D RAPORT Rynek usług prawniczych. na rynku nieruchomości od kilku lat bowiem nie słabnie, podobnie jak kompleksowych audytów prawnych, a także

Transkrypt

1 nr 245 (2117) 18 grudnia 2007 Biznes+ Prawo dla menedżera D RAPORT Rynek usług prawniczych Polski rynek usług jest coraz bardziej atrakcyjny dla sieciowych firm prawniczych Większość międzynarodowych firm prawniczych otworzyła już swój oddział w Polsce. Aby pozyskać najlepszych prawników, kancelarie prześcigają się w ofertach płacowych. Szkolenie w trakcie aplikacji adwokackiej i radcowskiej musi zostać unowocześnione. KATARZYNA RYCHTER Katarzyna.rychter@infor.pl W Polsce działa obecnie około czterech tysięcy kancelarii prawnych, w których pracuje ponad 40 tysięcy prawników. Niemal wszystkie największe światowe firmy prawnicze posiadają już swoje biura w naszym kraju. Migracje prawników Dynamicznie rozwijający się rynek usług prawniczych powoduje migracje prawników pomiędzy kancelariami. Firmy prawnicze przebijają się w swoich ofertach płacowych. Łowcy głów specjalizujący się w pozyskiwaniu pracowników dla kancelarii prawnych mają pełne ręce roboty. W maju 2007 r. z kancelarii White & Case odeszło kilku prawników, którzy od pierwszego czerwca zasilili grono partnerów i prawników kancelarii CMS Cameron McKenna. Dwóch partnerów kancelarii Squire Sanders odeszło, aby założyć pierwsze w Polsce biuro międzynarodowej firmy prawniczej DLA Piper, która tydzień temu oficjalnie rozpoczęła działalność w Polsce. Swoje biuro w Warszawie otworzyła także jedna z największych hiszpańskich kancelarii Garrigues. Ostatnio kancelaria Salans poszerzyła swój Zespół Rynków Kapitałowych. Na czele ośmioosobowego zespołu stanęli partnerzy Marcin Bartczak oraz Robert Dulewicz, którzy przeszli z kancelarii Clifford Chance. Specjaliści od rekrutacji są przekonani, że jeszcze długo na rynku będzie wiele ciekawych ofert zarówno dla prawników z dużym doświadczeniem zawodowym, jak i tych z kilkuletnim stażem pracy w kancelarii. Poza praktyczną wiedzą prawniczą, kluczowa jest i będzie znajomość języków obcych. Duże sieciowe kancelarie walczą o najlepszych specjalistów, głównie takich gałęzi prawa, jak podatki, bankowość, prawo nowych technologii, prawo energetyczne, telekomunikacja, obrót nieruchomościami. Ruch transakcji na rynku nieruchomości od kilku lat bowiem nie słabnie, podobnie jak kompleksowych audytów prawnych, a także 34 proc. ankietowanych wskazało, że rynek usług prawniczych będzie rozwijał się w przyszłym roku jeszcze szybciej niż obecnie prawa pracy i zbiorowych układów pracy. Coraz większe znaczenie na rynku ma obsługa prawna pozyskiwania kapitału, sprawy związane z prawem własności intelektualnej oraz zamówienia publiczne. Widać również zdecydowany wzrost zainteresowania wprowadzaniem spółek na giełdę. System edukacji Większość partnerów największych kancelarii uważa, że system kształcenia młodych prawników w Polsce powinien zostać zmieniony. Ich zdaniem, zmiany powinny dotyczyć zarówno programu magisterskich studiów prawniczych, jak i szkolenia na aplikacji adwokackiej czy radcowskiej. Wątpliwości co do konieczności wprowadzenia zmian nie ma prof. Tadeusz Tomaszewski, dziekan Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego (WPiA UW). Jeden z kierunków zmian związany jest z naszym członkostwem w Unii Europejskiej i znaczeniem prawa europejskiego. Kilka lat temu na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego prawo europejskie traktowane ciąg dalszy na str. 2 Fot. Marek Matusiak Zdaniem MACIEJA BOBROWICZA z Krajowej Rady Radców Prawnych uniwersytety wyposażają swoich absolwentów w wiedzę, ale to nie wystarcza do uprawiania zawodu radcy prawnego. Konieczne są także umiejętności praktyczne. BADANIE WK INDEX: TRENDY W BRANŻY USŁUG PRAWNICZYCH Już po raz czwarty przeprowadzone zostało przez firmę badawczą IPSOS, na zlecenie Wolters Kluwer Polska, badanie wśród partnerów firm prawniczych. Celem tych badań jest ocena klimatu gospodarczego oraz sytuacji w branży usług prawniczych. Swoje stanowisko wyrażają prawnicy partnerzy w największych kancelariach w Warszawie oraz w firmach regionalnych, obsługujących przede wszystkim obrót gospodarczy. Każde kolejne badanie pozwala już na obserwacje pewnych trendów. Przykładowo, z pomiaru na pomiar zauważalny jest wzrost optymizmu prawników z największych kancelarii. Uważają oni, że popyt na usługi ich kancelarii będzie rósł w tym samym tempie co obecnie, zaś 34 proc. ankietowanych wskazało, że rynek usług prawniczych będzie rozwijał się w przyszłym roku jeszcze szybciej niż obecnie. Za pomocą specjalnej ankiety prawnicy oceniali sytuację gospodarczą, czyli poziom cen, bezrobocia czy też napływ kapitału zagranicznego. Pytania dotyczą oceny kondycji firm, ich wyników ekonomicznych, poziomu inwestycji, zatrudniania oraz barier stojących na przeszkodzie działalności gospodarczej w Polsce. Kancelarie prawne odpowiadają także na pytania dotyczące