KAWA Krótkie Atrakcyjne Wykłady Angażujące

Transkrypt

1 Rewers i Awers. Akademia Edukacji Ekonomicznej SGH KAWA Krótkie Atrakcyjne Wykłady Angażujące Psychologia finansowa Alicja Defratyka Szkoła Główna Handlowa 4 grudnia 2018 r.

2 Z czym kojarzy się ekonomia? NUDNA TRUDNA EKONOMIA POWIĄZANA Z POLITYKA Źródło: za badaniami Dominiki Maison ŚWIAT SPECJALISTÓW GARNITURACH

3 EDUKACJA EKONOMICZA Dla dorosłych Zadanie dla instytucji Samo przyjdzie Tabu i trzeba dzieci przed tym chronić Niech ktoś inny za nas to załatwi Jakoś się wszystkiego dowie Źródło: za badaniami Dominiki Maison

4 Po co nam wiedza ekonomiczna? Źródło: ciekaweliczby.pl

5 Po co nam wiedza ekonomiczna? Ponad 14,5-krotnie wzrosło zadłużenie Polaków w wieku lat, widniejących na liście dłużników, między 2013 r. a końcem I kwartału 2018 r. (wzrost z prawie 43 mln zł do 623 mln zł). Według danych Krajowego Rejestru Długów w tym samym czasie łączne zadłużenie Polaków od 18-ego roku życia zwiększyło ponad 3,2-krotnie (z 13,7 mld zł do 44,2 mld zł). Źródło: ciekaweliczby.pl

6 Po co nam wiedza ekonomiczna? Źródło: ciekaweliczby.pl

7 Po co nam wiedza ekonomiczna? Liczba dłużników w wieku lat, między 2013 r. a końcem I kwartału 2018 r., zwiększyła się aż o ponad 464% podczas gdy w pozostałych grupach wiekowych ten wzrost oscylował między 20 % a 27%. Średnie zadłużenie wyniosło ponad zł. Źródło: ciekaweliczby.pl

8 Po co nam wiedza ekonomiczna? Świadomość młodych ludzi dotycząca zaciągania zobowiązań jest na tyle niska, że zdarzają się sytuacje, w których sami nie wiedzą, kto jest ich wierzycielem. Kiedy negocjatorzy dzwonią i informują ich, że mają dług w banku, oni twierdzą, że to niemożliwe, bo nigdy w nim nie byli. Gdy negocjator mówi, na jaki produkt została zaciągnięta pożyczka, wtedy twierdzą, że to pomyłka, bo telefon kupili na raty w sklepie elektronicznym, a nie w banku. To świadczy o tym, że sami nie wiedzą, jakie podpisują dokumenty i kto właściwie udziela im pożyczki. Myślą, że to sklep elektroniczny, a nie instytucja bankowa. Jakub Kostecki, Prezes Zarządu Kaczmarski Inkasso Źródło: Krajowy Rejestr Długów

9 Źródło: ciekaweliczby.pl Badanie przeprowadzone dla ciekaweliczby.pl na panelu Ariadna w dniach października 2017 roku. Próba ogólnopolska osób od 18 lat wzwyż (N=1045).

10

11 Wiedza ekonomiczna Polaków NBP: Stan wiedzy i świadomości ekonomicznej Polaków 2015

12 Wiedza ekonomiczna Polaków Wraz ze wzrostem samooceny wiedzy ekonomicznej zwiększa się potrzeba poszerzania wiedzy ekonomicznej. Korzystne efekty przynosi edukacja szkolna i pozaszkolna. Wyższy poziom samooceny widoczny jest u osób czytających prasę oraz tych, w których w rodzinach regularnie rozmawiało się o finansach i ekonomii. NBP: Stan wiedzy i świadomości ekonomicznej Polaków 2015

17 Wiedza ekonomiczna Polaków Polacy gorzej oceniający swoją wiedzę, to częściej osoby będące w złej sytuacji materialnej, o niższym poziomie wykształcenia. Ci, którzy częściej deklarują, że ich wiedza jest przynajmniej średnia, to osoby lepiej wykształcone, mieszkańcy najmniejszych (do 20 tys.) i dużych ( tys.) miast. NBP: Stan wiedzy i świadomości ekonomicznej Polaków 2015

