Druk nr 1367 Warszawa, 26 lutego 2003 r.

Transkrypt

1 SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ IV kadencja Prezes Rady Ministrów RM Druk nr 1367 Warszawa, 26 lutego 2003 r. Pan Marek Borowski Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. przedstawiam Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy - o ratyfikacji Konwencji Nr 102 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej minimalnych norm zabezpieczenia społecznego, przyjętej w Genewie dnia 28 czerwca 1952 r. W załączeniu przedstawiam także opinie dotyczącą zgodności proponowanych regulacji z prawem Unii Europejskiej. Ponadto uprzejmie informuję, że do prezentowania stanowiska Rządu w tej sprawie w toku prac parlamentarnych zostali upoważnieni Minister Spraw Zagranicznych oraz Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Z wyrazami szacunku /-/ Leszek Miller

2 2 W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ podaje do powszechnej wiadomości: W dniu 28 czerwca 1952 r. została przyjęta w Genewie Konwencja Nr 102 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca minimalnych norm zabezpieczenia społecznego, w następującym brzmieniu: Po zapoznaniu się z powyższą Konwencją, w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej oświadczam, że: - został on uznany za słuszną zarówno w całości, jaki i każde z postanowień w niej zawartych, - jest przyjętą, ratyfikowana i potwierdzona, - będzie niezmiennie zachowywana. Jednocześnie, zgodnie z artykułem 2 litera a) powyższej Konwencji, oświadczam, że Rzeczpospolita Polska przyjmuje zobowiązania w odniesieniu do Części II, V, VII, VIII i X Konwencji. Na dowód czego wydany został Akt niniejszy, opatrzony pieczęcią Rzeczypospolitej Polskiej Dano w Warszawie, dnia r. PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Aleksander Kwaśniewski PREZES RADY MINISTRÓW Leszek Miller

3 3 Projekt U S T A W A z dnia... o ratyfikacji Konwencji Nr 102 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej minimalnych norm zabezpieczenia społecznego, przyjętej w Genewie dnia 28 czerwca 1952 r. Art. 1. Wyraża się zgodę na dokonanie przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ratyfikacji Konwencji Nr 102 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej minimalnych norm zabezpieczenia społecznego, przyjętej w Genewie dnia 28 czerwca 1952 r. Art. 2. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

4 UZASADNIENIE WNIOSKU O RATYFIKACJĘ KONWENCJI NR 102 MIĘDZYNARODOWEJ ORGANIZACJI PRACY DOTYCZĄCEJ MINIMALNYCH NORM ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO Konwencja Nr 102 została przyjęta dnia 28 czerwca 1952 r. na trzydziestej piątej sesji Konferencji Ogólnej Międzynarodowej Organizacji Pracy w Genewie. Konwencja weszła w życie 27 kwietnia 1955 r. Według stanu na 20 grudnia 2002 r. Konwencję ratyfikowało 40 państw, w tym Belgia, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Cypr, Czechy, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Jugosławia, Luksemburg, Macedonia, Niemcy, Norwegia, Portugalia, Słowacja, Słowenia, Szwajcaria, Szwecja i Wielka Brytania. I. Treść konwencji 1. Konwencja określa szczegółowo zakres podmiotowy, zakres przedmiotowy, warunki przyznawania świadczeń, wysokość oraz okres udzielania świadczeń, jeżeli chodzi o ich następujące rodzaje: - opieka lekarska (część II Konwencji), - zasiłki chorobowe (część III Konwencji), - świadczenia w razie bezrobocia (część IV Konwencji), - świadczenia na starość (część V Konwencji), - świadczenia w razie wypadków przy pracy i chorób zawodowych (część VI Konwencji), - świadczenia rodzinne (część VII Konwencji), - świadczenia macierzyńskie (część VIII Konwencji),

5 2 - świadczenia w razie inwalidztwa (część IX Konwencji), - świadczenia w razie śmierci żywiciela rodziny (część X Konwencji). 2. Część I Konwencji (artykuły od 1 do 6) zawiera postanowienia ogólne: definicje pojęć używanych w Konwencji, warunki ratyfikacji Konwencji. Część XI (artykuły od 65 do 67) Konwencji określa sposoby obliczania wysokości świadczeń. Do części tej jest dołączona tabela wysokości wypłat zawierająca stopy procentowe w stosunku do poprzednich zarobków uprawnionego lub jego żywiciela. Wysokość przyznawanego świadczenia, zwiększonego o kwotę zasiłków rodzinnych nie może być niższa niż normy określone w tej części. Część XII (artykuł 68) zawiera postanowienie dotyczące równego traktowania własnych i obcych obywateli. Część XIII (artykuły od 69 do 72) obejmuje postanowienia wspólne (zawieszanie prawa do świadczeń, prawo złożenia odwołania od decyzji dotyczącej przyznania świadczenia, sposoby finansowania systemu zabezpieczenia społecznego, zarządzanie instytucjami ubezpieczenia społecznego). Część XIV (artykuły od 73 do 77) zawiera postanowienia różne (czasowy zakres stosowania Konwencji, przedkładanie sprawozdań ze stosowania Konwencji, podmiotowe ograniczenie stosowania postanowień Konwencji). Część XV (artykuły od 78 do 87) zawiera standardowe postanowienia końcowe (ratyfikacja, wejście w życie, wypowiedzenie). II. Polski system ubezpieczenia społecznego - uwagi ogólne stan prawny na dzień 31 grudnia 2002 r. 1. System zabezpieczenia społecznego w Polsce obejmuje gałęzie i świadczenia wymienione w Konwencji, to jest: - opiekę lekarską (świadczenia zdrowotne), - zasiłki chorobowe,

6 3 - świadczenia w razie bezrobocia (zasiłki dla bezrobotnych), - świadczenia na starość (emerytury), - świadczenia w razie wypadków przy pracy i chorób zawodowych (renty w razie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej), - świadczenia rodzinne (zasiłki rodzinne), - świadczenia macierzyńskie (zasiłki macierzyńskie), - świadczenia w razie inwalidztwa (renty w razie niezdolności do pracy), - świadczenia w razie śmierci żywiciela rodziny (renty rodzinne). 2. Zasady ubezpieczenia społecznego pracowników, osób prowadzących działalność pozarolniczą (osoby prowadzące działalność gospodarczą, twórcy i artyści, osoby wykonujące wolne zawody) oraz osób należących do innych grup społeczno-zawodowych (osoby wykonujące pracę na podstawie cywilnoprawnej umowy agencyjnej lub zlecenia, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych, duchowni, funkcjonariusze różnych służb, jeżeli pozostawali poza służbą 1 stycznia 1999 r.) są uregulowane ustawą z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 z późn. zm.). Warunki nabycia prawa do świadczeń są określone przepisami odpowiednich ustaw: - świadczenia emerytalne i rentowe dla pracowników i innych ubezpieczonych, - ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz z późn. zm.), - świadczenia z tytułu choroby i macierzyństwa, - ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. Nr 60, poz. 636 z późn. zm.), - świadczenia z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej,

