Klasyfikacja krajobrazu Teoria i Praktyka

Transkrypt

1 Polska Asocjacja Ekologii Krajobrazu Polish Association for Landscape Ecology Problemy Ekologii Krajobrazu The Problems of Landscape Ecology Tom XX Volume XX Klasyfikacja krajobrazu Teoria i Praktyka Landscape classification Theory and practice Redakcja tomu / Volume edited by: Jerzy Lechnio, Sylwia Kulczyk, Ewa Malinowska, Iwona Szumacher Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego Faculty of Geography and Regional Studies of the University of Warsaw

2 Wydawca / Published by: Polska Asocjacja Ekologii Krajobrazu Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego Rada Programowa Czasopisma / Programme Council of the Journal: Przewodniczący / President: Andrzej Richling Sekretarz / Secretary: Agata Cieszewska, Członkowie / Members: Tadeusz Chmielewski, Marian Drużkowski, Krystyna German, Andrzej T. Jankowski, Mariusz Kistowski, Ryszard Klimko, Leon Kozacki, Maciej Pietrzak, Zbigniew Podgórski, Jerzy Solon, Adolf Szponar, Krzysztof Wojciechowski, Wiesław Ziaja Strona internetowa PAEK / Website of PALE: Redaktor Naczelny Czasopisma / Chief Editor of the Journal: Andrzej Richling Adres redakcji czasopisma / Editorial Office of the Journal : Krakowskie Przedmieście 30, Warszawa, Polska Tel.: , Fax: a.richling@uw.edu.pl, jrlechni@uw.edu.pl Redakcja tomu / Technical editing of volume: Jerzy Lechnio, Sylwia Kulczyk, Ewa Malinowska, Iwona Szumacher Recenzenci naukowi tomu / Scientific reviewers of vol ume: Mariusz Kistowski, Maciej Pietrzak, Jerzy Solon Tłumaczenie / Transl ation: autorzy / by authors Skład i łamanie / Vol ume prepared for printing: Jerzy Lechnio Zdjęcie na okładkę / Photo on cover: Ewa Malinowska Projekt logo PAEK / PALE logo project: Andrzej Dąbrowski Publ ikacja dofinansowana przez / Vol ume publ ication sponsored by: Uniwersytet Warszawski 2008 Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Polska Asocjacja Ekologii Krajobrazu ISSN ISBN Druk i oprawa / Printing and binding: Zakład Graficzny Uniwersytet Warszawski Warszawa 2008

3 Do Czytelników Serii PROBLEMY EKOLOGII KRAJOBRAZU Z przyjemnością zawiadamiam, że w Komunikacie nr 9 Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 29 lutego 2008 r. w sprawie uzupełnienia wykazu wybranych czasopism wraz z liczbą punktów za umieszczoną w nich publikację naukową, na pozycji 156 wymienione są Problemy Ekologii Krajobrazu / The Problems of Landscape Ecology, z 4 punktami za publikację. Informuję również, że 27 marca bieżącego roku na posiedzeniu w Warszawie ukonstytuowała się Rada Programowa Serii Problemy Ekologii Krajobrazu. Jej skład podany jest obok. Uzgodniono wówczas, że przewodniczący Rady będzie równocześnie pełnił funkcję redaktora naczelnego serii. Redakcja Problemów Ekologii Krajobrazu mieści się w Warszawie (prof. dr hab. Andrzej Richling lub mgr Jerzy Lechnio Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, ul. Krakowskie Przedmieście 30, a.richling@uw.edu.pl lub jrlechni@uw.edu.pl), a stronę internetową Serii stanowi strona Polskiej Asocjacji Ekologii Krajobrazu ( Problemy Ekologii Krajobrazu organ Polskiej Asocjacji Ekologii Krajobrazu ukazuje się dwa razy do roku, w różnych ośrodkach naukowych, w zasadzie, w nawiązaniu do tematyki organizowanych konferencji naukowych. Wydawcy kolejnych tomów spełnić powinni następujące warunki: 1. uzgodnić z Przewodniczącym Rady Programowej tytuł i szczegółowy projekt tomu, 2. zgromadzić materiały do druku przygotowane przez autorów zgodnie z zaleceniami dostępnymi na stronie internetowej Polskiej Asocjacji Ekologii Krajobrazu, 3. przeprowadzić weryfikację tych materiałów, przy czym funkcję recenzentów, po uzgodnieniu z Przewodniczącym Rady Programowej, pełnić powinni członkowie Rady, 4. dostosować tom do wymogów technicznych Serii (dostępne na stronie internetowej Polskiej Asocjacji Ekologii Krajobrazu). Wydawca uznaje podwójny copyright (jednostki wydającej i Polskiej Asocjacji Ekologii Krajobrazu) oraz obowiązany jest do przesłania wszystkich materiałów w wersji elektronicznej Redakcji Serii do umieszczenia ich na stronie PAEK, co powinno nastąpić po 6 miesiącach od momentu ukazania się wersji na papierze. Materiały publikowane powinny być podzielone na artykuły i notatki naukowe. Językiem serii jest polski i/lub angielski. W wersji polskojęzycznej obowiązuje tłumaczenie na język angielski tytułu, streszczenia artykułu lub notatki, słów kluczowych i podpisów rycin oraz tytułów tabel. Seria powinna być cytowana w następujący sposób: Prob. Ekol. Kraj. (w wersji polskiej) lub Prob. Land. Ecol. (w wersji angielskiej). Wydawca tomu jest zobowiązany do przekazania po jednym egzemplarzu każdemu członkowi Rady Programowej oraz 5 egzemplarzy Redakcji Serii. Prof. dr hab. Andrzej Richling Przewodniczący Rady Programowej Serii Problemy Ekologii Krajobrazu

