Raport 2 Kompleksowa ocena unijnej polityki klimatycznej i jej skutków dla Polski wraz z uzasadnieniem potrzeby zmiany tej polityki

Transkrypt

1 Projekt: Opracowanie analiz, materiałów merytorycznych i koncepcji działań mających na celu poprawę warunków rozwoju elektroenergetyki polskiej poprzez modyfikację unijnej polityki energetyczno klimatycznej lub ograniczenie jej negatywnego wpływu na Polskę Raport 2 Kompleksowa ocena unijnej polityki klimatycznej i jej skutków dla Polski wraz z uzasadnieniem potrzeby zmiany tej polityki Wersja z dn Pracę wykonała firma Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. na zlecenie TAURON Wytwarzanie SA oraz PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna SA Warszawa, październik 2012

2 Spis treści 1. WPROWADZENIE UNIJNA POLITYKA ENERGETYCZNO KLIMATYCZNA KONCEPCJA STRATEGICZNA DOTYCHCZASOWE DZIAŁANIA NAJWAŻNIEJSZE INSTRUMENTY UNIJNEJ POLITYKI KLIMATYCZNEJ NAJWAŻNIEJSZE TENDENCJE W UNIJNEJ POLITYCE KLIMATYCZNEJ OCENA SKUTKÓW POLITYKI KLIMATYCZNEJ DLA POLSKI I UNII EUROPEJSKIEJ ZAKRES OCENY CENY CO SKUTKI MAKROEKONOMICZNE Wpływ polityki klimatycznej na tempo rozwoju gospodarczego Polski wg Raportu 2050 (KIG) Porównanie skutków makroekonomicznych dla Polski i innych krajów UE Najważniejsze prezentowane wyniki analiz KE SYSTEMOWE KOSZTY ENERGETYCZNE I ICH STRUKTURA KOSZTY WYTWARZANIA I CENY ENERGII ELEKTRYCZNEJ Koszty wytwarzania energii wg analiz KIG Koszty zakupu uprawnień emisyjnych wg KIG Łączne koszty dla odbiorców energii wg KIG Ceny energii wg analiz KIG Koszty i ceny energii wg analiz KE MECHANIZMY KOMPENSACYJNE Koszty bezpośrednie i skuteczność mechanizmów kompensacyjnych wg analiz KE z 2008 r Koszty bezpośrednie i skuteczność mechanizmów kompensacyjnych wg analiz KE z 2012 r NAKŁADY INWESTYCYJNE Nakłady inwestycyjne dla Polski wg analiz KIG Wzrost nakładów inwestycyjnych wg analiz KE Porównanie wyników KIG i KE WPŁYW NA SEKTOR PRZEMYSŁU KOSZTY ENERGII DLA GOSPODARSTW DOMOWYCH Według analiz KE Skutki dla gospodarstw domowych wg analiz KIG KOSZTY ZEWNĘTRZNE Wyniki dotyczące kosztów zewnętrznych przy wdrożeniu Pakietu klimatycznego MAPA JAKOŚCIOWA SKUTKÓW POLITYKI KLIMATYCZNEJ ZMIANY WARUNKÓW REALIZACJI POLITYKI KLIMATYCZNEJ ZMIANY WPŁYWAJĄCE NA OCENĘ ZASADNOŚCI POLITYKI UNIJNEJ Zmiany w skali światowej Zmiany w skali UE SKUTKI ZMIAN SYTUACJI OCENA POLITYKI UNIJNEJ KRYTYCZNE UWAGI DO KONCEPCJI STRATEGICZNEJ Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 1

3 5.2. POZYTYWNE ASPEKTY UNIJNEJ POLITYKI ENERGETYCZNO KLIMATYCZNEJ NAJWAŻNIEJSZE SŁABOŚCI POLITYKI ENERGETYCZNO KLIMATYCZNEJ PODSUMOWANIE OCENY WNIOSKI Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 2

4 1. Wprowadzenie Podstawą sporządzenia niniejszego raportu jest umowa z dnia 19 lipca 2012 na wykonanie opracowania: Opracowanie analiz, materiałów merytorycznych i koncepcji działań mających na celu poprawę warunków rozwoju elektroenergetyki polskiej poprzez modyfikację unijnej polityki energetyczno klimatycznej lub ograniczenie jej negatywnego wpływu na Polskę. Zamawiającymi opracowanie są: TAURON Wytwarzanie S.A i PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna SA a Wykonawcą: Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. Pełen zakres pracy obejmuje wykonanie następujących zadań: 1) Wykonanie uzupełniających prac analitycznych 2) Opracowanie uzasadnienia potrzeby zmiany unijnej polityki energetyczno klimatycznej w formie raportu przedstawiającego w sposób całościowy (ale dość syntetyczny) szeroką paletę skutków polityki klimatycznej, zarówno korzystnych jak i niekorzystnych, szacowanych w sposób liczbowy i ocenianych wyłącznie w sposób jakościowy. 3) Opracowanie koncepcji 3 wariantów modyfikacji unijnej polityki energetyczno klimatycznej: 4) Opracowanie syntezy decyzyjnej wskazującej najważniejsze argumenty za dokonaniem zmian w unijnej polityce klimatycznej oraz proponowane kierunki jej modyfikacji, wraz z uzasadnieniem i oceną skutków (w tym korzyści dla Polski). W wyniku realizacji wymienionych zadań powstały trzy przedstawione niżej raporty oraz synteza decyzyjna. Niniejszy raport jest drugim z tego zestawu. Tablica 1.1. Zestaw raportów będących wynikiem realizacji umowy Oznaczenie raportu Raport 1 Raport 2 Raport 3 Tytuł Opracowanie analiz dotyczących kluczowych aspektów oceny oddziaływania unijnej polityki klimatycznej na gospodarkę, aspekty społeczne i system energetyczny w Polsce Kompleksowa ocena skutków unijnej polityki klimatycznej dla Polski wraz z uzasadnieniem potrzeby zmiany tej polityk Wstępna koncepcja zmian w unijnej polityce klimatycznej oraz proponowane kierunki jej modyfikacji wraz z uzasadnieniem i oceną skutków Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 3

5 2. Unijna polityka energetyczno klimatyczna 2.1. Koncepcja strategiczna Należy na wstępie podkreślić, że dokumenty strategiczne Mapa 2050 i Energy Roadmap 2050 zostały wykonane bez odpowiednich analiz strategicznych w okresie do roku Wynika to z tego, że zostały one umieszczone jako element strategii nadrzędnej Europa 2020, która obejmuje jedynie okres do roku Dlatego w dokumentach i analizach unijnych nie można znaleźć bardziej kompleksowych prognoz, czy scenariuszy rozwoju świata do roku Dostępne są jedynie wyniki analiz odnoszące się głównie do emisji gazów cieplarnianych oraz zagadnień powiązanych, a także dokumenty unijne dotyczące polityki klimatycznej i energetycznej do roku Podstawy strategiczne inicjatywy przewodniej: Europa efektywnie korzystająca z zasobów Przewidywane główne procesy globalne W dokumencie KOM(2011) 21 1 omawiającym inicjatywę przewodnią: Europa efektywnie korzystająca z zasobów przedstawiono ocenę stanu otoczenia oraz uzasadnień dla proponowanych działań unijnych. Ponieważ jest to dokument nadrzędny dla Mapy 2050 oraz Energy Roadmap 2050, poniżej przytoczono najważniejsze elementy oceny. Z dokumentu wynika, że KE przewiduje możliwość wystąpienie w przyszłości następujących zjawisk: wzrost ludności świata do roku do 9 mld mieszkańców wzrost ok. 30%, dążenie krajów rozwijających się do zapewnienia swoim obywatelom takiego samego poziomu dobrobytu i konsumpcji, jaki charakteryzuje kraje rozwinięte, rosnące wykorzystanie światowych zasobów wpływające niekorzystnie na bezpieczeństwo dostaw. Na tej podstawie stwierdza się, że niemożliwe jest dalsze stosowanie naszego obecnego modelu gospodarowania zasobami. 1 KOM (2011) 21: Europa efektywnie korzystająca z zasobów inicjatywa przewodnia strategii Europa2020 Komisja Europejska, Bruksela, dnia Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 4

6 Cele strategiczne W dalszej części formułowane są następujące cele strategiczne dotyczące gospodarowania zasobami. 1. Biorąc pod uwagę powyższe zmiany, zwiększenie efektywności korzystania z zasobów będzie kluczową kwestią, jeżeli chodzi o zabezpieczenie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia w Europie. 2. Stworzy ono szerokie możliwości ekonomiczne oraz poprawi produktywność, ograniczy koszty i przyczyni się do wzrostu konkurencyjności. 3. Konieczne jest opracowanie nowych produktów i usług, jak również znalezienie nowych sposobów ograniczania nakładów, minimalizacji ilości odpadów, poprawy zarządzania zapasami zasobów, zmiany modeli konsumpcji, optymalizacji procesów produkcyjnych oraz nowych metod zarządzania i prowadzenia działalności gospodarczej, a także metod ulepszających działania logistyczne. 4. Pozwoli to na pobudzenie rozwoju innowacji technologicznych, zwiększenie zatrudnienia w szybko rozwijającym się sektorze zielonej technologii i utrzymanie handlu UE, m.in. poprzez uruchomienie nowych możliwości wywozu, a także przyniesie korzyści konsumentom, oferując więcej produktów zrównoważonych. 5. Dzięki efektywniejszemu korzystaniu z zasobów, będzie można osiągnąć wiele celów UE: Będzie to kluczowy warunek osiągnięcia postępu w działaniach dotyczących zmian klimatu i w osiągnięciu naszego celu, a mianowicie ograniczenia emisji gazów cieplarnianych w UE o % do 2050 r. Jest to również niezbędne ze względu na ochronę wartościowych zasobów ekologicznych, funkcje jakie one pełnią oraz jakość życia zarówno obecnych, jak i przyszłych pokoleń. Pomoże to również zapewnić istnienie silnych i zrównoważonych sektorów rolnictwa i rybołówstwa oraz zwiększyć bezpieczeństwo żywnościowe w krajach rozwijających się. 6. Poprzez zmniejszanie zależności od coraz bardziej ograniczonych zasobów paliwa oraz innych surowców - efektywniejsze korzystanie z zasobów umożliwi także poprawę bezpieczeństwa dostaw surowców w Europie i sprawi, że gospodarka UE będzie w przyszłości bardziej odporna na wzrost światowych cen energii i surowców. Mimo niskiej rangi dokumentu, autorzy zdają sobie sprawę z jego silnego oddziaływania: Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 5

