika do ustawy. Nowy Port Orłowo (km 69,2 81,1) - odcinek powstał z połączenia dwóch odcinków Nowy Port Sopot (km 69,2 79,0) oraz Orłowo (km 80,0 82,0). Wydłużono odcinek do ochrony o km 79,0 80,0 oraz skrócono odcinek do ochrony o km 81,1 82,0. Wydłużenie odcinka ma na celu ochronę silnie zurbanizowanego zaplecza. Teren ten jest nisko położony i zabudowany. Zakres działań w granicach odcinka uległ zmianie poprzez dodanie możliwości realizacji umocnień brzegowych. Zmiana jest spowodowana tym, że po analizie map zagrożeń powodziowych stwierdzono możliwość wystąpienia powodzi odmorskiej. Dla ochrony tego terenu może powstać konieczność budowy trwałych umocnień przeciwsztormowych. Redłowo Kamienna Góra (km 83,5 85,3) - skrócono odcinek do ochrony o km 82,0 83,5, wydłużono odcinek do ochrony o km 85 85,3. Zmiany długości odcinka spowodowane są tym, że na odcinku km 82 83,5 znajduje się rezerwat przyrody Kępa Redłowska, który ma zatwierdzony plan ochrony. Plan ochrony nie dopuszcza możliwości wykonywania żadnych prac ochronnych na brzegu morskim. Wydłużenie odcinka związane jest z potrzebą objęcia całego odcinka brzegu miasta Gdynia leżącego w pasie technicznym do granic Portu Gdynia, tj. do km 85,3. Zakres działań w granicach odcinka uległ zmianie poprzez dodanie możliwości realizacji umocnień brzegowych. Zmiana jest spowodowana tym, że na odcinku zlokalizowane są trwałe umocnienia brzegu które wymagają utrzymania ich we właściwym stanie technicznym. Oksywie - Mechelinki (km 89,1 96,6) wydłużono odcinek do ochrony o km 96,5 96,6. Zmiany długości odcinka spowodowane są koniecznością objęcia ochroną całego odcinka do granicy nowo wybudowanej przystani rybackiej w Mechelinkach tj. do km 96,6. Rewa (km 99,2 101,15) odcinek powstał z połączenia dwóch odcinków Mechelinki Rewa (km 96,6 100,0) oraz Rewa Osłonino (km 100,0 107,3). Nowy odcinek zmniejsza ochronę o km 96,6 99,2 oraz km 101,15 107,3. Odcinek brzegu 96,6 99,2 to odcinek rezerwatu Mechelińskie Łąki. Z uwagi na ochronę siedlisk rezerwatu wyłącza się odcinek z Programu. Na zapleczu odcinka 101,15 107,3 są tereny rolnicze oraz Rezerwat Beka. Odcinek zostaje wyłączony z ochrony z uwagi na ochronę terenów cennych przyrodniczo. Zakres działań w granicach odcinka uległ zmianie poprzez dodanie możliwości realizacji umocnień brzegowych. Zmiana jest spowodowana tym, że istnieją na tym odcinku trwałe umocnienia brzegu, które wymagają utrzymania ich we właściwym stanie technicznym. 388

388 Rzucewo (km 109,4 110,1) skrócono odcinek do ochrony o km 107,3 109,4 oraz 110,1 114,0. Zmiana kilometrażu brzegu morskiego przeznaczonego do ochrony wynika z tego, że tylko te odcinki wymagały budowy trwałego umocnienia. Zakres działań w granicach odcinka uległ zmianie przez dodanie możliwości realizacji umocnień brzegowych. Zmiana jest spowodowana tym, że istniejące na tym odcinku trwałe umocnienia brzegu wymagają utrzymania ich we właściwym stanie technicznym. Puck 1 (km 114,0 114,7) skrócono odcinek do ochrony o km 114,7 115,37. Zmiana kilometrażu brzegu morskiego przeznaczonego do ochrony wynika z tego, że tylko ten odcinek wymagał budowy trwałego umocnienia. Zakres działań w granicach odcinka uległ zmianie przez dodanie możliwości realizacji umocnień brzegowych. Zmiana jest spowodowana tym, że istniejące na tym odcinku trwałe umocnienia brzegu, które wymagają utrzymania we właściwym stanie