4

5 Spis treści Table of Contents Przedmowa... Foreword Artykuły - Articles Olaf Bastian Landscape classification between fact and fiction... Katarzyna Ostaszewska Fizycznogeograficzne i geochemiczne klasyfikacje krajobrazu Physicogeographical and geochemical landscape classifications... Jerzy Solon Przegląd wybranych podejść do typologii krajobrazu The review of chosen approaches to landscape typology... Gal ina Martsinkevich Classification of landscape diversity as a source of the qualitative and quantitative information... Jan Oťaheľ, Jan Feranec, Juraj Betak, Karol Husar, Monika Kopecka Landscape changes: analysis and classification... Jürgen H. Breuste Urban ecosystem classification - land use based information for modelling, comparision and management... Jaromír Kol ejka, Zdenek Lipsky Landscape mapping and typology in the Czech Republic... Anatol ij Mel nyk Klasyfikacja geokompleksów Karpat Ukraińskich The classification of geocomplexes of Ukrainian Carpatians... Pavel Zhoomar Classification of technogenic landscapes... Grzegorz Janicki, Jan Rodzik, Andrzej Tyc Zastosowanie kryterium litologicznego w typologii krajobrazu naturalnego Wyżyn Polskich Application of lithological criterion into natural landscape thypology of Polish Uplands... Jerzy Solon Typy krajobrazu kulturowego Polski Thypes of cultural landscape of Polad

6 Wiaczesław Andrejczuk Problemowe aspekty typologii i klasyfikacji krajobrazów krasowych Problems of typology and classification of karst landscapes... Anna Majchrowska Systematyzacja krajobrazu w wybranych krajach europejskich Systematisation of landscape in European countries... Burghard Meyer, Gábor Mezösi Landscape functional mosaics... Sylwia Kulczyk The methodical problems of landscape classification for the purpose of ecotourism... Andrzej Mizgajski Zarządzanie krajobrazem jako aspekt zarządzania środowiskiem Landscape management as the aspect of environmental management... Maciej Pietrzak Jednostki krajobrazowe figury czy bryły? Landscape units figures or blocks?... Joannna Adamczyk Analiza obiektowa krajobrazu metodami geomatyki potencjał i ograniczenia Object based landscape analysis using geomatics method potential and limitations... Amir Haushang Ehsani, Fredrich Quiel Artificial Neural Networks for landscape analysis of the Biosphere Reserve Eastern Carpathians with Landsat ETM+ and SRTM data... Syl wia Horska-Schwarz Landscape typology in the assessment of quality and level of pollution of the natural environment on the basis of example mouth section of selected river valleys... Rafał Kot Problem delimitacji mikroregionów fizycznogeograficznych w krajobrazach dolin i nizin The problem of delimiting physical geographical microregions in valley and lowland landscapes... Tomasz Giętkowski Problem wyznaczenia granicy regionu na przykładzie Borów Tucholskich The attempt of delimitation regional boundaries; an example of Tuchola Forest region... Krzysztof Badora Stan środowiska przyrodniczego a klasyfikacje krajobrazów The condition of the environment and landscapes classifications

