Podsumowanie strategicznej oceny. oddziaływania na środowisko,program U OCHRONY BRZEGÓW MORSKICH" NA LATA

Transkrypt

1 MINISTERSTWO INFRASTRUKTURY I ROZWOJU Podsumowanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko,program U OCHRONY BRZEGÓW MORSKICH" NA LATA Warszawa 2015 r. Akceptuje: MDP

2 Spis treści 1. Podstawy prawne i zakres opracowania 3 2. Przebieg strategicznej oceny oddziaływania na środowisko 4 3. Podsumowanie konsultacji Ustalenia zawarte w Prognozie oddziaływania na środowisko Zgłoszone uwagi i wnioski w ramach konsultacji społecznych Opinia właściwych organów 9 4. Wyniki postępowania dotyczącego transgranicznego oddziaływania na środowisko 9 5. Propozycje dotyczące metod i częstości przeprowadzania monitoringu skutków realizacji Programu ochrony brzegów morskich na lata

3 1. Podstawy prawne i zakres opracowania Przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla programu wieloletniego na lata Program ochrony brzegów morskich", przyjętego ustawą z dnia 28 marca 2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich" (Dz. U. z 2003 Nr 67, poz. 621) wynika z przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, zwanej dalej ustawą ooś". Dodatkowo jest spełnieniem obowiązku prawnego wynikającego z dyrektywy 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko. Zgodnie z wymogami ustawy ooś do projektu załącza się pisemne podsumowanie z przebiegu strategicznej oceny oddziaływania na środowisko w zakresie wynikającym z art. 55 ust. 3 ustawy ooś, obejmujące: Ustalenia zawarte w prognozie oddziaływania na środowisko; Opinie właściwych organów, o których mowa w art. 57 i 58 ustawy ooś, tj. Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska oraz Głównego Inspektora Sanitarnego; Zgłoszone uwagi i wnioski; Wyniki postępowania transgranicznego oddziaływania na środowisko, jeżeli zostało przeprowadzone; Propozycje dotyczące metod i częstotliwości przeprowadzenia monitoringu skutków realizacji postanowień dokumentu. Przedmiotem Prognozy oddziaływania na środowisko, zwanej dalej Prognozą", był projekt ustawy o zmianie programu wieloletniego na lata Program ochrony brzegów morskich", zwany dalej Projektem ustawy". Niniejszy załącznik stanowi podsumowanie przeprowadzonej strategicznej oceny oddziaływania na środowisko zgodnie z wymogami ustawy ooś. 3

4 2. Przebieg strategicznej oceny oddziaływania na środowisko Zgodnie z ustawą ooś, Minister Infrastruktury i Rozwoju wystąpił do Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska oraz Głównego Inspektora Sanitarnego o określenie zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych w Prognozie. Oba organy uzgodniły zakres Prognozy: Główny Inspektor Sanitarny pismem z dnia 31 lipca 2014 r. znak: GIS-HŚ-NS /EN/14, a Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska pismem z dnia 9 września 2014 r. znak: D00ś.s00s rla. Zgodnie z art. 54. ust. 1 ustawy ooś, Prognoza wraz z Projektem ustawy została przekazana do zaopiniowania przez Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska oraz Głównego Inspektora Sanitarnego. Projekt Prognozy został poddany procesowi konsultacji społecznych, zgodnie z art. 54 ustawy ooś. Konsultacje odbyły się w dniach r. Całość dokumentacji udostępniona była przez stronę internetowa Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju ( natomiast wersje papierowe dostępne były w siedzibie Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju w godzinach pracy. Przez cały ten czas istniała możliwość zgłoszenia uwag. Wnioski dotyczące Projektu można było przekazać: pisemnie na adres Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju; drogą elektroniczną na adres kancelaria@mir.gov.pl; ustnie do protokołu w siedzibie Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju. 4

