OPRACOWANIE AKTUALIZACJI PLANÓW GOSPODAROWANIA WODAMI NA OBSZARACH DORZECZY

Transkrypt

1 OPRACOWANIE AKTUALIZACJI PLANÓW GOSPODAROWANIA WODAMI NA OBSZARACH DORZECZY wodami na obszarze dorzecza Ücker Warszawa, grudzień 2014 r. 6

2 2

3 Spis treści Rozdział Tytuł Strona 1. WPROWADZENIE Cel oraz podstawa opracowania dokumentu Zakres dokumentu 1 2. UWARUNKOWANIE REALIZACJI PLANU 4 3. OGÓLNY OPIS CECH CHARAKTERYSTYCZNYCH OBSZARU DORZECZA Podstawowe informacje Ogólna charakterystyka obszaru dorzecza Wody powierzchniowe Wody podziemne Podsumowanie działań realizowanych przez Polskę w ramach współpracy międzynarodowej i koordynacji, o której mowa w art. 3 RDW 9 4. PODSUMOWANIE ZNACZĄCYCH ODDZIAŁYWAŃ I WPŁYWÓW ANTROPOGENICZNYCH Identyfikacja presji i wpływów na jednolite części wód powierzchniowych Identyfikacja presji i wpływów antropogenicznych na jednolite części wód podziemnych OKREŚLENIE I ODWZOROWANIE OBSZARÓW CHRONIONYCH ZMIANY KLIMATU A GOSPODAROWANIE WODAMI Ogólna charakterystyka klimatu na obszarze dorzecza Ücker na tle klimatu Polski Prognozowane zmiany i zmienność klimatu w Polsce, horyzont czasowy do 2030 r Wpływ zmian klimatu na funkcjonowanie obszarów dorzeczy, horyzont do 2020 r MONITORING I OCENA STANU Wody powierzchniowe Wody podziemne Jakość pomiarów i badań w monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych OKREŚLENIE CELÓW ŚRODOWISKOWYCH DLA WSZYSTKICH JCWP I JCWPd Cele środowiskowe dla jednolitych części wód podziemnych Cele środowiskowe dla obszarów chronionych IDENTYFIKACJA ODSTĘPSTW OD OSIĄGNIĘCIA CELÓW ŚRODOWISKOWYCH Uwarunkowania prawne Odstępstwa na podstawie art. 4 ust Odstępstwo na podstawie art. 4 ust Odstępstwo z art. 4 ust Uwarunkowania art. 4 ust

4 10. PODSUMOWANIE ANALIZY EKONOMICZNEJ Charakterystyka ekonomiczna obszaru dorzecza Ücker Zwrot kosztów usług wodnych w sektorze komunalnym Zakres przeprowadzonych analiz Zwrot kosztów w sektorze komunalnym zaopatrzenie w wodę Zwrot kosztów w sektorze komunalnym odbiór i oczyszczanie ścieków Zwrot kosztów usług wodnych w sektorze przemysłu Zwrot kosztów usług wodnych w rolnictwie i leśnictwie Oszacowanie kosztów zasobowych i środowiskowych Oszacowanie kosztów środowiskowych Oszacowanie kosztów zasobowych PODSUMOWANIE PROGRAMÓW DZIAŁAŃ, ZAWARTYCH W apwśk Podstawy prawne opracowania aktualizacji PWŚK Charakterystyka aktualizacji PWŚK Podsumowanie programów działań dla JCW na obszarze dorzecza Ücker Działania zawarte w projekcie aktualizacji programu wodno środowiskowego kraju w kontekście przeprowadzonego sprawdzianu klimatycznego WYKAZ POZOSTAŁYCH PROGRAMÓW I PLANÓW WRAZ Z KRÓTKĄ CHARAKTERYSTYKĄ Krajowe dokumenty o charakterze planistycznym i rozwojowym Regionalne dokumenty o charakterze planistycznym i rozwojowym PLAN GOSPORAROWANIA WODAMI A PLANOWANIE PRZESTRZENNE KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA DZIAŁAŃ PLANOWANYCH DO ZASTOSOWANIA W CELU INFORMOWANIA SPOŁECZEŃSTWA WYKAZ WŁAŚCIWYCH WŁADZ PUNKTY KONTAKTOWE I PROCEDURY POZYSKIWANIA ŹRÓDŁOWEJ DOKUMENTACJI Punkty kontaktowe pozyskiwania źródłowej dokumentacji Procedury pozyskiwania źródłowej dokumentacji MATERIAŁY WYKORZYSTANE PRZY REALIZACJI OPRACOWANIA PODSUMOWANIE ZMIAN I UAKTUALNIEŃ Postęp w osiąganiu celów środowiskowych WSKAZANIE DZIAŁAŃ USTANOWIONYCH W PGW, KTÓRE NIE ZOSTAŁY ZREALIZOWANE, WRAZ Z UZASADNIENIEM PODSUMOWANIE DZIAŁAŃ ZREALIZOWANYCH NA PODSTAWIE ART. 11 UST LITERATURA SPIS TABEL 116 4

5 23. SPIS RYSUNKÓW SPIS ZAŁĄCZNIKÓW 118 5

6

7 1. WPROWADZENIE 1.1. Cel oraz podstawa opracowania dokumentu Obowiązek sporządzenia planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy (PGW) wynika z art. 13 Dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiającej ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz. Urz. WE. L 327 z , str. 1 z późn. zm.; dalej Ramowa Dyrektywa Wodna, RDW). Zgodnie z ww. artykułem każde państwo członkowskie zapewnia opracowanie planów gospodarowania wodami dla wszystkich obszarów dorzeczy, które leżą całkowicie w granicach danego kraju. Art. 13 ust 2 3 wyznacza też zasady dotyczące opracowania planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy międzynarodowych. Wymóg przygotowania planów gospodarowania wodami został transponowany do prawa polskiego poprzez art. 90 ust. 1 punkt 1 a ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U poz. 145 z późn. zm.), dalej ustawa Prawo wodne. Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy Prawo wodne na terytorium Polski wyznaczono 10 obszarów dorzeczy: Wisły, Odry, Jarftu, Świeżej, Dunaju, Dniestru, Łaby, Pregoły, Ücker, Niemna. Dla każdego z obszarów dorzeczy konieczne jest opracowanie planu gospodarowania wodami. Plany gospodarowania wodami dla wszystkich obszarów dorzeczy w Polsce zostały opracowane po raz pierwszy w 2009 roku, a następnie zatwierdzone przez Radę Ministrów 22 lutego 2011 roku. Dokumenty te zostały, zgodnie z art. 119 ustawy Prawo wodne opublikowane w Dzienniku Urzędowym Monitor Polski (M.P. z dnia 22 lutego 2011 r. nr 56 poz. 567). Zgodnie z art. 13 ust. 7 RDW, plany gospodarowania wodami muszą być poddawane przeglądowi i uaktualniane najpóźniej w ciągu 15 lat, licząc od wejścia w życie przytoczonej powyżej dyrektywy, czyli do 22 grudnia 2015 roku, a następnie aktualizowane co 6 lat. Aktualizacja planów gospodarowania wodami jest przyjmowana przez Radę Ministrów na drodze rozporządzenia, kierując się koniecznością osiągnięcia celów środowiskowych oraz powszechnym charakterem Planu gospodarowania wodami 1. Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza jest dokumentem planistycznym, stanowiącym podstawę podejmowania decyzji kształtujących stan zasobów wodnych, usprawniającym proces osiągania lub utrzymania dobrego stanu wód oraz związanych z nimi ekosystemów, a także wskazującym na konieczność wprowadzenia racjonalnych zasad gospodarowania wodami w przyszłości. Niniejsza aktualizacja planu gospodarowania wodami (apgw) na obszarze dorzecza Ücker uwzględnia uwagi oraz wytyczne KE opracowane w ramach Wspólnej strategii wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej, a także dokumenty oceny pierwszych planów. Ponadto, apgw uwzględnia zintegrowane podejście w zakresie zarządzania wodami, a także powiązania pomiędzy zarządzaniem wodami a celami środowiskowymi ustalonymi zgodnie z RDW Zakres dokumentu Zakres planu gospodarowania wodami określony jest w załączniku VII Ramowej Dyrektywy Wodnej. Aktualizacja planu gospodarowania dorzecza na obszarze dorzecza Ücker została opracowana zgodnie z wymogami RDW, ustawy Prawo wodne oraz aktami wykonawczymi do tej ustawy, w tym zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 29 marca 2013 roku w sprawie szczegółowego zakresu opracowania planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy. 1 Art. 114 ust. 5 ustawy z dnia 18 lipca 2001 Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U poz. 145 z późn. zm.) 6

8 Art. 114 ust. 1 do 4 ustawy Prawo wodne transponuje postanowienia RDW określające ogólną zawartość Planu gospodarowania wodami, który powinien obejmować: ogólną charakterystykę obszaru dorzecza (wraz z zestawieniami jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych), podsumowanie zidentyfikowanych znaczących oddziaływań antropogenicznych, oceny ich wpływu na stan wód powierzchniowych i podziemnych, wyszczególnienie obszarów chronionych, mapę sieci monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych, wykaz ustalonych celów środowiskowych (dla JCWP, podsumowanie wyników analizy ekonomicznej związanej z korzystaniem z wód, podsumowanie działań zawartych w Programie wodno-środowiskowym kraju, wykaz innych aktualnych programów i planów gospodarowania dla obszaru dorzecza dotyczących zlewni, podsumowanie działań realizowanych w celu informowania społeczeństwa i konsultacji publicznych, wykaz właściwych władz w sprawach gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza; informację o sposobach i procedurach pozyskiwania informacji i dokumentacji źródłowej wykorzystanej do sporządzenia planu, informacje o spodziewanych wynikach realizacji planu, podsumowanie wszystkich zmian lub uaktualnień dokonanych od dnia ogłoszenia poprzedniego planu, ocenę postępu w osiąganiu celów środowiskowych, prezentacje wyników monitoringu w okresie objętym poprzednim planem oraz wyjaśnieniem przyczyn nieosiągnięcia celów środowiskowych w niektórych częściach wód, charakterystykę i wyjaśnienie wszystkich działań przewidzianych we wcześniejszej wersji planu, które nie zostały zrealizowane, charakterystykę wymaganych dodatkowych działań ustalonych w trakcie realizacji planu. Działania zawarte w planie gospodarowania wodami, o których mowa w punkcie 7 i 8 ustawy Prawo wodne, należy wdrażać nie później niż 3 lata od dnia ogłoszenia planu. Aktualizację planu należy wykonywać co 6 lat. Z kolei rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 marca 2013 r. w sprawie szczegółowego zakresu opracowania planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy zakres ten uszczegóławia, wskazując, że dokument ten powinien zawierać: ogólną charakterystykę obszaru dorzecza dla wód powierzchniowych i podziemnych wraz z graficznym przedstawieniem granic jednolitych części wód, wyniki państwowego monitoringu środowiska wraz z przedstawieniem ich na mapie, informacje o wartościach progowych elementów fizykochemicznych i ich zmianach dla oceny stanu chemicznego JCWPd, ustalonych zgodnie z art. 38a ust. 1 ustawy Prawo wodne; przegląd sposobu oceny stanu chemicznego JCWPd, w której uwzględniono przekroczenia wartości progowych elementów fizykochemicznych w odrębnych punktach pomiarowych; informacje o poziomach niepewności pomiaru dla elementów fizykochemicznych i chemicznych oraz szacowanych poziomów ufności i dokładności wyników dla elementów biologicznych, ustalonych na podstawie art. 155b ust. 1 ustawy Prawo wodne; informacje o wodach śródlądowych powierzchniowych i podziemnych, z ich wstępną oceną przeprowadzoną przy uwzględnieniu kryterium wody przeznaczonej do spożycia, informacje przyczynach stwierdzenia, że dla JCWPd lub grup JCWPd występuje znaczący i utrzymujący się trend wzrostu stężenia wszelkiego typu zanieczyszczeń lub ma miejsce odwrócenie tego trendu, ustalone na podstawie art. 155b ust. 1 ustawy Prawo wodne; analizę trendów wykrytych zanieczyszczeń w JCWPd, na których obszarze znajdują się punktowe źródła zanieczyszczeń lub skażenia powierzchni terenu będących zagrożeniem w osiągnięciu celów środowiskowych, ustaloną na podstawie art. 155b ust. 1 ustawy Prawo wodne; 2