7 4 - ustawa z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 z późn. zm.), - ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673) obowiązuje od dnia 1 stycznia 2003 r. Odrębnym systemom emerytalno-rentowym podlegają funkcjonariusze różnych służb (żołnierze zawodowi, funkcjonariusze Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz członkowie ich rodzin), którzy wstąpili po raz pierwszy do służby przed dniem 2 stycznia 1999 r. Warunki nabycia prawa do zasiłków rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych reguluje ustawa z dnia 1 grudnia 1994 r. o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych (Dz. U. z 1998 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm.). Warunki nabycia prawa do świadczeń z tytułu bezrobocia reguluje ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz. U. z 2001 r. Nr 6, poz. 56 z późn. zm.). Organizację i zasady ubezpieczenia zdrowotnego, w tym udzielania i korzystania ze świadczeń zdrowotnych reguluje ustawa z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz. U. Nr 28, poz. 153 z późn. zm.). Na uwagę zasługuje fakt, że w dniu 17 grudnia 2002 r. Sejm przyjął ustawę o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (projekt tej ustawy znajduje się w trakcie prac legislacyjnych). Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 z późn. zm.) ustanawia odrębny system ubezpieczenia społecznego rolników. Polskie ustawodawstwo nie różnicuje dostępu do ubezpieczenia w zależności od obywatelstwa - oznacza to, że osoba posiadająca status pracownika, osoba prowadząca działalność pozarolniczą lub osoba należąca do innej grupy

8 5 społeczno-zawodowej, bez względu czy jest obywatelem polskim, czy cudzoziemcem, jest objęta obowiązkiem ubezpieczenia społecznego. Świadczenia o charakterze powszechnym (zasiłki rodzinne), finansowane z budżetu państwa, przysługują pod warunkiem posiadania obywatelstwa polskiego lub, w przypadku cudzoziemców, posiadania karty stałego pobytu, co dopuszcza Konwencja (artykuł 68, ustęp 1). 3. Finansowanie systemu 1) Ubezpieczenie chorobowe, emerytalne, rentowe i wypadkowe W ramach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych istnieją cztery fundusze: emerytalny, rentowy, chorobowy i wypadkowy. Zasady opłacania składek są uregulowane przepisami ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Kwota składek wynosi ogółem około 37,00% wynagrodzenia brutto. Ubezpieczenie emerytalne 19,52% rentowe - 13,00% chorobowe - 2,45% wypadkowe - 1, 62% 1) pracownik 9,76% pracownik - 6,50% pracownik - 2,45% pracodawca 9,76% pracodawca - 6,50% pracodawca - 1,62% Podstawą wymiaru składek jest przychód osiągany przez pracownika z tytułu pracy na podstawie umowy o pracę 2). W przypadku innych grup zawodowych podstawą wymiaru składek jest przychód osiągany z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności, ale nie mniej niż 60% przeciętnego wynagrodzenia. Dla niektórych grup ubezpieczonych podstawą wymiaru składek jest najniższe wynagrodzenie za pracę, ustalane przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej. Zgodnie z ustawą z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. Nr 200, poz. 1679), od dnia 1 stycznia 2003 r. pojęcie najniższe wynagrodzenie zostanie zastąpione pojęciem minimalne wynagrodzenie. 2) Świadczenia dla bezrobotnych

9 6 Składkę na Fundusz Pracy w wysokości 2,45% podstawy wymiaru opłacają pracodawcy (oraz inni płatnicy składek, jeżeli nie są pracownikami). 3) Ubezpieczenie zdrowotne Wysokość i podstawę wymiaru składek oraz zasady finansowania składek na ubezpieczenie zdrowotne regulują przepisy ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym. Składka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 7,75 % podstawy wymiaru (podstawa wymiaru jest określona w ustawie). Zgodnie z ustawą z dnia 24 listopada 2002 r. o zmianie ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 200, poz. 1689) wysokość składki na ubezpieczenie zdrowotne od dnia 1 stycznia 2003 r. wynosi 8%. 4) Zasiłki rodzinne finansowane są z budżetu państwa. 4. Postępowanie odwoławcze w sprawach świadczeń z ubezpieczenia społecznego Każdy ubezpieczony występujący o przyznanie świadczenia ma prawo odwołania się w razie odmowy przyznania świadczenia lub w razie sporu co do rodzaju i wysokości przyznanego świadczenia. Decyzje w sprawach dotyczących przyznania świadczeń wydaje Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przysługuje prawo wniesienia odwołania do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych właściwego ze względu na miejsce zamieszkania zainteresowanego. Odwołanie wnosi się na piśmie do jednostki organizacyjnej ZUS, która wydała decyzję, lub do protokołu sporządzonego przez tę jednostkę, w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji. Jeżeli ZUS uzna odwołanie w całości za słuszne, zmienia lub uchyla decyzję w terminie 14 dni od wniesienia odwołania. W takich przypadkach odwołaniu nie nadaje się dalszego biegu. Jeżeli ZUS nie uzna odwołania, to przekazuje sprawę wraz z uzasadnieniem niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 14 dni od wniesienia odwołania, do sądu.

10 7 Od wyroku sądu pracy i ubezpieczeń społecznych przysługuje apelacja. Apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w terminie 14 dni od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem. Orzeczenia sądu apelacyjnego wydane w sprawach świadczeń z ubezpieczenia społecznego stają się prawomocne z upływem terminu przewidzianego na wniesienie kasacji. Kasacja do Sądu Najwyższego przysługuje od wyroku wydanego przez sąd odwoławczy i kończącego postępowanie w sprawie. Kasację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w terminie jednego miesiąca od daty doręczenia stronie skarżącej odpisu orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Kasacja powinna być wniesiona przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym. III. Wnioski końcowe Przeprowadzona analiza porównawcza (patrz załącznik nr 1 do uzasadnienia) polskiego systemu zabezpieczenia społecznego ze standardami ustanowionymi w Konwencji Nr 102 MOP pozwala na podjecie decyzji o ratyfikacji, a tym samym przyjęciu zobowiązań z następujących części Konwencji I, II, V, VII, VIII, X, XI, części XII w odniesieniu do części wcześniej wymienionych oraz części XIII i XIV Konwencji Nr 102. Polskie ustawodawstwo jest zgodne z zapisami tych części. Ratyfikowanie części I, II, V, VII, VIII, X, XI, części XII w odniesieniu do części wcześniej wymienionych oraz części XIII i XIV Konwencji Nr 102 nie spowoduje zwiększenia wydatków lub zmniejszenia dochodów podmiotów sektora finansów publicznych w stosunku do wielkości wynikających z obowiązujących przepisów. Polska ratyfikując Konwencję Nr 102 potwierdza, przyjęte w wyniku ratyfikacji Europejskiej Karty Społecznej, zobowiązanie z artykułu 12 ust. 2 Karty, który stanowi, że Układające się strony zobowiązują się ( ) utrzymać system zabezpieczania społecznego na poziomie równym co najmniej poziomowi niezbędnemu do ratyfikacji Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy Nr 102 dotyczącej minimalnych norm zabezpieczenia społecznego. W zakresie skutków politycznych jest wart podkreślenia jest fakt, że Konwencja Nr 102 została włączona do dorobku prawnego Wspólnot Europejskich. Ratyfikowało ją

