Kwota świadczeń należnych, w tysiącach złotych. Renty z tytułu wypadków przy pracy i chorób 264, ,2 *)

Transkrypt

1 ARTYKUŁ 12, USTĘP 1 Proszę opisać działania podjęte w celu realizacji tego zobowiązania, określając charakter istniejącego systemu, w szczególności sposób jego finansowania; podać informacje umożliwiające określenie procentu ludności nim objętej oraz wysokość udzielanych świadczeń. Aktualne pozostają informacje przedstawione w poprzednim sprawozdaniu. Informacje uzupełniające: Emerytury i renty w roku 2001 (łącznie z Ministerstwem Obrony Narodowej, Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwem Sprawiedliwości) Liczba emerytów i rencistów, w tysiącach Emerytury ogółem 3.611, ,9 Renty z tytułu niezdolności do pracy ogółem 2.564, ,5 *) Kwota świadczeń należnych, w tysiącach złotych Renty z tytułu wypadków przy pracy i chorób 264, ,2 *) zawodowych Renty z tytułu niezdolności do pracy z 2.300, ,3 *) przyczyn ogólnych Renty rodzinne - ogółem 1.292, ,7 Renty rodzinne z tytułu wypadków przy pracy 32, ,3 i chorób zawodowych Renty rodzinne z przyczyn ogólnych 1.259, ,4 *) łącznie z emeryturami pobieranymi przy rentach z tytułu niezdolności do pracy Emerytury i renty w 2002 roku (łącznie z Ministerstwem Obrony Narodowej, Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwem Sprawiedliwości) Przeciętna miesięczna liczba emerytów i Kwota świadczeń należnych w tysiącach złotych rencistów w tysiącach Emerytury ogółem 3.690, ,1 Renty z tytułu niezdolności do pracy ogółem 2.438, ,7 *) Renty z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych Renty z tytułu niezdolności do pracy z przyczyn ogólnych 259, ,8 *) 2.178, ,9 *) 105,1 c) Renty rodzinne ogółem 1.309, ,6 Renty rodzinne z tytułu wypadków przy pracy 32, ,1 i chorób zawodowych Renty rodzinne z przyczyn ogólnych 1.277, ,5 Struktura świadczeniobiorców według rodzaju pobieranych świadczeń oraz przeciętna wysokość emerytury i renty (bez zasiłków rodzinnych i pielęgnacyjnych, bez świadczeń realizowanych na mocy umów międzynarodowych, bez emerytur i rent osób posiadających prawo także do świadczenia rolniczego) Struktura Przeciętna wysokość 2001 świadczeniobiorców emerytury w zł % przeciętnego Wzrost Wzrost *) 2001 **) wynagrodzenia nominalny realny Ogółem 100,0 100,0 842,38 934,34 a) 45,3 110,9 c) b) 54,5 108,0 d) 102,4 d) z tego: 46,6 47,5 957, ,81 a) 51,4 110,6 c) 104,8 c) emerytury b) 61,8 renty z tytułu 36,6 35,3 702,58 777,53 a) 37,7 110,7 c) 104,9 c) niezdolności do pracy b) 45,4 89

2 renty rodzinne 16,8 17,2 826,81 912,27 a) 44,2 110,3 c) 104,6 c) b) 53,2 *) jest to kwota nie uwzględniająca jednorazowej wypłaty zapewniającej realny wzrost przeciętnej emerytury i renty z FUS o 0,3% w roku **) bez jednorazowej wypłaty w 2001 roku, zapewniającej realny wzrost przeciętnej emerytury i renty z FUS w 2000 roku o 0,3% (w stosunku do roku 1999). a) relacja do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia zawierającego obligatoryjną składkę na ubezpieczenia społeczne płaconą przez ubezpieczonego. Wynagrodzenie to wyniosło w 2001 roku 2061,85 zł, b) relacja do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, pomniejszonego o obligatoryjną składkę na ubezpieczenia społeczne, płaconą przez ubezpieczonego. Wynagrodzenie to wyniosło w 2001 roku 1713,62 zł, c) liczony jako stosunek przeciętnej emerytury i reny z FUS w danym roku do przeciętnej emerytury i renty z FUS w roku poprzednim, nie zawiera jednorazowej wypłaty wyrównania zapewniającego realny wzrost przeciętnej emerytury i renty. d) liczony jako stosunek przeciętnej emerytury i reny z FUS w danym roku do przeciętnej emerytury i renty z FUS w roku poprzednim zawierającej jednorazową wypłatę wyrównania zapewniającego realny wzrost przeciętnej emerytury i renty. Struktura świadczeniobiorców Przeciętna wysokość świadczenia w zł *) 2002 w % przeciętnego wynagrodzenia Ogółem 100,0 100,0 934,34 999,77 a) 46,9 b) 56,4 Z tego: emerytury Renty z tytułu niezdolności do pracy Renty rodzinne 47,5 48,8 1058, ,87 a) 52,9 b) 63,7 35,3 33,7 777,53 828,61 a) 38,8 b) 46,8 17,2 17,5 912,27 968,95 a) 45,4 b) 54, Wzrost nominalny Wzrost realny 107,0 105,0 106,6 104,6 106,6 104,6 106,2 104,2 *) bez jednorazowej wypłaty w 2001 roku, zapewniającej realny wzrost przeciętnej emerytury i renty z FUS w 2000 r. o 0,3% w stosunku do roku a) relacja do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia zawierającego obligatoryjną składkę na ubezpieczenia społeczne płaconą przez ubezpieczonego. Wynagrodzenie to wyniosło w 2002 roku 2133,21 zł. b) relacja do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pomniejszonego o obligatoryjną składkę na ubezpieczenia społeczne płaconą przez ubezpieczonego. Wynagrodzenie to wyniosło w 2002 roku 1772,07 zł. Dochody Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (w mln zł) Ogółem Wpływy ze składek i należności pochodnych Dotacja z budżetu Inne Ogółem Emerytury i renty Zasiłki i inne świadczenia , , ,0 112,1 Wydatki Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (w mln zł) , , ,0 128, , , , , , ,2 90

