Dotyczy: zabytkowego kościoła nieużytkowanego od lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku w Chociulach

Transkrypt

1 Inwentaryzacja kościoła pw. ŚwiętejKatarzyny w Chociulach gm. Świebodzin, woj. lubuskie projekt rozbiórki więźby dachowej i wieży wraz z wykonaniem zabezpieczenia pokrycia dachu Dotyczy: zabytkowego kościoła nieużytkowanego od lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku w Chociulach Podstawa opracowania: umowa nr GN BD z dnia 14 września 2011r. Projekt rozbiórki więźby dachowej i wieży wraz z wykonaniem zabezpieczenia pokrycia dachu sporządzono w oparciu o: inwentaryzację obiektu sporządzoną w ramach niniejszego opracowania przez arch. Klemensa Borzdyńskiego we wrześniu 2009r. Materiały archiwalne uzyskane w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze karta ewidencyjna zabytku oprac. A. Skowron. 1. Wstęp Przedmiotem opracowania jest stan techniczny zachowania konstrukcja zabytku, w tym w szczególności jego dachu, wieży i ścian od lat nieużytkowanego z widocznym procesem postępującej destrukcji. Obiekt Kościół pw. Świętej Katarzyny w Chociulach wpisany do rejestru zabytków województwa lubuskiego pod numerem rejestracyjnym 534. Metoda badania: Inwentaryzację sporządzono na podstawie dokonanych pomiarów i oględzin we wrześniu Pomiary dokonano w miejscach dostępnych. Wysokość wieży kościoła przyjęto szacunkowo z uwagi na brak możliwości wejścia na najwyższy poziom wieży. Stan techniczny uniemożliwił dokonania ww. pomiarów. Próby wejścia na wieżę groziły zawaleniem zniszczonej konstrukcji wieży i schodów oraz stwarzają zagrożenie dla życia. 2. Historia zabytku Chociule to miejscowość wzmiankowana już od 1238r. w związku z przekazaniem przez biskupa poznańskiego Pawła części należnych mu dziesięcin z majątku Chociule na rzecz klasztoru cysterek w Trzebnicy. W posiadaniu cysterek majątek w Chociulach pozostawał aż do 1792r. Następnie wieś znalazła się w rękach E. J. von Massow, a od połowy XIXw. należał do rodziny von Ackermann, która wzniosła tu pałac i założyła park. Fundacja obecnej późnogotyckiej świątyni związana jest zapewne z klasztorem w Trzebnicy. Pierwotny kościół nie zachował się. Obecny kościół pw. Świętej Katarzyny wzniesiony został na początku XVIw. Budowy jednak nie dokończono realizując jedynie dwuprzęsłowe prezbiterium planowanej większej budowli. Powody przerwania inwestycji nie są znane. W roku 1790 przebudowany został dach kościoła, który otrzymał formę mansardową zachowaną do dziś. Zapewne wówczas wzniesiono wieżę, dostawioną od strony zachodniej. W 1855r. wieża została nadbudowana, a kościół poddano restauracji i poświęcono. W 1908r. w niewielkiej odległości od kościoła

