Prawo ustrojowe UE. Uniwersytet Jagielloński Katedra Prawa Europejskiego Orzeczenia wymagane do egzaminu z przedmiotu rok akademicki 2012/2013

Transkrypt

1 Prawo ustrojowe UE Uniwersytet Jagielloński Katedra Prawa Europejskiego Orzeczenia wymagane do egzaminu z przedmiotu rok akademicki 2012/ /62 Plaumann & Co. v. Komisja EWG /62 van Gend & Loos /64 Flaminio Costa p. Enel /70 Internationale Handelsgesellschaft /77 Simmenthal II /81 Ursula Becker p. Finanzamt Münster-Innenstadt /81 C.I.L.F.I.T /85 Foto-Frost C-213/89 Factortame C-6/90 i C-9/90 Francovich C-91/92 Faccini Dori p. Recreb Srl C-46/93 i 48/93 Brasserie du Pêcheur C-397/01 Bernhard Pfeiffer i in. p. Deutsches Rotes Kreuz, Kreisverband Waldshut C-224/01 Gerhard Köbler p. Republice Austrii C-304/02 Komisja Wspólnot Europejskich p. Republika Francuska C-265/03 Igor Simutenkov p. Ministerio de Educación y Cultura i Real Federación Española de Fútbol C-198/03 Komisja Wspólnot Europejskich p. CEVA Santé Animale SA i Pfizer Enterprises Sàrl C-34/09 Gerardo Ruiz Zambrano p. Office national de l emploi (ONEm) C-234/04 Rosmarie Kapferer przeciwko Schlank & Schick GmbH C-392/04 i C-422/04 i-21 Germany GmbH i Arcor AG & Co. KG przeciwko Bundesrepublik Deutschland C-432/05 Unibet Ltd p. Justitiekanslern C-555/07 Seda Kücükdeveci przeciwko Swedex GmbH & Co. KG C-118/08 Transportes Urbanos C-314/08 Krzysztof Filipiak przeciwko Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu Wyrok TK z 11 maja 2005 r. wydany w sprawie K 18/04 (dotyczący Traktatu akcesyjnego) Wyrok TK z 24 listopada 2010 r. wydany ws. K 32/09 (dot. TzL), pkt oraz Postanowienie SN z 28 kwietnia 2010 r., sygn. akt III CZP 3/ Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 16 listopada 2011 r. wydany w sprawie SK 45/ T-18/10 Inuit Tapiriit Kanatami i in. przeciwko Parlamentowi i Radzie, pkt C-411/10 i C-493/10 N.S. i inni p. Secretary of State for the HomeDepartment, pkt Opracowanie Mateusz Popiel

2 1. 25/62 Plaumann & Co. v. Komisja EWG WYROK TRYBUNAŁU z dnia 15 lipca 1963 r. (*) W sprawie 25/62 Przedsiębiorstwo Plaumann & Co., Hamburg, reprezentowane przez H. Ditgesa, adwokata w Kolonii, z adresem do doręczeń na nazwisko p. Audry, Fédération des commerçants, 8, avenue de l Arsenal, w Luksemburgu, strona skarżąca, przeciwko Komisji Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, reprezentowanej przez H. Ehringa, doradcę prawnego wspólnotowych organów wykonawczych, działającego w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez E. Steindorffa, profesora prawa na Uniwersytecie w Tybindze, z adresem do doręczeń na nazwisko H. Manzanarèsa, sekretarza służby prawnej wspólnotowych organów wykonawczych, 2, place de Metz, w Luksemburgu, strona pozwana, mającej za przedmiot: stwierdzenie nieważności decyzji Komisji nr S III z dnia 22 maja 1962 r. w sprawie odmowy zezwolenia Republice Federalnej Niemiec na częściowe zawieszenie opłat celnych od mandarynek i klementynek świeżych importowanych z państw trzecich; wypłatę odszkodowania w wysokości ,01 DM. TRYBUNAŁ, w składzie: A. M. Donner, prezes, L. Delvaux i R. Lecourt, prezesi izb, Ch. L. Hammes, R. Rossi (sprawozdawca), A. Trabucchi i W. Strauβ, sędziowie, rzecznik generalny: K. Roemer, sekretarz: A. Van Houtte, wydaje następujący Wyrok [ ] Motywy I W przedmiocie wniosku o stwierdzenie nieważności Co do dopuszczalności Zważywszy, że zgodnie z art. 173 akapit drugi traktatu EWG każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść [ ] skargę na decyzje, których jest adresatem, oraz na decyzje, które mimo przyjęcia w formie [ ] decyzji skierowanej do innej osoby dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie ; że zdaniem pozwanej słowa innej osoby użyte w tym akapicie nie oznaczają państw członkowskich występujących w roli władzy publicznej, w związku z czym jednostkom nie przysługuje prawo do skargi o stwierdzenie nieważności przeciwko decyzjom Komisji lub Rady skierowanym do tego rodzaju adresatów; że jednakże art. 173 akapit drugi traktatu dopuszcza skargi jednostek na decyzje skierowane do innej osoby, które dotyczą ich w sposób bezpośredni i indywidualny, lecz że artykuł ten nie określa ani nie ogranicza zakresu tego pojęcia; że sformułowanie i dosłowny sens wspomnianego postanowienia uzasadniają jak najszerszą jego interpretację; że ponadto postanowień traktatu dotyczących prawa jednostek do sądu nie wolno interpretować w sposób zawężający; że wobec tego, w braku wyraźnego postanowienia w traktacie, ograniczeń w tym zakresie nie można domniemywać; że w związku z powyższym twierdzenia pozwanej nie można uznać za zasadne; zważywszy, że pozwana utrzymuje poza tym, iż zaskarżona decyzja jest ze swej natury rozporządzeniem, wydanym w formie decyzji indywidualnej, i z tego względu nie podlega zaskarżeniu przez jednostki, podobnie jak akty normatywne o charakterze generalnym; że jednakże z art. 189 i 191 traktatu EWG wynika, iż decyzja charakteryzuje się ograniczoną liczbą adresatów, do których jest skierowana; że stwierdzenie, czy chodzi o decyzję, wymaga zatem ustalenia, czy rozpatrywany akt dotyczy określonego kręgu podmiotów; że sporna decyzja skierowana została do rządu Republiki Federalnej Niemiec i zawiera odmowę zezwolenia mu na częściowe zawieszenie opłat celnych od określonych towarów importowanych z państw trzecich; że w związku z tym zaskarżony akt należy uznać za decyzję skierowaną do określonego podmiotu i wiążącą tylko w stosunku do niego; zważywszy, że w myśl art. 173 akapit drugi traktatu jednostki mogą wnosić skargi o stwierdzenie nieważności na decyzje, które, jakkolwiek skierowane do innej osoby, dotyczą ich bezpośrednio i indywidualnie, lecz że zdaniem pozwanej w niniejszej sprawie sporna decyzja nie dotyczy skarżącej w sposób bezpośredni i indywidualny; że należy w pierwszej kolejności ustalić, czy spełniona została druga przesłanka dopuszczalności, gdyż badanie, czy wspomniana decyzja dotyczy skarżącej bezpośrednio, jest zbędne, jeżeli nie dotyczy jej ona indywidualnie; że podmioty inne niż adresaci decyzji mogą utrzymywać, iż decyzja ta dotyczy ich indywidualnie, tylko wtedy, gdy ma ona wpływ na ich sytuację ze względu na szczególne dla nich cechy charakterystyczne lub na sytuację faktyczną, która odróżnia je od wszelkich innych osób i w związku z tym indywidualizuje w sposób podobny jak adresata decyzji; że w niniejszej sprawie sporna decyzja wpływa na sytuację skarżącej jako importera klementynek, to znaczy ze względu na działalność gospodarczą, jaką w dowolnym momencie może prowadzić dowolny podmiot i która w związku z tym nie wyróżnia skarżącej, z punktu widzenia zaskarżonej decyzji, w sposób podobny jak adresata tej decyzji; że z powyższych powodów wniosek o stwierdzenie nieważności należy uznać za niedopuszczalny. II W przedmiocie wniosku o odszkodowanie Co do dopuszczalności Zważywszy, że zdaniem pozwanej niniejszy wniosek, sformułowany po raz pierwszy w replice, został zgłoszony po terminie, jest więc zgodnie z art lit. d) regulaminu niedopuszczalny; że jednakże skarżąca wniosła w skardze o stwierdzenie ewentualnej szkody wynikającej z zaskarżonej decyzji; że w trakcie procedury pisemnej i ustnej uściśliła przedmiot tego wniosku i określiła wysokość szkody;

3 że wniosek o odszkodowanie można zatem uznać za możliwe do przyjęcia rozwinięcie żądań zawartych w skardze; że jest on w związku z tym dopuszczalny, zgodnie ze wspomnianym art lit. d). Co do istoty Zważywszy, że wniosek skarżącej ma na celu uzyskanie odszkodowania w wysokości odpowiadającej kwocie opłat celnych i podatku obrotowego, jaką skarżąca zmuszona była uiścić w związku z decyzją, w odniesieniu do której złożyła jednocześnie wniosek o stwierdzenie nieważności; że w tej sytuacji należy uznać, iż twierdzenie skarżącej, jakoby poniosła szkodę, oparte jest na tej decyzji i że wniosek o odszkodowanie ma w rzeczywistości na celu cofnięcie w odniesieniu do skarżącej skutków prawnych spornej decyzji; zważywszy, że w niniejszej sprawie nie stwierdzono nieważności zaskarżonej decyzji; że akt administracyjny, którego nieważności nie stwierdzono, nie może stanowić zawinionego działania na szkodę jednostek; że jednostki te nie mogą zatem domagać się odszkodowania z tytułu takiego aktu; że Trybunał nie może w drodze procedury odszkodowawczej wydawać orzeczeń cofających skutki prawne decyzji, których nieważności nie stwierdził; 1 że wniosek skarżącej należy zatem oddalić jako bezzasadny. III W przedmiocie kosztów Zważywszy, że w myśl art regulaminu kosztami zostaje obciążona strona przegrywająca sprawę; że stronę skarżącą, która przegrała sprawę, należy obciążyć kosztami postępowania; uwzględniając akta sprawy; po zapoznaniu się ze sprawozdaniem sędziego sprawozdawcy; po zapoznaniu się ze stanowiskiem stron; po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego; uwzględniając art. 173 akapit drugi, art. 176, 189, 191 oraz art. 215 akapit drugi Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą; uwzględniając Protokół w sprawie statutu Trybunału Sprawiedliwości, załączony do Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą; uwzględniając regulamin Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, a w szczególności art. 69 2; TRYBUNAŁ, odrzucając wszelkie żądania dalej idące lub przeciwne, orzeka, co następuje: 1) Wniosek o stwierdzenie nieważności zostaje odrzucony jako niedopuszczalny; 2) Wniosek o odszkodowanie zostaje oddalony jako bezzasadny; 3) Strona skarżąca zostaje obciążona kosztami postępowania. Sporządzono i orzeczono w Luksemburgu w dniu 15 lipca /62 van Gend & Loos WYROK TRYBUNAŁU z dnia 5 lutego 1963 r. (*) W sprawie 26/62 mającej za przedmiot, skierowany do Trybunału na podstawie art. 177 akapit pierwszy lit. a) i art. 177 akapit trzeci Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą, wniosek Tariefcommissie, holenderskiego sądu administracyjnego orzekającego w ostatniej instancji w postępowaniu spornym w sprawach finansowych, o wydanie, w zawisłym przed tym sądem sporze pomiędzy Spółką NV Algemene Transport - en Expeditie Onderneming van Gend & Loos, z siedzibą w Utrechcie, reprezentowaną przez H.G. Stibbe a i L.F.D. ter Kuile a, adwokatów w Amsterdamie, z adresem do doręczeń w konsulacie Holandii w Luksemburgu, A Holenderską administracją celną, reprezentowaną przez inspektora ds. ceł i akcyzy w Zaandam, z adresem do doręczeń w ambasadzie Holandii w Luksemburgu, orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie następujących kwestii: 1) Czy art. 12 traktatu EWG jest skuteczny w stosunkach wewnętrznych, to znaczy czy podmiotom prawa przysługują na podstawie tego postanowienia uprawnienia podlegające ochronie sądowej; 2) W przypadku odpowiedzi twierdzącej, czy obłożenie przywozu przez skarżącą w postępowaniu przed sądem krajowym z Republiki Federalnej Niemiec do Holandii mocznika formaldehydowego cłem w wysokości 8% stanowiło podwyższenie cła niezgodne z art. 12 traktatu EWG, czy chodziło w tym przypadku o racjonalną modyfikację cła obowiązującego przed 1 marca 1960 r., której, jakkolwiek oznaczała ona podwyżkę z rachunkowego punktu widzenia, nie można uznać za podlegająca zakazowi ustanowionemu w art. 12, TRYBUNAŁ w składzie: A. M. Donner, prezes, L. Delvaux i R. Rossi, prezesi izb, O. Riese, Ch. L. Hammes (sprawozdawca), A. Trabucchi i R. Lecourt, sędziowie, rzecznik generalny: K. Roemer, sekretarz: A. Van Houtte, wydaje następujący Wyrok [ ] Motywy I W przedmiocie postępowania

4 Zważywszy, że nie podniesiono żadnego zarzutu co do prawidłowości postępowania w przedmiocie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, skierowanego do Trybunału na podstawie art. 177 traktatu EWG przez Tariefcommissie, będący sądem w rozumieniu tego postanowienia; oraz że wniosek nie daje w tym względzie podstaw do podniesienia jakiegokolwiek zarzutu z urzędu. II W przedmiocie pierwszego pytania A Co do właściwości Trybunału Zważywszy, że rząd holenderski i rząd belgijski kwestionują właściwość Trybunału, gdyż ich zdaniem w niniejszym przypadku chodzi o wniosek dotyczący nie wykładni, lecz stosowania traktatu w ramach holenderskiego porządku konstytucyjnego; że w szczególności Trybunał nie ma ich zdaniem kompetencji do rozstrzygania kwestii pierwszeństwa, jakie należałoby ewentualnie przypisać postanowieniom traktatu EWG przed ustawodawstwem holenderskim lub innymi umowami zawartymi przez Holandię i włączonymi do ich krajowego porządku prawnego; że rozstrzygnięcie tej kwestii należy ich zdaniem, z zastrzeżeniem ewentualnej skargi wniesionej na warunkach określonych w art. 169 i 170 traktatu, do wyłącznej kompetencji sądów krajowych; zważywszy jednakże, że w niniejszym przypadku zadaniem Trybunału nie jest orzekanie o stosowaniu traktatu zgodnie z zasadami holenderskiego prawa wewnętrznego, co pozostaje we właściwości sądów krajowych, lecz że żąda się od niego, na podstawie art. 177 lit. a) traktatu, jedynie określenia skutków, jakie wywołuje art. 12 tego traktatu w ramach prawa wspólnotowego oraz z punktu widzenia jego wpływu na sytuację jednostek; że w związku z tym zarzut powyższy pozbawiony jest podstaw prawnych; zważywszy, że rząd belgijski podnosi zarzut braku właściwości Trybunału również z tego względu, iż odpowiedź, jakiej mógłby on udzielić na pierwsze pytanie Tariefcommissie, nie miałaby związku z rozstrzygnięciem zawisłego przed tym sądem sporu; zważywszy jednakże, że do uznania właściwości Trybunału w niniejszej sprawie konieczne i wystarczające będzie, jeżeli okaże się w dostatecznym z prawnego punktu widzenia stopniu, iż postawione pytanie dotyczy wykładni traktatu; że względy, którymi kierował się sąd krajowy, formułując pytania, a także znaczenie, jakie zamierza im nadać w ramach sporu poddanego jego rozstrzygnięciu, nie podlegają ocenie Trybunału; zważywszy, że jak wynika ze sformułowania postawionych pytań, dotyczą one wykładni traktatu; że w związku z tym mieszczą się one w zakresie właściwości Trybunału; że ten zarzut jest również bezzasadny. B Co do istoty Zważywszy, że Tariefcommissie stawia po pierwsze pytanie, czy art. 12 traktatu jest bezpośrednio skuteczny w prawie wewnętrznym, w tym sensie, że jednostki pochodzące z państw członkowskich mogłyby na podstawie tego postanowienia dochodzić praw podlegających ochronie sądów krajowych; zważywszy, że odpowiedź na pytanie, czy postanowienia umowy międzynarodowej wywołują takie skutki, wymaga wzięcia pod uwagę jej ducha, systematyki i brzmienia; zważywszy, że cel traktatu EWG, jakim jest utworzenie wspólnego rynku, którego funkcjonowanie wpływać będzie bezpośrednio na sytuację podmiotów prawa we Wspólnocie, wymaga, by traktat ten był czymś więcej niż tylko umową ustanawiającą wzajemne zobowiązania umawiających się państw; że takie stanowisko znajduje potwierdzenie w preambule do traktatu, która, sięgając dalej niż tylko rządów, odwołuje się do narodów, a konkretniej w fakcie ustanowienia organów wyposażonych w uprawnienia władcze, których wykonywanie wywiera wpływ zarówno na państwa członkowskie, jak i na ich obywateli; że, jak należy poza tym zaznaczyć, jednostki pochodzące z państw zjednoczonych we Wspólnocie mają możliwość współuczestniczyć, za pośrednictwem Parlamentu Europejskiego i Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, w funkcjonowaniu tej Wspólnoty; że ponadto rola, jaką Trybunał Sprawiedliwości odgrywa w ramach art. 177, którego celem jest zapewnienie jednolitej interpretacji traktatu przez sądy krajowe, świadczy o tym, iż państwa członkowskie nadały prawu wspólnotowemu moc wiążącą, na którą pochodzące z nich jednostki mogą się przed tymi sądami powoływać; że wobec powyższego należy uznać, iż Wspólnota stanowi nowy porządek prawny w prawie międzynarodowym, na rzecz którego państwa ograniczyły, jakkolwiek tylko w wąskich dziedzinach, swoje prawa suwerenne, i którego normy znajdują zastosowanie nie tylko do państw członkowskich, ale i pochodzących z nich jednostek; że w związku z tym prawo wspólnotowe, niezależne od ustawodawstwa państw członkowskich, nie tylko nakłada na jednostki zobowiązania, lecz może również być źródłem uprawnień stanowiących element statusu prawnego tych jednostek; że nie muszą to być uprawnienia nadane wprost w traktacie, lecz że powstają one również jako skutek zobowiązań, które traktat nakłada w sposób ściśle określony zarówno na jednostki, jak i na państwa członkowskie oraz instytucje wspólnotowe;

5 zważywszy, że biorąc pod uwagę systematykę postanowień traktatu w zakresie ceł i opłat o skutku równoważnym, należy podkreślić, iż art. 9, który za podstawę Wspólnoty przyjmuje unię celną, wprowadza jako zasadę podstawową zakaz stosowania tych ceł i opłat; że zasada ta znajduje się na początku części traktatu ustanawiającej podstawy Wspólnoty ; że art. 12 stanowi jej wyraz i środek do jej wdrożenia; zważywszy, że sformułowanie art. 12 ustanawia jasny i bezwarunkowy zakaz, nie będący zobowiązaniem do działania, lecz do niedziałania; że ponadto państwa nie zgłosiły do tego zobowiązania zastrzeżeń uzależniających jego wykonanie od wydania jakiegokolwiek aktu prawa wewnętrznego; że z samej swej natury zakaz ten może z powodzeniem wywoływać skutki bezpośrednio w sferze stosunków prawnych między państwami członkowskimi a podlegającymi ich kompetencji podmiotami prawa; zważywszy, że stosowanie art. 12 nie wymaga działań prawodawczych ze strony państw; że z okoliczności, iż postanowienie to wymienia państwa członkowskie jako zobowiązane do niedziałania, nie wynika, by jednostki pochodzące z tych państw nie mogły czerpać z niego uprawnień; zważywszy ponadto, że podniesiony przez trzy rządy, które w pismach procesowych przedstawiły Trybunałowi uwagi, argument oparty na art. 169 i 170 traktatu jest chybiony; bowiem okoliczność, iż traktat w powyższych artykułach pozwala Komisji i państwom członkowskim na wniesienie do Trybunału sprawy przeciwko państwu, które nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań, nie oznacza, że jednostki nie mogą się w razie konieczności powołać na te zobowiązania przed sądem krajowym, podobnie jak fakt, iż traktat daje Komisji środki pozwalające zapewnić wywiązywanie się przez jednostki z ich obowiązków, nie wyklucza możliwości powoływania się na naruszenie tych obowiązków w sporach pomiędzy takimi jednostkami przed sądami krajowymi; że ograniczenie możliwości przeciwdziałania naruszaniu przez państwa członkowskie art. 12 wyłącznie do postępowań na podstawie art. 169 i 170 skutkowałoby brakiem jakiejkolwiek bezpośredniej ochrony sądowej indywidualnych praw jednostek pochodzących z tych państw; że zastosowanie tych artykułów mogłoby okazać się nieskuteczne, gdyby nastąpiło już po wykonaniu decyzji krajowej wydanej z naruszeniem postanowień traktatu; że staranność jednostek zainteresowanych ochroną ich praw zapewnia skuteczną kontrolę, dodatkową w stosunku do kontroli, jaką art. 169 i 170 powierzają Komisji i państwom członkowskim; zważywszy, że jak wynika z powyższych rozważań, zgodnie z duchem, systematyką i brzmieniem traktatu art. 12 należy interpretować w ten sposób, iż jest on bezpośrednio skuteczny i stanowi źródło uprawnień indywidualnych podlegających ochronie sądów krajowych. III W przedmiocie drugiego pytania A Co do właściwości Trybunału Zważywszy, że zgodnie z uwagami przedstawionymi przez rządy belgijski i holenderski pytanie to zostało tak sformułowane, iż odpowiedź na nie zdaje się wymagać zbadania przez Trybunał klasyfikacji taryfowej mocznika formaldehydowego importowanego do Holandii, co do której Van Gend & Loos i inspektor ds. ceł i akcyzy w Zaandam stoją, w oparciu o Tariefbesluit z 1947 r., na odmiennych stanowiskach; że postawiony problem nie wymaga ich zdaniem interpretacji traktatu, lecz dotyczy przypadku zastosowania holenderskiego ustawodawstwa celnego do klasyfikacji aminoplastów, co nie mieści się w zakresie właściwości, jaką art. 177 lit. a) nadaje sądownictwu wspólnotowemu; że w związku z tym wniosek Tariefcommissie wykracza ich zdaniem poza właściwość Trybunału; zważywszy jednakże, że w rzeczywistości pytanie postawione przez Tariefcommissie dotyczy tego, czy z prawnego punktu widzenia skutek w postaci podwyższenia cła na określony produkt, nie spowodowany podwyżką stawki celnej, lecz ponownym zaklasyfikowaniem towaru po zmianie jego klasyfikacji taryfowej, jest sprzeczny z zakazem ustanowionym w art. 12 traktatu; zważywszy, że postawione pytanie, rozumiane w ten sposób, dotyczy wykładni tego postanowienia traktatu, a dokładnie znaczenia, jakie należy nadać pojęciu ceł obowiązujących przed wejściem w życie traktatu; że w związku z tym udzielenie odpowiedzi na pytanie mieści się we właściwości Trybunału. B Co do istoty Zważywszy, że jak wynika z treści i systematyki art. 12 traktatu, stwierdzenie, czy cła lub opłaty o skutku równoważnym zostały podwyższone z naruszeniem zawartego tam zakazu, wymaga wzięcia pod uwagę ceł i opłat rzeczywiście obowiązujących w dniu wejścia w życie traktatu; zważywszy ponadto, że z punktu widzenia zakazu ustanowionego w art. 12 traktatu niezgodna z prawem podwyżka może wynikać zarówno ze zmiany układu taryfy, skutkującej zaklasyfikowaniem produktu do pozycji taryfowej obłożonej wyższym cłem, jak i z podwyższenia, w ścisłym tego słowa znaczeniu, stawki celnej; zważywszy, że bez znaczenia jest, z jakiego powodu nastąpiło podwyższenie cła, jeżeli tylko ten sam produkt został w tym samym państwie członkowskim obłożony wyższą stawką celną po wejściu w życie traktatu;

6 że zastosowanie art. 12, zgodnie z nadaną mu powyżej wykładnią, należy do kompetencji sądu krajowego, którego zadaniem będzie zbadać, czy podlegający opłacie celnej produkt, w tym przypadku mocznik formaldehydowy pochodzący z Republiki Federalnej Niemiec, został, ze względu na wprowadzone w Holandii w życie decyzje celne, obłożony cłem przywozowym wyższym niż obowiązujące w stosunku do tego produktu w dniu 1 stycznia 1958 r.; że Trybunał nie ma kompetencji do badania słuszności przedstawionych mu w trakcie postępowania rozbieżnych twierdzeń na ten temat, lecz musi pozostawić je do rozpatrzenia przez organy krajowe. IV W przedmiocie kosztów Zważywszy, że koszty poniesione przez Komisję EWG i państwa członkowskie, które przedstawiły Trybunałowi uwagi, nie podlegają zwrotowi; że dla stron postępowania przed Tariefcommissie niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej w sporze zawisłym przed tym sądem; że w związku z tym rozstrzygnięcie o kosztach należy do niego; z powyższych względów: uwzględniając akta sprawy; po zapoznaniu się ze sprawozdaniem sędziego sprawozdawcy; po zapoznaniu się z uwagami ustnymi strony skarżącej w postępowaniu przed sądem krajowym oraz Komisji EWG; po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego; uwzględniając art. 9, 12, 14, 169, 170 i 177 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą; uwzględniając Protokół w sprawie statutu Trybunału Sprawiedliwości Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej; uwzględniając regulamin Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich; TRYBUNAŁ, rozstrzygając w przedmiocie wniosku złożonego mu w trybie prejudycjalnym przez Tariefcommissie postanowieniem z dnia 16 sierpnia 1962 r., orzeka, co następuje: 1) Artykuł 12 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą jest bezpośrednio skuteczny i stanowi dla podmiotów prawa źródło uprawnień indywidualnych podlegających ochronie sądów krajowych; 2) Stwierdzenie, czy cła lub opłaty o skutku równoważnym zostały podwyższone z naruszeniem zakazu zawartego w art. 12 traktatu, wymaga wzięcia pod uwagę ceł i opłat rzeczywiście obowiązujących w omawianym państwie członkowskim w chwili wejścia w życie traktatu; podwyżka taka może wynikać zarówno ze zmiany układu taryfy, skutkującej zaklasyfikowaniem produktu do pozycji taryfowej obłożonej wyższym cłem, jak i z podwyższenia stawki celnej; 3) Rozstrzygnięcie o kosztach niniejszego postępowania należy do Tariefcommissie. Orzeczono w Luksemburgu w dniu 5 lutego /64 Flaminio Costa p. Enel WYROK TRYBUNAŁU z dnia 15 lipca 1964 r. (*) W sprawie C-6/64 mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 177 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Giudice Conciliatore w Mediolanie, mający na celu uzyskanie wykładni art. 102, 93, 53 i 37 wspomnianego traktatu w zawisłym przed tym sądem sporze pomiędzy: Flaminio Costa a E.N.E.L. (Ente nazionale energia elettrica, impresa già della Edison Volta), TRYBUNAŁ, w składzie: A. M. Donner, prezes, Ch. L. Hammes i A. Trabucchi, prezesi izb, L. Delvaux, R. Rossi, R. Lecourt (sprawozdawca) i W. Strauss, sędziowie, rzecznik generalny: M. Lagrange, sekretarz: A. Van Houtte,

7 wydaje następujący Wyrok [ ] Motywy Zważywszy, że postanowieniem z dnia 16 stycznia 1964 r., prawidłowo przekazanym do Trybunału, Giudice Conciliatore w Mediolanie, na podstawie art. 177 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą z dnia 25 marca 1957 r., inkorporowanego do prawa włoskiego w drodze ustawy nr 1203 z dnia 14 października 1957 r., w związku z zarzutami, iż ustawa nr 1643 z dnia 6 grudnia 1962 r. oraz rozporządzenia prezydenta wydane w wykonaniu tej ustawy [ ] naruszają art. 102, 93, 53 i 37 traktatu, zawiesił postępowanie i zarządził przekazanie sprawy Trybunałowi. W przedmiocie zastosowania art. 177 Zarzut oparty na sformułowaniu pytania Zważywszy, że postawiono zarzut, iż przedmiotowe pytanie ma na celu rozstrzygnięcie, w drodze art. 177, kwestii zgodności ustawy z traktatem; zważywszy jednakże, że zgodnie z tym artykułem sądy krajowe, których orzeczenia, jak w niniejszym przypadku, nie podlegają zaskarżeniu, zobowiązane są zwrócić się do Trybunału o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni [ ] traktatu, gdy takie pytanie zostanie przed nimi podniesione; że na podstawie tego postanowienia Trybunał nie może ani zastosować traktatu do konkretnego przypadku, ani orzekać o zgodności z nim przepisu prawa wewnętrznego, jak mógłby to zrobić na podstawie art. 169; że może jednak wyodrębnić z niedoskonałego sformułowania sądu krajowego kwestie dotyczące jedynie wykładni traktatu; że jego zadaniem nie jest zatem orzekanie o zgodności ustawy włoskiej z traktatem, a jedynie interpretacja wymienionych postanowień traktatu, z uwzględnieniem okoliczności prawnych przedstawionych przez Giudice Conciliatore. Zarzut oparty na braku konieczności dokonywania wykładni Zważywszy, że zarzuca się sądowi z Mediolanu złożenie wniosku o dokonanie wykładni traktatu, która nie jest niezbędna do rozstrzygnięcia zawisłego przed nim sporu; zważywszy jednakże, że art. 177, oparty na wyraźnym rozdziale zadań pomiędzy sądami krajowymi a Trybunałem, nie pozwala mu ani rozstrzygać stanu faktycznego sprawy, ani oceniać podstaw i celowości wniosku o wykładnię. Zarzut oparty na obowiązku stosowania przez sąd wewnętrznego aktu ustawodawczego Zważywszy, że rząd włoski podnosi zarzut bezwzględnej niedopuszczalności wniosku Giudice Conciliatore, z tego względu, że sąd krajowy, zobowiązany do stosowania ustawy wewnętrznej, nie może odwoływać się do art. 177; zważywszy, że w odróżnieniu od zwyczajnych umów międzynarodowych traktat EWG ustanowił własny porządek prawny, który został włączony do systemu prawnego państw członkowskich po jego wejściu w życie i który ma charakter wiążący dla sądów krajowych; bowiem państwa, ustanawiając na czas nieokreślony Wspólnotę wyposażoną we własne instytucje, w osobowość i zdolność prawną, w zdolność do występowania we własnym imieniu w obrocie międzynarodowym, a w szczególności w rzeczywiste uprawnienia władcze, wynikające z ograniczenia kompetencji i przeniesienia uprawnień z tych państw na Wspólnotę, ograniczyły, jakkolwiek w wąskich dziedzinach, swoje suwerenne prawa i stworzyły w ten sposób system prawa mający zastosowanie do nich samych oraz do pochodzących z nich jednostek; zważywszy, że w związku z włączeniem do prawa każdego z krajów członkowskich przepisów pochodzenia wspólnotowego, a bardziej ogólnie ze względu zarówno na brzmienie, jak ducha traktatu, państwa nie mogą uznawać pierwszeństwa przed porządkiem prawnym, jaki przyjęły na zasadach wzajemności, jednostronnego, późniejszego przepisu, którego w związku z tym nie mogą temu porządkowi prawnemu przeciwstawiać; moc wiążąca prawa wspólnotowego nie może bowiem różnić się w poszczególnych państwach w zależności od ich późniejszego wewnętrznego ustawodawstwa, gdyż zagroziłoby to realizacji celów traktatu, o której mowa w art. 5 akapit drugi, i powodowałoby dyskryminację zabronioną na mocy art. 7; że zobowiązania podjęte na podstawie traktatu ustanawiającego Wspólnotę nie miałyby charakteru bezwarunkowego, lecz jedynie ewentualny, gdyby mogły zostać zakwestionowane w drodze późniejszych aktów ustawodawczych umawiających się stron; że prawo do jednostronnego działania jest państwom członkowskim przyznawane jedynie na mocy wyraźnego, szczególnego postanowienia (na przykład art. 15, art. 93 ust. 3, art ); że ponadto wnioski państw o przyznanie odstępstw poddane są procedurom zezwoleniowym (na przykład art. 8 ust. 4, art. 17 ust. 4, art. 25, 26, 73, art. 93 ust. 2 akapit trzeci i art. 226), które byłyby bezprzedmiotowe, gdyby państwa te mogły zwolnić się ze swoich zobowiązań za pomocą zwykłej ustawy;

8 zważywszy, że pierwszeństwo prawa wspólnotowego znajduje potwierdzenie w art. 189, zgodnie z którym rozporządzenie wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich ; że postanowienie to, do którego nie zgłoszono zastrzeżeń, zostałoby pozbawione skuteczności, gdyby jego skutki mogły zostać jednostronnie cofnięte przez jedno z państw w drodze aktu ustawodawczego, który miałby moc wyższą od aktów wspólnotowych; zważywszy, że jak wynika z całości powyższych rozważań, prawu utworzonemu na podstawie traktatu, pochodzącemu z niezależnego źródła, nie można, ze względu na jego wynikającą stąd szczególną naturę, przeciwstawiać w postępowaniu sądowym jakiegokolwiek wewnętrznego aktu prawnego, gdyż oznaczałoby to utratę przez to prawo charakteru wspólnotowego i zakwestionowanie samych podstaw prawnych Wspólnoty; że wskutek dokonanego przez państwa przeniesienia, z ich wewnętrznych porządków prawnych do wspólnotowego porządku prawnego, praw i obowiązków odpowiadających postanowieniom traktatu, nastąpiło ostateczne ograniczenie ich praw suwerennych, którego nie może podważyć późniejszy akt jednostronny sprzeczny z istotą Wspólnoty; że w związku z tym, w przypadku powstania kwestii interpretacji traktatu, należy zastosować art. 177 niezależnie od jakiegokolwiek przepisu prawa krajowego; zważywszy, że pytania postawione przez Giudice Conciliatore w przedmiocie art. 102, 93, 53 i 37 zmierzają do ustalenia, w pierwszej kolejności, czy postanowienia te są bezpośrednio skuteczne i stanowią dla podmiotów prawa źródło uprawnień podlegających ochronie sądów krajowych, a w przypadku odpowiedzi twierdzącej, jak należy je rozumieć. W przedmiocie wykładni art. 102 Zważywszy, że zgodnie z art. 102, gdy istnieje obawa, iż wydanie przepisu ustawowego spowoduje zakłócenie, państwo członkowskie, które zamierza go wydać, podejmuje konsultacje z Komisją, która może zalecić mu podjęcie właściwych kroków celem uniknięcia grożącego zakłócenia; zważywszy, że artykuł ten, zawarty w rozdziale poświęconym zbliżaniu ustawodawstw, ma na celu zapobieżenie pogłębianiu się rozbieżności, z punktu widzenia celów traktatu, między krajowymi porządkami prawnymi; że na podstawie tego postanowienia państwa członkowskie ograniczyły swoją swobodę inicjatywy prawodawczej, godząc się na podporządkowanie procedurze konsultacyjnej; że zobowiązując się w sposób jednoznaczny do konsultacji z Komisją w każdym przypadku, gdy projekty ich aktów prawnych mogłyby stwarzać, choćby niewielkie, niebezpieczeństwo zakłóceń, państwa te podjęły zatem zobowiązanie wobec Wspólnoty, które wiąże je jako państwa, lecz nie stanowi dla podmiotów prawa źródła uprawnień podlegających ochronie sądów krajowych; zważywszy, że Komisja jest ze swej strony zobowiązana zapewnić poszanowanie tych postanowień, lecz że zobowiązanie to nie umożliwia jednostkom podnoszenia, w ramach prawa wspólnotowego i na podstawie art. 177, ani zarzutu uchybienia przez zainteresowane państwo jego zobowiązaniom, ani zarzutu bezczynności Komisji. W przedmiocie wykładni art. 93 Zważywszy, że zgodnie z art. 93 ust. 1 i 2 Komisja we współpracy z państwami członkowskimi stale bada systemy pomocy istniejące w tych państwach, w celu podjęcia niezbędnych działań, jakich wymaga funkcjonowanie wspólnego rynku; że zgodnie z art. 93 ust. 3 Komisja winna być informowana we właściwym czasie o projektach mających na celu udzielenie lub modyfikację pomocy, przy czym zainteresowane państwo członkowskie nie może podjąć zamierzonych działań przed zakończeniem procedury wspólnotowej i, ewentualnie, postępowania przed Trybunałem; zważywszy, że celem tych postanowień, zawartych w sekcji traktatu poświęconej pomocy przyznawanej przez państwa, jest, po pierwsze, stopniowe cofnięcie istniejącej pomocy, a po drugie, zapobieganie udzielaniu w jakiejkolwiek formie, w ramach polityki wewnętrznej tych państw, nowej pomocy, mogącej powodować bezpośrednio lub pośrednio istotne uprzywilejowanie przedsiębiorstw lub produktów, oraz wynikającym stąd, nawet ewentualnym, zagrożeniom dla niezakłóconej konkurencji; że w art. 92 państwa członkowskie uznały za niezgodne ze wspólnym rynkiem wymienione tam formy pomocy i tym samym zobowiązały się w sposób dorozumiany nie udzielać takiej pomocy, poza przypadkami objętymi odstępstwami przewidzianymi w traktacie, natomiast w art. 93 podporządkowały się jedynie właściwym procedurom, zarówno w zakresie cofnięcia istniejącej, jak udzielania nowej pomocy; że zobowiązując się w tak kategoryczny sposób, poprzez poddanie się procedurze ustanowionej w art. 93, do informowania Komisji w czasie odpowiednim o projektowanej pomocy, państwa podjęły zatem zobowiązanie wobec Wspólnoty, które wiąże je jako państwa, lecz nie stanowi źródła uprawnień dla podmiotów prawa, z wyjątkiem ostatniego zdania w art. 93 ust. 3, który nie jest przedmiotem niniejszej sprawy; zważywszy, że Komisja jest ze swej strony zobowiązana zapewnić poszanowanie postanowień tego artykułu, który nakazuje jej nawet stale badać we współpracy z państwami członkowskimi istniejące systemy pomocy, lecz że

9 zobowiązanie to nie umożliwia jednostkom podnoszenia, w ramach prawa wspólnotowego i na podstawie art. 177, ani zarzutu uchybienia przez zainteresowane państwo jego zobowiązaniom, ani zarzutu bezczynności Komisji. W przedmiocie wykładni art. 53 Zważywszy, że zgodnie z art. 53 państwa członkowskie zobowiązały się, z zastrzeżeniem postanowień traktatu, nie wprowadzać nowych ograniczeń w wykonywaniu przez jednostki z innych państw członkowskich działalności gospodarczej na swoim terytorium; że podjęte w ten sposób przez państwa zobowiązanie jest z prawnego punktu widzenia jedynie zobowiązaniem do niedziałania; że nie jest ono uzależnione od spełnienia żadnego warunku, a jego wykonanie oraz skuteczność nie wymagają wydania żadnego aktu ani przez państwa, ani przez Komisję; że zobowiązanie to jest więc zupełne z prawnego punktu widzenia, a w związku z tym może wywoływać skutki bezpośrednio w sferze stosunków państw członkowskich i podlegających ich kompetencji podmiotów prawa; zważywszy, że tak kategorycznie wyrażony zakaz, który wszedł w życie wraz z traktatem na terytorium całej Wspólnoty i w związku z tym został włączony do systemów prawnych państw członkowskich, jest dla nich prawem i dotyczy bezpośrednio pochodzących z nich jednostek, dla których stanowi źródło uprawnień indywidualnych podlegających ochronie sądów krajowych; zważywszy, że dokonanie żądanej wykładni art. 53 wymaga rozważenia go w kontekście rozdziału dotyczącego prawa do wykonywania działalności gospodarczej, w którym został umieszczony; że, nakazawszy w art. 52 stopniowe zniesienie ogranicze[ń] swobody przedsiębiorczości obywateli jednego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego, stanowi się dalej w tym rozdziale, w art. 53, iż państwa nie wprowadzą nowych ograniczeń w zakresie przedsiębiorczości [wykonywania działalności gospodarczej] na swych terytoriach w stosunku do obywateli innych państw członkowskich ; że należy zatem ustalić, na jakich warunkach jednostki z innych państw członkowskich korzystają ze swobody wykonywania działalności gospodarczej; że art. 52 akapit drugi odpowiada na to pytanie, stanowiąc, iż swoboda ta obejmuje podejmowanie i wykonywanie działalności na własny rachunek, jak również zakładanie i zarządzanie przedsiębiorstwami na warunkach określonych przez ustawodawstwo państwa przyjmującego dla własnych obywateli ; że dla poszanowania art. 53 wystarczy zatem, by żaden nowy przepis nie poddawał prowadzenia działalności gospodarczej przez jednostki pochodzące z innych państw członkowskich uregulowaniom bardziej restrykcyjnym, niż stosowane wobec podmiotów krajowych, i to niezależnie od formy prawnej przedsiębiorstwa. W przedmiocie wykładni art. 37 Zważywszy, że zgodnie z art. 37 ust. 1 państwa członkowskie dostosowują stopniowo monopole państwowe o charakterze handlowym w celu wykluczenia wszelkiej dyskryminacji między jednostkami z państw członkowskich w zakresie zaopatrzenia i zbytu; że artykuł ten zabrania ponadto tym państwom, w ust. 2, podejmowania wszelkich sprzecznych z nim nowych działań; zważywszy, że w ten sposób państwa przyjęły na siebie podwójne zobowiązanie: jedno czynne, do dostosowania monopoli krajowych, i drugie bierne, do niepodejmowania nowych działań; że wniesiono o wykładnię tego drugiego zobowiązania oraz niezbędnych do jej dokonania elementów pierwszego; zważywszy, że art. 37 ust. 2 ustanawia zakaz bezwarunkowy, nie stanowiący zobowiązania do działania, lecz do niedziałania; że zobowiązanie to nie zostało opatrzone żadnym zastrzeżeniem uzależniającym jego wykonanie od wydania aktu prawa krajowego; że z samej swej natury zakaz ten może wywoływać skutki bezpośrednio w sferze stosunków prawnych między państwami członkowskimi a podlegającymi ich kompetencji podmiotami prawa; zważywszy, że tak kategorycznie wyrażony zakaz, który wszedł w życie wraz z traktatem na terytorium całej Wspólnoty i w związku z tym został włączony do systemów prawnych państw członkowskich, jest dla nich prawem i dotyczy bezpośrednio pochodzących z nich jednostek, dla których stanowi źródło uprawnień indywidualnych podlegających ochronie sądów krajowych; zważywszy, że dokonanie żądanej wykładni art. 37 wymaga, ze względu na złożoność tego postanowienia oraz współzależności między jego ust. 1 i 2, rozważenia ich w świetle całości rozdziału, do którego artykuł ten należy; że rozdział ten poświęcony jest znoszeniu ograniczeń ilościowych między państwami członkowskimi ; zważywszy, że celem odesłania w art. 37 ust. 2 do zasad [ ] określony[ch] w ust. 1 jest zapobieżenie wszelkim nowym przejawom dyskryminacji między obywatelami [jednostkami pochodzącymi z] państw członkowskich w zakresie warunków zaopatrzenia i zbytu ; że art. 37 ust. 1 wymienia i obejmuje zakazem powody, dla których realizacja tak określonego celu mogłaby zostać zagrożona;

10 że zakazane są zatem, na podstawie odesłania zawartego w art. 37 ust. 2, wszelkie nowe monopole i podmioty, o których mowa w art. 37 ust. 1, jeżeli prowadzą do dyskryminacji w zakresie zaopatrzenia lub zbytu; że zadaniem sądu krajowego jest więc ustalenie przede wszystkim, czy realizacja tego celu jest rzeczywiście zagrożona, to znaczy, czy ze spornego przepisu wynika, lub może być jego skutkiem, dyskryminacja między jednostkami z państw członkowskich w zakresie warunków zaopatrzenia i zbytu; zważywszy, że należy ponadto rozpatrzyć powody, o których mowa w art. 37 ust. 1; że artykuł ten nie zabrania ustanawiania wszelkich monopoli, lecz tylko tych o charakterze handlowym i to pod warunkiem, że prowadzą do określonej wyżej dyskryminacji; że wspomniane monopole krajowe i podmioty objęte są zakazem ustanowionym w tym postanowieniu wyłącznie pod warunkiem, iż, po pierwsze, mają za przedmiot działalności zawieranie transakcji dotyczących towarów mogących być przedmiotem konkurencji i wymiany handlowej między państwami członkowskimi, a po drugie, odgrywają w tych transakcjach rzeczywistą rolę; że zadaniem sądu krajowego jest dokonanie w każdym przypadku oceny, czy omawiana działalność gospodarcza dotyczy towaru tego rodzaju, który ze względu na swój charakter oraz wymogi techniczne i międzynarodowe, jakim podlega, może być przedmiotem działalności powodującej, że zainteresowany podmiot odgrywa rzeczywistą rolę w przywozie lub wywozie między jednostkami pochodzącymi z państw członkowskich. W przedmiocie kosztów Zważywszy, że koszty poniesione przez Komisję Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i rząd włoski, które przedstawiły Trybunałowi uwagi, nie podlegają zwrotowi; że dla stron postępowania przed Giudice Conciliatore w Mediolanie niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem; z powyższych względów, uwzględniając akta sprawy; po zapoznaniu się ze sprawozdaniem sędziego sprawozdawcy; po zapoznaniu się z uwagami stron postępowania przed sądem krajowym, Komisji Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i rządu włoskiego; po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego; uwzględniając art. 37, 53, 93, 102, 177 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą; uwzględniając Protokół w sprawie statutu Trybunału Sprawiedliwości Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej; uwzględniając regulamin Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, TRYBUNAŁ, rozstrzygając w przedmiocie zarzutu niedopuszczalności opartego na art. 177, orzeka, co następuje: Pytania postawione przez Giudice Conciliatore w Mediolanie na podstawie art. 177 są dopuszczalne, gdyż dotyczą wykładni postanowień traktatu, a żaden późniejszy akt jednostronny nie może mieć mocy wyższej od uregulowań wspólnotowych; oraz: 1) Artykuł 102 nie zawiera postanowień mogących stanowić dla podmiotów prawa źródło uprawnień podlegających ochronie sądów krajowych; 2) Artykuł 93, w zakresie objętym postawionym pytaniem, również nie zawiera takich postanowień; 3) Artykuł 53 jest uregulowaniem wspólnotowym mogącym stanowić dla podmiotów prawa źródło uprawnień podlegających ochronie sądów krajowych; Postanowienia te zabraniają wprowadzania wszelkich nowych przepisów, których przedmiotem byłoby poddanie prowadzenia działalności gospodarczej przez jednostki pochodzące z innych państw członkowskich uregulowaniom bardziej restrykcyjnym, niż stosowane wobec podmiotów krajowych, i to niezależnie od formy prawnej przedsiębiorstwa. 4) Artykuł 37 ust. 2 jest w całości uregulowaniem wspólnotowym mogącym stanowić dla podmiotów prawa źródło uprawnień podlegających ochronie sądów krajowych. Postanowienia te, w zakresie objętym postawionym pytaniem, mają na celu zakaz podejmowania wszelkich działań sprzecznych z zasadami określonymi w art. 37 ust. 1, to znaczy wszelkich działań mających za przedmiot lub skutek spowodowanie dyskryminacji między jednostkami pochodzącymi z państw członkowskich w zakresie warunków zaopatrzenia lub zbytu za pośrednictwem monopoli lub podmiotów mających, po pierwsze, za przedmiot działalności transakcje dotyczące towarów mogących być przedmiotem konkurencji i wymiany handlowej między państwami członkowskimi, a po drugie, odgrywających rzeczywistą rolę w tej wymianie; a także: Rozstrzygnięcie o kosztach niniejszego postępowania należy do Giudice Conciliatore w Mediolanie. Orzeczono w Luksemburgu w dniu 15 lipca 1964 r.

11 PIERWSZENSTWO PRAWA UNIJNEGO PRZED PRAWEM KRAJOWYM 1. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (aktualnie Traktat o funkcjonwaniu Unii Europejskiej) powołał do życia własnysystem prawny, który z dniem wejścia w życie postanowień Traktatu, stał się integralną częścią systemu prawnego państw członkowskich i który jego sądy mają obowiązek stosować. Powołując do życia na czas nieokreślony Wspólnotę, posiadającą własne instytucje, osobowość i zdolność prawną oraz prawo występowania na arenie międzynarodowej, a zwłaszcza poprzez wyposażenie jej w rzeczywiste uprawnienia wynikające z ograniczenia suwerenności przez państwa członkowskie i przekazania kompetencji na rzecz Wspólnoty, państwa członkowskie ograniczyły swoje suwerenne prawa i w ten sposób tworzyły system prawny, który wiąże zarówno te państwa jak i ich obywateli (UE jest organizacją ponadnarodową). Wprowadzenie do systemu prawnego każdego państwa członkowskiego przepisów wydawanych przez Wspólnotę, a mówiąc ogólniej litery i ducha Traktatu, uniemożliwia państwom członkowskim przyznanie pierwszeństwa jednostronnym lub późniejszym przepisom przed systemem prawnym przyjętym przez nie na zasadzie wzajemności. Przepisy tego rodzaju nie mogą być sprzeczne z tym systemem prawnym. Prawo wynikające z Traktatu, będące niezależnym źródłem prawa, nie może być, ze względu na swój szczególny i wyjątkowy charakter, uchylane przez przepisy prawa krajowego, bez względu na ich moc, bez pozbawienia go jego charakteru jako prawa wspólnotowego i bez zakwestionowania podstaw prawnych, na których opiera się Wspólnota. Dokonany przez państwa członkowskie transfer praw i obowiązków z ich własnych systemów prawnych na rzecz wspólnotowego systemu prawnego prowadzi do trwałego ograniczenia ich praw suwerennych. 2. Prawo unijne stanowi odrębny porządek prawny od prawa międzynarodowego, stąd do prawa unijnego nie stosuje się klasycznych zasad prawa międzynarodowego. Prawo unijne wobec krajowego porząku prawnego nie jest prawem obcym tak jak prawo międzynarodowe. 3. Prawo unijne ma pierwszeństwo nie tylko przed ustawą, ale także konstytucją krajową. 4. Prawo unijne jest częścią krajowego porządku prawnego -obowiązuje bezpośrednio (bezpośredni skutek dotyczy dyrektyw a bezpośrednie stosowanie rozporządzeń). 5. Przyjęcie teroii monistycznej dla prawa unijnego, co oznacza, że prawo unijne i prawo krajowe to dwa zbiory norm w ramach jednego systemu 4. 11/70 Internationale Handelsgesellschaft, - Prawo Wspólnot Europejskich. Orzecznictwo, red. W. Czapliński, R. Ostrihansky, P. Saganek, A. Wyrozumska, s. 44 i Stosowanie Prawa Unii Europejskiej przez Sądy, s. 76 Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości , C 11/70 Internationale Handelsgesellschaft mbh przeciwko Einfuhr- und Vorratsstelle für Getreide und Futtermittel Opubl: OETS 2002, poz. 7 Teza: 1. Ważność przepisów wydanych przez instytucje wspólnotowe może być oceniana jedynie w świetle prawa wspólnotowego. Prawo mające swe źródło w Traktatach, będące samodzielnym źródłem prawa, nie może być, ze względu na swój charakter, uchylane przez normy prawa krajowego, niezależnie od ich rangi, bez podważania charakteru tego prawa jako prawa wspólnotowego i bez poddawania w wątpliwość podstaw prawnych, na których opiera się Wspólnota. Zatem ważność przepisów wspólnotowych lub skutki, jakie wywołują one wewnątrz państwa członkowskiego, nie mogą być podważane przez zarzut niezgodności z prawami podstawowymi lub zasadami zawartymi w Konstytucji danego państwa. 2. Poszanowanie praw podstawowych stanowi integralną część ogólnych zasad prawa, chronionych przez Trybunał. W ramach struktury i celów Traktatu należy zapewnić ochronę tego rodzaju prawom, wynikającym z tradycji konstytucyjnych wspólnych państwom członkowskim. 3. Zawarty we wspólnotowych rozporządzeniach z zakresu polityki rolnej wymóg licencji importowych i eksportowych, zobowiązujący koncesjonariuszy do zabezpieczenia transakcji depozytem gwarancyjnym, stanowi metodę, która jest zarówno konieczna, jak i właściwa dla celów art. 40 ust. 3 [34] i 43 [37] TWE i umożliwia kompetentnym władzom określenie najbardziej skutecznego sposobu interwencji na rynku zbóż. System depozytów gwarancyjnych nie narusza żadnego z praw podstawowych. 4. Przyjęte w rozporządzeniach z zakresu wspólnej polityki rolnej pojęcie siły wyższej nie ogranicza się do całkowitej niemożliwości spełnienia świadczenia. Pod pojęciem tym należy rozumieć nadzwyczajne okoliczności, leżące poza

12 kontrolą importera lub eksportera, których konsekwencji, pomimo dołożenia należytej staranności, nie można było uniknąć bez poniesienia nadmiernych kosztów. 5. Poprzez ograniczenia możliwości zwolnienia się z obowiązku wyeksportowania produktu oraz zwrotu depozytu gwarancyjnego do przypadków spowodowanych działaniem siły wyższej, prawodawca wspólnotowy wydał przepis, który, nie nakładając nadmiernych obciążeń na importerów lub eksporterów, jest właściwym środkiem służącym zapewnieniu normalnego funkcjonowania jednolitego rynku zbóż w sposób zgodny z określonym w art. 39 [33] TWE interesem ogólnym. Uzasadnienie: 1. Zarządzeniem z r., [...], Verwaltungsgericht (sąd administracyjny) we Frankfurcie nad Menem przedłożył Trybunałowi na podstawie art. 177 [234] TWE dwa pytania dotyczące ważności systemu licencji eksportowych oraz związanych z nimi depozytów - dalej jako "system depozytów" - przewidzianych w Rozporządzeniu Rady nr 120/67/EEC z r. w sprawie jednolitej organizacji rynku zbóż (Dz.Urz. 1967, s. 33) oraz Rozporządzeniu Komisji nr 437/67/EEC z r. w sprawie licencji eksportowych i importowych (Dz.Urz nr 204, s. 16). 2. Z powyższego zarządzenia wynika, że Verwaltungsgericht uważał przepisy, których dotyczy pytanie, za nieważne i z tego powodu zdecydował, iż niezbędnym jest rozstrzygnięcie tej kwestii przez Trybunał. Zdaniem Verwaltungsgericht system depozytów jest sprzeczny z pewnymi zasadami krajowego prawa konstytucyjnego, które powinny podlegać ochronie w ramach prawa wspólnotowego. Skutkiem tego, zasada prymatu prawa ponadnarodowego musi ustąpić pierwszeństwa podstawowym zasadom Konstytucji RFN. Mówiąc dokładniej, system depozytów sprzeciwia się zasadom swobody prowadzenia działalności, zarządzania i wolności gospodarczej oraz zasadzie proporcjonalności, które to zasady wynikają przede wszystkim z art. 2 ust. 1 i art. 14 Konstytucji. Wynikający z licencji obowiązek dokonania importu lub eksportu, wraz ze związanym z nim systemem depozytów gwarancyjnych, stanowi nadmierną interwencję w sferę wolności gospodarczej, ponieważ ten sam cel można osiągnąć za pomocą łagodniejszych środków. 3. Odwołanie się do zasad prawnych lub pojęć występujących w prawie krajowym w celu dokonania oceny ważności środków przyjętych przez instytucje wspólnotowe mogłoby wywrzeć niekorzystny wpływ na jednolitość i skuteczność prawa wspólnotowego. Ważność tego rodzaju środków można oceniać wyłącznie w świetle prawa wspólnotowego. W rzeczywistości, prawo mające swe źródło w Traktatach, będące samodzielnym źródłem prawa, nie może być ze względu na swój charakter uchylane przez normy prawa krajowego niezależnie od ich rangi, bez podważania charakteru tego prawa jako prawa wspólnotowego i bez poddawania w wątpliwość podstaw, na których opiera się Wspólnota. Zatem ważność przepisów wspólnotowych lub skutki, jakie wywołują wewnątrz państwa członkowskiego, nie mogą być podważane przez zarzut niezgodności z prawami podstawowymi lub zasadami zawartymi w Konstytucji danego państwa. 4. Jednakże, należy zbadać, czy wydając tego rodzaju przepisy nie naruszono analogicznych gwarancji, wynikających z prawa wspólnotowego. Poszanowanie praw podstawowych stanowi integralną część ogólnych zasad prawa, chronionych przez ETS. W ramach struktury i celów Traktatu należy zapewnić ochronę tego rodzaju prawom, wynikającym z tradycji konstytucyjnych wspólnych państwom członkowskim. Należy zatem ustalić, w świetle wątpliwości podniesionych przez Verwaltungsgericht, czy system depozytów gwarancyjnych naruszył prawa o charakterze podstawowym, które powinny być poszanowane w ramach wspólnotowego systemu prawnego. Zgodność z prawem systemu depozytów 5. W pierwszym pytaniu Verwaltungsgericht podniósł kwestię, czy wynikający z art. 12 ust. 1 3 Rozporządzenia nr 120/67 obowiązek wyeksportowania towaru oraz obowiązek wniesienia depozytu, który podlega przepadkowi w razie niewywiązania się z powyższego obowiązku w okresie obowiązywania licencji eksportowej są zgodne z prawem? 6. Zgodnie z 13 akapitem preambuły Rozporządzenia nr 120/67 "właściwe władze powinny dysponować możliwością ciągłego obserwowania trendów w handlu, celem dokonania prawidłowej oceny potrzeb rynku i zastosowania niezbędnych środków" oraz "w tym celu należy wprowadzić przepis, na podstawie którego wydawane będą licencje importowe i eksportowe, którym towarzyszyć będzie wniesienie depozytów gwarantujących, że transakcje, dla dokonania których wydano powyższe licencje, zostaną rzeczywiście zrealizowane". Jak wynika z powyższych rozważań i ogólnego układu Rozporządzenia, system depozytów ma na celu zagwarantowanie, aby licencjonowane transakcje importowe i eksportowe były rzeczywiście wykonywane tak, by zarówno Wspólnota jak i państwa członkowskie dysponowały dokładnymi informacjami o planowanych transakcjach. 7. Powyższe informacje, wraz z innymi dostępnymi informacjami dotyczącymi stanu rynku, są niezbędne do rozsądnego wykorzystania przez władze krajowe dostępnych instrumentów interwencyjnych, zarówno zwyczajnych jak i nadzwyczajnych, celem zagwarantowania funkcjonowania systemu cen ustanowionego powyższym Rozporządzeniem.

13 Do instrumentów tych należą: nabywanie, magazynowanie i rozprowadzanie; ustalanie premii i refundacji eksportowych; stosowanie środków ochronnych oraz środków zapobiegających zakłóceniom w handlu. Jest to tym bardziej konieczne, gdyż implementacja wspólnej polityki rolnej pociąga za sobą zaangażowanie poważnych środków finansowych ze strony Wspólnoty i państw członkowskich. 8. Dlatego niezbędne jest dysponowanie przez właściwe władze nie tylko statystycznymi informacjami o stanie rynku, ale także dokładnymi prognozami co do przyszłego importu i eksportu. Ponieważ, na podstawie art. 12 Rozporządzenia nr 120/67, państwa członkowskie są zobowiązane do przyznawania licencji importowych i eksportowych każdemu wnioskodawcy, wszelkiego rodzaju prognozy straciłyby wszelkie znaczenie, gdyby licencje nie nakładały na ich odbiorców obowiązku realizacji transakcji. Obowiązek ten byłby nieskuteczny, gdyby nie było odpowiednich sankcji zapewniających jego realizację. 9. Nie można podważać dokonanego przez prawodawcę wspólnotowego wyboru instytucji depozytu dla zapewnienia realizacji powyższego celu powołując się na fakt, iż instrument ten stosuje się do wniosku o udzielenie licencji, który to wniosek ma dobrowolny charakter oraz że w przeciwieństwie do innych możliwych instrumentów jest o wiele korzystniejszy ze względu na swoją prostotę i skuteczność. 10. System składania zwykłych deklaracji eksportowych oraz niewykorzystanych licencji, proponowany przez powoda w postępowaniu głównym, byłby, ze względu na retrospektywny charakter I brak gwarancji zastosowania, nieodpowiedni do zapewnienia właściwym władzom prawdziwych danych co do kierunków przepływu towarów. 11. Podobnie jest w przypadku systemu kar pieniężnych nakładanych a posteriori, który wiązałby się ze znacznymi komplikacjami natury prawnej i administracyjnej na etapie wydawania decyzji I ich egzekucji, zwiększonych przez fakt, iż zainteresowani handlowcy mogliby być poza zasięgiem agencji interwencyjnej z powodu faktu, że ma ona siedzibę na terytorium innego państwa członkowskiego, ponieważ art. 12 Rozporządzenia nakłada na państwa obowiązek wydawania licencji każdemu wnioskodawcy, bez względu na miejsce prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium Wspólnoty. 12. Wynika stąd, że umieszczony w licencjach importowych i eksportowych wymóg, nakładający na koncesjonariusza obowiązek realizacji deklarowanych transakcji pod rygorem utraty depozytu, jest instrumentem, który jest zarówno konieczny jak i odpowiedni do tego, aby kompetentne władze wybrały najbardziej skuteczny sposób interwencji na rynku zbóż. 13. Nie można zatem kwestionować zasady systemu depozytów. 14. Jednakże należy rozważyć, czy w świetle zasad powołanych przez Verwaltungsgericht nie można podważać niektórych szczegółowych reguł systemu depozytów, w szczególności ze względu na zarzut powoda w głównym postępowaniu, iż wysokość depozytu jest nadmierna, co narusza prawa podstawowe. 15. W celu oceny rzeczywistego obciążenia spowodowanego depozytem należy wziąć pod uwagę nie tyle wysokość depozytu, który podlega zwrotowi - mianowicie 0,5 jednostki rozliczeniowej na kg - co koszty i opłaty związane z jego wniesieniem. Oceniając to obciążenie nie można brać pod uwagę utraty samego depozytu, ponieważ interesy handlowców są odpowiednio chronione na mocy przepisów Rozporządzenia dotyczących siły wyższej. 16. Wysokość kosztów związanych z wniesieniem depozytu nie jest nieproporcjonalna do łącznej wartości produktów wchodzących w grę lub innych kosztów handlowych. Wynika zatem z tego, że obciążenia wynikające z systemu depozytów nie są nadmierne i są normalną konsekwencją systemu organizacji rynków, wprowadzonego w celu spełnienia wymogów interesu ogólnego, określonego w art. 39 [33] TWE, który w założeniu ma jednocześnie zapewnić odpowiedni poziom życia ludności rolniczej oraz dostępność produktów po rozsądnych cenach. 17. Powód w postępowaniu głównym zauważył także, iż przepadek depozytu w przypadku niedopełnienia obowiązku wywozu lub przywozu towarów stanowi w istocie sankcję karną, podczas gdy postanowienia Traktatu nie upoważniły ani Rady ani Komisji do wprowadzania takich środków. 18. Powyższy argument opiera się na błędnej analizie systemu depozytów, którego nie można zrównać z sankcją karną, gdyż ma on jedynie gwarantować wykonanie dobrowolnie przyjętych zobowiązań. 19. Nieistotne są argumenty podniesione przez powoda w postępowaniu głównym, opierające się po pierwsze na fakcie, że komórki organizacyjne Komisji nie są w stanie technicznie wykorzystać informacji dostarczonych przez krytykowany system, tak więc pozbawiony jest on jakiegokolwiek praktycznego znaczenia; po drugie zaś na fakcie, iż dobra, których dotyczy spór, objęte są

14 systemem przetwarzania pod kontrolą celną. Powyższe argumenty nie pozwalają na kwestionowanie obowiązujących zasad systemu depozytów. 20. Jak wynika z powyższych rozważań, system licencji zawierających zobowiązanie licencjobiorcy do dokonania eksportu lub importu, którego wykonanie gwarantowane jest przez złożenie depozytu, nie narusza żadnego prawa o podstawowym charakterze. Mechanizm depozytów stanowi odpowiednią metodę realizacji celów zawartych w art. 40 [34] ust. 3 TWE odnośnie ustanowienia wspólnej organizacji rynków rolnych jak również odpowiada wymogom art. 43 [37] TWE. Pojęcie: "siła wyższa" 21. Drugie pytanie podniesione przez Verwalrtugnsgericht dotyczy tego, czy w przypadku potwierdzenia przez Trybunał ważności kwestionowanych przepisów Rozporządzenia nr 120/67, art. 9 Rozporządzenia Komisji nr 473/67, które ma charakter wykonawczy do pierwszego z wymienionych rozporządzeń, jest zgodny z prawem w ten sposób, że wyłącza przepadek depozytu w przypadku nie dopełnienia obowiązku wywozu lub przywozu z powodu okoliczności uznanych za siłę wyższą. 22. Z okoliczności leżących u podstaw wniosku o wydanie orzeczenia wstępnego wynika, że sąd uznaje za nadmierny i sprzeczny z ww. zasadami art. 1 Rozporządzenia nr 473/67, w zakresie, w jakim ogranicza możliwość zwolnienia się z obowiązku przywozu lub wywozu, lub zwrotu depozytu tylko do "sytuacji, które można uznać za siłę wyższą". W świetle dotychczasowego doświadczenia Verwaltungsgericht uznaje, że przepis ten jest zbyt rygorystyczny, narażając eksporterów na przepadek depozytu w sytuacji, gdy nie doszło do eksportu z usprawiedliwionych względów, które jednak nie mieszczą się w interpretowanym ściśle pojęciu siły wyższej. Powód w postępowaniu głównym uznaje, że przepis ten jest zbyt surowy, ponieważ ogranicza możliwość zwrotu depozytu tylko do przypadku siły wyższej, nie biorąc pod uwagę okoliczności uzasadnionych względami natury handlowej. 23. Pojęcie siły wyższej, przyjęte w rozporządzeniach z zakresu wspólnej polityki rolnej, uwzględnia szczególny charakter regulowanej prawem publicznym relacji pomiędzy przedsiębiorcami a administracją krajową oraz cele tych rozporządzeń. Z przepisów rozporządzeń oraz celów jakim służą wynika, że pojęcie siły wyższej nie ogranicza się do całkowitej niemożliwości spełnienia świadczenia. Pod pojęciem tym należy rozumieć nadzwyczajne okoliczności, leżące poza kontrolą importera lub eksportera, których konsekwencji, pomimo dołożenia należytej staranności, nie można było uniknąć bez poniesienia nadmiernych kosztów. Pojęcie to daje możliwość dokonywania elastycznej oceny nie tylko powodów, na które powołuje się przedsiębiorca, ale także staranności jaką eksporter powinien dołożyć w celu wykonania obowiązku przywozu lub wywozu oraz kosztów jakie powinien zaakceptować dla realizacji tego zobowiązania. 24. Powoływana przez sąd krajowy kwestia przepadku, uznana przez niego za nieuzasadnione i nadmierne obciążenie eksporterów, wydaje się dotyczyć tylko sytuacji, w których nie doszło do realizacji kontraktu eksportowego z winy samego eksportera lub ze względu na popełniony przez niego błąd, lub ze względów czysto komercyjnych. Krytyka skierowana pod adresem art. 9 Rozporządzenia nr 473/67 prowadzi w rzeczywistości do zastąpienia względów opartych wyłącznie na interesach i zachowaniu określonych przedsiębiorców, systemem przyjętym w interesie publicznym Wspólnoty. System ten, wprowadzony w oparciu o zasady Rozporządzenia nr 120/67 przez Rozporządzenie nr 473/67, ma na celu zwolnienie handlowców z ciążącego na nich obowiązku wyłącznie w przypadkach, w których nie można było zrealizować transakcji w okresie obowiązywania licencji importowej lub eksportowej w rezultacie zdarzeń wymienionych w tych przepisach. Poza sytuacjami, za które nie ponoszą oni odpowiedzialności, importerzy i eksporterzy zobowiązani są zastosować się do przepisów rozporządzeń wspólnej polityki rolnej i nie mogą zastępować ich treści względami opartymi na ich indywidualnych interesach. 25. Z powyższego wynika, że poprzez ograniczenia możliwości zwolnienia się z obowiązku wyeksportowania produktu oraz zwrotu depozytu gwarancyjnego do spraw spowodowanych działaniem siły wyższej, prawodawca wspólnotowy wydał przepis, który nie nakładając nadmiernych obciążeń na importerów lub eksporterów, jest właściwym środkiem służącym zapewnieniu normalnego

15 funkcjonowania jednolitego rynku zbóż w sposób zgodny z interesem ogólnym, określonym w art. 39 [33] TWE. Dlatego nie można podważać ważności systemu depozytów gwarancyjnych, kwestionując legalność przepisów ograniczających ich zwrot do przypadku siły wyższej. Wybrane orzeczenia Teza orzeczenia 1. Ważnośćśrodków stosowanych przez instytucje Wspólnot może byćoceniana wyłącznie w świetle prawa wspólnotowego. Prawo wynikające z Traktatu, będącego niezależnym źródłem prawa, nie może być z samej swej natury uchylone przez prawo wewnętrzne, niezależnie od jego rangi, bez podważania jego charakteru jako prawa wspólnotowego i bez podawania w wątpliwośćpodstaw prawnych Wspólnoty. W związku z tym ważnośćśrodków Wspólnoty oraz ich skutecznośćw prawie wewnętrznym nie może byćpodważana poprzez stwierdzenia, że jest ono rzekomo przeciwne prawom fundamentalnym sformułowanym w. konstytucji państwa członkowskiego czy teżzasadom jego konstytucyjnej struktury. 2. Poszanowanie praw fundamentalnych stanowi integralnączęśćogólnych zasad prawa chronionych przez TrybunałSprawiedliwości. Ochrona takich praw, inspirowana konstytucyjnymi tradycjami wspólnymi dla wszystkich państw członkowskich, musi byćzagwarantowana w ramach struktur i celówwspólnoty.(...) Stan faktyczny W sierpniu 1967 roku firma eksportowo-importowa Internationale Handelsgesellschaft z siedzibąwe Frankfurcie nad Menem uzyskała licencjęna wywóz 20 tys. t kukurydzy w terminie do końca 1967 roku. Zgodnie z rozporządzeniem Rady EWG 120/67 firma musiała złożyćdepozyt gwarantujący, że przyznana kwota zostanie wywieziona w określonym terminie. Ponieważfirma nie wywiązała się ze zobowiązania, depozyt został zajęty przez organ administracji. Firma Intemationale Handelsgesellschaft złożyła sprzeciw, a wobec braku reakcji wszczęła postępowanie przed sądem administracyjnym we Frankfurcie. Sąd zwróciłsięna podstawie art.177 Traktatu EWG z wnioskiem o rozstrzygnięcie kwestii wstępnej: czy działania organów administracji oraz pewne przepisy rozporządzeńewg 120/67 i 473/67 dotyczące licencji wywozowych były legalne. Niemiecki sąd administracyjny stwierdził, że jakkolwiek regulacja prawna Wspólnot nie jest prawem niemieckim, musi ona jednak respektowaćprawa zasadnicze gwarantowane przez konstytucję niemiecką. W przeciwnym przypadku zasada prymatu prawa wspólnotowego byłaby niezgodna z konstytucją. System depozytowy był, zdaniem sądu sprzeczny z zasadami swobody gospodarczej wynikającymi z art. 2 i 14 ustawy zasadniczej. Stanowiska stron Intemationale Handelsgesellschaft jako powód po podaniu faktycznych przyczyn, dla których nie mogła zrealizowaćw terminie przyznanej licencji eksportowej, stwierdziła, że przepadek depozytu w istocie stanowi sankcjękarną, podczas gdy postanowienia traktatu EWG dotyczące polityki rolnej takiej możliwości nie przewidują. System depozytowy jest teżsprzeczny z zasadą proporcjonalności (rozumianej jako ograniczenie interwencji ze strony władz Wspólnoty), będącą ogólnązasadąprawa uznanąprzez wszystkie państwa członkowskie i stanowiącątym samym integralnączęśćtraktatu EWG, a ponadto jest nieefektywny z punktu widzenia celów przepisów prawa wspólnotowego. Strona pozwana - urząd administracji publicznej do spraw eksportu zboża i środków żywności - stwierdziła, że TrybunałSprawiedliwości nie ma prawa oceny postanowieńprawa wspólnotowego z punktu widzenia jego zgodności z przepisami prawa wewnętrznego, w tym norm konstytucyjnych i praw fundamentalnych. Zasada swobody decyzji gospodarczych określona w konstytucji niemieckiej stanowi jednąz podstaw fundamentalnych wartości, na których opiera się prawo Wspólnot. Przedstawiciel Komisji zaprezentowałpogląd, że organy Wspólnot są związane wyłącznie prawem wspólnotowym i dotyczy to równieżochrony praw zasadniczych. System depozytowy jego zdaniem podobnie jak w opinii interweniującego przedstawiciela rządu holenderskiego - jest istotny żpunktu widzenia organizacji i funkcjonowania rynku rolnego Wspólnoty Pierwszeńśtwo prawa unijnego przed prawem krajowym Sąd krajowy w postępowaniu ma obowiązek pominąć przepi prawa krajowego sprzeczny z prawem unijnym. 1. Prawo wspólnotowe wynikajace z traktatu, jako niezależnego źródła prawa, ze względu na swą istotę nie może być uchylone przez przepisy prawa krajowego i to niezależnie od ich rangi. Ważność działań instytucji Wspólnoty lub skutki takich działań w Państwie Członkowskim nie mogą być podważane ze względu na niezgodność z prawami podstawowymi wynikającymi z konstytucji państwa członkowskiego. 2. Odwołanie się do zasad i koncepcji prawa krajowego w celu oceny ważności środków przyjętych przez instytucje Wspólnoty miałoby niekorzystny wpływ na jednolitość i skuteczność prawa wspólnotowego. Ważność takich środków może być oceniana wyłącznie w świetle prawa /77 Simmenthal II WYROK TRYBUNAŁU z dnia 9 marca 1978 r.(*) Niestosowanie przez sąd krajowy ustawy sprzecznej z prawem wspólnotowym