7 Bohdan Mucha Zróżnicowanie warunków topoklimatycznych w Karpackim Przyrodniczym Parku Narodowym Differentiation of thopoclimate conditions in Carpathians Natural National Park... Katarzyna Kozina Antropogeniczne przekształcenia krajobrazu dna doliny Piławy na odcinku Mościsko-ujście do Bystrzycy (Przedgórze Sudeckie) - próba oceny ilościowej Human transformation of the valley floor of the Piława river between Mościsko and the mouth to the Bystrzyca (the Sudetic Foreland) the attempt of quantitative assessment... Andrzej Macias Badania przepływów materii i energii w krajobrazie miejskim Matter and energy flow analysis (MEFA) in urban landscape... Henryk Janukowicz Zdegradowane grądy i łęgi z carex brizoides l. w wybranych zbiorowiskach leśnych Pomorza Zachodniego Degradated oak-hornbeam and alder-ash associations with carex brizoides l. on the selected forest phytocoenoses of Western Pomerania... Barbara Wycichowska Specyfika krajobrazu wizualnego i jego klasyfikacja Visual Landscape - its special character and classification... Sebastian Bernat Dźwięk jako element oceny i klasyfikacji krajobrazu Sound as element of landscape classification and evaluation NotAtki - short communications Zita Izakovičová Integrated landscape management basic tool for implementation of sustainable development in practice... Marcin Kozieł Zastosowanie bazy danych CORINE Land Cover 2000 do analiz struktury krajobrazu wybranych obszarów chronionych w Polsce Application of CORINE Land Cover 2000 database to landscape structure analysises of selected protected areas in Poland... Mieczysław Kunz Digital general maps of tree stands as a basis for the creation of landscape units... Juraj Lieskovský Classification and analyze of non forest woody vegetation in agricultural landscape... Regina Mišovičová, Zuzana Pucherová The classification of Nitra s town contact area and selected villages in its hinterland

8 Mil ena Moyzeová Landscape classification on the basis of the ecological and social aspects... Dušan Romportl, Tomáš Chuman, Zdeněk Lipský New method of landscape typology in the Czech Republic... Iryna I. Schastnaya Classification and fragmentation of natural-anthropogenic landscapes for the purposes of the balanced spatial organization of territory... Natalia Tupitsyna Classification of urban landscapes: the case study of Mahilew (Belarus)... Maria Zachwatowicz Nowe elementy systemu obszarów chronionych w Polsce i ich potencjał dla zrównoważonego gospodarowania krajobrazem próba klasyfikacji obszarów Natura 2000 New elements of the nature conservation system in Poland and their potential for sustainable landscape management an attempt to classification of Natura 2000 sites... František Petrovič, Juraj Hreško, Mária Vrábel ová Time-spatial changes of the landscape diversity in the traditional land utilisation (Tribeč Mts, West Carpathians, Slovakia)... Zuzana Mikl ošovičová Multi functional landscape evaluation of Trnava district... Irina P. Usava Application of landscape assessment for biodiversity conservation (the case study of Eastern Belarus Landscape Province)... Emilia Janeczko Podstawy metodyczne oceny krajobrazu leśnego w otoczeniu szlaków komunikacyjnych The methodical basis for the assessment of the forest landscape situated along roads... Alina Gerlée Korytarz ekologiczny percepcja społeczna pojęcia Ecological corridor public perception of the term... Karol Wojciech Chyl iński, Beata Fornal Pieniak Walory wizualne roślinności spontanicznej na dachach poprzemysłowych budynków w Warszawie Visual aspects of spontaneous vegetation on roofs of abandoned industrial buildings in Warsaw... Zbigniew Borkowski Kryteria klasyfikacji krajobrazów Criteria of landscape classification