19 Potrafimy: Po co nam wiedza ekonomiczna? - zarządzać budżetem domowym - oszczędzać - spłacać długi w terminie Nie ulegamy tak łatwo: - populistom - naciągaczom na złote interesy Rozsądniej: - robimy zakupy - zaciągamy kredyty / pożyczki

20 OD CZEGO ZALEŻY TO CO CZŁOWIEK ROBI Z PIENIĘDZMI? Dlaczego jednym zarządzanie finansami wychodzi lepiej, a innym gorzej? Dlaczego jedni zawsze mają oszczędności, a innym nie starcza do pierwszego? Dlaczego jednym łatwo jest wydawać pieniądze, a drudzy cierpią wydając każdy grosz?

21 OD CZEGO ZALEŻY TO CO CZŁOWIEK ROBI Z PIENIĘDZMI? Podejście ekonomiczne Podejście psychologiczne Finanse / dochód Zmienne demograficzne Wiedza finansowa Wartości / postrzegania świata Samokontrola Postrzeganie sytuacji materialnej Postawy finansowe Źródło: za Dominika Maison

22 OD CZEGO ZALEŻY TO CO CZŁOWIEK ROBI Z PIENIĘDZMI? Badanie zrealizowane przez Dominikę Maison na zlecenie fundacji Kronenberga na reprezentatywnej ogólnopolskiej próbie Polaków (n=1502 osoby) pt. Edukacja finansowa Polaków. Raport z badania ilościowego. Książka: Polak w świecie finansów

23 Trzy poziomy oceny sytuacji materialnej Obiektywna Ile osoba zarabia? Ile osoba ma do swojej dyspozycji? Ile osoba posiada dóbr? Subiektywna Jak osoba postrzega swoją sytuację materialną? dobrze źle Relatywna Jak osoba postrzega swoją sytuację materialną w porównaniu do innych? lepiej gorzej

24 OPTYMIŚCI I PESYMIŚCI FINANSOWI Obiektywna (dochody, stan posiadania) i subiektywna sytuacja materialna (przekonanie, ocena) to dwa różne zjawiska, nie zawsze idące ze sobą w parze. Można mieć dużo pieniędzy i poczucie, że się ich nie ma (pesymiści finansowi), jak też mieć obiektywnie mało pieniędzy i poczucie, że własna sytuacja materialna jest dobra (optymiści finansowi). Źródło: Polak w świecie finansów, Dominika Maison

25 OPTYMIŚCI I PESYMIŚCI FINANSOWI Optymiści finansowi, mimo dysponowania obiektywnie mniejszą ilości pieniędzy od pesymistów, częściej od nich mają oszczędności. Pesymiści finansowi, mimo że dysponują średnimi dochodami na osobę prawie dwukrotnie wyższymi od dochodów optymistów, dużo bardziej narzekają na problemy finansowe, mają długi i nie są w stanie oszczędzać. Źródło: Polak w świecie finansów, Dominika Maison

26 OPTYMIŚCI I PESYMIŚCI FINANSOWI - RÓŻNICE Finansowi Optymiści Finansowi Pesymiści Obiektywnie mają mniej.ale uważają, że ich sytuacja finansowa jest dobra Mniej zwracają uwagę na ceny produktów Jak coś im się podoba lub jest dla nich ważne mogą wydać na to dużo pieniędzy Mimo, że mają mniej pieniędzy niż Finansowi Pesymiści częściej mają oszczędności Źródło: Polak w świecie finansów, Dominika Maison Obiektywnie mają więcej.ale uważają, że ich sytuacja finansowa jest zła Zwracają uwagę na ceny produktów Nawet jak coś lubią i im się podoba to mają problem z wydawaniem pieniędzy Mimo, że mają więcej pieniędzy niż Finansowi Optymiści to rzadziej mają oszczędności

27 OCENA RELATYWNA Źródło: freepik.com

28 OCENA RELATYWNA Posiadanie większej ilości pieniędzy niż mają inni ludzie w otoczeniu (wskaźnik relatywny) ma większy wpływ na satysfakcję niż po prostu posiadanie nominalnie większej ilości pieniędzy. Przykład: podniesienie pensji wszystkim pracownikom równocześnie skutkuje niższym poziomem satysfakcji niż indywidualne zmiany wynagrodzenia. Źródło: Polak w świecie finansów, Dominika Maison