3 Inne wydatki 3.111, ,5 Średnioroczna liczba ubezpieczonych w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w 2001 roku wynosiła , a w 2002 roku wynosiła osób. W końcu 2002 roku liczba ubezpieczonych wynosiła stycznia 2003 roku Sejm RP uchwalił ustawę o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia. Inicjatywa zmiany obowiązujących rozwiązań, wprowadzonych ustawą o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym w 1999 roku spowodowana była zarysowaniem się niepokojących tendencji w zarządzaniu ochroną zdrowia. Nadmierna samodzielność kas chorych, na których politykę zdrowotną Minister Zdrowia faktycznie nie miał wpływu, spowodowała powstanie 17 autonomicznych sposobów kontraktacji usług medycznych. W efekcie realizowanych było 17 niezależnych polityk zdrowotnych, z mniejszym lub większym udziałem samorządów lokalnych. Spowodowało to zachwianie równości dostępu obywateli do usług medycznych w poszczególnych regionach kraju. Ustawa usunąć ma ułomności systemu. Nastąpić ma: - przywrócenie konstytucyjnej odpowiedzialności Rządu (Ministra Zdrowia) za prowadzenie polityki zdrowotnej państwa, - zwiększenie i urealnienie roli samorządów lokalnych w procesie zapewniania odpowiedniej ilości i jakości usług medycznych, - stworzenie warunków do sprawiedliwości w zdrowiu oraz możliwości faktycznego wyboru przez pacjenta świadczeniodawcy. Narodowy Fundusz Zdrowia zastąpił kasy chorych i jest instytucją nadzorowaną przez Ministra Zdrowia, realizującą program ujednolicania sposobów kontraktacji, w tym słowników świadczeń zdrowotnych i warunków ich realizacji. Oddziały wojewódzkie Funduszu sporządzają, we współpracy z samorządami, plany zapewnienia świadczeń oraz kontraktują świadczenia. Ujednolicenie zakresów danych przekazywanych w sprawozdaniach pozwoli na precyzyjne monitorowanie systemu, również w celu identyfikowania deficytu świadczeń. ARTYKUŁ 12, USTĘP 2 Pytanie A Proszę podać, które gałęzie systemu zabezpieczenia społecznego istniejącego w waszym kraju spełniają lub przekraczają wymagania Międzynarodowej Konwencji Pracy Nr 102. Wniosek o wyrażenie zgody na ratyfikację Międzynarodowej Konwencji Pracy Nr 102 został przedłożony Sejmowi RP w lutym 2003 roku. I. Założenia analizy porównawczej Szacunkowe porównanie wysokości świadczeń wypłacanych z tytułu pracowniczego systemu ubezpieczenia społecznego 1 z normami przewidzianymi w Konwencji nr 102 MOP oparto na następujących założeniach: 1/ Obliczeń dokonano na grudzień 2001 roku. 2/ W analizach porównawczych dotyczących poziomu świadczeń, Konwencja wymaga posługiwania się kwotami zarobków uzyskiwanych przez określone grupy pracowników (artykuł 65 i 66 Konwencji). W oparciu o prowadzoną w Polsce statystykę zatrudnionych i ich dochodów nie ma możliwości określenia zarobków pracowników, tak jak są oni zdefiniowani w wymienionych artykułach Konwencji. W związku z tym przyjęto przewidzianą w 1 Zgodnie z ustaleniami przyjętymi z ekspertem Departamentu Norm Międzynarodowych MOP. 91

4 artykule 65, ustęp 6, punkt d Konwencji możliwość porównywania wysokości świadczeń przysługującej osobie uzyskującej zarobki wynoszące 125% przeciętnego zarobku wszystkich osób chronionych, czyli 125% przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, pomniejszonego o obligatoryjną składkę płaconą przez ubezpieczonego 2. W IV kwartale 2001 roku wynagrodzenie to wynosiło 1.807,18 zł 3. Dla celów stosowania artykułu 66 ustalono, że największe zatrudnienie jest w przetwórstwie przemysłowym (2545 tysięcy osób 4, 84,6% ogółu zatrudnionych w przemyśle). Wysokość wynagrodzenia typowego robotnika niewykwalifikowanego w tym przemyśle oszacowano na podstawie przeprowadzonego przez GUS w październiku 2001 roku 5 reprezentacyjnego badania wynagrodzeń zatrudnionych w gospodarce narodowej według zawodów. Następnie, z grupy pracowników niewykwalifikowanych zatrudnionych w przetwórstwie przemysłowym wybrano grupę pracowników zatrudnionych przy pracach prostych, czyli osób określonych w klasyfikacji zawodów i specjalności jako wykonujących proste bądź rutynowe zadania, które na ogół wymagają użycia ręcznych narzędzi i często pewnego wysiłku fizycznego. Z kolei z tej grupy wybrano podgrupę robotników zatrudnionych przy pracach prostych w przemyśle przetwórczym. Osoby te wykonują, między innymi, prosty ręczny montaż podzespołów czy też demontaż różnych maszyn i urządzeń oraz sortowanie wyrobów, ładowanie, pakowanie, przenoszenie, przewożenie. Wyniki badania przeprowadzonego przez GUS wskazują, że przeciętne wynagrodzenie brutto w październiku 2001 roku pełnozatrudnionego robotnika płci męskiej wykonującego prace proste w przemyśle przetwórczym wynosiło 1.540,69 zł 6. Ponieważ brak jest danych o wynagrodzeniu takiego pracownika za grudzień 2001 roku w kwocie bez składki na ubezpieczenie społeczne płacone przez ubezpieczonego, stąd konieczne było oszacowanie wysokości jego wynagrodzenia 7. Metoda szacunku: - określono udział kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, pomniejszonego o obligatoryjną składkę na ubezpieczenie społeczne płaconą przez pracownika zatrudnionego w przemyśle przetwórczym w kwocie tego wynagrodzenia brutto, w październiku 2001 roku. Udział ten wyniósł 83 % (1667,28 zł/2009,80 zł), - oszacowano wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, pomniejszonego o obligatoryjną składkę na ubezpieczenie społeczne płaconą przez robotnika niewykwalifikowanego płci męskiej wykonującego prace proste w przemyśle przetwórczym, jako procent jego przeciętnego wynagrodzenia brutto w październiku 2001 roku (1.540,69 zł *83 %=1.278,77 zł), - w oparciu o wzrost przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w przemyśle przetwórczym w okresie od października 2001 roku do grudnia 2001 roku oszacowano wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, pomniejszonego o obligatoryjną składkę na ubezpieczenie społeczne płaconą przez tego pracownika w grudniu 2001 roku: 2093,06 zł/2036,89 zł = 102,8 % 8. 2 W toku konsultacji z ekspertem Departamentu Norm Międzynarodowych MOP-u uznane za zgodne z Konwencją. 3 Dane Departamentu Pracy GUS 4 na dzień 31 grudnia 2001 roku - Biuletyn Statystyczny GUS 5 Wynagrodzenie według zawodów w październiku 2001 roku GUS 6 Wynagrodzenie według zawodów w październiku GUS 7 Szacunek Departamentu Statystyki ZUS. Dane do obliczeń uzyskano z Departamentu Pracy GUS. 92

5 1.278,77 zł*102,8 % = 1.314,58 zł - oszacowano wysokość wynagrodzenia brutto robotnika niewykwalifikowanego w grudniu 2001: Prnb = 1314,58/83 % = 1583,83 zł 3/ Pozostałe wielkości kwotowe obowiązujące zgodnie z przepisami w systemie ubezpieczeń społecznych w grudniu 2001 roku: - kwota bazowa 1683,27 zł, - zasiłek rodzinny na współmałżonka oraz na pierwsze i drugie dziecko 41,20 zł, - granica dochodu na osobę w rodzinie uprawniająca do otrzymania zasiłku rodzinnego 961,91 zł, - kwoty świadczeń najniższych: emerytura, renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, renta rodzinna 530,26 zł, renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy - 407,88 zł, renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem i renta rodzinna wypadkowa 636,31 zł, renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem 489,46 zł, przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w IV kwartale 2001 roku PWb = 2152,99 zł 9, zasiłek dla bezrobotnych 476,70 zł 4/ Zastosowane oznaczenia: - PWb przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej, - PW przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej, pomniejszone o obligatoryjną składkę na ubezpieczenie społeczne płaconą przez ubezpieczonego, - Prn przeciętne miesięczne wynagrodzenie robotnika niewykwalifikowanego, pomniejszone o obligatoryjną składkę na ubezpieczenie społeczne płaconą przez ubezpieczonego, - Prnb przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto robotnika niewykwalifikowanego - KB kwota bazowa, - A suma wysokości świadczenia typowego świadczeniobiorcy i wysokości przysługujących mu zasiłków rodzinnych w czasie trwania przypadków objętych ochroną, - B suma wysokości uprzedniego wynagrodzenia świadczeniobiorcy lub jego żywiciela i wysokości zasiłków rodzinnych wypłacanych osobie chronionej mającej takie obowiązki rodzinne jak świadczeniobiorca (bądź też, w przypadku stosowania artykułu 66 Konwencji, suma wysokości wynagrodzenia robotnika niewykwalifikowanego płci męskiej i zasiłków wypłacanych osobie chronionej, mającej takie same obowiązki rodzinne jak typowy świadczeniobiorca), - C łączna wysokość świadczeń rodzinnych udzielonych dzieciom, - D minimalna wartość świadczeń rodzinnych wypłacanych osobom chronionym zgodnie z artykułem 44b Konwencji, - UW uprzednie wynagrodzenie świadczeniobiorcy lub jego żywiciela, - ZCH zasiłek chorobowy, - ZM zasiłek macierzyński, 8 Biuletyn Statystyczny GUS 9 Biuletyn Statystyczny GUS 93