5 3. Podsumowanie konsultacji 3.1. Ustalenia zawarte w Prognozie oddziaływania na środowisko Przy opracowaniu Prognozy uwzględniono obowiązujące przepisy prawa krajowego w zakresie sporządzania strategicznej oceny oddziaływania na środowisko oraz informacje zawarte w regulacjach prawnych, właściwych dla ochrony środowiska i obszarów objętych ochroną, a znajdujących się w rejonie potencjalnego oddziaływania Programu, tj.: akty prawa międzynarodowego, zalecenia HELCOM, akty prawa unijnego (Dyrektywy), akty prawa krajowego, akty prawa lokalnego: programy ochrony środowiska województw nadmorskich, studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin położonych przy obszarze objętym Programem. Źródłem danych i informacji wykorzystanych w ramach prac nad Prognozą były ponadto dane przyrodniczo-przestrzenne o formach ochrony przyrody i pokryciu terenu (Ministerstwo Środowiska, GDOŚ). Do opracowania map (w programie ArcGIS 10) wykorzystano dane z Krajowej Bazy Danych pokrycia terenu CLC 2006, udostępnione przez GIOŚ, dane ze strony European Environment Agency (EEA) oraz KZGW. Podczas prac studialnych zwracano uwagę na obszary, gatunki roślin, zwierząt oraz siedliska podlegające ochronie prawnej w oparciu o przepisy krajowe i międzynarodowe. Zgodnie z ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku przyjęto następującą procedurę postępowania: etap 1-określenie przewidywanych znaczących oddziaływań, etap 2 - analiza przewidywanych znaczących oddziaływań, etap 3-ocena przewidywanych znaczących oddziaływań. Ocenę wystąpienia przewidywanych znaczących oddziaływań na cele i przedmioty ochrony oraz integralność obszarów Natura 2000, a także na elementy środowiska i inne formy ochrony przyrody, przeprowadzono dla zadań uwzględnionych w Programie. 5

6 W etapie 1. określono przewidywane znaczące oddziaływania dla sześciu następujących rodzajów zadań ochrony brzegu zapisanych w Programie: sztuczne zasilanie, sztuczne zasilanie z budowlami wspomagającymi, umocnienia brzegowe, odwodnienie klifu Jastrzębia Góra, monitoring i badania dotyczące ustalenia aktualnego stanu brzegu morskiego. W etapie 2. dla wyżej wskazanych rodzajów zadań ochrony brzegu przeprowadzono analizę zidentyfikowanych znaczących oddziaływań i ich potencjalnych skutków. Wykorzystano w tym celu wiedzę ekspercką oraz dostępną literaturę, materiały z monitoringu strefy brzegowej, raporty i prognozy. W etapie 3. poddano ocenie potencjalne znaczące oddziaływania, uwzględniając: zróżnicowane relacje pomiędzy zadaniem i podlegającym oddziaływaniu elementem środowiska - określane w ustawie ooś, jako pośrednie, wtórne i skumulowane, czas oddziaływania na poszczególne elementy środowiska - określany w ustawie ooś jako: krótkoterminowy, średnioterminowy, długoterminowy, kierunek wpływu - określany w ustawie ooś jako: pozytywny, negatywny i zróżnicowany. Dodatkowo w Prognozie uwzględniono oddziaływania wynikające z innych programów i planów zatwierdzonych lub planowanych do realizacji w strefie brzegowej oraz oddziaływania już zrealizowanych zadań Programu, szczególnie w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Najistotniejszym elementem przeprowadzonych analiz w ramach Prognozy oddziaływania na środowisko było wskazanie przewidywanych oddziaływań na poszczególne komponenty środowiska. Analiza i ocena poszczególnych celów i działań nie wykazała możliwości wystąpienia znaczącego negatywnego i długoterminowego oddziaływania w takim stopniu, aby mogło nastąpić wyraźne, trwałe pogorszenie stanu któregokolwiek z komponentów środowiska. Uwagi wynikające z Prognozy obejmowały głównie rekomendacje wprowadzenia dodatkowych zapisów do treści Projektu ustawy, w celu minimalizacji potencjalnie negatywnych oddziaływań jego realizacji. Rekomendacje o charakterze ogólnym dotyczyły realizacji zadań wskazanych w Programie. Szczegółowe wskazania do zmian w Programie zostały w większości uwzględnione. 6