9 zestawienie przyczyn wyznaczenia punktu początkowego dla identyfikacji znaczących i utrzymujących się trendów wzrostowych stężenia wszelkiego typu zanieczyszczeń JCWPd oraz odwrócenia tych trendów, o których mowa w art. 155b ust. 1 ustawy Prawo wodne; podsumowanie działań zawartych w programie wodno-środowiskowym kraju, zawartych w art. 113b ustawy Prawo wodne, oraz informacje o działaniach zastosowanych w celu niedopuszczenia do wzrostu zanieczyszczeń wód morskich; dane dotyczące prognozowanych zmian klimatu z uwzględnieniem wpływu tych zmian na zasoby wodne. 3

10 2. UWARUNKOWANIE REALIZACJI PLANU W listopadzie 2012 roku Komisja Europejska przedstawiła Plan ochrony zasobów wodnych Europy. Dokument ten wskazuje potrzebę uwzględnienia gospodarki wodnej w szerszym kontekście, uwzględniając potrzeby wszystkich użytkowników wód oraz interakcje zasobów wodnych z innymi komponentami środowiska naturalnego. We wspomnianym wyżej dokumencie wskazana jest konieczność zarządzania wszystkimi sektorami wykorzystującymi zasoby wodne: rolnictwem, przemysłem, turystyką, energetyką, Działania w zakresie gospodarki wodnej powinny być prowadzone z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju, tylko w taki sposób jesteśmy w stanie zapewnić wody dobrej jakości. Plan ochrony zasobów wodnych Europy określa kierunki działań w UE w zakresie polityki wodnej na najbliższe lata. Dokument ten ma na celu zwiększenie skuteczności działań w zakresie gospodarki wodnej i określenie ram wspólnego działania w celu ochrony zasobów wodnych w całej Europie. Opiera się na badaniach i informacjach, w tym sprawozdaniach z oceny planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy opracowanych przez poszczególne państwa członkowskie, uwzględnia także sprawozdania Europejskiej Agencji Środowiska w sprawie stanu wód i przegląd polityki dotyczącej niedoboru wody i występowanie susz. Plan ochrony zasobów wodnych Europy uwzględnia indywidualną charakterystykę zasobów wodnych w poszczególnych państwach członkowskich, kładzie nacisk na najważniejsze kwestie w zakresie ochrony stanu wód tj.: użytkowanie gruntów, odporność zasobów wodnych, zanieczyszczenia, a także zarządzanie gospodarką wodną. Realizacja planu jest uzależniona od zaangażowania poszczególnych państw członkowskich, Komisja Europejska pełni kontrolę nad realizacją jego założeń, opracowywaniem narzędzi służących do jego realizacji i egzekwowaniem prawa UE dotyczącego wód. Plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy są jednym z narzędzi, które pozwoli wypełnić założenia Planu ochrony zasobów wodnych Europy. Jak już opisano we wstępie niniejszego dokumentu, aktualizacja PGW na obszarze dorzecza Ücker została oparta przede wszystkim na wymaganiach zawartych w RDW, ustawie Prawo wodne oraz jej aktach wykonawczych, natomiast zakres został przygotowany zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 29 marca 2013 roku w sprawie szczegółowego zakresu opracowania planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy. Na kształt i zakres opracowania apgw miały również wpływ uwarunkowania wynikające z uwag Komisji Europejskiej do PGW. KE szczegółowo przeanalizowała i oceniła plany gospodarowania wodami opracowane przez wszystkie Kraje Członkowskie. KE wskazała w poszczególnych planach szereg niedociągnięć, braków i nieścisłości. Uwagi skierowane do strony polskiej dotyczyły między innymi braku spójności procesu planowania oraz braku dowodów na zintegrowane podejście polityczne do gospodarki wodnej w Polsce. KE zwróciła także uwagę na poważne braki w odniesieniu do konsultacji społecznych oraz programów monitorowania, które w jej ocenie nie obejmowały wszystkich wymaganych elementów jakości, a metody oceny stanu ekologicznego nie zostały w pełni opracowane dla wszystkich wymaganych biologicznych elementów jakości. Wskazano także stronie polskiej, że w momencie publikacji planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy metody oceny stanu ekologicznego nie były w pełni zgodne z wymogami RDW. Uwagi dotyczyły także braku szczegółowych informacji dotyczących wyznaczania silnie zmienionych części wód, czy też niewystarczającej ilości danych i informacji w kontekście międzynarodowej współpracy i koordynacji 4

11 w zakresie gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy, a także do zbyt wąskiego potraktowania zagadnienia dotyczącego zmian klimatu 2. W Polsce, w obecnym cyklu planistycznym, monitoring wód powierzchniowych obejmuje znacznie szerszy zakres, który został dostosowany przede wszystkim do wymagań RDW. Rozszerzono między innymi monitoring elementów biologicznych, co zostało omówione szerzej w rozdziale 7. W związku z tym w niniejszym dokumencie uwzględniono także opis badanych elementów i sposobu ich oceny 3. W przypadku monitoringu wód podziemnych, metodyka jest zgodna z wymogami przedstawionymi w RDW. Ponadto, w aktualizacji Planu gospodarowania uwzględniono wyniki uszczegółowionej identyfikacji oddziaływań antropogenicznych i ich wpływu na wody. Uwzględniono także Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczególnym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programu wodnośrodowiskowego kraju i planów gospodarowania wodami. W apgw uwzględniono także znacznie szerszy zakres informacji dotyczący wyznaczania silnie zmienionych (SZCW) i sztucznych części wód (SCW). Wyznaczone silnie zmienione części wód zostały zweryfikowane w obecnym cyklu planistycznym, co związane było przede wszystkim z bardziej szczegółowym rozpoznaniem zmian hydromorfologicznych. W ramach apgw posłużono się także ustalonymi w obecnym cyklu planistycznym celami środowiskowymi, zarówno dla JCW jak i obszarów chronionych. Syntetyczne podsumowanie danych, zebranych w ramach aktualizacji planu gospodarowania wodami, zawierają opracowane dla poszczególnych jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych, karty charakterystyk. Karty zawierają następujący zestaw danych: 1. kod, nazwę, powierzchnię JCW, 2. nazwę obszaru dorzecza i regionu wodnego, 3. województwo, powiat, gminę, 4. nazwę właściwego RZGW, RDOŚ oraz wojewódzkiego ZMiUW, 5. typ części wód, 6. informację o warunkach referencyjnych, 7. status części wód, 8. informacje o powiązaniach JCWP z JCWPd lub JCWPd z JCWP, 9. informacje o stanie/potencjale ekologicznym, stanie chemicznym i ilościowym (odpowiednio dla JCWP i JCWPd) na podstawie wyników Państwowego Monitoringu Środowiska, dalej PMŚ, za lata , z odniesieniem czy w danej JCWP znajduje się punkt pomiarowokontrolny i czy ocena stanu JCW powstała w wyniku ekstrapolacji, 10. aktualny stan JCW, na podstawie PMŚ za lata , 11. informacja o rodzaju użytkowania części wód, 12. informacja o rodzajach presji/oddziaływań i zagrożeniach antropogenicznych dla wszystkich kategorii części wód powierzchniowych i podziemnych, 13. informacje o występowaniu obszarów chronionych w rozumieniu RDW, załącznika IV, 14. ocenę ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych, 15. cele środowiskowe dla poszczególnych jednolitych części wód, 16. informacje dotyczące odstępstw od realizacji celów wraz z uzasadnieniem, 2 Dokument roboczy służb Komisji, państwo członkowskie: Polska, towarzyszący dokumentowi: Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wdrażania ramowej dyrektywy wodnej Plany gospodarowania wodami w wodami w dorzeczu 3 W opracowaniu apgw wykorzystano ocenę stanu za lata

12 17. działania z apwśk, uwzględniające podział na działania podstawowe i uzupełniające, w tym dane dotyczące kosztów, wskazanie źródeł finansowania i jednostek odpowiedzialnych za ich realizację, 18. inne informacje, które odnoszą się do JCWP lub JCWPd. 6