6 - ZR zasiłek rodzinny, - Os okresy składkowe, - Oh okresy stażu hipotetycznego, - E emerytura, - RIc renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, - RIcz renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy, - RWc renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wypadkowa, - RWcz renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy wypadkowa, - RR renta rodzinna, - RRW renta rodzinna wypadkowa. I. Świadczenia zdrowotne 1. Zakres przedmiotowy (artykuł 8 i 10 Konwencji) Osobom ubezpieczonym przysługują, na zasadach określonych w ustawie o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, świadczenia zdrowotne mające na celu: - zachowanie zdrowia oraz zapobieganie chorobom i urazom, - wczesne wykrywanie chorób, - leczenie, - zapobieganie niepełnosprawności i jej ograniczanie. W celu realizacji uprawnień zapewnia się ubezpieczonemu, w szczególności: - badanie i poradę lekarską, - badanie diagnostyczne, - leczenie (ambulatoryjne, w domu chorego, szpitalne oraz w ramach pomocy doraźnej), - rehabilitację leczniczą, - świadczenia pielęgniarskie, - opiekę nad kobietą w okresie ciąży, porodu i połogu oraz karmienia piersią niemowląt, opiekę prenatalną nad płodem i opiekę nad noworodkiem, wstępną ocenę stanu zdrowia i rozwoju niemowlęcia, - opiekę profilaktyczną, - zaopatrzenie w leki i materiały medyczne, - zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze oraz lecznicze środki techniczne, - orzekanie o stanie zdrowia, - opiekę paliatywno-hospicyjną - świadczenia w środowisku nauczania i wychowania. Osoby ubezpieczone nie biorą udziału w finansowaniu kosztów świadczeń zdrowotnych, z wyjątkiem świadczeń ponadstandardowych oraz dodatkowych świadczeń i materiałów stomatologicznych. Świadczenia zdrowotne związane z opieką nad kobietą w ciąży, w czasie porodu i połogu, opieką prenatalną nad płodem i opieką nad noworodkiem są udzielane bezpłatnie. Leki podstawowe i recepturowe wydawane są ubezpieczonym na podstawie recepty po wniesieniu opłaty ryczałtowej, zaś leki uzupełniające za odpłatnością w wysokości 30% lub 50%, z wyjątkami określonymi w ustawie. Leki i materiały medyczne niezbędne w procesie leczenia szpitalnego przysługują osobie ubezpieczonej nieodpłatnie. 2. Zakres podmiotowy (artykuł 9 Konwencji) Do osób chronionych należą: 1/ osoby podlegające obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu: 94

7 a) objęte ubezpieczeniem społecznym lub ubezpieczeniem społecznym rolników, które są: - pracownikami, - rolnikami lub ich domownikami, - osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność lub osobami z nimi współpracującymi, - osobami wykonującymi pracę nakładczą, - osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub osobami z nimi współpracującymi, - osobami duchownymi, - członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych, spółdzielni kółek rolniczych lub członkami ich rodzin, - osobami pobierającymi świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu lub zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, wynikające z odrębnych przepisów lub z układów zbiorowych pracy, b) żołnierze zawodowi oraz żołnierze odbywający służbę okresową lub nadterminową zasadniczą służbę wojskową, c) policjanci, d) funkcjonariusze Biura Ochrony Rządu, e) funkcjonariusze Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu, f) funkcjonariusze Straży Granicznej, g) funkcjonariusze Służby Celnej, h) funkcjonariusze Służby Więziennej, i) funkcjonariusze Państwowej Straży Pożarnej, j) posłowie i senatorowie pobierający uposażenie poselskie lub senatorskie, k) sędziowie i prokuratorzy, l) osoby pobierające emeryturę lub rentę, osoby w stanie spoczynku pobierające uposażenie lub uposażenie rodzinne oraz osoby pobierające uposażenie po zwolnieniu ze służby, m) uczniowie oraz słuchacze zakładów kształcenia nauczycieli, dzieci przebywające w palcówkach pełniących funkcje resocjalizacyjne, wychowawcze, opiekuńcze lub lecznicze, niepodlegające ubezpieczeniu z innego tytułu, n) dzieci do czasu rozpoczęcia realizacji obowiązku szkolnego, nie podlegające ubezpieczeniu z innego tytułu, o) studenci i słuchacze studiów doktoranckich, nie podlegający ubezpieczeniu z innego tytułu, p) alumni wyższych seminariów duchownych i teologicznych, postulanci, nowicjusze i junioryści zakonów męskich i żeńskich i ich odpowiedniki, q) słuchacze Krajowej Szkoły Administracji Publicznej, r) osoby pobierające stypendium sportowe po ukończeniu 15 roku życia, nie objęte ubezpieczeniem zdrowotnym z innego tytułu, s) bezrobotni, nie podlegający ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu, t) osoby pobierające zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne, nie podlegające ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu, u) osoby pobierające rentę socjalną, zasiłek stały, zasiłek stały wyrównawczy lub gwarantowany zasiłek okresowy z pomocy społecznej, nie podlegające ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu, 95