technicznym. Puck 2 (km 115,37 115,58) skrócono odcinek do ochrony o km 115,58 116,7. Wynika to z tego, że tylko ten odcinek wymagał budowy trwałego umocnienia. Zakres działań w granicach odcinka uległ zmianie poprzez dodanie możliwości realizacji umocnień brzegowych. Zmiana jest spowodowana tym, że istniejące na tym odcinku trwałe umocnienia brzegu wymagają utrzymania ich we właściwym stanie technicznym. Puck 3 (km 116,7 117,0) skrócenie odcinka do ochrony o km 117,0 117,8 wynika z tego, że tylko ten odcinek wymagał budowy trwałego umocnienia. Zakres działań w granicach odcinka uległ zmianie poprzez dodanie możliwości realizacji umocnień brzegowych. Zmiana jest spowodowana tym, że istniejące na tym odcinku trwałe umocnienia brzegu wymagają utrzymania ich we właściwym stanie technicznym. Półwysep Helski Władysławowo Kuźnica (od nasady Półwyspu do km 9,5) odcinek powstał z połączenia odcinków Władysławowo (od nasady Półwyspu do km 9,5) oraz Chałupy Kuźnica (km 4,5 9,5). Zmiana ta ma na celu możliwość prowadzenia prac zabezpieczających, według uproszczonych procedur postępowania. Na dotychczasowych odcinkach stosowano te same rozwiązania ochrony brzegu. Nowy odcinek jest zabezpieczony umocnieniami brzegowymi w ramach istniejącego systemu. W obowiązującej ustawie na wskazanych odcinkach mogło być wykonywane tylko sztuczne zasilanie brzegu morskiego. Zmiana zakresu podyktowana jest tym, że istniejące na tym odcinku trwałe umocnienia brzegu wymagają utrzymania ich we właściwym stanie technicznym. Kuźnica Jurata (km 9,5 23,5) odcinek powstał z połączenia odcinków Kuźnica (km 9,5 13,5), Kuźnica Jurata (km 20,5 23,5) oraz Jastarnia Jurata (km 20,5 23,5). Zmiana ma na celu możliwość prowadzenia prac zabezpieczających, według uproszczonych procedur postępowania. Na dotychczasowych odcinkach stosowano te same rozwiązania ochrony brzegu. Nowy odcinek jest w części zabezpieczony umocnieniami brzegowymi w ramach istniejącego systemu. W obowiązującej ustawie na wskazanych odcinkach mogło być wykonywane tylko sztuczne zasilanie brzegu morskiego. Zmiana zakresu podyktowana jest tym, że istniejące na tym odcinku trwałe umocnienia brzegu wymagają utrzymania ich we właściwym stanie technicznym. Cypel półwyspu m. Hel (z wyłączeniem portu rybackiego) (km 36,0 38,0) wydłużono odcinek do ochrony o km 36,0 36,8. Odcinek został w ostatnim czasie w ramach POIŚ zabezpieczony i w celu możliwości utrzymania i zapewnienia remontów proponuje się 389

389 rozszerzyć ten fragment o odcinek na długości km 36,0 38,0. Zakres prac umocnienia brzegowe. Teren z cennym siedliskiem wydmowym, które poddawane jest rekonstrukcji. Jurata (km 44,4 48,5) wprowadzenie nowego odcinka przeznaczonego do ochrony. Wprowadzenie nowego odcinka podyktowane jest tym, że istniejące na odcinku trwałe umocnienia brzegu wymagają utrzymania ich we właściwym stanie technicznym. Jastarnia Chałupy (km 50,9 65,1) odcinek powstał z połączenia odcinków Jastarnia Kuźnica (km 50,9 59,3) oraz Kuźnica Chałupy (km 59,3 65,0). Zmiana ma na celu możliwość prowadzenia prac zabezpieczających, według uproszczonych procedur postępowania. Na dotychczasowych odcinkach stosowano te same rozwiązania ochrony brzegu. Odcinek został wydłużony o km 65,0 65,1. Wydłużenie odcinka ma na celu objęcie całego istniejącego umocnienia brzegu w miejscowości Chałupy. Otwarte Morze Rowy 1 (km ,5) - Nowy odcinek może być