13 3. OGÓLNY OPIS CECH CHARAKTERYSTYCZNYCH OBSZARU DORZECZA 3.1. Podstawowe informacje Tabela 1. Ogólny opis obszaru dorzecza nazwa obszaru dorzecza obszar dorzecza Ücker powierzchnia obszaru dorzecza 14,7 km 2 długość głównego cieku 103 km (brak cieków w granicach Polski) długość cieków istotnych 4 brak cieków istotnych w granicach Polski główne dopływy brak dopływów w granicach Polski regiony wodne liczba JCWP region wodny Ücker nie wyznaczono JCW powierzchniowych 1 JCWPd o numerze 3 i kodzie PLGW60003 źródło: opracowanie własne na podstawie danych literaturowych i MPHP 3.2. Ogólna charakterystyka obszaru dorzecza Obszar dorzecza Ücker położony jest w północno-zachodniej części kraju i leży w województwie zachodniopomorskim na granicy polsko-niemieckiej. Na obszar dorzecza Ücker na terenie Polski składa się kilka małych obszarów o łącznej powierzchni 14,7 km 2. Obszar dorzecza reprezentowany jest przez region wodny Ücker położony w obrębie makroregionu Pobrzeże Szczecińskie, na niewielkim terenie zachodniej części mezoregionu Równiny Wkrzańskiej oraz zachodniej części Wzniesienia Szczecińskiego 5. Graficzne odwzorowanie granic obszaru dorzecza przedstawione zostało w załączniku nr 1. Główną rzeką tego obszaru dorzecza jest Ücker (ciek I rzędu) o długości całkowitej 103 km. Przebiega ona praktycznie w całości na obszarze Niemiec. Źródła rzeki Ücker zlokalizowane są w pobliżu miejscowości Alt Temmen, na wysokości 69 m n.p.m. Ücker uchodzi do Zalewu Szczecińskiego. Na obszarze dorzecza Ücker w granicach Polski nie występują cieki. Z danych projektu Corine Land Cover wynika, iż na obszarze dorzecza występują dwie formy użytkowania terenu lasy i systemy seminaturalne, które zajmują ok. 52% powierzchni oraz użytki rolne ok. 48% powierzchni 6. W granicach obszaru dorzecza znajdują się dwie miejscowości Bobolin i Barnisław Wody powierzchniowe Na obszarze międzynarodowego dorzecza Ücker, w granicach Polski nie wyznaczono żadnej jednolitej części wód. Obszar dorzecza Ücker leży w obrębie ekoregionu Równin Centralnych. Odwzorowanie położenia granic ekoregionów przedstawia załącznik nr 5. 4 Długość wszystkich cieków JCWP 5 Kondracki J., Geografia regionalna Polski, 1998 r. 6 Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania planu gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy w Polsce. Region wodny Ücker, MGGP, Kraków 2010 r. 7

14 Wody podziemne Nowy podział terytorium Polski na 172 JCWPd związany jest z przyjętą w PIG-PIB definicją modelu pojęciowego systemu hydrogeologicznego. W myśl tej definicji model pojęciowy opisuje strukturę systemu i wskazuje zależności istniejące w jego obrębie (oddziaływanie proces) i zachodzące pomiędzy poszczególnymi składowymi systemu oraz interakcję systemu z otoczeniem. W tym ujęciu model pojęciowy zbudowany jest z danych: [1] budowa geologiczna, [2] wykształcenie litologiczne, rozmieszczenie i rozprzestrzenienie oraz parametry hydrogeologiczne warstw wodonośnych, [3] elementy środowiskowe - presje antropogeniczne, [4] czynniki wpływające na przebieg poszczególnych procesów w obrębie systemu. W myśl powyższego, w nowym podziale przyjęto generalną zasadę ograniczenia liczby uwzględnionych w modelu poziomów wodonośnych (przez łączenie ich w kompleksy wodonośne) do maksymalnie trzech wydzieleń. Jest to zgodne z przyjętą w Programie monitoringu JCWPd na terenie Polski zasadą, że w monitoringu obserwowane są następujące poziomy lub kompleksy poziomów wodonośnych 7 : pierwszy od powierzchni terenu poziom wodonośny o zwierciadle swobodnym, najsilniej narażony na oddziaływanie presji z powierzchni terenu; użytkowe poziomy wodonośne o zwierciadle napiętym, stanowiące główne źródło zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi; wgłębny poziom wód zwykłych, narażony na ascenzję wód słonych. Według podziału na 172 JCWPd, pierwszy kompleks wodonośny stanowią wody pierwszego poziomu wodonośnego bądź, w przypadku jego braku, głównego użytkowego poziomu wodonośnego. Są to przeważnie poziomy wodonośne o zwierciadle swobodnym, lokalnie napiętym. Ich główną cechą jest zwiększona podatność (duża wrażliwość) na oddziaływanie antropopresji na chemizm i stany wód podziemnych. Drugi kompleks wodonośny tworzą głębsze poziomy wodonośne, posiadające zwierciadło naporowe. Są one izolowane od presji antropogenicznych zarówno nadległym pierwszym poziomem wodonośnym, jak i warstwami słabo-, pół- i nieprzepuszczalnymi. W skali regionalnej mogą być powiązane hydrodynamicznie z pierwszym kompleksem wodonośnym. Trzeci kompleks wodonośny to wody położonego najgłębiej w strukturze krążenia użytkowego poziomu wodonośnego. Zazwyczaj jest on zagrożony potencjalną ascenzją zmineralizowanych wód głębszych. Dodatkowo w celu nawiązania do istniejących scalonych części wód powierzchniowych oraz zlewni poszczególnych rzek (za Mapą Podziału Hydrograficznego Polski) weryfikowano przebieg poszczególnych JCWPd w celu unifikacji granic. Obszar dorzecza Ücker znajduje się na terenie przygranicznej JCWPd o numerze 3. Odwzorowanie położenia granic części wód podziemnych przedstawia załącznik nr 2. Na obszarze dorzecza Ücker zlokalizowany jest 1 nieudokumentowany główny zbiornik wód podziemnych o numerze 122. W opracowywanym obecnie dokumencie aktualizacji Programu wodnośrodowiskowego kraju przewidziano katalog działań, mających na celu osiągnięcie wymaganego stanu jednolitych części wód powierzchniowych, które jednocześnie będą przyczyniać się do poprawy 7 Kazimierski B. i inni, Program monitoringu JCWPd na terenie Polski, 2005 r. 8

15 stanu chemicznego i ilościowego jednolitych części wód podziemnych. Ponadto dla części wód podziemnych zagrożonych nieosiągnięciem celów środowiskowych zaproponowano szereg działań uzupełniających wraz z szczegółowym harmonogramem ich realizacji. Na liście działań uzupełniających dla wód podziemnych znajduje się między innymi zapis o konieczności wykonania dokumentacji ustalającej warunki hydrogeologiczne dla ustanowienia obszaru ochronnego głównych zbiorników wód podziemnych, na podstawie której dyrektorzy poszczególnych rzgw ustanawiają obszary ochronne GZWP Podsumowanie działań realizowanych przez Polskę w ramach współpracy międzynarodowej i koordynacji, o której mowa w art. 3 RDW Ramowa Dyrektywa Wodna obliguje państwa członkowskie do określenia pojedynczych dorzeczy leżących na obszarze terytorium ich kraju oraz przydzielenia ich do określonych obszarów dorzeczy, zapewniając przy tym odpowiednie uzgodnienia administracyjne i określenie właściwej władzy (art. 3 ust. 1 i 2 RDW). Na podstawie art. 3 ust. 3 ustawy Prawo wodne zostało wydane rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów wodnych (Dz. U. nr 126 poz. 878 z późn. zm.). Akt ten określa sposób ewidencjonowania przebiegu granic obszarów dorzeczy, przyporządkowanie zbiorników wód podziemnych oraz wód przybrzeżnych do właściwych obszarów dorzeczy, regiony wodne, regionalne zarządy gospodarki wodnej, wskazując regiony wodne objęte zasięgiem terytorialnym ich działania oraz siedziby poszczególnych regionalnych zarządów gospodarki wodnej, jak również sposób ewidencjonowania przebiegu granic regionów wodnych. Postanowienia art. 3 RDW odnoszą się również do problematyki współpracy międzynarodowej, obejmującej stosowanie dyrektywy do międzynarodowych obszarów dorzeczy, dotyczącej przede wszystkim koordynacji działań ukierunkowanych na osiągnięcie celów środowiskowych. Państwa członkowskie mogą w tym celu wykorzystać istniejące struktury wynikające z umów międzynarodowych (art. 3 ust. 3 i 4 RDW). W przypadku gdy obszar dorzecza wykracza poza terytorium UE państwa członkowskie zostały również zobligowane do podjęcia starań na rzecz ustalenia właściwej koordynacji z odpowiednimi państwami trzecimi dla osiągnięcia celów RDW na obszarze dorzecza, a same zapewniają stosowanie zasad niniejszej dyrektywy na swoim terytorium (art. 3 ust. 5 RDW). Każde państwo członkowskie zapewnia też odpowiednie uzgodnienia administracyjne, w tym określenie właściwej władzy do wdrożenia celów RDW pełnionej przez organy krajowe lub międzynarodowe. Ze względu na fakt, że niewielki fragment położonego głównie po stronie niemieckiej obszaru dorzecza rzeki Ücker leży również po stronie polskiej i obejmuje niewielki fragment JCWPd o numerze 03, w celu wypełnienia postanowień Ramowej Dyrektywy Wodnej prowadzona jest współpraca bilateralna z Republiką Federalną Niemiec. Na obszarze dorzecza Ücker znajdującego się na terenie Rzeczpospolitej Polskiej nie występują cieki, ani zbiorniki wodne. Polsko-Niemiecka Komisja ds. Wód Granicznych działa zgodnie z Umową o współpracy w dziedzinie gospodarki wodnej na wodach granicznych podpisanej 19 maja 1992 r. w Warszawie. W ramach Komisji pracuje 5 grup roboczych: W1 ds. Hydrologii i Hydrogeologii Wód Granicznych, W2 ds. Ochrony Wód Granicznych, W3 ds. Awaryjnych Zanieczyszczeń Wód Granicznych (czasowo zawieszona), 9