7 Rekomendacja dotycząca wyłączenia odcinka Ustka 1 (km 229,0-231,0) została częściowo uwzględniona. Zachowano do ochrony odcinek km 229,23-229,38 z uwagi na potrzebę ochrony infrastruktury pomocniczej służącej wykonywaniu zadań z zakresu ochrony brzegu (zjazd techniczny). Istniejąca infrastruktura jest wykorzystywana, oprócz Urzędu Morskiego w Słupsku, przez Służbę SAR, Policję i Straż Graniczną. Uwaga dotycząca odcinka Ustronie Morskie (km 309,5-319,0) została również częściowo uwzględniona. Odcinek km 309,5-313,5 został zachowany do ochrony w związku z potrzebą ochrony miejscowości Gąski i Pleśna oraz infrastruktury wojskowej zlokalizowanej na bliskim zapleczu lądowym. Odcinek km 316,0-317,05 został zachowany do ochrony z uwagi na potrzebę ochrony infrastruktury wojskowej zlokalizowanej na bliskim zapleczu lądowym. Rekomendacja w zakresie wyłączenia z Programu odcinków Kołobrzeg 1 (km 324,0-327,0) oraz wschodniego odcinka Kołobrzeg 2 (km 327,0-336,5 ) nie została uwzględniona z uwagi na potrzebę ochrony terenów o zurbanizowanym zapleczu (lotnisko w Bagiczu) oraz ochrony brzegu na odcinku Ekoparku Wschodniego. Ponowna analiza obszaru Mierzei Jeziora Bukowo (km 277,0-288,5) wykazała potrzebę ochrony całego odcinka z uwagi na postępującą erozję. Postulat dotyczący skrócenia odcinka Cypel Półwyspu (km 36,0-38,0) o 200 m nie został uwzględniony z uwagi na to, że chroniony odcinek jest położony od strony wewnętrznej cypla Półwyspu Helskiego, na którym występuje erozja brzegu. W rejonie cypla Półwyspu Helskiego, km 36,20-36,60 wykonano konstrukcję umocnienia brzegu morskiego. Rekomendacja dotycząca zaniechania realizacji trwałych umocnień brzegu na odcinkach Władysławowo - Kuźnica i Kuźnica - Jastarnia nie została uwzględniona. Odcinek jest poddawany silnej erozji. Brzeg morski na tym obszarze jest sztucznie utrzymywany. Wał wydmowy jest utworzony w sposób sztuczny. Na odcinku brzegu morskiego km 0,0-12,5 istnieje zabezpieczenie w formie ostróg brzegowych i opaski gabionowej. Natomiast na km 18,025-18,82 i km 22,32-22,5 istnieją wbudowane w wydmę opaski gabionowe, które są umocnieniami brzegowymi. W przypadku ich uszkodzenia lub zniszczenia, Półwysep Helski w tym miejscu pozostanie bez ochrony, co będzie prowadzić do znacznych zniszczeń na zapleczu. Na pozostałych obszarach w ramach tego odcinka, w przypadku zaistnienia zagrożenia rozmycia wydmy, w trybie awaryjnym zostanie wykonane zabezpieczenie brzegu podobną techniką (umocnienie brzegowe wbudowane tworzące podstawę wału wydmowego). Załącznik do Projektu ustawy wskazuje na odcinki brzegu morskiego, na których mogą być realizowane prace ochronne. Nie oznacza to, że prace będą tam bezwzględnie prowadzone. Przy planowaniu zadań z zakresu ochrony brzegów morskich brany jest pod uwagę istniejący stan brzegu morskiego oraz korzyści i straty, jakie może przynieść określone działanie. 7