29 PRZEZ PIENIĄDZE DO SZCZĘŚCIA CZY PRZEZ SZCZĘŚCIE DO PIENIĘDZY? Postrzeganie własnej sytuacji materialnej mniej zależy od tego, kto ile ma pieniędzy, a bardziej od tego, jak patrzy na życie. Jeżeli ktoś widzi w jasnych barwach swoją aktualną sytuację materialną, ma poczucie, że jest lepsza od sytuacji innych, to prawdopodobnie wierzy, że może być jeszcze lepiej. Źródło: Polak w świecie finansów, Dominika Maison

30 CZY PIENIĄDZE DAJĄ SZCZĘŚCIE? ZDECYDOWANIE NIE. Pod warunkiem jednak, że podstawowe potrzeby człowieka są zaspokojone. CZY SZCZĘŚCIE DAJE PIENIĄDZE? TAK. Ludzie bardziej optymistycznie nastawieni do życia i świata często osiągają większy sukces finansowy niż życiowi pesymiści.

31 PRZEZ PIENIĄDZE DO SZCZĘŚCIA CZY PRZEZ SZCZĘŚCIE DO PIENIĘDZY? Źródło: pixabay.com

32 PRZEZ PIENIĄDZE DO SZCZĘŚCIA CZY PRZEZ SZCZĘŚCIE DO PIENIĘDZY? Optymizm życiowy sprzyja bogaceniu się. Studenci, którzy charakteryzowali się pogodą ducha w pierwszym roku nauki w college u, po 19 latach osiągali wyższe dochody niż ich mniej pogodni rówieśnicy. Źródło: Polak w świecie finansów, Dominika Maison

33 OD CZEGO ZALEŻY TO CO CZŁOWIEK ROBI Z PIENIĘDZMI? Różne style zarządzania / wydawania pieniędzy Czynniki zewnętrzne i sytuacyjne jak kontekst i cena Czynniki wewnętrzne o charakterze psychologicznym

34 CENA OBIEKTYWNA CZY SUBIEKTYWNA WSKAZÓWKA WARTOŚCI PRODUKTU Konsument / Cena Nastawiony funkcjonalnie: podchodzi od zakupów racjonalnie wybiera tańsze produkty Cena w kategorii negatywnej: ilość pieniędzy, z którymi trzeba się rozstać Nastawiony emocjonalnie: zakupy powiązane z ego Cena w kategorii pozytywnej: wyższa cena jako wzrost jakości produktów

35 KONTEKST SYTUACYJNY NIE KAŻDE 100 ZŁ JEST WARTE TYLE SAMO

36 KONTEKST SYTUACYJNY NIE KAŻDE 100 ZŁ JEST WARTE TYLE SAMO CENA: 15 $ PRMOCJA W SKLEPIE ODDALONYM O 20 MINUT DROGI CENA: 10$ OSZCZĘDNOŚĆ: 5 $

37 KONTEKST SYTUACYJNY NIE KAŻDE 100 ZŁ JEST WARTE TYLE SAMO CENA: 125 $ PRMOCJA W SKLEPIE ODDALONYM O 20 MINUT DROGI CENA: 120$ OSZCZĘDNOŚĆ: 5 $

38 KONTEKST SYTUACYJNY NIE KAŻDE 100 ZŁ JEST WARTE TYLE SAMO % uczestników badania, którzy zdecydowali się na wyprawę do dalszego sklepu 68% 29%

39 PUŁAPKA DOBREGO INTERESU Konsumentom zdarza się kupować pewne rzeczy tylko dlatego, że się to opłaca. Mają tendencję do skupiania się na wartości nominalne pieniędzy i pomijania swoich doświadczeń. Źródło: Polak w świecie finansów, Dominika Maison

40 PUŁAPKA DOBREGO INTERESU ZADANIE 1 = 60 PUNKTÓW ZADANIE 2 = 100 PUNKTÓW

41 PUŁAPKA DOBREGO INTERESU Konsumenci kierują się promocjami (np. obniżka o 30%), pomijają niekiedy własne preferencje ( ja właściwie tego nie lubię ) lub subiektywną analizą sytuacji ( czy jest mi to rzeczywiście potrzebne ). Źródło: Polak w świecie finansów, Dominika Maison