prowadzonych spraw oraz klientów. Mówią o swoich planach odnośnie do zatrudniania nowych pracowników kancelarii, co się wiąże z oceną panującej i przewidywanej koniunktury na rynku usług prawniczych. Czwarte badanie było przeprowadzane w dniach od 16 listopada do 4 grudnia 2007 r. metodą wywiadu telefonicznego (CATI). Poprzedzone zostało akcją wprowadzającą, polegającą na przedstawieniu przedstawicielom kancelarii założeń, celu oraz zastosowań badania. W badaniu wzięło udział 41 partnerów reprezentujących największe działające w Polsce kancelarie prawnicze. Równolegle prowadzono badanie lokalnych rynków usług prawniczych. W badaniu wzięło udział 136 wspólników i partnerów reprezentujących kancelarie prawnicze z siedzibą w jednym z następujących województw: lubelskie, małopolskie, podlaskie, pomorskie, wielkopolskie. Wszystkie kancelarie obsługiwały firmy zatrudniające więcej niż trzy osoby. Pierwszy wybór profesjonalisty

2 D2 WTOREK 18 GRUDNIA 2007 nr 245 BIZNES+ WK Index Polska atrakcyjna dla sieciowych firm prawniczych było co najwyżej na równi z innymi gałęziami prawa. Dziś jest to dziedzina wiodąca, która obejmuje wszystkie pozostałe gałęzie i stała się integralną częścią prawa polskiego mówi Tadeusz Tomaszewski. Jako drugi z kierunków zmian dziekan WPiA UW podaje nacisk na praktyczne znaczenie prawa. Studenci nie mogą się bowiem uczyć tylko teorii. Doskonale rozumiemy konieczność praktycznego kształcenia studentów. Zmianę systemu prawdopodobnie wymuszą na nas zmiany w prawie. Głównie w kontekście umożliwienia świadczenia pomocy prawnej przez absolwentów prawa dodaje Tadeusz Tomaszewski. Prawnicy są zgodni, że aplikacja jest najlepszą drogą do zawodu radcy prawnego czy adwokata. Zauważają jednak pewne przestarzałe metody szkolenia. Uniwersytety w Polsce wyposażają swoich absolwentów w wiedzę (hard skills), ale to nie wystarcza do uprawiania zawodu radcy prawnego. Konieczne są także takie umiejętności, jak: zarządzanie sprawą sądową, umiejętność komunikowania z klientem, negocjowanie, znajomość narzędzi marketingowych (tzw. soft skills) mówi Maciej Bobrowicz, prezes Krajowej Rady Radców Prawnych. Takie stanowisko podzielają adwokaci. Aplikacja powinna stanowić przede wszystkim zajęcia praktyczne. Należy odejść od wykładów i suchego mówienia o prawie materialnym, ponieważ z tym młodzi prawnicy mieli styczność w trakcie studiów. Aplikant musi nauczyć się, jak pisać pozwy, apelacje, dowiedzieć się, jak rozmawiać z klientem, jak się wobec niego zachowywać i jak się zachowywać przed sądem wskazuje Bartosz Grohman, kierownik Szkolenia Aplikantów ORA w Warszawie, adwokat w kancelarii White & Case. Prawnicy są przekonani o zaletach praktycznej nauki pod okiem doświadczonego patrona. Uważają jednak, że obecnie system patronatu nie spełnia swojej roli. Obawiam się, iż poprzez tak dużą liczbę aplikantów, jaką mamy obecnie, system patronacki stanie się niewydolny. Kontakt mistrz uczeń jest bardzo ograniczony. Rolą izb radcowskich i rad adwokackich będzie siłą rzeczy stworzenie możliwie najlepszego substytutu stosunku patronackiego mówi Piotr Trębicki, radca prawny w kancelarii GESSEL, członek Komisji ds. Aplikacji OIRP w Warszawie. Prawnicy zwracają uwagę także na pozaprawne aspekty wiedzy zdobywanej w trakcie aplikacji. Przyszłych adwokatów należy szkolić także w zakresie pewnej wiedzy ogólnej, jak np. literatura, muzyka. Mogłyby to być zajęcia nieobowiązkowe, ale sądzę, że wiele osób będzie na nie uczęszczać. Adwokat powinien być eurydytą, to bardzo pomaga w nawiązaniu lepszego kontaktu z różnymi klientami uzupełnia Bartosz Grohman. WŁODZIMIERZ ALBIN, prezes Wolters Kluwer Polska Prawnicy widzą więcej Zdecydowaliśmy się przeprowadzić badania wśród partnerów zarządzających w największych kancelariach, ponieważ doradcy są najbliżej przedsiębiorców i zwykle pierwsi wiedzą o zbliżającym się załamaniu rynku, wzroście cen produktów, utrudnieniach legislacyjnych, które mogą wpłynąć na działalność operacyjną przedsiębiorców w konkretnej branży. Doradcy znają poziom inwestycji przedsiębiorców oraz na podstawie własnych odczuć i dynamiki rozwoju poszczególnych departamentów w kancelariach mogą ogólnie ocenić stan polskiej gospodarki. Wiosną 2006 roku Wolters Kluwer Polska po raz pierwszy zlecił przeprowadzenie badania sondażowego wśród partnerów kancelarii prawnych. Zapytaliśmy w nim BEATA GESSEL KALINOWSKA VEL KALISZ wspólnik zarządzający kancelarii GESSEL Kształcenie w ramach aplikacji trzeba zreformować Liberalizacja zasad reklamy usług prawniczych jest pozytywną zmianą. Należy jednak podchodzić do tego z dystansem. Przypomina mi się interesujący materiał kancelarii Modrzejewski Wypychowska Gersdorf publikowany w najpoczytniejszych tygodnikach. Była to z duża klasą, gdzie w duszy skrzypiec zamknięto paragraf. Do tej pory ją pamiętam i myślę, że kancelarie już dawno, stosując pomysłowe i subtelne rozwiązania, nie potrzebowały liberalizacji