9 Przedmowa Oddajemy do rąk czytelnika kolejny tom Problemów Ekologii Krajobrazu. Jego tematyka koncentruje się na szeroko rozumianych zagadnieniach klasyfikacji krajobrazu i jej teoretycznych i praktycznych zastosowaniach. W najprostszym ujęciu, tak rozumiana problematyka jest zwykle kojarzona z postępowaniem służącym identyfikacji struktury i porządku funkcjonalnego środowiska poprzez wyznaczenie granic jednostek i ich hierarchiczne uporządkowanie. Z praktyki wiadomo jednak, że istnieją różnorodne systemy klasyfikacji, począwszy od biofizycznych na krajobrazowych kończąc. Oczywiście można stwierdzić, że każdorazowo końcowym efektem procesu klasyfikacji są obiekty przestrzenne, niezależnie od celu i sposobu podejścia do kwestii systematyzacji struktury i dynamiki środowiska, różnic w postrzeganiu pionowego i poziomego uporządkowania systemu wydzielanych jednostek oraz odmienności sposobów przedstawiania wyników badań w ich obrębie. Z drugiej strony można zauważyć, że wielowątkowość i interdyscyplinarny charakter zagadnień towarzyszących różnorodnym sposobom dyskretyzacji przestrzeni skłania do dyskusji o możliwości operowania systemem uniwersalnych jednostek przestrzennych. Wyrazem takiego nurtu są m.in. badania prowadzone przez ekologów krajobrazu i prezentowane w geoekologii szerokie pojmowanie terminu krajobraz, który jest rozumiany w aspekcie wizualnym, materialnym jako geosystem, czy wreszcie w kontekście syntetycznego oddziaływania czynników społecznych i przyrodniczych, jako krajobraz kulturowy. Nie zmienia to faktu, że wciąż otwarta jest kwestia (nie)zbędnej formalizacji metod delimitacji jednostek (szczególnie typologicznych) chociażby ze względu na wpływ sposobu przeprowadzenia klasyfikacji na wyniki badań. W niniejszym tomie czytelnik odnajdzie przykłady prac o charakterze teoretycznym i praktycznym, mieszczące się w nurcie szeroko rozumianej geoekologii. Prezentują one zróżnicowanie metodyczne podejść do kwestii porządkowania i kodowania zjawisk przestrzennych. Omawiane są więc kwestie teorii ujęć klasyfikacyjnych i procedur klasyfikacji oraz typologii krajobrazu. Dość szeroko reprezentowane są także klasyczne opracowania polegające na klasyfikacji krajobrazów naturalnych i delimitacji jednostek krajobrazowych. Najczęściej mają one charakter ujęć regionalnych, a w wielu przypadkach są jednocześnie przykładami rozwiązań praktycznych,. Z zawartości tomu wyodrębniają się studia ukazujące możliwości zastosowania nowych technik i podejść do analizy struktury krajobrazu. Jak poprzednio, mają one charakter rozważań teoretycznych odnoszących się do struktury krajobrazu i możliwości jej analizy. W tej grupie na szczególną uwagę zasługują zaś opracowania, które łączą aspekt metodyczny z zastosowaniami praktycznymi. Wielowątkowy charakter opracowań składających się na niniejszy tom pozwala mieć nadzieję, że będą one stanowiły inspirację dla dalszych badań i postępu metodycznego w dziedzinie geoekologii, co wpłynie na walory utylitarne prowadzonych studiów oraz poziom odbioru społecznego opracowań. Redaktorzy Tomu

10

11 Foreword We are glad to present a new volume of Problems of Landscape Ecology. It focuses on landscape classification, its theoretical issues and practical applications. The most simple way of understanding this problem is to identify landscape structure and functional order of an environment basing on delimitation of landscape boundaries and their hierarchical alignment. In practice a great variety of classification systems exists, starting from biophysical to landscape ones. It could be stated, that regardless of an general approach to a landscape structure and function, of an implemented method, of an aim of a research or of the way results are presented, the final effect would be spatial objects. On the other hand it should be noticed, that a multicriterial approach and an interdisciplinary character of research provokes discussion about creation of an universal system of spatial units. Such an understanding is expressed by ecological and geoecological landscape researches, seen in the wide approach to the landscape. This can be described by both its visual or material aspect alternatively understood as a synthesis of anthropogenic and natural factors, if considered as the cultural landscape. However, the problem of necessary formalization of methods of special units delimitation (especially typological ones) remains open. It is of great importance due to the influence of classification method on results of a research. Simultaneously practical and theoretical works have been enclosed in this volume. Various approaches to coding and ordering of spatial phenomena are presented. Theoretical issues, procedures of classification and different landscape typologies are discussed. A wide representation of classical works that concern a typology of natural landscape and landscape units delimitations also can be found in the book. The majority of them have been realized in regional scale, frequently they focus on practical issues. The significant group of articles refers to the new technical solutions and approaches to landscape structure analysis. The papers have mainly theoretical character, but some important combinations of theory and application can also be found. A great variety of discussed problems allow to hope, that the presented volume will be an inspiration for further research and methodical progress in geoecology. This should facilitate practical application and improve social reception of landscape research. Editors of Volume

12