11 8 14 państw Unii Europejskiej. Z tego powodu jej ratyfikacja przez Polskę jest wskazana, gdyż prowadzi do ugruntowania pozycji międzynarodowej naszego kraju. W kwestii skutków społecznych zaś, ratyfikacja Konwencji Nr 102 stanowi gwarancję nieobniżenia granicy zabezpieczenia najbardziej wrażliwych grup społecznych. Zgodnie z opinią UKIE postanowienia Konwencji nie są sprzeczne z ustawodawstwem Unii Europejskiej. Wniosek o ratyfikację Konwencji został skonsultowany ze wszystkimi resortami. Zgodnie z Konwencją MOP Nr 144 dotyczącą trójstronnych konsultacji w zakresie wprowadzania w życie międzynarodowych norm w sprawie pracy z 1976 r., wniosek o ratyfikację Konwencji Nr 102 został przedstawiony do opinii Ogólnopolskiemu Porozumieniu Związków Zawodowych, NSZZ Solidarność, Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych, Konfederacji Pracodawców Polskich, Business Centre Club Związkowi Pracodawców oraz Związkowi Rzemiosła Polskiego, przy czym OPZZ sprzeciwił się jej ratyfikowaniu. Pozostałe organizacje poparły inicjatywę ratyfikowania Konwencji Nr 102. W związku z zastrzeżeniami OPZZ Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej zorganizowało w dniu 3 grudnia 2002 r. spotkanie z wiceprzewodniczącym tej organizacji, Panem Ryszardem Łepikiem. Podczas tego spotkania strony uzgodniły, że uwagi OPZZ dotyczące minimum socjalnego nie są związane z przedmiotem Konwencji Nr 102, gdyż takie kryterium nie występuje w Konwencji. Biorąc pod uwagę fakt, że Konwencja Nr 102 dotyczy wolności i praw obywatelskich określonych w Konstytucji oraz odnosi się do spraw uregulowanych w ustawie, powinna ona, w oparciu o art. 89 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, podlegać ratyfikacji za zgodą wyrażoną w ustawie. Konwencja nie rozszerza ani nie ogranicza praw i wolności obywatelskich zawartych w Konstytucji, jest jedynie ich potwierdzeniem. Konwencja w częściach, które będą stosowane odnosi się do następujących ustaw: - ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz z późn. zm.);

12 9 - ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 z późn. zm.); - ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. Nr 60, poz. 636 z późn. zm.); - ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz. U. Nr 28, poz. 153 z późn. zm.); - ustawy z dnia 1 grudnia 1994 r. o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych (Dz. U. z 1998 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm.). Ratyfikowanie Konwencji Nr 102 i stosowanie wskazanych powyżej części nie pociągnie za sobą konieczności zmiany tych ustaw. W świetle powyższego należy uznać ratyfikację Konwencji MOP Nr 102 za uzasadnioną i w związku z tym wnioskuje się na podstawie artykułu 14 ustawy z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych (Dz. U. Nr 39, poz. 443), zgodnie z art. 89 ust. 1 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483) o podjęcie stosownych kroków w tej sprawie. Zgodnie z art. 2 Konwencji Polska będzie stosować następujące części Konwencji: I, II, V, VII, VIII, X, XI, część XII w odniesieniu do wcześniejszych części oraz części XIII i XIV. Ratyfikacja pozostałych części Konwencji będzie rozpatrywana, kiedy nastąpi zmiana ustawodawstwa krajowego, pozwalająca na rozszerzenie ratyfikacji. 1 Od 1 stycznia 2003 r. stopa składek wypadkowych będzie zróżnicowana w zależności od liczby zatrudnionych / ubezpieczonych i rodzaju prowadzonej działalności. 2 Przepisy ustawy szczegółowo określają, od jakich przychodów składka jest odprowadzana, a od jakich nie.

13 70-02-aa 10

14 ZAŁĄCZNIK 1 ANALIZA PORÓWNAWCZA 1 DO UZASADNIENIA WNIOSKU RATYFIKACYJNEGO KONWENCJI NR 102 DOTYCZĄCEJ MINIMALNYCH NORM ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO, Z 1952 R. ZAŁOŻENIA ANALIZY PORÓWNAWCZEJ Szacunkowe porównanie wysokości świadczeń wypłacanych z tytułu pracowniczego systemu ubezpieczenia społecznego 2 z normami przewidzianymi w Konwencji nr 102 MOP oparto na następujących założeniach: 1/ Obliczeń dokonano na grudzień 2001 roku. 2/ W analizach porównawczych dotyczących poziomu świadczeń, Konwencja wymaga posługiwania się kwotami zarobków uzyskiwanych przez określone grupy pracowników (artykuł 65 i 66 Konwencji). W oparciu o prowadzoną w Polsce statystykę zatrudnionych i ich dochodów nie ma możliwości określenia zarobków pracowników, tak jak są oni zdefiniowani w ww. artykułach Konwencji. W związku z tym przyjęto przewidzianą w artykule 65, ustęp 6, punkt d Konwencji możliwość porównywania wysokości świadczeń przysługującej osobie uzyskującej zarobki wynoszące 125% przeciętnego zarobku wszystkich osób chronionych, czyli 125% przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, pomniejszonego o obligatoryjną składkę płaconą przez ubezpieczonego 3. W IV kwartale 2001 roku wynagrodzenie to wynosiło 1.807,18 zł 4. Dla celów stosowania artykułu 66 ustalono, że największe zatrudnienie jest w przetwórstwie przemysłowym (2545 tysięcy osób 5, 84,6% ogółu zatrudnionych w przemyśle). Wysokość wynagrodzenia typowego robotnika niewykwalifikowanego w tym przemyśle oszacowano na podstawie przeprowadzonego przez GUS w październiku 2001 roku 6 reprezentacyjnego badania wynagrodzeń zatrudnionych w gospodarce narodowej według zawodów. Następnie, z grupy pracowników niewykwalifikowanych zatrudnionych w przetwórstwie przemysłowym wybrano grupę pracowników zatrudnionych przy pracach prostych, czyli osób określonych w klasyfikacji zawodów i specjalności jako wykonujących proste bądź rutynowe zadania, które na ogół wymagają użycia ręcznych narzędzi i często pewnego wysiłku fizycznego. Z kolei z tej grupy wybrano podgrupę robotników zatrudnionych przy pracach prostych w przemyśle przetwórczym. Osoby te wykonują, między innymi, prosty ręczny montaż podzespołów czy też demontaż różnych maszyn i urządzeń oraz sortowanie wyrobów, ładowanie, pakowanie, przenoszenie, przewożenie. Wyniki badania przeprowadzonego przez GUS wskazują, że przeciętne wynagrodzenie brutto w październiku 2001 roku pełnozatrudnionego robotnika płci męskiej wykonującego prace proste w przemyśle przetwórczym wynosiło 1.540,69 zł. 7 1 Analiza powstała na podstawie Raportu z badań pt. Zabezpieczenie społeczne w Polsce a standardy ustanowione w Konwencji Nr 102 MOP, lipiec 2001, koordynator dr Gertruda Uścińska. 2 Zgodnie z ustaleniami przyjętymi z ekspertem Departamentu Norm Międzynarodowych MOP. 3 W toku konsultacji z ekspertem Departamentu Norm Międzynarodowych MOP-u uznane za zgodne z Konwencją. 4 Dane Departamentu Pracy GUS 5 na dzień 31 grudnia 2001 roku - Biuletyn Statystyczny GUS 6 Wynagrodzenie według zawodów w październiku 2001 roku GUS 7 Wynagrodzenie według zawodów w październiku GUS 1