przepisów, aby dotrzeć do klientów i informować o sobie w skuteczny sposób. Jeżeli chodzi o kwestię edukacji prawników, o której ostatnio dużo się mówi mimo że niektórzy przedstawiciele naszego środowiska doradzają inspirację modelem amerykańskim uważam, że nie ma on absolutnie możliwości zastosowania w Polsce. Przede wszystkim prawo polskie oparte jest na innym systemie. Amerykańskie prawo jest prawem precedensowym, o ocenę sytuacji gospodarczej i jej perspektyw poprzez pryzmat działalności kancelarii. Kancelarie, pracując dla przedsiębiorstw, są najbliżej rynku, a wszelkie zmiany i trendy koniunktury znajdują odbicie w zmianach liczby i strukturze obsługiwanych przez nie transakcji, dlatego też ich ocena wydaje się być dobrym barometrem koniunktury gospodarczej. Prawnicy oceniali sytuację gospodarczą w kraju oraz jakość polskiego prawa. Odpowiadali na pytania dotyczące kondycji gospodarki, poziomu inwestycji w przedsiębiorstwach, wzrostu gospodarczego i pozostałych wskaźników ekonomicznych oraz samej branży prawniczej. Ogólna praktyka powinna trwać rok, a później dalsza edukacja powinna się już odbywać pod okiem i opieką patronów a prawo rzymskie, na którym opiera się polskie prawo, wymaga zrozumienia jego logiki i zapoznania się z korzeniami. Dlatego też uważam, że teoria jest niezbędna i nie można jej ominąć lub zmniejszyć zakresu jej nauki na studiach prawniczych. Ponadto uważam, że przygotowanie studentów do praktyki nie jest celem studiów. Studia mają być ogólnokształcące i, nawet jeżeli powinno kłaść się większy nacisk na praktykę, to Wszelkie zmiany i trendy koniunktury znajdują odbicie w zmianach liczby i strukturze obsługiwanych przez kancelarie prawne transakcji Badanie WK Index ma już dwa lata 10 grudnia zaprezentowaliśmy wyniki czwartej edycji. Kolejne badanie pozwala już na obserwacje pewnych trendów. Z pomiaru na pomiar prawnicy największych kancelarii są coraz bardziej optymistyczni. Większość przewiduje, iż popyt na usługi kancelarii będzie rósł w tym samym tempie co obecnie, ale aż 34 proc. ankietowanych wskazało, że rynek usług tylko po to, aby ułatwić wybór dalszej aplikacji: czy będzie to adwokacka, radcowska czy na przykład prokuratorska. Dużo ważniejszą i pilniejszą sprawą jest reforma kształcenia w ramach aplikacji. Moim zdaniem aplikacja jest za długa. Ogólna praktyka powinna trwać rok, a później dalsza edukacja powinna się już odbywać pod okiem i opieką patronów, tak aby przyszły adwokat lub radca prawny mógł zyskać jak najwięcej doświadczenia. W odróżnieniu od większości prawników, którzy wzięli udział w badaniu WK Indeks, nie jestem skłonna do hurraoptymizmu, jeżeli chodzi o tzw. boom na rynku usług prawniczych. Trend może być taki sam jak w tym roku lub niewiele większy, z tego względu że sytuacja ekonomiczna w naszym kraju będzie się powoli stabilizowała. Obym się myliła, ale według mnie możemy spodziewać się spowolnienia. Sytuacja na rynku amerykańskim odbije się na gospodarce w Europie i w Polsce. Bardzo duży wpływ na to, co dzieje się za Oceanem, ma odmrożenie stóp procentowych, które warunkują wzrost oprocentowania kredytów w tym hipotecznych. Z zapowiedzią podobnego procesu mamy do czynienia w Polsce. W odróżnieniu od innych krajów polska rzeczywistość ekonomiczna może być jednak lepsza z dwóch powodów. Pierwszym jest specyficzna sytuacja giełdy w Polsce, która korzysta z napływu środków OFE i może zyskać na zapowiadanych dalszych prywatyzacjach spółek Skarbu Państwa, a drugim jest efekt Euro 2012, który wiąże się z dużym przypływem gotówki i inwestycji. Dzięki temu Polska może być w stanie utrzymać obecny poziom wzro- Fot. Arch Fot. Arch prawniczych będzie rozwijał się w przyszłym roku jeszcze szybciej niż obecnie. Cieszy nas rosnące zainteresowanie badaniem i jego wynikami. Mamy nadzieję, że znaczenie badania jako swoistego miernika koniunktury gospodarczej będzie rosło z kolejnymi turami. Mamy zamiar kontynuować je w cyklach półrocznych. Każdą turę zakończy prezentacja wyników i dyskusja z udziałem przedstawicieli środowiska prawniczego i przedsiębiorców. Kolejna tura badania WK Index już w kwietniu 2008 r. stu PKB. Pomimo spowolnienia ekonomicznego rynek usług prawnych może skorzystać z wzrastającej świadomości społeczeństwa o potrzebie korzystania z wiedzy prawników. Może oczywiście zmniejszyć się też liczba operacji, a za tym zmniejsza się potrzeba korzystania z usług kancelarii. SYSTEM KSZTAŁCENIA W Europie obecnie nie ma jednolitego systemu kształcenia prawników. Dlatego też podczas konferencji Rady Adwokatur i Stowarzyszeń Europy (CCBE), która odbyła się w listopadzie 2007 r. Warszawie, z udziałem przedstawicieli wydziałów prawa kilkudziesięciu europejskich uniwersytetów (między innymi z Polski, Niemiec, Wielkiej Brytanii, Włoch, Szwecji, Danii, Rumunii i Czech) podjęto starania w kierunku wypracowania jednolitych standardów kształcenia prawników (w tym programów studiów) w Europie.