7 Wizja tego, jak powinna wyglądać Europa do 2050 r., oraz długookresowe ramy strategiczne będą wyraźnym drogowskazem dla przedsiębiorców i inwestorów. Mimo, że wcześniej wskazuje się różnorodne aspekty efektywnego korzystania z zasobów, w konkluzjach podkreśla się kluczowe znaczenie aspektu dekarbonizacji: Niniejsza inicjatywa przewodnia ma na celu stworzenie ram strategicznych, wspierających zmiany prowadzące do przejścia na niskoemisyjną gospodarkę opartą na efektywnym korzystaniu z zasobów. Podstawy strategiczne Energy Roadmap 2050 Najszersze uzasadnienie dla proponowanej w dokumencie strategii można znaleźć w Impact Assessment, w sekcji pt. What is the problem? (str. 6-7) dotyczącej definiowania problemu. Oprócz podkreślenia roli energii dla rozwoju gospodarczego, stwierdza się, że obecny system energetyczny nie jest zrównoważony ze względu na: a. Wysoką emisję gazów cieplarnianych; b. Zagrożenie pewności dostaw ze względu na: i. wysoką zależność od importu paliw, w tym importu z krajów niestabilnych politycznie, ii. stopniowe wyczerpywanie się zasobów i rosnącą konkurencję światową w dostępie do zasobów energetycznych. c. Zagrożenie konkurencyjności EU wynikające z wysokich kosztów energii i niedoinwestowania. W dalszej części pojawiają się określenia first mover advantage (przewaga pierwszego na rynku) i industrial leadership (przewodzenie w dziedzinie przemysłu), które obrazują dążenie, by w wyniku proponowanej strategii UE stała się liderem światowym nowoczesnych niskoemisyjnych technologii, co ma stymulować rozwój gospodarczy i tworzenie miejsc pracy. Na koniec omawianej sekcji stwierdza się: Relying on more low-carbon, domestic (i.e. intra EU) or more diversified sources of energy, produced and consumed in an efficient way, can bring significant benefits not only for the environment, competitiveness and security of energy supply but also in terms of economic growth, employment, regional development and innovation. Fragment ten dobrze obrazuje przekaz jaki próbuje się wiązać z polityką dekarbonizacji, którą pokazuje się jako korzystną dla środowiska, konkurencyjności gospodarki unijnej, pewności dostaw energii, a także wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 6

8 2.2. Dotychczasowe działania Kraje UE są stroną Konwencji Klimatycznej (UNFCC) oraz Protokołu z Kioto. Trzeba jednak zauważyć odmienny charakter uczestnictwa w Protokole z Kioto krajów należących do UE przed rozszerzeniem w 2004 r. (EU-15) oraz pozostałych dwunastu nowych krajów unijnych. Kraje z grupy EU-15 przyjęły zobowiązanie 8% redukcji emisji łącznych, natomiast nowe kraje członkowskie mają swoje osobne, krajowe limity. Polska zgodziła się na limit odpowiadający 6% redukcji w stosunku do roku W uzupełnieniu uzgodnień międzynarodowych UE podjęła następujące działania: 1) W roku 2003 wprowadzono dyrektywę 2003/87/WE, która ustanawia unijny system handlu emisjami (EU ETS) jako narzędzie wypełnienia zobowiązań Protokołu z Kioto. 2) W styczniu 2007 r. KE przedstawiła politykę energetyczną Unii, która oparta została na trzech celach: 20% redukcji emisji GC, 20% energii odnawialnej i 20% redukcji zużycia przez poprawę efektywności energetycznej. 3) W styczniu 2008 przedstawiono Pakiet klimatyczno-energetyczny, który zawiera projekty prawne zapewniające zakładaną redukcję emisji CO2 i produkcję energii z zasobów odnawialnych. Po negocjacjach w końcu 2008 roku, główne regulacje prawne wdrażające postanowienia Pakietu zostały wprowadzone w życie w roku ) W roku 2010, mimo braku spełnienia określonych wcześniej warunków, w dokumencie KOM (2010) 256 zostały przedstawione propozycje zwiększenia celu redukcji emisji gazów cieplarnianych w roku 2020 z 20% do 30% 5) W marcu 2011 r. została opublikowana Mapa 2050 KOM (2011) 112 zawierająca cel redukcji emisji gazów cieplarnianych o 80% do roku 2050 oraz cele przejściowe dla lat pośrednich. W dokumentach unijnych używa się terminu dekarbonizacja. 6) W grudniu 2012 r. KE publikuje Energy Roadmap 2050 KOM (2011) 885/2 jako strategię rozwoju niskowęglowego (low carbon) UE do roku Warto podkreślić, że do systemu EU ETS obowiązkowo włączono nowe kraje członkowskie, mimo, że wszystkie wypełniały swoje zobowiązania emisyjne bez tego systemu. Oznaczało to poddanie ich dodatkowym rygorom w stosunku do Protokołu z Kioto. Był to pierwszy istotny przejaw wychodzenia UE w polityce klimatycznej - poza zakres międzynarodowych zobowiązań. Zostało to jeszcze mocniej zaakcentowane w Pakiecie klimatyczno energetycznym, gdyż ustanowienie celu 20% redukcji do roku 2020 nie ma żadnego oparcia w międzynarodowych uzgodnieniach. Polityka unijna po roku 2012 jest już całkowicie pozbawiona międzynarodowych umocowań, jako że Protokół z Kioto obejmuje okres do roku 2012, a dotąd nie udało się uzgodnić i podpisać międzynarodowego porozumienia dotyczącego dalszych działań redukcji emisji. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 7

9 2.3. Najważniejsze instrumenty unijnej polityki klimatycznej Poniżej wymieniono najważniejsze instrumenty realizacji polityki klimatycznej, wraz ze wskazaniem najważniejszych aktów prawnych. Tablica 2.1. Główne instrumenty realizacji polityki klimatycznej UE Instrument System handlu emisjami (EU ETS) Najważniejsze akty prawne Dyrektywa 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 października 2003 r. ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie oraz zmieniająca dyrektywę Rady 96/61/WE Dyrektywa 2004/101/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 października 2004 r. zmieniająca dyrektywę 2003/87/WE ustanawiającą system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie, z uwzględnieniem mechanizmów projektowych Protokołu z Kioto Rozporządzenie Komisji (WE) nr 916/2007 z dnia 31 lipca 2007 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 2216/2004, w sprawie ujednoliconego i zabezpieczonego systemu rejestrów, stosownie do dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz decyzji nr 280/2004/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/101/WE z dnia 19 listopada 2008 r. zmieniająca dyrektywę 2003/87/WE, w celu uwzględnienia działalności lotniczej w systemie handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/29/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. zmieniająca dyrektywę 2003/87/WE, w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Tekst mający znaczenie dla EOG) Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 219/2009 z dnia 11 marca 2009 r. dostosowujące do decyzji Rady 1999/468/WE niektóre akty podlegające procedurze, o której mowa w art. 251 Traktatu, w zakresie procedury regulacyjnej połączonej z kontrolą Dostosowanie do procedury regulacyjnej połączonej z kontrolą Część druga Rozporządzenie Komisji (UE) nr 920/2010 z dnia 7 października 2010 r. w sprawie standaryzowanego i zabezpieczonego systemu rejestrów na mocy dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 8

10 Instrument Najważniejsze akty prawne Europejskiego i Rady oraz decyzji nr 280/2004/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1031/2010 z dnia 12 listopada 2010 r. w sprawie harmonogramu, kwestii administracyjnych oraz pozostałych aspektów sprzedaży na aukcji uprawnień do emisji gazów cieplarnianych - na mocy dyrektywy 2003/87/WE Parlamentu Europejskiego i Rady - ustanawiającej system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych we Wspólnocie Obligatoryjne cele rozwoju OZE Regulacje prawne dot. efektywności energetycznej Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych - zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE Dyrektywa 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych oraz uchylająca dyrektywę Rady 93/76/EWG Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1137/2008 z dnia 22 października 2008 r. dostosowujące do decyzji Rady 1999/468/WE niektóre akty podlegające procedurze ustanowionej w art. 251 Traktatu, w zakresie procedury regulacyjnej połączonej z kontrolą Dostosowanie do procedury regulacyjnej połączonej z kontrolą Część pierwsza Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/30/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie wskazania poprzez etykietowanie oraz standardowe informacje o produkcie, zużycia energii oraz innych zasobów przez produkty związane z energią Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków Limity krajowe Non ETS Wymagania technologiczne - CCS ready Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2009/406/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie wysiłków podjętych przez państwa członkowskie, zmierzających do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych w celu realizacji do roku 2020 zobowiązań Wspólnoty dotyczących redukcji emisji gazów cieplarnianych Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/31/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla oraz zmieniająca dyrektywę Rady 85/337/EWG, Euratom, dyrektywy Parlamentu Europejskiego Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 9

11 Instrument Najważniejsze akty prawne i Rady 2000/60/WE, 2001/80/WE, 2004/35/WE, 2006/12/WE, 2008/1/WE i rozporządzenie (WE) nr 1013/2006, w tym szczególnie Art. 33. Proponowany: podatek węglowy (Non ETS) COM(2011) 169/3 Propozycje dyrektywy EDT (Energy Taxation Directive) propozycje minimalnych stawek opodatkowania emisji CO2 od użytkowania paliw. W różnego rodzaju dyskusjach pojawiały się także postulaty wprowadzenia obiektowych standardów emisji CO2 na poziomie wykluczającym wykorzystywanie elektrowni węglowych bez instalacji wychwytu i składowania CO2. Stosowaniu ww. instrumentów towarzyszą działania z zakresu instrumentów finansowych: subsydia na badania, subsydia inwestycyjne na preferowane projekty. Są one finansowane m.in. z przychodów z aukcji CO2, z innych funduszy ekologicznych w Polsce np. z opłat zastępczych lub z funduszy unijnych (z budżetu UE). Stosowane są także inne instrumenty, np. o charakterze informacyjnym. Aktualna polityka unijna wspiera doskonalenie, rozwój produkcji i zastosowań następujących grup technologii: Technologie wykorzystania odnawialnych zasobów energii (OZE), w tym energetyka wiatrowa, słoneczna, energetyczne wykorzystanie biomasy i biogazu, Szersze wykorzystanie biopaliw, Technologie CCS (Carbon Capture and Storage), Transport elektryczny, Sieci inteligentne (smart grid), Efektywność energetyczna (różne dziedziny), Polityka klimatyczna korzystnie wpływa także na wykorzystanie energetyki jądrowej, która nie emituje CO2. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 10