15 Ponieważ brak jest danych o wynagrodzeniu takiego pracownika za grudzień 2001 roku w kwocie bez składki na ubezpieczenie społeczne płacone przez ubezpieczonego, stąd konieczne było oszacowanie wysokości jego wynagrodzenia 8. Metoda szacunku: - określono udział kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, pomniejszonego o obligatoryjną składkę na ubezpieczenie społeczne płaconą przez pracownika zatrudnionego w przemyśle przetwórczym w kwocie tego wynagrodzenia brutto, w październiku 2001 roku. Udział ten wyniósł 83 % (1667,28 zł/2009,80 zł), - oszacowano wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, pomniejszonego o obligatoryjną składkę na ubezpieczenie społeczne płaconą przez robotnika niewykwalifikowanego płci męskiej wykonującego prace proste w przemyśle przetwórczym jako procent jego przeciętnego wynagrodzenia brutto w październiku 2001 roku (1.540,69 zł *83 %=1.278,77 zł), - w oparciu o wzrost przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w przemyśle przetwórczym w okresie od października 2001 roku do grudnia 2001 roku oszacowano wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, pomniejszonego o obligatoryjną składkę na ubezpieczenie społeczne płaconą przez tego pracownika w grudniu 2001 roku 2093,06 zł/2036,89 zł = 102,8 % ,77 zł*102,8 % = 1.314,58 zł, - oszacowano wysokość wynagrodzenia brutto robotnika niewykwalifikowanego w grudniu 2001 r. Prnb = 1314,58/83 % = 1583,83 zł 3/ Pozostałe wielkości kwotowe obowiązujące zgodnie z przepisami w systemie ubezpieczeń społecznych w grudniu 2001 roku: - kwota bazowa 1683,27 zł, - zasiłek rodzinny na współmałżonka oraz na pierwsze i drugie dziecko 41,20 zł, - granica dochodu na osobę w rodzinie uprawniająca do otrzymania zasiłku rodzinnego 961,91 zł, - kwoty świadczeń najniższych: emerytura, renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, renta rodzinna 530,26 zł, renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy - 407,88 zł, renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem i renta rodzinna wypadkowa 636,31 zł, renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem 489,46 zł, przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w IV kwartale 2001 roku PWb = 2152,99 zł 10, zasiłek dla bezrobotnych 476,70 zł, 4/ Zastosowane oznaczenia: - PWb przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej, - PW przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej, pomniejszone o obligatoryjną składkę na ubezpieczenie społeczne płaconą przez ubezpieczonego, - Prn przeciętne miesięczne wynagrodzenie robotnika niewykwalifikowanego, pomniejszone o obligatoryjną składkę na ubezpieczenie społeczne płaconą przez ubezpieczonego, - Prnb przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto robotnika niewykwalifikowanego, 8 Szacunek Departamentu Statystyki ZUS. Dane do obliczeń uzyskano z Departamentu Pracy GUS. 9 Biuletyn Statystyczny GUS 10 Biuletyn Statystyczny GUS 2

16 - KB kwota bazowa, - A suma wysokości świadczenia typowego świadczeniobiorcy i wysokości przysługujących mu zasiłków rodzinnych w czasie trwania przypadków objętych ochroną, - B suma wysokości uprzedniego wynagrodzenia świadczeniobiorcy lub jego żywiciela i wysokości zasiłków rodzinnych wypłacanych osobie chronionej mającej takie obowiązki rodzinne jak świadczeniobiorca (bądź też, w przypadku stosowania artykułu 66 Konwencji, suma wysokości wynagrodzenia robotnika niewykwalifikowanego płci męskiej i zasiłków wypłacanych osobie chronionej, mającej takie same obowiązki rodzinne jak typowy świadczeniobiorca), - C łączna wysokość świadczeń rodzinnych udzielonych dzieciom, - D minimalna wartość świadczeń rodzinnych wypłacanych osobom chronionym zgodnie z artykułem 44b Konwencji, - UW uprzednie wynagrodzenie świadczeniobiorcy lub jego żywiciela, - ZCH zasiłek chorobowy, - ZM zasiłek macierzyński, - ZR zasiłek rodzinny, - Os okresy składkowe, - Oh okresy stażu hipotetycznego, - E emerytura, - RIc renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, - RIcz renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy, - RWc renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wypadkowa, - RWcz renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy wypadkowa, - RR renta rodzinna, - RRW renta rodzinna wypadkowa. 3