8 v) kombatanci nie podlegający ubezpieczeniu społecznemu w Rzeczpospolitej Polskiej lub nie pobierający emerytury lub renty, w) osoby bezdomne wychodzące z bezdomności, nie podlegające ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu, x) osoby korzystające z urlopu wychowawczego nie podlegające ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu, y) osoby uprawnione do świadczeń alimentacyjnych na podstawie ugody sadowej lub prawomocnego orzeczenia sądu, nie podlegające ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu, z) rolnicy i ich domownicy, którzy nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, jeżeli nie są objęci obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego na podstawie innych tytułów 2/ osoby, które ubezpieczają się dobrowolnie, 3/ członkowie rodzin osób wymienionych w punkcie 1/ i 2/. Ubezpieczyć się mogą również cudzoziemcy. Mieszkańców objętych ubezpieczeniem jest ponad 90%. 3. Wymogi dotyczące udzielania świadczeń (artykuł 11 Konwencji) Świadczenia przysługują w przypadkach objętych ochroną. Nie ma warunku posiadania stażu w celu nabycia prawa do świadczeń zdrowotnych. 4. Okres udzielania świadczeń (artykuł 12 Konwencji) Okres udzielania świadczeń nie jest limitowany. Świadczenia udzielane są w zależności od potrzeb zdrowotnych. II. Emerytury 1. Zakres przedmiotowy (artykuły 25 i 26 Konwencji) Udzielanie świadczeń emerytalnych po osiągnięciu określonego wieku. 2. Zakres podmiotowy (artykuł 27 Konwencji) Ubezpieczeni objęci ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym. Liczba pracowników objętych ubezpieczeniem emerytalno-rentowym 9296,4 tysięcy 10. Liczba zatrudnionych na podstawie stosunku pracy 9296,4 tysięcy Warunki przyznania świadczeń (artykuł 29 Konwencji) 1 stycznia 1999 roku w Polsce wprowadzono w życie zreformowany system emerytalny. Zasady nabywania prawa do świadczeń uregulowane zostały w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ustawa nieznacznie zmodyfikowała wcześniej obowiązujące uprawnienia emerytalne dla osób, które do 1 stycznia 1999 roku ukończyły 50 lat. Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 roku, a przed 1 stycznia 1969 roku, objęte zostały obowiązkowo ubezpieczeniem emerytalnym w I filarze i mogły dobrowolnie przystąpić do II filaru (decyzję w tej sprawie musiały podjąć do końca 1999 roku). Ustawa przewiduje nowe rozwiązania dla osób, które w chwili jej wejścia w życie (1 stycznia 1999 roku) nie ukończyły 30 lat. Osoby te objęte są obowiązkowo ubezpieczeniem w I filarze i II filarze. Osobom, które ukończyły 50 lat do dnia 1 stycznia 1999 roku przysługuje prawo do emerytury, jeżeli spełniają dwa warunki: - osiągnęły wiek emerytalny (60 lat - kobiety i 65 lat - mężczyźni; duża część ubezpieczonych korzysta z odstępstw od tej granicy wieku), 10 Dane Departamentu Statystyki ZUS. 11 Mały Rocznik Statystyczny GUS, 2002 rok. 96

9 - udowodniły wymagany okres zatrudnienia (ubezpieczenia) wynoszący w zasadzie co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, przy czym istnieją szerokie możliwości uwzględnienia różnych okresów nieaktywności zawodowej to jest okresów, za które nie zostały opłacone składki. Niektóre grupy zawodowe zachowały prawo do wcześniejszej emerytury (niższy wiek od powszechnego, krótszy staż pracy). Osoby uprawione mogą skorzystać z tego prawa do końca 2006 roku. Okresy mające wpływ na ustalenie prawa do emerytury dzielą się na okresy składkowe oraz nieskładkowe. Do tych ostatnich należą np. okresy urlopu wychowawczego, okresy nauki w szkole wyższej. Przy uwzględnianiu prawa do emerytury okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nie przekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych. Ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego (60 lat - kobiety i 65 lat - mężczyźni). Nie ma wymogu stażu minimalnego. Podstawę obliczania emerytury stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego Emerytura stanowić będzie równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia określone dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego. Dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku, które przed 1 stycznia 1999 roku opłacały składki na ubezpieczenie społeczne lub za które składki opłacali pracodawcy, ustalany jest kapitał początkowy. Wartość kapitału początkowego dla każdego ubezpieczonego, który pracował i był ubezpieczony przed 1 stycznia 1999 roku będzie wypadkową długości okresów składkowych i nieskładkowych oraz osiąganych w tym czasie dochodów, od których odprowadzano składki na ubezpieczenie społeczne. W grudniu 2001 roku polskie przepisy nie przewidywały świadczeń emerytalnych w zmniejszonej wysokości dla mężczyzn o stażu pracy 15 lat (wymóg określony w artykule 29 ust 2a Konwencji). Świadczenia takie dotyczą tylko kobiet. Ponieważ Konwencja przewiduje (artykuł 73 Konwencji), że nie będzie się ona stosowała do świadczeń udzielanych przed jej wejściem w życie w danym państwie, zaś w nowym systemie emerytalnym nie ma już stażu minimalnego wymaganego do przyznania emerytury, w przyszłości artykuł 29 Konwencji będzie przez polskie ustawodawstwo w pełni realizowany. 4. Okres udzielania świadczeń (artykuł 30 Konwencji) Świadczenia są udzielane przez cały czas trwania przypadków objętych ochroną. 5. Wysokość świadczeń (artykuł 28 Konwencji) Podstawę wymiaru emerytur stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe (lub na ubezpieczenie społeczne), w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych, poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę W celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury: 1/ oblicza się sumę wynagrodzeń, które były podstawą wymiaru składek w każdym z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych, z uwzględnieniem niektórych świadczeń (określonych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), 97

10 2/ oblicza się stosunek każdej z tych sum wynagrodzeń do kwoty rocznej przeciętnego wynagrodzenia, ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, 3/ oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty wskaźnik ten nie może być wyższy niż 250%, 4/ mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową, otrzymując w ten sposób podstawę wymiaru emerytury. Na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury lub renty może stanowić ustalona według powyższych zasad przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenie emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych, przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu. Obowiązuje górny pułap podstawy wymiaru świadczeń. Kwota bazowa wynosi 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pomniejszonego o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne określone w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, w kwartale kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji. Wysokość emerytury wynosi: - 24% kwoty bazowej oraz, - po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych, - po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych. Świadczenia emerytalne podlegają waloryzacji w celu zachowania co najmniej ich realnej wartości w odniesieniu do wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, na zasadach ustalonych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, W wymiarze każdej emerytury występuje składnik jednakowy dla wszystkich świadczeń, określony jako 24% kwoty bazowej. Jest to część socjalna emerytury mająca za zadanie ochronę osób o niższych dochodach i krótszym stażu pracy. Ustawodawstwo polskie przewiduje najniższe świadczenia emerytalne i rentowe. Kwoty najniższych świadczeń emerytalno-rentowych podwyższa się przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji od miesiąca, w którym jest przeprowadzana waloryzacja. Obliczenia porównawcze wysokości świadczeń Zastosowany został artykuł 65 Konwencji, typowy uprawniony: mężczyzna mający żonę w wieku emerytalnym. Wysokość emerytury: E = 0,24*KB + (Os*0,013)*(1,25*PWb/PWb)*KB E = 0,24*1683,27 zł + (30*0,013)*1,25*1683,27 zł E = 403,98 zł + 820,59 zł = 1224,57 zł Przyjęto, że osoba pracująca mająca obowiązki rodzinne i uzyskująca zarobki jak typowy świadczeniobiorca (1,25*PW) w świetle obowiązujących przepisów nie ma prawa do zasiłku rodzinnego na niepracującą żonę. Natomiast w polskim ustawodawstwie na małżonka w wieku emerytalnym przysługuje zasiłek rodzinny, o ile będzie spełniony warunek dochodowy do jego przyznania. W okresie wykonywania pracy: UW = 1,25*PW = 1,25*1807,18 zł = 2258,98 zł W okresie pobierania emerytury: 98

