WYMAGANIA PROGRAMOWE TAJEMNICE PRZYRODY KL. V 399/2/2013. Dział Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe

Transkrypt

1 ODKRYWAMY TAJEMNICE MAP WYMAGANIA PROGRAMOWE TAJEMNICE PRZYRODY KL. V 399/2/2013 Dział Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: -czynności, które należy wykonać, żeby narysować plan - dokonuje pomiaru długości i szerokości przedmiotu - rysuje plan prostych przedmiotów w skali - zamieni podstawowe jednostki - wymieni rodzaje skal - mierzy odległości na mapie, planie - na podstawie skali i odległości na mapie oblicza rzeczywistą odległość proste przykłady - pracuje z mapą jako źródłem informacji - orientuje plan za pomocą obiektów terenowych - wskazuje na mapie kierunki główne - odczytuje informacje zapisane w legendzie planu, mapy - odczytuje obiekty przedstawione na mapie, planie wykorzystując znaki topograficzne - czyta plan i mapę korzystając z legendy - wskazuje na mapie wybrane obiekty - korzystając z indeksu nazw, wyszukuje na planie nazwy ulic - wskazuje na rysunku wysokość względną i bezwzględną, podnóże, szczyt - korzystając z mapy hipsometrycznej, nazywa formy terenu - określi formy terenu na podstawie ich wysokości bezwzględnej - rysuje za pomocą poziomic wypukłą i wklęsłą formę terenu -wskazuje na mapie ogólnogeograficznej miasta wojewódzkie, inne miasta, rzeki, jeziora -wskazuje różnice między planem i mapą - ustali skalę planu - zamieni sprawnie podstawowe jednostki długości - przedstawi skalę w postaci podziałki liniowej - zamieni rodzaje skal na prostych przykładach - na podstawie skali i odległości na mapie oblicza rzeczywistą odległość - wskazuje na mapie kierunki główne i pośrednie - wymieni elementy, jakie zawiera legenda planu, mapy - rozpoznaje podstawowe znaki topograficzne (punktowe, liniowe, powierzchniowe) - orientuje plan przy pomocy nauczyciela - odczytuje na planie miasta drogę do wybranego obiektu -wyjaśni pojęcia wartość względna i bezwzględna - przyporządkowuje odpowiedniej barwie na mapie hipsometrycznej formę terenu - definiuje pojęcie poziomica - odczytuje z mapy wysokość npm wskazanego punktu Uczeń: - wyjaśni pojęcia mapa, plan - wyjaśni pojęcie: skali planu - wyjaśni zapis skali liczbowej - oblicza wymiary rzeczywiste na podstawie wymiarów na planie - na podstawie odległości na planie między obiektami oblicza wymiary rzeczywiste - zamieni jednostki długości - przedstawia skalę w różnych postaciach - oblicza odległość na mapie mając daną skalę i odległość rzeczywistą - odczytuje informacje z planu, mapy - zorientuje plan za pomocą kompasu - wymieni przykłady praktycznego wykorzystania planów miasta - oblicza na podstawie skali rzeczywistą odległość między obiektami na planie - opisuje cechy mapy topograficznej - rozpoznaje znaki topograficzne - wyjaśni, na czym polega uogólnianie mapy - wykazuje związek między liczbą szczegółów a skalą mapy - obliczy wysokość względną i bezwzględną - określi wysokości bezwzględne nizin, wyżyn i gór - wyjaśni pojęcie depresji - rozpoznaje formy terenu na podstawie mapy poziomicowej - narysuje za pomocą poziomic formy ukształtowania terenu - oblicza sprawnie wymiary rzeczywiste na podstawie wymiarów na planie - na podstawie odległości na planie między obiektami sprawnie oblicza wymiary rzeczywiste - sprawnie zamieni jednostki długości - wyjaśni zależność między dzielnikiem skali liczbowej a wielkością planu - sprawnie przedstawi skalę w różnych postaciach - ustali skalę mając dane odległość na mapie i w rzeczywistości - wyjaśni, na czym polega orientowanie planu i mapy - zorientuje samodzielnie plan za pomocą kompasu - sprawnie oblicza na podstawie skali rzeczywistą odległość między obiektami na planie - czyta mapę topograficzną - planuje mając do dyspozycji mapę turystyczną podróż palcem po mapie - porównuje ilość informacji na mapach wykonanych w różnych skalach - odczytuje na mapie wysokość bezwzględną - porównuje mapę poziomicową z mapą ogólnogeograficzną - rysuje profil hipsometryczny różnych form terenu

2 POZNAJEMY NASZĄ OJCZYZNĘ I INNE KRAJE EUROPEJSKIE - omawia rolę w kształtowaniu powierzchni ziemi przez wybraną siłę zewnętrzną -- wymieni siły zewnętrzne i wewnętrzne, które ukształtowały powierzchnię Polski - wymieni dwa elementy krajobrazu polodowcowego - wyjaśni pojęcia: depresja, niziny, wyżyny, góry - przyporządkuje barwy określonym formom ukształtowania na mapie hipsometrycznej - nazwie krainę geograficzną, w której leży jego region - odczytuje z mapy nazwy krain tworzących wybrany pas ukształtowania powierzchni Polski - wymieni trzy grupy, na które dzielimy skały - przyporządkuje po jednym przykładzie każdego rodzaju skał - nazwie główne warstwy gleb - rozpoznaje typowe drzewa liściaste i iglaste - nazwie typ lasu występującego w najbliższej okolicy - wymieni gospodarcze funkcje lasu - wymieni zagrożenia, na jakie narażone są lasy - wymieni i wskazuje na mapie zbiorniki wodne wchodzące w skład wód powierzchniowych - definiuje pojęcie: rzeka główna, dopływ, ujście, źródło - wskazuje na mapie rzekę główną i dopływy prawy i lewy - odczytuje na mapie nazwy głównych rzek Wisła, Odra - wskazuje na mapie jezioro w swoim regionie - pokazuje na mapie jeziora i odczytuje nazwy wskazanych jezior -wymieni cztery elementy krajobrazu polodowcowego - wskazuje na schemacie elementy krajobrazu polodowcowego - wymieni pasy rzeźby obszaru Polski - wskazuje