Wiedza a osobowość co silniej kształtuje zachowania finansowe Polaków? dr hab. Dominika Maison, prof. UW Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii

Transkrypt

1 Wiedza a osobowość co silniej kształtuje zachowania finansowe Polaków? dr hab. Dominika Maison, prof. UW Uniwersytet Warszawski Wydział Psychologii Konferencja Naukowa EDUKACJA FINANSOWA Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 28 września 2017

2 Co człowiek może zrobić z pieniędzmi? WYDAĆ tu i teraz lub ODROCZYĆ WYDAWANIE ZAOSZCZĘDZIĆ np. na czarną godzinę lub na coś konkretnego ZABEZPIECZYĆ (siebie lub bliskich) ubezpieczenia emerytura ZAINWESTOWAĆ mądrze i głupio 2

3 Od czego zależy to co człowiek robi z pieniędzmi? Podejście ekonomiczne? Podejście psychologiczne Finanse/ dochód Zmienne demograficzne WIEDZA FINANSOWA Wartości, postrzeganie świata Samokontrola, Postrzeganie sytuacji materialnej Postaw finansowych Im więcej masz, tym więcej zaoszczędzisz Im bardziej jesteś zadowolony z życia, tym więcej zaoszczędzisz 3

4 Źródła danych Edukacja finansowa Polaków Próba: ogólnopolska reprezentatywna, n=1502 FUNDACJA KRONENBERGA Postawy wobec obrotu bezgotówkowego Próba: ogólnopolska reprezentatywna, n=1000 NBP Postawy i zachowania ubezpieczeniowe Próba: ogólnopolska reprezentatywna, n=1096 AVIVA Postawy i zachowania finansowe Próba: ogólnopolska reprezentatywna, n=1096 MoneyTrack Badania jakościowe: IDI pogłębione wywiady indywidualna FGI zogniskowane wywiady grupowe Badania etnograficzne 4

5 (NIE)Posiadanie konta bankowego

6 Dlaczego nie wszyscy mają konta bankowe? Polska jeden z niższych poziomów ubankowienia w Europie 83% - nie potrzebuję DOCHÓD 62% - mam zbyt małe dochody 55% - opłaty bankowe są za wysokie Posiadanie konta się nie opłaca, dlatego że nie dostanę z konta całej kwoty z renty, bo bank coś pozabiera. (rencistka, Warszawa) Jak księgowa mi daje pieniądze do ręki, to tylko ona wie, ile ja zarabiam, a jak idzie przelew, to ktoś w banku ma do tego wgląd. (pracujący, 33 lata, Piotrków Trybunalski) Na poziom ubankowienia Polaków największy wpływ ma KULT GOTÓWKI 6

7 Co to jest kult gotówki? Przychodzi ten dzień, kiedy listonosz przynosi emeryturę i wtedy oko może nacieszyć się tymi przyniesionymi pieniędzmi. I ja je rozkładam na kupki, I jeżeli zostaje to cieszy oko, w banku bym tego nie zobaczyła (kobieta, 57 lat, wieś) Jak się ma pieniądze na koncie, to nie można ich przeliczyć ani dotknąć, a to jest takie fajne Gdybym miała konto w banku, to często wchodziłabym na nie i patrzyła, ile mam pieniędzy. (kobieta, 18 lat, małe miasto w woj. mazowieckim, kieszonkowe) Lubię patrzeć na te pieniądze, pogłaskać je, patrzeć, jak rośnie kupka, jak sobie odkładam (mężczyzna, 32 lat, Warszawa) Gotówka to jedyne prawdziwe pieniądze. Tam jest napis NBP i podpis skarbnika, pieniądze wirtualne to nie są żadne pieniądze, to jest ciąg zer i jedynek i tyle. (mężczyzna, 20 lat, Kielce, renta) 7

8 Kult gotówki a korzystanie z różnych usług bankowych? 100% % osób posiadających poszczególne usługi bankowe 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 89,3% 78,1% 61,3% 45,1% 46,6% 44,7% 44,8% 34,9% 27,8% 20,1% 19,2% 19,2% 9,0% 15,8% 8,6% 8,1% 4,7% 3,3% niski kult gotówki średni kult gotówki wysoki kult gotówki konto bankowe karta płatnicza karta kredytowa dostęp do konta przez Internet lokata posiadanie oszczędności 8

9 Swoboda w wydawaniu pieniędzy

10 Co to jest dobra sytuacja materialna? Trzy poziomy sytuacji finansowej Obiektywna Subiektywna Subiektywna relatywna Ile osoba zarabia? Ile osoba ma do swojej dyspozycji? Ile osoba posiada dóbr? Jak osoba postrzega swoją sytuację materialną: zła dobra Jak osoba postrzega swoja sytuację w porównaniu do innych: gorsza lepsza Co jest ważniejsze: co w pornelu czy co w głowie?

11 Łatwość wydawania w zależności od obiektywnej vs. subiektywnej sytuacji materialnej Łatwość wydawania pieniędzy 3,3 3 2,7 2,4 2,41 2,3 2,28 2,18 2,1 1,89 1,8 1,67 1,5 1,2 ZŁA ŚREDNIA DOBRA Subiektywna sytuacja finansowa Źródło: Kronenberg, 2009/ Maison, 2013 (n = 1 500) Obiektywna sytuacja materialna 750 pln najniższe 1340 pln najwyższe Finansowi optymiści Finansowi pesymiści

12 Finansowi optymiści a finansowi pesymiści różnice Finansowi Optymiści Finansowi Pesymiści Obiektywnie mają mniej ale uważają, że ich sytuacja finansowa jest dobra Mniej zwracają uwagę na ceny produktów Jak coś im sie podoba lub jest dla nich ważne mogą wydać na to dużo pieniędzy Mimo, że mają mniej pieniędzy niż Finansowi Pesymiści częściej mają oszczędności Obiektywnie mają więcej ale uważają, że ich sytuacja finansowa jest zła Zwracają uwagę na ceny produktów Nawet jak coś lubią i im się podoba, to mają problem z wydaniem pieniędzy Mimo, że mają więcej pieniędzy niż Finansowi Optymiści to rzadziej mają oszczędności Nie ważne ile masz pieniędzy, ważne jak o tym myślisz

13 Oszczędzanie

14 14 Time PerspecOve dlaczego nie wszyscy myślą o przyszłości? PRZESZŁA TP TERAŹNIEJSZA TP PRZYSZŁA POZYTYWNA (+) NEGATYWNA (- ) Teraźniejsza HEDONISTYCZNA Teraźniejsza FATALISTYCZNA Philip Zimbardo

15 Perspektywa czasowa a oszczędzanie Czy oszczędzasz pieniądze? ,52 9,98 9,41 NIGDY 11,57 11,27 9,3 8,86 8,77 8,66 CZASAMI REGULARNIE PRZYSZŁA TP TERAŹNIEJSZA FATALISTYCZNA TP PRZESZŁA NEGATYWNA TP Przyszła TP sprzyja regularnemu oszczędzaniu. Przeszła negatywna i Teraźniejsza fatalistyczna zmniejsza szanse regularnego oszczędzania.

16 Style wydawania pieniędzy (MSS Money Spending Style)

17 Kontrola wydawania Style wydawania pieniędzy (Maison, 2013) 17 Łatwość wydawania Rozrzutność Radość wydawania Negatywne emocje Pozytywne emocje Zaciskanie pasa Gospodarność

18 Style wydawania pieniędzy a cechy osobowości 18 r=-.197 sumienność Łatwość wydawania r=.197 materializm r=.215 materializm Emocje negatywne Rozrzutność Radość z wydawania Emocje pozytywne r=-.109 zadowolenie z życia r=-.148 stabilność emocjonalna r=.128 materializm Zaciskanie pasa Kontrola wydawania Gospodarność r=.268 zadowolenie z życia r=.157 stabilność emocjonalna

