CURRENT NOTES. Dendroflora Ogrodu Roślin Leczniczych w Plewiskach koło Poznania. Ogólna charakterystyka obiektu

Transkrypt

1 Dendroflora Ogrodu Roślin Leczniczych w Plewiskach koło Poznania CURRENT NOTES 93 Dendroflora Ogrodu Roślin Leczniczych w Plewiskach koło Poznania WALDEMAR BUCHWALD *, ARTUR ADAMCZAK Zakład Botaniki, Hodowli i Agrotechniki Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich ul. Libelta Poznań * autor, do którego należy kierować korespondencję: wbuchwald@iripz.pl S t r e s z c z e n i e W latach przeprowadzono inwentaryzację dendroflory Ogrodu Roślin Leczniczych Instytutu Roślin i Przetworów Zielarskich w Plewiskach koło Poznania. Stwierdzono 230 gatunków i odmian roślin drzewiastych należących do 61 rodzin botanicznych. Wśród nich odnotowano 58 gatunków roślin zielarskich. Najliczniej reprezentowane były następujące rodziny: Rosaceae (37 taksonów), Caprifoliaceae (15), Fabaceae (13), Pinaceae (12) i Aceraceae (11). Słowa kluczowe: park dworski, drzewa i krzewy, rośliny lecznicze Ogólna charakterystyka obiektu Ogród Roślin Leczniczych Instytutu Roślin i Przetworów Zielarskich powstał w 1946 r. na terenie parku dworskiego położonego na południowy zachód od Poznania, tuż za obecnymi granicami administracyjnymi miasta. Zajmuje powierzchnię około 3 ha, otoczony jest zabudowaniami gospodarczymi i polami uprawnymi. Wieś Plewiska, w której znajduje się Ogród, należy do gminy Komorniki i usytuowana jest przy starym trakcie stęszewskim. Znajdował się tu duży folwark o powierzchni około 400 ha. Od 1237 r. wieś stanowiła posiadłość biskupów poznańskich. Ostatni, przedwojenni właściciele Plewisk rodzina Freudenreich zbudowali w połowie XIX w. dworek i założyli park w stylu angielskim [1] (fot. 1). Założycielem i głównym projektantem Ogrodu Roślin Leczniczych był prof. Wacław Strażewicz, twórca i pierwszy dyrektor Państwowego Instytutu

2 W. Buchwald, A. Adamczak 94 Naukowego Leczniczych Surowców Roślinnych w Poznaniu obecnie Instytutu Roślin i Przetworów Zielarskich [2, 3]. W parku przeprowadzono prace porządkowe i przystosowano go do założenia kolekcji roślin zielarskich. Pozostawiono wszystkie drzewa, niektóre ponaddwustuletnie, wydzielając większe powierzchnie w miejscach nie zacienionych, na których posadzono gatunki lecznicze. Ogród Roślin Leczniczych znajduje się na obszarze moreny dennej, na pograniczu leszczyńskiego i poznańskiego stadium zlodowacenia bałtyckiego. Położony jest na równinnym, płaskim terenie urozmaiconym przez niewielki staw, na glebie płowej, wytworzonej z gliny zwałowej moreny dennej. W warstwie wierzchniej zalega piasek gliniasty. Miąższość poziomu mineralno-próchnicznego waha się w granicach około 30 cm. Odczyn gleby (ph) wynosi około 7. Współrzędne geograficzne Ogrodu to N, E, wysokość nad poziom morza 84 m. Średnia temperatura roczna wynosi 9,1 0 C, natomiast roczna suma opadów średnio 530 mm. Kolekcje botaniczne i działalność Ogrodu W Ogrodzie zgromadzono około 1500 taksonów, z czego około 400 stanowiło przedmiot szczegółowych badań z zakresu aklimatyzacji, hodowli, uprawy, fitochemii oraz podstawę do opracowania gotowych form leku. Kolekcje podzielono na następujące działy: - Dział Systematyki Roślin obejmujący ponad 400 gatunków i służący do celów dydaktycznych. Ma on na celu zapoznanie zwiedzających z podziałem systematycznym roślin leczniczych i zawartymi w nich związkami czynnymi (fot. 2). - Dział Doświadczalnych Upraw Próbnych składający się z około 500 taksonów. Pozwala on na prowadzenie badań z zakresu nasiennictwa, nasionoznawstwa, rytmów rozwojowych i uprawy roślin oraz oceny wartości poszczególnych gatunków dla ziołolecznictwa. - Dział Drzew i Krzewów obejmujący ponad 200 taksonów, w tym wiele gatunków leczniczych. - Dział Roślin Szklarniowych składający się z około 400 taksonów egzotycznych roślin leczniczych i ozdobnych. Zielnik Ogrodu obejmuje około arkuszy. Jest on wykorzystywany do badań porównawczych i celów dydaktycznych. W zbiorach znajduje się także około próbek nasion i kolekcja surowców zielarskich gatunków rodzimych, aklimatyzowanych, a także roślin egzotycznych, których uprawa w naszych warunkach klimatycznych nie jest możliwa. Surowce te wykorzystuje się do identyfikacji i oceny handlowych próbek ziół. Obecnie głównym zadaniem Ogrodu jest gromadzenie kolekcji roślin leczniczych i przyprawowych oraz dostarczanie materiałów do badań nad lekami roślinnymi. Szczególną uwagę poświęca się gatunkom objętym w Polsce ochroną prawną. Na terenie całego kraju prowadzony jest monitoring szeregu stanowisk in situ tych tak-