3 Masz pełne prawo infolinia Już wkrótce nowe oblicze LEX

4 BIZNES+ WK Index Nie zgadzam się z propozycjami zniesienia egzaminów aplikanckich, jakiś system weryfikacji musi istnieć uważa WOJCIECH KOCOT, wspólnik w kancelarii Barylski Olszewski Brzozowski BIZNES+ WK Index Zdaniem JEREMIEGO MORDASEWICZA z PKPP Lewiatan, optymizm prawników dotyczący rozwoju gospodarczego, gospodarka wkrótce napotkać może wiele barier Trzeba zmienić sposób kształcenia prawników specjalistów z teoretycznego na bardziej praktyczny oraz otworzyć dostęp do zawodu uważa MICHAł KOCUR, ekspert Instytutu Sobieskiego WTOREK 18 GRUDNIA 2007 nr 245 D5 Zdaniem BEATY GESSEL, wspólnika zarządzającego w kancelarii GESSEL, jeśli ktoś ma 10-letnie doświadczenie jako radca, to powinien mieć możliwość od razu podejścia do egzaminu aplikacyjnego Nie wyobrażam sobie działania na rynku bez takiego mechanizmu sprawdzającego jakim jest aplikacja i egzamin uważa THORSTEN LEIPERT, wspólnik zarządzający w kancelarii E/N/W/C BIZNES Przyszłość rynku kancelarii prawnych Właściciele kancelarii prawnych: jest dobrze, może być jeszcze lepiej Partnerzy największych kancelarii mówią, że dawno w ich branży nie było tak dobrej koniunktury jak dziś. Na dodatek ich zdaniem przyszłość rynku jawi się w jeszcze bardziej różowych barwach. Czy na pewno? MICHAŁ FURA michal.fura@infor.pl olski rynek usług prawniczych rozwija się coraz dynamiczniej. Przychody kancelarii zwiększają się średnio o 15 proc. rocznie, a według szacunków branży wart jest dziś około 1,5 mld zł. Nic więc dziwnego, że konkurencja rośnie, a do walki o te pieniądze przymierza się coraz więcej dużych zagranicznych graczy. W przyszłym roku konkurencja wzrośnie jeszcze bardziej za sprawę hiszpańskiej kancelarii Garrigues. Choć weszła do Polski na początku tego roku, formalnie działalność zaczęła w połowie. Wśród jej klientów są m.in. działająca w bankowości La Caixa, developera Realia, działającą w nieruchomościach Lubasa, linie lotnicze Iberia oraz pracującą przy dużych projektach budowlanych firma architektoniczna Lamela (brała udział przy projektowaniu nowego terminalu na Okęciu). W rozwoju naszej kancelarii w skali międzynarodowej Polska stanowi priorytet. Rola Polski została zdefiniowana jako centrum ekspansji na rynki naszego regionu Europy mówi GP Krzysztof Socha, radca prawny Garrigues. Decyzja Hiszpanów o wejściu na polski rynek to efekt coraz większej obecności w naszym kraju hiszpańskich firm. Głównie deweloperskich, inwestujących w przeżywający boom rynek mieszkaniowy, P ale także z branży bankowo finansowej. Do tej pory jednak, aby ich obsłużyć, polskiemu przedstawicielstwu wystarczył zespół około 16 osób. To był jednak dopiero początek i klienci, z którymi przyszliśmy z Hiszpanii. Teraz zamierzamy powalczyć o kolejnych i zdobyć znaczący udział w polskim rynku zapowiada Krzysztof Socha. Coraz lepiej Reprezentujący Hiszpanów partnerzy są przekonani, że uda im się osiągnąć ten cel. Polski rynek cały czas się rozwija, przybywa zagranicznego kapitału, a z drugiej strony prawo w Polsce jest w wielu miejscach tak niejasne, że kancelarie prawne nie będą mogły narzekać na brak pracy. To zresztą nie tylko przekonanie Hiszpanów, ale praktycznie całej branży. Potwierdzają to przeprowadzone właśnie przez Ipsos na zlecenie wydawnictwa Wolters Kluwer badania opinii partnerów największych kancelarii prawniczych na temat kondycji polskiej gospodarki oraz sytuacji w branży usług prawniczych. Aż 98 proc. partnerów powiedziało, że sprawy kraju zmierzają w dobrym kierunku. Aż 81 proc. z kolei uważa, że sytuacja finansowa firm, które są klientami ich kancelarii, w ciągu najbliższego roku będzie lepsza niż obecnie. Nikt nie powiedział, że będzie gorzej. Wpływa na to poprawiająca się sytuacja gospodarcza, a tym samym większa liczba zleceń, w wielu przypadkach gigantycznie większa niż w roku ubiegłym. Partnerzy przyznają, że w stosunku do ubiegłego roku prowadzą aż 83 proc. więcej spraw związanych z transakcjami na rynku nieruchomości, aż 63 proc. więcej kompleksowych audytów prawnych, aż 59 proc. więcej transakcji związanych z obsługą pozyskiwania kapitału, czy 56 proc. więcej obsługi fuzji i przejęć. Co ciekawe wśród spraw, których liczba spadła, partnerzy wymieniają prawo pracy i układy zbiorowe pracy (- 17 proc.), windykacja i restrukturyzacja trudnych należności (- 17 proc.) oraz mediacje (- 12 proc.). 34 proc. pytanych partnerów jest przekonanych, że w najbliższym roku popyt na usługi prawnicze będzie rósł szybciej niż obecnie, zaś 61 proc. twierdzi, że tempo wzrostu będzie takie samo jak dziś. I znowu nikt nie obawia się, że popyt spadnie. Ten poziom optymizmu nie jest co prawda już tak wysoki w przypadku partnerów kancelarii lokalnych 14 proc. uważa, że będzie rósł szybciej niż teraz, a 45 proc., że przynajmniej tak samo ale wśród partnerów nie działających w Warszawie też nie było nikogo, kto obawiałby się gorszej koniunktury i spowolnienia rynku. Czy mają rację? Nadmierny optymizm Obawiam się, że państwa optymizm jest nadmierny studził przedstawicieli kancelarii podczas prezentacji badań Wolters Kluwer Jeremi Mordasewicz, ekspert PKPP Lewiatan. Przestrzegał, że co