16 W4 ds. Utrzymania Wód Granicznych, W5 ds. Planowania Wód Granicznych. W ramach prac poszczególnych grup realizowane są zadania związane z: ochroną wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczeniem, prowadzeniem monitoringu, w tym wód podziemnych wzdłuż granicy oraz oceną wyników prowadzonych badań, opracowywaniem i uzgadnianiem programów poprawy jakości wód, planowaniem i realizacją zadań z zakresu gospodarki wodnej oraz przedsięwzięć inwestycyjnych prowadzonych na wodach granicznych, zwłaszcza w kontekście ich wpływu na stan wód. W celu ochrony środowiska morskiego przed wszelkiego rodzaju zanieczyszczeniami prowadzona jest współpraca międzynarodowa w ramach tak zwanej Konwencji Helsińskiej. Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego sporządzona w Helsinkach 9 kwietnia 1992 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 346) została ratyfikowana przez Polskę 8 października 1999 r. i weszła w życie 17 stycznia 2000 r. Stronami Konwencji są państwa nadbałtyckie czyli Królestwo Danii, Republika Estonii, Republika Finlandii, Republika Litewska, Republika Łotewska, Republika Federalna Niemiec, Rzeczpospolita Polska, Federacja Rosyjska, Królestwo Szwecji oraz Unia Europejska. Zgodnie z jej postanowieniami podejmowane są działania, które dotyczą wód morskich, wód wewnętrznych oraz całego obszaru zlewiska Morza Bałtyckiego. Za wdrożenie celów Konwencji odpowiada jej organ wykonawczy, czyli Komisja ochrony środowiska morskiego Morza Bałtyckiego (Komisja Helsińska, HELCOM), która koordynuje też prace pięciu stałych międzynarodowych grup roboczych: Grupy roboczej ds. wdrażania podejścia ekosystemowego (Gear) Grupy roboczej ds. morskich (Maritime) Grupy roboczej ds. ograniczenia zanieczyszczeń ze zlewiska Morza Bałtyckiego (Pressure) Grupy roboczej ds. reagowania (Response) Grupy roboczej ds. ochrony środowiska naturalnego (State) oraz grup czasowych: Grupy ds. zrównoważonego rolnictwa (Agri) Grupy ds. zrównoważonego rybołówstwa (Fish) Wspólnej grupy roboczej HELCOM-VASAB ds. Planowania Przestrzennego na Morzu (HELCOM-VASAB MSP WG) Taka struktura grup roboczych, których zadaniem jest, między innymi, wdrażanie polityk i strategii na rzecz ochrony środowiska morskiego i zrównoważonego rozwoju oraz przedstawianie problemów, które powinny zostać omówione na spotkaniach przewodniczących delegacji państw stron Konwencji, funkcjonuje od września 2014 r. Na rzecz wdrożenia Konwencji działa też szereg grup ekspertów pracujących nad bardziej szczegółowymi zagadnieniami związanymi z ochroną wód Morza Bałtyckiego 8. Główne działania państw stron Konwencji Helsińskiej, skupiają się obecnie na realizacji Bałtyckiego Planu Działań (BPD), przyjętego na Konferencji Ministerialnej HELCOM 15 listopada 2007 r. w Krakowie, który zakłada osiągniecie dobrego stanu ekologicznego Bałtyku do 2021 r. W Polsce cele tego planu mają zostać zrealizowane poprzez działania zawarte w Krajowym Programie Wdrażania

17 Bałtyckiego Planu Działań. Współpraca, zarówno na poziomie międzynarodowym, jak i krajowym koordynowana jest przez Sekretariat ds. Morza Bałtyckiego (SMB) w GIOŚ 9. 9 Sprawozdanie z realizacji zadań Sekretariatu ds. Morza Bałtyckiego za rok 2013,GIOŚ, Warszawa, marzec

18 4. PODSUMOWANIE ZNACZĄCYCH ODDZIAŁYWAŃ I WPŁYWÓW ANTROPOGENICZNYCH Zgodnie z art. 5 RDW wymagane jest, aby każde z państw członkowskich dokonało w ramach charakterystyki obszaru dorzecza przeglądu wpływu działalności człowieka na stan wód powierzchniowych i podziemnych i uaktualniało ją w każdym kolejnym cyklu planistycznym. Wyniki takiej analizy mają służyć dobraniu odpowiednich działań niezbędnych do poprawy stanu wód poprzez eliminację bądź redukcję oddziaływań antropogenicznych, będących przyczyną nieosiągnięcia celów środowiskowych. W związku z ww. wymogiem jednym z etapów prac nad aktualizacją planu gospodarowania wodami było opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód. Identyfikacja presji na obszarach dorzeczy, w tym na obszarze dorzecza Ücker, została wykonana w ramach pracy Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami 10. Ponadto zidentyfikowane presje oceniono określając ich wpływ na stan wód i możliwość osiągnięcia celów środowiskowych. Powyższe analizy przeprowadzono zgodnie z Wytycznymi do analizy presji i oddziaływań zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną 11 z uwzględnieniem kluczowych etapów, obejmujących: identyfikację czynników sprawczych i presji antropogenicznych, w trakcie której wykorzystano dane dotyczące części wód i ich zlewni. Określenie czynników sprawczych i porównanie tych informacji z danymi pochodzącymi z monitoringu stanu wód pozwoliło na ocenę powiązań czynników sprawczych z występującymi presjami, identyfikację znaczących presji poprzez wskazanie presji, której oddziaływanie może zagrozić osiągnięciu przez daną część wód celów środowiskowych przy uwzględnieniu charakterystyki zlewni i wyników badań monitoringowych, ocenę oddziaływań z wykorzystaniem dostępnych danych monitoringowych oraz wskaźników dotyczących elementów jakości pozwalających na oszacowanie prawdopodobieństwa zmiany warunków, która wiąże się z zagrożeniem dla ekosystemu danej części wód, ocenę ryzyka poprzez oszacowanie prawdopodobieństwa nie osiągnięcia przez daną część wód celów środowiskowych na podstawie aktualnej oceny stanu poszczególnych jednolitych części wód oraz zidentyfikowanych znaczących presji antropogenicznych Identyfikacja presji i wpływów na jednolite części wód powierzchniowych Na obszarze międzynarodowego dorzecza Ücker, w granicach Polski, nie wyznaczono żadnych JCWP. Z tego względu nie wskazano presji na te części wód. Na rysunku 1 przedstawiono informacyjnie obszary użytkowane rolniczo. 10 Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami, IMGW, Kraków Wytyczne do analizy presji i oddziaływań zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną, opracowane przez Grupę Roboczą IMPRESS,

19 Rysunek 1. Obszary użytkowane rolniczo na obszarze dorzecza Ücker źródło: opracowanie własne na podstawie CORINE Land Cover 2006 oraz MPHP 13

20 4.2. Identyfikacja presji i wpływów antropogenicznych na jednolite części wód podziemnych Na obszarze dorzecza Ücker nie zidentyfikowano znaczących presji antropogenicznych mających wpływ na JCWPd. Obszar dorzecza Ücker obejmuje niewielki fragment jednej JCWPd o ID 03, której stan ilościowy i chemiczny został określony jako dobry. W ocenie analizy wpływu identyfikacji presji, nie wykazano znaczących oddziaływań na omawianym obszarze dorzecza. Pod względem ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych JCWPd na terenie obszaru Ücker określono, jako niezagrożoną 12. Wyniki oceny ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych dla JCWPd na obszarze dorzecza Ücker zostały przedstawione na rysunku poniżej i w załączniku 7 i Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami, IMGW, Kraków

21 Rysunek 2. Ocena ryzyka nieosiągnięcia celów środowiskowych dla JCWPd na obszarze dorzecza Ücker źródło: opracowanie własne na podstawie raportu Opracowanie analizy presji i wpływów zanieczyszczeń antropogenicznych w szczegółowym ujęciu wszystkich kategorii wód dla potrzeb opracowania aktualizacji programów działań i planów gospodarowania wodami, IMGW, i MPHP, Kraków 2013 r. 15

22 5. OKREŚLENIE I ODWZOROWANIE OBSZARÓW CHRONIONYCH Rejestr obszarów chronionych tworzony jest na podstawie art. 6 RDW. Artykuł ten obliguje państwa członkowskie do utworzenia rejestru obszarów, względem których stwierdzono konieczność wprowadzenia szczególnej ochrony, obejmującej zarówno wody powierzchniowe i podziemne, jak i siedliska oraz gatunki zależne od wody, występujące na tych obszarach. Pierwszy rejestr został sporządzony w 2003 roku. Od tego czasu jest on poddawany przeglądowi i uaktualniany. Jego ostatnia aktualizacja miała miejsce w 2013 roku. Postanowienia RDW nakazujące sporządzenie i uaktualnianie rejestru obszarów chronionych zostały transponowane do prawa polskiego w ustawie Prawo wodne. Rodzaje obszarów chronionych wymienione zostały w RDW w załączniku IV. Art. 113, pkt 4 ustawy Prawo wodne wymienia te obszary w ramach transponowania postanowień RDW do prawa polskiego. Poniżej przedstawiono opis tych obszarów: obszary przeznaczone do poboru wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi na mocy art. 7 RDW jednolite części wód, przeznaczone do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, o których mowa w art. 49b ust. 3 (wg art. 113 ust. 4 pkt. 1 ustawy Prawo wodne) Wody, które są wykorzystywane do zaopatrywania ludności w wodę do spożycia lub wody, które mogą być wykorzystywane w tym celu, muszą spełniać wymagania dotyczące jakości wody wyznaczone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U nr 204 poz. 1728) oraz określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U nr 61 poz. 471 z późn. zm.). Podstawą prawną niniejszych aktów prawnych jest ustawa Prawo wodne. Jako obszary przeznaczone do poboru wody w celu zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia wyznaczane są obszary obejmujące jednolite części wód powierzchniowych i jednolite części wód podziemnych. Wytypowane obszary objęte są ochroną w celu zapobieżenia pogarszania się jakości pobieranej wody i co za tym idzie zminimalizowania potrzeby jej uzdatniania. Do ochrony wyznaczane są jednolite części wód wykorzystywane do poboru wody przeznaczonej do spożycia, dostarczające średnio więcej niż 10m 3 na dobę lub służące więcej niż 50 osobom, a także jednolite części wód, które są przewidywane do poboru w przyszłości. Sporządzenie wykazu tych obszarów leży w kompetencjach dyrektorów rzgw. Na obszarze dorzecza Ücker wytypowano i umieszczono w rejestrze obszarów chronionych 1 JCWPd przeznaczoną do poboru wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia. Graficzne przedstawienie JCWPd wykorzystywanej do poboru wód na cele spożywcze zaprezentowano w załączniku nr 8, zaś zestawienie tabelaryczne w załączniku nr 8a. 6