zabezpieczony umocnieniami brzegowym. W obowiązującej ustawie na wskazanym odcinku mogło być wykonywane tylko sztuczne zasilanie brzegu morskiego. Wprowadzenie możliwości wykonywania budowli wspomagających sztuczne zasilanie zapewni większą skuteczność w krótkim przedziale czasowym. Łączna powierzchnia zagrożonych zalaniem terenów zaplecza wynosi 80 ha i są to tereny położone głównie na zapleczu portu w Rowach, w większości niezainwestowane. Wśród zagrożonych terenów znajduje się część zabudowy rekreacyjnej miejscowości Rowy i port rybacki. Systemy ochrony powinny prowadzić do stabilizacji całego odcinka Rowów. Plany zagospodarowania przestrzennego przewidują rozwój funkcji rekreacyjnych w obrębie miejscowości Rowy. Odcinek charakteryzuje się dużą cyklicznością zmian brzegu morskiego. Długotrwałe okresy abrazji brzegu przeplatają się z krótkotrwałymi okresami akumulacji, w trakcie których nie udaje się wyrównać ujemnego bilansu strat w wale wydmowym. Ponadto od strony wschodniej, część odcinka znajduje się w granicach Słowińskiego Parku Narodowego (km 216,0 217,2). Na odcinku występują zagrożenia strefy brzegowej i zaplecza: tereny portowe, erozja wydmy na wschód od ujścia Łupawy, zabudowa miejska i campingi na niskim zapleczu. Rowy 2 (km 217,5 219,0) wprowadzenie nowego odcinka do ochrony jest reakcją na zmiany na brzegu morskim zachodzące w tym rejonie. Propozycję rozszerzenia ustawy o wskazany odcinek przedstawiono w oparciu o wieloletnie obserwacje zmian linii brzegowej. Dla wskazanego obszaru wykonano również badania morfodynamiki strefy brzegowej wskazujące długofalowe tendencje rozwoju abrazji brzegu we wskazanym rejonie. W oparciu o te badania, mając na uwadze fakt, że jest to odcinek o silnie zurbanizowanym zapleczu, podjęto decyzję o rozszerzeniu odcinka przeznaczonego do ochrony. Rozszerzenie zakresu ustawy o ten odcinek pozwoli na dalszą skuteczną ochronę tego rejonu. Ustka 1 (km 229,0 231,0) wprowadzenie nowego odcinka spowodowane jest zmianami na brzegu morskim zachodzącymi w tym rejonie. Uwzględniono w tym przypadku sytuację na wysokości miejscowości Orzechowo, a w szczególności w rejonie ujścia rzeki Orzechówki. Niszczenie i blokowanie jej ujścia powoduje spiętrzenia wód na zapleczu i częste powodzie w rejonach głębszego zaplecza lądowego. Blokowanie ujścia powoduje zmianę biegu rzeki, co owocuje podmywaniem i niszczeniem sąsiadujących z jej ujściem klifów i znajdującego się pobliżu zjazdu technicznego, z którego oprócz służb Urzędu Morskiego w Słupsku korzysta Służba SAR, Policja i Straż Graniczna. Jarosławiec 1 (km 238,0 253,8) wprowadzenie nowego odcinka, spowodowane jest zmianami na brzegu morskim zachodzącymi w tym rejonie. Odcinek jest zlokalizowany 390

390 w znacznej części na wysokości Centralnego Poligonu Sił Powietrznych Ustka. Na przedmiotowym odcinku istnieje potrzeba ochrony infrastruktury wojskowej zlokalizowanej na bliskim zapleczu lądowym, obejmującej m.in. budynki dowództwa, obiekty szkoleniowo - bojowe wykorzystywane przez wojska państw wchodzących w skład struktur NATO. Dla odcinka wykonano badania morfodynamiki strefy brzegowej. Uwzględniono także zmiany zachodzące w przebiegu linii brzegowej na wschód od przystani rybackiej w Jarosławcu. Mierzeja Jeziora Kopań (km 256,5 267,0) w obowiązującej ustawie na wskazanym odcinku mogła być wykonywana tylko techniczna ochrona brzegu. Możliwość