3 Dendroflora Ogrodu Roślin Leczniczych w Plewiskach koło Poznania sonów, z uwzględnieniem zasobności oraz stopnia zagrożenia poszczególnych populacji. W Ogrodzie założono także kolekcję pochodzeniową tych gatunków. Od 1947 r. wydawany jest Index Seminum służący do wymiany materiałów siewnych z ponad dwustoma ogrodami botanicznymi na świecie. Prowadzone są badania z zakresu nasiennictwa, biologii kiełkowania nasion i ich przechowywania. Opracowywana jest metodyka ustalania zdolności kiełkowania nasion w warunkach laboratoryjnych oraz żywotności diaspor przechowywanych w nie ogrzewanym magazynie. Badaniami tymi objęto ponad 60 gatunków roślin zielarskich. Uzyskane wyniki były publikowane w czasopismach polskich i zagranicznych oraz wykorzystane w opracowywaniu zielarskich norm nasiennych [4]. Laboratorium fitochemiczne umożliwia wykonywanie badań nad zawartością związków biologicznie czynnych w surowcach zielarskich oraz prowadzenie prac z zakresu chemotaksonomii, a także dokonywanie wstępnej selekcji roślin leczniczych dla potrzeb hodowlanych. Ogród Roślin Leczniczych, jako unikalna baza dydaktyczna o takim profilu, pełni ważną funkcję w upowszechnianiu zielarstwa. Prowadzi się w nim szkolenia dla uczniów szkół podstawowych i średnich, studentów akademii rolniczych i wydziałów farmacji uniwersytetów medycznych, plantatorów i zbieraczy ziół, pracowników sklepów i hurtowni zielarskich, uczestników intensywnych kursów homeopatii organizowanych przez Uniwersytet Medyczny w Poznaniu i Stowarzyszenie Homeopatów oraz osób zainteresowanych zielarstwem [5]. W 1980 r. park dworski, w którym znajduje się Ogród, uznano za zabytek kultury i wpisano do rejestru zabytków (decyzja nr KL III /80 z dnia r., nr wg rejestru 1803/A). Na podstawie Ustawy o ochronie przyrody decyzją Ministra Środowiska z 27 grudnia 2005 r. Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich uzyskał zezwolenie na prowadzenie ogrodu botanicznego. Dokument ten jest formalnym potwierdzeniem, że Ogród Roślin Leczniczych odpowiada wszystkim warunkom stawianym oficjalnie działającym ogrodom botanicznym w kraju. W tym samym roku, spełniając wymagania stawiane przez International Agenda for Botanic Gardens in Conservation (Międzynarodowy Program Ochrony Gatunków w Ogrodach Botanicznych), Ogród został członkiem tej organizacji. Ogród Roślin Leczniczych należy także do Rady Ogrodów Botanicznych i bierze czynny udział w pracach tej organizacji. 95 Dendroflora Ogrodu Roślin Leczniczych W trakcie inwentaryzacji dendroflory Ogrodu (w latach ) na jego terenie odnotowano 230 gatunków i odmian roślin drzewiastych: drzew, krzewów, krzewinek, półkrzewów i zdrewniałych pnączy. Należą one do 61 rodzin, z czego najliczniej reprezentowane są różowate Rosaceae (37 taksonów), a także w mniejszym stopniu Caprifoliaceae (15), Fabaceae (13), Pinaceae (12) i Aceraceae (11). Pięćdziesiąt osiem gatunków to rośliny zielarskie (lecznicze i przyprawowe). Na uwagę zasługuje przynajmniej 25 taksonów drzewiastych rzadko lub nawet bardzo rzadko spotykanych w naszych parkach i ogrodach [por. 6-11]. Są to na przykład