23 obszary przeznaczone do ochrony gatunków wodnych o znaczeniu ekonomicznym (wg RDW) obszary przeznaczone do ochrony gatunków zwierząt wodnych o znaczeniu gospodarczym (wg art. 113 ust. 4 pkt. 2 ustawy Prawo wodne) Wody w obrębie których przewidziana jest ochrona gatunków zwierząt wodnych o znaczeniu gospodarczym wyznaczane są na podstawie postanowień Dyrektywy 2006/44/WE z dnia 6 września 2006 r. w sprawie jakości słodkich wód wymagających ochrony lub poprawy dla zachowania życia ryb (Dz. Urz. WE L 264 z , str. 20 z późn. zm.) (Tekst mający znaczenie dla EOG), oraz na mocy Dyrektywy 2006/113/WE z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie wymaganej jakości wód, w których żyją skorupiaki (Dz. Urz. WE L 376 z , str. 14 z późn. zm.). Postanowienia te transponowane zostały do prawa polskiego ustawą Prawo wodne, a w szczególności przez rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. z 2002 r., nr 176, poz. 1455). W ramach rejestru obszarów chronionych w Polsce nie wyznaczono obszarów przeznaczonych do ochrony gatunków zwierząt wodnych mających znaczenie ekonomiczne z racji tego, iż hodowla prowadzona poza urządzeniami do tego przeznaczonymi ma w naszym kraju znikome znaczenie ekonomiczne. części wód przeznaczone do celów rekreacyjnych, w tym obszary wyznaczone jako kąpieliska na mocy dyrektywy 76/160/EWG z dnia 8 grudnia 1975 r. dotyczącej jakości wody w kąpieliskach (wg RDW) jednolite części wód przeznaczone do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych (wg art. 113 ust. 4 pkt. 3 ustawy Prawo wodne) Wody przeznaczone do celów rekreacyjnych wyznacza się na podstawie postanowień Dyrektywy 2006/7/WE z dnia 15 lutego 2006 r. dotyczącej zarządzania jakością wody w kąpieliskach i uchylająca dyrektywę 76/160/EWG (Dz. Urz. WE L 64 z , str. 37 z późn. zm.; dalej Dyrektywa kąpieliskowa). Dyrektywa ta została transponowana do prawodawstwa polskiego ustawą Prawo wodne. Zgodnie z ustawą Prawo wodne, jako kąpielisko rozumie się wydzielony i oznakowany fragment wód powierzchniowych, wykorzystywany przez dużą liczbę osób kąpiących się. Kąpielisko musi być ujęte w uchwale rady gminy w sprawie wykazu kąpielisk. Prawo Wodne wymienia również inną formę przeznaczoną do celów rekreacyjnych - miejsce wykorzystywane do kąpieli. W odróżnieniu od kąpieliska jest to wydzielony i oznakowany fragment wód wykorzystywany do kąpieli jednak nie wyznaczony formalnie poprzez uchwałę rady gminy. Do rejestru obszarów chronionych włączane są wyłącznie kąpieliska. Ewidencję kąpielisk oraz jej aktualizację prowadzi wójt, burmistrz lub prezydent miasta w zależności od jednostki rejestrującej kąpielisko. Na obszarze dorzecza Ücker nie wyznaczono żadnych JCW przeznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych. 17

24 obszary wrażliwe na substancje biogenne, w tym obszary wyznaczone jako strefy wrażliwe na mocy dyrektywy 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego (Dz. Urz. WE L 375 z , str. 1 z późn. zm.; dalej Dyrektywa azotanowa) oraz obszary wyznaczone jako tereny wrażliwe na mocy dyrektywy 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych (Dz. Urz. WE L 135 z , str. 40 z późn zm.; dalej Dyrektywa ściekowa): A. obszary wrażliwe na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych (wg art. 113 ust. 4 pkt. 4 ustawy Prawo wodne) Zgodnie z postanowieniami Dyrektywy ściekowej, konieczne jest wyznaczenie na terytorium kraju obszarów wrażliwych na eutrofizację spowodowaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych. Stosowanie do ustaleń zawartych w sektorze Środowisko Traktatu o przystąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej, za obszar wrażliwy, ze względu na położenie w 99,7% w zlewisku Morza Bałtyckiego, także na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych, uznany został obszar całego kraju. Dyrektywa ściekowa wdrażana jest na terytorium kraju m.in. poprzez realizację zapisów Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych, dokumentu służącego wykonaniu celów dyrektywy, opracowanego w 2003 r. (AKPOŚK 2003) i zaktualizowanego w 2005 r. (AKPOŚK 2005), 2010 r. (AKPOŚK 2009) oraz w 2011 r. (AKPOŚK 2010; aktualizacja niepełna - zmianie uległy jedynie terminy realizacji inwestycji). KPOŚK służy realizacji i monitoringowi osiągania celów ustalonych w ww. dyrektywie. Program ten ma na celu identyfikację faktycznych potrzeb w zakresie uporządkowania gospodarki ściekowej oraz uszeregowanie ich realizacji w taki sposób, aby Polska wywiązała się ze zobowiązań traktatowych wynikających z wdrażania przepisów Dyrektywy dotyczącej oczyszczalni ścieków komunalnych (zgodnie z aneksem XII Traktatu akcesyjnego ustalono dostosowawcze okresy przejściowe na wprowadzenie przepisów ww. dyrektywy do końca 2015 r.). W związku z tym, że zasięg obszarów wrażliwych na substancje biogenne pochodzenia komunalnego, stanowiącego element wdrażania dyrektywy dotyczącej oczyszczalni ścieków komunalnych, obejmuje teren całego kraju mapa wykazu obszarów wrażliwych na substancje biogenne pochodzenia komunalnego nie została załączona (wg art. 113 ust. 4 pkt. 4 ustawy Prawo wodne). B. obszary narażone na zanieczyszczenia związkami azotu, pochodzącymi ze źródeł rolniczych (wg art. 113 ust. 4 pkt. 5 ustawy Prawo wodne) Obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia związkami azotu, pochodzącymi ze źródeł rolniczych (OSN) stanowią obszary, z których mają miejsce spływy do wód powierzchniowych i/lub podziemnych uznanych za wody wrażliwe (zawierających lub mogących zawierać ponad 50 mg/l azotanów), jeżeli nie zostaną podjęte działania opisane w dyrektywie oraz mają miejsce spływy do wód eutroficznych lub takich, które oceniono jako mogące stać się eutroficznymi, jeżeli nie zostaną podjęte działania. Dyrektywa azotanowa dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego, transponowana została do prawodawstwa polskiego poprzez: ustawę Prawo wodne, ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: 2013 poz z późn. zm.), dalej ustawa Prawo ochrony środowiska, ustawę z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U nr 147 poz. 1033). 18

25 oraz rozporządzenia wykonawcze do ww. ustaw: rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U nr 241 poz. 2093), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U nr 4 poz. 44), rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania (tekst jednolity: Dz. U poz. 393). W ramach wdrażania Dyrektywy azotanowej wyznaczono w Polsce dla pierwszego okresu jej wdrażania ( ) 21 obszarów OSN, obejmujących 2% powierzchni kraju, a dla drugiego okresu ( ) 19 OSN obejmujących 1,49% powierzchni kraju. Podstawą wyznaczenia OSN była: ocena zanieczyszczenia wód azotanami, dokonana w oparciu o wyniki monitoringu wód powierzchniowych i podziemnych, realizowanego zgodnie z programami Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, ustalenia zakresu wpływu działalności rolniczej na jakość wód dokonane na podstawie rozpoznania i oszacowania wielkości i rodzaju produkcji rolniczej oraz na podstawie analizy warunków środowiskowych, obejmujących: klimat, warunki hydrogeologiczne, rodzaj i zasobność gleb w składniki pokarmowe (azot i fosfor), ukształtowanie terenu, uwarunkowania charakteryzujące zlewnię, z której spływają zanieczyszczenia do wód. W okresie styczeń czerwiec 2012 r. wszystkie rzgw dokonały kolejnej weryfikacji OSN, między innymi na podstawie sporządzonej na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi ekspertyzy pn. Ocena presji rolniczej na stan wód powierzchniowych i podziemnych oraz wskazanie obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego. Konsekwencją weryfikacji było zwiększenie powierzchni OSN z 4 630,47 km 2 (1,48% powierzchni kraju) do ,06 km 2 (4,46% powierzchni kraju), co stanowi 3-krotny (ok. 200%) wzrost w stosunku do stanu z 2008 r. W chwili obecnej na obszarze kraju ustanowionych jest 48 obszarów OSN. Na obszarze dorzecza Ücker nie ustanowiono obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu pochodzącymi ze źródeł rolniczych (OSN). 19

26 obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, gdzie utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie, w tym właściwe miejsca w ramach programu Natura 2000, wyznaczone na mocy Dyrektywy rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. Urz. WE L 206 z , str. 7, z późn. zm., dalej Dyrektywa siedliskowa) oraz Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dz. Urz. WE L 20 z , str. 7 z późn. zm.; dalej Dyrektywa ptasia). obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków, ustanowionych w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (tekst jednolity: Dz. U r. poz. 627), dalej ustawa o ochronie przyrody, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie (wg art. 113 ust. 4 pkt. 6 ustawy Prawo wodne) Analizowany rejestr obszarów chronionych obejmuje wyłącznie obszary przeznaczone do ochrony siedlisk lub gatunków silnie związanych z wodami. Tereny te objęte są formami ochrony wynikającymi z ustawy o ochronie przyrody. Spośród tych obszarów wyróżnia się należące do sieci Natura 2000: obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) oraz obszary mające znaczenie dla wspólnoty (OZW), utworzone na mocy: Dyrektywy ptasiej (z późn. zm.), transponowanej przez ustawę o ochronie przyrody a w szczególności przez: rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. z 2011 r., nr 25, poz. 133), oraz rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 marca 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U poz. 358); Dyrektywy siedliskowej (z późn. zm.), transponowanej przez ustawę o ochronie przyrody a w szczególności przez: rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U nr 77 poz. 510 z późn. zm.). Na obszarze dorzecza Ücker występują obszary o znaczeniu dla wspólnoty oraz obszary specjalnej ochrony ptaków: Ostoja Wkrzańska (PLB ) i Jezioro Świdwie (PLB ) zajmują ponad 50% powierzchni obszaru dorzecza Ücker (787 hektarów). Oprócz obszarów należących do sieci Natura 2000 rejestr obejmuje obszary, których utworzenie reguluje ustawa o ochronie przyrody. Są to: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe oraz obszary chronionego krajobrazu. Parki Narodowe: Przepisy prawne dotyczące Parków Narodowych określa ustawa o ochronie przyrody, a także szereg przepisów wykonawczych, m. in.: rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 maja 2005 r. w sprawie parków narodowych lub niektórych ich obszarów, gdzie za wstęp pobiera się opłaty (Dz. U. nr 91 poz. 765). Wszystkie Parki Narodowe na terytorium Polski włączone zostały do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura Większość Parków Narodowych posiada otuliny. 20