prawda gospodarka rośnie dynamicznie, ale wkrótce napotkać może wiele barier. Niestety, podczas ostatniego spotkania w Ministerstwie Pracy, na którym goście z Irlandii przedstawili dokładnie plan zmian, jakich należałoby dokonać w Polsce, by myśleć o cudzie gospodarczy, nie dostrzegłem akceptacji dla takich zmian ze strony przedstawicie- li związków zawodowych. A bez zgody związków na zmiany strukturalne i systemowe w gospodarce trudno w dłuższej perspektywie oczekiwać dynamicznego rozwoju gospodarki dodawał. Według niego, jedną z zasadniczych spraw, na którą potrzebna jest zgoda strony, jaką są związki zawodowe, jest stopniowe ograniczanie wydatków publicznych. Choćby stopniowego ograniczania ich wzrostu, nie mówiąc już o cięciach. Na to na razie zgody nie widać dodał. Wymieniał, jakie bariery mogą pojawić się w najbliższym czasie: spowolnienie dynamiki eksportu i wzrost importu, ale nie inwestycyjnego, lecz jedynie konsumpcyjnego. Brak pracowników, który hamuje rozwój i wzrost gospodarczy. Zdaniem Mordasewicza, najgorzej sytuacja wygląda w budownictwie, ale podobne problemy zaczynają się pojawiać w innych branżach. Do tego nakłada się też problem inwestycji, które w dużej mierze idą w zwiększanie produkcji, a nie unowocześnianie i kreowanie nowych produktów i usług dodał. Nowi pracownicy Zwiększenie zatrudnienia w sytuacji, gdy gigantycznie rośnie liczba zleceń, to jeden z największych problemów, przed jakimi już stoją kancelarie. Zresztą ich właściciele doskonale zdają sobie z tego sprawę. Aż 78 proc. partnerów największych kancelarii i 38 proc. kancelarii lokalnych przyznaje, że niełatwo jest dziś znaleźć doświadczonych adwokatów lub radców. Bardzo podobne wyniki są także w przypadku doświadczonych prawników/konsultantów. Proble- Zdjęcia Wojciech Górski D4 WTOREK 18 GRUDNIA 2007 nr 245 Aż 78 proc. partnerów największych kancelarii i 38 proc. kancelarii lokalnych przyznaje, że niełatwo jest dziś znaleźć doświadczonych adwokatów lub radców o sytuacji na rynku prawniczym, podczas ogłoszenia wyników czwartej fali badania WK Index dyskutowali (od lewej): THORSTEN LEIPERT, WOJCIECH KOCOT, BEATA GESSEL, JEREMI MORDASEWICZ i MICHAŁ KOCUR. mów nie ma natomiast, gdy chodzi o pracowników bez żadnego doświadczenia. Przed tym problemem stanie także hiszpański Garrigues. Kancelaria ta na świecie zatrudnia około 2 tys. prawników. W Polsce obecnie około 16. Mamy w planach podwojenie tej liczby do końca przyszłego roku przyznaje Krzysztof Socha. Zatrudnienie pracowników to jeden z głównych i znacznych kosztów w przypadku startu kancelarii na polskim rynku, poza kosztami dobrej lokalizacji. O specjalistów jednak trudno, a ci najlepsi się cenią. Zdajemy sobie sprawę, że dziś mamy rynek pracownika, a żeby mieć dobrych specjalistów, trzeba czasami przebić konkurencję dodaje Krzysztof Socha. Będzie to jednak trudne, bo zatrudniać zamierza nie tylko Garrigues. Aż 85 proc. partnerów największych kancelarii i 43 kancelarii lokalnych planuje zatrudnić nowych pracowników w najbliższym czasie. Na dodatek zdecydowana większość chciałaby widzieć u siebie tylko tych doświadczonych. Sposobem na rozwiązanie tego problemu w dłuższej perspektywie może być zmiana sposobu kształcenia z teoretycznego na bardziej praktyczny. Oraz otwarcie dostępu do zawodu mówił Michał Kocur, ekspert Instytutu Sobieskiego. Na przykład, jeśli ktoś ma dziesięcioletnie doświadczenie jako radca, to powinien mieć możliwość od razu podejścia do egzaminu aplikacyjnego, bez konieczności, jak jest dziś, tracenia trzech lat na zajęciach z osobami, które dopiero co skończyły studia dodała Beata Gessel, wspólnik zarządzający w kancelarii Gessel. Zgadzam się, że system kształcenia powinien mieć charakter bardziej praktyczny. Nie zgodzę się natomiast z propozycjami zniesienia egzaminów aplikanckich. Jakiś system weryfikacji musi istnieć podkreślali zgodnie dr Thorsten Leipert, wspólnik zarządzający w kancelarii E/N/W/C oraz prof. Wojciech Kocot, wspólnik w kancelarii Barylski, Olszewski, Brzozowski. Wzrośnie konkurencja Obserwatorzy rynku zgodni są natomiast, że w przyszłym roku konkurencja między kancelariami jeszcze bardziej się zaostrzy. Nie tylko w walce o doświadczonych pracowników, ale także o nowych klientów. Dzięki zmianom w kodeksie etyki dopuszczającym reklamę kancelarie zwiększą swoje wydatki na promocję. Do tej pory inwestowały głównie w public relations. Według informacji GP, największe kancelarie, których jest około dziesięciu na polskim rynku, wydają rocznie na te cele od 200 do 300 tys. zł. Mniejsze, których jest większość, przeznaczają z kolei średnio tys. zł rocznie. Branża szacuje natomiast, że obecnie rynek usług PR dla kancelarii prawnych wart jest około 6 mln zł rocznie. W przyszłym roku, gdy kancelarie dodatkowo będą mogły się reklamować, jeszcze wzrośnie. Większe koszty oraz duży popyt nieuchronnie prowadzą więc do wzrostu kosztów usług. Aż 37 proc. partnerów największych kancelarii i 15 proc. lokalnych graczy uważa, że w ciągu najbliższych 12 miesięcy ceny usług będą rosły w tym samym tempie co dziś. 12 proc. partnerów uważa natomiast, że w ciągu przyszłego roku będą one zwiększać się szybciej niż dotychczas.