wykonywania sztucznego zasilania na wskazanym odcinku została wprowadzona ze względu na: uzupełnienie istniejącego systemu ochrony brzegu morskiego obejmującego zespół ostróg brzegowych i wał przeciwsztormowy (inwestycję wykonano z funduszy POIŚ); potrzebę uzupełniania niedoboru rumowiska w strefie brzegowej, stwierdzonego na podstawie bieżących analiz danych uzyskanych w ramach monitoringu brzegu morskiego w tym rejonie. Znaczny jego ubytek ma wpływ na zachowanie plaż na odcinku mierzei oraz odcinka na wysokości miejscowości Wicie, na którym zauważalny jest drastyczny spadek szerokości i wysokości plaż. W przypadku dalszego pogłębiania się deficytu osadów w tym rejonie może zaistnieć potrzeba przedłużenia wału przeciwsztormowego do końca mierzei do wysokości m. Wicie. Mierzeja Jeziora Bukowo (km 277,0 288,5) wydłużono odcinek do ochrony o km 277,0 278,0 oraz km 287,5 288,5. Rozszerzenie ochrony o wskazany odcinek przedstawiono w oparciu o wieloletnie obserwacje zmian linii brzegowej. Wykonano również badania morfodynamiki strefy brzegowej wskazujące na długofalowe tendencje rozwoju abrazji brzegu w tym rejonie, określające jednocześnie wstępne założenia dla planowanych form ochrony brzegu dla tego odcinka. Istniejące obiekty hydrotechniczne w postaci zespołów ostróg są w złym stanie technicznym lub w fazie zaniku, stąd też niezbędna jest ich przebudowa. Wydłużenie odcinka km 277,0-278,0, spowodowane jest koniecznością ochrony miejscowości Dąbki wraz z przystanią rybacką. Wydłużenie odcinka km 287,5 288,5 w kierunku zachodnim ma na celu objęcie ochroną nasady zachodniej mierzei Jeziora Bukowo. Mierzeja Jeziora Jamno 1 (km 288,5 301,0) odcinek został wydłużony o km 288,5 289,5 oraz km 299,9 301,0. Odcinek wydłużono w kierunku wschodnim i zachodnim. Propozycję rozszerzenia zapisów ustawy o ten odcinek przedstawiono w oparciu o wieloletnie obserwacje zmian linii brzegowej. Wykonano również badania morfodynamiki strefy brzegowej wskazujące na długofalowe tendencje rozwoju abrazji brzegu we wskazanym rejonie, określając jednocześnie wstępne założenia dla planowanych form ochrony brzegu dla tego odcinka. Wydłużenie odcinka w kierunku wschodnim o odcinek km 288,5-289,5 obejmuje odcinek na wysokości miejscowości Łazy. Wydłużenie odcinka w kierunku wschodnim o odcinek km 299,5-301,0 obejmuje odcinek na wysokości miejscowości Mielno. W celu ochrony odcinka zastosowane zostanie sztuczne zasilanie wraz z budowlami wspomagającymi. Zrezygnowano z technicznej ochrony brzegu morskiego. Ustronie Morskie 1 (km 309,0 319,0) odcinek został wydłużony o km 309,5 317,1. Uzasadnienie rozszerzenia odcinka przedstawiono w oparciu o wieloletnie obserwacje zmian linii brzegowej. W tym przypadku konieczne jest zabezpieczenie niechronionego do tej pory odcinka, na zapleczu którego leżą ulegające w ostatnim czasie szybkiej rozbudowie miejscowości Gąski i Pleśna. Istotny jest również wniosek jednostek Administracji MON wskazujący potrzebę ochrony infrastruktury wojskowej zlokalizowanej na bliskim zapleczu 391