4 W. Buchwald, A. Adamczak 96 judaszowce (Cercis canadensis, C. chinensis i C. siliquastrum), głóg ostrogowy (Crataegus crus-galli), oczar omszony (Hamamelis mollis), głowocis pestkowaty (Cephalotaxus harringtonia), cytryniec chiński (Schisandra chinensis) i inne. Interesujące są także gatunki obecnie już rzadko sadzone, staromodne [11], takie jak Philadelphus coronarius, Vitis riparia i Forsythia suspensa. Pozostałościami najstarszych założeń parkowych są osiągające znaczne rozmiary okazy: wiązu szypułkowego, lipy drobnolistnej i szerokolistnej, kasztanowca pospolitego, klonu srebrzystego, bożodrzewu, sosny czarnej, żywotnika olbrzymiego oraz platanu klonolistnego. Sprzyjające warunki klimatyczne umożliwiają uprawę wielu gatunków, które poza Polską zachodnią zwykle przemarzają podczas surowych zim. Na terenie Ogrodu można znaleźć blisko 60 taksonów drzewiastych mniej lub bardziej wrażliwych na mrozy. Poniżej zamieszczono systematyczny wykaz stwierdzonych gatunków i odmian, podając dla największych okazów obwód pnia na wysokości 1,3 m. Systematyczny wykaz gatunków i odmian Gymnospermae Ginkgoaceae [L] Ginkgo biloba L. 3 okazy o wys. 2, 5 i 7 m i obw. pnia do 41 cm Taxaceae [L] Taxus baccata L. 20 dużych, owocujących okazów, w tym jeden drzewiasty wys. 7 m i obw. 65 cm Cephalotaxaceae Cephalotaxus harringtonia (Knight ex J.Forbes) K.Koch*^ okaz wys. 0,5 m; posadzony w 1999 r. Pinaceae Abies alba Mill. bujny okaz o wys. 1,5 m Abies concolor (Gordon et Glend.) Lindl. ex Hildebr. drzewo o obw. pnia 93 cm Abies koreana E.H.Wilson drzewko wys. ok. 1,3 m Larix decidua Mill. drzewo o obw. pnia 175 cm Picea abies (L.)H.Karst. 5 drzew; największe o obw. pnia 110 cm Picea pungens Engelm. Grupa Glauca 4 drzewa o obw. pnia do 110 cm Pinus cembra L. 1 drzewko o wys. ok. 1 m Pinus mugo Turra 2 małe krzewy o wys. 0,4 m Pinus nigra J.F.Arnold 2 drzewa o obw. pni 200 i 270 cm (fot. 3) Pinus strobus L. 2 drzewa o obw. pni 180 i 210 cm [L] Pinus sylvestris L. 2 drzewka o wys. 1 1,5 m Pseudotsuga menziesii (Mirb.)Franco drzewko wys. 2 m

5 Taxodiaceae Dendroflora Ogrodu Roślin Leczniczych w Plewiskach koło Poznania Metasequoia glyptostroboides Hu et W.C.Cheng^ drzewko wys. 5 m Cupressaceae Calocedrus decurrens (Torr.) Florin*^ drzewko o wys. 1 m xcupressocyparis leylandii (A.B.Jacks. et Dallim.) Dallim. Robinson s Gold ^ 2 okazy do wys. 1,3 m posadzone w 2004 r. [L] Juniperus communis L. 2 duże krzewy wys. ok. 4 m Juniperus communis L. Hibernica 11 okazów przy dworku; do wys. 5 m [L] Platycladus orientalis (L.)Franco 6 wielopniowych okazów drzewiastych o wys. do 8 m i obw. najgrubszych pni do 65 cm, jeden mniejszy o wys. 5 m Thuja plicata Donn ex D.Don drzewo o obw. pnia 182 cm Thujopsis dolabrata (L.f.)Siebold et Zucc.^ krzew wys. 0,5 m posadzony w 2004 r. Ephedraceae [L] Ephedra distachya L. kępa 0,5 m wys. na pow. 1 m 2 Angiospermae Salicaceae Populus tremula L. 3 drzewa, największe o obw. pnia 175 cm Populus xcanadensis Moench 2 drzewa o obw. pnia 325 i 400 cm Populus xcanescens (Aiton) Sm. liczne odrosty korzeniowe do wys. 2 m wokół wyciętego starego, wypróchniałego okazu [L] Salix alba L. 6 dużych drzew, o obw. pnia do 360 cm Salix babylonica var. pekinensis Henry Tortuosa 4 okazy; 3 drzewa silnie przycięte, odrastają, jedno (trzypniowe) o wys. ok. 9 m i obw. najgrubszego pnia 78 cm [L] Salix fragilis L. dwa drzewa o obw. pni 103 i 195 cm [L] Salix purpurea L. Pendula okaz o wys. ok. 2 m Salix viminalis L. 2 drzewka o wys. do ok. 3 m Juglandaceae Juglans cinerea L. 2 drzewa; większe o obw. pnia 180 cm [L] Juglans regia L. 2 stare, duże okazy o obw. pnia 180 i 240 cm Pterocarya fraxinifolia (Poir.)Spach 11 drzew o obw. pni do cm; dają liczne odrosty korzeniowe Theaceae Stewartia pseudocamellia Maxim.* drzewko wys. ok. 1 m posadzone w 2002 r. Betulaceae Betula nana L. okaz o wys. ok. 1,5 m; szczepiony na pniu [L] Betula pendula Roth dwa drzewa, większe o obw. pnia 170 cm Betula utilis var. jacquemontii (Spach)Winkl. Doorenbos okaz o wys. 3 m 97