2 św. Katarzyny wybudowano drugi kościół ewangelicki. Po II wojnie światowej, w związku z wysiedleniem protestanckiej ludności niemieckiej kościół ten przejęty został przez parafię katolicką. Dwa kościoły zdecydowanie trudno było tej parafii utrzymać i z czasem zrezygnowano ze sprawowania liturgii w starszej ze świątyń. Od lat 70. XXw. kościół pw. św. Katarzyny pozostaje nieużytkowany. Kościół jest wzniesiony w stylu późnogotyckim. Obecnie obiekt znajduje się w stanie nie zabezpieczonej ruiny. We wnętrzu przetrwały sklepienia sieciowe i kolebkowe, które grożą zawaleniem. 3. Opis konstrukcji kościoła i jego formy architektonicznej Kościół zlokalizowany jest w centrum wsi na nieznacznym wzniesieniu po zachodniej stronie drogi Świebodzin Krosno Odrz., na północ od drogi Rudgerzowice Niedźwiady, bezpośrednio przy skrzyżowaniu obu dróg w niedalekiej odległości od usytuowanego po przeciwnej stronie drogi świebodzińskiej, kościoła poewangelickiego. Teren przykościelny stanowił niegdyś cmentarz. Otoczony jest on ze wszystkich stron kamiennym murem, zastąpionym na części odcinka południowego współczesną podmurówką, stanowiącą ogrodzenie znajdującej się obok posesji. Teren wokół kościoła jest zaniedbany, znajdują się na nim resztki nagrobków, porośnięty jest wysokimi krzewami utrudniającymi bezpośredni dostęp do ścian budowli. Kościół to budowla murowana z cegły ceramicznej o wątku polskim, spójnym z datowaniem kościoła na pocz. XVIw. założony jest na planie kwadratu z dobudowana od północy prostokątną w rzucie zakrystią, przylegającą do korpusu kościoła na całej jego długości. Na osi korpusu kościoła od strony zachodniej dostawiono wieżę na planie kwadratu. Wieżę wybudowano z kamienia i cegły, w wyższej partii jest drewniana, obłożona sześciokątnym łupkiem. Wieża zabudowana jest z trzech zwężających się ku górze prostopadłościanów, zwieńczona dachem namiotowym o lekko wklęsłych połaciach, z iglicą z krzyżem osadzonym na kuli. Elewacje kościoła są nieotynkowane, wnętrze natomiast jest tynkowane wraz ze sklepieniem sieciowym, którymi nakryto część główną. Sklepienie w zakrystii jest kolebkowe. Stropy wieży drewniane. Więźba dachowa, drewniana stanowiąca ustrój krokwiowo jętkowy z podparciem dwoma stolcami. Dach kryty jest dachówką ceramiczną, karpiówką. Bryła świątyni jest zwarta, wysmukła, zdominowana przez wysoki, mansardowy dach. Całość wraz z wieżą osadzona jest na niskim cokole wykończonym górą ćwierćwałkiem z rzędu zaokrąglonych cegieł. Korpus od południa został oszkarpowany wysokimi, sięgającymi korony murów, dwuuskokowymi przyporami z cegieł. Przybudówka północna o ścianach niemal trzykrotnie niższych od ścian korpusu. Nad korpusem dach łamany, o spadkach w kierunkach płn, wsch i płd, natomiast od strony zachodniej od wieży drewniany szczyt oszalowany pionowym deskowaniem. Nad zakrystią znajdował się dach stromy, pulpitowy (obecnie nieistniejący). Ściana południowa kościoła ujęta jest trzema szkarpami, z których płd wsch ustawiona jest skosem w narożniku. Elewacja dwu segmentowa o segmentach równej szerokości rozdzielonych szkarpą. Na osi każdego segmentu ostrołukowy otwór okienny z zachowanymi pozostałościami drewnianych ram okiennych o drobnych podziałach. Na elewacji wschodniej znajduje się duża, szeroka ostrołukowa blenda flankowana dwoma nieco mniejszymi, umieszczonymi wyżej blendami