11 E = 1224,57 zł Liczba osób 2 Stąd dochód na osobę: 1224,57 zł/2 = 612,29 zł spełnia wymogi kryterium dochodowego do przyznania zasiłku rodzinnego (przyjmując, że zgodnie z zaleceniami Konwencji żona jest w wieku emerytalnym). A = E + ZR (na żonę emerytkę) = 1224,57 zł + 41,20 zł = 1265,77 zł B = UW = 2258,98 zł Wymogi Konwencji zgodnie z artykułem 65 ustęp 1: A 40%, stąd: B 1265,77 zł = 0, 56 (to jest 56 %). 2258,98 zł 6. Zawieszalność świadczeń (artykuł 26 Konwencji) Przepisy dotyczące zawieszania lub zmniejszania świadczeń mają zastosowanie do emerytów, którzy nie osiągnęli ustawowego wieku emerytalnego i uzyskują przychody określone w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przepisy te nie mają zastosowania do emerytów, którzy ukończyli 60 lat - kobiety i 65 lat - mężczyźni. W stosunku do tych osób nie stosuje się żadnych ograniczeń zarobkowych. Prawo do emerytury ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. W razie osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego wynagrodzenia, nie wyższej jednak niż 130% tej kwoty, świadczenie ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie większą jednak od kwoty maksymalnego zmniejszenia określonej w ustawie jako: - 24% kwoty bazowej, obowiązującej przy ostatniej waloryzacji w 1998 roku, w przypadku emerytury i renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy - 18% kwoty bazowej obowiązującej przy ostatniej waloryzacji emerytur i rent w 1998 roku, w przypadku renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy - 20,4% kwoty bazowej obowiązującej przy ostatniej waloryzacji w 1998 roku, w przypadku renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba. Kwota maksymalnych zmniejszeń podlegają podwyższeniu przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w kolejnych terminach waloryzacji. Nie jest jeszcze możliwe dokładne ustalenie wysokości emerytur, jakie będą wypłacane w nowym systemie to jest z I i II filara. Należy przypuszczać, że wymogi Konwencji będą w dalszym ciągu spełniane. III. Świadczenia rodzinne 1. Zakres przedmiotowy (artykuły 40 i 42 Konwencji) Zapewnienie świadczeń rodzinnych mających na celu uzupełnienie dochodów rodzin wychowujących dzieci. 2. Zakres podmiotowy (artykuł 41 Konwencji) Zasiłek rodzinny przysługuje uprawnionemu na członka rodziny (dzieci i małżonek). Uprawnionymi do pobierania świadczeń są obywatele polscy mieszkający na terytorium Polski oraz cudzoziemcy posiadający kartę stałego pobytu lub status uchodźcy, jeżeli umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej. 99

12 3. Warunki przyznania świadczeń (artykuł 43 Konwencji) Zasiłek rodzinny na dziecko przysługuje do czasu ukończenia przez nie 16 roku życia, a jeżeli się kształci w szkole - do czasu ukończenia nauki, nie dłużej jednak niż do ukończenia 20 lat. Jeżeli ukończenie 20 lat przypada na ostatni lub przedostatni rok nauki, wypłata zasiłku ulega przedłużeniu do czasu zakończenia nauki. Zasiłek rodzinny przysługuje na dziecko - bez względu na wiek oraz niezależnie od kształcenia się w szkole - jeżeli jest ono niepełnosprawne w stopniu znacznym lub umiarkowanym, a niepełnosprawność powstała w wieku uprawniającym do zasiłku rodzinnego na dziecko. Zasiłek rodzinny przysługuje na małżonka, jeżeli spełnia jeden z następujących warunków: - sprawuje opiekę nad dzieckiem, któremu przysługuje zasiłek pielęgnacyjny, - ukończyła 60 lat - kobieta lub 65 lat - mężczyzna, - jest niepełnosprawny w stopniu znacznym lub umiarkowanym. Prawo do zasiłku rodzinnego nie przysługuje na małżonka osiągającego miesięcznie dochody w kwocie równej lub wyższej od najniższego świadczenia rentowego w systemie pracowniczym. Prawo do zasiłku rodzinnego uzależnione jest od sytuacji materialnej rodziny i przysługuje, jeżeli przeciętny miesięczny dochód na osobę w rodzinie uprawnionego, uzyskany w roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy, nie przekracza 50% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego dla celów emerytalnych. W okresie zasiłkowym od 1 czerwca 2002 roku do 31 grudnia 2003 roku obowiązują dwie granice dochodu uprawniające do zasiłku rodzinnego. Zostały one określone kwotowo i wynoszą: 612 zł dla osób samotnie wychowujących dziecko oraz rodzin wychowujących dziecko uprawnione do zasiłku pielęgnacyjnego i 548 zł dla pozostałych uprawnionych. 4. Okres udzielania świadczeń (artykuł 45 Konwencji) Zasiłki rodzinne są udzielane przez cały czas trwania przypadków objętych ochroną. Prawo do zasiłku rodzinnego ustalane było na okres dwunastomiesięczny od dnia 1 czerwca do 31 maja następnego roku kalendarzowego. Ustawą z dnia 9 kwietnia 2003 r. o zmianie ustawy o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych oraz ustawy o funduszu alimentacyjnym (Dz.U. Nr 83, poz. 759) przedłużono okres zasiłkowy do 31 grudnia Wysokość świadczeń (artykuł 44 Konwencji) Zasiłki rodzinne finansowane są z budżetu państwa. Zasiłek rodzinny wypłaca się w określonej kwocie. Stawka zasiłku rodzinnego podlega waloryzacji w każdym roku kalendarzowym o wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych, przyjęty w ustawie budżetowej na dany rok kalendarzowy. Ustawą z dnia 9 kwietnia 2003 r. o zmianie ustawy o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych oraz ustawy o funduszu alimentacyjnym (Dz.U. Nr 83, poz. 759) ustalono, że nie dokonuje się w 2003 r. waloryzacji zasiłków rodzinnych. Obliczenia porównawcze wysokości świadczeń Dla sprawdzenia wysokości zasiłków rodzinnych przyjęto warunek b/ z artykułu 44 Konwencji: 1,5% wyżej wymienionej płacy zwykłego dorosłego pracownika niewykwalifikowanego płci męskiej, pomnożonej przez ogólną liczbę dzieci wszystkich mieszkańców. W definicjach Konwencji określenie dziecko oznacza dziecko poniżej wieku, w którym kończy się obowiązek szkolny lub dziecko w wieku poniżej piętnastu lat, w zależności od tego jak jest to ustalone. 100