27 Wszystkie polskie Parki Narodowe związane są ściśle z wodami, a wiele występujących na ich terenie gatunków roślin, zwierząt oraz grzybów, jest zależna od wody bądź podlega w znacznym stopniu wpływom gospodarki wodnej. Na obszarze dorzecza Ücker nie ustanowiono parków narodowych. Rezerwaty przyrody: Rezerwaty przyrody są powoływane na drodze rozporządzenia wojewody. Większość rezerwatów jest ściśle powiązana z wodami, bądź ma związek pośredni związany z występowaniem gatunków roślin i zwierząt zależnych od wody i podlegających wpływom gospodarki wodnej. Na obszarze dorzecza Ücker nie utworzono rezerwatów przyrody. Parki Krajobrazowe: Parki krajobrazowe powoływane są na drodze rozporządzenia wojewody. Na obszarze dorzecza Ücker nie ustanowiono parków krajobrazowych. Obszary chronionego krajobrazu: Obszary chronionego krajobrazu wyznacza się na drodze uchwały sejmiku województwa. Na obszarze dorzecza Ücker nie utworzono obszarów chronionego krajobrazu. Podstawą do wskazania obszarów przeznaczonych do ochrony siedlisk lub gatunków, ustanowionych w ustawie o ochronie przyrody, dla których utrzymanie lub poprawa stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie w obrębie danego dorzecza było przyporządkowanie do danego obszaru chronionego jednolitych części wód. Wobec faktu, iż na obszarze dorzecza Ücker nie wyznaczono żadnej jednolitej części wód, nie wskazuje się występowania w jego granicach tego typów obszarów chronionych, pomimo iż terytorialnie (przestrzennie) istnieją obszary chronione (wspomniane powyżej obszary Natura 2000) zależne od wód zlokalizowane w obrębie analizowanego dorzecza. 21

28 6. ZMIANY KLIMATU A GOSPODAROWANIE WODAMI 6.1. Ogólna charakterystyka klimatu na obszarze dorzecza Ücker na tle klimatu Polski Z uwagi na dostępną skalę opracowań prognoz zmienności i zmian klimatu, modelowanych w odniesieniu do terytorium kraju, zdecydowano o przedstawieniu cech klimatu obszaru dorzecza na tle klimatu Polski. Zabieg ten umożliwia wyróżnienie swoistych cech klimatu obszaru dorzecza; w tym cech wspólnych z innymi regionami kraju. Jednocześnie ułatwiona jest percepcja analizy przestrzennej zmienności i zmian klimatu prognozowanych dla obszaru dorzecza w aspekcie presji wynikającej ze zróżnicowania warunków prognozowanych dla kraju. Polska położona jest w strefie klimatu umiarkowanego o charakterze przejściowym pomiędzy klimatem lądowym i morskim, co jest efektem ścierania się mas wilgotnego powietrza znad Atlantyku z suchym powietrzem z głębi kontynentu euroazjatyckiego. W konsekwencji klimat charakteryzuje się dużą zmiennością pogody i zróżnicowaniem przebiegu pór roku w następujących po sobie latach. Pogoda kształtowana jest przez stałe układy baryczne niż islandzki i wyż azorski oraz sezonowo zmieniające się ciśnienia baryczne znad Azji wyż wschodnioazjatycki (zima) i niż południowoazjatycki (lato). Ilościowym przejawem przejściowości klimatu jest zachmurzenie sięgające 60-70% dni w roku. Największe zachmurzenie notowane jest w listopadzie, najmniejsze w sierpniu i wrześniu. Średnia liczba dni pochmurnych (zachmurzenie powyżej 80%) wynosi dni w roku, zaś dni pogodnych jest w roku (zachmurzenie poniżej 20%). Obszar Polski położony jest w strefie przeważających wiatrów zachodnich (60% wszystkich dni wietrznych), ku wschodowi zwiększa się odsetek wiatrów wschodnich, a w górach południowych. Wiatry zachodnie przeważają latem, tj. od lipca do września, natomiast zimą, zwłaszcza w grudniu i styczniu ich przewaga się zmniejsza na rzecz wiatrów wschodnich. Obszar dorzecza Ücker zajmuje niewielką powierzchnię północno-zachodniej części kraju, na zachód od strefy dolnego, ujściowego odcinka Odry. Pod względem warunków klimatycznych znajduje się jednocześnie pod wpływem oceanicznych i morskich mas powietrza, warunki pogodowe oraz zachmurzenie charakteryzuje duża stabilność sezonowa i wieloletnia. Stabilne są również przeważające zachodnie i północno-zachodnie kierunki wiatru. Średnia roczna temperatura powietrza waha się od 5 C (Zakopane) do 9 C (Kotlina Sandomierska, Nizina Śląska, Nizina Wielkopolska, Pojezierze Wielkopolskie oraz zachodnia część Pojezierza Pomorskiego i Pobrzeża). Najcieplejszym obszarem jest południowo-zachodnia część Polski, najchłodniejszym północno-wschodnia część kraju i obszary górskie (rysunek 3). Średnia roczna amplituda temperatury jest zmienna od 19 C (wybrzeże) do 23 C (północny-wschód kraju). Przejawem zróżnicowania klimatu jest liczba dni mroźnych (temp. maks. poniżej 0 C), wzrastająca z zachodu (poniżej 20 dni w roku nad dolną Odrą i wzdłuż wybrzeża) na północny wschód (do ponad 50 dni na Pojezierzu Suwalskim), w górach do 192 na Śnieżce i 146 na Kasprowym Wierchu. Najniższe w Polsce temperatury zanotowano w Siedlcach 41 C (1940) i w Kotlinie Żywieckiej, 22

29 -40,6 C (1929). Liczba dni z przymrozkami (temp. min poniżej 0 C) waha się od 80 (nad morzem) do 120 na północno-wschodnich obszarach, w górach ponad 200. Typowe dla przejściowości klimatu Polski jest zróżnicowanie przestrzenne średniej temperatury miesięcznej w wieloleciu (tabela 2). Obszar dorzecza Ücker położone jest w jednym z najcieplejszych regionów kraju, w sąsiedztwie Niziny Szczecińskiej (rysunek 3), co znajduje swoje odzwierciedlenie w rocznym rozkładzie temperatury (tabela 2). Na podstawie analizy średniej wieloletniej temperatury powietrza na obszarze Polski, w II połowie XX w. wyróżnia się wyraźne ocieplenie, począwszy od lat 80-tych. Wskazują na to dane dla 28 wybranych stacji meteorologicznych, znajduje to również oddźwięk na obszarze dorzecza Ücker (tabela 3). Warunki termiczne zmieniają się przestrzennie z różną intensywnością w poszczególnych częściach kraju względem pór roku, ale co istotne roczne trendy wzrostu temperatury są istotne dla całego państwa (tabela 4). Przyrost temperatury powietrza jest intensywniejszy dla pory chłodnej, słabiej zaznacza się w porze letniej, ale nie przekracza 1 C. Ponadto, w tym samym okresie stwierdzono przyrost częstości występowania ekstremalnych warunków termicznych, zarówno skrajnie wysokiej temperatury maksymalnej i minimalnej dobowej, skrajnie niskiej temperatury dobowej, występowanie dób tropikalnych 13. Obserwuje się nasilanie się dynamiki zmian termicznych w kraju. Niekorzystne zjawiska termiczne ujawniające się od lat 90-tych XX w. (uciążliwe dla ludności, środowiska i gospodarki) to: dotkliwe fale upałów (dni z maksymalną temperaturą dobową powietrza 30 C utrzymującą się przez co najmniej 3 dni), dni upalne (z temperaturą maksymalną 30 C), z najdłuższymi ciągami dni upalnych trwającymi 17 dni (Nowy Sącz, Opole, Racibórz). Na większości obszaru Polski obserwuje się tendencje spadkowe liczby dni mroźnych i bardzo mroźnych, ale długość trwania okresów mroźnych na przeważającym obszarze kraju wykazuje niewielką tendencję wzrostową. Najdłużej trwające okresy bardzo mroźne typowe są w północno-wschodniej i wschodniej Polsce (10-20 w ostatnim 40-leciu). Na obszarze dorzecza Ücker skrajności termiczne łagodzi lokalny wpływ Morza Bałtyckiego. 13 Kossowska-Cezak U., Wawer J., SKRAJNOŚCI TERMICZNE W KLIMACIE WARSZAWY ( ), 2014, Prace i Studia Geograficzne, WGSR UW, Warszawa, 2014 r. 23

30 Rysunek 3. Średnia temperatura powietrza w C na obszarze Polski ( ) źródło: na podstawie Atlas klimatu Polski pod redakcją Haliny Lorenc, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa 2005 r. 24

31 Tabela 2. Średnie miesięczne i roczne wartości temperatur powietrza ( C) na obszarze Polski ( ) lp. stacja I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok 1 Białystok -3,5-2,7 1,0 6,8 12,8 15,7 17,2 16,5 11,9 7,0 1,8-1,6 6,9 2 Chojnice -2,1-1,4 1,8 6,5 12,2 15,0 16,8 16,6 12,2 7,6 2,5-0,5 7,3 3 Jelenia Góra -1,6-0,7 2,9 6,6 11,8 14,6 16,3 16,0 12,2 8,0 2,7-0,2 7,4 4 Katowice -1,7-0,4 3,3 8,0 13,3 16,0 17,7 17,4 13,2 8,3 3,1-0,3 8,2 5 Kielce -2,9-1,6 2,1 7,2 12,9 15,7 17,3 16,9 12,4 7,6 2,1-1,1 7,4 6 Koszalin -0,4 0,1 2,9 6,6 11,8 14,8 16,8 16,8 13,0 8,9 4,0 1,1 8,0 7 Kraków -2,3-0,9 3,1 8,0 13,4 16,2 17,8 17,5 13,2 8,4 2,8-0,6 8,0 8 Lublin -3,1-2,0 1,8 7,4 13,1 15,8 17,3 17,0 12,6 7,6 2,1-1,3 7,4 9 Łódź -2,0-1,0 2,8 7,7 13,4 16,1 17,7 17,6 13,0 8,2 2,8-0,4 8,0 10 Mława -2,8-2,0 1,7 7,1 12,9 15,7 17,3 17,1 12,4 7,5 2,1-1,0 7,3 11 Olsztyn -2,5-1,8 1,6 6,7 12,4 15,4 17,1 16,8 12,3 7,7 2,4-0,8 7,3 12 Opole -0,9 0,2 4,0 8,4 13,9 16,6 18,4 18,2 13,9 9,2 3,8 0,6 8,9 13 Poznań -1,0-0,2 3,4 7,9 13,5 16,3 18,1 17,8 13,3 8,6 3,4 0,5 8,5 14 Rzeszów -2,6-1,3 2,7 8,0 13,4 16,4 17,9 17,4 13,2 8,3 2,8-0,7 8,0 15 Suwałki -4,0-3,4 0,1 6,0 12,1 15,1 16,6 16,3 11,5 6,6 1,3-2,2 6,3 16 Szczecin -0,1 0,6 3,8 7,8 13,2 16,0 18,0 17,7 13,6 9,0 4,2 1,4 8,8 17 Terespol -3,1-2,2 1,8 7,8 13,7 16,4 17,8 17,3 12,6 7,6 2,2-1,2 7,6 18 Toruń -1,6-0,8 2,7 7,6 13,3 16,3 18,0 17,3 13,1 8,3 3,1 0,0 8,1 19 Warszawa -2,2-1,2 2,6 7,9 13,7 16,5 18,1 17,7 13,0 8,1 2,8-0,4 8,1 20 Wrocław -0,9 0,2 3,9 8,2 13,5 16,3 18,1 17,8 13,6 8,9 3,6 0,7 8,7 21 Zakopane -3,7-2,9 0,3 4,8 10,1 12,8 14,5 14,2 10,4 6,1 0,8-2,5 5,4 22 Zielona Góra -0,9 0,1 3,6 7,9 13,4 16,2 18,1 18,0 13,6 8,8 3,4 0,5 8,6 źródło: Dekadowy Biuletyn Agrometeorologiczny i Biuletyn Państwowej Służby Hydrologiczno- Meteorologicznej , Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa 25