17 ANALIZA PORÓWNAWCZA ŚWIADCZEŃ PRZYSŁUGUJĄCYCH NA PODSTAWIE USTAWODAWSTWA POLSKIEGO Z WYMAGANIAMI OKREŚLONYMI W KONWENCJI I. ŚWIADCZENIA ZDROWOTNE 1. Zakres przedmiotowy (artykuł 8 i 10 Konwencji) Osobom ubezpieczonym przysługują, na zasadach określonych w ustawie o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, świadczenia zdrowotne mające na celu: - zachowanie zdrowia oraz zapobieganie chorobom i urazom, - wczesne wykrywanie chorób, - leczenie, - zapobieganie niepełnosprawności i jej ograniczanie. W celu realizacji uprawnień zapewnia się ubezpieczonemu w szczególności: - badanie i poradę lekarską, - badanie diagnostyczne, - leczenie (ambulatoryjne, w domu chorego, szpitalne oraz w ramach pomocy doraźnej), - rehabilitację leczniczą, - świadczenia pielęgniarskie, - opiekę nad kobietą w okresie ciąży, porodu i połogu i karmienia piersią niemowląt, opiekę prenatalną nad płodem i opiekę nad noworodkiem, wstępną ocenę stanu zdrowia i rozwoju niemowlęcia, - opiekę profilaktyczną, - zaopatrzenie w leki i materiały medyczne, - zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze oraz lecznicze środki techniczne, - orzekanie o stanie zdrowia, - opiekę paliatywno-hospicyjną, - świadczenia w środowisku nauczania i wychowania. Osoby ubezpieczone nie biorą udziału w finansowaniu kosztów świadczeń zdrowotnych, z wyjątkiem świadczeń ponadstandardowych oraz dodatkowych świadczeń i materiałów stomatologicznych. Świadczenia zdrowotne związane z opieką nad kobietą w ciąży, w czasie porodu i połogu, opieką prenatalną nad płodem i opieką nad noworodkiem są udzielane bezpłatnie. Leki podstawowe i recepturowe wydawane są ubezpieczonym na podstawie recepty po wniesieniu opłaty ryczałtowej, zaś leki uzupełniające za odpłatnością w wysokości 30% lub 50%, z wyjątkami określonymi w ustawie. Leki i materiały medyczne niezbędne w procesie leczenia szpitalnego przysługują osobie ubezpieczonej nieodpłatnie. 2. Zakres podmiotowy (artykuł 9 Konwencji) Do osób chronionych należą: 1/ osoby podlegające obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu: a) objęte ubezpieczeniem społecznym lub ubezpieczeniem społecznym rolników, które są: - pracownikami, - rolnikami lub ich domownikami, - osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność lub osobami z nimi współpracującymi, - osobami wykonującymi pracę nakładczą, - osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub osobami z nimi współpracującymi, 4

18 - osobami duchownymi, - członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych, spółdzielni kółek rolniczych lub członkami ich rodzin, - osobami pobierającymi świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu lub zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia, wynikające z odrębnych przepisów lub z układów zbiorowych pracy, b) żołnierze zawodowi oraz żołnierze odbywający służbę okresową lub nadterminową zasadniczą służbę wojskową, c) policjanci, d) funkcjonariusze Biura Ochrony Rządu, e) funkcjonariusze Agencji Wywiadu i Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, f) funkcjonariusze Straży Granicznej, g) funkcjonariusze Służby Celnej, h) funkcjonariusze Służby Więziennej, i) funkcjonariusze Państwowej Straży Pożarnej, j) posłowie i senatorowie pobierający uposażenie poselskie lub senatorskie, k) sędziowie i prokuratorzy, l) osoby pobierające emeryturę lub rentę, osoby w stanie spoczynku pobierające uposażenie lub uposażenie rodzinne oraz osoby pobierające uposażenie po zwolnieniu ze służby, m) uczniowie oraz słuchacze zakładów kształcenia nauczycieli, dzieci przebywające w placówkach pełniących funkcje resocjalizacyjne, wychowawcze, opiekuńcze lub lecznicze, niepodlegające ubezpieczeniu z innego tytułu, n) dzieci do czasu rozpoczęcia realizacji obowiązku szkolnego, nie podlegające ubezpieczeniu z innego tytułu, o) studenci i słuchacze studiów doktoranckich, nie podlegający ubezpieczeniu z innego tytułu, p) alumni wyższych seminariów duchownych i teologicznych, postulanci, nowicjusze i junioryści zakonów męskich i żeńskich i ich odpowiedniki, q) słuchacze Krajowej Szkoły Administracji Publicznej, r) osoby pobierające stypendium sportowe po ukończeniu 15 roku życia, nie objęte ubezpieczeniem zdrowotnym z innego tytułu, s) bezrobotni, nie podlegający ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu, t) osoby pobierające zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne, nie podlegające ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu, u) osoby pobierające rentę socjalną, zasiłek stały, zasiłek stały wyrównawczy lub gwarantowany zasiłek okresowy z pomocy społecznej, nie podlegające ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu, v) kombatanci nie podlegający ubezpieczeniu społecznemu w Rzeczypospolitej Polskiej lub nie pobierający emerytury lub renty, w) osoby bezdomne wychodzące z bezdomności, nie podlegające ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu, x) osoby korzystające z urlopu wychowawczego nie podlegające ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu, y) osoby uprawnione do świadczeń alimentacyjnych na podstawie ugody sądowej lub prawomocnego orzeczenia sądu, nie podlegające ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu z) rolnicy i ich domownicy, którzy nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, jeżeli nie są objęci obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego na podstawie innych tytułów. 5

19 2/ osoby, które ubezpieczają się dobrowolnie, 3/ członkowie rodzin osób wymienionych w punkcie 1 i 2. Ubezpieczyć się mogą również cudzoziemcy. Procent objętych ubezpieczeniem mieszkańców wynosi ponad 90%. 3. Wymogi dotyczące udzielania świadczeń (artykuł 11 Konwencji) Świadczenia przysługują w przypadkach objętych ochroną. Nie ma warunku posiadania stażu w celu nabycia prawa do świadczeń zdrowotnych. 4. Okres udzielania świadczeń (artykuł 12 Konwencji) Okres udzielania świadczeń nie jest limitowany. Świadczenia udzielane są w zależności od potrzeb zdrowotnych. 5. Wnioski. Polskie rozwiązania w zakresie opieki lekarskiej odpowiadają standardom określonym w części II Konwencji Nr 102. II. ZASIŁKI CHOROBOWE 1. Zakres przedmiotowy (artykuł 14 Konwencji) Za pierwsze 33 dni choroby w roku kalendarzowym pracownikowi przysługuje wynagrodzenie ze środków pracodawcy (artykuł 92 Kodeksu pracy) 11. Począwszy od 34 dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym pracownik ma prawo do zasiłku chorobowego finansowanego z ubezpieczenia chorobowego. 2. Zakres podmiotowy (artykuł 15 Konwencji) Liczba pracowników objętych ubezpieczeniem chorobowym (grudzień 2001 roku) 9.296,4 tysięcy 12. Liczba zatrudnionych na podstawie stosunku pracy 9.296,4 tysięcy 13. Pracownicy objęci są ubezpieczeniem chorobowym obowiązkowo. 3. Warunki przyznania świadczenia (artykuł 17 Konwencji) Prawo do zasiłku chorobowego pracownik nabywa po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego. Zasiłek chorobowy przysługuje także w niektórych przypadkach po ustaniu stosunku pracy pracownika. Osoby prowadzące działalność pozarolniczą mają takie same uprawnienia w zakresie zasiłków chorobowych jak pracownicy. Osoby prowadzące działalność pozarolniczą objęte są ubezpieczeniem chorobowym dobrowolnie. Nabywają one prawo do zasiłku chorobowego po upływie 180 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego i opłacania składek na to ubezpieczenie. 4. Okres wypłaty świadczeń (artykuł 18 Konwencji) Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres niezdolności do pracy z powodu choroby, nie dłużej jednak niż przez 180 dni. Jeżeli niezdolność spowodowana jest gruźlicą, to zasiłek przysługuje przez 9 miesięcy. Możliwe jest przedłużenie okresu wypłaty o kolejne 3 miesiące, jeżeli dalsze leczenie lub rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy. 11 W wyniku zmian Kodeksu pracy pracownik nie ma prawa do zasiłku za pierwszy dzień zwolnienia trwającego nie dłużej niż 6 dni. 12 Dane Departamentu Statystyki ZUS. 13 Mały Rocznik Statystyczny. GUS 2002 r. 6