13 Polskie ustawodawstwo przewiduje obowiązek szkolny 12 do 18 roku życia. W oparciu o dane GUS wyliczono, że na koniec roku 2001 w Polsce liczba dzieci poniżej 18-tu lat 13 wynosiła ok tysięcy C>D C= 298,5 mln zł 14 (przeciętna miesięczna kwota wypłat zasiłków rodzinnych na dzieci w 2001 roku) D= 0,015 * Prn * liczba dzieci do lat 18-tu = 0,015* 1314,58 zł *8971 tysięcy D= 176,9 mln zł W kwietniu 2003 roku Rząd przekazał do Sejmu przygotowany przez Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej projekt ustawy o świadczeniach rodzinnych. Projektowana ustawa dokonuje reformy świadczeń rodzinnych. Nowa ustawa skoordynuje i zastąpi rozwiązania zawarte dotychczas w ustawach: o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych, o funduszu alimentacyjnym, niektóre rozwiązania ustaw: o pomocy społecznej, o ubezpieczeniu społecznym rolników. IV. Świadczenia macierzyńskie 1. Zakres przedmiotowy (artykuły 47 i 49 Konwencji) Zakres ten obejmuje świadczenia pieniężne i medyczne udzielane w okresie ciąży, porodu i ich następstw. 2. Zakres podmiotowy (artykuł 48 Konwencji) Liczba pracowników objętych ubezpieczeniem chorobowym 9296,4 tysięcy 15. Liczba zatrudnionych na podstawie stosunku pracy 9296,4 tysięcy 16. Jeżeli chodzi o świadczenia zdrowotne to wszystkie kobiety w Polsce, łącznie z nie ubezpieczonymi, mają zapewnione bezpłatne świadczenia zdrowotne (łącznie z profilaktyką) związane z ciążą, porodem i połogiem. 3. Warunki przyznawania świadczeń (artykuł 51 Konwencji) Zasiłek macierzyński przysługuje przez okres urlopu macierzyńskiego. Świadczenia zdrowotne przysługują w zależności od potrzeb zdrowotnych. 4. Okres udzielania świadczeń (artykuł 52 Konwencji) Zasiłek macierzyński przysługuje przez okres: - 16 tygodni przy pierwszym porodzie, - 18 tygodni przy każdym następnym porodzie, - 26 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie. 5. Wysokość świadczeń (artykuł 50 Konwencji) Zasiłek macierzyński wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku. Obliczenia porównawcze wysokości świadczeń Zastosowano artykuł 65 Konwencji A 45% B Zgodnie polskim ustawodawstwem wysokość zasiłku macierzyńskiego wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku. Podstawa wymiaru zasiłku jest określana w oparciu o uprzednie zarobki i spełnia warunki uprzedniego zarobku określane zgodnie z artykułem 65, ustęp 2 Konwencji, stąd: 12 Artykuł 15 ustawy z 7 września 1991 roku o systemie oświaty. 13 Ludność według płci, wieku, województw, powiatów, miast i gmin GUS, Warszawa, 2002 roku 14 Szacunek Departamentu Statystyki ZUS, na podstawie danych Ministerstwa Finansów. 15 Dane Departamentu Statystyki ZUS. 16 Mały Rocznik Statystyczny GUS, 2002 rok. 101

14 - wysokość zasiłku macierzyńskiego: ZM = 1*1,25PW = 1*1,25*1807,18 zł = 2258,98 zł Osoba pozostająca w stosunku pracy z obowiązkami rodzinnymi i zarobkami jak typowy świadczeniobiorca, jakim w przypadku zasiłku macierzyńskiego wg Konwencji jest kobieta, w świetle obowiązujących przepisów nie miałaby prawa do zasiłku rodzinnego. A = ZM = 2258,98 zł B = UW = 1,25*PW = 1,25*1807,18 zł = 2258,98 zł A 2258,98 zł = = 1 to jest 100% B 2258,98 zł V. Renty rodzinne 1. Zakres przedmiotowy (artykuł 60 Konwencji) Udzielanie świadczeń w razie śmierci żywiciela rodziny. 2. Zakres podmiotowy (artykuł 61 Konwencji) Liczba pracowników objętych ubezpieczeniem emerytalno-rentowym 9296,4 tysięcy 17. Liczba zatrudnionych na podstawie stosunku pracy 9296,4 tysięcy Warunki przyznania świadczeń (artykuł 63 Konwencji) Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny po śmierci ubezpieczonego, jeżeli spełniają określone warunki: - dziecko do ukończenia 16 lat, a w przypadku nauki do czasu jej zakończenia, nie dłużej niż do osiągnięcia 25 roku życia; dzieci, które w okresach wcześniej wymienionych stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy mają prawo do renty rodzinnej bez względu na wiek, - wdowa w wieku powyżej 50 lat lub niezdolna do pracy lub wychowująca dziecko do 16 lat (w przypadku, gdy dziecko się uczy - do lat 18), lub sprawująca pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy; te same warunki dotyczą wdowca. Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Przy ocenie prawa do świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, przyjmuje się, że osoba ta uznana została za całkowicie niezdolną do pracy. 4. Okres udzielania świadczeń (artykuł 64 Konwencji) Świadczenia udzielane są przez cały czas trwania przypadków objętych ochroną. 5. Wysokość świadczeń (artykuł 62 Konwencji) Renta rodzinna dla jednej osoby uprawnionej wynosi 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, dla dwóch osób uprawnionych 90%, a dla trzech i więcej osób uprawnionych 95% świadczenia. Za kwotę świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu uznaje się kwotę emerytury lub renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Renty rodzinne podlegają podwyższeniu według zasad waloryzacji przewidzianych dla emerytur i rent. 17 Dane Departamentu Statystyki ZUS. 18 Mały Rocznik Statystyczny GUS, 2002 rok. 102

15 Obliczenia porównawcze wysokości świadczeń Zastosowano artykuł 65 Konwencji, typowy świadczeniobiorca: wdowa mająca dwoje dzieci. Zgodnie z polskim ustawodawstwem renta rodzinna w przypadku wdowy z dwojgiem dzieci (czyli dla 3 osób uprawnionych) stanowi 95% świadczenia jakie przysługiwałoby zmarłemu, przyjmując, że osoba ta była całkowicie niezdolna do pracy. A 40% B Wysokość renty rodzinnej: RR=0,95*RIc = 0,95*{0,24*KB + (Os*0,013+Oh 19 *0,007)*(1,25*PWb/PWb) *KB} RR = 0,95*{0,24*1683,27 zł + (15*0,013+8,1*0,007)*(1,25*1683,27 zł)} = 886,90 zł W okresie wykonywania pracy: UW = 1,25*PW = 1,25*1807,18 zł = 2258,98 zł Liczba osób 4 Przychód na osobę: (1,25*PWb)/4 = (1,25*2152,99 zł)/4 = 2691,24 zł/4 = 672,81 zł spełnia wymogi do otrzymania zasiłku rodzinnego. W okresie pobierania renty: RR = 886,90 zł Liczba osób 3 Stąd dochód na osobę: 886,90 zł /3 = 295,63 zł również spełnione kryterium dochodowe. Pobierająca rentę rodzinną wdowa z dwojgiem dzieci w typowej sytuacji otrzyma dwa zasiłki rodzinne, tak więc: A = RR + 2ZR(na dzieci) = 886,90 zł +2*41,20 zł = 969,30 zł B = UW + 2ZR(na dzieci) = 2258,98 zł +2*41,20 zł = 2341,38 zł A 969,30 zł = = 0,414 (to jest 41%). B 2341,38 zł 6. Zawieszanie rent (artykuł 60 Konwencji) Zawieszanie (lub zmniejszanie) renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba, następuje na zasadach powszechnych. Wysokość renty rodzinnej przysługującej więcej niż jednej osobie ulega zmniejszeniu w przypadku, gdy osoba uprawniona do części renty osiąga przychód w kwocie wyższej niż 70% przeciętnego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, nie wyższej jednak niż 130% tej kwoty miesięcznie. Przychód osiągany przez osobę uprawnioną do renty rodzinnej w wysokości przekraczającej kwotę równą 130% przeciętnego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, powoduje zawieszenie prawa do części renty rodzinnej dla tej osoby. Wysokości części renty przysługujących pozostałym członkom rodziny nie ulegają zmianie. Pytanie B Jeżeli chodzi o gałęzie systemu zabezpieczenia społecznego istniejącego w waszym kraju, które nie osiągają poziomu określonego we wspomnianej Konwencji, proszę podać, w jakim zakresie standardy, które zostały ustalone, różnią się od standardów określonych w Konwencji. 19 Według badania w styczniu 2002 roku średni staż hipotetyczny osoby z 15 letnim stażem składkowym, po śmierci której przyznano w 2001 roku rentę rodzinną wyniósł 8,1 roku. 103