6 W. Buchwald, A. Adamczak 98 Corylaceae Carpinus betulus L. 3 drzewa o obw. pnia do 105 cm Carpinus betulus L. Fastigiata 2 okazy wys. ok. 2 m Corylus avellana L. 6 krzewów o wys. do 8 m i obw. pnia do 35 cm Corylus colurna L. drzewko o wys. ok. 2 m Fagaceae Castanea sativa Mill.^ drzewko o wys. ok. 4 m Fagus sylvatica L. 4 drzewa, największe o obw. pnia 210 cm Fagus sylvatica L. Grupa Purpurea okaz wys. 4 m Fagus sylvatica L. Red Obelisk drzewko wys. 2 m [L] Quercus robur L. 19 drzew o obw. pnia do 250 cm Quercus robur L. Fastigiata drzewko wys. 2 m, posadzone w 2004 r. [L] Quercus rubra L. 2 drzewka o wys. do 4 m Ulmaceae Celtis occidentalis L. dwa owocujące drzewa o obw. pni 85 i 95 cm Ulmus glabra Huds. 6 drzew Ulmus laevis Pall. 20 drzew, w tym dwa okazy o obw. pnia 450 i 465 cm Ulmus minor Mill. emend. Richens 3 drzewa Zelkova serrata (Thunb.) Makino^ drzewko o wys. 3 m Moraceae Morus alba L. 2 okazy; większy, dwupniowy o obw. 115 cm Viscaceae [L] Viscum album L. kilka okazów na Malus prunifolia Aristolochiaceae Aristolochia macrophylla Lam. pnącze o wys. ok. 1,5 m Ranunculaceae Clematis recta L. nieduży, kwitnący okaz Clematis tangutica (Maxim.) Korsh. duże, obficie kwitnące pnącze Paeoniaceae Paeonia lutea Franch.^ 2 duże, kwitnące kępy o wys. 1,3 m Berberidaceae Berberis koreana Palib. 3 duże krzewy [L] Berberis vulgaris L. 3 okazy Berberis xottawensis C.K.Schneid duży krzew o wys. 2,5 m Mahonia aquifolium (Pursh)Nutt.^ ok. 10 owocujących krzewów Menispermaceae Menispermum canadense L.*^ bujnie rozrośnięte pnącze o wys. 4 m

7 Cercidiphyllaceae Dendroflora Ogrodu Roślin Leczniczych w Plewiskach koło Poznania Cercidiphyllum japonicum Siebold et Zucc. drzewko o wys. 1,8 m Magnoliaceae Liriodendron tulipifera L. 2 drzewka o wys. 1,5 i 4 m Schisandraceae [L] Schisandra chinensis (Turcz.)Baill* pnącze o wys. 1,5 m Calycanthaceae Calycanthus occidentalis Hook. et Arn.*^ duży, kwitnący krzew o wys. ok. 2 m Brassicaceae Iberis sempervirens L. kępa wys. 0,4 m na pow. 1 m 2 Hydrangeaceae Deutzia scabra Thunb.^ obficie kwitnący krzew o wys. ok. 3 m Hydrangea arborescens L. kilkanaście obficie kwitnących okazów o wys. do 1,5 m Hydrangea macrophylla (Thunb. ex Murray) Ser.^ kwitnący krzew o wys. 1 m Philadelphus coronarius L.# duży, kwitnący krzew Philadelphus Grupa Burfordensis 4 okazy kwitnące: 3 o wys. 1,5 m i 1 o wys. ok. 3 m Philadelphus Grupa Virginalis 2 kwitnące okazy posadzone w 2004 r. Philadelphus pubescens Loisel. 2 duże krzewy o wys. ok. 2 m, jeden kwitnie Grossulariaceae [L] Ribes nigrum L. krzew o wys. 1,5 m Ribes uva-crispa L. owocujący okaz o wys. 1 m Hamamelidaceae Hamamelis mollis Oliv.* krzew o wys. ok. 1 m posadzony w 2004 r. [L] Hamamelis virginiana L. 1 okaz [L] Liquidambar styraciflua L.^ drzewko o wys. ok. 2 m Platanaceae Platanus xhispanica Mill. ex Münchh. 2 drzewa o obw. pnia do 240 cm Rosaceae Amelanchier spicata (Lam.)K.Koch non G.N.Jones 2 krzewy o wys. ok. 1,5 m posadzone w 2002 r. [L] Aronia xprunifolia (Marshall) Rehder okaz o wys. 1 m Chaenomeles speciosa (Sweet)Nakai 2 bujne, owocujące krzewy o wys. ok. 1,8 m Crataegus crus-galli L.** duży, owocujący krzew o wys. 1 m posadzony w 2004 r. [L] Crataegus monogyna Jacq. 6 okazów drzewiastych o wys. do 10 m i obw. pnia 50 cm Crataegus prunifolia Pers. 2 drzewka o wys. 6 i 7 m oraz obw. pnia 36 i 50 cm 99

8 W. Buchwald, A. Adamczak 100 Crataegus xmedia Bechst. 1 okaz Cydonia oblonga Mill.^ stary, duży okaz o wys. 2 m Dryas octopetala L. płat wielkości ok. 0,5 m 2. Kerria japonica (L.)DC. Pleniflora ^ 4 kwitnące krzewy o wys. 1,3 m Malus domestica Borkh. stare, owocujące drzewo o wys. 4 m Malus prunifolia (Willd.)Borkh. stare, owocujące drzewo o wys. 8 m i obw. pnia 67 cm Malus toringo (Siebold)Siebold ex de Vriese drzewko o wys. 1,8 m Physocarpus opulifolius (L.)Maxim. Diabolo 7 krzewów o wys. ok. 1 m; posadzonych w 2008 r. Physocarpus opulifolius (L.)Maxim. Luteus 7 okazów o wys. 1 m, sadzonych w 2008 r. Potentilla fruticosa L. duży, kwitnący krzew wys. ok. 1 m Prunus padus L. stary, pochylony i podparty okaz o obw. pnia 60 cm Prunus serrulata Lindl. Amanogawa ^ 4 okazy o wys. 1 m posadzone w 2008 r. Prunus triloba Lindl.^ duży, rozłożysty krzew o wys. ok. 1,3 m Pseudocydonia sinensis (Dum.Cours.) C.K.Schneid. drzewko o wys. ok. 1,8 m Pyracantha coccinea M.Roem.^ duży, owocujący krzew o wys. 2,5 m Pyrus salicifolia Pall. drzewko o wys. ok. 1,5 m posadzone w 2004 r. Rhodotypos scandens (Thunb.) Makino*^ krzew o wys. 1,5 m [L] Rosa canina L. 2 duże, owocujące krzewy o wys. 3 4 m [L] Rosa villosa L. stary, obficie owocujący krzew wys. 2 m [L] Rubus idaeus L. owocujące krzewy wys. do 1,5 m zajmujące powierzchnię 20 m 2 xsorbopyrus malifolia (Spach) C.K.Schneid ex Bean drzewko o wys. ok. 2 m Sorbus aria (L.)Crantz główny pień o obw. 143 cm, częściowo spróchniały; daje u nasady silne odgałęzienie [L] Sorbus aucuparia L. obficie owocujące drzewko o wys. ok. 5 m Sorbus torminalis (L.)Crantz 2 drzewka o wys. ok. 2 m Spiraea Grefsheim 2 okazy o wys. 1,2 m posadzone w 2004 r. Spiraea densiflora Nutt. ex Rydb. 1 krzew posadzony w 1997 r. Spiraea japonica L.f. kilka krzewów różnej wielkości Spiraea japonica L.f. Golden Princess 12 krzewów posadzonych w 2008 r. Spiraea japonica L.f. Manon kilka okazów Spiraea nipponica Maxim. June Bridge 2 okazy o wys 0,5 m sadzone w 2004 r. Spiraea xvanhouttei (Briot)Zabel 2 duże, wysokie krzewy Fabaceae Amorpha fruticosa L.^ 2 duże, kwitnące krzewy o wys. 2 3 m Caragana arborescens Lam. 7 dużych okazów o wys. do 4 m Cercis canadensis L.**^ 1 okaz Cercis chinensis Bunge**^ okaz o wys. 0,3 m posadzony w 2004 r. Cercis siliquastrum L.**^ drzewko o wys. 1,5 m Chamaecytisus ruthenicus (Fisch. ex Woł.) Klásk. duży, owocujący krzew o wys. 1,5 m Genista tinctoria L. duży, kwitnący krzew o wys. 1,3 m Gleditsia triacanthos L. drzewko o wys. 2 m