20 Do okresu zasiłkowego wlicza się okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy spowodowanej tą samą chorobą, jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni, jak też okres 33 dni niezdolności do pracy, za które pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Konwencja przewiduje, że zasiłek powinien być wypłacany przez cały czas trwania przypadków objętych ochroną. Wypłata może być jednak ograniczona do 26 tygodni w każdym poszczególnym przypadku choroby. Zgodnie z polskimi regulacjami okres ten jest krótszy (o dwa dni). Analogiczną funkcję, jak zasiłek chorobowy spełnia świadczenie rehabilitacyjne, które jest kontynuacją zasiłku chorobowego i może być przyznane na okres do 12 miesięcy. W konsekwencji osoba niezdolna do pracy z powodu choroby może otrzymać świadczenia przez łączny okres do 18 (21) miesięcy, a w przypadku gruźlicy do 21 (24) miesięcy. 5. Wysokość świadczeń (artykuł 16 Konwencji) 1/ Wynagrodzenie za okres choroby nie może być niższe od 80% wynagrodzenia pracownika będącego podstawą wymiaru zasiłku chorobowego. Wynagrodzenie to może być wyższe, jeżeli układy zbiorowe bądź porozumienie płacowe tak stanowią. Pracownik ma prawo do 100% wynagrodzenia za okres niezdolności do pracy, trwającej do 33 dni kalendarzowych, spowodowanej wypadkiem przy pracy, wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy, albo chorobą zawodową lub chorobą przypadającą w czasie ciąży. 2/ Wysokość zasiłku chorobowego wynosi 80% wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru zasiłku. Zasiłek chorobowy wynosi 100% wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru, jeżeli niezdolność do pracy: - przypada na okres ciąży, - powstała wskutek wypadku przy pracy, wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo choroby zawodowej, - trwa nieprzerwanie ponad dziewięćdziesiąt dni - począwszy od dziewięćdziesiątego pierwszego dnia niezdolności. Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu będącemu pracownikiem stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 6 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu nie będącemu pracownikiem stanowi przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Obliczenie porównawcze wysokości świadczeń dla typowego świadczeniobiorcy (mężczyzna mający żonę i dwoje dzieci), określonego w artykule 65 Konwencji. 1/ Miesięczna wysokość zasiłku chorobowego: ZCH = 0,8*1,25PW = 0,8*1,25*1.807,18 zł = 1807,18 zł, 2/ Osoba uzyskująca wynagrodzenie (1,25*PW) i mająca obowiązki rodzinne, miałaby prawo do zasiłku rodzinnego na dwoje dzieci, w świetle obowiązujących przepisów: W trakcie pobierania wynagrodzenia w okresie przed chorobą: UW = 1,25*PW = 1,25*1807,18 zł = 2.258,98 zł Liczba osób 4, przychód na osobę: (1,25*PWb)/4 = (1,25*2.152,99 zł)/4 = 2.691,23 zł/4 = 672,81 zł spełnia wymogi przyznania zasiłku rodzinnego. W okresie pobierania zasiłku chorobowego: ZCH = 0,8 *(1,25* 1.807,18 zł)=1.807,18 zł 7

21 Liczba osób 4, dochód na osobę: 1.807,18 zł/4 = 451,80 zł spełnia warunki przyznania zasiłku rodzinnego. A= ZCH + 2ZR = 1.807,18 zł + 2*41,20 zł = 1.889,58 zł B= UW + 2ZR = 2.258,98 zł + 2*41,20 zł = 2341,38 zł A 1.889,58 zł = = 0,807 (81 %). B 2.341,38 zł Zgodnie z postanowieniami Konwencji relacja ta powinna wynosić 45%. 6. Wnioski W zakresie zasiłków chorobowych polskie regulacje odpowiadają standardom określonym w części III Konwencji dotyczącym: zakresu przedmiotowego, zakresu podmiotowego, warunków przyznania świadczeń oraz wysokości świadczeń. Polskie rozwiązania nie odpowiadają natomiast standardom określonym w części III Konwencji w zakresie długości okresu wypłaty świadczeń. Konwencja przewiduje, że zasiłek powinien być wypłacany przez cały czas trwania przypadków objętych ochroną. Wypłata może być ograniczona do 26 tygodni w każdym poszczególnym przypadku choroby. W polskich regulacjach okres ten jest krótszy. III. ŚWIADCZENIA W RAZIE BEZROBOCIA 1. Zakres przedmiotowy (artykuł 20 Konwencji) Świadczenia z tytułu utraty pracy. 2. Zakres podmiotowy (artykuł 21 Konwencji) Zakres podmiotowy obejmuje pracowników, a także inne grupy zawodowe, absolwentów szkół i inne osoby. 3. Warunki uzyskania świadczeń (artykuł 23 Konwencji) Bezrobotnym jest osoba nie zatrudniona i nie wykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie (z zastrzeżeniem pkt. g dotyczącym osób niepełnosprawnych), nie ucząca się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub czasowego) powiatowym urzędzie pracy, jeżeli: a) ukończyła 18 lat, z wyjątkiem młodocianych absolwentów, b) kobieta nie ukończyła 60 lat, a mężczyzna 65 lat, c) nie nabyła prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej albo po ustaniu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, zaprzestaniu prowadzenia pozarolniczej działalności nie pobiera zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego lub wychowawczego, d) nie jest właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe, lub nie podlega ubezpieczeniu emerytalnorentowemu z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe, e) nie jest właścicielem lub posiadaczem gospodarstwa stanowiącego dział specjalny produkcji rolnej w rozumieniu przepisów podatkowych, chyba, że dochód z działów 8