42 CO MOŻEMY ZROBIĆ? Zmiana myślenia Zamiast mówić Nie stać mnie na X Stać mnie na Y Przekazywanie wiedzy od najmłodszych lat Przykład: składanie reklamacji

43 KIESZONKOWE

44 TEST PIANKI SAMOKONTROLA A OSZCZĘDZANIE? Źródło:

45 TEST PIANKI SAMOKONTROLA Test wymyślony i przeprowadzony w latach 60-tych przez Waltera Mischela na grupie 653 dzieci. Test mierzył zdolność do odraczania gratyfikacji, czyli rezygnowania z natychmiastowej przyjemności na rzecz większej nagrody oczekiwanej w późniejszym czasie. Z całej grupy Mischela 30% maluchów potrafiło poczekać 15 minut aby otrzymać drugą piankę. Dzieci, które oparły się pokusie, w przyszłości lepiej radziły sobie w nauce, miały lepsze umiejętności społeczne, rzadziej miały problemy z nałogami i osiągały większe sukcesy w życiu.

46 KIESZONKOWE 46 proc. rodziców regularnie wypłaca dzieciom kieszonkowe. Przeciętnie jest to 61 zł miesięcznie. Najwyższe kieszonkowe pobierają dzieci w Warszawie, gdzie co czwarty rodzic przeznacza dla nich ponad 200 zł. Raport BGŻOptima Polak Oszczędny Czy oszczędność jest dziedziczna?

47 KIESZONKOWE - ZASADY 1.KIEDY - IM WCZEŚNIEJ TYM LEPIEJ Dziecko jest w stanie samodzielnie poradzić sobie z liczeniem pieniędzy Wie na czym polega robienie zakupów Dobry moment gdy dziecko rozpoczyna naukę w szkole podstawowej.

48 KIESZONKOWE - ZASADY 2. JAK SYSTEMATYCZNIE Co tydzień ( szczególnie u najmłodszych dzieci) Co 2 tygodnie Co miesiąc NIE WOLNO SPÓŹNIAĆ SIĘ Z TERMINEM PŁATNOŚCI.

49 KIESZONKOWE- ZASADY 3. JAK MOTYWUJĄCO - STYMULOWANIE ODPOWIEDZIALNOŚCI Jeśli dziecko chce jakąś droższą rzecz np. rower dobrze jest zachęcić je do samodzielnego oszczędzania części kwoty 1/3 czy 2/3, a resztę dołożą rodzice. Uczenie odroczonej gratyfikacja przykład: kupno danej rzeczy na prezent z okazji urodzin

50 KIESZONKOWE - POWODY 1. KIESZONKOWE UCZY oszczędzania i planowania swoich wydatków. Dziecko decyduje czy zbiera na droższy cel rezygnując np. w wydawania drobnych na słodycze cierpliwości samodzielnego dokonywania wyborów odpowiedzialności za otrzymane pieniądze, ale i kupione za nie rzeczy matematyki dodawania i odejmowania korzystania z produktów finansowych jeśli otrzymuje kieszonkowe na konto bankowe.

51 KIESZONKOWE - POWODY 2. Buduje samodzielności dziecka poprzez możliwość samodzielnego dysponowania pieniędzmi. 3. Dziecko na własnym przykładzie poznaje wartość pieniądza. 4. Dziecko poznaje swoje potrzeby, może zastanowić się nad tym, czy rzeczywiście potrzebuje tego co chce kupić. 5. Daje dziecku szansę na popełnienie błędów związanych z zarządzaniem środkami finansowymi.

52 KIESZONKOWE - NIE Źródło: freepik.com i pixabay.com

53 CO MOŻEMY ZROBIĆ? Włączenie dziecka w planowanie domowego budżetu Zaangażowanie dziecka w robienie zakupów / Pokazanie jak wybierać korzystne produkty Źródło: freepik.com

54 Źródło: Komiksy-ekonomiczne.pl

57

58

59 Dziękuję za uwagę Alicja Defratyka tel