8 Dla realizacji zadań ujętych w Programie wymagana jest decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach. Konieczność uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, o której mowa w art. 71 ustawy ooś - określającej środowiskowe uwarunkowania realizacji przedsięwzięcia, jest wymagana m.in. dla przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, do których, zgodnie z 3 ust. 1 pkt 69 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. z 2010 r. Nr 213, poz. 1397, z późn. zm.), zalicza się przedsięwzięcia ochrony brzegów morskich oraz zabezpieczające przed wpływami morza, a także inne przedsięwzięcia powodujące zmianę strefy brzegowej, w tym wały, mola, pirsy, z wyłączeniem ich konserwacji lub odbudowy", zaś zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy ooś, przez przedsięwzięcie rozumie się zamierzenie budowlane lub inną ingerencję w środowisko polegającą na przekształceniu lub zmianie sposobu wykorzystania terenu, w tym również na wydobywaniu kopalin (...). Analiza potencjalnych oddziaływań objęła także obszary Natura W odniesieniu do obszarów Natura 2000, ocenę oddziaływania poszczególnych inwestycji oparto na dokumentacji dla inwestycji już wykonanych przez inwestorów. Podstawą przeprowadzonych analiz były zapisy decyzji środowiskowych, wydanych przez właściwy organ administracyjny dla poszczególnych inwestycji. Na podstawie stwierdzenia w decyzji środowiskowej o wystąpieniu znaczącego negatywnego oddziaływania, taką ocenę przedstawiano w treści Prognozy. Zadania realizowane w ramach Programu będą wymagać przeprowadzania procedury oceny oddziaływania na środowisko, jeśli mają wpływ na cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000 w powiązaniu z innymi zadaniami Programu oraz innymi przedsięwzięciami, planami i programami. Jeżeli w procedurze oceny oddziaływania na środowisko zostanie wykazane znaczące oddziaływanie na środowisko zadań uwzględnionych obecnie w Programie, dopuszczenie ich do realizacji, przy założeniu, że po zastosowaniu działań minimalizujących lub ograniczających będzie nadal utrzymywało się znaczące oddziaływanie, jest możliwe w następujących przypadkach: braku rozwiązań alternatywnych, istnienia nadrzędnego interesu publicznego (w rozumieniu Dyrektywy siedliskowej) i możliwej do wykonania przed wystąpieniem szkody - skutecznej kompensacji przyrodniczej. Na podstawie przeprowadzonej strategicznej oceny oddziaływania na środowisko nie stwierdzono, że zadania realizowane w programie będą znacząco oddziaływać na obszary Natura W ramach przeprowadzonej w Prognozie analizy dokonano oceny zgodności analizowanych przedsięwzięć z dokumentami strategicznymi i planistycznymi szczebla międzynarodowego i krajowego. 8

9 3.2. Zgłoszone uwagi i wnioski w ramach konsultacji społecznych. W wyniku przeprowadzonych konsultacji społecznych wprowadzono zmiany zarówno w Projekcie ustawy jak i Prognozie. Większość z nich polegała na doszczegółowieniu zapisów Projektu ustawy, w szczególności w odniesieniu do poszczególnych odcinków przeznaczonych do ochrony w Programie. Uwagi zostały uwzględnione. Uwagi i wnioski zgłoszone w związku z udziałem społeczeństwa oraz w toku opiniowania przez uprawnione organy, wraz ze sposobem ich uwzględnienia, zamieszczono w Załączniku Opinia właściwych organów Zgodnie z zapisami ustawy ooś Projekt ustawy wraz z Prognozą został zaopiniowany przez Głównego Dyrektora Ochrony Środowiska oraz Głównego Inspektora Sanitarnego. Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska przedstawił swoje uwagi w pismach (pismo z dnia 22 kwietnia 2015 r., znak: D00ś,soos rla oraz pismo z dnia 10 czerwca 2015 r., znak: D00śsoos rla). Uwagi dotyczyły braku określenia oddziaływania na niektóre, ważne zdaniem GDOŚ, przedmioty ochrony, nieuwzględnienia w Prognozie wszystkich istniejących planów zadań ochronnych oraz konieczności doprecyzowania w jakim przypadku mają być stosowane konstrukcje gabionowe. W zakresie, w jakim było to zasadne merytorycznie, uwagi GDOŚ zostały uwzględnione w projektach procedowanych dokumentów. Najważniejsze z punktu widzenia celu Prognozy uzupełnienia dotyczyły kryteriów doboru przedmiotów ochrony poszczególnych obszarów Natura 2000 w ocenach oddziaływania zadań Programu oraz oceny oddziaływania zadań Programu w odniesieniu do nieuwzględnionych wcześniej przedmiotów ochrony. Ponadto autorzy Prognozy uzupełnili rekomendacje do Programu ochrony brzegów" o sugestie wnoszone przez różne podmioty uczestniczące w procesie konsultacji. Główny Inspektor Sanitarny nie wniósł uwag do Prognozy oraz Projektu ustawy (pismo z dnia 24 marca 2015 r., znak: GIS-HŚ-NS /EN/15). 9