12 2.4. Najważniejsze tendencje w unijnej polityce klimatycznej Początek unijnej polityki klimatycznej można wiązać z utworzeniem systemu handlu emisjami EU ETS, co zostało dokonane przy pomocy dyrektywy 2003/87/WE. Główne zmiany w okresie późniejszym prowadziły w następującym kierunku: 1) Uzupełnianie systemu EU ETS o instrumenty promocji rozwoju OZE. 2) Umacnianie systemu ETS umożliwiające jego funkcjonowania w dłuższym okresie. 3) Modyfikacja zasad funkcjonowania systemu EU ETS. 4) Zrównanie obciążeń sektorów ETS i Non ETS kosztami emisji CO2. 5) Wprowadzanie instrumentów prawnych ograniczających możliwości rozwoju energetyki węglowej. System handlu emisjami, poprzez obciążenie źródeł konwencjonalnych kosztami emisji CO2, poprawia konkurencyjność źródeł OZE, podobnie jak energetyki jądrowej. Jednak okazało się szybko, że jest to zbyt słabe wsparcie i konieczne jest stworzenie osobnych mechanizmów zapewniających rozwój OZE. System EU ETS wprowadzono w celu realizacji zobowiązań piętnastu krajów unijnych (EU- 15) wynikających z Protokołu z Kioto. Dlatego potrzebne były dodatkowe wysiłki, których celem było stworzenie podstaw dla działania systemu w dłuższym okresie. Działania te miały czasem kuriozalny charakter, jak np. włączenie do systemu EU ETS emisji z lotów międzynarodowych, które nie są obejmowane protokołem z Kioto, tak więc ich włączenie do systemu było sprzeczne z początkowymi celami. Przedłużenie działania systemu poza rok 2012, który jest końcowym rokiem okresu obejmowanego Protokołem z Kioto, zostało dokonane w Pakiecie klimatycznym. Trudno jednak uzasadnić na gruncie prawnym funkcjonowanie tego systemu w sytuacji, gdy nie doszło do podpisania nowych porozumień międzynarodowych dotyczących redukcji emisji gazów cieplarnianych. Obserwując zmiany sposobu funkcjonowania systemu EU ETS można wskazać następujące główne tendencje: a) Dążenie do centralizacji decyzji dotyczących zasad rozdziału uprawnień emisyjnych, b) Dążenie do zwiększenia cen energii i maksymalizacji przepływów finansowych, c) Dążenie do zwiększania na poziomie unijnym kontroli nad strumieniami środków finansowych pozyskiwanych ze sprzedaży uprawnień. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 11

13 W początkowym okresie zasady rozdziału były ustalane przez poszczególne kraje, jednak od roku 2013 decyzje o przydziale podejmuje KE, również Komisja wyznacza benchmarki, na podstawie których dokonuje przydziału darmowych uprawnień. Druga tendencja uwidoczniła się mocno przy określaniu zasad rozdziału od roku Mimo propozycji alternatywnych rozwiązań, KE przyjęła obowiązkowy aukcjoning jako docelowy, chociaż ma on charakter parapodatku, generuje (przy przewidywanych rosnących cenach CO2) ogromne przepływy finansowe i zwiększa ceny energii. Ostatnia z wymienionych w punkcie c tendencji ujawniła się w dyskusjach przed wprowadzeniem Pakietu klimatycznego. W tych dyskusjach, m.in. w Parlamencie Europejskim formułowano postulaty daleko idącej ingerencji w wykorzystanie środków ze sprzedaży uprawnień emisyjnych. Formułowane były m.in. postulaty wykorzystania przychodów z aukcji na wsparcie redukcji CO2 w krajach rozwijających się. Ostatecznie poprzestano na zapisach, które ograniczają swobodę wydatkowania połowy przychodów z aukcji. Obecnie trwają przygotowania do stworzenia jednolitej centralnej giełdy uprawnień do emisji. Biorąc pod uwagę dokonaną już centralizacją decyzji dot. przydziału uprawnień, należy się spodziewać zdecydowanych prób przejęcia kontroli nad przychodami z aukcji po roku Obecne propozycje zawarte w Mapie 2050 i Energy Roadmap 2050 przewidują zrównanie obciążeń sektorów ETS i Non ETS pod względem kosztów emisji CO2. W systemie Non ETS przewiduje się wprowadzenie podatku węglowego. Obecnie dyskutowana jest propozycja nowelizacji dyrektywy o podatkach energetycznych z roku 1996 (Directive 2003/96/EC), która została przedstawiona przez KE 13 kwietnia 2011 r. (COM(2011) 169/3). Dyrektywa ta zawiera zapisy określające minimalne poziomy podatku węglowego. System EU ETS uważany jest za instrument rynkowy, w którym cena uprawnień emisyjnych decyduje o wyborach podejmowanych przez podmioty gospodarcze. Podmioty mogą inwestować w redukcję emisji lub też kupować uprawnienia emisyjne. Podejmowanie decyzji na poziomie przedsiębiorstw, a nie administracji rządowej decyduje o efektywności redukcji emisji. By ta efektywność była wysoka, należy ograniczyć regulacje bezpośrednie ingerujące w wybór technologii lub wskaźniki tych technologii. W polityce unijnej natomiast można obserwować działania przeciwne, które idą w kierunku bezpośredniej regulacji dla źródeł konwencjonalnych. Obecnie te regulacje mają formę wymogu CCS ready, ale intencje Komisji idą znacznie dalej co wyrażają zapowiedzi wprowadzenia wymogu obowiązkowego stosowania instalacji CCS. Podejmowane były też liczne próby wprowadzenia standardów emisji CO2 na poziomie, który wymuszałby stosowanie technologii CCS. W sytuacji gdy dotąd nie ma rynkowo dostępnych technologii CCS w skali niezbędnej dla energetycznych zastosowań, takie działania mają charakter krucjaty wymierzonej w jedną z form produkcji energii, w tym przypadku w elektrownie węglowe. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 12

14 3. Ocena skutków polityki klimatycznej dla Polski i Unii Europejskiej Przedstawione w tej części raportu - liczbowe oceny skutków polityki klimatycznej pochodzą z opracowania EnergSys Raport 2050 wykonanego na zlecenie KIG, a także z oficjalnych dokumentów Komisji Europejskiej (KE). Przy omawianiu bardziej szczegółowych zagadnień posiłkowano się czasem wynikami prezentowanymi przez poważne organizacje międzynarodowe lub uzyskane w programach badawczych Zakres oceny Oficjalnym propozycjom działań przedstawianych przez KE towarzyszą na ogół dokumenty przedstawiające ocenę skutków tych propozycji. W dotychczas publikowanych ocenach skutków proponowanych przez Komisję Europejską działań z zakresu polityki klimatycznej, jedynie dwa opracowania zawierały oceny określające skutki dla poszczególnych krajów członkowskich. Oceny takie zostały przeprowadzone dla Pakietu klimatycznoenergetycznego oraz dla propozycji zaostrzenia celów redukcji do roku Jedynie te opracowania dają możliwość porównania skutków dla poszczególnych krajów. Niestety, żaden z dokumentów Komisji zawierający propozycje celów dekarbonizacji do roku 2050 nie zawiera oceny skutków dla poszczególnych krajów członkowskich (por. tabl. 3.1). Tablica 3.1. Zakres oceny skutków w dotychczasowych dokumentach KE promujących kolejne etapy zaostrzania unijnej polityki klimatycznej Nazwa dokumentu Data publ. Okres Analizy makroekonomiczne Analizy techniczno - ekonomiczne Cała UE Kraje członkow skie Cała UE Kraje członkówskie Pakiet klimatyczno energetyczny TAK TAK TAK TAK Analysis beyond 20% reduction in / TAK (do 2020r.) - TAK (ograniczony zakres) TAK (ograniczony zakres) Mapa TAK Energy Roadmap (tylko scenariusze Fragmented Action, do 2030 r.) TAK - TAK (tylko scenariusz Global Action) - Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 13

15 Zaskakuje też bardzo wąski zakres wykonanych analiz makroekonomicznych. Szczególnie słabo wypadają pod tym względem ostatnie dokumenty zawierające propozycje drastycznego zaostrzenia celów redukcji emisji do roku Zawierają one jedynie szczątkowe analizy tego rodzaju. Zakres analiz w Raporcie 2050 wykonanym na zlecenie KIG obejmuje: a) Analizy makroekonomiczne b) Analizy techniczno ekonomiczne c) Szczegółowe analizy skutków dla działów przemysłu. Zarówno w analizach KE, jak i Energsys - do oceny wykorzystano specjalistyczne zestawy modeli przeznaczone do tego typu analiz Ceny CO2 Ceny uprawnień do emisji CO2 były w obliczeniach KE ustalane na takim poziomie, by uzyskać wymagany poziom redukcji emisji gazów cieplarnianych. Ich wysokość różni się pomiędzy scenariuszami. Wyniki pokazują ogromną różnicę w cenie uprawnień pomiędzy scenariuszami odniesienia (z obecną polityka klimatyczną), a scenariuszami dekarbonizacji. W scenariuszach odniesienia ceny osiągają poziom ok. 50 Euro/t, a w scenariuszach dekarbonizacji Euro/t w roku Tablica 3.2. Ceny w systemie EU ETS w [Euro 08/t CO2] Źródło: Energy Roadmap 2050, Impact Assesment, Part 2, str. 37, Table 37 Warto podkreślić, że w założeniach scenariuszy dekarbonizacji przyjęto, że na zużycie paliw w sektorze Non ETS zostanie nałożony podatek węglowy o wartości równej cenie uprawnień z systemu ETS. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 14

16 3.3. Skutki makroekonomiczne Wpływ polityki klimatycznej na tempo rozwoju gospodarczego Polski wg Raportu 2050 (KIG) Energia, obok kapitału i pracy, zaliczana jest do głównych czynników produkcji. Wzrost cen energii wpływa negatywnie na możliwości rozwojowe gospodarki, co było wielokrotnie doświadczane w praktyce, np. w wyniku tzw. szoków naftowych, gdy występował skokowy wzrost cen paliw na rynku światowym. Wzrost cen energii jest jednym z najważniejszych efektów wdrożenia polityki klimatycznej w Polsce. Ze względu na strukturę technologiczną i bazę paliwową, wzrost ten będzie w Polsce znacznie wyższy niż w innych krajach UE. Wpływ wzrostu cen energii na PKB w Polsce został zbadany przy pomocy modelu równowagi ogólnej (CGE-PL). Analiza objęła ocenę skutków wzrostu cen energii, którego wielkość określono na podstawie wyników uzyskanych w analizach systemu energetycznego. Wyniki przedstawiono w tabl Tablica 3.3. Zmiany dynamiki PKB w Polsce w zależności od wariantu polityki klimatycznej A. Dynamiki PKB (PKB 2005 =1) Polityka liberalna (bez redukcji CO2) 1,241 1,757 2,615 3,589 5,058 Polityka kontynuacji (Pakiet klimatyczny) 1,241 1,690 2,407 3,249 4,712 Polityka dekarbonizacji (80% redukcji do 2050) 1,241 1,662 2,353 3,152 4,426 B. Różnice w poziomie PKB Polityka kontynuacji/ liberalna % -8.0% -9.5% -6.8% Polityka dekarbonizacji/ kontynuacji % -2.2% -3.0% -6.1% Polityka dekarbonizacji/ liberalna % -10.0% -12.2% -12.5% Z przytoczonych liczb wynika, że znacząco negatywny wpływ na polską gospodarkę ma już polityka kontynuacji ograniczania antropogennych emisji dwutlenku węgla. W latach późniejszych ujemny wpływ cen energii na PKB jest łagodzony przez uzyskaną stabilizację cen energii elektrycznej i nieco mniejszą zależność od importu paliw, których ceny rosną w całym okresie. W warunkach prowadzenia restrykcyjnej polityki dekarbonizacji - spowolnienie wzrostu PKB w całym okresie będzie wyraźniejsze. Zarówno w przypadku kontynuacji obecnej polityki, jak i jej zaostrzenia - spadek PKB do roku 2030 osiąga 8-10%. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 15