391 lądowym obejmującej m.in.; budynki, obiekty szkoleniowo - bojowe oraz inne elementy infrastruktury wykonane z funduszy przekazanych przez NATO; Ustronie Morskie 2 (km 319,0 324,0) odcinek został wydłużony o km 323,0 324,0. Systemy ochrony wybrzeża w Ustroniu Morskim i Sianożętach mają na celu ochronę intensywnej zabudowy rekreacyjnej i terenów zaplecza o wyższej kategorii zainwestowania, położonych w bezpośrednim sąsiedztwie brzegu, na odcinku zagrożonym silną abrazją (osuwiska na klifie) i likwidacją plaży. Plany zagospodarowania przestrzennego Ustronia Morskiego przewidują rozwój zabudowy rekreacyjnej i miejskiej na terenach powyżej izohipsy 2,5 m. Na odcinku występuje zagrożenie strefy brzegowej i zaplecza: erozja wydmy i klifu, niskie i depresyjne zaplecze. Kołobrzeg 1 (km 324,0 327,0) wprowadzenie nowego odcinka spowodowane jest zmianami na brzegu morskim zachodzącymi w tym rejonie. Jest to odcinek przylegający do odcinka Ustronie Morskie 2, obejmujący zachodnią część miejscowości Sianożęty z zabudową zlokalizowaną na klifie w niewielkiej odległości od linii zbocza. Na odcinku tym może okazać się niezbędne wykonanie obiektów liniowych hydrotechnicznych zlokalizowanych na brzegu morskim. Na dalszym odcinku (km 324,0 327,0) zlokalizowane jest lotnisko w Bagiczu, gdzie szerokość ochronnego pasa zieleni oddzielającego jego obszar od terenu plaży spadła do kilkunastu metrów. Za wydłużeniem granic obecnie funkcjonującego w ustawie odcinka przemawia także konieczność ochrony brzegu na odcinku Ekoparku Wschodniego, gdzie w 2010 r., w rejonie km 329 nastąpiło przerwanie wału wydmowego, co zagroziło stabilności mokradeł o powierzchni kilkudziesięciu hektarów, cennemu przyrodniczo użytkowi ekologicznemu. W latach 2010 i 2012 Urząd Morski w Słupsku otrzymał dotacje celowe na realizację zadań w zakresie budowy obiektów hydrotechnicznych na tym odcinku. W roku 2014 huragan Ksawery spowodował szkody w istniejącym systemie ochrony brzegów. Kołobrzeg 2 (km 327,0 336,5) odcinek został rozszerzony o km ,9 oraz km 335,8 336,5, z uwagi na zagrożenie zalaniem terenów zaplecza o wysokiej kategorii zainwestowania, w tym zabudowa miejska w zachodniej i południowej części miasta i rekreacyjnej leżąca we wschodnim pasie na bezpośrednim zapleczu strefy brzegowej. System ochrony w rejonie Kołobrzegu ma przeciwdziałać zagrożeniom powodziowym niskiego zaplecza i utrwalić plażę. Plany zagospodarowania przestrzennego Kołobrzegu przewidują rozwój zabudowy rekreacyjnej i miejskiej na terenach położonych nisko, w strefie zagrożenia (tereny po wschodniej stronie rzeki Parsęty). Na odcinku zidentyfikowano zagrożenia strefy brzegowej i zaplecza, tj. nisko położone zurbanizowane zaplecze przyległe do brzegu, infrastruktura portowo-przemysłowa, marina, park zdrojowy. Kołobrzeg 3 (km 336,5 343,4) wprowadzenie nowego odcinka spowodowane jest zmianami na brzegu morskim zachodzącymi w tym rejonie. Propozycję rozszerzenia zapisów ustawy o ten odcinek przedstawiono w oparciu o wieloletnie obserwacje zmian linii brzegowej, które potwierdziły konieczność podjęcia działań ochronnych, np. wykonanie sztucznego zasilania wraz z budową konstrukcji je wspomagających, w celu zatrzymania odpływu rumowiska w głąb profilu brzegu morskiego. W roku 2014 huragan Ksawery spowodował szkody w istniejącym systemie ochrony brzegów. Mrzeżyno (km 345,56 352,2) wydłużenie odcinka o km 345,56 350,5, podyktowane jest zagospodarowaniem terenów przybrzeżnych, wyłączonych w ostatnich latach z kompetencji Ministra Obrony Narodowej. Pomiędzy Dźwirzynem a Mrzeżynem powstają kompleksy zabudowań usytuowanych w bezpośredniej bliskości granicy pasa technicznego. 392