10 4, Wyniki postępowania dotyczącego transgranicznego oddziaływania na środowisko Zgodnie z art. 104 ust. 2 ustawy ooś w razie stwierdzenia możliwości wystąpienia znaczącego transgranicznego oddziaływania na środowisko, pochodzącego z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na skutek realizacji projektów polityk, strategii, planów lub programów, o których mowa w art. 46 lub 47 ustawy ooś, przeprowadza się postępowanie dotyczące transgranicznego oddziaływania na środowisko. Konieczność przeprowadzenia analizy możliwych transgranicznych oddziaływań dla poszczególnych zadań Programu, wynika również z Konwencji o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych i jezior międzynarodowych, sporządzonej w Helsinkach dnia 17 marca 1992 r. (Dz. U Nr 78, poz. 702), zwanej dalej Konwencją o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych. Z polskich obszarów morskich jedynie Zalew Wiślany i Zalew Szczeciński spełniają, określoną w art. 1. tej Konwencji, definicję wód transgranicznych". Zarówno Federacja Rosyjska, jak i Republika Federalna Niemiec są Stronami wyżej wskazanej Konwencji, zgodnie z oświadczeniem rządowym z dnia 8 lipca 2002 r. w sprawie mocy obowiązującej Konwencji o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych i jezior międzynarodowych, sporządzonej w Helsinkach dnia 17 marca 1992 r. (Dz. U Nr 78, poz. 703). Analizując poszczególne zadania przewidziane w ramach Programu, nie stwierdzono zadań, które zgodnie z kryteriami Konwencji o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym mają charakter inwestycji z załącznika I, tj. mogących spowodować znaczące szkodliwe oddziaływania transgraniczne. Przeprowadzono analizę ogólnych kryteriów wspomagających określenie znaczenia dla środowiska rodzajów działalności niewymienionych w załączniku I, a wymienionych w załączniku III Konwencji - wielkość działalności oraz lokalizacji. Analiza wykazała, że na etapie realizacji zadań Programu, konieczne będzie przeprowadzenie procedur ocen oddziaływania na środowisko. Znając skalę, lokalizację, harmonogram oraz technologię poszczególnych zadań niezbędna będzie identyfikacja znaczących oddziaływań, w tym potencjalnych oddziaływań transgranicznych. Dotyczyć to może jedynie dwóch wskazanych w Programie rejonów, a w szczególności wyznaczonych w nich odcinków brzegu zlokalizowanych blisko granic z Republiką Federalną Niemiec i Federacją Rosyjską. Analiza planowanych w Programie na Zalewie Wiślanym zadań (budowa nowych umocnień brzegowych) wskazuje, że wobec uznania konieczności zachowania naturalnych procesów

11 brzegowych, tworzących wysokie brzegi wydmowe, żadne nowe umocnienia nie powinny być budowane na brzegu Mierzei Wiślanej na wschód od Krynicy Morskiej - a więc również przy granicy z Federacją Rosyjską. Ponadto, względna równowaga dynamiczna, niska klasa zagrożeń erozyjnych i duża odporność brzegu nie wskazuje na potrzebę ochrony tego odcinka brzegu. Po drugiej stronie Zalewu, na wschód od Nowej Pasłęki, wał przeciwpowodziowy już istnieje. Zakres oraz sposób prowadzenia ewentualnych prac modernizacyjnych na wale w bezpośrednim sąsiedztwie granicy, przy zachowaniu zasad ochrony przyrody i środowiska, ograniczy do minimum możliwość powstania znaczących oddziaływań transgranicznych. Wobec powyższego na poziomie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, nie stwierdzono możliwości wystąpienia znaczącego negatywnego transgranicznego oddziaływania na środowisko. 11

12 5. Propozycje dotyczące metod i częstości przeprowadzania monitoringu skutków realizacji Programu ochrony brzegów morskich na lata Zgodnie z art. 38. ust. 1 ustawy o obszarach morskich RP i administracji morskiej{dz. U. z 2013 r. poz. 934, j.t.) organami właściwymi do spraw gospodarki morskiej, są minister właściwy do spraw gospodarki morskiej oraz dyrektorzy urzędów morskich. Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich" (Dz. U. z 2003 Nr 67, poz. 621) oraz Projekt ustawy wskazują, że Program ochrony brzegów morskich jest nadzorowany przez ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej. Dyrektorzy urzędów morskich realizują program w zakresie swoich kompetencji. W Projekcie ustawy wskazane są cele Programu, które podlegają monitorowaniu. Za monitorowanie odpowiedzialni są dyrektorzy urzędów morskich, natomiast sprawozdawczość jest obowiązkiem ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej. W Prognozie wskazano, że głównym zadaniem monitoringu jest prowadzenie pomiarów, gromadzenie i przetwarzanie danych niezbędnych do planowania i zarządzania obszarami przybrzeżnymi oraz do optymalnego projektowania umocnień brzegowych, w tym sztucznego zasilania. Dane uzyskane w wyniku badań monitoringowych w powiązaniu z materiałami archiwalnymi posłużą do określenia różnookresowych tendencji rozwoju brzegów południowego Bałtyku, szczególnie dla odcinków, na których przeważa silna erozja. Umożliwią ponadto prowadzenie ilościowych ocen zmian brzegu, powstałych w wyniku realizacji inwestycji długookresowego programu ochrony brzegów morskich. Będą one także podstawą przy wprowadzaniu korekt w lokalizacji poszczególnych inwestycji brzegowych oraz dostarczą informacji ułatwiających sterowanie procesami wielkoskalowej erozji brzegów morskich. Również takie elementy, jak: normy bezpieczeństwa brzegu, granice bezpiecznego inwestowania, bezpieczeństwo przeciwpowodziowe zaplecza brzegów, parametry strefy brzegowej wg modelu obliczeniowego (Cieślak 2000), zasoby osadów w strefie brzegowej, 12

13 odporność strefy brzegowej na wzrost oddziaływania czynników atmosferycznych, ochrona zasobów czy walorów przyrodniczych podlegających ochronie, będą określane przy wykorzystaniu monitoringu strefy brzegowej. Obok monitorowania naturalnych zmian brzegu, do oceny funkcjonowania systemu brzegowego niezbędny jest również monitoring umocnień brzegowych, dostarczający informacji o umocnieniach i ich oddziaływaniu na przebudowę brzegu. Informacje takie są konieczne do planowania i projektowania oraz doskonalenia rozwiązań ochrony brzegów. Załącznik: Zestawienie uwag i opinii do Prognozy oddziaływania na środowisko dla zmiany programu wieloletniego na lata pn: Program ochrony brzegów morskich" ustanowionego ustawą z dnia 28 marca 2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program ochrony brzegów morskich". 13