16 I. Zasiłki chorobowe 1. Zakres przedmiotowy (artykuł 14 Konwencji) Niezdolność do pracy z powodu choroby. 2. Zakres podmiotowy (artykuł 15 Konwencji) Liczba pracowników objętych ubezpieczeniem chorobowym (grudzień 2001 roku) 9.296,4 tysięcy 20. Liczba zatrudnionych na podstawie stosunku pracy 9.296,4 tysięcy 21. Pracownicy objęci są ubezpieczeniem chorobowym obowiązkowo. 3. Warunki przyznania świadczenia (artykuł 17 Konwencji) Prawo do zasiłku chorobowego pracownik nabywa po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego. Zasiłek chorobowy przysługuje także w niektórych przypadkach po ustaniu stosunku pracy pracownika. Osoby prowadzące działalność pozarolniczą mają takie same uprawnienia w zakresie zasiłków chorobowych jak pracownicy. Objęte są one ubezpieczeniem chorobowym dobrowolnie. Nabywają prawo do zasiłku chorobowego po upływie 180 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego i opłacania składek na to ubezpieczenie. 4. Okres wypłaty świadczeń (artykuł 18 Konwencji) Za pierwsze 35 dni choroby w roku kalendarzowym pracownikowi przysługuje wynagrodzenie ze środków pracodawcy (artykuł 92 Kodeksu pracy). Począwszy od 36 dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym pracownik ma prawo do zasiłku chorobowego finansowanego z ubezpieczenia chorobowego. Zmiany obowiązujące od 1 stycznia 2003 roku przedstawione są w odpowiedzi na pytanie B do artykułu 12, ustęp 3. Zasiłek chorobowy przysługuje nie dłużej niż przez 180 dni. Jeżeli niezdolność spowodowana jest gruźlicą, to zasiłek przysługuje przez 9 miesięcy. Możliwe jest przedłużenie okresu wypłaty o kolejne 3 miesiące, jeżeli dalsze leczenie lub rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy. Do okresu zasiłkowego wlicza się okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy spowodowanej tą samą chorobą, jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni, jak też okres 35 dni niezdolności do pracy, za które pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Konwencja przewiduje, że zasiłek powinien być wypłacany przez cały czas trwania przypadków objętych ochroną. Wypłata może być jednak ograniczona do 26 tygodni w każdym poszczególnym przypadku choroby. Zgodnie z polskimi regulacjami okres ten jest krótszy (o dwa dni). Analogiczną funkcję jak zasiłek chorobowy spełnia świadczenie rehabilitacyjne, które jest kontynuacją zasiłku chorobowego i może być przyznane na okres do 12 miesięcy. W konsekwencji osoba niezdolna do pracy z powodu choroby może otrzymać świadczenia przez łączny okres do 18 (21) miesięcy, a w przypadku gruźlicy do 21 (24) miesięcy. 5. Wysokość świadczeń (artykuł 16 Konwencji) 1/ Wynagrodzenie za okres choroby nie może być niższe od 80% wynagrodzenia pracownika będącego podstawą wymiaru zasiłku chorobowego. Wynagrodzenie to może być wyższe, jeżeli układy zbiorowe bądź porozumienie płacowe tak stanowią. Pracownik ma prawo do 100% wynagrodzenia za okres niezdolności do pracy, trwającej do 35 dni kalendarzowych, spowodowanej wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy, lub chorobą przypadającą w czasie ciąży. 20 Dane Departamentu Statystyki ZUS. 21 Mały Rocznik Statystyczny GUS, 2002 rok. 104

17 2/ Wysokość zasiłku chorobowego wynosi 80% wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru zasiłku. Zasiłek chorobowy wynosi 100% wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru, jeżeli niezdolność do pracy: - przypada na okres ciąży, - powstała wskutek wypadku przy pracy, wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo choroby zawodowej - trwa nieprzerwanie ponad dziewięćdziesiąt dni - począwszy od dziewięćdziesiątego pierwszego dnia niezdolności. Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu będącemu pracownikiem stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 6 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu nie będącemu pracownikiem stanowi przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Obliczenie porównawcze wysokości świadczeń dla typowego świadczeniobiorcy (mężczyzna mający żonę i dwoje dzieci), określonego w artykule 65 Konwencji. 1/ Miesięczna wysokość zasiłku chorobowego: ZCH = 0,8*1,25PW = 0,8*1,25*1.807,18 zł = 1807,18 zł 2/ Osoba uzyskująca wynagrodzenie (1,25*PW) i mająca obowiązki rodzinne miałaby prawo do zasiłku rodzinnego na dwoje dzieci, w świetle obowiązujących przepisów: W trakcie pobierania wynagrodzenia w okresie przed chorobą: UW = 1,25*PW = 1,25*1807,18 zł = 2.258,98 zł Liczba osób 4, przychód na osobę: (1,25*PWb)/4 = (1,25*2.152,99 zł)/4 = 2.691,23 zł/4 = 672,81 zł spełnia wymogi przyznania zasiłku rodzinnego. W okresie pobierania zasiłku chorobowego: ZCH = 0,8 *(1,25* 1.807,18 zł=1.807,18 zł Liczba osób 4, dochód na osobę: 1.807,18 zł/4 = 451,80 zł spełnia warunki przyznania zasiłku rodzinnego. A= ZCH + 2ZR = 1.807,18 zł + 2*41,20 zł = 1.889,58 zł B= UW + 2ZR = 2.258,98 zł + 2*41,20 zł = 2341,38 zł A 1.889,58zł = = 0,807 (to jest 81 %). B 2.341,38 zł 6. Wnioski W zakresie zasiłków chorobowych polskie regulacje odpowiadają standardom określonym w części III Konwencji dotyczącym: zakresu przedmiotowego, zakresu podmiotowego, warunków przyznania świadczeń oraz wysokości świadczeń. Polskie rozwiązania nie odpowiadają natomiast standardom określonym w części III Konwencji w zakresie długości okresu wypłaty świadczeń. II. Świadczenia w razie bezrobocia 1. Zakres przedmiotowy (artykuł 20 Konwencji) Świadczenia z tytułu utraty pracy. 2. Zakres podmiotowy (artykuł 21 Konwencji) Zakres podmiotowy obejmuje pracowników, a także inne grupy zawodowe, absolwentów szkół i inne osoby. 3. Warunki uzyskania świadczeń (artykuł 23 Konwencji) Bezrobotnym jest osoba nie zatrudniona i nie wykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu 105