32 Tabela 3. Średnie roczne temperatury powietrza ( C) na obszarze Polski lp. stacja Białystok 6,9 7,2 7,4 2 Bielsko-Biała 8,1 8,4 8,6 3 Chojnice 7,3 7,6 7,9 4 Częstochowa 8,0 8,2 8,5 5 Gorzów Wielkopolski 8,6 9,0 9,2 6 Hel 8,1 8,4 8,6 7 Jelenia Góra 7,4 7,7 7,9 8 Kalisz 8,4 8,8 9,0 9 Katowice 8,2 8,6 8,6 10 Kielce 7,4 7,7 7,9 11 Kłodzko 7,4 7,6 7,8 12 Koszalin 8,0 8,4 8,6 13 Kraków 8,1 8,5 8,8 14 Lublin 7,4 7,7 7,9 15 Łeba 7,7 8,0 8,2 16 Łódź 8,0 8,3 8,5 17 Mława 7,3 7,7 7,9 18 Nowy Sącz 8,2 8,5 8,7 19 Poznań 8,5 8,8 9,1 20 Rzeszów 7,9 8,2 8,5 21 Szczecin 8,8 9,1 9,3 22 Śnieżka 0,6 1,0 1,2 23 Terespol 7,5 7,9 8,1 24 Toruń 8,1 8,5 8,7 25 Warszawa 8,1 8,3 8,6 26 Włodawa 7,5 7,8 8,0 27 Zakopane 5,4 5,8 5,8 28 Zielona Góra 8,5 8,8 9,1 źródło: Mały rocznik statystyczny Polski 2009, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 26

33 Pobrzeże Pojezierze Niziny Wyżyny Podkarpacie Sudety Karpaty Polska Tabela 4. Sezonowe i roczne wartości współczynników trendu ( o C/10 lat) średniej temperatury powietrza w poszczególnych regionach i Polsce obliczone dla wielolecia (pogrubiono wartości istotne statystycznie na poziomie 1 α = 0,95) sezony zima 0,40 0,42 0,40 0,31 0,33 0,31 0,34 0,38 wiosna 0,40 0,38 0,35 0,32 0,37 0,30 0,38 0,36 lato 0,22 0,15 0,15 0,13 0,19 0,20 0,25 0,17 jesień 0,08 0,06 0,07 0,01 0,03 0,04 0,07 0,06 rok 0,27 0,25 0,24 0,19 0,22 0,2 0,25 0,24 źródło: Wibig J., Jakusik E., Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Bałtyku południowym spodziewane zmiany i wytyczne do opracowania strategii adaptacyjnych w gospodarce krajowej, IMGW-PIB, 2012 r. Zróżnicowanie termiczne w przebiegu rocznym skutkuje wykształceniem sześciu pór roku: przedwiośnie (0 5 C), wiosna (5 15 C), lato (powyżej 15 C), jesień (5 15 C), przedzimie (0 5 C), zima (poniżej 0 C). Czas trwania pór roku jest zróżnicowany regionalnie: lato trwa od dni w północnej części Polski do 100 dni na południowym wschodzie, w części środkowej, zachodniej (dorzecze Ücker) i południowo-zachodniej, zima od dni nad morzem i na zachodzie do 3 4 miesięcy na północnym wschodzie, a w Tatrach nawet do 6 miesięcy. Średnio okres wegetacyjny w Polsce trwa 214 dni, regionalnie wahając się od 199 do 233 dni zgodnie z gradientem temperatury od północnego-wschodu ku południu i zachodowi. Przyrost średniej rocznej temperatury powietrza w ostatnim 30-lecu wpływa na skrócenie okresu przedwiośnia oraz wydłużania okresu wegetacyjnego, zauważalnie na zachodzie kraju. Na obszarze dorzecza Ücker czas trwania okresu wegetacyjnego jest jednym z najdłuższych dla Polski północnej. Opady atmosferyczne to statystycznie najbardziej zmienny przestrzennie element klimatu; wystąpienie opady jest generowane jednocześnie przez warunki lokalne (ukształtowanie powierzchni, bilans energetyczny) oraz ogólną cyrkulację atmosfery. Średnia suma opadów w Polsce nie osiąga 600 mm; charakterystyczne jest zróżnicowanie przestrzenne opadów: od poniżej 500 mm w środkowej części Polski, 800 mm na wybrzeżu (dorzecze Ücker) oraz ponad 1000 mm w Tatrach (rysunek 4). Na podstawie 22 stacji meteorologicznych w kraju (tabela 5), stwierdzono najniższe średnie opady w lutym (średnio w wieloleciu : 27 mm, na stacjach w Terespolu i Warszawie: 22 mm). Miesiąc najobfitszy w opady to lipiec ze średnią 83 mm (maksimum 107 mm w Jeleniej Górze). Sezonowo, najwyższe sumy opadów występują w miesiącach letnich (2-3 krotnie wyższe niż zimą, w Karpatach 4-krotnie wyższe) (tabela 5). Deszcze nawalne (opady atmosferyczne o natężeniu >2 mm/min) występują się od kwietnia do września, z największą częstotliwością w lipcu, często towarzyszą im burze. 27

34 Rysunek 4. Opady atmosferyczne - wysokości średnie roczne (mm) źródło: Atlas klimatu Polski pod redakcją Haliny Lorenc, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa 2005 r. 28

35 Tabela 5. Średnie miesięczne i roczne sumy opadów atmosferycznych (mm) na obszarze Polski ( ) Lp. stacja I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok 1 Białystok Chojnice Jelenia Góra Katowice Kielce Koszalin Kraków Lublin Łódź Mława Nowy Sącz Olsztyn Opole Poznań Rzeszów Suwałki Szczecin Terespol Toruń Warszawa Wrocław Zielona Góra źródło: Dekadowy Biuletyn Agrometeorologiczny i Biuletyn Państwowej Służby Hydrologiczno- Meteorologicznej , Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa Opad śniegu na obszarze dorzecza Ücker to około 15% rocznej sumy ogólnej opadów; występuje od końca grudnia do marca. Liczba dni z pokrywą śnieżną wynosi około dni, przy czym zdarzają się lata bezśnieżne. W literaturze nie ma zgodności co do występowania trendu zmiany sumy opadów Z danych zestawionych przez Wibig, Jakusik 17 wynika silne zróżnicowanie średniej rocznej obszarowej sumy opadów, z bardzo niewielką tendencją wzrostową w skali kraju (rysunek 5). Regionalnie, obserwuje się zmienność tendencji rocznych sum opadów (rysunek 6): w 5 z 14 regionów stwierdza się tendencję wzrostu sumy rocznej opadów (największe przyrosty w regionach Pobrzeży Południowobałtyckich (w tym obszar dorzecza Ücker) i Pobrzeża Wschodniobałtyckiego oraz Zewnętrznych Karpat Zachodnich). Największe spadki opadów dotyczą Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, Nizin Sasko-Łużyckich, a także na Wyżyny Środkowomałopolskiej co jest szczególnie niekorzystne w kontekście korzystnych warunków glebowych dla rozwoju rolnictwa. Na obszarze dorzecza Ücker nie przewiduje się znaczących zmian w sumie opadów. 14 Kożuchowski K., Żmudzka E., 100-Year Series of Areally Averaged Temperatures and Precipitation Totals in Poland, [w:] J.L. Pyka, M. Dębicka, A. Szczepankiewicz Szmryka, M. Sobik, M. Błaś (red.), Man and Climate in the 20th Century, Studia Geograficzne, 75, Acta Universitatis Wratislaviensis, 2542, Wrocław 2003 r. 15 Zawora T., Ziernicka A., Precipitation variability in time in Poland in the light of multi-annual mean values ( ). Studia Geograficzne 75 Acta Universitatis Wratislaviensis No 2542, Wrocław 2003 r. 16 Kożuchowski K., Zmienność opadów atmosferycznych w Polsce w XX i XXI wieku, [w:] Kożuchowski K., (red.), Skala, uwarunkowania i perspektywy współczesnych zmian klimatycznych w Polsce, Łódź 2004 r. 17 Wibig J., Jakusik E., Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Bałtyku południowym spodziewane zmiany i wytyczne do opracowania strategii adaptacyjnych w gospodarce krajowej, IMGW-PIB, 2012 r. 29

36 Podobnie jak w przypadku temperatury powietrza, na przeważającym obszarze kraju stwierdza się narastającą zmienność opadów oraz zmianę struktury opadów. W ostatnim 30-leciu zwiększa się częstości występowania okresów z niedostatkiem i nadmiarem opadów. Wzrost współczynnika zmienności opadów jest skorelowany ze wzrostem częstości zachmurzenia typu konwekcyjnego. Oznacza to zwiększenie częstości występowania intensywnych, ale krótkotrwałych opadów typu konwekcyjnego, co sprzyja występowaniu lokalnych powodzi błyskawicznych. Wzrost liczby dni z opadem o dużym natężeniu (opad dobowy >50 mm) stwierdzono szczególnie w południowych regionach Polski. Opady ulewne o natężeniach przekraczających 5 mm/min, z prawdopodobieństwem sezonowym (V IX) 10%, występują najczęściej w pasie Podkarpacia, Gór Świętokrzyskich, pasa od Opola i Częstochowy do Olsztyna, zachodniego Roztocza oraz górnej części obszaru dorzecza Nysy Kłodzkiej. Na obszarze dorzecza Ücker nie prognozuje się wzrostu częstości występowania opadów nawalnych. Rysunek 5. Przebieg wieloletni średniej rocznej obszarowej sumy opadów dla Polski ( ) źródło: Wibig J., Jakusik E., Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Bałtyku południowym spodziewane zmiany i wytyczne do opracowania strategii adaptacyjnych w gospodarce krajowej, IMGW-PIB, 2012 r. 30