22 specjalnych produkcji rolnej, obliczony dla ustalenia podatku dochodowego od osób fizycznych nie przekracza wysokości przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 2,0 ha przeliczeniowych lub nie podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w takim gospodarstwie, f) nie podjęła pozarolniczej działalności od dnia wskazanego w zgłoszeniu do ewidencji do dnia wyrejestrowania tej działalności albo nie podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego z wyjątkiem ubezpieczenia społecznego rolników lub zaopatrzenia emerytalnego, g) jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia pozwala na podjęcie zatrudnienia co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie, h) nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności, i) nie uzyskuje miesięcznie dochodu w wysokości przekraczającej połowę najniższego wynagrodzenia z zastrzeżeniem pkt. d. j) nie pobiera na podstawie przepisów o pomocy społecznej zasiłku stałego, stałego wyrównawczego, gwarantowanego zasiłku okresowego lub renty socjalnej. Prawo do zasiłku przysługuje bezrobotnemu za każdy dzień kalendarzowy po upływie 7 dnia od dnia zarejestrowania się we właściwym powiatowym urzędzie pracy, jeżeli: 1/ nie ma dla niego propozycji odpowiedniego zatrudnienia, skierowania do prac interwencyjnych, robót publicznych lub na utworzone dodatkowe miejsca pracy oraz 2/ w okresie 18 miesięcy poprzedzających dzień zarejestrowania łącznie przez okres co najmniej 365 dni: a) był zatrudniony i osiągał wynagrodzenie w kwocie co najmniej najniższego wynagrodzenia, b) wykonywał pracę w innych formach prawem przewidzianych (umowa zlecenia, umowa agencyjna, umowa o prace nakładczą, działalność gospodarcza i inne zgodnie z przepisem artykułu 23 ustawy) i osiągnął z tego tytułu dochód w wysokości co najmniej najniższego wynagrodzenia, c) opłacał składkę na Fundusz Pracy w związku z zatrudnieniem za granicą u pracodawcy zagranicznego. 4. Okres udzielania świadczeń (artykuł 24 Konwencji) Okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych jest zróżnicowany i wynosi: - 6 miesięcy - dla bezrobotnych zamieszkałych na obszarze działania powiatowego urzędu pracy, jeżeli stopa bezrobocia na tym obszarze w dniu 30 czerwca roku poprzedzającego dzień nabycia prawa do zasiłku nie przekraczała przeciętnej stopy bezrobocia w kraju, - 12 miesięcy dla bezrobotnych zamieszkałych na obszarze działania powiatowego urzędu pracy, jeżeli stopa bezrobocia na tym obszarze w dniu 30 czerwca roku poprzedzającego dzień nabycia prawa do zasiłku przekraczała przeciętną stopę bezrobocia w kraju, -18 miesięcy dla bezrobotnych zamieszkałych na obszarze działania powiatowego urzędu pracy, jeżeli stopa bezrobocia na tym obszarze w dniu 30 czerwca roku poprzedzającego dzień nabycia prawa do zasiłku dwukrotnie przekraczała przeciętną stopę bezrobocia w kraju oraz posiadających jednocześnie co najmniej 20-letni okres uprawniający do zasiłku lub którzy mają na utrzymaniu co najmniej jedno dziecko w wieku do 15 lat, a małżonek bezrobotnego jest także bezrobotny i utracił prawo do zasiłku z powodu upływu okresu jego pobierania. 9

23 5. Wysokość świadczeń (artykuł 22 Konwencji) Wysokość zasiłku dla bezrobotnych jest zróżnicowana w zależności od długości posiadanego stażu pracy. Przy ustaleniu wysokości zasiłku dla bezrobotnych brane są pod uwagę okresy zatrudnienia, wymienione w artykule 23 ustawy. Bezrobotnemu, którego łączne okresy zatrudnienia (innej pracy zarobkowej, pozarolniczej działalności, wymienione w artykule 23 ustawy) wynoszą do 5 lat zasiłek przysługuje w wysokości 80% zasadniczej kwoty zasiłku. Bezrobotnemu, którego okres uprawniający do zasiłku wynosi co najmniej 20 lat zasiłek przysługuje w wysokości 120% kwoty zasiłku. Zasiłek z tytułu bezrobocia jest waloryzowany o wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w poprzednim półroczu, w terminach 1 marca i 1 września. Jeżeli wskaźnik ten nie uległ zmianie lub był ujemny, zasiłki nie podlegają waloryzacji. Obliczenia porównawcze wysokości świadczeń Wysokość zasiłku dla bezrobotnych (grudzień 2001 r.) 476,70 zł: 1/ Zastosowany został artykuł 65: typowy świadczeniobiorca (zarabiający 1,25 przeciętnego wynagrodzenia) mężczyzna mający żonę i dwoje dzieci: W okresie wykonywania pracy: Uprzedni zarobek = 1,25*1807,18 zł = 2258,98 zł Liczba osób w rodzinie 4 Przychód na osobę: (1,25*2258,98 zł)/4 = 672,81 zł spełnia wymogi otrzymania zasiłku rodzinnego. W okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych: Zasiłek = 476, 70 zł Bezrobotny otrzymuje zasiłek na dwoje dzieci: A = 476,70 zł + 2*41,20 zł = 559,10 zł B = 2258,98 zł + 2*41,20 zł = 2341,38 zł Według Konwencji: A 45% B A 559,10 zł = = 0,239 (24%). B 2341,38 zł Warunek Konwencji aby świadczenie wynosiło 45% poprzednich zarobków nie jest spełniony. 2/ Zastosowany został artykuł 66 Konwencji: pracownik niewykwalifikowany mężczyzna mający żonę i dwoje dzieci W okresie wykonywania pracy: Uprzedni zarobek = 1314,58 zł Liczba osób w rodzinie 4 Przychód na osobę: 1583,83 zł/4 = 395,96 zł spełnia wymogi otrzymania zasiłku rodzinnego. 10