9 Dendroflora Ogrodu Roślin Leczniczych w Plewiskach koło Poznania Gymnocladus dioica (L.) K.Koch drzewko o wys. 1 m [L] Laburnum anagyroides Medik.^ 6 okazów o wys. 3-4 m i obw. pnia do 30 cm [L] Robinia pseudoacacia L. ponad 60 drzew, wiele starych, o obw. pnia do 250 cm [L] Sarothamnus scoparius (L.)W.D.J.Koch 7 okazów o wys. 0,5 m, sadzone w 2008 r. [L] Sophora japonica L.*^ 13 dużych okazów, o obw. pnia do 150 cm (fot. 4). Rutaceae Phellodendron amurense Rupr. 5 drzew o obw. pni do 90 cm [L] Ruta graveolens L. kilkanaście kęp o wys. do 1,8 m Zanthoxylum simulans Hance*^ okaz o wys. 1,2 m Simaroubaceae Ailanthus altissima (Mill.)Swingle^ 7 większych drzew i liczny obsiew; najstarsze o obw. 185 i 265 cm Euphorbiaceae [L] Securinega suffruticosa Rehd. 2 duże, kwitnące krzewy o wys. ok. 1,3 m Buxaceae Buxus sempervirens L. 2 duże, owocujące krzewy o wys. 2,5 3 m Pachysandra terminalis Siebold et Zucc. jako roślina pokrywowa na pow. ok. 10 m 2 ; przygłuszona przez Hedera helix i Parietaria officinalis Anacardiaceae [L] Cotinus coggygria Scop. duży, kwitnący krzew o wys. 3 m Rhus aromatica Aiton* 1 krzew Rhus toxicodendron L. kępa o wys. 1 m, zajmująca pow. ok. 3 m 2 [L] Rhus typhina L. duży okaz o wys. ok. 3,5 m, dający liczne odrosty korzeniowe Aquifoliaceae Ilex aquifolium L.^ silnie odbija po ścięciu; obw. pnia na wys. 0,4 m wynosi 12 cm Ilex xmeserveae S.Y.Hu Blue Prince krzew o wys. 1 m posadzony w 2004 r. Ilex xmeserveae S.Y.Hu Blue Princess 2 owocujące krzewy o wys. 0,7 m posadzone w 2004 r. Celastraceae Celastrus orbiculatus Thunb. silnie rozrośnięte pnącze o wys. ok. 2 m Euonymus alatus (Thunb.)Siebold Compactus krzew o wys. 0,7 m sadzony w 2004 r. Euonymus europaeus L. kilkanaście okazów, w tym drzewiaste o wys. 4 6 m i obw. pnia do 46 cm Euonymus fortunei (Turcz.) Hand.-Mazz. Emerald Gaiety 7 krzewów Euonymus fortunei (Turcz.)Hand.-Mazz. Emerald n Gold 10 krzewów Euonymus macropterus Rupr. drzewko o wys. 1,3 m posadzone w 2004 r. Staphyleaceae Staphylea pinnata L. owocujący krzew o wys. 2 m posadzony w 2001 r. 101

10 W. Buchwald, A. Adamczak 102 Aceraceae Acer campestre L. 3 drzewa o wys. do 3,5 m Acer campestre L. Nanum drzewko o wys. 1,3 m Acer campestre L. Postelense drzewo o wys. 4 m posadzone w 2004 r. Acer circinatum Pursh 2 drzewka o wys. do 2 m posadzone w 2004 r. Acer ginnala Maxim. Pulverulentum drzewko o wys. ok. 1 m Acer negundo L. 24 duże drzewa o obw. pnia do 140 cm Acer palmatum Thunb. ex Murray^ drzewko o wys. 1 m sadzone w 2004 r. Acer platanoides L. ponad 100 drzew; największe o obw. pnia do 238 cm Acer pseudoplatanus L. 7 drzew, obw. pnia do 175 cm Acer rubrum L.* drzewko o wys. 1,5 m [L] Acer saccharinum L. drzewo o obw. pnia 270 cm i okaz z 2004 r. o wys. 2 m Hippocastanaceae Aesculus flava Sol. duże, obficie kwitnące, 5-pniowe drzewo, najgrubszy pień o obw. 135 cm [L] Aesculus hippocastanum L. 72 duże drzewa na terenie parku i 4 okazy przy dworku; największy o obw. pnia 330 cm Rhamnaceae [L] Frangula alnus Mill. 4 drzewka, największe o wys. ok. 5 m i obw. pnia 34 cm Frangula alnus Mill. Asplenifolia drzewko o wys. 1,3 m posadzone w 2004 r. [L] Rhamnus cathartica L. 6 okazów, w tym drzewiaste o wys. do 8 m i obw. pnia 53 cm Vitaceae Ampelopsis aconitifolia Bge.*^ 2 okazy o wys. 2 m Vitis coignetiae Pulliat ex Planch.* pnącze o wys. 2 m Vitis riparia Michx.# duże, obficie kwitnące pnącze o wys. 2 m [L] Vitis vinifera L. stary okaz o wys. 2 m Tiliaceae [L] Tilia cordata Mill. 14 drzew, w tym jeden stary okaz, dzielący się na wys. 1,3 m na dwa pnie, o obw. pnia poniżej rozgałęzienia 440 cm [L] Tilia platyphyllos Scop. 26 drzew, największe o obw. pnia 340 cm Tilia platyphyllos Scop. Laciniata stare drzewko o wys. 3 m Thymelaeaceae [L] Daphne mezereum L. 5 krzewów posadzonych w 2004 r. Elaeagnaceae Elaeagnus angustifolia L. drzewo o wys. 7 m i obw. pnia 55 cm. Nyssaceae Davidia involucrata Baill.*^ drzewko o wys. ok. 2 m