na mapie niektóre krainy geograficzne Polski -- podaje po jednym przykładzie każdego rodzaju skał - wie, że Karpaty zbudowane są z granitu, a Wyżyna Krakowsko Częstochowska z wapieni - wymieni najczęściej występujące rodzaje gleb w Polsce - wymieni najżyźniejsze gleby w Polsce - wymieni najczęściej występujące w Polsce typy lasów - wskazuje na mapie obszary o największej lesistości - wymieni ekologiczne funkcje lasu - wyjaśni, dlaczego lasy mieszane są bardziej odporne na zanieczyszczenia - wyjaśni pojęcie wody powierzchniowe - wskazuje na mapie obszary, gdzie występuje najwięcej jezior w Polsce - wskazuje na mapie największe i najmniejsze jezioro w Polsce - wskazuje na mapie obszary bagienne - wykorzystuje podręcznik jako źródło informacji - podaje trzy cechy położenia geograficznego Polski - wymieni i wskazuje na mapie państwa graniczące z Polską operując kierunkami geograficznymi - omówi podział administracyjny Polski na województwa, powiaty i gminy - wskazuje siedzibę władz lokalnych - wymieni i wskazuje na mapie województwa sąsiadujące z województwem kujawskopomorskim - wymieni i wskazuje na mapie pięć państw UE - podaje datę wstąpienia Polski do UE -wyjaśni pojęcia: epoka lodowcowa, lądolód skandynawski - definiuje pojęcie pasowości rzeźby obszaru Polski -- wymieni i wskazuje na mapie wybrane krainy geograficzne Polski - wskazuje na mapie najniżej i najwyżej położony punkt Polski - wykonuje zadania na mapie konturowej - wyjaśni pojęcie minerał - opisuje cechy wybranych skał - podaje przykłady poszczególnych rodzajów skał - określi na podstawie mapy jakie rodzaje skał występują na terenie zamieszkania - wyjaśni związek między skałą macierzystą a glebą - wskazuje na mapie rozmieszczenie głównych rodzajów gleb w Polsce - wymieni przyczyny, które wpłynęły na zmniejszenie powierzchni obszarów leśnych w Polsce - wyjaśni, na czym polega wszechstronna ochrona lasów - rozpoznaje gatunki drzew iglastych i liściastych - definiuje pojęcia: dorzecze, dział wód, zlewisko, ujście deltowe - wykreśli na mapie dział wodny między zlewiskami - nazwie zlewisko, do którego należą rzeki w Polsce - wyznaczy dorzecze rzek na mapie i na rysunku - wskazuje na mapie najważniejsze jeziora w Polsce - korzysta z informacji z tabel i wykonuje wykresy - opisuje położenie geograficzne Polski w Europie, wykazując umiejętność czytania mapy konturowej Polski - wyjaśni, dlaczego na północy Polski najlepiej zachował się krajobraz polodowcowy - wymieni i wskazuje na mapie krainy geograficzne Polski -- uzasadni nachylenie terenu Polski na podstawie mapy - wykonuje zadania na mapie konturowej - dzieli skały na lite, zwięzłe i stałe na podstawie twardości - rozróżni wybrane skały - wskazuje na mapie miejsca występowania określonych skał - wyjaśni od czego zależy żyzność gleby - odczytuje i interpretuje rodzaje gleb w Polsce na podstawie mapy - odczytuje i zinterpretuje profile glebowe - podaje nazwy największych obszarów leśnych w Polsce i wskazuje je na mapie - wskazuje związek między typem lasu, a rodzajem gleby - wymieni i rozpoznaje gatunki roślin runa charakterystyczne dla danego typu lasu - wyjaśni poznane pojęcia związane z wodami powierzchniowymi w formie graficznej - wymieni i charakteryzuje typy jezior - wyjaśni genezę powstania jezior w Polsce - wskazuje na mapie sztuczne zbiorniki wodne i wyjaśni jaka jest ich rola w zapobieganiu powodziom - wskazuje na mapie ważne kanały - opisuje położenie geograficzne Polski w Europie sprawnie posługując się mapą - wymieni stolice państw sąsiadujących z Polską - wymieni wszystkie województwa oraz ich stolice i wskazuje je na mapie - wyjaśni sposoby zarządzania w poszczególnych jednostkach administracyjnych - sprawnie odczytuje dane z diagramów

3 POZNAJEMY SPOSOBY OCHRONY PRZYRODY - nazwie symbole narodowe - wskazuje na mapie województwo, w którym mieszka - wymieni i wskazuje na mapie nazwę powiatu i gminy - wymieni i wskazuje na mapie dwa województwa sąsiadujące z województwem kujawskopomorskim - wymieni symbole UE wskazuje Polskę na mapie Europy - wskazuje granice państwa polskiego - wymieni i wskazuje na mapie państwa graniczące z Polską - charakteryzuje jeden kraj sąsiadujący z Polską - wymienia cele Unii Europejskiej - wymieni państwa sąsiadujące z Polską - podaje definicję podziału administracyjnego - wymieni główne województwa oraz ich stolice i wskazuje je na mapie - zaznacza wskazane obiekty na mapie - dobiera funkcję wójta, sołtysa i wojewody do odpowiedniej jednostki administracyjnej - odczytuje dane z diagramów - podaje datę powstania UE - wymieni trzy instytucje UE i omówi ich zadania - wyjaśnia czym jest strefa Schengen - wymieni większość państw członkowskich UE - wymieni instytucje UE i omówi ich zadania - omówi korzyści dla Polski wynikające z przynależności do UE - wymienia rodzaje zanieczyszczeń środowiska - wyjaśnia, dlaczego opadające pyły są szkodliwe dla środowiska - wymienia źródła zanieczyszczeń gleby i wody -wyjaśnia, co to są dzikie składowiska śmieci - podaje 2 3 przykłady działań lokalnych służących ochronie przyrody - wykonuje wybrane czynności zgodnie z poleceniem nauczyciela - wymienia 2 3 formy ochrony przyrody w Polsce - podaje 2 3 przykłady ograniczeń obowiązujących na obszarach chronionych - wyjaśnia, na czym polega ochrona całkowita - rozpoznaje rośliny chronione, które może spotkać w najbliższej okolicy - rozpoznaje zwierzęta chronione, które może spotkać w najbliższej okolicy - wymienia źródła zanieczyszczeń - podaje przykłady miejsc, w których powstają trujące pyły i gazy - wyjaśnia, dlaczego nie należy uprawiać ziemi i wypasać bydła w pobliżu ruchliwych tras komunikacyjnych - wymienia źródła powstawania ścieków - wyjaśnia, dlaczego wysypiska stanowią zagrożenie dla środowiska - podaje przykłady bogactw przyrody wykorzystywanych przez człowieka - podaje 2 3 przykłady działań człowieka służących ochronie przyrody - wykonuje wybrane czynności zgodnie z instrukcją - wyjaśnia, co to są parki narodowe - podaje przykłady obiektów chronionych -omawia sposób zachowania się na obszarach chronionych - wyjaśnia, na czym polega ochrona częściowa - rozpoznaje wybrane gatunki roślin chronionych - rozpoznaje wybrane gatunki zwierząt chronionych - wyjaśnia, dlaczego lokalne zanieczyszczenia mogą stanowić zagrożenie dla odległych obszarów - podaje przykłady zagrożenia środowiska wynikające z rozwoju transportu samochodowego - wyjaśnia, dlaczego ścieki stanowią zagrożenie dla środowiska - wyjaśnia pojęcie bogactwa przyrody - wymienia działania człowieka służące ochronie przyrody - wykonuje wszystkie czynności zgodnie instrukcją - wyjaśnia cel ochrony przyrody - wyjaśnia, co to są rezerwaty przyrody - wyjaśnia, na czym polega ścisła i częściowa ochrona danego obszaru - podaje przykłady organizmów objętych ochroną częściową - porównuje zasady ochrony ścisłej i częściowej - wyjaśnia, dlaczego zanieczyszczenie środowiska jest groźne dla wszystkich organizmów - omawia sposób powstawania kwaśnych opadów - omawia sposób powstawania smogu - wyjaśnia, dlaczego ścieki mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia człowieka - uzasadnia potrzebę racjonalnego wykorzystywania bogactw przyrody - podaje przykłady unieszkodliwiania zanieczyszczeń przez przyrodę - podejmuje dodatkowe czynności, uzasadnia ich celowość - wskazuje różnice między parkiem narodowym a parkiem krajobrazowym - przygotowuje prezentację o wybranym obszarze lub obiekcie chronionym leżącym na terenie województwa

4 POZNAJEMY KRAJOBRAZ NIZIN - rozpoznaje dwa typy brzegu morskiego - wymieni i wskazuje na mapie elementy wybrzeża morskiego: zatoki, mierzeje, wyspy, zalewy, jeziora przybrzeżne - wymieni elementy pogody - określi kierunek wiejącego wiatru - korzysta z podręcznika jako źródła informacji - określi położenie Morza Bałtyckiego w Europie - korzysta z podręcznika jako źródła informacji - wskazuje na mapie Szczecin i Zalew Szczeciński - wymieni i wskazuje na mapie trzy miejscowości turystyczne pobrzeża szczecińskiego - wymieni i wskazuje na mapie dwa porty rybackie - - wymieni osobliwość świata roślin i zwierząt Wolińskiego Parku Narodowego - wskazuje na mapie pobrzeże koszalińskie - wskazuje na mapie jezioro Łebsko i Gardno - wyjaśni pojęcie wydma - wymieni i wskazuje na mapie trzy miejscowości turystyczne pobrzeża koszalińskiego - wymieni i wskazuje na mapie dwa porty rybackie - wymieni osobliwość świata roślin i zwierząt Słowińskiego Parku Narodowego - wskazuje na mapie pobrzeże gdańskie i Żuławy Wiślane - wymieni i wskazuje na mapie dwa duże porty morskie pobrzeża gdańskiego - wskazuje na mapie deltę Wisły i Zalew Wiślany -- wskazuje położenie Pojezierza Mazurskiego na mapie - wymieni dwa elementy krajobrazu - - wymieni główne czynniki kształtujące brzeg morski - wymieni efekty oddziaływania fal, prądów i rzek na wybrzeże - zdefiniuje pojęcie pogoda - omówi elementy pogody - wymieni warunki niezbędne do życia organizmów w morzu - omówi zasolenie Morza Bałtyckiego - wyjaśni, dlaczego Szczecin jest dużym portem morskim - wyjaśni pojęcie klifu jako wysokiego brzegu morskiego - wskazuje na mapie wyspę Wolin - wymieni po dwie osobliwości świata roślin i zwierząt Wolińskiego Parku Narodowego - wyjaśni rolę latarni morskich wzdłuż wybrzeża -- wskazuje na mapie jeziora przybrzeżne - opisuje linię brzegową i plaże pobrzeża koszalińskiego - wymieni po dwie osobliwości świata roślin i zwierząt Słowińskiego Parku Narodowego - omówi sposoby wzmacniania i ochrony brzegu morskiego - wskazuje na mapie największe wzniesienie Rowokół - wyjaśni pojęcie depresja - wskazuje na mapie Raczki Elbląskie - wymieni i wskazuje na mapie największe ośrodki miejskie Żuław - scharakteryzuje krajobraz Żuław Wiślanych - posługując się planem, wymienia atrakcje turystyczne Gdańska - wymieni trzy rośliny uprawne tego terenu - opisuje elementy krajobrazu pojezierzy - wymieni dwa największe jeziora - wymieni po dwie osobliwości świata roślin i zwierząt Mazurskiego Parku Krajobrazowego - definiuje brzeg niski i wysoki - wyjaśni pojęcia: zatoki, mierzeje, zalewy, wyspy, jeziora przybrzeżne - posługuje się skalami liczbową i liniową w celu obliczania rzeczywistych odległości - porównuje pogodę nad morzem z pogodą w głębi lądu - wymieni i wskazuje na mapie kraje nadbałtyckie - wyjaśni rolę światła w życiu roślin - charakteryzuje na podstawie mapy położenie pobrzeża szczecińskiego - wskazuje na mapie Woliński Park Narodowy - charakteryzuje wybrane osobliwości przyrodnicze Wolińskiego Parku Narodowego - scharakteryzuje na podstawie mapy rozwój przemysłu pobrzeża szczecińskiego - - charakteryzuje na podstawie mapy położenie pobrzeża koszalińskiego - omówi powstawanie wydm nadmorskich - wskazuje na mapie Słowiński Park Narodowy - charakteryzuje wybrane