17 Porównanie skutków makroekonomicznych dla Polski i innych krajów UE Poniżej przytoczono oceny skutków makroekonomicznych wdrożenia Pakietu Klimatycznego dla poszczególnych krajów członkowskich - z opracowań towarzyszących Pakietowi klimatyczno energetycznego. Tablica Porównanie skutków makroekonomicznych wdrożenia pakietu klimatycznego wg opracowań KE z 2008 r. Źródło: SEC(2008) 85, VOL. II Annex to the Impact Assessment Table 8, str. 53 Wyniki te potwierdzają znacznie wyższe skutki dla gospodarki Polski, niż średnio dla UE ( w tym przypadku czterokrotnie wyższe). Interesujące, że te różnice utrzymują się niemal we wszystkich rozpatrywanych wariantach implementacji polityki klimatycznej. Głównym mechanizmem negatywnie oddziałującym na rozwój gospodarczy w Polsce jest wzrost cen energii, która jest jednym z głównych czynników produkcji. Skutki makroekonomiczne zależą od takich czynników jak skala wzrostu cen energii w danym kraju, a także wrażliwość gospodarki na te zmiany. Polska, ze względu na duży udział węgla w strukturze paliw, narażona jest na duży wzrost cen energii, a ze względu na relatywnie duży udział energochłonnych gałęzi przemysłu skutki wzrostu cen będą pogarszać konkurencyjność znacznej części gospodarki Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 16

18 Najważniejsze prezentowane wyniki analiz KE Jak już wspomniano w rozdz. 3.1, zakres analiz makroekonomicznych zawartych w ostatnich dokumentach KE, prezentujących propozycje drastycznego zaostrzenia celów redukcji emisji gazów cieplarnianych jest niewielki. Przed ich omówieniem należy podkreślić, że analizy KE pokazują jedynie skutki kolejnych kroków w polityce UE, nie pokazują natomiast ich pełnych skumulowanych skutków jak to się czyni w opracowaniach EnergSys. Oprócz wyników tych analiz warto prześledzić ich ewolucję, zaczynając od ocen uzyskiwanych przy formułowaniu celów pakietu klimatycznego 20/20/20 i kończąc na ocenie kosztów realizacji zapisanych w Energy Roadmap W ocenie wpływu Pakietu klimatycznego 20/20/20 2 oszacowano negatywny wpływ wprowadzenia polityki klimatycznej na poziom wzrostu gospodarczego całej Unii na 1,4% PKB do roku 2020 w przypadku ograniczenia emisji o 20% tylko w krajach unijnych, bez uzyskania światowego consensusu w sprawie ograniczania emisji w skali globalnej. W przypadku uzyskania takiego porozumienia straty PKB w skali całej unii mogą wynosić nawet 2,8% PKB w 2020 r. 3 Te dalsze straty powoduje realizacja zobowiązania do 30% redukcji emisji w krajach unijnych do 2020 roku. Dodatkowa redukcja w obliczeniach modelowych została uzyskana poprzez realizację przedsięwzięć typu JI/CDM poza krajami unijnymi i w związku z tym z zaangażowaniem unijnego kapitału w inwestycjach poza Unią. Obecny kryzys gospodarczy znacznie ułatwił osiągnięcie 20% redukcji emisji w 2020 roku, co zostało uwzględnione w następnym materiale analitycznym - Analysis of options to move beyond 20% greenhouse gas emission reductions and assessing the risk of carbon leakage 4. W nowych warunkach znacznie niższe są też koszty uzyskania redukcji o 20% w 2020 r., gdyż dzięki kryzysowi 10% redukcję uzyskano już w 2009 roku. Wyniki tych oszacowań dotyczących wpływu realizacji polityki klimatycznej na unijne PKB przedstawiono poniżej. 2 Brussels, SEC(2008) 85 VOL. II 3 SEC(2008) 85 vol.ii tabl. 18 str 69 4 COM(2010) 265 final, SEC(2010) 650 Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 17

19 Tablica 3.5. Zmiany unijnego PKB w stosunku do scenariusza Reference, na skutek realizacji polityki klimatycznej (różne scenariusze) Źródło: COM (2010) 650, Part 2, str , Table 15 Mimo dostrzegalnych różnic w wynikach otrzymanych z dwóch zastosowanych modeli wyraźnie widać, że nawet w nowych warunkach efektem prowadzenia polityki klimatycznej w Europie - przy braku globalnej polityki redukcji emisji, jest wyraźne spowolnienie wzrostu gospodarczego. Osłabienie tego spowolnienia w rzeczywistości modelowej może przynieść zastąpienie darmowej alokacji uprawnień do emisji - aukcją uprawnień (tylko dla elektroenergetyki lub dla całego sektora ETS) i wprowadzenie podatku węglowego poza tym sektorem pod warunkiem, że uzyskane w ten sposób środki wrócą i posłużą do obniżenia kosztów pracy. W ten sposób negatywny wpływ polityki klimatycznej na PKB może być w znacznym stopniu zneutralizowany. Autorzy zaznaczają jednak, że poszczególne kraje mogą w obecnej sytuacji wykorzystać te środki do ratowania finansów publicznych, a takie ich wykorzystanie nie wpłynie na osłabienie spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego. Analizy KE zawierają także ocenę wpływu polityki klimatycznej na zatrudnienie. Wyniki obu modeli, dotyczące wpływu prowadzenia polityki klimatycznej, wykazują bardzo niewielki wpływ na poziom zatrudnienia w krajach unii. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 18

20 Tablica 3.6. Zmiany zatrudnienia w UE w stosunku do scenariusza Reference na skutek realizacji polityki klimatycznej (różne scenariusze) Źródło: COM (2010) 650, Part 2, str. 55, Table 20 Z przedstawionych danych wynika, że efekt ten jest nie tylko słaby, ale bez skierowania środków z aukcji uprawnień i podatku węglowego na obniżenie kosztów pracy - jest ujemny. Tym bardziej, że z analizy dotyczącej sposobów ograniczenia zjawiska ucieczki emisji wynika, że wprowadzenie aukcji uprawnień poza sektorem energetycznym prowadzi do zwiększenia prawdopodobieństwa wystąpienia takiego efektu 5. Bardzo podobne wyniki analizy modelowej przedstawiono w Impact Assessment do Mapy 2050, które opublikowano rok później. Tym razem oceniano skutki przyjęcia celu 80% redukcji emisji gazów cieplarnianych. Trzeba przypomnieć, że scenariusz Fragmented Action odpowiada warunkom scenariusza Mixed pledges z poprzedniego opracowania (realizacja umiarkowanych, dobrowolnych zobowiązań redukcyjnych ze strony krajów trzecich). Główne wyniki zebrano w dwóch tabelach. Tablica 3.7a. Wpływ polityki dekarbonizacji na PKB Tax non ETS GDP Industry in ETS price-setting strategy: Include opportunity costs free allocation Vs reference in 2020 Vs reference in 2030 Yes Yes -0.18% -0.89% No -0.09% -0.74% No Yes -0.97% -1.95% Source: GEM E3, JRC, IPTS Źródło: Mapa 2050 (2011), Impact Assessment, str. 44 No -0.93% -1.86% Wyniki pokazują, że redukcja emisji wpływa negatywnie na poziom PKB, sięgając prawie 2% w niektórych wariantach. Wskazuje też, że spadek PKB z czasem wzrasta. 5 Sec(2010)650 part. 2 str. 70 Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 19

21 Tablica 3.7b. Wpływ polityki dekarbonizacji na zatrudnienie Tax non ETS Yes No Employment Industry in ETS price-setting strategy: Include opportunity costs free allocation Source: GEM E3, JRC, IPTS Źródło: Mapa 2050 (2011), Impact Assessment, str. 44 Vs reference in 2020 Vs reference in 2030 Yes 0.57% 0.22% No 0.68% 0.38% Yes -0.11% -0.62% No -0.04% -0.49% Niejednoznaczny charakter mają wyniki dotyczące wpływu na zatrudnienie. Pokazują niewielki spadek lub wzrost zatrudnienia, zależne głównie od mechanizmów redystrybucji. Wzrost zatrudnienia występuje jedynie wówczas, gdy środki z podatku węglowego są w całości przeznaczane na redukcję opodatkowania pracy. Jednak propozycje KE w Mapie 2050 i Energy Roadmap 2050 nie zawierają takich propozycji. Dlatego, jeśli przyjąć oceny dla scenariuszy odpowiadających propozycjom KE - uzyskujemy negatywny wpływ polityki klimatycznej na zatrudnienie. W podsumowaniu analiz makroekonomicznych należy podkreślić, że wszystkie wykonane analizy publikowane przez KE pokazują spadek PKB w wyniku tej polityki, a także spadek zatrudnienia w scenariuszach odpowiadającym propozycjom KE Systemowe koszty energetyczne i ich struktura Koszty systemowe wyliczane są w analizach KE. Przedstawiają one koszty zaspokojenia potrzeb energetycznych. We wszystkich scenariuszach opisywanych w Energy Roadmap 2050 występuje silny wzrost kosztów systemu energetycznego - z poziomu 10,5% w roku 2005 do poziomu 14-15% w roku 2030, z tendencją do utrzymania tego poziomu w późniejszych latach. Koszty te nie obejmują kosztów zakupu uprawnień do emisji CO2. Tablica 3.8. Koszty zaspokojenia potrzeb energetycznych (koszty systemowe) w relacji do PKB (bez kosztu zakupu uprawnień do emisji) średnio w latach Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 20

22 W opracowaniu KE koszty systemowe zostały podane jedynie jako wartości uśrednione dla całego okresu, co uniemożliwia ocenę ich zmian w czasie. Należy jednak podkreślić, że wszystkie prezentowane strategie energetyczne zmierzają do bardzo silnego wzrostu kosztów zaspokojenia potrzeb energetycznych%, w relacji do PKB o ok. 40%. Oznacza to znaczące zmniejszenie zdolności obywateli UE do zaspokojenia swoich potrzeb energetycznych. Struktura kosztów energetycznych Oprócz wzrostu kosztów energetycznych zmienia się też struktura kosztów energetycznych. Koszty stałe w scenariuszu Reference stanowią ok % w latach , a w scenariuszach dekarbonizacji 70-74%. Tablica 3.9. Udział kosztów stałych w całkowitych kosztach energetycznych (wartości uśrednione w podanych okresach) Źródło: IA, Part 2, str. 44, Table 44 Zwiększenie kosztów stałych powodować będzie zwiększenie presji ekonomicznej na gospodarstwa domowe, których rachunki będą w znacznej mierze oparte na opłatach stałych. Oznacza to brak możliwości zmniejszenia rachunków, poprzez ograniczenie zużycia energii. Wysoki poziom stałych kosztów energii oznacza duże zagrożenie ekonomiczne w sytuacji popadnięcia gospodarstwa domowego w trudności np. utrata pracy, czy choroba (jest to podobny efekt jak konieczność wieloletnich spłat rat kredytu). Duży koszt stały oznacza także małą elastyczność popytu i brak zachęt do oszczędzania energii, gdyż koszty energii nie będą zależały istotnie od poziomu zużycia. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 21