5 D6 WTOREK 18 GRUDNIA 2007 nr 245 BIZNES+ WK Index KATARZYNA DOMAŃSKA-MOŁDAWA, partner w kancelarii BSJP Legal and Tax Advice Kancelarie będą zatrudniać nowych pracowników Wyniki sondażu WK Indeks wskazują jednoznacznie na to, że prawnicy pozytywnie oceniają rozwój gospodarczy Polski i jego perspektywy w najbliższym czasie. Optymizm partnerów kancelarii oparty jest na przekonaniu, że wyniki ekonomiczne klientów kancelarii będę również utrzymywały się co najmniej na obecnym poziomie lub będą rosły. Z tym będzie się prawdopodobnie wiązał rozwój rynku usług prawniczych w Polsce i odpowiednio wzrost obrotów kancelarii prawniczych. Za optymistyczne nastroje prawników odpowiedzialny jest silny wzrost liczby zleceń w szczególności w obszarach: nieruchomości, fuzje i przejęcia oraz rynek kapitałowy, a więc obszarów już od kilku lat odpowiedzialnych za rozwój wielu kancelarii w Polsce. Dzisiejszy rozwój pozwala z optymizmem patrzeć na przyszłość, jak również sprzyja inwestycjom, w szczególności w najważniejszy asset firm prawniczych, a więc w zasoby ludzkie. Doskonale widać również ten trend w wynikach przedmiotowego sondażu 85 proc. największych kancelarii planuje w najbliższym czasie zatrudnienie nowych pracowników. Barierą rozwoju kancelarii prawnych w tym obszarze wydaje się być jednak niewystarczająca liczba odpowiednio doświadczonych prawników. Fot. Arch. ANDRZEJ PACZUSKI, partner w kancelarii KPT Doradcy Podatkowi Nie słabnie popyt na obsługę inwestycji na rynku nieruchomości Fot. Arch. Jestem tego samego zdania co 98 proc. ankietowanych partnerów w największych firmach prawniczych sytuacja naszego kraju zmierza w dobrym kierunku, a co za tym idzie jesteśmy optymistami, jesli chodzi o rynek usług prawniczych. Powyborcze, optymistyczne nastroje, związane z obietnicami cudu gospodarczego obecnego premiera, na pewno również w jakiś sposob wpływają na ogólny optymizm, ale przecież już we wcześniejszych badaniach WK Indeks, sprzed wyborów parlamentarnych, partnerzy największych firm uważali podobnie jak w tym badaniu. Rynek usług prawniczych w 2008 roku będzie rozwijał się jeszcze szybciej. Nasza firma praktycznie w każdym miesiącu notuje 10-proc. wzrost przychodów, co oznacza naprawdę szybki rozwój. W następnym roku planujemy wzrost przychodów o co najmniej 60 proc. w stosunku do bardzo dobrych wyników osiągniętych w 2007 roku. Nie słabnie popyt na obsługę inwestycji na rynku nieruchomości i ten trend powinien zostać zachowany w przyszłym roku. Na razie recesja na rynku finansowym w Stanch Zjednoczonych nie powinna w większym stopniu mieć wpływu na sytuację w Polsce. Ankietowani wymieniają również rosnące zapotrzebowanie na doradztwo w zakresie prawa własności przemysłowej i intelektualnej oraz fuzji i przejęć. Dodałbym tu jeszcze doradztwo dla sektora usług finansowych oraz niesłabnący popyt na usługi doradztwa podatkowego. KRZYSZTOF WIATER, partner zarządzający DLA Piper Prawo jest niskiej jakości Fot. Wojciech Górski Badanie WK Index bardzo jasno pokazuje, że rynek usług prawniczych jest dynamiczny, co dla wielu z moich kolegów wiąże się z trudnością znajdowania doświadczonych prawników. W tej kwestii DLA Piper jest, z mojej perspektywy, wyjątkiem potwierdzającym regułę. Wprowadzamy dzisiaj na rynek nowy, znany na świecie brand i odbiór rynku jest na tyle pozytywny, że nie my musimy szukać prawników tylko oni sami się do nas zgłaszają. Jesteśmy w bardzo wygodnej sytuacji, gdyż możemy dowolnie kształtować rynek i umacniać naszą pozycję. Wydaje mi się także, że prawnicy którzy się do nas zgłaszają, mają świadomość, że będą korzystać z zalet struktur kancelarii światowej, ale że będą mieli też szansę wziąć aktywny udział w budowaniu struktury kancelarii prawie od podstaw. Uważam także, że system kształcenia aplikantów powinien się zmienić. Powinien on uwzględniać takie zagadnienia praktyczne, jak zarządzanie ryzykiem prawnika, zarządzanie kancelarią prawniczą, korzystanie z baz danych oraz sporządzanie dokumentacji prawniczej w obcym języku prawniczym. Badanie WK Index wskazuje także inny ważny problem, a mianowicie inflację prawną. Większość przepisów powstaje ad hoc, w oderwaniu od fundamentalnych zasad. Prawo jest niskiej jakości, jest powielane w wielu case ach. Brakuje rzemiosła legislacyjnego odpowiednio przygotowanych legislatorów w Sejmie i organach państwowych, a Rządowe Centrum Legislacyjne powinno zatrudniać dobrych prawników, legislatorów. Trzeba też mieć świadomość, że prawo stało się symbolem doraźnych oczekiwań i jest ustanawiane przypadkowo, a nie długofalowo, strategicznie. Wydaje mi się, że dla prawidłowego funkcjonowania obrotu gospodarczego trwałość fundamentów prawa (budowanych na co najmniej trzy, pięć lat) jest bardzo istotna.

6 BIZNES+ WK Index WTOREK 18 GRUDNIA 2007 nr 245 D7 BADANIA Wolters Kluwer Polska o rynku prawniczym Rynek usług prawniczych w Polsce będzie nadal rósł Czwarte badanie WK Index pozwoliło już na obserwacje pewnych trendów ekonomicznych. Wnioski z poprzednich fal badania WK Index dały początek dyskusji na temat dopuszczenia formy spółki kapitałowej do prowadzenia biznesu radców prawnych i adwokatów. JAN SKOCZYLAS Gp@infor.pl Rozpoczęta została również na nowo dyskusja na temat ograniczeń reklamy usług profesjonalnych oraz problemu nowych, planowanych przepisów, dotyczących ograniczenia honorariów prawników i propozycji wprowadzenia rejestru umów z klientami kancelarii. WK index, przygotowywane przez wydawnictwo Wolters Kluwer Polska, wydawcy systemu informacji prawnej LEX oraz Instytut Badania Opinii Ipsos jest jedynym badaniem na rynku, w którym partnerzy zarządzający w kancelariach oceniają sytuację gospodarczą w kraju oraz jakość polskiego prawa. Prawnicy odpowiadają również na pytania dodatkowe, które są ważne dla środowiska i od lat wywołują dyskusję wśród radców prawnych i adwokatów. W maju i w czerwcu 2007 roku aż 84 proc. badanych było przeciwnych wprowadzeniu przygotowanych przez rząd przepisów, które administracyjnie ustalać będą stawki za usługi adwokatów i radców prawnych. Za to dość równomiernie rozłożone były opinie w sprawie obowiązku prowadzenia rejestrów umów z klientami (56 proc. tak, 40 proc. nie). Zdecydowany opór (75 proc. przeciw) wywołało też pytanie o ewentualny obowiązek składania przez prawników oświadczeń majątkowych w urzędach skarbowych. 63 proc. partnerów w firmach prawniczych było za tym, aby sędziowie, prokuratorzy, radcowie, adwokaci i notariusze mogli swobodnie zmieniać profesję prawniczą, niezależnie od praktyki w dotychczasowym zawodzie, 36 proc. było przeciwko temu. Oprócz standardowych pytań dotyczących sytuacji gospodarczej, prawnicy byli pytani m.in.: 1) czy powinno się wprowadzić specjalizacje dla adwokatów i radców, potwierdzone odrębnym egzaminem, 2) jak oceniane są zmiany w kodeksie etyki radców prawnych, dotyczące liberalizacji zasad reklamy, 3) czy powinien zostać zreformowany system kształcenia młodych prawników w Polsce. Sprawy w Polsce idą w dobrym kierunku, a gospodarka rozwija się wynika z sondażu WK Index, przeprowadzonego przez firmę badawczą Ipsos wśród partnerów firm prawniczych na zlecenie Wolters Kluwer Polska wydawcy systemu informacji prawnej Lex. Zdecydowana większość spośród czołowych prawników w Polsce uważa, że w ciągu ostatnich miesięcy nastąpiła w naszym kraju poprawa sytuacji gospodarczej. Z optymizmem badani patrzą też w przyszłość w większości są zdania, że koniunktura gospodarcza nadal będzie się poprawiać, a bezrobocie spadać. Obserwując gospodarkę ciąg dalszy na str. 8 STANISŁAW RACHELSKI, wspólnik w kancelarii Rachelski i Wspólnicy Coraz trudniej o dobrych fachowców Biorąc pod uwagę bardzo optymistyczne wyniki badania WK Indeks, należałoby stwierdzić, że Polskę czeka co najmniej kilka lat bardzo szybkiego rozwoju i silnego wzrostu PKB. Zastanawiam się jednak, jakie są realne podstawy takiego przeświadczenia. Branżą, która do tej pory napędzała koniunkturę w naszym kraju, było budownictwo głównie mieszkaniowe. Od kilku miesięcy obserwuję jednak stagnację na rynku nieruchomości. Stabilizacja, a nawet spadek cen mieszkań w Warszawie, to wynik zmniejszenia popytu. Osoby, które do tej pory nie kupiły jeszcze własnego mieszkania, oczekują zmian i moim zdaniem, w perspektywie następnego roku, mogą spodziewać się spadku cen nawet o proc. Myślę, że problemy będą dotyczyły nie tylko nowych mieszkań, ale również tych, które obecnie Polacy kupują. Jak wiemy wzrosną stopy oprocentowania kredytów. Będzie musiało się to odbić na zdecydowanej większości nabywców mieszkań. Dodatkowo nie będzie to komfortowa sytuacja dla samych deweloperów. Nie chcąc rysować pesymistycznego obrazu, muszę podkreślić, że, co do zasady, nie przewiduję, aby sytuacja w Polsce miała się w najbliższym czasie diametralnie zmienić i abyśmy zmierzali w kierunku zachodnich gospodarek objętych kryzysem. Wręcz przeciwnie optymizm będzie nadal rósł, co związane jest z sytuacją powyborczą, możliwością organizacji Euro 2012 oraz z przedsiębiorczą postawą młodych Polaków, którzy w tym zakresie swoich rówieśników z zagranicy znacznie przewyższają. Optymizm Polaków w tym prawników uzasadniony jest m.in. wzrostem zarobków, co jednak równolegle przekłada się na kłopoty pracodawców na rynku pracy. Coraz trudniej o dobrych fachowców, nie tylko w branży budowlanej. Lekarstwem na taki stan rzeczy mogłoby być otwarcie na tańszą siłę roboczą ze Wschodu. Z badań WK Indeks wynika, że praktyką, która poza nieruchomościami dobrze się obecnie rozwija, jest prawo pracy. Moim zdaniem może być to związane z coraz większą świadomością prawną pracowników. Nie ulega natomiast wątpliwości, że specjalizacją, która zawsze będzie bardzo pożądana, a przez to również dochodowa, jest doradztwo podatkowe. Nie wydaje mi się, aby nasz system podatkowy nagle został cudownie uproszczony. Wszyscy pewnie bardzo tego byśmy chcieli, ale akurat w takie cuda nie wierzę. Fot. Wojciech Górski Fot. Wojciech Górski TOMASZ OŚKO, adwokat, wspólnik w kancelarii Connexus System kształcenia nie spełnia wymagań Badanie przeprowadzone przez WK Indeks dla Wolters Kluwer potwierdza, że rynek usług prawniczych nadal się rozwija. Odczuwają to szczególnie duże firmy prawnicze, ale nie tylko. Dobre czasy nastały również dla małych i średnich kancelarii. Ta dobra koniunktura wynika z pomyślnej sytuacji panującej w gospodarce, która sprzyja inwestycjom. Jednakże należy wziąć pod uwagę również to, że optymistyczne nastroje na rynku związane są z zakończonymi wyborami parlamentarnymi i obietnicami szczególnie dynamicznego rozwoju gospodarczego, co niekoniecznie musi się przełożyć na długofalowość takiego optymizmu. Trudno więc dziś określić, na ile optymistyczne oceny są wynikiem przemyślanych decyzji i dobrego zarządzania firmą, a na ile są jedynie pochodną powyborczego ogólnego optymizmu gospodarczego. Utrudnieniem w rozwoju firm prawniczych w Polsce są nadal niewątpliwie zbyt duże koszty pracownicze, nadmierna biurokracja, jak również odczuwalny brak specjalistów w wąskich dziedzinach prawa. To ostatnie może, przynajmniej w części, wynikać z niewłaściwego kształcenia przyszłej kadry prawniczej. Należy pomyśleć o zmianie sposobu przygotowania prawników do zawodu. W Stanach Zjednoczonych na przykład każdy potencjalny student prawa ma ukończone wcześniej inne studia kierunkowe, np. finanse, bankowość, psychologię. Nasz system prawniczego kształcenia teoretycznego nie spełnia obecnie wysokich wymagań rynkowych oczekujących praktycznego doświadczenia. Optymistyczne jest to, że coraz więcej prawników opowiada się za możliwością wprowadzenia pewnych form reklamy usług prawnych. W pewnej bowiem części działalność kancelarii prawnych podlega takim samym prawom rynku jak działalność innych grup zawodowych.

7 D8 WTOREK 18 GRUDNIA 2007 nr 245 BIZNES+ WK Index Rynek usług prawniczych w Polsce będzie nadal rósł z bliska, prawnicy widzą jednak też problemy. Za główne bariery w prowadzeniu działalności gospodarczej uznają biurokrację i skomplikowane procedury administracyjno prawne, pozapłacowe koszty pracy i inflację prawa. O opinie pytani są prawnicy partnerzy w największych kancelariach obsługujących przede wszystkim obrót gospodarczy. Formułowane z tej perspektywy oceny mogą być same w sobie ciekawym materiałem do różnorodnych analiz, interesujące może być także ich porównanie z wynikami innych badań koniunktury gospodarczej w Polsce. Więcej optymizmu Czwarte, aktualne badanie WK Index pozwoliło już na obserwacje pewnych trendów ekonomicznych. I tak widać wyraźny wzrost optymizmu prawników co do sytuacji w gospodarce i perspektyw jej rozwoju. O ile w pierwszym badaniu, dwa lata temu, na pytanie: czy sprawy w naszym kraju zmierzają w dobrym kierunku, pozytywnie odpowiedziało 42 proc. badanych, w następnym roku 43 proc, to w trzecim badaniu 56 proc., w czwartym już 98 proc. ankietowanych. Według analityków, za tą zmianę nie odpowiada sytuacja gospodarcza, gdyż oceny w tym zakresie nie zmieniły się radykalnie w stosunku do ostatniego badania. Na rynku nieruchomości Z pomiaru na pomiar prawnicy największych kancelarii są coraz bardziej optymistyczni, jeśli chodzi o popyt na usługi ich kancelarii większość ocenia, że będzie rósł w tym samym tempie co obecnie, ale aż 34 proc. ankietowanych wskazało, że rynek usług prawniczych będzie rozwijał się w przyszłym roku jeszcze szybciej niż obecnie. W ostatnim czasie najbardziej rośnie rola transakcji na rynku nieruchomości (wzrost z 72 proc. do 83 proc. wskazań), kompleksowych audytów prawnych (wzrost z 44 proc. do 63 proc. wskazań), a także prawa pracy i zbiorowych układów pracy (wzrost z 30 proc. do 41 proc. wskazań). Coraz większe znaczenie na rynku ma obsługa prawna pozyskiwania kapitału, sprawy związane z prawem własności intelektualnej Wyraźna większość badanych kancelarii prawniczych uważa, że skomplikowane procedury administracyjne i prawne w istotny sposób ograniczają możliwości rozwoju gospodarczego oraz zamówienia publiczne. Co zaskakujące, w poprzednim badaniu WK Index, prawnicy wskazywali tymczasem, że obsługują mniej spraw za kresu prawa własności intelektualnej i przemysłowej, nieznaczny spadek wystąpił wtedy również w obsłudze zamówień publicznych. Widać więc, że po chwilowym dołku, zamówienia publiczne i prawo własności intelektualnej, wracają do łask. W czwartej edycji badania widać również zdecydowany wzrost zainteresowania wprowadzaniem spółek na giełdę (wzrost z 25 proc. do 37 proc. wskazań). Ostrożne szacunki Po okresie systematycznego wzrostu można zauważyć pewne spowolnienie w obszarze gospodarki i biznesu klientów największych kancelarii prawniczych. Na pytanie, jakie wyniki ekonomiczne osiągną firmy, dla których świadczycie Państwo usługi w ciągu następnych 12 miesięcy, 61 proc. ankietowanych odpowiedziało, że będą lepsze niż obecnie. W poprzednim badaniu poprawy wyników ekonomicznych przedsiębiorstw spodziewało się aż 81 proc. ankietowanych (spadek o 20 proc.). Pojawiają się problemy Obserwując gospodarkę z bliska prawnicy widzą jednak też problemy. O ile ankietowani generalnie pozytywnie wypowiadają się o zjawiskach zachodzących w gospodarce, to bardziej krytyczni są w odniesieniu do jakości polskiego prawa i praktyki wymiaru sprawiedliwości. Za główne bariery w prowadzeniu działalności gospodarczej w poprzednich edycjach badania, ankietowani uznali biurokrację i skomplikowane procedury administracyjno prawne, pozapłacowe koszty pracy i inflację prawa. Tymczasem, z najnowszych badań wynika, że nieco mniejsze znaczenie jako bariera prowadzenia działalności gospodarczej ma dla prawników inflacja prawna, biurokracja i procedury administracyjno- -prawne, a także korupcja gospodarcza. Zwiększa się natomiast kłopotliwość czasu potrzebnego na rozpoczęcie działalności gospodarczej dla sprawnego funkcjonowania przedsiębiorstw w Polsce. Nadal krytycznie oceniana jest przewlekłość w polskich sądach, ale z roku na rok coraz mniejsza grupa prawników negatywnie ocenia sprawność procesów upadłościowych. Dobre prognozy Dobrą koniunkturę na rynku usług prawniczych zapowiadają również optymistyczne dane dotyczące napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Eksperci oceniają, że ubiegłoroczne obroty kancelarii prawnych w Polsce wyniosły ponad trzy miliardy złotych, a ten rok dzięki wyższemu napływowi inwestycji może być dla nich jeszcze lepszy. Pierwsze szacunki dotyczące wartości polskiego rynku usług prawniczych za 2007 rok, pojawią się dopiero w pierwszym kwartale 2008 roku. Tymczasem prawników zelektryzowała informacja podana przez Polską Agencję Informacji i Inwestycji Zagranicznych, z której wynika, że tegoroczna wartość inwestycji zagranicznych może okazać się rekordowa i przekroczy 15 mld euro. Część tych pieniędzy trafi do kancelarii prawnych zajmujących się obsługą inwestorów. Żniwa dla prawników zaczęły się jeszcze w 2006 roku. Obroty największych kancelarii podskoczyły wtedy o 40 proc. Koniunkturę napędzają zwłaszcza firmy inwestujące w nieruchomości, ale pracy nie brakuje także prawnikom zajmującym się logistyką czy transportem.