37 Rysunek 6. Przebieg wieloletni średniej rocznej obszarowej sumy opadów w Polsce i regionach( ) źródło: Wibig J., Jakusik E., Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Bałtyku południowym spodziewane zmiany i wytyczne do opracowania strategii adaptacyjnych w gospodarce krajowej, IMGW-PIB, 2012 r. Zatem przy stwierdzonej stabilnej sumie opadów rocznych, zwiększeniu częstości opadów o dużej intensywności towarzyszy wydłużanie się okresów suszy atmosferycznej (okresów bezopadowych). Długości okresów bezopadowych (liczba dni bez opadu lub z opadem poniżej 1 mm) w latach na wschód od Wisły wydłuża się, nawet o 5 dni/10 lat. W tym rejonie w dziesięcioleciu stwierdzono najczęściej występującą klęską suszy (atmosferycznej, glebowej i hydrologicznej). Okresowe pojawianie się susz jest cechą charakterystyczną klimatu Polski, ale w ostatnim 30-leciu obserwuje się wzrost częstości i czasu ich trwania; w latach , susze wystąpiły 9 razy w różnych okresach roku. Polska, należąca do regionu Europy Środkowej, wskazywany jest w literaturze przedmiotowej jako obszar obserwowania silnych, istotnych statystycznie trendów zmniejszania się zachmurzenia ogólnego (rysunek 7). 31

38 Rysunek 7. Zmienność średniego obszarowego rocznego zachmurzenia ogólnego w Polsce w okresie źródło: Wibig J., Jakusik E., Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Bałtyku południowym spodziewane zmiany i wytyczne do opracowania strategii adaptacyjnych w gospodarce krajowej, IMGW-PIB, 2012 r Prognozowane zmiany i zmienność klimatu w Polsce, horyzont czasowy do 2030 r. Współczesne rozchwianie klimatu, polegające na wzroście częstości występowania skrajnych wartości elementów pogody nawet w sąsiadujących latach i sezonach, potwierdzone jest wynikami badań instrumentalnych od początku lat 80-tych XX w. Prognozy krótkoterminowe, o horyzoncie czasowym 5-10 lat, zawierają z reguły 2 rodzaje wniosków: globalnie następuje proces ocieplenia klimatu o zróżnicowanej intensywności zmian regionalnych, regionalnie narasta rozchwianie klimatu przejawiające się wzrostem częstości występowania stanów ekstremalnych. Lokalnie, niejednokrotnie trudności sprawia rozdzielenie trendu zmiany klimatu, który jest maskowany jego narastającą zmiennością rozchwianie klimatu. Prognozy zmian klimatu zostały w Polsce wykonane w ramach opracowań: Projekt KLIMAT - Wpływ zmian klimatu na środowisko, gospodarkę i społeczeństwo (opracowane w IMGW, 2012 r.) oraz Projekt KLIMADA (MŚ, symulacje ICM, 2013 r.). W Projekcie KLIMAT za podstawę rozważań przyjęto trzy scenariusze rozwojowe IPCC o kodowych nazwach przyjętych w Special Report of Emission Scenarios: A1B, A2 i B1: 1. scenariusz A2: zakłada rozwój w oparciu o kryteria ekonomiczne, zwiększenie różnic między biednymi i bogatymi krajami, szybki wzrost ludności, szczególnie w krajach rozwijających się, brak zaangażowania w kwestiach ekologicznych i postęp technologiczny najsłabszy w porównaniu do innych scenariuszy; 2. scenariusz B1: zakłada wysoki poziom świadomości ekologicznej i społecznej, odejście od postaw konsumpcyjnych, czysto ekonomicznych na rzecz zrównoważonego rozwoju; 32

39 rządy, biznes, media i ludzie przywiązuj do tego dużą wagę, świadomie i intensywnie inwestuje się w technologie, efektywność, ekologię; 3. scenariusz A1B (wariant pośredni): zakłada bardzo szybki wzrost gospodarczy; populacja rośnie do roku 2050 a następnie zmniejsza się, szybko są wdrażane nowe i efektywne technologie, zwiększona współpraca gospodarcza i migracja ludności powodują wyrównywanie poziomu cywilizacyjnego i poziomu dochodów między regionami świata wariant ten zakłada zrównoważony układ systemów energetycznych, powstały w wyniku równomiernego rozwoju wszystkich form wytwarzania energii. W ramach Projektu KLIMADA opracowano scenariusze zmian klimatu dla Polski, które stanowią opisy prawdopodobnych przyszłych warunków klimatycznych przy zastosowaniu scenariusza globalnych zmian emisji gazów cieplarnianych opracowanego przez IPCC SRES A1B. Scenariusz A1B to odzwierciedlenie warunków średnich, zalecanych przy kształtowaniu polityki adaptacji do nadchodzących zmian. Dla obszaru Polski prognozy krótkoterminowe modeli klimatycznych scenariusza A1B wskazują m. in. (projekt KLIMADA 2013) 18 : 1. powolny przyrost średniej rocznej temperatury powietrza, ale zmiana ta nie będzie istotnie wyższa w stosunku do okresu referencyjnego (rysunek 8), 2. wzrost liczby dni z temperaturą >25 o C (rysunek 9), 3. spadek liczby dni z temperaturą <0 o C (rysunek 10), 4. wydłużanie się czasu trwania okresu wegetacyjnego (rysunek 11), 5. regionalnie i lokalnie wzrost czasu trwania ekstremalnie wysokiej temperatury >25 o C (rysunek 12), 6. regionalnie i lokalnie wzrost czasu trwania ekstremalnie niskiej temperatury <-10 o C (rysunek 13), 7. wzrost częstości występowania wiatru o dużych prędkościach (trąby powietrzne), 8. sumy roczne opadów nie będą się znacząco różniły w stosunku do warunków historycznych (przewidywany wzrost jest spodziewany poniżej 5% dotychczasowej średniej sumy rocznej), 9. przyrost letniej sumy opadów na niekorzyść opadów zimowych, 10. spadek liczby dni z opadami śniegu oraz czasu trwania pokrywy śnieżnej (rysunek 14), 11. wzrost częstości występowania krótkotrwałych intensywnych opadów (opady konwekcyjne), skrócenie czasu trwania okresów mokrych (opad >10 mm/doba) (rysunek 15), 12. przyrost natężenia opadów (rysunek 16), 13. wzrost częstości występowania suszy atmosferycznej, 14. wydłużanie czasu trwania suszy atmosferycznej (rysunek 17), 15. wzrost częstości występowania oraz przyrost czasu trwania suszy glebowej (deficyt wody w glebie) i hydrologicznej (obniżanie zasobów wód podziemnych i powierzchniowych). 18 Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020, z perspektywą do roku 2030, Program KLIMADA, Ministerstwo Środowiska, 2013 r. 33

40 Rysunek 8. Spodziewane zmiany średniej temperatury powietrza ( C) w Polsce w okresie w stosunku do wartości średnich z okresu referencyjnego źródło: Wibig J., Jakusik E., Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Bałtyku południowym spodziewane zmiany i wytyczne do opracowania strategii adaptacyjnych w gospodarce krajowej, IMGW-PIB, 2012 r. 34

41 Rysunek 9. Liczba dni z temperaturą maksymalną większą od 25 o C w latach źródło: na podstawie SPA 2020, KLIMADA 2013 Rysunek 10. Liczba dni z temperaturą minimalną ujemną poniżej 0 o C w latach źródło: na podstawie SPA 2020, KLIMADA

42 Rysunek 11. Długość okresu wegetacyjnego (śr. temp dobowa >5 o C) w Polsce w dniach w okresie Źródło: na podstawie SPA 2020, KLIMADA 2013 Rysunek 12. Przyrost liczby dni z temperaturą maksymalną większą niż 25 o C w odniesieniu do okresu referencyjnego źródło: na podstawie SPA 2020, KLIMADA

43 Rysunek 13. Spadek liczby dni z temperaturą maksymalną mniejsza niż -10 o C w odniesieniu do okresu referencyjnego źródło: na podstawie SPA 2020, KLIMADA 2013 Rysunek 14. Liczba dni z pokrywą śnieżną w cm (lata ) źródło: na podstawie SPA 2020, KLIMADA

44 Rysunek 15. Różnica między okresem a referencyjnym: długość okresów mokrych (>10mm/d) źródło: na podstawie SPA 2020, KLIMADA 2013 Rysunek 16. Maksymalny opad dobowy w mm (średnie dziesięcioletnie) w okresie źródło: na podstawie SPA 2020, KLIMADA

45 Rysunek 17. Różnica między okresem a referencyjnym: długość okresów suchych (<1mm/d) źródło: na podstawie SPA 2020, KLIMADA 2013 Modele zmienności i zmian klimatu o dużej rozdzielczości (czyli przybliżające zmienność przestrzenną parametrów klimatu dla powierzchni kilkusetkilometrowych, rozdzielczość 15 x15, rozdzielczość 25 km x 25 km) wskazują na znaczące zróżnicowanie przestrzenne wymienionych powyżej parametrów. Należy jednak pamiętać, iż w krótkim okresie gradient zmienności przestrzennej nie odbiega od współczesnej zmienności elementów klimatycznych. Istotą różnicy dla krótkiego okresu prognozy jest wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia zjawisk i procesów wymienionych w tej krótkiej liście w najbliższej przyszłości. Wibig, Jakusik 19, zwracają uwagę na konieczne w modelach regionalnych o dużej rozdzielczości pozwala na znacząco lepszy opis parametrów podłoża (elementu sterującego lokalnymi parametrami pogodowymi), ale wciąż nie spełniają kryteriów oczekiwanych dokładnością lokalnej prognozy. 19 Wibig J., Jakusik E., Warunki klimatyczne i oceanograficzne w Polsce i na Bałtyku południowym spodziewane zmiany i wytyczne do opracowania strategii adaptacyjnych w gospodarce krajowej, IMGW-PIB, 2012 r. 39