18 pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie (z zastrzeżeniem punktu g osoby niepełnosprawne), nie ucząca się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub czasowego) powiatowym urzędzie pracy, jeżeli: - ukończyła 18 lat, z wyjątkiem młodocianych absolwentów, - kobieta nie ukończyła 60 lat, a mężczyzna 65 lat, - nie nabyła prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej albo po ustaniu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, zaprzestaniu prowadzenia pozarolniczej działalności nie pobiera zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego lub wychowawczego, - nie jest właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe, lub nie podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe, - nie jest właścicielem lub posiadaczem gospodarstwa stanowiącego dział specjalny produkcji rolnej w rozumieniu przepisów podatkowych, chyba, że dochód z działów specjalnych produkcji rolnej, obliczony dla ustalenia podatku dochodowego od osób fizycznych nie przekracza wysokości przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 2,0 ha przeliczeniowych lub nie podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w takim gospodarstwie, - nie podjęła pozarolniczej działalności od dnia wskazanego w zgłoszeniu do ewidencji do dnia wyrejestrowania tej działalności albo nie podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego z wyjątkiem ubezpieczenia społecznego rolników lub zaopatrzenia emerytalnego, - jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia pozwala na podjęcie zatrudnienia co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie, - nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności, - nie uzyskuje miesięcznie dochodu w wysokości przekraczającej połowę najniższego wynagrodzenia, z wyłączeniem przychodów uzyskanych z tytułu odsetek lub innych przychodów od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych, zastrzeżeniem pkt. d. - nie pobiera na podstawie przepisów o pomocy społecznej, zasiłku stałego, stałego wyrównawczego, gwarantowanego zasiłku okresowego lub renty socjalnej. Prawo do zasiłku przysługuje bezrobotnemu za każdy dzień kalendarzowy po upływie 7 dnia od dnia zarejestrowania się we właściwym powiatowym urzędzie pracy, jeżeli: nie ma dla niego propozycji odpowiedniego zatrudnienia, skierowania do prac interwencyjnych, robót publicznych lub na utworzone dodatkowe miejsca pracy oraz w okresie 18 miesięcy poprzedzających dzień zarejestrowania łącznie przez okres co najmniej 365 dni: - był zatrudniony i osiągał wynagrodzenie w kwocie co najmniej najniższego wynagrodzenia, - wykonywał pracę w innych formach prawem przewidzianych (umowa 106

19 zlecenia, umowa agencyjna, umowa o prace nakładczą, działalność gospodarcza i inne zgodnie z przepisem artykułu 23 ustawy) i osiągnął z tego tytułu dochód w wysokości co najmniej najniższego wynagrodzenia, - opłacał składkę na Fundusz Pracy w związku z zatrudnieniem za granicą u pracodawcy zagranicznego. 4. Okres udzielania świadczeń (artykuł 24 Konwencji) Okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych jest zróżnicowany i wynosi: - 6 miesięcy - dla bezrobotnych zamieszkałych na obszarze działania powiatowego urzędu pracy, jeżeli stopa bezrobocia na tym obszarze w dniu 30 czerwca roku poprzedzającego dzień nabycia prawa do zasiłku nie przekraczała przeciętnej stopy bezrobocia w kraju, - 12 miesięcy dla bezrobotnych zamieszkałych na obszarze działania powiatowego urzędu pracy, jeżeli stopa bezrobocia na tym obszarze w dniu 30 czerwca roku poprzedzającego dzień nabycia prawa do zasiłku przekraczała przeciętną stopę bezrobocia w kraju, -18 miesięcy dla bezrobotnych zamieszkałych na obszarze działania powiatowego urzędu pracy, jeżeli stopa bezrobocia na tym obszarze w dniu 30 czerwca roku poprzedzającego dzień nabycia prawa do zasiłku dwukrotnie przekraczała przeciętną stopę bezrobocia w kraju oraz posiadających jednocześnie co najmniej 20-letni okres uprawniający do zasiłku lub którzy mają na utrzymaniu co najmniej jedno dziecko w wieku do 15 lat, a małżonek bezrobotnego jest także bezrobotny i utracił prawo do zasiłku z powodu upływu okresu jego pobierania. 5. Wysokość świadczeń (artykuł 22 Konwencji) Wysokość zasiłku dla bezrobotnych jest zróżnicowana w zależności od długości posiadanego stażu pracy. Przy ustaleniu wysokości zasiłku dla bezrobotnych brane są pod uwagę okresy zatrudnienia wymienione w ustawie. Bezrobotnemu, którego łączne okresy zatrudnienia (innej pracy zarobkowej, pozarolniczej działalności, wymienione w ustawie) wynoszą do 5 lat, zasiłek przysługuje w wysokości 80% zasadniczej kwoty zasiłku. Bezrobotnemu, którego okres uprawniający do zasiłku wynosi co najmniej 20 lat zasiłek przysługuje w wysokości 120% kwoty zasiłku. Zasiłek z tytułu bezrobocia jest waloryzowany o wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w poprzednim półroczu, w terminach 1 marca i 1 września. Jeżeli wskaźnik ten nie uległ zmianie lub był ujemny, zasiłki nie podlegają waloryzacji. Obliczenia porównawcze wysokości świadczeń Wysokość zasiłku dla bezrobotnych (grudzień 2001 roku) 476,70 zł 1/ Zastosowany został artykuł 65 Konwencji: typowy świadczeniobiorca (zarabiający 1,25 przeciętnego wynagrodzenia) mężczyzna mający żonę i dwoje dzieci: W okresie wykonywania pracy: Uprzedni zarobek = 1,25*1807,18 zł = 2258,98 zł Liczba osób w rodzinie 4 Przychód na osobę: (1,25*2258,98 zł)/4 = 672,81 zł spełnia wymogi otrzymania zasiłku rodzinnego W okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych: Zasiłek = 476, 70 zł Bezrobotny otrzymuje zasiłek na dwoje dzieci. 107

20 A = 476,70 zł + 2*41,20 zł = 559,10 zł B = 2258,98 zł + 2*41,20 zł = 2341,38 zł Według Konwencji: A 45% B A 559,10 zł = = 0,239 (to jest 24%). B 2341,38 zł 2/ Zastosowany został artykuł 66 Konwencji: pracownik niewykwalifikowany mężczyzna mający żonę i dwoje dzieci W okresie wykonywania pracy: Uprzedni zarobek = 1314,58 zł Liczba osób w rodzinie 4 Przychód na osobę: 1583,83 zł/4 = 395,96 zł spełnia wymogi otrzymania zasiłku rodzinnego. W okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych: Zasiłek 476,70 zł Bezrobotny otrzymuje zasiłek rodzinny na dwoje dzieci A = 476,70 zł + 2*41,20 zł = 559,10 zł B = 1314,58 zł + 2*41,20 zł = 1396,98 zł Według Konwencji: A 45% B A 559,10 zł = = 0,40 (to jest 40%). B 1396,98 zł 6. Wnioski W zakresie zasiłków z tytułu bezrobocia polskie rozwiązania odpowiadają standardom określonym w części IV Konwencji nr 102 dotyczącym: zakresu przedmiotowego, zakresu podmiotowego, warunków przyznawania świadczeń oraz okresu ich udzielania. Polskie rozwiązania nie odpowiadają standardom określonym w części IV Konwencji w zakresie wysokości świadczenia. III. Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (stan obowiązujący do końca 2002 roku) 1. Zakres przedmiotowy (artykuły 32 i 34 Konwencji) Udzielanie świadczeń pieniężnych i medycznych ubezpieczonym, którzy ulegli wypadkom przy pracy lub chorobom zawodowym. Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych obejmują: jednorazowe odszkodowanie dla pracownika, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, jednorazowe odszkodowanie dla członków rodziny zmarłego pracownika lub rencisty, świadczenie wyrównawcze dla pracownika, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, rentę z tytułu niezdolności do pracy dla pracownika, który stał się inwalidą, rentę szkoleniową dla pracownika, w stosunku do którego orzeczono celowość 108