392 Na odcinku zaobserwowano wędrujące wzdłuż brzegu ogniska erozji wydmy i zwężania plaży. Niechorze (km 360,7 368,3) wydłużenie odcinka o km 360,7 366,0. Rozszerzenie odcinka spowodowane jest potrzebą objęcia ochroną całej zatoki erozyjnej Niechorze Pogorzelica. Aktualnie obowiązująca wschodnia granica chronionego odcinka znajduje się w środku tej zatoki. Na postulowanym przedłużeniu znajduje się meandrujące ujście kanału Liwka łączącego jezioro Liwia Łuża (rezerwat przyrody) z morzem. We wschodniej części tego odcinka znajduje się miejsce ewentualnego wyjścia z wody gazociągu ze Skandynawii. Zarówno Fotointerpretacyjny atlas dynamiki strefy brzegu morskiego, jak i aktualne obserwacje wskazują na znaczną dynamikę procesów brzegowych w tym miejscu, co oznacza zarówno możliwość pojawienia się obszaru niespodziewanej akumulacji (okresowej), jak i ognisk intensywnej erozji. Takie zjawiska obserwowano kilkakrotnie po wschodniej i zachodniej stronie ujścia kanału Liwka. Niechorze Pobierowo (km 379,8 385,4) zmniejszono odcinek do ochrony o km 379,8 385,4. Zmiana została wprowadzona na podstawie obserwacji dynamiki procesów brzegowych oraz braku wymagających ochrony obiektów oraz na zapleczu. Mierzeja Dziwnowska (km 385,4 397,1) wydłużenie odcinka o km 392,8 397,1. Wydłużenie odcinka wynika z potrzeby objęcia ochroną fragmentu wybrzeża pomiędzy jeziorem Martwa Dziwna, a granicą Wolińskiego Parku Narodowego, w rejonie intensywnie rozwijającej się miejscowości Międzywodzie. Procesy brzegowe wykazują tu dużą dynamikę, a Międzywodzie, ograniczone od południa Zalewem Kamieńskim rozwija się intensywnie w stronę północną i zachodnią. Międzyzdroje (km 411,6 413,5) wydłużenie odcinka o km 411,6 411,8. Wynika to z potrzeby objęcia ochroną przedpola bazy rybackiej, która stanowi enklawę w pasie technicznym, a której infrastruktura już kilka razy była niszczona przez sztormy. Zakres działań w granicach odcinka uległ zmianie poprzez dodanie możliwości realizacji umocnień brzegowych. Zmiana jest spowodowana znaczną dynamikę procesów brzegowych. Na odcinkach przewidzianych do ochrony w ramach Programu ochrony brzegów morskich mogą być realizowane zadania z zakresu ochrony brzegów morskich. Nie oznacza to, że prace będą tam bezwzględnie prowadzone. Przy planowaniu zadań z zakresu ochrony brzegów morskich brany jest pod uwagę istniejący stanu brzegu morskiego oraz korzyści i straty jakie może przynieść określone działanie. W załączniku do ustawy zrezygnowano z podziału kwot dla konkretnych odcinków. Realizacja Programu wykazała, że takie przyporządkowanie nie pozwala na sprawne wykonywanie działań przez urzędy morskie. Zmiana ta uwzględnia postulaty urzędów morskich. Z uwagi na to, że minister właściwy do spraw gospodarki morskiej zatwierdza plan działań urzędów morskich na każdy rok, nadzór nad realizacją Programu pozostaje na tym samym poziomie. Każdą zmiana w planie finansowym urzędów morskich w zakresie Programu jest zatwierdzana przez kierownictwo resortu. W załączniku uszczegółowiono wszystkie odcinki brzegu morskiego przeznaczonego do monitoringu. Projekt ustawy nie podlega notyfikacji zgodnie z trybem przewidzianym w przepisach dotyczących sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych. Projekt ustawy nie jest objęty przepisami UE. 393

393 394

394 Załącznik 4 Pismo Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska z dnia 9 września 2014 r. (znak: DOOŚ.soos rla) 395

395 396

396 397