23 3.5. Koszty wytwarzania i ceny energii elektrycznej Koszty wytwarzania energii wg analiz KIG Polityka dekarbonizacji prowadzi do zmian struktury technologicznej i paliwowej produkcji energii - w kierunku mniej emisyjnych technologii, powodując przy tym wzrost technicznych kosztów wytwarzania energii. Zgodnie z wykonanymi obliczeniami wzrost ten osiąga w latach poziom: ok mld zł rocznie - w porównaniu do aktualnej polityki klimatycznej ok mld zł rocznie - w porównaniu do polityki bez ograniczeń emisji CO2. Tablica Wzrost rocznych kosztów wytwarzania energii w wyniku kolejnych faz wdrażania polityki klimatycznej (bez kosztów zakupu uprawnień emisyjnych); [mln zł/a] Element polityki klimatycznej Rozwój OZE (15%) Redukcja CO2 (20%) Dekarbonizacja Faza 1 - wdrożona Faza 2 - proponowana RAZEM Pierwsza, zakończona faza wdrożenia obejmuje m.in. wprowadzenie wymagań odnośnie rozwoju produkcji energii z OZE oraz redukcji dwutlenku węgla o 20% w skali UE. Warto zwrócić uwagę, że koszty już wprowadzonych wymagań (por. Faza 1) będą dla Polski bardzo wysokie. Dotychczas nie są one jeszcze w pełni odczuwane, gdyż pojawiają się z pewnym opóźnieniem, co pokazują uzyskane wyniki. Po fazie wzrostu utrzymują się jednak na wysokim poziomie przez kolejne dziesiątki lat Koszty zakupu uprawnień emisyjnych wg KIG Wprowadzenie na poziomie unijnym celu 80% redukcji emisji CO2 wymagać będzie objęcia unijnym systemem handlu emisjami (EU ETS) nie tylko dużych źródeł, ale także emisji rozproszonych z gospodarstw domowych, usług, transportu czy przemysłu. Wprowadzenie polityki głębokiej dekarbonizacji nie tylko zwiększy cenę uprawnień emisyjnych, ale doprowadzi także do rozszerzenia obowiązku posiadania uprawnień emisyjnych na wszystkie osoby prawne i fizyczne emitujące CO2. Efektem tych zmian będzie wzrost kosztów zakupu uprawnień także w sektorach będących obecnie poza systemem ETS. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 22

24 Wykonane obliczenia wskazują następujące koszty zakupu uprawnień: 7 23 mld zł rocznie w latach , przy kontynuacji obecnej polityki klimatycznej mld zł rocznie w latach , przy wprowadzeniu polityki głębokiej dekarbonizacji w UE. Rys Koszty zakupu uprawnień emisyjnych, polityka Dekarbonizacji w podziale na źródła objęte handlem emisjami (ETS) i źródła będące poza tym systemem (Non ETS) Powyższe wyniki uzyskano przy założeniu stopniowego wdrażania obowiązku zakupu uprawnień emisyjnych na aukcji dla dużych źródeł w okresie , a dla pozostałych źródeł (Non ETS) w okresie Biorąc pod uwagę propozycje formułowane w czasie dyskusji i uzgadniania Pakietu energetyczno-klimatycznego oraz aktualne stanowisko Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej w sprawie dofinansowania krajów rozwijających się w ramach światowej polityki klimatycznej, należy uznać za wielce prawdopodobne, że: W ramach pogłębienia polityki dekarbonizacji, po roku 2020 zostanie ustanowiony centralny unijny fundusz gromadzący środki ze sprzedaży uprawnień emisyjnych. Takie rozwiązanie spowoduje, że znaczna część, a może nawet całość wydatków poniesionych na zakup uprawnień emisyjnych wypłynie poza polską gospodarkę, i - w przeciwieństwie do sytuacji gdy przychody ze sprzedaży uprawnień pozostają w budżecie krajowym - stanowić będzie ogromny koszt nie tylko dla odbiorców energii, ale też dla całej gospodarki Polski. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 23

25 Łączne koszty dla odbiorców energii wg KIG Biorąc pod uwagę łącznie: dodatkowe koszty wdrożenia niskoemisyjnych technologii oraz koszty zakupu uprawnień emisyjnych, polityka dekarbonizacji prowadząca do uzyskania 80% redukcji emisji dwutlenku węgla w UE, oznaczać będzie dla odbiorców energii w Polsce dodatkowe corocznie koszty 6 : mld zł/a - od roku mld zł/a - od roku mld zł/a - od roku mld zł/a - od roku 2050 Polityka klimatyczna obciąży odbiorców energii całością wymienionych kosztów. Z perspektywy całego kraju istotne jest natomiast dokąd trafiać będą środki uzyskiwane ze sprzedaży uprawnień. W przypadku możliwego utworzenia po roku 2020 centralnego funduszu unijnego, który będzie gromadził środki pochodzące ze sprzedaży uprawnień, Polska może utracić kontrolę nad znaczną częścią wymienionych środków Ceny energii wg analiz KIG Ceny energii elektrycznej Wprowadzenie polityki dekarbonizacji spowoduje wzrost cen energii elektrycznej i ciepła. Na rys. 3.2 przedstawiono koszty marginalne, które determinują poziom cen energii elektrycznej - zapewniający zbilansowanie popytu z podażą w warunkach rynkowych. 6 Wyznaczono jako wzrost kosztów w porównaniu do scenariusza Liberalnego bez ograniczeń emisji CO2. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 24

26 Baza_Ref_Dek Baza_Efek_Dek Baza_Ref_Kon Baza_Efek_Kon Baza_Ref_Lib Scenariusze z polityką dekarbonizacji Scenariusze z obecną polityką klimatyczną PLN'2005/MWh Baza_Efek_Lib Scenariusze z zerowymi cenami CO Rys Koszty marginalne wytwarzania energii elektrycznej dla różnych scenariuszy rozwoju (rynek konkurencyjny - bez OZE) Wzrost cen energii jest przewidywany nawet w wariantach liberalnej polityki klimatycznej jako skutek oczekiwanego wzrostu cen paliw i konieczności wymiany istniejących elektrowni na nowe. Przy założonym, dość wysokim wzroście cen węgla do roku 2025, ceny energii elektrycznej w tych wariantach dochodzą do poziomu ok zł/mwh i na tym poziomie się stabilizują. Wdrożenie polityki dekarbonizacji spowoduje dalszy wzrost cen, które w roku 2020 przekroczą poziom 330 zł/mwh i będą nadal rosły, sięgając 470 zł/mwh w roku W efekcie polityki dekarbonizacji hurtowe ceny energii elektrycznej po roku 2020 będą 3-4 krotnie wyższe od cen z roku Ceny ciepła Obciążenie kosztami emisji CO2 źródeł scentralizowanych, a w późniejszym okresie także źródeł rozproszonych - prowadzi do gwałtownego wzrostu cen ciepła przy polityce dekarbonizacji. W efekcie polityka dekarbonizacji prowadzi do ponad 2-krotnego wzrostu hurtowych cen ciepła w stosunku do polityki bez ograniczeń CO2. Ceny te, przy polityce Dekarbonizacji, w roku 2050 będą 3 -krotnie wyższe niż w Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 25

27 Koszty i ceny energii wg analiz KE W analizach KE do Energy Roadmap 2050 średnie ceny energii elektrycznej rosną we wszystkich scenariuszach o 41 54% w stosunku do cen z roku poza scenariuszem High RES, gdzie wzrost wynosi 82%. W tabl podane zostały wyniki dotyczące kosztów oraz cen energii elektrycznej. Tablica Ceny energii elektrycznej i struktura kosztów Źródło: Energy Roadmap 2050, Impact Assessment part 1, Table 31, str. 30 Warto podkreślić znacząco większy wzrost cen w przypadku scenariusza bazującego na energii odnawialnej. Jest to o tyle ważne, że pozostałe warianty o niższych kosztach zakładają rozwój i zastosowanie technologii CCS lub szersze wykorzystanie energetyki jądrowej. Oba wspomniane tu kierunki rozwoju są wątpliwe ze względów technologicznych (CCS) lub ze względu na brak akceptacji społecznej (CCS, EJ). Scenariusz bazujący na RES wydaje się być także mało realistyczny ze względów technicznych, jednak jest on, przynajmniej na razie, łatwiej akceptowany przez społeczeństwo UE. Przedstawione wyjaśnienia metodyczne wskazują, że w obliczeniach KE cenę energii wyznaczono na podstawie średnich kosztów wytwarzania. Takie podejście może być odpowiednie dla rynku regulowanego, ale nie odpowiada warunkom wolnego rynku energii elektrycznej, gdzie ceny są kształtowane w inny sposób. Dlatego faktyczny wzrost cen może być znacznie wyższy. Poniżej przytoczono wyniki dotyczące cen energii elektrycznej dla różnych grup odbiorców. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 26

28 Tablica Średnie ceny energii elektrycznej dla głównych grup odbiorców w UE Źródło: Energy Roadmap 2050, Impact Assessment part 2, Table 49, str. 52 Przedstawione wyniki pokazują, że stosunkowo największy wzrost dotyczyć będzie gospodarstw domowych, a najmniejszy usług. W scenariuszu wysokiego udziału energetyki odnawialnej (Scenario 4) ceny dla gospodarstw domowych rosną dwukrotnie w stosunku do cen z roku Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 27

29 3.6. Mechanizmy kompensacyjne Koszty bezpośrednie i skuteczność mechanizmów kompensacyjnych wg analiz KE z 2008 r. W ocenie skutków Pakietu Klimatycznego, jak i propozycji zaostrzenia celów do roku 2020, przedstawione zostały koszty bezpośrednie wdrożenia proponowanych rozwiązań, jako wzrost kosztów zaspokojenia potrzeb energetycznych (koszty systemowe bez kosztu zakupu uprawnień do emisji). Z oceny skutków wdrożenia pakietu klimatycznego SEK (2008) 85 wynika, że koszty bezpośrednie dla Polski w przeliczeniu na PKB są ok. dwukrotnie wyższe niż średnia UE. (por. tabl Opcja 1). Ze względu na znaczne różnice w kosztach przyjęcia proponowanych celów pomiędzy krajami, w Pakiecie Klimatycznym przewidziano trzy mechanizmy kompensacyjne: Nierównomierny rozdział puli uprawnień emisyjnych do sprzedaży przez poszczególne kraje, Podział limitów w sektorach Non ETS, Wprowadzenie międzynarodowego unijnego mechanizmu handlu certyfikatami pochodzenia energii z OZE, wraz z odpowiednim podziałem celów w zakresie OZE. W ocenie skutków wdrożenia Pakietu klimatycznego SEK (2008) 85 przedstawione zostały bardzo optymistyczne oszacowania korzyści dla Polski z wdrożenia wymienionych mechanizmów kompensacyjnych. Według tych danych mechanizmy dystrybucyjne miały niemal do zera ograniczyć bezpośrednie koszty wdrożenia Pakietu klimatycznego dla Polsk (por. tabl Opcja 5). Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 28