24 W okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych: Zasiłek 476,70 zł Bezrobotny otrzymuje zasiłek rodzinny na dwoje dzieci A = 476,70 zł + 2*41,20 zł = 559,10 zł B = 1314,58 zł + 2*41,20 zł = 1396,98 zł Według Konwencji: A 45% B A 559,10 zł = = 0,40 (40%). B 1396,98 zł Warunek Konwencji co do wysokości świadczenia nie jest spełniony. 6. Wnioski W zakresie zasiłków z tytułu bezrobocia polskie rozwiązania odpowiadają standardom określonym w części IV Konwencji nr 102 dotyczącym: zakresu przedmiotowego, zakresu podmiotowego, warunków przyznawania świadczeń oraz okresu ich udzielania. Polskie rozwiązania nie odpowiadają natomiast standardom określonym w części IV Konwencji w zakresie wysokości świadczenia. Konwencja przewiduje, że zasiłek z tytułu bezrobocia powinien wynosić 45% poprzednich zarobków. W Polsce zasiłek ten jest na niższym poziomie. IV. EMERYTURY 1. Zakres przedmiotowy (artykuły 25 i 26 Konwencji) Udzielanie świadczeń emerytalnych po osiągnięciu określonego wieku. 2. Zakres podmiotowy (artykuł 27 Konwencji) Ubezpieczeni objęci ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym. Liczba pracowników objętych ubezpieczeniem emerytalno-rentowym 9296,4 tysięcy 14. Liczba zatrudnionych na podstawie stosunku pracy 9296,4 tysięcy Warunki przyznania świadczeń (artykuł 29 Konwencji) 1 stycznia 1999 r. w Polsce wprowadzono w życie zreformowany system emerytalny. Zasady nabywania prawa do świadczeń uregulowane zostały w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 1998 r., Nr 162, poz.1118 z późn. zm.). Ustawa nieznacznie zmodyfikowała wcześniej obowiązujące uprawnienia emerytalne dla osób, które do dnia 1 stycznia 1999 roku ukończyły 50 lat. Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 roku, a przed 1 stycznia 1969 roku, objęte zostały obowiązkowo ubezpieczeniem emerytalnym w I filarze i mogły dobrowolnie przystąpić do II filaru (decyzję w tej sprawie musiały podjąć do końca 1999 roku.). Ustawa przewiduje nowe rozwiązania dla osób, które w chwili jej wejścia w życie (1 stycznia 1999 roku) nie ukończyły 30 lat, czyli urodzonych po 31 grudnia 1968 r. Osoby te objęte są obowiązkowo ubezpieczeniem w I filarze i II filarze. 14 Dane Departamentu Statystyki ZUS. 15 Mały Rocznik Statystyczny. GUS 2002 r. 11

25 Osobom, które ukończyły 50 lat do dnia 1 stycznia 1999 roku przysługuje prawo do emerytury, jeżeli spełniają dwa warunki: - osiągnęły wiek emerytalny (60 lat - kobiety i 65 lat - mężczyźni; duża część ubezpieczonych korzysta z odstępstw od tej granicy wieku), - udowodniły wymagany okres zatrudnienia (ubezpieczenia) wynoszący w zasadzie co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, przy czym istnieją szerokie możliwości uwzględnienia różnych okresów nieaktywności zawodowej, tj. okresów, za które nie zostały opłacone składki. Niektóre grupy zawodowe zachowały prawo do wcześniejszej emerytury (niższy wiek od powszechnego, krótszy staż pracy). Osoby uprawione mogą skorzystać z tego prawa do końca 2006 r. Okresy mające wpływ na ustalenie prawa do emerytury, dzielą się na okresy składkowe oraz nieskładkowe. Do tych ostatnich należą np. okresy urlopu wychowawczego, okresy nauki w szkole wyższej. Przy uwzględnianiu prawa do emerytury okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nie przekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych. Ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego (60 lat - kobiety i 65 lat - mężczyźni). Nie ma wymogu stażu minimalnego. Podstawę obliczania emerytury stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego Emerytura stanowić będzie równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia określone dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego. Dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku, które przed dniem 1 stycznia 1999 roku opłacały składki na ubezpieczenie społeczne lub za które składki opłacali pracodawcy ustalany jest kapitał początkowy. Wartość kapitału początkowego dla każdego ubezpieczonego, który pracował i był ubezpieczony przed 1 stycznia 1999 roku. będzie wypadkową długości okresów składkowych i nieskładkowych oraz osiąganych w tym czasie dochodów, od których odprowadzano składki na ubezpieczenie społeczne. 4. Okres udzielania świadczeń (artykuł 30 Konwencji) Świadczenia są udzielane przez cały czas trwania przypadków objętych ochroną. 5. Wysokość świadczeń (artykuł 28 Konwencji) Podstawę wymiaru emerytur stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe (lub na ubezpieczenie społeczne ), w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych, poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę. W celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury: 1/ oblicza się sumę wynagrodzeń, które były podstawą wymiaru składek w każdym z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych, z uwzględnieniem niektórych świadczeń (określonych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), 2/ oblicza się stosunek każdej z tych sum wynagrodzeń do kwoty rocznej przeciętnego wynagrodzenia, ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, 3/ oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty wskaźnik ten nie może być wyższy niż 250%, 12

26 4/ mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową, otrzymując w ten sposób podstawę wymiaru emerytury. Na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury lub renty może stanowić ustalona według powyższych zasad, przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenie emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych, przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu. Obowiązuje górny pułap podstawy wymiaru świadczeń. Kwota bazowa wynosi 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pomniejszonego o potrąconego od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne określone w ustawie z 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, w kwartale kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji. Wysokość emerytury wynosi: - 24% kwoty bazowej oraz, - po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych, - po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych. Świadczenia emerytalne podlegają waloryzacji w celu zachowania co najmniej ich realnej wartości w odniesieniu do wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem na zasadach ustalonych w ustawie z 17 grudnia o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, W wymiarze każdej emerytury występuje składnik jednakowy dla wszystkich świadczeń określony jako 24% kwoty bazowej. Jest to część socjalna emerytury mająca za zadanie ochronę osób o niższych dochodach i krótszym stażu pracy. Ustawodawstwo polskie przewiduje najniższe świadczenia emerytalne i rentowe. Kwoty najniższych świadczeń emerytalno-rentowych podwyższa się przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji od miesiąca, w którym jest przeprowadzana waloryzacja. Obliczenia porównawcze wysokości świadczeń Zastosowany został artykuł 65 Konwencji, typowy uprawniony: mężczyzna mający żonę w wieku emerytalnym. Wysokość emerytury: E = 0,24*KB + (Os*0,013)*(1,25*PWb/PWb)*KB E = 0,24*1683,27 zł + (30*0,013)*1,25*1683,27 zł E = 403,98 zł + 820,59 zł = 1224,57 zł. Przyjęto, że osoba pracująca mająca obowiązki rodzinne i uzyskująca zarobki jak typowy świadczeniobiorca (1,25*PW), w świetle obowiązujących przepisów nie ma prawa do zasiłku rodzinnego na niepracującą żonę. Natomiast w polskim ustawodawstwie na małżonka w wieku emerytalnym przysługuje zasiłek rodzinny, o ile będzie spełniony warunek dochodowy do jego przyznania. W okresie wykonywania pracy: UW = 1,25*PW = 1,25*1807,18 zł = 2258,98 zł W okresie pobierania emerytury: E = 1224,57 zł Liczba osób 2 Stąd dochód na osobę: 1224,57 zł/2 = 612,29 zł spełnia wymogi kryterium dochodowego do przyznania zasiłku rodzinnego (przyjmując, że zgodnie z zaleceniami Konwencji żona jest w wieku emerytalnym). A = E + ZR (na żonę emerytkę) = 1224,57 zł + 41,20 zł = 1265,77 zł B = UW = 2258,98 zł 13