osobliwości przyrodnicze Słowińskiego Parku Narodowego - scharakteryzuje na podstawie mapy rozwój przemysłu pobrzeża koszalińskiego - charakteryzuje na podstawie mapy położenie Żuław Wiślanych - omówi znaczenie portów dla wymiany handlowej - omawia wygląd współczesnego Gdańska - wyjaśni pojęcie delta Wisły - scharakteryzuje na podstawie mapy rozwój przemysłu Żuław Wiślanych -charakteryzuje na podstawie mapy położenie Krainy Wielkich Jezior - omówi, w jaki sposób wiatry, fale i prądy morskie kształtują wybrzeże - wyjaśni, dlaczego wybrzeże morskie podlega ciągłym zmianom - wyjaśni powstawanie bryzy morskiej i lądowej - wyjaśni pojęcia: abrazja, akumulacja - wyjaśni mechanizm powstawania wiatru - wyjaśni, jak powstają bryzy morska i lądowa - wyjaśni przyczyny małego zasolenia Morza Bałtyckiego - wykazuje, że Morze Bałtyckie jest miejscem życia organizmów słono i słodkowodnych - charakteryzuje osobliwości przyrodnicze Wolińskiego Parku Narodowego - - opisuje historię kościoła w Trzęsaczu - oceni wpływ rozwoju turystyki na stan wybrzeża morskiego - wyjaśni wpływ działalności wydm na środowisko przyrodnicze - omówi powstanie jeziora Łebsko i Gardno - charakteryzuje osobliwości przyrodnicze Słowińskiego Parku Narodowego - wyjaśni proces powstawania Żuław - wymieni urządzenia i sposoby zabezpieczeń przed nadmiernym nawodnieniem - opisuje zasługi mennonitów w zagospodarowaniu tych terenów - scharakteryzuje na podstawie mapy rodzaj gleb i rolnictwo pobrzeży i Żuław - prezentuje (np. na osi czasu) dzieje Gdańska od X w. do czasów współczesnych - zareklamuje osobliwości przyrodnicze Krainy Wielkich Jezior

5 POZNAJEMY KRAJOBRAZY NIZIN - wymieni dwa największe jeziora - wymieni osobliwość świata roślin i zwierząt Mazurskiego Parku Krajobrazowego - wymieni i wskazuje na mapie dwie miejscowości turystyczne Krainy Wielkich Jezior Mazurskich - wskazuje położenie Pojezierza Pomorskiego na mapie - wymieni dwa największe jeziora pojezierzy - wymieni osobliwość świata roślin i zwierząt Parku Narodowego Bory Tucholskie - wymieni i wskazuje na mapie dwa największe miasta i rzeki Pojezierza Pomorskiego - wskazuje na mapie Pojezierze Suwalskie - wskazuje na mapie najgłębsze jezioro w Polsce - opisuje osobliwość przyrodniczą Wigierskiego, i Białowieskiego Parku Narodowego - wymieni warstwy lasu - wskazuje na mapie położenie Niziny Mazowieckiej - wymieni najważniejsze miasta i rzeki leżące na Nizinie Mazowieckiej - wymieni osobliwość przyrodniczą Kampinoskiego Parku Narodowego - wymienia dwie cechy krajobrazu wielkomiejskiego - pokazuje na mapie Warszawę - wymienia trzy zabytki, które warto obejrzeć, będąc w Warszawie - wskazuje na mapie położenie Niziny Śląskiej - wymieni cechy krajobrazu Niziny Śląskiej - wymieni i wskazuje na mapie miejscowości turystyczne Krainy Wielkich Jezior Mazurskich - wskazuje położenie Wielkopolskiego na mapie - opisuje elementy krajobrazu pojezierzy - wymieni i wskazuje na mapie dwa największe miasta i rzeki Pojezierza Wielkopolskiego -wymieni po dwie osobliwości świata roślin i zwierząt Parku Narodowego Bory Tucholskie i Wielkopolskiego Parku Narodowego - wskazuje na mapie Nizinę Podlaską - wymieni elementy krajobrazu nie przekształconego przez człowieka - opisuje po trzy osobliwości przyrodnicze Wigierskiego, i Białowieskiego Parku Narodowego - charakteryzuje zależności pokarmowe panujące w lesie - wymieni elementy krajobrazu Niziny Mazowieckiej - wymieni trzy osobliwości Kampinoskiego Parku Narodowego - pokazuje na mapie inne miasta, w których dominuje krajobraz wielkomiejski - posługując się planem, wymienia atrakcje turystyczne Warszawy - wymieni największe miasta, rzeki położone na Nizinie Śląskiej - charakteryzuje Nizinę Śląską jako region o charakterze rolniczym - opisuje klimat Niziny Śląskiej Mazurskich wymieni i wskazuje na mapie największe jeziora Pojezierza Mazurskiego - wymieni wybrane osobliwości przyrodnicze Krainy Wielkich Jezior - charakteryzuje na podstawie mapy położenie Pojezierza Pomorskiego i Wielkopolskiego - wymieni i wskazuje na mapie największe jeziora Pojezierza Pomorskiego - wymieni osobliwości przyrodnicze Parku Narodowego Bory Tucholskie - scharakteryzuje na podstawie mapy rozwój przemysłu pojezierzy - charakteryzuje na podstawie mapy położenie Pojezierza Suwalskiego i Niziny Podlaskiej - wymieni i wskazuje na mapie największe jeziora Pojezierza Suwalskiego - opisuje osobliwości przyrodnicze Wigierskiego i Białowieskiego Parku Narodowego - scharakteryzuje na podstawie mapy położenie Niziny Mazowieckiej - wymieni osobliwości przyrodnicze Kampinoskiego Parku Narodowego - opisuje krajobraz wielkomiejski - proponuje trasę wycieczki po Warszawie - charakteryzuje na podstawie mapy położenie Niziny Śląskiej - opisuje krajobraz Niziny Śląskiej - dowodzi związku między klimatem, glebą a rolnictwem - scharakteryzuje na podstawie mapy rozwój przemysłu nizin - scharakteryzuje na podstawie mapy rodzaj gleb i rolnictwo Pojezierza Mazurskiego -oceni wpływ rozwoju turystyki na stan środowiska Pojezierza Mazurskiego - wskazuje na mapie kanały i wyjaśni ich rolę - wymieni i wskazuje na mapie największe jeziora Pojezierza Wielkopolskiego - wymieni osobliwości przyrodnicze Wielkopolskiego Parku Narodowego - scharakteryzuje na podstawie mapy rodzaj gleb i rolnictwo Pojezierza Wielkopolskiego i Pomorskiego - wskazuje na mapie kanał notecki -- opisuje osobliwości przyrodnicze Narwiańskiego i Biebrzańskiego Parku Narodowego - wymieni i charakteryzuje typy lasów liściastych i iglastych w Puszczy Białowieskiej - scharakteryzuje na podstawie mapy rodzaj gleb i rolnictwo Pojezierza Suwalskiego i Niziny Podlaskiej - opisuje osobliwości przyrodnicze Kampinoskiego Parku Narodowego - omawia zmiany zachodzące w krajobrazie wielkomiejskim Warszawy - proponuje tematyczną wycieczkę po Warszawie - scharakteryzuje na podstawie mapy rodzaj gleb i rolnictwo nizin - wymieni bogactwa naturalne Niziny Śląskiej - określi wpływ działalności lądolodu na ukształtowanie powierzchni