30 Tablica Porównanie bezpośrednich kosztów wdrożenia Pakietu Klimatycznego bez mechanizmów kompensacyjnych oraz z uwzględnieniem tych mechanizmów *) Mierzone jako zmiana bezpośrednich kosztów systemu energetycznego, koszty ograniczania w przypadku gazów cieplarnianych innych niż CO2 i koszty nabywania kredytów CDM. Nie jest to strata PKB. Makroekonomiczne skutki przedstawione są w tabeli III. Źródło: SEC (2008) 85, Tabela II str. 43 Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 29

31 Koszty bezpośrednie i skuteczność mechanizmów kompensacyjnych wg analiz KE z 2012 r. Poniżej zacytowano wyniki analiz KE przedstawiające koszty systemowe, z uwzględnieniem mechanizmów kompensacyjnych. Scenariusz Reference oznacza pełne wdrożenie Pakietu klimatycznego, a Baseline scenariusz bez pełnego wdrożenia tego pakietu. Tablica Wzrost kosztów systemowych w 2020 roku, w scenariuszu Reference, w stosunku do scenariusza Baseline z uwzględnieniem przepływów kompensacyjnych Źródło: SWD (2012) 5 final, Table 5 (str ) Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 30

32 Tablica Wzrost kosztów systemowych w 2020 roku w scenariuszu 25% domestic GHG reduction w stosunku do scenariusza Baseline, z uwzględnieniem przepływów kompensacyjnych Źródło: SWD (2012) 5 final, Table 6 (str. 23) Syntetyczne porównanie wpływu mechanizmów dystrybucyjnych na koszty ponoszone przez Polskę i inne kraje przedstawiono w tabl Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 31

33 Tablica Dodatkowe koszty systemowe, w tym z uwzględnieniem wpływu dystrybucji z tytułu osiągnięcia celów redukcyjnych w roku 2020 wg scenariuszy Scenariusz/ kraje Koszty systemowe Koszty systemowe z uwzględnieniem wpływu mechanizmów dystrybucyjnych mld EUR 08 % PKB 2020 mld EUR 08 % PKB 2020 Reference scen. vs. Baseline EU 41,8 0,28% 42,1 0,28% w tym: - Kraje z wyższej grupy dochodowej* 37,3 0,27% 39,1 0,29% - Kraje z niższej grupy dochodowej** 4,5 0,35% 3,0 0,23% w tym: - Polska 2,2 0,52% 2,2 0,52% 30% Reduction Commitment scen. vs. Baseline EU 67,0 0,45% 75,0 0,50% w tym: - Kraje z wyższej grupy dochodowej* 59,3 0,43% 71,4 0,52% - Kraje z niższej grupy dochodowej** 7,7 0,60% 3.6 0,29% w tym: - Polska 3,3 0,76% 3,2 0,69% * AT, BE, CY, DK, FI, FR, DE, EL, IE, IT, LU, NL, ES, SE, UK ** BG, RO, LV, LT, PL, SK, EE, HU, CZ, MT, SI, PT Źródło: opracowanie własne na podstawie danych: SWD (2012) 5, Tab. 5 i 6, str W efekcie, obciążenie polskiej gospodarki kosztami polityki klimatycznej w scenariuszu Reference nie zmienia się nawet po zastosowaniu mechanizmów dystrybucyjnych i wynosi 0,52% PKB. W scenariuszu 25% domestic GHG reduction występuje spadek obciążenia, ale jest on niewielki: z poziomu 0,76% do 0,69% produktu krajowego. Przytoczone wyniki wskazują, że w przypadku Polski mechanizmy kompensacyjne praktycznie nie działają. Mają one zerowy efekt w scenariuszu wdrożenia pakietu klimatycznego i jedynie niewielki efekt w scenariuszu zaostrzonych celów redukcji. W efekcie, względne obciążenia Polski kosztami polityki klimatycznej, nawet po uwzględnieniu mechanizmów dystrybucyjnych, są wg wyników KE zdecydowanie wyższe niż średnio w innych krajach: W scenariuszu Reference jest w Polsce ok. dwukrotnie wyższe od średniego obciążenia dla obu wyróżnionych grup krajów (0,52% w przypadku Polski - wobec średnich wartości 0,29% i 0,23% odpowiednio dla krajów bogatszych i biedniejszych); W scenariuszu 25% domestic GHG reduction obciążenie Polski w roku 2020 jest ponad dwukrotnie wyższe niż w grupie krajów o niższym dochodzie (0,69% w przypadku Polski -wobec średniej wartości 0,29% w grupie krajów biedniejszych) i wyraźnie wyższe niż średnia wartość w krajach bogatszych - 0,52%. Wyniki analiz Komisji z 2012 roku dobitnie pokazują, że optymistyczne założenia odnośnie efektywności mechanizmów kompensacyjnych, które miały wyrównywać koszty wdrożenia pakietu klimatycznego, w przypadku Polski całkowicie się nie sprawdziły. Oznacza to, że wyniki będące podstawą podejmowania decyzji całkowicie minęły się z Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 32

34 [mld zł'2005] rzeczywistością, a faktyczne koszty w przypadku Polski są zdecydowanie wyższe, niż było to przedstawiane w opracowaniach KE w roku Nakłady inwestycyjne Nakłady inwestycyjne dla Polski wg analiz KIG Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla wiąże się ze stosowaniem technologii o wyższych kosztach wytwarzania, które zwykle wymagają wyższych nakładów inwestycyjnych. Na rys. 3.3 przedstawiono wartość nakładów inwestycyjnych na nowe moce, w różnych wariantach rozwojowych Rys Łączne nakłady inwestycyjne na produkcję energii elektrycznej i ciepła w okresie , w zależności od scenariusza popytowego i polityki klimatycznej Wyniki ukazują silny wzrost nakładów na skutek zaostrzania polityki klimatycznej. Wdrożenie polityki dekarbonizacji oznacza w okresie wzrost nakładów inwestycyjnych o: mld zł w porównaniu do obecnej polityki klimatycznej (wzrost o 18-22%) mld zł w porównaniu do polityki bez ograniczeń CO2 (wzrost o %). Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 33

35 Wzrost nakładów inwestycyjnych wg analiz KE Poniżej przedstawiono wyniki analiz KE dołączone do Energy Roadmap 2050, dotyczące nakładów inwestycyjnych na budowę nowych źródeł wytwarzania energii elektrycznej oraz sieci elektroenergetycznych. Rys Nakłady inwestycyjne na rozbudowę mocy elektrycznych (w mld Euro 08) Źródło: Energy Roadmap 2050, Impact Assessment Part 2, Figure 25 str. 27 Tablica Nakłady inwestycyjne na sieci elektroenergetyczne Żródło: Energy Roadmap 2050, Impact Assessment Part 2, Table 29, str. 27/28 Niestety, w opracowaniu nie zostały podane nakłady inwestycyjne dla scenariusza Reference, co uniemożliwia ocenę skutków wzrostu w stosunku do tego scenariusza. W porównaniu ze scenariuszem CPI, scenariusze dekarbonizacji wymagają w okresie dodatkowych nakładów na źródła - od 100 miliardów w scenariuszu efektywności, Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 34

36 miliardów Euro 05 w scenariuszach z istotnym udziałem paliw kopalnych oraz ponad 1200 miliardów w przypadku scenariusza wysokiego udziału OZE). W przypadku sieci, dodatkowe nakłady (w porównaniu do scenariusza Reference) wynoszą miliardów Euro Porównanie wyników KIG i KE Polski system elektroenergetyczny dysponuje ok. 35 GW mocy, co stanowi ok. 5% mocy w systemie UE. Różnica miedzy scenariuszem obecnej polityki klimatycznej a scenariuszem dekarbonizacji, przy założeniu dostępności technologii redukcji (tak zakładano w raporcie EnergSys) wynosi w okresie : Wg EnergSys - ok. 100 mld zł 2005 Wg KE - ok. 500 mld Euro dla całej UE, co oznacza proporcjonalnie dla Polski (5%): - ok. 25 mld Euro, czyli - ok. 100 mld zł 2005 (1 Euro to ok 4 PLN). Wyniki EnergSys pokazują dodatkowo różnicę nakładów pomiędzy scenariuszem dekarbonizacji i scenariuszem bez polityki klimatycznej (nie ma takiego porównania w opracowaniach KE). To porównanie wskazuje, że polityka klimatyczna niemal podwaja nakłady na rozwój źródeł, a wzrost w liczbach bezwzględnych wynosi ponad 300 mld zł. Łączne nakłady na dekarbonizację oszacowano w Mapie 2050 na poziomie 270 mld Euro/rocznie, co stanowi ok. 1,5% PKB w UE. Total annual investments over the next 40 years related to the decarbonisation of the economy are projected to be around 270 billion, for both the global and fragmented action scenarios(see chapter 5.2.4). Mobilising on average an additional 270 billion a year in the coming 40 years will require specific attention from a policy perspective. This projected to represents on average 1.5% of our GDP over that period. Źródło: Roadmap 2050 IA, str. 65 Są to ogromne nakłady. W dokumencie tym nie podano nakładów w podziale na poszczególne kraje, ale gdyby przyjąć dla Polski nakłady proporcjonalnie do udziału w unijnym PKB (w granicach 4-5%), to na Polskę przypadnie mld Euro rocznie, czyli mld zł/rok. Oznacza to dodatkowe nakłady w Polsce w wysokości ok mld zł - w okresie Są to kwoty kilkakrotnie wyższe niż te, które są podawane w opracowaniach EnergSys, głównie ze względu na to, że opracowania EnergSys obejmują jedynie część wymaganych działań dostosowawczych. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 35

37 3.8. Wpływ na sektor przemysłu Szczegółowe wyliczenia kosztów jakie poniosą poszczególne działy przemysłu na skutek wdrożenia unijnych celów dekarbonizacji nie były przeprowadzone przez KE. Poniżej prezentowane są wyniki analiz z opracowania KIG. Polityka klimatyczna powoduje wzrost kosztów produkcji przemysłowej, poprzez trzy mechanizmy: Przyrost pośredni, poprzez wzrost cen energii elektrycznej (wskutek obciążenia producentów energii elektrycznej kosztami emisji CO2), Przyrost bezpośredni, z tytułu kosztów emisji CO2 ponoszonych przez przedsiębiorstwa (na produkcję ciepła i produktów objętych systemem EU ETS), Przyrost z tytułu podatku od emisji CO2 (dotyczy rodzajów produkcji, które nie są objęte systemem EU ETS). Ocena skutków poszczególnych wariantów wdrażania polityki klimatycznej dla przemysłu wykonana została metodą kosztową w warunkach statycznych. Skutki kosztowe poszczególnych wariantów polityki klimatycznej szacowane są przy założeniu stałej z roku bazowego wysokości produkcji i produktywności wykorzystania czynników produkcji w tym wypadku zużycia energii. Jest to typowe założenie ceteris paribus utrzymania bez zmian wszystkich warunków, poza czynnikami będącymi przedmiotem analizy które pozwala uchwycić konsekwencje różnych wariantów polityki klimatycznej. Analiza dotyczyła w pierwszym kroku - działalności obejmowanych systemem handlu emisjami (EU ETS), a następnie wszystkich działów przemysłowych wg Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Wzrost kosztów produkcji w rodzajach działalności objętych systemem EU ETS Kosztowe skutki unijnej polityki klimatycznej dla poszczególnych działalności objętych systemem handlu emisjami EU ETS wyliczono jako sumę pośredniego i bezpośredniego przyrostu kosztu. W działalnościach o wyższej elektrochłonności, a niższym zużyciu ciepła i emisjach procesowych - decydującym czynnikiem wzrostu kosztu jest wzrost cen energii elektrycznej. Wyniki przedstawiono na rys Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 36