3 zamkniętymi łukiem w ośli grzbiet. Wszystkie blendy były otynkowane. Elewacja zakończona była blendowym pasem. Elewacja północna pozbawiona jest otworów, o licu kamienno ceglanym. Elewacja zachodnia korpusu i zakrystii również pozbawiona otworów, dołem ceglana, natomiast górna partia szczytowa drewniana, oszalowana pionowym deskowaniem. Na styku ścian korpusu i prezbiterium oraz szkarpy zachowane strzępienia świadczące o planowanej rozbudowie. Wnętrze jednoprzestrzenne nakryte dwuprzęsłowym sieciowym sklepieniem. W ścianie wschodniej na osi duża ostrołukowa blenda odpowiadająca centralnej blendzie elewacji wschodniej. Poniżej, od strony północnej niewielka odcinkami sklepiona nisza. W ścianie zachodniej półkoliście wykrojona arkada pełniąca funkcję łuku tęczowego niezrealizowanej całości (miała oddzielać prezbiterium od korpusu nawowego). Arkada została zamurowana i przepruta na osi dwoma otworami zamkniętymi odcinkowo. Dolny otwór stanowi wejście do kruchty podwieżowej, a górny, szerszy otwiera się na emporę na piętrze wieży. Kruchta i empora przykryte są drewnianymi, belkowymi stropami. W kruchcie schody strome, drewniane. W ścianie północnej w ostrołukowej niszy znajduje się mniejszy, półkoliście sklepiony otwór komunikacyjny nawę z zakrystią. Zakrystia sklepiona jest beczkowo. Nie zachowało się wyposażenie kościoła (ołtarz przeniesiono za zgodą WKZ w latach 70. XXw. do kościoła w Kępsku). W stanie szczątkowym zachowane fragmenty balustrady empory. Brak jest też instalacji. 4. Stan obiektu i jego konstrukcji 4.1. Fundamenty: wykonano z kamienia spajanego zaprawą wapienną. Grubość ścian fundamentowych odpowiada grubości murów znajdujących się na tych ścianach i wynosi odpowiednio cm. Fundamenty posadowione są bezpośrednio na gruncie nośnym. Konstrukcja fundamentów wieży nie zapewnia jej stabilności wieża odchylona jest od pionu w kierunku wschodnim. Odchylenie na rzędnej 9,37 wynosi około 10cm. Spowodowane jest to zmianą nośności gruntu na co miała wpływ woda opadowa Ściany korpusu, zakrystii i wieży: ściany wykonane są z cegły pełnej na zaprawie wapiennej z dodatkiem kamieni polnych. Grubość murów obwodowych wynosi około 1m. Ściana zachodnia korpusu 128cm. Grubość ścian wieży 96cm. Wysokość ścian 9,37m; ściany są otynkowane wewnątrz kościoła, natomiast od strony zewnętrznej tynkowane były blendy i blenda tynkowana w miejscu gzymsu koronującego. Miejscami widoczne są spękania ścian i uszkodzeń (zaznaczono na załączonych elewacjach kolorem czerwonym), co jest spowodowane długotrwałym oddziaływaniem opadów atmosferycznych, brakiem rynien, rur spustowych i różnicami temperatur. Mury obwodowe zachowane są na całej ich wysokości dotyczy to korpusu kościoła i wieży; z kolei mury zakrystii są zniszczone dotyczy to ścian wsch i zach. Brak dachu nad zakrystią. Na wszystkich ścianach widoczne są ubytki spoin, które zostały wypłukane w wyniku długotrwałego oddziaływania opadów atmosferycznych. Stan techniczny zachowanych ścian zewnętrznych kościoła jest bardzo zły. Ściany są zawilgocone, z dużymi ubytkami cegieł i spoin. Ubytki widoczne są również w szkarpach.

4 Pochodzenie wilgoci degradującej ściany: - wilgoć gruntowa (brak izolacji pionowej i poziomej ścian w strefie fundamentowej) - wilgoć penetrująca w czasie opadów wypłukująca spoiny - wilgoć higroskopijna związana z występowaniem w tynkach wykrystalizowanych, higroskopijnych soli pochłaniających wilgoć z powietrza i kumulujących ją w murze Sklepienia: we wnętrzu kościoła zachowało się w całości sklepienie dwuprzęsłowe, sieciowe uszkodzone w jednym szybkiego zabezpieczenia tj. wykonania nowego dachu grozi w szybkim tempie jego kompletnym zniszczeniem. Sklepienie w zakrystii ceglane, beczkowe wymaga również wykonania nad nim nowego, szczelnego dachu Więźba dachowa: nad korpusem kościoła wykonany jest dach drewniany, mansardowy, trzyspadowy, kryty dachówką ceramiczną w koronkę. Stan techniczny więźby jest katastrofalny i w każdej chwili grozi zawaleniem się konstrukcji. Pozostawienie dachu w takim stanie spowoduje zagrożenie dla otoczenia oraz sąsiednich zabudowań i spowoduje nieodwracalne zniszczenie sklepienia sieciowego i całego zabytku. Konstrukcja wieży jest również w stanie grożącym zawaleniem w każdej chwili. Wieża jest odchylona od pionu na wysokości zwieńczenia się ścian korpusu o około 10cm. Złamana jest również drewniana belka utrzymująca szkielet wieży. Jest to stan katastrofalny i wymagający natychmiastowej rozbiórki konstrukcji wieży i dachu. Wszystkie połączenia elementów konstrukcji dachu uległy zniszczeniu. Słupy nośne w osiach A 1, C 1, C 2 i A 2 są odchylone od pionu na zewnątrz obiektu. Spowodowane to jest zniszczeniem połączeń i osiadaniem wyższej części dachu. Obecny stan techniczny kościoła wymaga podjęcia natychmiastowych działań w celu zapobieżenia nieodwracalnemu zniszczeniu obiektu.