19 Style wydawania pieniędzy a perspektywa czasowa (Time PerspecOve) Łatwość wydawania 19 _ Rozrzutność Radość wydawania TERAŹNIEJSZA HEDONISTYCZNA r=0,35; p<0,001 + TERAŹNIEJSZA FATALISTYCZNA r=0,24; p<0,001 PRZESZŁA NEGATYWNA r=0,17; p<0,001 Zaciskanie pasa Kontrola wydawania Gospodarność PRZYSZŁOŚCIOWA r = 0,24; p<0,001 TERAŹNIEJSZA FATALISTYCZNA r = - 0,2; p<0,001 PRZESZŁA NEGATYWNA r = - 0,13; p<0,001

20 Co z tą wiedzą?

21 Wysokość oszczędności a gotowość do oszczędzania WYSOKOŚĆ OSZCZĘDNOŚCI GOTOWOŚĆ DO OSZCZĘDZANIA

22 Gotowość do oszczędzania (analiza regresji logistycznej) Czy ma Pan{/i} jakieś oszczędności? [TAK = 1/NIE = 0] N=638 Płeć (kobieta = 1; mężczyzna = 0) Płeć (kobieta = 1; mężczyzna = 0) Subiektywna ocena wiedzy finansowej B = 0,52*** Wiek Gotowość do oszczędzania Wiek Gotowość do oszczędzania Dochody indywidualne (neso) Dochody indywidualne (neso) Obiektywna wiedza finansowa (test) B = 0,09*** Nagelkerke s R 2 = 0,06 *p < 0,05; **p < 0,10; ***p < 0,001 Nagelkerke s R 2 = 0,16

23 Gotowość do oszczędzania (analiza regresji logistycznej) Czy ma Pan{/i} jakieś oszczędności? [TAK = 1/NIE = 0] N=638 Płeć (kobieta = 1; mężczyzna = 0) Subiektywna ocena wiedzy finansowej Gospodarność B = 0,39* Radość z wydawania Wiek Gotowość do oszczędzania B = - 0,20* Rozrzutność Dochody indywidualne neso B = 0,08* Obiektywna ocena wiedzy finansowej (test) Zaciskanie pasa Poczucie szczęścia *p < 0,05; **p < 0,10; ***p < 0,001 Nagelkerke s R 2 = 0,52

24 Wysokość oszczędności (analiza regresji liniowej) Jakiej wysokości ma Pan/i oszczędności? [od 1 = do 500 do 9 = powyżej ] N=258 Płeć (kobieta = 1; mężczyzna = 0) Płeć (kobieta = 1; mężczyzna = 0) Subiektywna ocena wiedzy finansowej β = 0,15* Wiek β = 0,28*** Wysokość oszczędności Wiek β = 0,25*** Wysokość oszczędności Dochody indywidualne neso Dochody indywidualne neso β = 0,13* Obiektywna ocena wiedzy finansowej (test) R 2 = 0,18 *p < 0,05; **p < 0,10; ***p < 0,001 R 2 = 0,23

25 Wysokość oszczędności (analiza regresji liniowej) Jakiej wysokości ma Pan/i oszczędności? [od 1 = do 500 do 9 = powyżej ] N=258 Płeć (kobieta = 1; mężczyzna = 0) Subiektywna ocena wiedzy finansowej Gospodarność β = 0,15* Radość z wydawania Wiek β = 0,25*** Wysokość oszczędności Rozrzutność Dochody indywidualne neso Obiektywna ocena wiedzy finansowej (test) Zaciskanie pasa Poczucie szczęścia *p < 0,05; **p < 0,10; ***p < 0,001 R 2 = 0,25

26 Podsumowanie i konkluzje Wiele zachowań finansowych zależy nie tylko od czynników socjo- ekonomicznych, ale również psychologicznych Aby zmienić zachowania finansowe najeży zrozumieć (również) psychologiczne czynniki warunkujące te zachowania (motywy i bariery) Często motywy i bariery mają charakter nieświadomy, człowiek sobie z nich nie zdaje sprawy i często są uwarunkowane osobowościowo Wiedza finansowa wpływa na niektóre zachowania ekonomiczne, ale często w mniejszym stopniu niż cechy psychologiczne

27 Dziękuję za uwagę hwp://dominikamaison.com/