38 Rys Wzrost kosztów wytwarzania (w stosunku do 2010 r.) wynikający z wdrażania polityki klimatycznej w rodzajach działalności obejmowanych systemem EU ETS Oszacowany przyrost kosztu wytwarzania wzrasta wraz z upływem lat w horyzoncie badania. Największe koszty w kwotach absolutnych poniesie przemysł mineralny, metalurgiczny, koksowniczy i papierniczy. Wzrost kosztów wytwarzania w działach przemysłu wg klasyfikacji PKD Przyrost kosztu produkcji w poszczególnych działach przemysłu jest sumą wzrostu kosztu: w rodzajach produkcji z danego działu obejmowanej systemem ETS, w rodzajach produkcji z danego działu nie obejmowanej systemem ETS (non ETS). Wzrost kosztów dla sektorów objętych systemem ETS przedstawiono w poprzednim punkcie, a dla sektorów non ETS był wyznaczany jako suma przyrostu pośredniego, bezpośredniego oraz podatku emisyjnego od zużycia paliw w sektorach non-ets. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 37

39 Działy energochłonne i wysoko emisyjne Pozostałe działy przemysłu Rys Wzrost kosztów wytwarzania w działach przemysłu (w stosunku do roku 2010) wynikający z wdrażania polityki klimatycznej (wariant kontynuacji i dekarbonizacji) Największe koszty w kwotach absolutnych poniosą przemysły: chemiczny, mineralny i metalurgiczny, w których kontynuacja obecnej polityki klimatycznej (Pakiet Klimatyczny) powoduje w 2020 r. dodatkowy koszt w wysokości ok. 1 mld zł, a w 2030 r. ok. 1,7-1,9 mld zł. Wdrożenie polityki dekarbonizacji w przybliżeniu podwaja ten koszt. Następne branże pod względem wysokości przyrostu kosztów to: przemysł rafineryjny, spożywczy, węglowy, papierniczy i koksownictwo, w których przewidywane dodatkowe koszty mieszczą się w granicach 25%-45% poziomu odnotowanego w branżach o najwyższym przyroście kosztów. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 38

40 Wpływ na rentowność produkcji przemysłowej Na rys. 3.7 przedstawiono porównanie sumarycznego wzrostu kosztów powodowanych polityką klimatyczną z wynikiem finansowym brutto we wszystkich rozpatrywanych działach przemysłu. Rys Wzrost kosztów wytwarzania w przemyśle w 2030 r. wynikający z wdrażania polityki klimatycznej - odniesiony do wyniku finansowego przemysłu (Sekcje B i C) w roku 2010 Wzrost kosztów powodowany realizacją każdego z dwóch rozpatrywanych etapów wdrażania polityki klimatycznej (Pakiet Klimatyczny i dalsze zaostrzenie proponowane w Mapie 2050) wynosi po ok. 25% wyniku finansowego przemysłu, a łącznie ponad połowę wyniku finansowego. Wpływ polityki klimatycznej na rentowność poszczególnych działów przemysłu wyznaczono przy założeniu niezmienionych innych wielkości, takich jak wielkość przychodów i pozostałych kosztów. Wyniki przedstawione w tabl ukazują skutki wdrażania polityki klimatycznej w dwóch wariantach: kontynuacji obecnej polityki oraz w wariancie zaostrzonych celów redukcji emisji proponowanych w Mapie 2050 (dekarbonizacja). Kolorowym tłem wyróżniono ujemne wartości rentowności oraz wartości zredukowane o połowę w wyniku polityki klimatycznej. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 39

41 Tablica Wpływ wdrażania polityki klimatycznej na poziom rentowności sprzedaży brutto wg działów przemysłu do roku 2030 [ % ] Dział 2010 Kontynuacja (Pakiet klimatyczny) Dekarbonizacji (80% redukcji do 2050) Wydobywanie węgla kamiennego i brunatnego 9,9 9,7 7,7 6,1 9,7 6,6 4,5 Górnictwo ropy naftowej i gazu ziemnego 10,7 10,5 10,0 9,3 10,5 8,2 4,5 Produkcja artykułów spożywczych 4,9 4,8 4,5 4,1 4,8 4,2 3,6 Produkcja napojów 8,1 8,0 7,8 7,6 8,0 7,6 7,3 Produkcja wyrobów tytoniowych 2,8 2,8 2,7 2,6 2,8 2,6 2,5 Produkcja wyrobów tekstylnych 4,1 4,1 3,4 2,9 4,0 3,0 2,2 Produkcja odzieży 2,3 2,3 2,0 1,7 2,3 1,7 1,2 Produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych 5,4 5,4 5,0 4,7 5,4 4,8 4,3 Produkcja wyrobów z drewna oraz korka 4,0 3,8 2,8 1,9 3,8 2,2 0,7 Produkcja papieru i wyrobów z papieru 7,1 6,6 5,1 3,4 6,6 4,1 1,2 Poligrafia i reprodukcja zapisanych nośn. inform. 4,7 4,6 4,3 4,1 4,6 4,2 3,8 Wytwarzanie i przetwarzanie koksu -3,5-5,2-7,1-10,8-5,5-10,9-21,9 Wytwarzanie produktów rafinacji ropy naft. 4,4 4,3 4,1 3,8 4,3 3,6 2,5 Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych 6,1 5,3 3,8 1,6 5,1 1,9-3,3 Produkcja podstawowych substancji farmaceut. 11,1 11,1 10,9 10,8 11,1 10,8 10,6 Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw szt. 6,6 6,6 6,2 5,8 6,6 5,9 5,4 Produkcja wyr. z pozost. mineralnych sur. niemet. 9,1 7,8 6,4 3,7 7,6 4,2-2,1 Produkcja metali 1,8 1,2-0,7-3,0 1,1-3,0-9,0 Produkcja metalowych wyrobów gotowych 5,9 5,8 5,6 5,3 5,8 5,4 5,0 Produkcja komputerów, wyrobów elektron.i opt. 2,6 2,6 2,5 2,4 2,6 2,5 2,4 Produkcja urządzeń elektrycznych 6,1 6,1 6,0 5,8 6,1 5,9 5,6 Produkcja maszyn i urz. gdzie indziej niesklasyf. 6,4 6,4 6,0 5,7 6,4 5,8 5,3 Produkcja pojazdów samoch., przyczep i naczep 4,3 4,3 4,1 4,0 4,3 4,0 3,9 Produkcja pozostałego sprzętu transportowego 2,2 2,1 1,8 1,4 2,1 1,5 1,0 Produkcja mebli 6,3 6,3 6,1 5,8 6,3 5,9 5,5 Pozostała produkcja wyrobów 6,3 6,3 6,1 6,0 6,3 6,0 5,8 Naprawa, konserw. i instalow. maszyn i urządzeń 5,0 4,2 3,9 3,7 4,9 4,7 4,4 RAZEM - sekcje B + C 5,4 5,2 4,6 3,9 5,1 4,0 2,6 Przy niezmienionych innych warunkach, wzrost kosztów będący skutkiem wdrażania polityki klimatycznej powoduje zwiększenie liczby branż z ujemną rentownością - z jednej, w roku 2010, do czterech w roku 2030 oraz dwukrotne lub silniejsze zmniejszenie zysku kolejnych sześciu działów, jak również średniej rentowności w całym przemyśle. Oprócz działów energetycznych (wydobycie węgla i wytwarzanie koksu), szczególnie mocno skutki tego odczują działy: produkcji wyrobów metalowych, chemicznych, z surowców mineralnych, z papieru oraz z drewna. Po uwzględnieniu wzrostu kosztów energii z przyczyn niezależnych od polityki klimatycznej, przy założeniu stałych cen zbytu, uzyskano obraz zagrożenia ujemną rentownością dla dziesięciu działów przemysłowych. Wprawdzie również w innych krajach unijnych będzie występował wzrost cen energii, jednak na podstawie wykonanych porównań z wynikami analiz Komisji Europejskiej można stwierdzić, że średnie tempo wzrostu cen energii w UE będzie niższe niż w Polsce w scenariuszu Liberalnym. Będzie to dodatkowy czynnik, poza polityką klimatyczną, pogarszający konkurencyjność polskich producentów przemysłowych. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 40

42 3.9. Koszty energii dla gospodarstw domowych Według analiz KE Na rys. 3.8 przedstawiono wyniki dotyczące zmiany udziału kosztów energii w budżetach gospodarstw domowych średnio w UE, zaczerpnięte z oceny skutków Mapy Rys Wydatki gospodarstw domowych na wyposażenie energetyczne, energię elektryczną i paliwa, Źródło: Mapa 2050, Impact Assessment, Figure 35, str. 86 W odniesieniu do przedstawionego wykresu warto zwrócić uwagę na następujące kwestie: Udział kosztów energii rośnie znacząco do roku 2025, a później nieco spada lub stabilizuje się, utrzymując się jednak na znacznie wyższym niż obecnie poziomie; Udział kosztów przy dekarbonizacji w warunkach scenariusza Fragmented Action prowadzi do znacząco wyższych kosztów energii w okresie , niż w scenariuszu Reference. Przedstawiony średni unijny udział kosztów energii jest znacznie niższy niż w Polsce. W Polsce już obecnie, w połowie gospodarstw domowych koszty energii stanowią ok. 12% i w dodatku nie obejmują pełnych kosztów wyposażenia energetycznego, jak ma to miejsce w obliczeniach KE modelem PRIMES. Przebieg krzywej jest podobny do wykresu obrazującego zmianę udziału kosztów energii w budżetach gospodarstw domowych w Polsce (por. rys. 3.9), z tym, że udział kosztów energii w warunkach Polski jest znacząco wyższy od średniej UE. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 41

43 Bardziej szczegółowo wyniki dotyczące kosztów energii dla gospodarstw domowych przedstawiono w dokumentach towarzyszących do Energy Roadmap Tablica Koszty zaspokojenia potrzeb energetycznych w gospodarstwach domowych (zużycie stacjonarne i transport) Żródło: Energy Roadmap 2050, Impact Assessment, Part 2, Table 48, str. 50 We wszystkich scenariuszach koszty rosną z poziomu ok. 10% w 2005 r. do 15,8 16,5% w 2030 i 14,6 16,4% w 2050 r. Udziały w scenariuszach dekarbonizacji są podobne do udziału ze scenariusza Reference. Udziały te obejmują łącznie zużycie stacjonarne i do celów transportu. Koszty użytkowania stacjonarnego rosną z poziomu 5,7% w 2020 do 7,1-9,1% w okresie , we wszystkich scenariuszach. Wyniki te oznaczają ogromny wzrost kosztów zaspokojenia potrzeb energetycznych oraz znaczne zmniejszenie dostępności energii dla gospodarstw domowych w UE. W biedniejszych niż średnia unijna krajach lub gospodarstwach domowych, skutki te będą odczuwane jeszcze bardziej dotkliwie. Na podstawie tych wyników można oczekiwać gwałtownego poszerzenia strefy ubóstwa energetycznego w UE. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 42

44 Skutki dla gospodarstw domowych wg analiz KIG Realizacja polityki klimatycznej prowadzić będzie do poważnego zwiększenia obciążeń gospodarstw domowych kosztami energii. Efekt ten wynika ze wzrostu cen energii, a także ze spadku dochodów na skutek wolniejszego wzrostu gospodarczego. Przedstawione poniżej wyniki obrazują zmiany dotyczące obu wymienionych komponentów oraz łączne ich skutki. Tablica Wpływ polityki klimatycznej na koszty energii oraz ich udział w budżetach gospodarstw domowych, Scenariusz popytowy Referencyjny Wyszczególnienie Jedn A. Zerowe koszty uprawnień (Ref_lib) 1. Dochód rozporządzalny - średni zł/os/m-c mediana zł/os/m-c Koszty paliw i energii, w tym: zł/os/m-c 118,2 142,7 170,7 175,4 184,2 - energia elektryczna zł/os/m-c 40,4 58,8 68,3 70,2 78,0 - ciepło sieciowe zł/os/m-c 22,6 27,1 29,9 34,3 33,9 3. Udział kosztów energii w dochodach - w stosunku do średniego dochodu % 9,9 9,6 8,8 7,3 6,0 - w stosunku do mediany dochodu % 12,4 12,0 11,2 9,4 7,8 B. Kontynuacja (Ref_Kon) 1. Dochód rozporządzalny - średni zł/os/m-c mediana zł/os/m-c Koszty paliw i energii, w tym: zł/os/m-c 118,2 149,3 184,0 194,8 204,0 - energia elektryczna zł/os/m-c 40,4 67,1 83,2 90,7 95,8 - ciepło sieciowe zł/os/m-c 22,6 25,3 28,2 33,2 35,9 3. Udział kosztów energii w dochodach - w stosunku do średniego dochodu % 9,9 10,2 10,0 8,6 7,0 - w stosunku do mediany dochodu % 12,4 12,9 12,7 11,1 9,0 C. Dekarbonizacja (Ref_Dek) 1. Dochód rozporządzalny - średni zł/os/m-c mediana zł/os/m-c Koszty paliw i energii, w tym: zł/os/m-c 118,2 160,5 217,7 235,6 317,2 - energia elektryczna zł/os/m-c 40,4 71,6 88,5 94,3 106,7 - ciepło sieciowe zł/os/m-c 22,6 28,0 36,0 43,4 65,6 3. Udział kosztów energii w dochodach - w stosunku do średniego dochodu % 9,9 11,1 12,0 10,6 11,3 - w stosunku do mediany dochodu % 12,4 14,0 15,3 13,7 14,6 Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 43

45 Kluczowym parametrem jest udział kosztów energii w budżetach domowych. W tabl przedstawiono te budżety w dwóch wariantach w oparciu o średni dochód gospodarstwa i w oparciu o medianę dochodu. Mediana określa poziom dochodu jaki jest dostępny dla połowy gospodarstw domowych, podczas gdy druga połowa ma dochody poniżej mediany. Mediana lepiej obrazuje przeciętną sytuację, gdyż przy rosnącym rozwarstwieniu społecznym średni dochód może rosnąć nawet w sytuacji, gdy poprawa dotyczy jedynie niewielkiej, najbogatszej grupy. Mediana rozkładu dochodów w gospodarstwach domowych jest niższa od średniej arytmetycznej tego rozkładu zarówno w Polsce, jaki i w innych krajach unijnych. Rys 3.9. Udział kosztów energii w [%] budżetach gospodarstw domowych ( w stosunku do dochodu dostępnego dla połowy gospodarstw domowych) Przedstawione wyniki pokazują, że koszty energii w budżetach domowych, nawet bez polityki klimatycznej, stanowią dość wysoki udział, a liczone w stosunku do mediany dochodu rozporządzalnego, aż do roku 2040 plasują się w pobliżu poziomu 10%, który jest czasem uznawany za próg tzw. ubóstwa energetycznego. Wdrożenie polityki klimatycznej znacząco zwiększa koszty energii i ich udział w budżetach gospodarstw domowych. W przypadku polityki kontynuacji, wzrost ten dotyczy głównie energii elektrycznej i ciepła. Natomiast w przypadku polityki dekarbonizacji obejmuje także pozostałe paliwa. W efekcie, polityka dekarbonizacji po roku 2020 zwiększa udział kosztów energii w budżetach domowych o 3-5 punkty procentowe w stosunku do polityki bez ograniczeń na emisje CO2. Stosunkowo łagodniejszy wpływ kontynuacji obecnej polityki wynika z założenia, że paliwa użytkowane przez gospodarstwa domowe nie będą opodatkowane. Jeśli jednak rząd zdecyduje się, w ramach rozwiązań proponowanych obecnie przez KE, opodatkować podatkiem węglowym lub energetycznym paliwa użytkowane przez gospodarstwa domowe, wówczas wzrost kosztów energii będzie znacznie większy, niż wyliczony powyżej dla polityki kontynuacji. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 44

46 Porównujac wyniki uzyskane przez Komisję dla UE i wyniki uzyskane dla Polski w opracowaniu KIG można zauważyć, że procentowo wyższy wzrost kosztów energii w budżetach domowych występuje w ocenach uśrednionych dla całej UE, ale poziom tego udziału pozostaje w Polsce wyższy niż średnio w UE. Wyższy poziom w Polsce wynika ze znacznie wyższego poziomu wyjściowego. Niższy w porównaniu ze średnią UE przyrost wyliczony dla Polski w opracowaniu KIG wynika z założonego optymistycznego scenariusza rozwoju gospodarczego, który powoduje, że w badanym okresie polski PKB rośnie znacznie więcej niż średnio w UE Koszty zewnętrzne Wyniki dotyczące kosztów zewnętrznych przy wdrożeniu Pakietu klimatycznego W ocenie skutków dołączonej do propozycji Komisji zaostrzenia celów redukcji w roku 2020 (SWD(2012) 5 final) przedstawione są oszacowania dodatkowych kosztów lub korzyści środowiskowe, w poszczególnych krajach, które będą skutkiem wdrożenia Pakietu klimatycznego lub proponowanych zaostrzonych celów redukcji emisji GHG. 7 Wyniki przedstawione w tabl pokazują wzrost kosztów z tytułu oddziaływania na zdrowie i umieralność mieszkańców w scenariuszu Reference (pełne wdrożenie Pakietu klimatycznego) w porównaniu do scenariusza Baseline (bez pełnego wdrożenia Pakietu) i to zarówno w Polsce jak i w całej UE. Szkody związane ze wzrostem zagrożenia zdrowia i zwiększenia umieralności, przeliczonego na dodatkowe koszty ok mln w całej UE oraz wyraźnie więcej w Polsce - o mln w roku Ten niekorzystny efekt jest powodowany zwiększeniem udziału spalanej biomasy (w scenariuszu Baseline, założony w modelu PRIMES udział OZE w roku 2020 był istotnie niższy od wymaganego w Pakiecie klimatycznym), co spowodowało istotny wzrost emisji PM2,5 szczególnie w sektorze mieszkaniowym, w którym paleniska nie są przystosowane do czystego spalania biomasy. Wyniki obliczeń dotyczące emisji PM 2.5 ilustruje tabl. 3.22, z której wynika, że w przypadku Polski, w obu scenariuszach polityki klimatycznej wystąpił wzrost ich emisji o ok. 13 8%, ponad emisję scenariusza Baseline. 7 Por. str. 30 dokumentu SWD(2012) 5 final. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 45

47 Tablica Zmiany kosztów kontroli emisji zanieczyszczeń oraz kosztów/korzyści wynikających z oddziaływania na zdrowie i umieralność mieszkańców Źródło: SWD (2012) 5 final, Table 13, str Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 46

48 Tablica Emisje drobnych pyłów w scenariuszu odniesienia oraz w scenariuszach wdrożenia Pakietu klimatycznego (Reference) oraz zaostrzonych celów (25% domestic ) Źródło: SWD (2012)5 final, Table 15 Wyniki te wskazują, że pełne wdrożenie Pakietu klimatycznego (scenariusz Reference) w UE prowadzi do zwiększenia szkód powodowanych przez zanieczyszczenia powietrza i do zwiększenia kosztów powodowanych pogorszeniem zdrowia i zwiększoną umieralnością ludzi w UE, a szczególnie silnie w Polsce. Z kolei przewidywany rozwój zgodny z założeniami scenariusza 25% domestic GHG reduction ma przynieść skokową poprawę korzyści zarówno w całej UE, jak również w Polsce. Wykazany negatywny wpływ scenariusza Reference (pełne wdrożenie Pakietu klimatycznego) na zdrowie mieszkańców w stosunku do scenariusza Baseline wskazuje, że wdrażanie polityki klimatycznej nie jest jednoznaczne z ograniczaniem negatywnego wpływu zanieczyszczeń konwencjonalnych. Wykazane wysokie korzyści zdrowotne z zaostrzenia celu redukcji GC w scenariuszu 25% domestic GHG reduction budzą w tym kontekście duże wątpliwości. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 47

49 3.11. Mapa jakościowa skutków polityki klimatycznej Na rys przedstawiono mapę negatywnych skutków, które z dużą dozą prawdopodobieństwa wystąpią, jeśli będzie kontynuowana dotychczasowa polityka klimatyczna, wraz z wdrażaniem nowych celów redukcji emisji do roku Została ona sporządzoną na podstawie wykonanych analiz ilościowych i jakościowych, przedstawionych szerzej w raporcie 1. Rys Jakościowa mapa skutków realizacji aktualnej polityki klimatycznej W tabl przedstawiono nieco rozwinięty opis tych skutków, obejmujących dziesięć obszarów i pogrupowanych w cztery główne kategorie: 1. Cele polityki klimatyczno energetycznej, 2. Mechanizmy organizacji życia gospodarczego i społecznego, 3. Wykorzystanie zasobów, 4. Siła i pozycja UE. Badania Systemowe EnergSys Sp. z o.o. 48