11 Dendroflora Ogrodu Roślin Leczniczych w Plewiskach koło Poznania 103 Fot. 1. XIX-wieczny dworek przylegający do Ogrodu Roślin Leczniczych (fot. A. Forycka) Fot. 2. Fragment Działów Systematyki Roślin oraz Drzew i Krzewów w Ogrodzie Roślin Leczniczych (fot. E. Bilińska)

12 W. Buchwald, A. Adamczak 104 Fot. 3. Pinus nigra J.F.Arnold drzewo o rozmiarach pomnikowych (fot. A. Forycka) Fot. 4. Sophora japonica L. drzewo, z którego pąków kwiatowych otrzymuje się rutozyd (rutynę) (fot. E. Bilińska)

13 Araliaceae Dendroflora Ogrodu Roślin Leczniczych w Plewiskach koło Poznania [L] Aralia elata Seem. drzewko o wys. ok. 1 m posadzone w 2002 r., podsycha [L] Eleutherococcus senticosus (Rupr. et Maxim.)Maxim.* 1 nieduży okaz Hedera colchica K.Koch*^ roślina pokrywowa na pow. ok. 40 m 2 ; przygłuszona przez Hedera helix i Parietaria officinalis [L] Hedera helix L. bardzo licznie reprezentowana roślina pokrywowa i pnącze; owocuje Cornaceae Cornus alba L. Sibirica Variegata krzew o wys. ok. 1 m Cornus sanguinea L. 3 okazy drzewiaste o wys. do 4 5 m i obw. pnia do 25 cm Cornus mas L. stary, obficie owocujący okaz o wys. 3 m i obw. pnia 34 cm Cornus florida L.^ krzew o wys. 0,6 m posadzony w 2004 r. Ericaceae [L] Arctostaphylos uva-ursi (L.)Spreng. z 3 stanowisk naturalnych; kilka małych kęp i płat wielkości 2 m 2 z owocującymi okazami [L] Vaccinium oxycoccus L. kolekcja pochodzeniowa z 23 naturalnych stanowisk z Polski [L] Vaccinium vitis-idaea L. kilka kęp Oleaceae Forsythia suspensa (Thunb.) Vahl# 2 duże, rozłożyste krzewy o wys. 2 3 m Forsythia xintermedia Zabel 3 duże krzewy Fraxinus excelsior L. 16 dużych drzew o obw. pnia do 240 cm Fraxinus pennsylvanica Marshall 4 drzewa o wys. do 8 m i obw. pnia do 35 cm Ligustrum vulgare L. owocujący krzew o wys. ok. 2 m Syringa josikaea J.Jacq. ex Rchb. 5 krzewów o wys. do 5 m Syringa vulgaris L. kilkanaście okazów różnej wielkości Syringa xprestoniae McKelvey 3 kwitnące krzewy o wys. 1 m posadzone w 2004 r. Buddlejaceae Buddleja davidii Franch.^ 1 nieduży okaz Apocynaceae [L] Vinca minor L. rozproszony w parku Asclepiadaceae Periploca graeca L.*^ duże, obficie kwitnące i owocujące pnącze o wys. 4 m Verbenaceae Callicarpa bodinieri Levl.^ kwitnące drzewko o wys. 2 m Lamiaceae [L] Hyssopus officinalis L.^ kilkanaście dużych, kwitnących kęp o wys. ok. 0,7 m [L] Lavandula angustifolia Mill.^ około 20 dużych, obficie kwitnących kęp o wys. do 0,6 m 105