5 4.5. Pokrycie dachu: dachówka ceramiczna karpiówka układana podwójnie z wielką ilością ubytków i zniszczeń. Obecnie pokrycie w tym stanie nie zapewnia żadnego zabezpieczenia więźby, sklepienia i ścian. Nad zakrystią dachu brak Stolarka okienna i drzwiowa: stolarki drzwiowej brak, a otwór wejściowy jest zamurowany; stolarka okienna całkowicie zniszczona Rynny i rury spustowe brak, co powoduje destrukcję obiektu Instalacje brak 5. Zalecenia co do remontu i zabezpieczenia zabytku 5.1. Prace podzielono na etapy: demontaż wieży i więźby dachowej przygotowanie murów wieży i nawy do ułożenia konstrukcji zabezpieczającej ułożenie konstrukcji zabezpieczeń tj. belek stalowych i krokwi ułożenie pokrycia z desek i pokrycia papą Demontaż więźby, drewnianych części wieży i dachu mansardowego. Demontaż konstrukcji wieży i dachu należy przeprowadzić pod stałym nadzorem osoby posiadającej odpowiednie uprawnienia, która dokona pełnej, szczegółowej inwentaryzacji elementów więźby. Zabieg ten jest niezbędny do odtworzenia więźby w miarę jak najbardziej zbliżonym zakresie. Zdemontowane elementy więźby w tym łupek z wieży, dachówkę z nawy oraz elementy drewniane konstrukcji należy po demontażu zinwentaryzować, ponumerować elementy i zmagazynować w kościele Po demontażu istniejącej konstrukcji wieży i dachu mansardowego należy oczyścić koronę murów z roślinności i pozostałości po rozbiórce konstrukcji. Następnie należy na oczyszczonej koronie wieży i nawy wymurować wieńczącą warstwę z cegły pełnej na zaprawie cementowo wapiennej w celu uzyskania równej płaszczyzny do ułożenia murłat. Sklepienie nad zakrystią należy oczyścić z roślinności i gruzu powstałego z zawalonych ścian. Ścianę szczytową zakrystii (od strony wschodniej) należy również oczyścić z roślinności i zabezpieczyć przemurowaniem zwieńczającym cegłę ceramiczną pełną na zaprawie cementowo wapiennej Montaż konstrukcji należy rozpocząć od ułożenia belki stalowej I 180 na murach wieży i I HEB 280 na murach nawy kościoła. Przed ułożeniem belek stalowych nr 1 i 9 należy przyspawać do nich odcinek płaskownika 140/10 dł 80mm. Do płaskowników tych mocowana będzie belka 14/14cm śrubami nr 7 M12. Na murach wieży i nawy kościoła ułożyć murłaty nr 4 i 13. Murłaty przymocować do wypoziomowanych ścian śrubami rozporowymi nr 5. Kolejny etap to ułożenie krokwi nr 6 nad nawą kościoła na murłatach 8 i belce nr 3 oraz krokwi nr 12 na murłatach 13 i belce 11. Po ułożeniu krokwi nad nawą kościoła i wieżą ułożyć murłaty nr 13, a na nich krokwie nr 14. Drzewo klasy K37 należ przed montażem poddać odpowiedniej konserwacji.

6 Do krokwi 6, 12 i 14 przybić deski grubości 32mm stanowiące poszycie pod pokrycie papą. Szczyty kościoła i wieży obić również deskami gr. 32mm przybijając je odpowiednio do krokwi 6 i murłat 4 (nawa kościoła) oraz do krokwi 12 i murłat 8 (wieża kościoła). Po wykonaniu poszycia z desek należy na nich ułożyć papę podkładową a na niej termozgrzewalną w kolorze szarym. Szczyty założonego dachu pozostawić bez obijania papą. 6. Informacja dotycząca planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia tzw. BiOZ Zgodnie z Dziennikiem Ustaw nr 120 poz Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, oraz szczegółowego zakresu rozwoju robót budowlanych, stwarzających zagrożenia bezpieczeństwa i zdrowia ludzi, zobowiązuje się kierownika budowy do sporządzenia szczegółowego planu BiOZ w następujących zakresach robót: 6 ppkt 1a wykonanie wykopów o ścianach pionowych bez rozparcia o głębokości większej niż 1,5m, 6 ppkt 1b roboty, przy których wykonywaniu występuje ryzyko upadku z wysokości ponad 5,0m, 6 ppkt 2a roboty budowlane przy prowadzeniu których występują działania substancji chemicznych lub czynników biologicznych zagrażających bezpieczeństwu i zdrowiu ludzi roboty prowadzone w temperaturze poniżej -10ºC (dotyczy wszystkich robót jeśli wykonawca przewiduje ich prowadzenie). Rozwiązania projektowe zawarte w projektach architektury i konstrukcji, zapewniają spełnienie wymagań podstawowych określonych w art. 5 Ustawy Prawo Budowlane. Opis opracował: