Współzależność efektywności ekonomicznej i środowiskowej w rolnictwie Unii Europejskiej

Transkrypt

1 Współzależność efektywności ekonomicznej i środowiskowej w rolnictwie Unii Europejskiej dr Jakub Staniszewski Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu prof. dr hab. dr h.c. Andrzej Czyżewski Uniwersytet Zielonogórski Konferencja Rynki czynników wytwórczych w sektorze agrobiznesu Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

2 Plan wystąpienia Tło problemu Strategia empiryczna Dane Wnioski

3 Tło problemu Komunikat KE Przyszłość rolnictwa i produkcji żywności orientacja na cele ewaluacja na poziomie kraju uwzględnienie celów społecznoekonomicznych i środowiskowych potrzeba analiz na poziomie makroekonomicznym (sektorowym), określających efektywność produkcji rolniczej nie tylko w aspekcie ekonomicznym lecz również środowiskowym

4 Tło problemu Nowa ekonomia strukturalna Źródło: opracowanie własne, na podstawie przeglądu literatury, za pomocą aplikacji bubbl.us

5 Pytania badawcze Na ile poprawa efektywności uzależniona jest od czynników natury strukturalnej, których zmiana w krótkim okresie jest utrudniona? Czy cele poprawy efektywności ekonomicznej i środowiskowej (ekoefektywności) nie wykluczają się wzajemnie? Które z szerokiego zbioru czynników w największym stopniu determinują poziom efektywności?

6 Strategia empiryczna Oszacowanie zmiennych strukturalnych z wykorzystaniem standardowego wskaźnika koncentracji, miary Hirschmana-Herfindahla i Krugmana. Oszacowanie efektywności ekonomicznej i ekoefektywności z wykorzystaniem metody DEA zorientowanej na nakłady. Procedura krokowej regresji panelowej z wykorzystaniem zmiennych strukturalnych, zmiennych interakcyjnych i i zmiennych kontrolnych.

7 Ukierunko -wanie specjalizacja koncentracja Dane Tabela 1. Mierniki struktury wykorzystane w badaniach Zjawisko Kod Opis AVG_UAA przeciętna powierzchnia gospodarstwa (UAA) AVG_SO przeciętna wielkość ekonomiczna gospodarstwa (SO) AVG_AWU przeciętne zatrudnienie w gospodarstwie (AWU) AVG_LSU przeciętna ilość inwentarza żywego w gospodarstwie prowadzącym chow zwierząt (FT45, 46, 47, 48, 51, 52, 53, 73, 74, 83, 84) (LSU) UAA_SO SO_SO AWU_SO LSU_SO SELF_CONS MIXED UAA_TYPE AWU_TYPE LSU_TYPE ABS_SPEC REL_SPEC rozkład czynnika ziemi pomiędzy gospodarstwa o różnej wielkości ekonomicznej (UAA/SO) rozkład produkcji pomiędzy gospodarstwa o różnej wielkości ekonomicznej (SO/SO) rozkład czynnika pracy pomiędzy gospodarstwa o różnej wielkości ekonomicznej (AWU/SO) rozkład inwentarza żywego pomiędzy gospodarstwa o różnej wielkości ekonomicznej, prowadzące chów zwierząt (LSU/SO) udział gospodarstw zużywających ponad 50% produkcji na potrzeby własne udział gospodarstw o typie produkcja mieszana w produkcji (SO) rozkład czynnika ziemi pomiędzy gospodarstwa różnego typu (UAA) rozkład czynnika pracy pomiędzy gospodarstwa różnego typu (AWU) rozkład inwentarza żywego pomiędzy gospodarstwa różnego typu (LSU) absolutna specjalizacja - rozkład produkcji pomiędzy gospodarstwa różnego typu (SO) względna specjalizacja - rozkład produkcji pomiędzy gospodarstwa różnego typu (SO) ANIMAL udział wartości produkcji zwierzęcej (ANIMAL OUTPUT) w całkowitej wartości produkcji rolniczej (AGRICULTURAL GOODS OUTPUT), w cenach bazowych, stałych z 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie Eurostat [dostęp: ]

8 efekty nakłady środowiskowe nakłady ekonomicz ne Dane Tabela 2. Nakłady ekonomiczne, środowiskowe i efekty działalności rolniczej Kategoria Miernik Opis praca całkowite nakłady pracy w rolnictwie (40000), wyrażone w AWU kapitał wartość zużycia pośredniego (19000) i amortyzacji (21000) w euro, w cenach stałych z 2005 roku ziemia całkowita powierzchnia użytków rolnych w ha emisja gazów emisja CO 2 w tonach oraz N 2 O, CH 4, HFC, PFC, SF 6, NF 3 w tonach ekwiwalentu cieplarnianych CO 2 bilans składników odżywczych saldo składników odżywczych (azotu) w tonach emisja amoniaku roczna emisja NH 3 pochodzenia rolniczego, w tonach intensywność obsady zwierząt ilość LSU przypadających na 1 ha UR produkcja wartość produkcji dóbr rolniczych roślinnej i zwierzęcej (14000) w euro, w cenach bazowych (z uwzględnieniem subwencji do produkcji), w cenach stałych z 2005 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie metodyki Eurostat [dostęp: ]

9 Otoczenie makroekonomiczne Egzogeniczne Otocze nie przyrodnicze Infrastru -ktura Kapitał ludzki Endogeniczne Technologia Dane Tabela 3. Determinanty produktywności rolnictwa przegląd mierników Kategoria Miernik Kod Opis Techn. uzb. wielkość strumienia kapitału (zużycie pośrednie+amortyzacja) C/W pracy przypadająca na 1 AWU Techn. uzb. C/L wielkość strumienia kapitału) przypadająca na 1 ha UR ziemi Irygacja IRRIG udział UR objętych nawadnianiem w ogóle użytków rolnych Wykształcenie gospodarza Wiek gospodarza Internet EDU_HOLD MED_AGE INTERNET udział UR zarządzanych przez gospodarzy z podstawowym lub pełnym wyksztalceniem rolniczym mediana wieku gospodarza gospodarstwa domowe na obszarze o niskiej gęstości zaludnienia (poniżej 100 os/km 2 ) z dostępem do łącza szerokopasmowego Obszary ONW LFA udział UR na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania w ogóle UR Nożyce cen Wzrost gospodarczy Stopy procentowe Deficyt budżetowy PRICE_SC stosunek dynamiki przeciętnych cen produktów spożywczych do przeciętnych cen nakładów wykorzystywanych w rolnictwie GDP wzrost PKB wyrażonego w cenach stałych z 2005 r. INT_R oprocentowanie 10-letnich dłużnych papierów skarbowych na rynku wtórnym (kryterium Maastricht) GG_DEBT deficyt/nadwyżka sektora finansów publicznych, wyrażony jako % PKB (kryterium Maastricht) Źródło: opracowanie własne na podstawie Eurostat i FADN [dostęp: ]

10 Polityka rolna Instytucjonalne Własność czynników wytwórczych Powiązanie z rynkiem Dane Tabela 3. Determinanty produktywności rolnictwa przegląd mierników cd. Kategoria Miernik Kod Opis Dodatkowe źródła dochodu OGA udział UR pozostających w posiadaniu gospodarstw, w których działalność rolnicza nie jest głównym źródłem dochodu dla osoby zarządzającej Dzierżawa ziemi Praca najemna Kredyty Wsparcie operacyjne Wsparcie inwestycyjne L_LEASE NON_FAM LOANS CAP_GEN udział gruntów dzierżawionych w zasobie UR udział zasobów pracy (w AWU) świadczonej przez osoby spoza rodziny, zatrudnione w gospodarstwie na stałe udział kosztów odsetek w ogólnej kwocie kosztów kapitałowych (zużycie pośrednie+amortyzacja+ wydatki inwestycyjne) całkowita wartość subsydiów przypadająca na 1000 euro SO całkowita wartość subsydiów inwestycyjnych przypadająca na CAP_INV 1000 euro SO Źródło: opracowanie własne na podstawie Eurostat i FADN [dostęp: ] Dane pochodzą z badania struktury gospodarstw rolnych (FSS), rachunków ekonomicznych rolnictwa (EAA) i dotyczą lat 2005, 2007, 2010 i 2013

11 stała int_so AWU_SO AWU_TYPE UE_12 IRRIG Tabela 5. Odporność modelu strukturalnych determinant efektywności ekonomicznej rolnictwa (efekty losowe, GLS, odporne błędy standardowe HAC) (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) 1,4*** 1,34*** 1,33*** 1,33*** 1,27*** 1,39*** 1,41*** (0,2) (0,2) (0,2) (0,19) (0,18) (0,19) (0,21) 1,88e -6 *** 2,33e -6 *** 2,49e -6 *** 1,02e -6 *** 2,08e -6 *** 2,68e -6 *** 1,87e -6 *** (4,9e -7 ) (5,15e -7 ) (7,48e -7 ) (4,18e -7 ) (4,66e -7 ) (5,33e -7 ) (4,85e -7 ) -0,66** -0,67*** -0,59** -0,45* -0,52** -0,65*** -0,66** (0,27) (0,24) (0,28) (0,25) (0,26) (0,23) (0,27) -0,53** -0,51** -0,49** -0,43* -0,40** -0,61** -0,54** (0,23) (0,21) (0,22) (0,23) (0,18) (0,25) (0,25) (0,04) -0,16*** 0,42** (0,17) (0,04) -0,17*** (0,048) -0,22*** -0,19*** -0,0003 INTERNET (0,0004) -0,02*** INT_R (0,003) 0,007*** GG_DEBT (0,001) 0,38*** OGA (0,12) -0,28 LOANS (0,82) Zmienne: int_so iloczyn współczynnika dekoncentracji i przeciętnej produkcji w gospodarstwie, AWU_SO koncentracja czynnika pracy, AWU_TYPE specjalizacja czynnika pracy, UE-12 kraj przystępujący do UE po 2004 roku (zmienna binarna), IRRIG powszechność irygacji, INTERNET dostępność internetu szerokopasmowego na wsi, INT_R poziom stóp procentowych, GG_DEBT deficyt budżetowy, OGA powszechność dodatkowych źródeł dochodu, LOANS powszechność finansowania działalności kredytem. Legenda: * - zmienna istotna na poziomie α=0,1, ** - α=0,05, *** - α=0,01; w nawiasach przy współczynnikach wartości bł. st. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat

12 stała int_so AWU_SO AWU_TYPE UE_12 IRRIG Tabela 5. Odporność modelu strukturalnych determinant efektywności ekonomicznej rolnictwa (efekty losowe, GLS, odporne błędy standardowe HAC) (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) 1,4*** 1,34*** 1,33*** 1,33*** 1,27*** 1,39*** 1,41*** (0,2) (0,2) (0,2) (0,19) (0,18) (0,19) (0,21) 1,88e -6 *** 2,33e -6 *** 2,49e -6 *** 1,02e -6 *** 2,08e -6 *** 2,68e -6 *** 1,87e -6 *** (4,9e -7 ) (5,15e -7 ) (7,48e -7 ) (4,18e -7 ) (4,66e -7 ) (5,33e -7 ) (4,85e -7 ) -0,66** -0,67*** -0,59** -0,45* -0,52** -0,65*** -0,66** (0,27) (0,24) (0,28) (0,25) (0,26) (0,23) (0,27) -0,53** -0,51** -0,49** -0,43* -0,40** -0,61** -0,54** (0,23) (0,21) (0,22) (0,23) (0,18) (0,25) (0,25) (0,04) -0,16*** 0,42** (0,17) (0,04) -0,17*** (0,048) -0,22*** -0,19*** -0,0003 INTERNET (0,0004) -0,02*** INT_R (0,003) 0,007*** GG_DEBT (0,001) 0,38*** OGA (0,12) -0,28 LOANS (0,82) Zmienne: int_so iloczyn współczynnika dekoncentracji i przeciętnej produkcji w gospodarstwie, AWU_SO koncentracja czynnika pracy, AWU_TYPE specjalizacja czynnika pracy, UE-12 kraj przystępujący do UE po 2004 roku (zmienna binarna), IRRIG powszechność irygacji, INTERNET dostępność internetu szerokopasmowego na wsi, INT_R poziom stóp procentowych, GG_DEBT deficyt budżetowy, OGA powszechność dodatkowych źródeł dochodu, LOANS powszechność finansowania działalności kredytem. Legenda: * - zmienna istotna na poziomie α=0,1, ** - α=0,05, *** - α=0,01; w nawiasach przy współczynnikach wartości bł. st. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat

13 stała int_so AWU_SO AWU_TYPE UE_12 IRRIG Tabela 5. Odporność modelu strukturalnych determinant efektywności ekonomicznej rolnictwa (efekty losowe, GLS, odporne błędy standardowe HAC) (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) 1,4*** 1,34*** 1,33*** 1,33*** 1,27*** 1,39*** 1,41*** (0,2) (0,2) (0,2) (0,19) (0,18) (0,19) (0,21) 1,88e -6 *** 2,33e -6 *** 2,49e -6 *** 1,02e -6 *** 2,08e -6 *** 2,68e -6 *** 1,87e -6 *** (4,9e -7 ) (5,15e -7 ) (7,48e -7 ) (4,18e -7 ) (4,66e -7 ) (5,33e -7 ) (4,85e -7 ) -0,66** -0,67*** -0,59** -0,45* -0,52** -0,65*** -0,66** (0,27) (0,24) (0,28) (0,25) (0,26) (0,23) (0,27) -0,53** -0,51** -0,49** -0,43* -0,40** -0,61** -0,54** (0,23) (0,21) (0,22) (0,23) (0,18) (0,25) (0,25) (0,04) -0,16*** 0,42** (0,17) (0,04) -0,17*** (0,048) -0,22*** -0,19*** -0,0003 INTERNET (0,0004) -0,02*** INT_R (0,003) 0,007*** GG_DEBT (0,001) 0,38*** OGA (0,12) -0,28 LOANS (0,82) Zmienne: int_so iloczyn współczynnika dekoncentracji i przeciętnej produkcji w gospodarstwie, AWU_SO koncentracja czynnika pracy, AWU_TYPE specjalizacja czynnika pracy, UE-12 kraj przystępujący do UE po 2004 roku (zmienna binarna), IRRIG powszechność irygacji, INTERNET dostępność internetu szerokopasmowego na wsi, INT_R poziom stóp procentowych, GG_DEBT deficyt budżetowy, OGA powszechność dodatkowych źródeł dochodu, LOANS powszechność finansowania działalności kredytem. Legenda: * - zmienna istotna na poziomie α=0,1, ** - α=0,05, *** - α=0,01; w nawiasach przy współczynnikach wartości bł. st. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat

14 stała int_so AWU_SO AWU_TYPE UE_12 IRRIG Tabela 5. Odporność modelu strukturalnych determinant efektywności ekonomicznej rolnictwa (efekty losowe, GLS, odporne błędy standardowe HAC) (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) 1,4*** 1,34*** 1,33*** 1,33*** 1,27*** 1,39*** 1,41*** (0,2) (0,2) (0,2) (0,19) (0,18) (0,19) (0,21) 1,88e -6 *** 2,33e -6 *** 2,49e -6 *** 1,02e -6 *** 2,08e -6 *** 2,68e -6 *** 1,87e -6 *** (4,9e -7 ) (5,15e -7 ) (7,48e -7 ) (4,18e -7 ) (4,66e -7 ) (5,33e -7 ) (4,85e -7 ) -0,66** -0,67*** -0,59** -0,45* -0,52** -0,65*** -0,66** (0,27) (0,24) (0,28) (0,25) (0,26) (0,23) (0,27) -0,53** -0,51** -0,49** -0,43* -0,40** -0,61** -0,54** (0,23) (0,21) (0,22) (0,23) (0,18) (0,25) (0,25) (0,04) -0,16*** 0,42** (0,17) (0,04) -0,17*** (0,048) -0,22*** -0,19*** -0,0003 INTERNET (0,0004) -0,02*** INT_R (0,003) 0,007*** GG_DEBT (0,001) 0,38*** OGA (0,12) -0,28 LOANS (0,82) Zmienne: int_so iloczyn współczynnika dekoncentracji i przeciętnej produkcji w gospodarstwie, AWU_SO koncentracja czynnika pracy, AWU_TYPE specjalizacja czynnika pracy, UE-12 kraj przystępujący do UE po 2004 roku (zmienna binarna), IRRIG powszechność irygacji, INTERNET dostępność internetu szerokopasmowego na wsi, INT_R poziom stóp procentowych, GG_DEBT deficyt budżetowy, OGA powszechność dodatkowych źródeł dochodu, LOANS powszechność finansowania działalności kredytem. Legenda: * - zmienna istotna na poziomie α=0,1, ** - α=0,05, *** - α=0,01; w nawiasach przy współczynnikach wartości bł. st. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat

15 Tabela 5. Odporność modelu strukturalnych determinant efektywności ekonomicznej rolnictwa (efekty losowe, GLS, odporne błędy standardowe HAC) (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) błąd std. reszt 0,1 0,093 0,1 0,111 0,108 0,108 0,106 AIC -161,7-184,1-161, ,6-152,8-156,4 BIC -148,7-168,5-145,5-132, ,2-140,75 HQC -156,43-177,8-154,8-141, 6-147,3-146,5-150,1 between 0,0113 0,006 0,0118 0,0113 0,012 0,012 0,01 within 0,0011 0,0011 0,0011 0,0007 0,0008 0,0009 0,0011 theta 0,84 0,79 0,85 0,88 0,87 0,86 0,84 Breush-Pagan 118,6 78,53 119,04 117,6 121,6 120,6 111 (1,28e -27 ) (7,9e -19 ) (1,02e -27 ) (2,12e -27 ) (2,8e -28 ) (4,8e -28 ) (5,86e -26 ) Hausman 1,92 21,2 2,11 8,53 9,4 5,4 10,64 (0,59) (0,0003) (0,71) (0,062) (0,052) (0,25) (0,031) Legenda: AIC kryterium informacyjne Akaike, BIC - bayesowskie kryterium informacyjne Schwartza, HQC - kryterium informacyjne Hannana-Quinna; * - zmienna istotna na poziomie α=0,1, ** - α=0,05, *** - α=0,01; w nawiasach przy testach wartość p. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat

16 stała ANIMAL SELFCONS CL Tabela 5. Odporność modelu strukturalnych determinant ekoefektywności rolnictwa (efekty stałe, odporne błędy standardowe HAC) (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) 0,91*** 0,92*** 0,88*** 0,97*** 0,93*** 0,94*** 0,93*** (0,11) (0,11) (0,12) (0,11) (0,10) (0,11) (0,1) -0,52** -0,52** -0,45* -0,57** -0,57** -0,48** -0,36* (0,23) (0,24) (0,25) (0,23) (0,21) (0,23) (0,2) 0,11** 0,11** -2,26e -6 (1,6e -5 ) 0,11** 0,09 0,12** 0,08 0,0001 0,0004* 0,0005** INTERNET (0,0002) (0,0002) (0,0002) -0,1-0,27** -0,36** NON_FAMILY (0,07) (0,1) (0,08) 0,0004 0,0004 0,0004 CAP_INV (0,0002) (0,0002) (0,0003) Zmienne: ANIMAL udział produkcji zwierzęcej, SELFCONS udział gospodarstw produkujących na własny rachunek, CL techniczne uzbrojenie ziemi, INTERNET dostępność internetu szerokopasmowego na wsi,, NON_FAMILY udział pracy najemnej, CAP_INV wsparcie inwestycyjne WPR. Legenda: * - zmienna istotna na poziomie α=0,1, ** - α=0,05, *** - α=0,01; w nawiasach przy współczynnikach wartości bł. st., Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat

17 stała ANIMAL SELFCONS CL Tabela 5. Odporność modelu strukturalnych determinant ekoefektywności rolnictwa (efekty stałe, odporne błędy standardowe HAC) (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) 0,91*** 0,92*** 0,88*** 0,97*** 0,93*** 0,94*** 0,93*** (0,11) (0,11) (0,12) (0,11) (0,10) (0,11) (0,1) -0,52** -0,52** -0,45* -0,57** -0,57** -0,48** -0,36* (0,23) (0,24) (0,25) (0,23) (0,21) (0,23) (0,2) 0,11** 0,11** -2,26e -6 (1,6e -5 ) 0,11** 0,09 0,12** 0,08 0,0001 0,0004* 0,0005** INTERNET (0,0002) (0,0002) (0,0002) -0,1-0,27** -0,36** NON_FAMILY (0,07) (0,1) (0,08) 0,0004 0,0004 0,0004 CAP_INV (0,0002) (0,0002) (0,0003) Zmienne: ANIMAL udział produkcji zwierzęcej, SELFCONS udział gospodarstw produkujących na własny rachunek, CL techniczne uzbrojenie ziemi, INTERNET dostępność internetu szerokopasmowego na wsi,, NON_FAMILY udział pracy najemnej, CAP_INV wsparcie inwestycyjne WPR. Legenda: * - zmienna istotna na poziomie α=0,1, ** - α=0,05, *** - α=0,01; w nawiasach przy współczynnikach wartości bł. st., Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat

18 stała ANIMAL SELFCONS CL Tabela 5. Odporność modelu strukturalnych determinant ekoefektywności rolnictwa (efekty stałe, odporne błędy standardowe HAC) (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) 0,91*** 0,92*** 0,88*** 0,97*** 0,93*** 0,94*** 0,93*** (0,11) (0,11) (0,12) (0,11) (0,10) (0,11) (0,1) -0,52** -0,52** -0,45* -0,57** -0,57** -0,48** -0,36* (0,23) (0,24) (0,25) (0,23) (0,21) (0,23) (0,2) 0,11** 0,11** -2,26e -6 (1,6e -5 ) 0,11** 0,09 0,12** 0,08 0,0001 0,0004* 0,0005** INTERNET (0,0002) (0,0002) (0,0002) -0,1-0,27** -0,36** NON_FAMILY (0,07) (0,1) (0,08) 0,0004 0,0004 0,0004 CAP_INV (0,0002) (0,0002) (0,0003) Zmienne: ANIMAL udział produkcji zwierzęcej, SELFCONS udział gospodarstw produkujących na własny rachunek, CL techniczne uzbrojenie ziemi, INTERNET dostępność internetu szerokopasmowego na wsi,, NON_FAMILY udział pracy najemnej, CAP_INV wsparcie inwestycyjne WPR. Legenda: * - zmienna istotna na poziomie α=0,1, ** - α=0,05, *** - α=0,01; w nawiasach przy współczynnikach wartości bł. st., Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat

19 Tabela 5. Odporność modelu strukturalnych determinant ekoefektywności rolnictwa (efekty stałe, odporne błędy standardowe HAC) (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) błąd std. reszt 0,026 0,026 0,026 0,026 0,026 0,025 0,026 AIC -421,6-419,6-420,4-421,1-424,8-428,1-426,26 BIC -351,28-346,7-347,5-348,1-351,85-349,9-350,7 HQC -393,15-390,11-390,9-391,5-395,3-396,42-395,7 LSDV R 2 0,991 0,991 0,991 0,991 0,991 0,992 0,992 within R 2 0,131 0,131 0,138 0,144 0,175 0,233 0,203 test F 371, ,15 200,11 223,3 186,75 230,3 55,6 (4,49e -28 ) (2,5e -31 ) (2,17e -24 ) (4e -25 ) (3,9e -24 ) (2e -25 ) (2,7e -6 ) Durbin-Watson 1,48 1,49 1,52 1,49 1,54 1,7 1,64 (0,013) (0,002) (0,006) (0,004) (0,006) (0,003) (0,017) Legenda: AIC kryterium informacyjne Akaike, BIC - bayesowskie kryterium informacyjne Schwartza, HQC - kryterium informacyjne Hannana-Quinna; LSDV R 2 współczynnik regresji dla modelu KMNK ze zmiennymi binarnymi * - zmienna istotna na poziomie α=0,1, ** - α=0,05, *** - α=0,01; w nawiasach przy testach wartość p. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat

20 Tabela 6. Efekty indywidualne modelu determinant ekoefektywności Belgia Bułgaria Czechy Dania Niemcy Estonia Irlandia Grecja -0,32*** -0,62*** -0,51*** -0,27*** -0,30*** -0,57*** -0,46*** (0,075) (0,027) (0,032) (0,08) (0,05) (0,046) (0,125) (0,041) Hiszpania Włochy Łotwa Litwa Luksemburg Węgry Holandia Austria -0,09*** -0,15*** -0,75*** -0,76*** -0,66*** -0,41*** -0,03-0,14* (0,026) (0,032) (0,037) (0,044) (0,080) (0,029) (0,032) (0,079) Polska Portugalia Rumunia Słowenia Słowacja Finlandia Szwecja Wlk. Bryt. -0,57*** -0,10** -0,20*** -0,53*** -0,53*** -0,25*** -0,40*** -0,20** (0,057) (0,037) (0,042) (0,056) (0,044) (0,090) (0,066) (0,071) Legenda: * - zmienna istotna na poziomie α=0,1, ** - α=0,05, *** - α=0,01; w nawiasach przy współczynnikach wartości błędów standardowych. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat

21 Tabela 6. Efekty indywidualne modelu determinant ekoefektywności Belgia Bułgaria Czechy Dania Niemcy Estonia Irlandia Grecja -0,32*** -0,62*** -0,51*** -0,27*** -0,30*** -0,57*** -0,46*** (0,075) (0,027) (0,032) (0,08) (0,05) (0,046) (0,125) (0,041) Hiszpania Włochy Łotwa Litwa Luksemburg Węgry Holandia Austria -0,09*** -0,15*** -0,75*** -0,76*** -0,66*** -0,41*** -0,03-0,14* (0,026) (0,032) (0,037) (0,044) (0,080) (0,029) (0,032) (0,079) Polska Portugalia Rumunia Słowenia Słowacja Finlandia Szwecja Wlk. Bryt. -0,57*** -0,10** -0,20*** -0,53*** -0,53*** -0,25*** -0,40*** -0,20** (0,057) (0,037) (0,042) (0,056) (0,044) (0,090) (0,066) (0,071) Legenda: * - zmienna istotna na poziomie α=0,1, ** - α=0,05, *** - α=0,01; w nawiasach przy współczynnikach wartości błędów standardowych. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat -0,545 vs -0,254

22 Podsumowanie Na ile poprawa efektywności uzależniona jest od czynników natury strukturalnej, których zmiana w krótkim okresie jest utrudniona? Które z szerokiego zbioru czynników w największym stopniu determinują poziom efektywności? jako najważniejszą strukturalną determinantę efektywności ekonomicznej sektora rolnego wskazać można dużą przeciętną wielkość ekonomiczną gospodarstw, powiązaną z równomiernym rozkładem produkcji (brakiem polaryzacji); istotny był również związek ze specjalizacją w zakresie wykorzystania czynnika pracy (koncentracja czynnika w jednym typie gospodarstw), przy czym cecha ta miała charakter destymulanty; nawet po wyłączeniu wpływu powyższych zmiennych w krajach UE-12 efektywność ekonomiczna wciąż pozostawała istotnie niższa. jako najważniejszą determinantę ekoefektywności wskazać można udział produkcji zwierzęcej, który miał charakter destymulanty.

23 Podsumowanie Czy cele poprawy efektywności ekonomicznej i środowiskowej (ekoefektywności) nie wykluczają się wzajemnie? zróżnicowanie estymatorów regresji panelowej dla obydwu rodzajów efektywności pozwala stwierdzić, że w przypadku ekoefektywności, szacowanej przy pomocy estymatora efektów stałych (FE) dużo większe znaczenie miały indywidualne, niemierzalne cechy sektora rolnego w poszczególnych krajach; zmienne objaśniające zidentyfikowane w obydwu modelach wskazują, że efektywność ekonomiczna sektora bliżej związana jest ze stopniem koncentracji, zaś ekoefektywność z kierunkiem specjalizacji; zauważyć można, że stymulantami efektywności ekonomicznej i środowiskowej były różne cechy. W tej sytuacji dążenie do efektywności w jednym z obszarów nie musi się odbywać kosztem drugiego, gdyż żadna ze zidentyfikowanych determinant nie powtarzała się w obydwu modelach z przeciwnym znakiem.