14 W. Buchwald, A. Adamczak 106 [L] Salvia officinalis L. kilkanaście dużych, owocujących okazów o wys. do 0,9 m Thymus xcitriodorus (Pers.)Schreb. zwarty płat o pow. ok. 1 m 2 [L] Thymus pulegioides L. 5 dużych, kwitnących kęp [L] Thymus serpyllum L. rośliny na poletku ok. 1 m 2 [L] Thymus vulgaris L.^ ponad 20 kwitnących kęp o wys. ok. 0,3 m Bignoniaceae Campsis radicans (L.)Seem.^* obficie kwitnące pnącze wspinające się na wys. ok. 6 m Catalpa bignonioides Walter^ 3 drzewka o wys. do 6 m Caprifoliaceae Kolkwitzia amabilis Graebn.^ 3 duże, obficie kwitnące krzewy o wys. ok. 3 m Lonicera orientalis Lam. 2 duże, owocujące krzewy o wys. ok. 2 m Lonicera pileata Oliv.^ okaz o wys. 0,5 m Lonicera tatarica L. 4 stare, duże, owocujące krzewy o wys. do 2 m [L] Sambucus nigra L. kilkanaście okazów; drzewiaste o wys. do 5 m Symphoricarpos albus (L.) S.F.Blake zwarte zarośla o wys. 1 1,5 m na pow. ok. 400 m 2 Symphoricarpos xchenaultii Rehder^ duży krzew o wys. 1,5 m Viburnum lantana L. 4 krzewy o wys. 1,5 2 m posadzone w 2000 r. Viburnum lantana L. Aureum krzew o wys. 1,5 m posadzony w 2004 r. [L] Viburnum opulus L. kilka krzewów o wys. do 4 m, owocują Viburnum opulus L. Compactum 3 okazy posadzone w 2004 r. Viburnum xpragense Hájek et Krouman* krzew wys. 0,7 m posadzony w 2004 r. Viburnum xrhytidophylloides J.V.Suringar* 4 duże krzewy o wys. do 5 m Weigela Nana Variegata ^ 6 okazów posadzonych w 2008 r. Weigela Purpurea ^ 5 krzewów posadzonych w 2008 r. Asteraceae [L] Artemisia abrotanum L. 3 duże krzewy o wys. do 1,8 m Agavaceae [L] Yucca filamentosa L.^ 2 kępy z kwiatostanami do wys. 2 m Objaśnienia: [L] gatunki zielarskie (lecznicze i przyprawowe) * gatunki rzadko u nas spotykane ** gatunki bardzo rzadkie # gatunki dawniej popularne, obecnie rzadko sadzone ^ gatunki wrażliwe na mrozy w Polsce Podziękowania Autorzy składają serdeczne podziękowania Panu prof. dr. hab. Jerzemu Zielińskiemu za sprawdzenie i oznaczenie wielu zebranych okazów.

15 Dendroflora Ogrodu Roślin Leczniczych w Plewiskach koło Poznania 107 piśmiennictwo 1. Dominas M, Iwanowski C. Ewidencja parku dworskiego w Plewiskach, gm. Komorniki, woj. poznańskie. Urząd Gminy Komorniki Kozłowski J. Ogród Roślin Leczniczych Instytutu Roślin i Przetworów Zielarskich w Plewiskach. W: Ogrody Botaniczne w Polsce. Łukasiewicz A, Puchalski J. (red.), Warszawa 2002: Buchwald W, Kozłowski J, Bilińska E. Activities of the Garden of Medicinal Plants in Plewiska. Monographs of Botanical Gardens 2007; 1: Kozłowski J, Szczyglewska D, Forycka A. Bibliografia pracowników Instytutu z lat Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich, Poznań Buchwald W, Kozłowski J, Szczyglewska D. Upowszechnianie zielarstwa oraz ochrony przyrody w oparciu o kolekcje Ogrodu Instytutu Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu. Biuletyn Ogrodów Botanicznych 1998; 7: Białobok S, Hellwig Z. (red.) Drzewoznawstwo. Warszawa Kościelny S, Sękowski B. Drzewa i krzewy. Klucze do oznaczania. Warszawa Brickell C. (red.) Wielka encyklopedia roślin ogrodowych od A do Z. Warszawa Bugała W. Drzewa i krzewy. Warszawa Zelter E. (red.) Encyklopedia roślin ogrodowych od A do Z. Warszawa Seneta W, Dolatowski J. Dendrologia. Warszawa Dendroflora of the Garden of Medicinal Plants in Plewiska near Poznań WALDEMAR BUCHWALD *, ARTUR ADAMCZAK Department of Botany, Breeding and Agronomy Research Institute of Medicinal Plants Libelta Poznań, Poland * corresponding author: w buchwald@iripz.pl S u m m a r y The research of dendroflora of the Garden of Medicinal Plants in Plewiska (near Poznań) was carried out in Approximately 230 species and varieties belonging to 61 families were noted. Among them 58 species are medicinal plants. A great number of families are: Rosaceae (37 taxa), Caprifoliaceae (15), Fabaceae (13), Pinaceae (12) and Aceraceae (11). Key words: manor park, trees and shrubs, medicinal plants