6 POZNAJEMY KRAJOBRAZY GÓR POZNAJEMY KRAJOBRAZY WYŻYN - wskazuje na mapie Wyżynę Śląską - wymieni cechy krajobrazu przekształconego przez człowieka - odczytuje z mapy większe miasta należące do GOP - wskazuje na mapie główne miasta i rzeki Wyżyny Krakowsko - Częstochowskiej - na podstawie zdjęcia wymienia 2 3 cechy charakteryzujące nietoperze - wskazuje na mapie położenie Wyżyny Lubelskiej - wymieni cechy krajobrazu rolniczego - wymieni i wskazuje na mapie główne miasta i rzeki Wyżyny Lubelskiej - pokazuje na mapie Polski Kraków - rozpoznaje na zdjęciach 2 3 zabytki Krakowa - wyjaśni przyczyny przekształcenia krajobrazu przez człowieka - wymieni najważniejsze surowce Wyżyny Śląskiej - wyjaśni, na czym polegają zjawiska krasowe - wymieni formy krasowe nadziemne i podziemne - wskazuje na mapie Ojcowski Park Narodowy - wymieni cztery osobliwości przyrodnicze Ojcowskiego Parku Narodowego -pokazuje na mapie Polski Prądnik i Ojców - omawia tryb życia nietoperzy - wymieni najważniejsze rośliny uprawiane na Wyżynie Lubelskiej - wymienia główne wydarzenia z historii Krakowa - wskazuje na planie miasta główne zabytki Krakowa - opisuje dowolny zabytek Krakowa - wskazuje na mapie Sudety, Karpaty - określi położenie gór względem miejsca zamieszkania - odczytuje z mapy wysokości bezwzględne punktów - wyjaśni pojęcia: góra, dolina, kotlina, szczyt, zbocze łagodne, strome - wskazuje na mapie położenie Sudetów - wymieni i wskazuje na mapie najwyższy szczyt Sudetów - wymieni dwie osobliwości przyrodnicze Karkonoskiego Parku Narodowego - podaje przyczyny wymierania lasów - wskazuje na mapie Góry Świętokrzyskie - wymieni i wskazuje na mapie najważniejsze pasma górskie - wymieni czynniki kształtujące krajobraz gór - porównuje wysokości bezwzględne najwyższych szczytów Gór Świętokrzyskich, Sudetów i Karpat - wskazuje na mapie położenie Karkonoszy - wymieni elementy charakterystyczne dla krajobrazu Sudetów - wyjaśni pojęcia: kotlina, skałki - charakteryzuje na podstawie mapy położenie Wyżyny Śląskiej - określi pojęcie degradacja - charakteryzuje na podstawie mapy położenie wyżyny Krakowsko - Częstochowskiej - wymieni osobliwości przyrodnicze Ojcowskiego Parku Narodowego - wyjaśni określenie Szlak Orlich Gniazd - wyjaśnia, w jaki sposób powstają jaskinie -omawia cechy suchorośli - uzasadnia, że Wyżyna Krakowsko-Częstochowska jest atrakcyjna turystycznie - wskazuje na mapie i opisuje położenie Wyżyny Lubelskiej - wyjaśni pojęcia: wąwóz, parów - scharakteryzuje na podstawie mapy rozwój przemysłu wyżyn - omawia, wykorzystując mapę, położenie Krakowa - zaznacza na osi czasu główne wydarzenia z historii Krakowa - omawia osobliwości Wawelu - opracowuje plan zwiedzania Rynku Głównego w Krakowie - określi wpływ zdegradowanego środowiska na zdrowie ludzi - omówi zastosowanie węgla kamiennego - wyjaśni, jak powstał krajobraz krasowy - opisuje formy krasowe - opisuje osobliwości przyrodnicze Ojcowskiego Parku Narodowego - opisuje symbol parku i wyjaśni jego Pochodzenie - omówi zagrożenia przemysłowe na wyżynach i ich wpływ na środowisko przyrodnicze - wyjaśni proces powstania wąwozów w podłożu lessowym - scharakteryzuje na podstawie mapy rodzaj gleb i warunki, które zdecydowały o rozwoju rolnictwa - opisuje atrakcje turystyczne wybranego miasta leżącego na Wyżynie Lubelskiej - wyjaśnia pojęcie kotlin podkarpackich - omawia wkład wybranych władców w rozwój Krakowa - opracowuje plan wycieczki po Starym Mieście i po Kazimierzu w Krakowie - wymieni i wskazuje na mapie pasma górskie tworzące Góry Świętokrzyskie, Sudety, Karpaty - opisuje wpływ czynników kształtujących rzeźbę gór na ich krajobraz - odczytuje z mapy wysokości bezwzględne i oblicza wysokości względne wskazanych punktów - wskazuje na mapie i opisuje położenie Sudetów i Kotliny Jeleniogórskiej - nazywa i wskazuje na mapie pasma górskie, szczyty, rzeki, miasta uzdrowiskowe Sudetów - dostrzega zależność między wysokością gór a ich wiekiem - przyporządkuje składniki krajobrazu do schematu - wyjaśni, w jaki sposób powstały skałki - opisuje osobliwości przyrodnicze Karkonoskiego Parku Narodowego - omówi problem turystyki w górach i jej wpływ na środowisko przyrodnicze - omówi zagrożenia przemysłowe dla Gór Izerskich

7 POZNAJEMY KRAJOBRAZY GÓR - wskazuje na mapie położenie Gór Świętokrzyskich - wymieni elementy charakterystyczne dla krajobrazu gór niskich - wymieni dwie osobliwości przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego - podaje przyczyny zniszczenia lasów - wymieni składniki pogody - wymieni dwie cechy pogody tatrzańskiej - poprawnie dobiera elementy stroju na wycieczkę górską - wskazuje na mapie położenie Gór Świętokrzyskich - wymieni elementy charakterystyczne dla krajobrazu gór niskich - wymieni dwie osobliwości przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego - podaje przyczyny zniszczenia lasów - wymieni składniki pogody - wymieni dwie cechy pogody tatrzańskiej - poprawnie dobiera elementy stroju na wycieczkę górską - wymieni cztery osobliwości przyrodnicze Karkonoskiego Parku Narodowego - wymieni i wskazuje na mapie najwyższy szczyt Gór Świętokrzyskich - wyjaśni pojęcia: gołoborza, zjawisko krasowe - wymieni cztery osobliwości przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego - nazywa i przyporządkowuje przyrządy pomiarowe do poszczególnych składników pogody - wymieni najważniejsze cechy pogody tatrzańskiej - wymieni pospolite gatunki roślin w poszczególnych piętrach Tatr - wymieni pospolite gatunki zwierząt występujących w Tatrach - podaje przykłady gospodarczej działalności człowiek w Tatrach - wymieni elementy charakterystyczne dla krajobrazu wysokogórskiego i rozpoznaje je na schematach - nazywa skały budujące Tatry Wysokie - wymieni i wskazuje na mapie najwyższy szczyt Tatr Zachodnich Starorobociański Wierch - nazywa skały budujące Tatry Zachodnie - wymieni i wskazuje na mapie najwyższy szczyt Bieszczad - wymieni trzy osobliwości przyrodnicze Bieszczadzkiego Parku Narodowego - wymieni osobliwości przyrodnicze Karkonoskiego Parku Narodowego - wskazuje na mapie i opisuje położenie Gór Świętokrzyskich - wyjaśni dlaczego Góry Świętokrzyskie są górami niskimi - wymieni osobliwości przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego - wskazuje na mapie wybrane pasma górskie, szczyty, rzeki, miasta w Górach Świętokrzyskich - charakteryzuje pogodę w górach - oblicza wartość temperatury na różnych wysokościach - czyta mapę pogody - wyjaśni zależność między wzrostem wysokości a zmianą składu gatunkowego roślin - przyporządkowuje gatunki roślin do poszczególnych pięter roślinności - opisuje działalność człowieka w górach - wymieni osobliwości Tatrzańskiego Parku Narodowego - wyjaśni pojęcia: dolina, piarg, żleb, przełęcz, turnia, grań, - wskazuje na mapie Tatr Wysokich jeziora, doliny, wodospady - rozpoznaje granit - wskazuje na mapie Przełęcz Liliowe - wyjaśni pojęcia wąwóz, jaskinia, wywierzysko - opisuje i porównuje krajobraz Tatr Wysokic h i Zachodnich - charakteryzuje na podstawie mapy położenie Bieszczad - wyjaśni pojęcie połoniny - wymieni osobliwości przyrodnicze Bieszczadzkiego Parku Narodowego - scharakteryzuje na podstawie mapy rodzaj gleb i rolnictwo - charakteryzuje na podstawie mapy rozwój przemysłu obszarów górskich - opisuje powstawanie gołoborzy - opisuje osobliwości przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego - podaje przykłady bogactw naturalnych występujących w Górach Świętokrzyskich - uzasadni na przykładach zależność pomiędzy degradacją środowiska i działalnością człowieka - porównuje pogodę w górach i na nizinach - wyjaśni zależność między wysokością a spadkiem temperatury - opisuje kulturę i tradycje górali - charakteryzuje osobliwości Tatrzańskiego Parku Narodowego - uzasadni konieczność ochrony Tatr przed nieodwracalnym rozwojem turystyki - posługuje się pojęciami do opisu krajobrazu - opisuje sposób powstawania żlebów i stożków piargowych - dostrzega zależność między rzeźbą gór i rodzajem budujących je skał - charakteryzuje osobliwości przyrodnicze Bieszczadzkiego Parku Narodowego - oceni rolę zapory na Solinie - wyjaśni przyczyny słabego zaludnienia terenu Bieszczad - sprawnie posługuje się mapami turystycznymi ustalając trasę wycieczek górskich

8 ODKRYWAMY TAJEMNICE ŚWIATA ROŚLIN I GRZYBÓW - wyjaśni pojęcie organowce - określi środowisko życia mchów - rozpoznaje mech płonnik - wykonuje schematyczny rysunek mchu i opisuje elementy jego budowy - wyróżni środowisko życia paprotników - wykonuje schematyczny rysunek paproci i opisuje elementy budowy - wyjaśni, dlaczego paprocie są organowcami - wskazuje i nazywa część nadziemną i podziemną rośliny - nazywa poszczególne organy rośliny - podaje dwa sposoby wegetatywnego rozmnażania się roślin - dzieli rośliny na: drzewa, krzewy, rośliny zielne i podaje przykłady - podaje przykłady i rozpoznaje trzy rośliny nagonasienne - nazywa i wskazuje pień, igły, szyszki i nasiona rośliny nagonasiennej - wymieni funkcje korzeni - rozróżni typy systemów korzeniowych - podaje przykłady roślin o korzeniach spichrzowych - prowadzi hodowlę wodną fasoli i pszenicy - wymieni i wskazuje elementy budowy pędu - rozpoznaje typy łodyg - omówi różnice między łodygą zielną i zdrewniałą - wymieni funkcje łodyg - nazywa i wskazuje elementy budowy liścia - wymieni funkcje liści - określi rolę słupka i pręcików - wymieni sposoby przenoszenia pyłku - wyjaśni pojęcie: zapylenie - rozpoznaje owoce pospolitych drzew i krzewów - podaje dwa przykłady przystosowania owoców do rozsiewania - rozpoznaje dwa gatunki mchów - wyjaśni, dlaczego mchy są organizmami pionierskimi - wymieni przykłady zastosowania torfu - wie, że do paprotników zaliczamy paprocie, skrzypy i widłaki - wymieni paprocie chronione - uzasadni potrzebę racjonalnej gospodarki zasobami nieodnawialnymi - wyjaśni pojęcia: organy, tkanki - dzieli rośliny na nago i okrytonasienne podaje przykłady - podaje sposoby wegetatywnego rozmnażania się roślin - podaje przykłady rośliny nagonasienne - rozpoznaje pospolite rośliny nagonasienne - używa wymiennie określeń nagonasienne, nagozalążkowe - omówi funkcje korzeni - prowadzi obserwacje hodowli wodnej fasoli i pszenicy - wskazuje elementy budowy korzenia i typy korzeni - wyjaśni pojęcie pęd - wskazuje bulwy, kłącza, piętkę - omówi funkcje łodyg - podaje dwa przykłady przekształceń liści - wykonuje preparat mikroskopowy przy pomocy nauczyciela - opisuje cechy budowy morfologicznej mchów - wskazuje cechy umożliwiające mchom życie na lądzie - wyjaśni dlaczego mchy są prymitywnymi organowcami - wskazuje przystosowanie paproci do życia w środowisku lądowym - wymieni sposoby rozmnażania paproci - rozróżni dwie formy skrzypu: wiosenną i letnią - wyjaśni, dlaczego skrzypy na łące nie są tam miłym gościem - wymieni tkanki roślinne - porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie - rozróżni rośliny nagonasiennne i okrytonasienne - dzieli rośliny na jednoroczne i dwuletnie - podaje przykłady - wyjaśni pojęcie nagonasienne - omówi budowę rośliny nagonasiennej - omówi budowę kwiatów roślin nagonasiennych - porównuje typy systemów korzeniowych - charakteryzuje strefy budowy morfologicznej korzenia - rozróżni typy pędów nadziemnych i podziemnych - podaje przykłady roślin o takich pędach - określi rolę pędów nadziemnych i podziemnych - określi rolę aparatów szparkowych i chloroplastów - rozpoznaje kształty blaszek liściowych - samodzielnie prowadzi obserwację mikroskopową - odróżni kwiat od kwiatostanu - omówi budowę słupka i pręcika - wyjaśni pojęcia: zapłodnienie, rośliny okrytonasienne - rozpoznaje wybrane typy owoców i podaje przykłady roślin - rozpoznaje pospolite gatunki mchów - wskazuje na mapie parki narodowe, gdzie chronione są najpiękniejsze torfowiska - wyjaśni, dlaczego torfowiec gromadzi duże ilości wody - opisuje proces powstawania torfu - rozpoznaje paprocie chronione - uzasadni, dlaczego wszystkie gatunki widłaków podlegają ochronie - wyjaśni znaczenie paprotników w dziejach Ziemi - na podstawie obserwacji korzeni, łodyg, liści i kwiatów wnioskuje o różnorodności organów roślinnych - wyjaśni pojęcia: suchorośla, słonorośla, kserofity, rośliny gruboszowate - omówi etapy rozwoju rośliny okryto i nagonasiennej - wyjaśni, dlaczego pod jodłą nie znajdujemy szyszek - wymieni przykłady modyfikacji korzeni - rozpoznaje łodygi o różnych kształtach - wymieni modyfikacje łodyg - podaje przykłady roślin o zmodyfikowanych łodygach - rozpoznaje liście pojedyncze, złożone, ułożenie liści na łodydze - podaje przykłady modyfikacji liści - rozpoznaje podstawowe typy kwiatostanów - uzasadni związek budowy kwiatu ze sposobem zapylenia

9 ODKRYWAMY TAJEMNICE MATERII ODKRYWAMY TAJEMNICE ŚWIATA ROŚLIN I GRZYBÓW - wymieni elementy budowy kwiatu rośliny nasiennej - omówi sposoby zapylenia - omówi znaczenie owocu - podaje przykłady owoców suchych i mięsistych - rozpoznaje nasiona wybranych roślin - podaje przykłady nasion jadalnych - wykonuje doświadczenie według instrukcji i prowadzi obserwacje - wyjaśni, że drożdże są organizmami jednokomórkowymi mogącymi tworzyć kolonie - wyjaśni, dlaczego nie należy spożywać nieznanych owoców - wykonuje rysunek nasienia fasoli i podpisuje jego części - określi warunki niezbędne do kiełkowania roślin - nazwie elementy budowy plechy - odróżni plechowce od organowców - wymieni bezpłciowy sposób rozmnażania się glonów - zakłada hodowlę pleśniaka - określi warunki życia drożdży i pleśniaka - rozumie, czym są grzybice i jak się przed nimi chronić - używa prawidłowo pojęć : grzybnia, owocnik kapelusz, trzon, blaszki, rurki - odróżni grzyby jadalne od trujących - zna i stosuje zasady zbierania grzybów - wymieni miejsca występowania porostów - wskazuje organizmy budujące porost - określi rolę porostów w przyrodzie - wyjaśni pojęcie komórczak - wie, że grzyby należą do odrębnej grupy organizmów (królestwa) - wyjaśni pojęcie zarodniki - określi warunki życia grzybów kapeluszowych - rozpoznaje pospolite grzyby jadalne - określi rolę glonów i grzybów w życiu porostów - wyjaśni, w jaki sposób powstaje owoc - rozpoznaje typy owoców i podaje przykłady roślin - podaje przykłady roślin o owocach trujących dla człowieka - planuje przebieg doświadczenia sprawdzającego warunki niezbędne do kiełkowania - wyjaśni udział człowieka w rozsiewaniu nasion - omówi etapy rozwoju rośliny okrytonasiennej - charakteryzuje przystosowanie owoców do różnych sposobów rozsiewania - opisuje budowę nasienia - określi rolę części nasienia - wyjaśni, na czym polega kiełkowanie - wykonuje preparat mikroskopowy z zawiesiny drożdży i narysuje spod mikroskopu pojedynczą komórkę i kolonię drożdży - podaje sposoby rozmnażania drożdży i pleśniaka - dowodzi, dlaczego nie należy spożywać produktów, na których pojawiła się pleśń - wyjaśni dlaczego grzyby są organizmami cudzożywnymi - rozumie, na czym polega symbioza - wymieni objawy zatruć grzybami - opisuje zjawisko symbiozy na przykładzie porostów - udowodni, że porosty to organizmy pionierskie - uzasadni związek między zanieczyszczeniem powietrza a występowaniem porostów - wyjaśni, że porosty są organizmami kosmopolitycznymi - rozpozna porosty o różnych plechach - wie, czym jest skala porostowa i sprawnie jej używa - wyjaśni, na czym polega proces fermentacji - omawia odżywianie grzybów - określa mikoryzę jako symbiozę między grzybem, a drzewem - podaje sposoby rozmnażania się grzybów kapeluszowych - wymieni zmysły i narządy, które im odpowiadają - wymieni stany skupienia substancji - wymieni przykłady ciał o danym stanie skupienia - wymieni właściwości ciał stałych - podaje przykłady ciał plastycznych, sprężystych i kruchych - wymieni właściwości cieczy - wymieni właściwości gazów - wskazuje bieguny magnetyczne w magnesie - określi właściwości substancji za pomocą zmysłów - przedstawi za pomocą rysunku ułożenie cząsteczek w danym stanie skupienia - określi siły oddziaływań i odległości między cząsteczkami oraz możliwości ruchu cząsteczek w ciałach stałych, cieczach i gazach - bada oddziaływanie magnesów na siebie i inne substancje -podaje przykłady wykorzystania w życiu właściwości plastycznych - wyjaśni pojęcia drobina, cząsteczka - określi szybkość poruszania się cząsteczek w ciałach stałych, cieczach i gazach - wyjaśni związek budowy ciał stałych z ich właściwościami - wyjaśnia, co nazywamy nieściśliwością ciał stałych - wymieni właściwości mechaniczne ciał stałych - wyjaśnia, czym jest magnes - podaje przykłady ciał przyciąganych i nieprzyciąganych przez magnes - wyjaśni pojęcia atom - określi odległości i siły oddziaływania międzycząsteczkowego w ciałach stałych, cieczach i gazach - wyjaśni pojęcie twardość - wyjaśnia, dlaczego ciała stałe mają określony kształt i określoną objętość - omawia wzajemne oddziaływanie magnesów

10 - podaje przykłady przedmiotów wykonanych z substancji kruchych, twardych i sprężystych - bada doświadczalnie wpływ wielkości naczynia na objętość cieczy - wymienia czynniki wpływające na szybkość parowania cieczy - podaje przykłady cieczy, których pary są łatwopalne - podaje jednostkę masy - wymienia jednostki masy - zamienia podstawowe jednostki masy - posługuje się przyrządami pomiarowymi - określa ilość materii (masę) za pomocą przyrządów pomiarowych - uzasadni zmiany w wyglądzie drutów telefonicznych - wskazuje przykłady zabezpieczeń przed negatywnymi skutkami zjawiska rozszerzalności temperaturowej - wykazuje, że termometr alkoholowy lub rtęciowy jest przykładem rozszerzalności temperaturowej cieczy - podaje przykłady wykorzystania w praktyce zjawiska rozszerzalności cieplnej cieczy - wykonuje proste doświadczenia według instrukcji - zachowuje zasady bezpieczeństwa podczas doświadczeń i magnetycznych ciał stałych - określa właściwości cieczy w zakresie kształtu i ściśliwości - bada doświadczalnie możliwość zmiany objętości cieczy - porównuje, przeprowadzając doświadczenie, wpływ rodzaju cieczy na szybkość parowania - podaje sposób wyznaczenia masy - doświadczalnie porównuje masy różnych substancji o tej samej objętości - zamienia jednostki masy (proste przykłady) -podaje przykłady przewodników ciepła i izolatorów - wymieni właściwości gazów - wyjaśni pojęcia ściśliwość i rozprężliwość - podaje przykłady dyfuzji w gazach - wyjaśni rozszerzalność temperaturową jako zwiększenie długości lub objętości ciał stałych - wyjaśni rozszerzalność temperaturową jako zwiększenie objętości cieczy i gazów - podaje przykłady zastosowania gazu jako izolatora ciepła - wykonuje doświadczenia według instrukcji -określa właściwość mechaniczną wskazanego ciała stałego (np. węgla, materaca) -wyjaśnia, dlaczego ciecze nie mają własnego kształtu - porównuje właściwości ciał stałych i cieczy w zakresie kształtu i ściśliwości - bada doświadczalnie wpływ temperatury cieczy na ich dyfuzję - oblicza masę substancji o danej objętości, mając daną masę 1 cm 3 tej substancji - definiuje pojęcia masy - podaje jednostki masy i objętości - ilustruje diagramem ilościowe pomiary masy różnych ciał fizycznych -wyjaśni pojęcia przewodnik ciepła, izolator -wyjaśni związek budowy cieczy z ich właściwościami - wyjaśni pojęcia: menisk wklęsły, menisk wypukły - wyjaśni związek budowy gazów z ich właściwościami - porówna budowę i właściwości cieczy i gazów - wyjaśni pojęcia: rozszerzalność temperaturowa ciał stałych, gęstość - określi, jak temperatura wpływa na gęstość ciał stałych - wskazuje przykłady rozszerzalności temperaturowej cieczy i gazów w przyrodzie - porównuje zjawiska parowania i wrzenia - wyjaśnia, na jakiej zasadzie zamyka się szczelnie słoiki z przetworami - dokonuje analizy wykresu - porównuje rozszerzalność temperaturową cieczy i gazów - określi zastosowanie niemetali w życiu człowieka - podaje przykłady przedmiotów (inne niż w podręczniku), do których wykonania wykorzystano właściwości mechaniczne i magnetyczne ciał stałych - wyjaśnia, dlaczego ciecze mają stałą objętość - wyjaśnia, na czym polega zjawisko dyfuzji w cieczach - podaje przykłady dwóch cieczy, w których nie zaobserwujemy zjawiska dyfuzji, np. woda i olej; woda i benzyna - wyjaśnia, dlaczego substancje o tej samej objętości różnią się masami - wyjaśnia związek objętości substancji z jej masą - opisuje umowny wzorzec jednostki masy - definiuje pojęcia gęstości i objętości materii - podaje jednostkę gęstości -przedstawi zjawisko napięcia powierzchniowego cieczy - dowiedzie, że gazom łatwiej zmienić objętość niż cieczom - porównuje przebieg dyfuzji w cieczach i w gazach - wyjaśni pojęcia: sublimacja, resublimacja - wskazuje przykłady występowania zjawiska rozszerzalności temperaturowej w przyrodzie i podaje przykłady z najbliższego otoczenia - wykazuje, że wiedza o rozszerzalności temperaturowej ciał stałych ma znaczenie praktyczne - wyjaśni, na czym polega anomalne zachowanie wody w porównaniu z innymi cieczami - wykazuje, że wiedza o rozszerzalności temperaturowej cieczy i gazów ma znaczenie praktyczne