16 [ ] W sprawie 106/77 mającej za przedmiot skierowany do Trybunału, na podstawie art. 177 traktatu EWG, przez Pretore de Susa (Włochy) wniosek o wydanie, w zawisłym przed tym sądem sporze pomiędzy Amministrazione delle Finanze dello Stato a Simmenthal SA, z siedzibą w Monza, orzeczenia w trybie prejudycjalnym wykładni art. 189 traktatu EWG, dotyczącej konkretnie konsekwencji wynikających z bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego w przypadku konfliktu z ewentualnymi sprzecznymi z nim przepisami prawa krajowego, TRYBUNAŁ, w składzie: H. Kutscher, prezes, M. Sørensen i G. Bosco, prezesi izb, A. M. Donner, P. Pescatore, A. J. Mackenzie Stuart i A. O Keeffe, sędziowie, rzecznik generalny: G. Reischl, sekretarz: A. Van Houtte, wydaje następujący Wyrok [ ] Co do prawa 1 Zważywszy, że postanowieniem z dnia 28 lipca 1977 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 29 sierpnia 1977 r. Pretore de Susa zwrócił się, na podstawie art. 177 traktatu EWG, z dwoma pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi zasady bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego ujętej w art. 189 traktatu, celem ustalenia konsekwencji, jakie wynikają z tej zasady w przypadku sprzeczności między normą prawa wspólnotowego a późniejszym przepisem prawa krajowego; 2 zważywszy, że, jak należy przypomnieć, na wcześniejszych etapach postępowania Pretore de Susa zwracał się już do Trybunału z pytaniami prejudycjalnymi, które miały pozwolić mu na ocenę zgodności z traktatem oraz pewnymi przepisami wykonawczymi w szczególności z rozporządzeniem Rady nr 805/68 z dnia 27 czerwca 1968 r. w sprawie wspólnej organizacji rynków w sektorze mięsa wołowego i cielęcego (Dz.U. L 148, str. 24) opłat sanitarnych, pobieranych od importowanego mięsa wołowego i cielęcego na podstawie tekstu jednolitego włoskich ustaw sanitarnych, których wysokość została po raz ostatni określona w tabeli załączonej do ustawy nr 1239 z dnia 30 grudnia 1970 r. (GU nr 26 z dnia 1 lutego 1971 r.); 3 że w wyniku odpowiedzi udzielonych przez Trybunał w wyroku z dnia 15 grudnia 1976 r. w sprawie 35/76 (Rec. str. 1871) Pretore de Susa, uznawszy pobór wspomnianych opłat za sprzeczny z przepisami prawa wspólnotowego, nakazał Amministrazione delle Finanze dello Stato dokonać zwrotu nienależnie pobranych opłat wraz z odsetkami; 4 że nakaz ten spotkał się ze strony Amministrazione delle Finanze dello Stato ze sprzeciwem; 5 że Pretore de Susa uznał, wziąwszy pod uwagę argumenty stron w postępowaniu w sprawie sprzeciwu, iż istnieje problem sprzeczności między określonymi normami wspólnotowymi a późniejszą ustawą krajową, to jest ustawą nr 1239/70; 6 że, jak przypomniał, zgodnie z najnowszym orzecznictwem włoskiego sądu konstytucyjnego (wyroki w sprawach 232/75 i 205/75, postanowienie w sprawie 206/76) w celu rozstrzygnięcia takiego problemu należy na podstawie art. 11 konstytucji przedstawić sprawę niekonstytucyjności kwestionowanej ustawy samemu sądowi konstytucyjnemu; 7 że Pretore de Susa, biorąc pod uwagę, po pierwsze, utrwalone orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości w kwestii stosowania prawa wspólnotowego w porządkach prawnych państw członkowskich, a po drugie, niedogodności, jakie mogłyby się pojawić w sytuacji, gdyby sąd, zamiast samodzielnie uznać za nieskuteczną ustawę stojącą na przeszkodzie pełnej skuteczności prawa wspólnotowego, musiał podnosić kwestię jej konstytucyjności, zwrócił się do Trybunału z następującymi pytaniami: a) Zważywszy, że zgodnie z art. 189 traktatu EWG oraz utrwalonym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich bezpośrednio stosowanym przepisom wspólnotowym należy zapewnić, w celu ochrony uprawnień podmiotów indywidualnych, pełną i całkowitą skuteczność oraz jednolite stosowanie w porządkach prawnych państw członkowskich, niezależnie od jakiejkolwiek normy lub praktyki wewnętrznej, czy w związku z tym moc prawną tych przepisów należy rozumieć w ten sposób, iż późniejsze przepisy krajowe sprzeczne z normami wspólnotowymi należy z mocy prawa uznać za nieskuteczne, bez konieczności oczekiwania na ich zniesienie przez samego ustawodawcę krajowego (uchylenie) lub przez inne organy konstytucyjne (stwierdzenie niekonstytucyjności), w szczególności biorąc pod uwagę, w tym drugim przypadku, że ponieważ do czasu takiego stwierdzenia ustawa krajowa jest w pełni obowiązująca, nie można zapewnić skuteczności norm wspólnotowych, a co za tym idzie ich pełnego, całkowitego i jednolitego stosowania, a także ochrony praw jednostek?

17 b) W związku z pytaniem poprzednim, przy założeniu, że prawo wspólnotowe dopuszcza odsunięcie w czasie ochrony prawa jednostek wynikających z bezpośrednio stosowanych przepisów wspólnotowych do momentu rzeczywistego uchylenia przez organy krajowe ewentualnych przepisów sprzecznych z normami wspólnotowymi, czy uchylenie to musi zawsze mieć charakter całkowicie retroaktywny, by zapobiec jakiemukolwiek naruszeniu praw jednostek? Co do celowości wniosku do Trybunału 8 Zważywszy, że podczas rozprawy pełnomocnik rządu włoskiego zwrócił uwagę Trybunału na wyrok sądu konstytucyjnego z dnia 22 grudnia 1977 r. w sprawie 163/77, wydany w odpowiedzi na pytania prawne sądów w Mediolanie i Rzymie i stwierdzający niekonstytucyjność pewnych przepisów ustawy nr 1239 z dnia 30 grudnia 1970 r., w tym przepisów rozpatrywanych w postępowaniu przed Pretore de Susa; 9 Że, jego zdaniem, w związku ze zniesieniem kwestionowanych przepisów wskutek uznania ich za niekonstytucyjne, pytania Pretore de Susa stały się bezprzedmiotowe, nie ma zatem potrzeby udzielać na nie odpowiedzi; 10 zważywszy, że należy przypomnieć w tej kwestii, iż zgodnie z utrwaloną praktyką Trybunał uznaje się za związany wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożonym na podstawie art. 177 tak długo, jak długo wniosek ten nie zostanie wycofany przez wnioskujący sąd lub uchylony w wyniku odwołania do sądu wyższej instancji; 11 że powołany wyrok nie rodzi takiego skutku, gdyż został wydany w postępowaniu niezależnym od sprawy, w której zwrócono się do Trybunału, który z kolei nie jest władny oceniać skuteczności tego wyroku wobec podmiotów trzecich; 12 że należy zatem odrzucić wstępny zarzut podniesiony przez rząd włoski; Co do istoty 13 Zważywszy, że pierwsze pytanie dotyczy w istocie określenia konsekwencji, jakie płyną z bezpośredniego stosowania przepisu prawa wspólnotowego w przypadku niezgodności z późniejszym przepisem prawa jednego z państw członkowskich; 14 zważywszy, że bezpośrednie stosowanie oznacza z tego punktu widzenia, iż normy prawa wspólnotowego winny wywierać w całości właściwe im skutki prawne, w sposób jednolity we wszystkich państwach członkowskich, od momentu wejścia w życie i przez cały okres obowiązywania; 15 że w związku z tym przepisy te stanowią bezpośrednie źródło praw i obowiązków wszystkich podmiotów, których dotyczą, zarówno państw członkowskich, jak i jednostek, będących stronami stosunków prawnych podlegających prawu wspólnotowemu; 16 że skuteczność ta dotyczy również każdego sądu, który w ramach swoich kompetencji ma za zadanie, jako organ państwa członkowskiego, ochronę uprawnień wynikających dla jednostek z prawa wspólnotowego; 17 ponadto, zgodnie z zasadą wyższości prawa wspólnotowego bezpośrednio stosowane postanowienia traktatu oraz akty wydawane przez instytucje nie tylko powodują w stosunku do prawa krajowego państw członkowskich, od chwili wejścia w życie, nieskuteczność z mocy prawa wszelkich sprzecznych z nimi obowiązujących przepisów prawa krajowego, ale także jako integralne elementy porządku prawnego obowiązującego na terytorium każdego z państw członkowskich, mające wyższą moc prawną uniemożliwiają stanowienie nowych, ważnych aktów prawa krajowego, gdyby były one niezgodne z normami wspólnotowymi; 18 bowiem uznanie jakiejkolwiek mocy prawnej krajowych aktów normatywnych naruszających zakres uprawnień ustawodawczych Wspólnoty lub z innego względu niezgodnych z przepisami prawa wspólnotowego oznaczałoby zaprzeczenie mocy wiążącej zobowiązań podjętych w sposób bezwarunkowy i nieodwołalny przez państwa członkowskie na mocy traktatu i zakwestionowanie tym samym fundamentów Wspólnoty; 19 że podobne rozumowanie wynika z logiki art. 177 traktatu, zgodnie z którym każdy sąd krajowy ma prawo zwrócić się do Trybunału, jeżeli tylko uzna orzeczenie prejudycjalne w przedmiocie wykładni lub ważności, dotyczące prawa wspólnotowego, za niezbędne do wydania wyroku; 20 że skuteczność ( effet utile ) tego postanowienia zostałaby ograniczona, gdyby sąd nie był w stanie bezpośrednio zastosować prawa wspólnotowego w sposób zgodny z orzeczeniem Trybunału; 21 że z całości powyższych rozważań wynika, iż każdy sąd krajowy orzekający w ramach swoich kompetencji ma obowiązek stosować w całości prawo wspólnotowe i zapewnić ochronę uprawnień wynikających z tego prawa dla jednostek, odmawiając zastosowania jakiegokolwiek przepisu prawa krajowego, który byłby ewentualnie z nim sprzeczny, zarówno wcześniejszego, jak późniejszego od normy wspólnotowej; 22 że w związku z tym sprzeczne z wymogami wynikającymi z samej natury prawa wspólnotowego byłyby wszelkie przepisy obowiązujące w krajowym porządku prawnym oraz wszelka praktyka legislacyjna, administracyjna lub sądowa, powodujące ograniczenie skuteczności tego prawa poprzez odmowę przyznania sądowi, w którego kompetencji leży jego zastosowanie, uprawnienia do uczynienia, w momencie stosowania tego prawa, wszystkiego, co niezbędne do pominięcia krajowych przepisów ustawowych stojących na przeszkodzie pełnej skuteczności prawa wspólnotowego;

18 23 że byłoby tak, gdyby w przypadku sprzeczności między przepisem prawa wspólnotowego a ustawą krajową rozstrzygnięcie tego konfliktu zastrzeżone było dla innego organu niż sąd, który ma zastosować prawo wspólnotowe, wyposażonego we własne uprawnienia dyskrecjonalne, nawet gdyby wynikające stąd przeszkody dla pełnej skuteczności tego prawa były tylko przejściowe; 24 że na pierwsze pytanie należy wobec tego odpowiedzieć w ten sposób, iż sąd krajowy, mający w ramach swoich kompetencji za zadanie zastosować przepisy prawa wspólnotowego, zobowiązany jest zapewnić pełną skuteczność tych norm, nie stosując w razie konieczności, z mocy własnych uprawnień, wszelkich, nawet późniejszych, sprzecznych z nimi przepisów ustawodawstwa krajowego, i nie można przy tym wymagać od niego wnioskowania ani oczekiwania na zniesienie tych przepisów w drodze ustawodawczej lub w jakimkolwiek innym trybie konstytucyjnym; 25 zważywszy, że drugie pytanie dotyczy w istocie kwestii, czy w przypadku dopuszczenia odsunięcia w czasie ochrony uprawnień jednostek wynikających z przepisów wspólnotowych do momentu rzeczywistego zniesienia przez właściwe organy krajowe ewentualnych sprzecznych z nimi przepisów krajowych zniesienie to musi w każdym przypadku mieć charakter w pełni retroaktywny, by zapobiec jakiemukolwiek naruszeniu praw jednostek; 26 zważywszy, że z odpowiedzi na pierwsze pytanie wynika, iż sąd krajowy zobowiązany jest zapewnić ochronę praw jednostek wynikających z przepisów prawa wspólnotowego i nie można przy tym wymagać od niego wnioskowania ani oczekiwania na rzeczywiste zniesienie, przez uprawnione do tego organy krajowe, ewentualnych przepisów krajowych stojących na przeszkodzie bezpośredniemu zastosowaniu norm wspólnotowych; 27 że, jak się więc okazuje, drugie pytanie jest bezprzedmiotowe; W przedmiocie kosztów 28 Zważywszy, że koszty poniesione przez Republikę Włoską oraz Komisję Wspólnot Europejskich, które przedstawiły Trybunałowi uwagi, nie podlegają zwrotowi; 29 że dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny w stosunku do postępowania zawisłego przed Pretore de Susa, zatem do niego należy rozstrzygnięcie o kosztach; z powyższych względów TRYBUNAŁ, rozstrzygając w przedmiocie pytań postawionych mu przez Pretore de Susa postanowieniem z dnia 28 lipca 1977 r., orzeka, co następuje: Sąd krajowy, mający w ramach swoich kompetencji za zadanie zastosować przepisy prawa wspólnotowego, zobowiązany jest zapewnić pełną skuteczność tych norm, nie stosując w razie konieczności, z mocy własnych uprawnień, wszelkich, nawet późniejszych, sprzecznych z nimi przepisów ustawodawstwa krajowego, i nie można przy tym wymagać od niego wnioskowania ani oczekiwania na zniesienie tych przepisów w drodze ustawodawczej lub w jakimkolwiek innym trybie 6. 8/81 Ursula Becker p. Finanzamt Münster-Innenstadt WYROK TRYBUNAŁU z dnia 19 stycznia 1982 r.(*) Skuteczność dyrektyw [ ] W sprawie 8/81 mającej za przedmiot, skierowany do Trybunału na podstawie art. 177 traktatu EWG, przez Finanzgericht (sąd do spraw podatkowych) w Münster, wniosek o wydanie, w ramach toczącego się przed tym sądem postępowania między: Ursulą Becker, pośrednikiem kredytowym prowadzącym działalność na własny rachunek, zamieszkałą w Münster, a Finanzamt Münster-Innenstadt (urzędem podatkowym dla centrum miasta Münster), orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni art. 13 część B lit. d) pkt 1 szóstej dyrektywy Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku, TRYBUNAŁ, w składzie: M. J. Mertens de Wilmars, prezes, G. Bosco, A. Touffait i O. Due, prezesi izby, P. Pescatore, Mackenzie Stuart, A. O Keeffe, T. Koopmans, U. Everling, A. Chloros i F. Grévisse, sędziowie, rzecznik generalny: Sir Gordon Slynn, sekretarz: A. Van Houtte, wydaje następujący Wyrok [ ] Co do prawa 1 Postanowieniem z dnia 27 listopada 1980 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 14 stycznia 1981 r., Finanzgericht Münster, na podstawie art. 177 traktatu EWG, skierował do Trybunału pytanie prejudycjalne w sprawie wykładni art. 13 część B lit. d) pkt 1 szóstej dyrektywy Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji

19 ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do podatków obrotowych wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku (Dz.U. L 145, str. 1, zwanej dalej szóstą dyrektywą ) w celu stwierdzenia, czy przepis ten można uznać za bezpośrednio stosowany w Republice Federalnej Niemiec począwszy od dnia 1 stycznia 1979 r., wobec nieprzyjęcia przez to państwo członkowskie w wyznaczonym terminie przepisów niezbędnych dla jego wykonania. Okoliczności leżące u podstaw sporu 2 Należy przypomnieć, że szósta dyrektywa została wydana w dniu 17 maja 1977 r. oraz że zgodnie z jej art. 1 państwa członkowskie zobowiązane zostały najpóźniej do dnia 1 stycznia 1978 r. wydać przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne w celu dostosowania systemu podatku od wartości dodanej do wymogów dyrektywy. Ponieważ kilka państw członkowskich, w tym Republika Federalna Niemiec, nie było w stanie dokonać we właściwym czasie niezbędnych zmian, Rada dziewiątą dyrektywą 78/583 z dnia 26 czerwca 1978 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do podatków obrotowych (Dz.U. L 194, str. 16) przedłużyła tym państwom członkowskim termin wyznaczony w art. 1 szóstej dyrektywy do dnia 1 stycznia 1979 r. 3 Republika Federalna Niemiec zastosowała się do szóstej dyrektywy dopiero od dnia 1 stycznia 1980 r. ustawą z dnia 26 listopada 1979 r. (Bundesgesetzblatt I, str. 1953). 4 Z treści postanowienia odsyłającego wynika, że skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym, wykonująca na własny rachunek zawód pośrednika kredytowego, złożyła w miesięcznych deklaracjach dotyczących podatku obrotowego za okres od marca do czerwca 1979 r. wniosek o zwolnienie od podatku w zakresie dokonanych przez nią czynności, twierdząc, że szósta dyrektywa, której art. 13 część B lit. d) pkt 1 nakłada na państwa członkowskie obowiązek zwolnienia od podatku od wartości dodanej między innymi udzielania oraz negocjacji [pośrednictwa] w sprawach kredytu, stanowiła już od dnia 1 stycznia 1979 r. część prawa krajowego. 5 Z akt sprawy wynika, że skarżąca poinformowała Finanzamt o wysokości obrotów oraz o wysokości podatku naliczonego, powołując się jednocześnie na zwolnienie przewidziane w art. 13 część B lit. d) ust. 1 szóstej dyrektywy. W konsekwencji za każdym razem deklarowała podatek należny w kwocie zero oraz odliczenia podatku naliczonego. 6 Finanzamt nie zaakceptował złożonych przez nią deklaracji i w decyzjach podatkowych dotyczących spornych miesięcy dokonał z urzędu, zgodnie z przepisami krajowymi, które nie były jeszcze wtedy zmienione, opodatkowania dokonanych przez skarżącą czynności podatkiem obrotowym z uwzględnieniem odliczenia podatku naliczonego. 7 Po oddaleniu odwołania skarżącej wniosła ona w oparciu o wyżej wymieniony przepis szóstej dyrektywy skargę na te decyzje do Finanzgericht. 8 W postępowaniu przed Finanzgericht Finanzamt bronił się, że w spornym okresie szósta dyrektywa nie została jeszcze wykonana w Republice Federalnej Niemiec. Wskazał ponadto, że zgodnie z koncepcją prezentowaną przez wszystkie państwa członkowskie nie można uznać, iż art. 13 część B przyznaje bezpośrednio skuteczne prawo, zważywszy, że przepis ten przyznaje państwom członkowskim pewną swobodę uznania. 9 Właśnie w celu rozwiązania tego sporu Finanzgericht skierował do Trybunału pytanie, sformułowane w następujący sposób: Czy przepis w sprawie zwolnienia z podatku obrotowego pośrednictwa w sprawach kredytu zawarty w tytule X, art. 13 część B lit. d) pkt 1 szóstej dyrektywy Rady z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do podatków obrotowych wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku (77/388/EWG) jest bezpośrednio stosowany w Republice Federalnej Niemiec począwszy od dnia 1 stycznia 1979 r.?. 10 Skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym nie wskazała swojego przedstawiciela w postępowaniu przed Trybunałem. Jej stanowisko popiera Komisja, która przedstawiła Trybunałowi argumentację w celu wykazania, że jednostki mogą dochodzić korzyści wynikających z art. 13 część B lit. d) pkt 1 szóstej dyrektywy. 11 Natomiast pozwane władze administracyjne oraz rząd Republiki Federalnej Niemiec przedstawiły szereg argumentów na poparcie tezy, że na sporny przepis nie można się było powoływać w okresie, kiedy odpowiednie przepisy wykonawcze nie zostały jeszcze wprowadzone w Republice Federalnej Niemiec, to znaczy w roku podatkowym Taki sam punkt widzenia przedstawił rząd Republiki Francuskiej. Co do istoty 12 Pozwane władze administracyjne, rząd Republiki Federalnej Niemiec oraz rząd Republiki Francuskiej nie kwestionują faktu, że jednostki mogą w niektórych okolicznościach powoływać się na przepisy dyrektywy, jak wynika z orzecznictwa Trybunału, ale utrzymują one, że takiego skutku nie można przypisać przepisowi będącemu przedmiotem sporu przed sądem krajowym. 13 Zdaniem rządu francuskiego dyrektywy w sprawach podatkowych służą stopniowej harmonizacji różnych krajowych systemów podatkowych, a nie zastąpieniu ich wspólnotowym systemem podatkowym. Jest tak również w przypadku szóstej dyrektywy, zawierającej wiele przepisów, których warunki stosowania zostały w znacznym

20 stopniu pozostawione do uznania państw członkowskich. Ponieważ dyrektywa ta przyznaje państwom członkowskim w bardzo wielu kwestiach swobodę wyboru, rząd francuski ocenia, że dyrektywa ta, jako całość, nie wywiera żadnego skutku w państwach członkowskich, zanim nie zostaną ustanowione właściwe przepisy krajowe. 14 Jej zdaniem, przy czym rząd Republiki Federalnej Niemiec podziela to stanowisko, nie można w każdym razie przypisać art. 13 bezpośredniej skuteczności, zważywszy na zakres swobodnego uznania, uprawnienia oraz swobodę wyboru, przewidziane w tym artykule. 15 Pozwane władze administracyjne, popierane przez rząd Republiki Federalnej Niemiec zwracają również uwagę na spójność systemu podatkowego, który przewiduje dyrektywa, a w szczególności na problemy wynikające ze wzajemnego zazębiania się opodatkowania, charakterystycznego dla podatku od wartości dodanej. Władze administracyjne uważają, że nie sposób rozpatrywać zwolnienia od podatku przewidzianego w art. 13 część B lit. d) pkt 1 w oderwaniu od całego kontekstu, bez zakłócenia działania całego mechanizmu rozważanego systemu podatkowego. 16 Wobec powyższych argumentów należy zbadać problem w kontekście samej dyrektywy, jak i rozważanego systemu podatkowego oraz w świetle orzecznictwa Trybunału odnoszącego się do skuteczności dyrektyw. W przedmiocie skuteczności dyrektyw w ogólności 17 Zgodnie z art. 189 akapit trzeci traktatu dyrektywa wiąże każde państwo członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. 18 Z cytowanego fragmentu wynika, że na państwach będących adresatami dyrektywy ciąży zobowiązanie rezultatu, które musi zostać wykonane w terminie wyznaczonym przez samą dyrektywę. 19 Wynika stąd, że we wszystkich przypadkach prawidłowego wykonania dyrektywy wywiera ona skutki wobec jednostek poprzez przepisy wykonawcze wydane przez dane państwo członkowskie (wyrok z dnia 6 maja 1980 r. w sprawie 102/79 Komisja przeciwko Belgii, Rec. str. 1473). 20 Natomiast problemy szczególnego rodzaju powstają, w przypadku gdy państwo członkowskie nie zapewniło poprawnego wykonania przepisów dyrektywy, a w szczególności, w przypadku gdy przepisy dyrektywy nie zostały wykonane mimo upływu terminu wyznaczonego do jej wykonania. 21 Z utrwalonego orzecznictwa Trybunału, a w ostatnim czasie z wyroku z dnia 5 kwietnia 1979 r. w sprawie 148/78 Ratti, Rec. str. 1629, wynika, że o ile na mocy art. 189 rozporządzenia są bezpośrednio stosowane, a w konsekwencji ze względu na swój charakter mogą być bezpośrednio skuteczne, o tyle jednak nie wynika z tego, że inne kategorie aktów, do których odnosi się ten artykuł, nie mogą nigdy wywołać analogicznych skutków. 22 Byłoby bowiem niezgodne z wiążącym charakterem, jaki mają dyrektywy na mocy art. 189, aby jednostki pozbawione były możliwości powoływania się na obowiązki ustanowione w dyrektywie. 23 Zwłaszcza w przypadku gdyby władze wspólnotowe nałożyły dyrektywą na państwa członkowskie obowiązek podjęcia określonych działań, skuteczność ( effet utile ) takiego aktu zostałby osłabiony, gdyby zainteresowane podmioty nie mogły powołać się na ten akt przed sądem, a sądy krajowe nie mogły uwzględnić go jako elementu prawa wspólnotowego. 24 W konsekwencji państwo członkowskie, które nie wydało w wyznaczonym terminie przepisów wykonawczych wymaganych przez dyrektywę, nie może przeciwstawiać jednostkom niewykonania przez samo to państwo obowiązków ciążących na nim na mocy dyrektywy. 25 W ten sposób, jeśli przepisy dyrektywy z punktu widzenia ich treści wydają się bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne, to wobec braku w wyznaczonych terminach przepisów wykonawczych można się na nie powołać wobec wszelkich przepisów prawa krajowego niezgodnych z dyrektywą, bądź też jeśli ich charakter pozwala określić uprawnienia, jakich jednostki mogą dochodzić od państwa. 26 Celem pytania skierowanego przez Finanzgericht jest rozstrzygnięcie, czy charakter taki posiada art. 13 część B lit. d) pkt 1 dyrektywy, zgodnie z którym państwa członkowskie zwalniają, na warunkach, które ustalają w celu zapewnienia właściwego i prostego zastosowania zwolnień od podatku i zapobieżenia oszustwom podatkowym, unikaniu opodatkowania lub nadużyciom: [ ] d) następujące transakcje: [ ] 1. udzielanie oraz negocjacje [pośrednictwo] w sprawach kredytu [ ]. W przedmiocie systemu ustanowionego przez dyrektywę oraz kontekstu 27 Przepis ten, jeśli go rozważać samodzielnie, w zakresie, w jakim określa zwolnione od podatku świadczenie i osobę uprawnioną do zwolnienia, jest wystarczająco precyzyjny, aby mogły się na niego powoływać zainteresowane podmioty oraz aby mógł być stosowany przez sądy. Jednakże konieczne jest jeszcze zbadanie, czy prawo do zwolnienia można uznać za bezwarunkowe, jeśli się weźmie pod uwagę system ogólny wprowadzony przez dyrektywę oraz kontekst art. 13, jak również szczególne cechy systemu podatkowego, w ramach którego ma być zastosowane to zwolnienie. 28 Jeżeli chodzi o system ogólny wprowadzony przez dyrektywę, to należy zbadać, po pierwsze, argument wynikający z okoliczności, że poruszany przez sąd krajowy przepis stanowi integralną część dyrektywy harmonizującej